Quaestio 1

QUAESTIO UNICA. Utrum in anima Christi (a) secundum portionem superiorem fuerit verus dolor ?

Alens. 3. p. q. 5. m. 2. art. 2. D. Thom. 3. p.q. 15. art. 5. et hic q. 2. art. 3. q. 2. Richard. art. 3. quaest. 1. et art. 4. q. 1. D. Bonav. art. 2.q.2.et dist. 16. art. 1. g. 1. et 2. Durand. ibi q. 1. et 3. Gabr. q. 1. Suar. 3. p. q. 15. art. 5.et tom. 2. d. 33.Vasq. 3. p.d. 62. Henr. quodl. 8. q. 1.

Circa istam decimam quintam distinctionem, in qua Magister agit de defectibus assumptis cum natura humana, quaero unum : Utrum scilicet in anima Christi secundum portionem superiorem fuerit verus dolor ? Quod non. Contraria non possunt esse in eodem ; gaudium et tristitia sunt hujusmodi ; ergo. Major probatur, tum quia contradictio est maxima oppositio, et ideo includitur in omnibus oppositionibus, et per consequens sequitur ad omnes, ita quod ad quaecumque opposita sequuntur contradictoria ; tum quia hoc vult Philosophus 4. Metaph. ubi dicit quod si contradictoria ponantur simul in eodem, sequitur contradictoria verificari.

Et si dicatur ad majorem, contraria esse simul in eodem motu vel in mobili, quia terminus a quo non simul totaliter expellitur, nec terminus ad quem totaliter acquiritur, imo quod movetur dum movetur, partim est in termino a quo, et parum in termino ad quem, er serto Physic. et 9. Metaph. contra hoc, quia non sunt simul in summo et in esse perfecto, quia sic sunt incompossibilia; et etiam quia quando simul sunt quomodocumque, unum diminuit aliud ; hic autem gaudium non diminuebatur, quia non fuit decens, ut fruitio illius animmae diminueretur per actum meritorium sic acceptum Trinitati, ut satisfaceret pro genere humano.

Si dicatur ad minorem, quod gaudium et tristitia non sunt contraria in proposito, quia non sunt de eodem. Contra, illud circa quod fiunt contraria, est subjectum idem ; sed non oportet quod habeant causam eamdem ; ita enim sunt contraria et incompossibilia album et nigrum, si fiant a contrariis causis, scilicet calido et frigido, sicut si possent fieri ab eadem causa ; sed objectum se habet ad illas passiones ut causa effectiva ; ergo.

Praeterea secundo, impassibilitas corporis est in corpore a Deo glorificante, et tamen non patitur secum passionem corporis ab alia causa inferiori ; ergo impassibihtas et passio a civersis causis sunt incompossibilia ; igitur pari ratione in proposito.

Praeterea tertio, impeccabilitas animae ex hoc principaliter convenit, quod conjungitur fini ultimo immediate, et tamen cum hoc non stat, quod ipsa sit peccabilis circa quodcumque aliud objectum, ubi tamen est tanta distinctio, quanta in proposito, quia objectorum, circa quae fierent opposita illa.

Praeterea, 1. Ethicorum, delectatio vehemens expelht tristitiam non tantum oppositam, sed etiam contingentem ; igitur dato quod non fuit contrarietas, adhuc tamen gaudium excellens de uno excludit omnem dolorem. Confirmatur, quia secundum Avicennam 6. XNaturalium part. ^. cap. 5. potentiae naturales intensae mutuo se mmpediunt ex actibus suis intensis ; quod patet in raptu Pauli, in quo nescivit utrum in corpore vel extra corpus viderit arcana illa, de quibus loquitur 2. ad Corinth. 12. igitur multo magis videtur, quod potentia eadem ex vehementi operatione et passione circa unum objectum, impediat seipsam circa aliud objectum in operatione et passione. Confirmatur etiam per decimam septimam propositionem de causis : Omnis virtus unita major est, et per consequens dispersa minor.

Praeterea, gaudium sequitur dilatatio cordis, et tristitiam constrictio ; igitur non possunt esse simul; non enim simul potest cor dilatari et constringi.

Praeterea, Hilarius in httera videtur expresse removere tristitiam veram et dolorem a Christo.

Contra, Isai. 53. Vere dolores nostros ipse portavit.

Praeterea Thren. 1. dicitur in persona Christi : Videte si est dolor, sicut dolor meus; sed omni dolore non attingente portionem superiorem animae potest esse major dolor, sicut et omni gaudio in portione alia potest esse majus, scilicet illud quod est in portione suprema, sicut patet in Beatis.

Praeterea, Christus meruit in sua passione ; meritum principaliter consistit in superiori portione.

Praeterea, satisfacit pro peccato Adae; Adam autem peccavit secundum portionem superiorem ; igitur secundum milam satfacit Christus ; satisfactio enim debet esse secundum illud, secundum quod peccatur.

Praeterea, mors Christi fuit vio-; lenta ; ergo involuntaria et tristis., Antecedens probatur, quia tunc non fuit naturaliter mortuus, nec absolute mors est naturals, sed poena naturae lapsae.

Praeterea, Damascenus lib. 3. cap. 23. Est timor naturalis nolente anima dividi a corpore, propter eam a principto a conditore impositam tpsi naturalem compasstonem et familiaritatem : propter quod enim timetur malum imminens, propter idem est tristitia de malo praesente; igitur propter naturalem legem impositam a conditore tristabatur anima illa de passione, et per consequens quantum ad portionem superiorem, quia ad ilam pertinet respicere legem a conditore impositam, quae judicatur secundum regulas aeternas.

Praeterea, idem ibidem: Nequaquam deitas passiones assumit circa patiens corpus, neque turbationem et tristitiam demonstrat circa animam turbatam et tristatam, neque moestus est, et orat circa intelligentiam moaestam et orantem ; per intelligentiam autem significat saltem aliquid excedens sensualitatem.

Praeterea, super illud Psalmi 87. Fiepleta est malis anima mea, dicit Augustinus: JVon viltiis, sed poenis; igitur quaelibet portio.

SCHOLILUM.

Henrici sententia, animam Christi doluisse, secundum portionem superiorem, quatenus haec est natura, non quatenus ratio est, vel libera, improbatur primo, quia hoc est dicere, animam secundum quod sensitiva est dolere, et non secundum portionem superiorem. Secundo, sic anima dici posset intelligere secundum voluntatem, ut natura est. Tertio, anima qua portio inferior, non dolet secundum portionem superiorem. Quarto, non dolet anima ut natura propter separationem a corpore, nec propter aliud.

Hic distinguitur (b) de superiori portione, ut est natura, et sic doluit, quia fundatur in anima dolente; vel ut ratio, et sic non doluit, quia non per comparationem ad objectum quod respicit.

Contra (c) illam distinctionem arguitur, nullum praedicatum dicitur inesse alicui ratione inhaerentiae alicujus, quod accidit sibi, sicut non dicitur homo secundum musicam eedificare, licet musico accidat aedificare, sive aedificatorem esse; igitur nec secundum portionem superiorem dicetur anima dolere, si tantum alicui accidenti accidentaliter conjuncto portioni superiori, insit dolor; talis est ratio respectu ejus, ut natura et respectus fundati ad animam ut fundamentum istius doloris. Confirmatur ratio, quia sic posset dici anima intelligere secundum voluntatem, ut natura, non ut voluntas, quia ipsa anima, vel natura, quae est voluntas, vel in qua est voluntas, intelligit.

Praeterea, animae (e, ut distinguitur a potentia vel potentiis, non convenit dolere, sicut nec respicere objectum, de quo doleat; sed ipsa est tantum una secundum se in portione inferiori et superiori, ut non respicit aliquod objectum, et ut est tantum actus primus; igitur ut est una in illis duabus portionibus, non potest esse ratio, propter quam altera earum doleat; igitur propter animam, quae est eadem portioni inferiori dolenti, non dicetur dolere portio superior, quae non est ei eadem.

Praeterea, si animae (f) ut natura, convenit dolere, hoc maxime convenit sibi propter separationem ejus a corpore, quia sibi, ut natura, convenit perficere corpus, ct naturaliter inclinari ad corpus ; sed con- sequens est falsum, quia in separatione ejus a carne fuit facta impassibilis ; igitur tunc non tristabatur.

Ad solutionem hujus quaestionis, praemittenda est auctoritas Augustini 14. de Civit. cap. 15. uh diett sic: Dolor carnis tantummodo offensio est animae er carne, et quaedam ab ejus passione dissensio, sicut animi dolor, qui tristitta nuncupatur, est ejus dissensio ab his rebus, quae nobis nolentibus accidunt. Ex hoc patet distinctio inter dolorem proprie dictum, qui scilicet inest animae ex carne, primo secundum partem sensitivam, et tristitiam proprie dictam, quae inest animae secundum se et primo secundum partem intellectivam.

Ad hujus ergo quaestionis solutionem, primo videndum est, quid sit dolor, et quid tristitia, accipiendo vocabula hic proprie. Secundo quomodo verus dolor fuit in anma Christi, et secundum quam potentiam, et de quo objecto. Tertio, de tristitia, et ibi primo, si ipsa infuit secundum portionem superiorem; et secundo an infuit secundum portionem inferiorem, et de quibus obiectis.

SCHOLIUM.

Sententia Henrici primam radicem doloris esse corruptivam immutationem dispositionis convenientis, et secundam radicem ejus esse hujus immutationis apprehensionem, et contrarias causas assignas delectationi. Secundo, ait apprehensionem tendere in sensibile tantum, sed perceptionem tendere in illud, qua tristans vel nocivum. Tertio, ait intentionem convenientis et disconvenientis habere vim objectorum praesentium ad causandas passiones.Improbatur primo, quia apprehensio sufficit sine reali immutatione ad delectationem ; ergo et ad dolorem. Secundo, constat immutationes salvativas subjecti esse dolorificas, ut de potione amara et cauterio. Tertio, falsum est illas intentiones seu relationes nocivi et convenientis, percipi a sensu, ut dicit Henricus. Ista latius tractat Doct. et ejus litteram, quae obscura est, explicant Luchet. hic, et Pitigianis art. 1. Vide 4. d. 44. q. 2.

De primo dicitur, (g quod prima radix doloris est immutatio offensiva vel corruptiva dispositionis convenientis naturae, sicut e contra prima radix delectationis est immutatio salvativa dispositionis convenientis naturae. Secunda et proxima radix est apprehensio hujus immutationis; nec sufficit secunda radix sine prima, alioquin Deatus post resurrectionem posset dolere, quia si esset in igne, perfectissime apprehenderet summum calidum, non tamen laederetur ab eo; et ita si sola apprehensio sine immutatione prima sufficeret, posset Deatus dolere existens in igne affhctivo.

Sed de apprehensione distinguitur, quod aliud est apprehensio, aliud perceptio, quia apprehensio sensitiva habet pro objecto ipsum sensibile, puta apprehensio visus cálorem, auditus sonum; sed perceptio annexa apprehensioni habet pro objecto nocivum tristans, vel proficuum laetificans sensum. Et haec intentio convenientis vel disconvenientis habet vim rei ad movendum ad passiones, quales res ipsa posset facere, sicut patet per Philosophum lib. de motu animalium, quod phantasma movet alquando, ut res, ad calefactionem quidem, et frigefactionem ; et modica immutatio cordis facit magnam immutationem corporis, sicut magnam immutationem in nawi facit modica immutatio in gubernaculo navis ; igitur illae intensiones virtutem objecti habentes, possunt movere ad passiones animales, ut dolorem et gaudium, quae concomitantur immutationem cordis ad passiones naturales corporis secundum calidum et frigidum. Sic ergo dicitur, quod apprehensio est tantum causa sine qua non, ut radix secundae respectu doloris, sed perceptio est causa propter quam fit; ipsum autem objectum praecedit, ut causa per se, et propter istam rationem motivi, quam habet intentio convenientis et nocivi ad passionem animalem, (sicut et objectum, quod illa intentio circumstat) habet rationem motivi ad istam passionem naturalem corporis, quam concomitatur illa passio animalis.

Contra ista, (h) primo videtur quod illa prima radix sit nulla, quia secundum eum, sicut in dolore est immutatio corruptiva dispositionis convenientis naturae, ita in delectatione est immutatio inductiva vel salvativa ejusdem; sed ista immu- tatio nulla videtur esse, quia. quaero, ad quem terminum est? non ad primam sensationem, quia praecedit eam sicut prima radix secundam; nec multo magis ad sensationem sequentem passionem, quia ista sequitur utramque radicem ; igitur ipsa est ad utramque dispositionem, ut ad proximum terminum, quae naturaliter praecedit omnem actum tam sensus, quam etiam potentiae delectantis vel tristantis; sed nihil tale videtur necessarium ad delectationem, quia nihil praecedit ambo ista, nisi forte species objecti ; sed si species praefuisset in virtute phantastica conservante species, nihil mirus posset esse conservatio necessaria, et omnis radix necessaria ad delectationem deberet tunc conservari. Si etiam sensatio sola fieret, non minus posset esse aliqua delectatio, quia non minus esset operatio perfecta, quam concomitatur delectatio secundum Philosophum 10. Fthic.

Praeterea, (i) quod secunda radix sufficiat sine prima, probatur, quia licet organum sit corpus naturale, et ideo passibile passione naturali, tamen inquantum organum est mixtum, ita quod est in media proportione sensibilium, hoc modo natum est immutari immutatione intentionali ab objecto, inquantum sensibile; et hoc modo aliquod objectum est sibi conveniens, et aliquod disconveniens, et per consequens etiam aliquod delectans, et aliquod afffligens; igitur licet circumscribatur omnis actio prior ista actione intentionali ab objecto, si ipsa sit alicujus objecti disconvenientis in organum, ut est organum sensus, vel in sensu, sequitur dolor. Et hoc videtur manifeste in quibusdam sensibus, quia licet a sensibilibus eorum inducatur dispositio salvans naturam individui, tamen ipsa affhgunt intentionaliter, si sint disconvenientia sensui, vel organo sensus, sicut de amara potione, de qua dolet gustus, licet sit salubris infirmo; solus enim sensus tactus datus est animali a natura, ut per ipsum percipiat corruptiva naturae, et ea fugiat, et ibi concomitatur conveniens vel disconveniens naturae et sensui, ut sensus, et sic concomitantur ibi duae immutationes, quarum tamen una est alterius rationis ab altera, et posset illa, quae est sensibilis in sensum, esse sine alia, et e converso, et ita disconvenientia in uno esset sine disconvenientia in altero, et ita dolor sine illa prima radice.

Quod objicitur de Beatis, tangetur in quarto, quomodo corpora Beatorum non paterentur in igne.

(j) Contra illud de differentia perceptionis et apprehensionis, quia videtur quod unius potentiae non sit nisi unus perfectus actus simul; igitur sensus circa objectum suum non sunt ponendi simul duo actus, licet idem ut perfectus posset dici perceptio, et, ut imperfectus, posset dici apprehensio. Unde apprehensio dicitur, quando scilicet propter distractionem sentientis intus occupati intentionaliter propter operationem vel circa actionem aliarum potentiarum, operatio sensus est imperfecta ; et quando potentia superior concurrit copulans potentiam inferiorem cum objecto, facit attentionem, et per consequens actus est intensior, qui dicitur intentionalis perceptio. Si etiam ista deberent distingui, magis videtur perceptio remota a dolore quam apprehensio, quia magis videtur delectabilis operatio, quam exprimit perceptio, quam passio, quam videtur exprimere apprehensio.

Quod etiam videtur dicere de objectis perceptionis sensitvae, quod sunt intentiones, non videtur verum, quia nullus sensus potest illas relationes percipere, sed tantum aliqua absoluta, quae sunt principia movendi; relationes autem non sunt principia movendi sensum aliquem ad actum quemcumque. Similiter, si ista ponantur esse objecta alterius actus ab apprehensione, videtur quod oportet ponere duos sensus visus, et duos sensus audhitus, et sic de aliis, quorum alter percipiat colorem vel sonum, et alter percipiat intentiones illas circumstantes, quia secundum ipsa objecta distinguuntur potentiae.

Quod adducunt de motu animalium, non est ad hoc quod ilaee intentiones convenientis et nocivi causent ipsas passiones corporales cordis, quas concomitantur animales, nec ipsas passiones animales ; sed magis est ad hoc quod illa objecta sensibilia, quae relucent in phantasmatibus, (de quibus ibi loquitur) sive ipsa phantasmata virtute objectorum, causent tales passiones ; et ideo ista littera facit ad hoc quod non oporteret ponere alias rationes objectivas causantes dolorem, quam qua sunt in phantasia.

SCHOLIUM.

Haec littera summatim continet aliquot dicta. Primum, activum et passivum sunt naturae absolutae. Secundum, super illas naturas absolIutas fundantur relationes inclinati et approximati, et hae duae praecedunt passionem delectationis. Tertium, non est danda ratio, quare hoc objectum sit delectabile huic potentiae, illud tristabile, nisi quia hoc est hoc, et illud. Quartum, relatio approximationis supponit relationem inclinationis, ambae tamen immediate fundantur in natura absoluta. Quintum, positis his duabus relationibus, inclinatum recipit a perfectivo, ad quod inclinat delectationem, quae dicitur passio, quia non est in potestate passivi in praesentia convenientis, est tàmen qualitas, sicut et intellectio, quae simili ratione dicitur actio, de quo 1. d. 1. q. 3:et 4. d. 49. q. 7. quodl. 13. Sextum, omnia per oppositum explicanda sunt de dolore, ad quem requiritur relatio disconvenientis ad id cui disconvenit, et relatio approximationis ad illud, et tunc absolutum, quod est in disconveniente, causat dolorem qui est qualitas. Septimum, dolor et delectatio recipiuntur in appetitu sensitivo, et ideo in eodem ponuntur virtutes morales ad has passiones temperandas.

Aliter potest dici (k) quod sicut generaliter activa et passiva sunt quaedam naturae absolutae, puta calidum, et alquod absolutum, puta calefactibile, et super ista absoluta fundatur quaedam relationes, secundum quod haec passiva inclinantur ad haec activa, ut ab eis recipiant formam ad quam sunt in potentia passiva ; et quando ipsa sic proportionata approximantur, ibi est aliaa relatio approxumationis mutua, ad quam sequitur passivum recipere formam ab activo; hujus tamen actionis in activo, non fuit ratio, relatio aliqua praecedens, puta relatio activi sive approximationis (sed istae relationes erant causae sine quibus non), sed ratio fuit ipsa natura absoluta activi. Sic in proposito potest dici, quod hoc absolutum, ut visus, inclinatur ad aliquid, ut ad extrinsecum perfectivum, puta ad album perfectum, sive pulchrum, et e converso ad contrarium visibile, ut corruptivum; vel non inclinatur, sed declinatur, et tunc relatio terminantis relationem munclinati ad inclinans, dicitur convenientia ; et alia vocatur disconvenientia, quae, ut accipitur in omnibus sensibilibus, non est relatio aequiparantiae, sed disquiparantie ; prout conveniens dicitur illud ad quod sensus inclinatur ut ad alquod perfectivum extrinsecum; et disconveniens a quo declinat ut a corruptivo et offensivo extrinseco. Nec est alia ratio, quare visus inclinatur sic ad album, nisi quia talis visus est talis natura, et album talis, sicut nec est aliqua ratio quare materia inclinatur ad formam ut ad perfectionem extrinsecam, nisi quia materia est talis entitas absoluta et forma talis. Hunc autem respectum fundatum in absolutis istis sequitur approximatio, quae tunc est maxima, quando album in se praesens et ut praesens, videtur a visu, vel percipitur.

Ex hac autem approximatione sequitur, quod illud quod inchnatur, recipiat a perfectivo illo ad quod inclinatur, aliquam perfectionem, quae perfectio dicitur delectatio, quae, quia non est in potestate passivi in praeesentia agentis, dicitur esse passio, licet sit vere qualitas, et non de genere Passionis ut est Praedicamentum, ut alas dictum fuit; sicut propter similem rationem dicitur ipsa intellectio actio, licet sit vere qualitas, et sicut mntellectio habet aliquid aliud praeter illam rationem, scilicet quod respicit objectum, ut actio, ita et illud respicit causam effectivam, a qua est, sicut passio, ita quod ex istis duobus dicitur, quod hoc est actio, et illud passio.

Ratio igitur causandi delectationem istam non est convenientia, quae fuit relatio in objecto, nec etiam praesentia per perceptionem, quae est alia relatio quasi approximatio agentis ad passum; sed sola forma absoluta, super quam fundabatur relatio objecti, est ratio causandi istud absolutum, quod est delectatio in illo absoluto, quod inclinabatur ad hoc absolutum, ut ad perfectivum extrinsecum. Ita etiam per oppositum de dolore, quia absolutum quod inclinatur ad absolutum conveniens, declinat ab absoluto corruptivo, quod dicitur disconveniens, ut refertur ad potentiam, et si secundo sequitur approximatio, tunc tertio sequitur ex hoc impressio hujus passionis, quae est dolor, quae est contra inclinationem ipsius recipientis, ut forma mntrinseca, sicut activum est contra ejus inclinationem, ut extrinsecum.

(l) Quod ergo communiter dicitur, quod conveniens delectat, et disconveniens tristat, hoc non debet intelligi causaliter, quasi convenientia et disconvenientia sint rationes causandi delectationem et dolorem in potentia ; sed abstrahimus quasdam rationes generales ab ipsis absolutis distinctis, quibus convenit effectus ille, qui est delectare, et ab illis quibus convenit effectus ille, qui est causare dolorem ; et illas rationes, conveniens vel disconveniens vocamus; sicut cum dicimus, omne activum approximatum passo agit in illud; activum et passivum non sunt rationes agendi, nec patiendi, loquendo de istis relationibus; sed ut per illas circumloquimur absoluta.

Si quaeritur (m), cui imprimitur illa forma, quae est delectatio, vel illa, quae est dolor, et cujus sit talis inclinatio in anima, an scilicet sensitivae, vel appetitivae 2

Respondeo, possumus distinguere potentiam, qua anima potest hoc apprehendere, et qua inclinatur in hoc, ut in perfectivum extrinsecum, quae inclinatio nata est terminari, apprehensione sola praecedente, et ita sicut sensui per se attribuimus apprehendere, ita videtur quod sic inclinari, ita scilicet quod determinatio talis inclinationis sequens apprehensionem conveniat appetitui sensitivo. Nam propter nihil alud ponimus appetitum sensitivum, quam propter talem inclinationem, et ejus terminationem sive delectationem consequentem apprehensionem, et ita cum ejusdem potentiae sit forma terminans, cujus erat inclinari, delectatio erit in appetitu qui inclinabatur.

Hoc confirmatur per Damascenum lib. 2. cap. 22. animmalium passionum terminus, id est, definitio, est iste : Passio est motus appetitivae virtutis sensibilis in imaginatione boni et mali ; sensibilis ponitur pro perceptibili, quia sensibilis non perceptibilis non dicitur proprie passio animalis ; in imaginatione bont et mali ponitur ut causa, quia illud absolutum, quod est bonum vel malum, quod dicitur conveniens vel disconveniens, est causa hujus passionis ; imaginatio, id est, sensatio in communi, est quasi approximatio agentis ad passum.

Praeterea, virtutes morales ponuntur in appetitu, etnon in parte cognitiva, ut distinguitur contra appetitum, et ponuntur potissime propter delectationes et tristitias vitandas ; igitur hujusmodi passiones sunt in eadem parte, et non in coenitiva. Quod igitur dicit Avicenna Metaph. quod delectatio est conjunctio cujuslibet virtutis cum convenienti, accipit ibi virtutem ut includit cognitivam et appetitivam suam propriam, quia quaelibet virtus cognitiva habet suam propriam appetitivam, nec potest perfecte conjungi cum convenienti, nisi secundum utramque conjungatur, et propter propinquitatem accipiuntur tanquam una potentia ; sunt enim inseparabilius conjuncta, quam operatio et delectatio, quas Philosophus 10. Ethic. dicit non posse ab invicem separari, et ideo videntur eadem. Unde tales praedicationes sunt causales, ut sif sensus, delectatio est conjunctio cujuslibet virtutis cum suo convenienti, quia causatur ex objecto convenienti sensui.

SCHOLIUM.

Eodem modo philosophatur de tristitia et gaudio respectu voluntatis, sicut dixit de delectatione et dolore respectu appetitus sensitivi ; praeterquam quod hic rapitur a suo objecto convenienti necessario, illa non; sed per actum acceptationis facit objectum sibi ultimate conveniens, vel per nolitionem disconveniens, et tunc sequitur approximatio objecti, scilicet apprehensio convenientis voliti, vel disconvenientis noliti ; et tunc objectum absolutum causat in voluntate passionem tristitiae vel gau- dii. Quod vero tristitia non sit actus elicitus a voluntate, probat : Primo, quia non est nolle, alioquin Deus et Beati tristarentur, quia habent multa nolle. Secundo posito nolle in viatore, eveniente nolito, aliquid habet praeter nolle, quod ante non habuit, quia jam tristatur, non antea ; ergo tristari non est nolle ; an vero objectum sit immediata causa tristitiae, vel cognitio ejus, quidam hoc, quidam illud putant. Ego adderem actum volitionis vel nolitionis, quando adest, concurrere ad tristitiam et gaudium, sive hoc vel illud dicatur, ad eum modum, quo actus concurrit ad habitum; et Doct. videtur hoc velle 4. dist. 14. quaest. 2. ubi ait proximam causam tristitia esse nolitionem peccati, et simile habet 4. dist. 44. quaest. 2. et 1 dist. 1. quaest. 3. ubi id August. hoc est plenum gaudium frui Trinitate, explicat, ut sit sensus causalis; ergo secundum eum amor causat delectationem ; et certum est quod quando objectum est aliquid privativum, ut formale peccati, vel paena damni, non potest causare ens positivum tristitiae. Vide Lychet. hic et Pitigianis art. 6.

Ulterius de tristitia, (n) quantum ad aliquid, est similiter dicendum, et quantum ad aliquid, non ; nam appetitui sensitivo est aliquod absolutum ex natura sua conveniens, ut perfectivum extrinsecum, et ahquod disconveniens, ut corruptivum extrinsecum, et quantum ad hoc similiter in voluntate, sed quantum ad aliud, pro eo quod ille appetitus naturaliter se habeat ad objectum (unde secundum Damascenum ubi supra, ducitur, et non ducit), non sic objectum comparatum ad voluntatem, quae libera est, licet (0) ahquid ex natura sua sit conveniens voluntati, puta ultimus finis, tamen sit ultimate conveniens sibi per actum voluntatis acceptantis et complacentis sibi in ilo ; et tali convenientia posita, puta per velle objecti, et disconvenientia per nolle, et ita relationibus convenientis et disconvenientis concomitantibus relationes voliti et noliti, sequitur approximatio hujus objecti, scilicet apprehensio circa volitum vel noltum ; et ex hoc ultimo videtur sequi in voluntate passio ab ipso objecto sic praesente, scilicet gaudium vel tristitia.

Quod autem tristitia (p) proprie sumpta sit passio voluntatis, videtur, quia non est aliqua ejus operauo, quia non velle, patet ; nec est non velle vel nolle, probo, quia Deus et Beati possunt summe nolle et non velle ; non tamen possunt tristari, quia non possunt evenire illa, respectu quorum habent nolle ; tristitia autem est de his quae nobis nolentibus accidunt, secundum Augustinum. Quod apparet, quia Deus summe nolens aliquid, prohibet ne illud unquam eveniat, sed posito tali nolle in viatore, et ponatur illud nolitum evenire, tristabitur, et eo magis quo magis noluit, ex definitione tristitiae secundum Augusunum. Erat igitur in eo aliquid, quod prius non fuit, quia prius non tristabatur, sed non est in eo aliqua operatio, nec simpliciter, nec secundum aliquem gradum, secundum quem non praefuit. Non est etiam passio illa in voluntate ab ipsa voluntate effective, quia tunc esset immediate in potestate voluntatis, sicut volitio et nolitio ; sed hoc est falsum, quia nolens aliquid, si illud eveniat, non videtur immediate habere tristitiam in potestate sua ; si esset etiam a voluntate, ut a causa effectiva, esset ejus operatio, ut velle quod est abea et in ea.

Si objicitur, quod tunc objectum necessario ageret in voluntatem, imprimendo illam passionem, quod videtur esse contra libertatem voluntatis. Respondeo, voluntas non necessitatur simphciter ab objecto, sed inter ipsam et objectum est aliqua necessitas consequentiae, sicut si volo, necessario volo; et mtasi stat nolitio alicujus objecti, et illud nolitum evenit, videtur necessario sequi tristitiam posse fieri in voluntate. Exemplum ponitur de libero volente tenere terram oneratam servitute, in cujus potestate non est immediate non servire, sed in ejus potestate immediate est non tenere terram ulam, et mediante hoc non teneri ad servitutem. Ita in proposito immediate in potestate voluntats est non nolle, et mediante hoc non tristari de nolito, si eveniat, quia non erit tunc sicut nolitum, quia si noluit, et illud evenit, stante nolle, necessario necessitate consequentiae sequitur tristitia.

Et si quaeratur (q) quare non potest voluntas recipere nolitionem jab objecto, sicut passionem illam a nolito ? Respondeo, voluntas ut voluntas, liberagest, sed ut nolens non est formalter hibera, quia habet formam determinatam ad unum, quae est ipsa nolitio. Licet autem hiberum ut liberum non immediate patiatur ab alio, tamen ut determinatum ad unum oppositum, quod est sibi forma naturalis, potest per illam formam determinate se habere ad unum oppositum et non ad utrumque, et ita pati.

SCHOLIUM.

Sufficere ad tristitiam, objectum esse disconveniens naturaliter (quid hoc sit, explicat 4. d. 49. q. 9.) licet non sit libere nolitum. Primo probat ex Augustino, sed non asserit, et videtur mihi probabilius, requiri actum elicitum. Secundo, sufticit objectum esse conveniens vel disconveniens appetitui, ut voluntas, cui id ostenditur tristetur vel gaudeat, et hoc ob connexionem utriusque potentiae. Tertio, probabile putat requiri actum elicitum voluntatis ad tristitiam et gaudium.

Praeter illum modum (r) tristandi, qui videtur manifestior, quando scilicet objectum sit disconveniens per nolle voluntatis, videtur dubium de disconvenientia alia ipsius objecti, utrum sufficiat ad causandum tristittam, ut si est objectum disconveniens naturaliter, et non nolhtum libere ; vel si objectum est discon- veniens appetitui sensitivo, et sibi triste, erit per hoc sufficienter disconveniens voluntati propter colhgantiam voluntatis cum appetitu sensitivo, dum tamen ostendatur sibi per intellectum.

Quantum ad primum dubium, posset dici quod disconvenientia naturalis objecti, sive nolitum ab ipsa voluntate ut natural potentia, absque hoc quod illud objectum sit nolitum nolle elicito, sufficit ad tristittam voluntatis. Quod declaratur, quia secundum Augustinum in Enchiridio : Voluntas ita vult beatitudinem quod non potest velle miseriam. Illud autem velle beatitudinis est naturale, ut dictum est r. distinct. primi ; igitur velle naturale alicujus sufficit ad non posse velle oppositum ilhus, per consequens ad non posse gaudere de illo opposito, et ad necessario tristari de illo, sicut naturale velle beatitudinis sufficit ad tristandum de miseria naturaliter.

Sed objicitur (s) contra hoc, quia vitia sunt contra naturam, et tamen omnis vitiosus sine tristitia agit.

Respondeo, inchnatio naturalis duplex est: una ad commodum, alia ad Justum, quarum utraque est perfectio voluntatis hberae, tamen una anchnatio magis dicitur naturalis quam alia, quia immediatius consequitur naturam, ut distinguitur contra libertatem, et illa est inchlinatio ad commodum, et ideo non potest esse inclinatio naturalis ad commodum, quin sufficiat ad nolle oppositum, et ad tristitiam de opposito, potest tamen esse inclinatio naturalis, et ad justum, quae non sufficit ad nolle hberum, sive ad tristititam de opposito.

Quantum ad secundum (t), potest dici quod etiam illa connexio voluntatis cum appetitu sensitivo praesentato appetibili per intellectum voluntati, sufficit ad hoc, ut conveniens appetitur sensitivo sit conveniens voluntati, et disconveniens sit disconveniens et triste.

Sic enim ponitur aliqua delectatio subreptitia praecedere in voluntate omnem actum liberum voluntatis ; et sicut ponitur in delectationibus subreptitüs, ita poni potest in tristitus vel doloribus respectu objectoum tristium ; ut sicut intellectus cooperatur sensut fortiter immmutato, s1 non sit circa alia distractus, ita ponet aliquis voluntatem non necessario cooperari, sed universaliter compati appetitui sensitivo patienti, et hoc circa idem objectum, si non impediatur voluntas per non considerationem intellectus, vel per alhud impedimentum vincens. Hoc modo diceretur quod muher corrupta violenter, licet delectaretur in voluntate ex delectatione appetitus sensitivi, non tamen peccaret, quia delectatio et delectabile posset esse non volitum quantum ad omnem actum elcitum voluntatis. Secundum autem aliam viam oporteret dicere, quod licet delectaretur secundum tactum, non tamen secundum voluntatem, nist objectum esset libere volitum.

SCHOLIUM.

Conditionatam nolitionem voluntatis, ut in mercatore projiciente merces in mare, sufficere ad causandam tristitiam. Explicat nolitionem conditionatam, quod declaratur per nollem ; non intelligit nolitionem, quae poneretur, si talis conditio abesset, quia sic de praesenti nulla esset nolitio, sed actum praesentem inefficacem, quia ex vi ejus non proceditur ad executionem, sed potius ad oppositum ; de quo Doct. 2. d. 6. q. 1. ubi docet sufficere actum conditionatum ad peccatum, quod verum esse nequit, nisi de actu praesenti ; sed dicitur conditionatus respectu executionis, quam non facit, quia conditio deest, scilicet carentia periculi in exemplo dato. Explicat epilogando quatuor modos, quibus causatur tristitia.

Praeter duos modos (u) praedictos tristandi, vel tres, si secundus divi- datur in duos, videtur posse poni tertius vel quartus modus tristandi, propter nolle conditionatum, quando scilicet aliquis nollet aliquid, quantum in se esset, tamen in aliquo casu vult illud. Exemplum, mercator periclitans in mari nollet projicere merces, si posset effugere periculum ; sed hoc nolle est condiuonatum, quia scilicet quantum in se est, nollet simpliciter, tamen vult projicere, quia non coactus projicit ; licet enin propter aliquid non volitum,puta periculum, ojiciat, tamen non cogitur invitus ejicere ; haec volitio absoluta enuntiaretur per volo, noltio conditionata per nollem, si possem aliter. Et talis nolitio conditionata videtur sufficere ad tristandum de sic nolito eveniente, sicut ile tristis ejicit merces, nec ibi velle oppositum facit tantum gaudium, sicut nolle conditionatum facit trisutiam. Talis quidem volitio et nolitio conditionata sufficit etiam ad peccatum mortale, quale forte fuit Angelorum non prius deceptorum quam peccarent, et ad meritum, quale est in miserante ex corde proximo, non potente tamen subvenire in opere ; igitur sufficit ad passiones consequentes velle et nolle, maxime quando actus voluntatis conditionatus est intensus ; igitur sufficit ad tristari.

Sic igitur recolligendo istud membrum, potest dici quadrupliciter; esse tristitiam ex disconvenienti pro prie. Uno modo de simpliciter nolito actu et habitu, eveniente. Secundo modo de habitu nolito et actu conditionaliter, licet tamen absolute volito contra inchnationem habitualem. Tertio modo, quia disconve- niens voluntati, ut natura. Quarto modo, quia disconveniens appetitui sensitivo (x), cui conjungitur voluntas non habituata ad oppositum vehementius, quam sit inclinatio ejus ad appetitum sensitivum.

SCHOLIUM.

Haec littera continet varia dicta. Primum, in Christo fuit dolor in parte sensitiva. Secundum dolor excellens (idem est de delectatione) impedit usum rationis, et probat ex Augustino et Philosopho. Tertium, in Christo non fuit impeditus usus rationis per dolorem, et ideo voluntas ejus condoluit, secundum dicta num. 17. vel propter inclinationem naturalem ad salutem personase, vel propter connexionem ad partem sensitivam dolentem. Quod in Christo fuit verus dolor in parte sensitiva, patet ex Isaia 95. Et dolores nostros, etc. Psalm. 87. Repleta est malis anima mea, id est, doloribus, secundum August. ibi. Psal. 12. Factum est cor meum tanquam cera liquescens. Vide Patres et Concilia apud Suar. et Vasq. citatos in titulo quaest. Auctoritatem Hilarii lib. 10. de Trinit. circa med. quae videtur contraria, solvunt D. Thom. supra. Alens. 3. part. q. 17. membr. 1. Suar. et Yasq. citati. Bonav. d. 16. art. 1. q. 1. et alii putant eum in hoc errasse.

Quantum ad secundum articulum, dico quod in Christo fuit verus dolor in parte sensitiva, quia objectum approximatum tactui suo et appetitui sensitivo, erat disconveniens illi sensui, et ille sensus erat perfecte perceptivus, quia secundum proportionem bonae dispositionis corporis est dispositio existentiae tactus, 2. de Anima. Et illud corpus fuit optime complexionatum, sicut anima illius corporis erat perfectissima.

Ulterius, dolor excellens in parte sensitiva natus est impedire usum rationis. Quod probatur, quia plus impedit usum rationis dolor vehemens quam delectatio, secundum Augustinum 4$3. q. quoest. 36. Nemo est, qui non plus lugeat dolorem quam appetat voluptatem, quandoquidem videmus immanissimas bestias etiam asperitatibus terreri dolore et metu. Sed aliqua vehemens delectatio sensibilis impedit usum rationis, (secundum Augustinum 14. de Civit. Dei, c. 16) qua major in corporis voluptatibus nulla est, ita ut in ipso momento temporis, quo ad ejus pervenitur extremum, pene omnis ejus acies, et quasi vigilia cogitationis obruatur; et Philosophus T. Ethic. dicit quod furatur intellectum etiam saepissime sapientis ; igitur multo magis dolor vehemens sensibilis natus est communi lege impedire usum rationis.

Ex hoc sequitur quod si in Martyribus expositis maximis tormentis, intellectus habuit usum suum, quod hoc fuit ex special gratia Creatoris.

Et si objicitur, quod tunc fortis politicus non virtuose exponit se talibus passionibus excessivis, quia in eis non potest uti virtute, propter vehementiam earum, et ita privat se virtute, respondeo, ipsum pati tales dolores est objectum bonum eligibile propter bonum finem, et ideo electio habens illud pro objecto bona est. adhibitis circumstantius de- bitis circumstantibus eam, licet bonus actus formaliter, qui est electio voluntatis, non maneat cum tahbus tormentis passionibus conjunctis, ad quae se exponit; ita etiam exponens se fornicationi, si in momento summae delectationis non utatur ratione,nec per consequens voluntate, peccat tamen mortaliter exponendo se illi passioni,in qua non potest uti ratione ; quemadmodum aliquis potest meritorie vel demeritorie exponere se dormitioni propter bonum finem, in qua non potest uti ratione.

Tertio quantum ad istum articulum, dico quod si, sensu vehementer patienti a delectabih, vel tristabili, intellectus possit esse in usu suo, naturale videtur esse, ut vehementer cooperetur potentiae inferiori, et voluntas compatiatur delectando vel tristando, ipsi appetitui sensitivo juxta modum tactum in tertia via, posita in primo articulo de tristitia voluntatis.

Sic igitur ad propositum potest dici, quod cum in Christo ratio permansit in usu suo, et voluntas non absorpta a dolore appetitus sensitivi, et intellectus per consequens intuitive dolorem illum apprehendtit, et voluntati ostendit, illa voluntas condoluit, sive quia naturaliter inclinabatur ad oppositum, quae inchnatio sufficit ad tristitiam de opposito secundum tertiam viam in primo articulo.

Quod etiam declaratur hic, quia affectio commodi, quae est concupiscientia, praesupponit affectionem amicitiae, quia omnis concupiscens bonum alicui, prius vult illi bene esse inse, quam illi concupiscat ; si ergo aliqua inclinatio ad concupiscendum concupitum, potest esse ratio necessaria tristandi de opposito, multo magis inclhnatio ad amandum milud, curi bonum concupiscitur, potest esse ratio tristitiae de opposito boni ipsius amati ; sed voluntas, cum sit appetitus principalis personae propriae, summe naturaliter inchnatur in bonum commodum, et appetit illud; quia quando multa sunt in eodem, superius dicitur principale inter ila illius suppositi; sicut cum sint multae cognitivae in homine, suprema cognitiva, scilicet intellectiva, potissime dicitur cognitiva hominis, ut homo; ita appetitus supremus hominis dicetur appetitus hominis, ut homo ; igitur naturalhter summe appetit bonum personae, cujus est, tanquam ejus, quod diligitur amore amicitiae, in quo fundatur omnis amor concupiscentiae, et ita illum amorem amicitiae necessario sequitur tristitia de opposito, et ita corruptio personae necessario erit tristis voluntati. Alio modo, quia voluntas necessario colligatur appetitui sensitivo secundum unam opinionem quae furt tertia via in primo articulo, et ila colligatio fuit perfectissima in Christo, et intellectus apprehendit illud objectum tristabile, quia non fuit impeditus, ergo sequitur quod passio tristitiae sive doloris, fuit in voluntate.

Sic igitur patet duplex via, quomodo Christus potuit doluisse in voluntate sive appetitu rationali. Una propter inclinationem voluntatis naturalem ad salutem personae; alia propter colligantiam intellectus et voluntatis cum appetitu sensitivo dolente.

Si objicitur contra primam (y) viam, quia tunc in morte fuisset summe tristata illa anima, potest dici quod si in ilo instanti anima fuit impassibilis, tunc non tristabatur, sed prius de illo tristi praeviso, quando scilicet ipsa fuit tristabilis.

Contra (z) hoc erat futurum contingens ; igitur non novit illud nisi in Verbo, er dist. 14. igitur nec de illo tristabatur secundum voluntatem, nisi ut ei ostendebatur in Verbo ; illa est voluntas secundum portionem superiorem.

Respondeo, portio inferior intellectus bene ostendit passionem futuram, quia similiter, quod minus videtur, imaginativa potuit illud ut terribile imaginari, et ita appetitus illius potentiae apprehensivae terreri, et ille est appetitus, qui communiter dicitur sensitivus, quando fit sermo de vitiis et virtutibus.

SCHOLIUM.

Haec littera continet aliquot dicta. Primum, portio superior stricte sumpta ex Augustino tantum respicit aeterna (de quo Doct. 2. d. 24. ubi docet esse in re ipsas potentias, ut in aeterna objecta tendunt), late sumpta respicit omnia, ut ordinata ad aeterna. Secundum, portio supe- rior Christi primo modo non potest tristari, quia nequit habere nolitionem respectu Dei in se, quia talis nolitio est ipsi damnato impossibilis, de quo 2. d. 6. quaest. 1. et 4. dist. 50. quaest. 2 Tertium, portio superior Christi secundo modonon potuit tristari de carentia fruitionis in se, nec de peccato proprio, quia haec non habuit. Quartum, tristabatur portio superior secundo modo de peccatis aliorum, quia haec non fuerunt ei placentia, nec neutra.

Quantum (a) ad tertium articulum principalem, scilicet de tristilia, quae est de nolito a voluntate Iibera, non tantum ex carne, primo .videndum est, de quibus tristabatur Christus secundum portionem superiorem. Ista enim dupliciter accipitur, uno modo stricte, ut respicit sola aeterna ; alio modo large, pro intellectu, ut judicat de quibuscumque secundum regulas aeternas, et voluntate ut vult, referendo ad aeterna. Hoc secundo modo loquitur Augustinus 12. de Trinitate. Primo modo non potest portio superior voluntatis ordinate tristari, quia talis trisutia sequitur ad nolle Deum in se, vel ad nolle aliquam perfectionem intrinsecam sibi inesse ; tale nolle adeo est imnordinatum, quod forte est peccatum in Spiritum sanctum, sic vix peccant damnati. Si enim nolunt Deum esse Justum, hoc tamen forte non absolute nolunt, sed quia nolunt effectum justitiae, scilicet punitionem quam sentiunt, hoc non pertinet ad portionem superiorem stricte sumptam.

Secundo modo loquendo de portione superiori, de tribus posset tristari talis portio. Primo, scilicet de carentia fruitionis respectu objecti aeterni ; secundo de peccato suo, vel alterius voluntatis ; tertio de aliis malis suo supposito discon- venientibus, vel aliis personis dilectis. Patet ordo, quia sicut superior portio large sumpta, primo vult suam fruitionem respectu Dei ; secundo justitiam quamcumque ad fruitionem ordinatam, et hoc in se vel in alio ; tertio vult secundum regulas aeternas bona media, et mm ma sibi et aliis, in ordine ad maxima ; ita habet nolle respectu oppositorum, et tristitam de ilhs, si accidunt.

Quoad primum istorum, anima Christi non tristabatur, quia non fruitio, vel non perfectio ejus, quae fuit nolita, non evenit in morte, quia non fuit cognitum, ut per illud, quo meruit alios fini conjungi, ipse minus fini conjungeretur.

Quantum ad secundum, de peccato proprio non tristabatur, quia nullum habuit, sed de alieno, puta de peccato infidelitatis discipulorum dubitantium, et de incredulitate et crudelitate Judaeorum persequentium ipsum. Unde Ambrosius super Lucam, et ponitur in littera : Doles Domine, non tua vulnera, sed mea, id est, tristaris de meis peccatis naturam meam vulnerantibus, non de tuis.

Quoad ista duo (b) prima objecta, fruitionem scilicet et justitiam, non oportet distinguere inter portionem superiorem et mnferiorem ; sicut enim inferior intellectus potest habere illa pro objectis, ita et voluntas inferior. De quibusdam tamen non tristabatur, sicut superior, quia non eveniebant nolita, et de quibusdam evenientibus tristabatur, ut de peccatis, quia sic erant nolita; cum enim esset recta, neque placuerunt, neque neutra fuerunt sibi peccata peccantium, si erant sibi ostensa, ut mala.

SCHOLIUM.

Primum dictum, videtur quod in voluntate est tristitia duplex non supponens nolitionem, scilicet illa, quae oritur ex naturali disconvenientia objecti, et ea quae nascitur ex connexiune cum appetitu sensitivo, justa dicta art. 1. a num. 16. Prima est in portione superiori ; secunda in inferiori; et assignat rationem utriusque ; sed hic nihil asserit, quia supra 16. 17. relinquit sub dubio, an detur tristitia in voluntate, sine actu elicito ejus. Secundum dictum, tristitia sequens nolitionem absolutam et conditionatam, potest esse in utraque portione, quia utraque potest absolute et conditionate nolle quaedam, quae eveniant. De his late Lych. hic, et ex eo Pitigianis art. 11. et 12.

Sed quoad tertium (o), scilicet passionem Christi, oportet aliter dicere de portione una et alia, et hoc secundum quatuor vias positas in primo articulo de disconvenienti et contristante, de quibus videndum est, si omnes poni possunt in utraque portione.

Quantum ad hoc videtur quod est duplex tristitia non sequens actualem noltionem, nec habitualem sive conditionalem, sed quasi naturalem, qualis est ista, quae est circa voluntatem, ut natura, et illa quae est ex conjunctione voluntatis, cum appetitu sensitivo patiente; quae quidem duplex tristitia videtur appropriata duplici portioni, ita quod nolle naturalter, et sic tristari convenit voluntati tantum secundum portionem superiorem ; tristari vero praecise ex compassione ad appe- titum sensitivum, convenit voluntati secundum portionem inferiorem.

Probatio primi, quia illud quod respicitur a portione superiort large sumpta, ut praedictum est, secundum Augustinum est, quod respicitur in ordine ad aeternum, et hoc a ratione, ut a quo aeterno, ipsa ratio accipit principium cognoscendi, et a voluntate ut ipsa vult in ordine ad ipsum, ut ad finem ultimum; sed voluntas nihil vult naturaliter primo et propter se, nisi finem ultimum, et per consequens omne aliud vult, non primo, sed in ordine ad ipsum; ergo. Minor patet ex rectitudine inclinationis naturalis, quae non esset recta, st esset maxime et principaliter ad minus bonum, et non ad ultimatum ; qui tamen diceret voluntatem, ut est natura, esse tantum ad bonum proprium primo, discordaret a dictis in isto membro; ideo oppositum hic supponitur ex illa quaestione alias pertractanda.

Probatio secundi, intellectus inquantum intelligit aliquid praecise, quia sensus, cui conjungitur, illud sentit, dicitur portio inferior; igitur similiter de appetitibus. Antecedens patet, quia inquantum sic cognoscens, nihil cognoscit per regulas aeternas, quia eodem modo cognosceret, si non posset de hoc secundum illas judicare.

Contra ista (d), secundum membrum videtur repugnare primo, quia voiuntas compatitur appetitui sensitivo, ut natura, et non ut libera, quia non est in ejus potestate ista subita compassio, sed haec non potestas est propter na- turalem connexionem appetitus superioris ad inferiorem ; igitur voluntas, ut natura, non convenit praecise portioni superiori, et ut compatiens appetitut sensitivo praecise inferiori.

Respondeo, voluntas ut natura dupliciter accipitur : Uno modo, ut tendit naturalter in objecta propria hujus potentia, ut hic universaliter circumscribendo alia, ut scilicet inclinatur tanquam perfectibilis ad sua propria objecta; et hoc modo intelligitur primum membrum, quia sic inclinatur naturaliter ad objecta ordinate secundum naturalem ordinem objectorum, inquantum sunt ipsius ahquahter perfectiva. Alo modo dicitur voluntas, ut natura, includendo omnem ordinem ejus ad quodcumque consequens naturam voluntatis, et hoc proprie non ut libera, sed ut tantum appetitus intellectivus, sive ut habens affechionem commodi, non jgustitiae, et sic habet ordinem ad compatiendum appetitur inferiori, non tantum mn ordine objecti illius ad primum objectum voluntatis, ut voluntas est; sed circumscripto illo ordine, circa quodcumque sic compatitur, et ita in hoc se habet, ac si ad aeternum referre non posset. Non sic autem est ipsius, ut est talis potentia, inclinatio naturalis ordinata praecise ad sua propria objecta, quia illa inclinatio, ut sic, non est praecise ad aliquid, nisi inquantum est ulterior inclinatio ad aeternum, sicut materia non inclinatur ad dispositionem, nisi quia ulterius inclinatur ad formam perfectam.

Breviter voluntas, ut natura primo modo, est voluntas, ut naturaliter inclinata tantum ad sua propria objecta. Secundo modo est voluntas inclinata ad objecta alterius appetitus, cur conjungitur mediante inclinatione ilius. Primo modo est tantum portio superior; secundo modo tantum inferior. Generaliter autem potest accipi voluntas, ut natura, secundum quod includit utrumque, et sic pertinet ad utramque portionem. De alus duabus tristitiis sequentibus nolitionem actualem absolutam, et conditionalem sive habitualem, videtur quod cum utraque portio possit sic et sic nolle quaedam, quae eveniunt, utraque poterit illo duplici modo tristari. De illis igitur (c) quatuor viis tristandi positis in primo articulo, de modo tristandi, duae sunt communes utrique portioni; duae proprie duabus, ita quod utraque portio tristari habet de objecto tripliciter nolito.

SCHOLIUM.

In hac littera primum dictum, voluntas Christi ut natura (modo supra explicato) accepta secundum portionem superiorem tristabatur de passione et morte. Ratio, quia ista erant contra affectionem commodi ordinati ad summum bonum, quod est summum commodum omnis voluntatis. Secundum dictum, in portione superiori animae Christi non fuit tristitia sequens nolitionem absolutam passionis et mortis, quia talem nolitionem non habuit. Tertium, habuit in illa portione tristitiam sequentem nolle conditionatum, seu inefficax passionis et mortis. Probat ex Augustino et Philosopho.

Ulterius ad propositum (f) applicando voluntati Christi, quantum ad hoc objectum, quod est passio, videndum est quae portio de hoc objecto potuit tristari, et hoc secundum quem trium modorum tristandi sibi possibilium. Et primo de portione superiori, patet de voluntate, ut natura, quia ipsa, ut sic, voluit bonum huic persona, et in ordine ad aeternum, et sic oppositum fuit nolitum tanquam contra affectionem commodi, non tamen contra justitiam; nolitum autem contra affectionem commodi, si evenit, est sufficiens causa tristitiae ex primo articulo ; igitur hoc modo voluntas, ut natura, tristabatur de passione.

Nec obstat (g), quod bonum illud, quod ad mortem illam sequebatur, vel ad quod mors illa ordinabatur, fuit majus, quam vitae suae conservatio ad tempus, quia hrcet ex hoc plus esset volendum libere secundum affectionem justitiae, non tamen a voluntate secundum affectionem commodi, nisi posset ostendi illam salutem hominum fuisse majus bonum huic persona, quam conservatio vitae suae, et hoc magis commodum naturaliter ex se, non tantum ex ordinatione aliqua hujus tanquam utilioris ad finem ultimum.

Si objciatur hic (h), quia tunc voluntas ut natura, non est portio superior, quia non respicit omnia in ordine ad aeternum, nec aeternum primo, quia aliquid proprium videtur naturaliter esse magis commodum huic persona, quam aliquid extrinsecum. Hoc ultimum est negandum, quia aeternum non tantum est summum gjguste amandum, sed etiam summum commodum omnis voluntatis, ut est appetitus intellectivus, circumscripta lbertate et justitia, et ideo in utraque ordinatione naturali objectorum est primum.

Sed videndum est secundo de portione superiori voluntatis, ut libera est, et de tristitia consequente in ipsa actualem pnolitionem objecti tristabilis. Videtur quod per principia sumpta a fine ultimo, non possit concludi de passione, et ejus opposito, inquantum referuntur ad finem illum, quod ipsa sit nolenda, quia cum opposita non possit demonstrari, si referendo ad finem ultimum concluditur simpliciter vita esse pro tunc volenda, et mors nolenda ; igitur voluntas divina recte non voluisset illam passionem, quia contra rationem reclam, nec etiam voluntas Christi recte voluisset illam, nec in tali velle meruisset, quae omnia sunt absurda. Videtur ergo quod sicut ratio superior non potuit judicare hoc esse malum pro tunc referendo ad finem ultimum, sed determinare bonum ; vel quia immediate ordinabatur ad finem ultimum propter ejus veritatem velle mori ; vel mediate, scilicet mediante salute humana, pro qua procuranda fuit mors volita ; ita etiam voluntas superior ut hbera, non potuit ordinare illam pro tunc nolle, sed determinate velle, et ita nec de ila tristari tristitia consequente absolutum nolle hiberum.

Contra (1), igitur nec illa portio modo gaudet de vita Christi, quia non est ratio concludendi illam simpliciter esse volendam, ut refertur ad aeternum, quia ila ratio pro tunc aeque conclusisset. hespondeo, conclusio demonstrationis practicae est de actu circumstantionato, et sicut pro tunc velle mortem fuit bonum simphlieiter, quia pro tunc a Trinitate fuit vohta, et ideo pro tunc sustinenda etiam pro justitia conservanda, et pro salute hominum procuranda, ita pro nunc ejus vita est bona.

Et quod objicitur, quod demonstratio semper aeque concludit, verum est eamdem conclusionem, et in practicis eodem modo circumstantionatam ; sed si concludit pro nunc, ut nunc dicit circumstantiam conclusi, non sequitur ergo pro semper, quia non est cadem conclusio eodem modo circumstantionata; nec sequitur ergo pro tunc, nisi ut tunc determinat illationem vel illatum.

Tertio videndum est de portione superiori voluntatis ut libera, et de nolitione conditionata sive habituali; et dico habitualem, in cujus actum voluntas prona ex se est exire, nisi aliud obstet. Sic videtur dicendum, quod illa portio noluit passionem, hoc est, noluisset quantum in se erat, si omnia prospera et justa, secundum se appetibilia, aeque fuissent sine ea. Hoc autem probatur duplici auctoritate et ratione. Una est Augustini 13. de Trmnitate: Ft quamvis justus per fortitudinem sit paratus exctipere, et aequo animo ferre quidquid adversitatis acciderit, mavult tamen, ut non accidat. Et si potest, facit atque paratus in utrumque est, ut quantum in ipso est alterum optet, alterum vitet, et si quod vitat, incurrerit, ideo volens ferat, quia fieri non potuit quod volebat, supple quantum in ipso erat. Patet autem quod intendit secundum quod littera sonat, quia per hoc probat nullum quantumcumque virtuosum posse hic esse beatum, quia hic potest pati adversa, et ita non habere quidquid vult, quia, ut jam recitatum est, alterum optat, quantum in ipso est, scilicet prosperum.

Alia auctoritas est Philosophi 3. JFthicorum, cap. 1. Mors et vulnera tristia forti et volenti erunt, sustinet haec autem quoniam bonum, vel quoniam turpe non, et quanto utique magis habeat virtutem omnem, et felicior sit, magis in morte tristior erit, quod non esset, nisi quia quantum in ipso est, vult oppositum ; et illa auctoritas ostendit, quod dictum est in primo membro, tale nolle sufficere ad tristari. Hatio ad hoc est, quia objectum patientiae non videtur se- cundum se eligibile, quia tunc non requireretur ibi patientia, nec Beati aliqua talia elgunt.

Si dicatur ad auctoritates, quod loquuntur de fortitudine moraliter, quae fortitudo disponit portionem inferiorem, non superiorem ; hoc non obstat, quia portio superior secundum regulas aeternas, nihil adversum videtur judicare esse eligibile, inquantum in ipso est, quin oppositum esset eligibilius, si illud justitia non vetaret ; alioquin quare alligati et juncti fini ultimo, ut Beati, nihil eligunt adversum?

SCHOLIUM.

Quantum ad portionem inferiorem respectu passionis, videtur quod Christus non habuit in ea tristitiam sequentem nolitionem absolutam, sed tantum conditionatam. Suadetur quinque argumentis a ratiore et auctoritate sanctorum Augustini et Hieronymi; et haec sententia probabilis est, quam Gabriel hic dicit esse Doctoris.

Ultimo videndum (k) est de portione inferiori respectu hujus objecti, quod est passtio. Patet, aut quod ipsa ut natura, et ut conjuncta appetitui sensitivo, compatiendo tristabatur.

Sed dubium est, si ut libera tristabatur propter nolle hiberum absolutum, vel conditionatum ; et quantum ad conditionatum videtur similiter dicendum, sicut dictum est de superiori, et auctoritates aque vel magis ostendunt de ista, sicut de illa. Non restat igitur videndum, nisi utrum ratio inferior possit concludere illam esse abso- lute nolendam, et sic voluntas inferior possit eam ordmnate nolle absolute, et ita tristari.

Quantum ad hoc videtur dicendum quod non, et de ratione, et consequenter de voluntate, quod probatur multipliciter. Primo, quia eadem potentia circa idem objectum non potest habere actus oppositos, quorum alter fit in summo, quia oppositum in summo non compatitur secum reliquum; sed portio superior et minferior sunt una potentia secundum Augustinum 135. de Trinttate, et ostensum est lib. 2. distinct. 24. Superior autem portio dictat in summo ipsam passionem volendam quantum ad intellectum, et secundum voluntatem summe ult; igitur inferior non potest nolle.

Praeterea, ex principio (l) et conclusione non sequuntur opposita; principium rationis practicae inferioris est conclusio rationis superioris; ergo. Probatio minoris, prima principia practica sumuntur a fine ultimo, ad quem sunt fines, a quibus sumuntur principia rationis mnferioris, ita quod bonitas illorum finium est ex ilo fine; igitur et principia sumpta ex llis concluduntur ex sumptis ex illo.

Praeterea, quomodocumque principia rationis inferioris se habeant, puta, sive sint conclusa, ut processit praecedens argumentum, sive immediata, licet posteriora primis immediatis sumptis a fine ultimo, nam inter immediatas propositiones tam practicas, ut videtur, quam speculativas, est ordo dignitatis, vel esse potest, saltem hoc certum est, quod opposita de- monstrari non possunt, sed alterum tantum sophistice arguetur; igitur si ratio superior demonstrat hoc esse volendum, ex nullis principiis potest inferior arguere nisi sophistice hoc esse nolendum absolute ; supponmnus autem rationem Christi rectam non errantem per sophismata, et voluntatem esse conformem rationi rectae non sophisticae.

Praeterea, ratio judicans de actibus virtutum politicarum est ratio inferior; sed illa judicat pro bono communi mortem esse voluntarie sustinendam; igitur considerando bonum commune hominum, ratio inferior Christi non potuit concludere mortem suam esse nolendam, sed oppositum.

Si dicatur, ratio judicat mortem esse sustinendam, non tamen volendam, et ideo tristatur de illa, cut videtur consonare Aristoteles in auctoritate supra posita, quia licet actus patientiae virtutis sit volibilis, non tamen objectum circa quod est actus.

Contra, ratione concluditur mors nunc sustinenda; igitur aut voluntas non vult, quod conclusum est, et tunc non est recta; aut vult, et tunc videtur non absolute nolle mortem, quia absoluta et efficax voltio A4, non stat cum absoluta noltione et efficaci ejus, sine quo non potest esse A, quia tunc idem simul fugeret et non fugeret ; nam absolutum nolle efficax est causa fugiendi nolitum, sicul absolutum relle efficax est causa prosequendi volitum.

Praeterea, ad conclusionem principalem videntur auctoritates, nam Augustinus super illud Psalmistae : Clamabo per diem et non exaudies me. Miles coronandus non timet, scilicet Paulus, et dur, scilicet Dominus, timet coronaturus ? quasi diceret, non; timor enim est de nolito, quod scitur, vel creditur esse futurum ; ergo.

Praeterea, Magister in littera adducit Hieronymum, qui vult quod in Christo non fuit passio, sed propassio; si autem absolute noluisset, cum tale nolle sequatur apprehensionem rationis, tristitia sequens illud nolle videretur habere plenam rationem passionis.

SCHOLIUM.

Ponit modum explicandi quorumdam, et videtur D. Thom. respectu nolitionis portionis inferioris in ordine ad passionem, qui dicunt fuisse absolute nolitam a Christo, et secundum quid volitam, quia id est simpliciter volitum, quod quis vult quantum est in se, et id secundum quid, quod quis vult secundum praesentem necessitatem. Hunc rejicit Doctor probans quod quis vult juxta praesentem necessitatem, esse simpliciter volitum, ut in exemplo de proJiciente merces; et explicat quodnam fuit nolitum, ratione cujus mors Christi fuit ipsi tristis, dicens fuisse duritiem populi nolentis credere veritati, usque ad odium mortale, vel miseriam generis humani, a qua per passionem tantum liberandum erat. Et juxta haec, resolvit Doctor, si teneatur modus praedictus, quod secundum portionem inferiorem Christus no. luit passionem voluntate, ut natura, hoc est, erat ei tristis,tristitia non sequente nolitionem, sed orta ex disconvenientia objecti, vel con nexione ad appetitum, noluit etiam eam actu elicito, conditionate, non absolute.

Cui placeret (m) conclusio istarum rationum et auctoritatum, posset dicere quod voluntas inferior, ut libera, non noluit absolute, sed tantum tristabatur, quia noluit conditionaliter, quantum scilicet in ipsa fuit, si aliter divinum beneplacitum impleretur; et illud tale dicitur voluntarium mixtum in voluntario. Et illud est simpliciter volitum, quod quis vult quantum in ipso est; et illud secundum quid, quod quis vult propter necessitatem praesentem; puta simpliciter voluntarium est periclitanti non projicere merces, ideo tristatur de projectione, et projicere est voluntarium secundum quid. Et sic in proposito dicerent, quod Christus absolute noluit mortem, quia quantum in ipso fuit, et secundum quid eam voluit.

Hoc credo falsum tam generaliter, quam in proposito. Primum ostenditur in exemplo mllo, cum enim ille sit dominus actuum suorum per voluntatem, in cujus potestate est uti virtute motiva ad projiciendum, et non uti, et hoc ita in periculo sicut alias, igitur simpliciter volens projicit, quia a nullo coactus uti vi motiva ; patet enim, quod voluntas posset ita inordinate amare merces, quod nollet eas proJicere etiam pro periculo evadendo. lta in proposito Christus dicitur nolle mortem cum determinatione distrahente, scilicet si bene fieri posset, et ideo distrahit, quia con- ditio non extat. Conceditur autem secundum istam viam ipsum velle mori sine conditione distrahente, quia si additur propter honorem Dei, vel propter justitiam vel salutem hominum, non est distractio ; finis enim actus non distrahit ab actu in talibus ; igitur quod quis facit, vel patitur, non est simpliciter nolitum, sed secundum quid.

Movet autem forte pro parte opposita, quia tale videtur simpliciter triste, sicut projicere periclitanti, et mori forti. Sed hoc non cogit, quia ad simpliciter tristandum zsufficit nolle conditionatum, quando conditio est noltita, et ita velle consequens aliquid nolitum non sufficit ad gaudere, sicut ibi velle projicere sequitur ad tempestatem fore, quod est nolitum illi.

Sed tunc non videtur Christi mors tristis, quia non fuit volita propter aliquid nolitum praesuppositum.

Respondeo, sicut fortis politicus nollet civitatem suam talem necessitatem incurrere, a qua eam liberari oporteret per mortem ojus, et sic praesupponit quoddam nolitum, sic Christus noluit auditores esse tales, coram quibus non posset veritas praedicari, nisi scandalizarentur usque ad odium mortale, ideo si voluit mori pro veritate doctrinae, supponitur quoddam nolitum ex parte audientium. Si autem pro salute humani generis, supponitur aliud nolitum, scilicet homines esse in tali statu, a quo per mortem Christi eripiendi essent. Si autem propter beneplacitum divinum, et ih supponitur, videtur quoddam nolitum primo, quia beneplacitum mlud furit respectu hujus objecti, ut videtur propter aliquem finem, ad quem hoc objectum ordinabatur, puta vel propter veritatem praedicandam, vel salutem honnnum procurandam.

Sic itaque, si rationes ultimae concludant, videtur esse dicendum quod secundum portionem inferiorem noluit passionem, et hoc voluntate, ut natura, hoc est, inquantum conjuncta appetitut sensitivo patienti, et voluntate ut libera noluit tantum conditionaliter et non absolute ; quemadmodum de portione superiori dictum est prius, quod noluit ut natura, et ut lhibera noluit tantum conditionaliter et non absolute, et ita secundum utramque portionem eisdem modis tristabatur. Nec valet, non noluit absolute, igitur non tristabatur, quia nolle naturaliter vel conditionaliter sufficit ad simphciter tristari. Unde tantum potest argui, absolute non noluit, igitur non tristabatur ex illa causa, sed cum hoc stat, quod ex alia causa unica vel duphuei simul simpliciter tristaretur.

Sicque salvatur glossa illa : Hepleta est malis, etc. id est, tristitiis sive poenis, quia tota anima secundum voluntatem, secundum utramque portionem tristabatur, et ut natura et ut libera ex nolitione conditionata, quantum scilicet in ipso fuit, et quantum ad intellectum secundum utramque portionem apprehendebat disconveniens voluntati naturahter et conditionaliter.

SCHOLIDM.

Ponit modum, quo portio inferior potuit absolute nolle passionem, quia non considerat eam in ordine ad ultimum finem, sed ut objectum disconveniens in se, et sic absolute potuit eam nolle, eaque posita in esse, tristari ; et juxta hunc modum, solvit rationes pro opposito positas, n. 27. et 28. et solutiones sunt clarae et Philosophia refertae.

S1 quis tamen velit assignare in voluntate inferiori aliquam causam tristitiae, quae non fuit in superiori, dicendo quod mnferior absolute noluerit illam poenam, quod de superiori non est verum, poterit ita ponere, portio inferior considerat passionem absque ordine ad finem ultimum, quia sub ista circumstantia considerare, est rationis superioris ; sed circumscripta illa circumstantia, simpliciter est nolenda, quia tantum propter illum est volenda; igitur ratio inferior non dictat eam volendam, et ita nec voluntas inferior vult eam.

Ad primum alterius viae (n) pro isto articulo ultimo, potest dici quod bonum morale est ens per accidens, aggregans in se aliquem actum et circumstantias multas actui accidentes, ita quod totum ratione circumstantiae unius potest concludi eligibile, qua circumscripta, ratione alterius circumstantiae non erit eligibile residuum.

Per hoc ad argumentum primum; pro illa via, conceditur major, circa idem objectum per se, sed hic est, tantum per accidens.

Per idem ad secundum (o), quod conclusiones rationis superioris sunt principia ad concludendum, ut per se sumptae, et ut illatae ex principis rationis superioris, et sic bene possunt sumi oppositae minores sub principio de eodem per accidens, quarum una sit vera ratione unius partis totius, et alia ratione alterius.

Per idem patet ad tertium (p) quod sophisma esset aliud, si concluderet oppositum. Sed de toto eodem per accidens, concludit propter unam circumstantiam oppositum praedicatum ejus, quod inest ei secundum aliam circumstantiam.

Ad alhud de fortr, quod procedit de circumstantus pertinentibus ad rationem inferiorem, et ideo directe contra istam viam potest dici, sicut responsum fuit. Et ad illud contra, dici potest quod simul stant absolute nolle 41, et absolute velle sustinere A4, praesupposito tamen quodam nolito, scilicet necessitate sustinendi A. Et cum dicis nolle absolutum est causa fugiendi nolitum, verum est a se, non ab alio illatum, a quo non vult inferri.

Ad Augustinum dico, quod non habuit eamdem causam tumendi, quam nos, quia non peccata sua, sicut nos nostra ; ita potest intelligi illud Ambrosn : Doles, Domine, etc.

Ad Magistrum et Hieronymum respondeo, si non patiebatur tantum voluntas surreptitio motu praeveniente consensum, qualis passio convenit ei, ut natura, et potest dici propassio, sed etiam patiebatur motu sequente nolle hbere ehicitum, tunc intelligendum est propassionem esse, ut distinguitur contra passionem ilam, quae conturbat rationem, qualis nulla fui in Christo.

SCHOLIUM.

Sequens littera a multis putatur additio, reperitur tamen in antiquissimis manuscriptis et editionibus. Continet quatuor rationes ss3adentes Christum etiam secundum portionem inferiorem non noluisse absolute passionem. Sunt clarae, et tenendo aliam partem facile solvi possunt. Doctor utramque partem puta' probabilem.

Contra istam viam potest sic argui : Primo, quia ratio, cui innititur, ostendit tantum possibilitatem hujus quod voluntas inferior non velit istud, quod vult superior absolute ; quod non est propositum, quia non velle absolute, non infert nolle absolute ; quale nolle, negat alia via.

Praeterea, quod non possit concludi propositum de nolle, probatur, quia si una circumstantia, quam considerat ratio inferior, sufficiat ad concludendum hoc esse nolendum, ergo non est determmabilis pel aliam, quae concludit illud esse volendum, quia per se nolendum, pei nihil aliud potest esse volendum. Hoc declaratur, quia si ratio ostendat 4 sine circumstantia finis ultimi, propter quam A est volendum. ostendit 4 non ut volendum, nec ut nolendum, sed quasi neutrum, quia determmabile circumstantiis volibilitatis, non autem determinatum ad nolibilitatem, quia tunc non esset per aliud volibile.

Videtur etiam tertio, quod ratio inferior possit ostendere illud cum circumstantia volibilitatis, quia alias ratio inferior practica non posset dirigi per principia sumpta a fine universaliori, quia dirigi per illa principia est considerare finem a quo sumuntur ; alas fortis moraliter inquantum prudens, cum prudentia sit rationis inferioris, non posset se dirigere in actu fortitudinis ex consideratione felicitatis ; quod si sit inconveniens, ergo ratio inferior complete ostendens, quantum potest, et non partem objecti praetermissa alia circumstantia, ostendet hoc ut volibile.

Praeterea, stat ratio quarta de forti moraliter, quia nolle absolutum videtur esse causa fugiendi nolitum, ne eveniat, non determinando ne sibi eveniat, sed ne eveniat simpliciter.

Quantum ad istum articulum pertinet, non videtur necessitas salvandi portionem inferiorem absolute noluisse passionem, quia sine hoc salvatur eam tristatam de passione, lam ut natura est, quam ut libera, propter nolle conditionale, sicut supra dictum est.

SCHOLIUM.

Solutiones ad argumenta principalia non habentur in antiquis editionibus vel manuscriptis, et ideo additiones esse videntur; et forte Doctor ea omisit, quia juxta varias vias traditas in hac quaestione varie solvi possent. Quae hic adducuntur non sunt per omnia ad mentem Doctoris, ut id, quod dicitur ad primum, scientiam dependere a scibili, quia secundum eum 2. dist. 1. quaest. 4. et 5. quando fundamentum potest esse sine termino, distinguitur a relatione ad terminum, et consequenter si scientia potest esse sine scibili existenti, sive sit intuitiva sive abstractiva, non dependet essentialiter ab illo, nec est ei idem, seu consubstantiale; ut hic dicitur; in abstractiva enim, scibile es ens rationis, cui ensreale, quale est scientia, non est idem ; intuitiva etiam, cum sit qualitas absoluta, potest conservari, secundum quosdam, sine objecto. Vide Doctorem 1. d. 3. q. 6. 8. et quodl. 13. et 14. an vero gaudium et tristitia, seu alia contraria in gradibus intensis possint esse in eodem, tractant Lych. hic Bassol. hic quaest. unic. Rubion quaest. 2. Pitigianis art. 14.

Ad argumenta (q) principalia.

Ad primum principale ante oppositum, quando arguitur quod gaudium et tristia sunt opposita, et opposita non sunt in eadem potentia, et sic non fuerunt in portione superiori voluntatis Christi, dicendum quod minor est falsa, gaudium enim et tristitia non sunt opposita, nisi sint respectu ejusdem objecti. hatio est, quia quando alqua essentialiter dependent, non tantum causahter, illa non habent oppositionem, nisi respiciant idem, ut scire et tgnorare dependent essentialiter ab extrinseco, non tantum causaliter, quia causantur ab aliquo extra ut ab albedine ; sed essentialiter dependent ab objectis, quia licet scientia sit qualitas absoluta, tamen respectus ad scibile est sibi consubstantialis, quia, ut dictum est in 2. lib. dist. 1. quaest. 4. quando fundamentum non potest esse sine respectu, tunc ille respectus est consubstantialiter idem illi fundamento, ficet non formaliter idem ; et ideo quia scientia non potest esse sine objecto scibili, ideo nec sine illo respectu ad scibile; ideo sequitur, quod est sibi consubstantialis, et ideo scientia et ignorantia non sunt opposita, nisi ut idem respiciunt, nam in eadem anima cum ignorantia lapidis stat cognitio trianguh habentis tres, etc. Nunc autem relle et nolle includunt respectus ad objecta, sicut sctre et ignorare, ideo non sunt opposita, nisi sint respectu ejusdem. Unde summe amare Deum et odire peccatum, non sunt opposita, sicut nec gaudium de passione Christi circumstantionata, et tristitia de eadem passione nude ostensa, ita nec velle et nolle illam passionem, et sic sunt opposita.

Ad illud in eppositum, quando dicitur quod contraria dicuntur esse circa idem susceptivum, et non ex eadem causa, dico quod non requiritur quod contraria habeant camdem causam, sed idem susceptivum, quando sunt mere absoluta, quia a quibuscumque causis causentur, contraria sunt et opposita, ut albedo et nigredo, quia non dependent essentiahter ab aliquo extrinseco ; sed si ista contraria sunt absoluta, et dicant necessario respectum consubstantialem ad objecta et ad causas, non erunt opposita, nisi comparentur ad idem objectum formale, sicut dictum est.

Ad secundum, quando arguitur de passibilitate et impassibiltate, dicendum quod non est simile, quia dos impassibilitatis est qualitas, per quam formaliter repugnat corpori glorioso passibilitas ; sic autem non fuit in proposito, quia non ffuit aliqua talis qualitas ut impassibilitas in portione inferiori.

Ad aliud, quando arguitur de peccabilitate et impeccabilitate, dicendum quod illa ratio bene est ad propositum, quia peccabilitas et impeccabilitas essentialiter dicunt ordinem ad aliud, ut ad objectum, sicut gaudium et tristitia, et ideo dico ad rationem quod non est contradictio, quod voluntas ordinate sit conjuncta fini ultimo; et sic cum hoc posset habere alium actum circa aliud quod est ad finem, quia posset habere actum inordinatum circa illud quod est ad finem ; sed quod hic ita non sit, hoc est ex ordinatione divina quod quilibet Beatus sit in termino, quando per beatitudinem conjungitur fini ultimo. Unde dico quod non repugnat impeccabilitas circa illud quod est ad finem, sicut non repugnant cognitio principii et error conclusionis, et multo minus hic; unde quod damnatus non recipiat gratiam, hoc non est, quia non habet potentiam, et sibi formaliter repugnet, sed hoc est ex ordinatione divina, quia est in termino suo.

Ad aliud, quando arguitur per Philosophum, quod delectatio magna excludit tristitiam, non tantum oppositam, sed etiam contingentem, dicendum quod hoc verum est de facto. Unde secundum naturam, summa delectatio excludit tristitiam, et hoc propter colligantiam potentiarum ad invicem ; tanta enim potest esse delectatio in una parte animae, quod excludat usum alierius partis animae; licet ergo in proposito fuerit maximum gaudium in portione superiori voluntatis Christi, tamen non excludebat dolorem in appetitu sensitivo, nec etiam tristitiam in portione mnferiori, quia illa delectatio non redundabat in portionem inferiorem. Unde hoc fuit factum per novum miraculum quod gloria in portione superiori voluntatis non redundavit in corpus, sed permisit ipsum esse passibile, nec etiam redundabat in eamdem potentiam, ut comparatur ad aliud objectum. Unde sicut per miraculum fuit quod simul erat viator et comprehensor, ita fuit miraculosum quod ista gloria non redundabat in corpus, nec in vires inferiores, sicut in Beatis redundat.

Ad aliud de Avicenna, dicendum quod verum est de facto, quod potentia intenta uni operationi impedit aliam a sua operatione, et hoc verum est naturaliter, tamen contrarium fuit dispensative in Christo, sicut dictum est.

Ad aliud, quando arguitur de dilatatione cordis Christi, credo quod non habuit cor magis dilatatum, quam alii. Unde potest dici uno modo quod gaudium non redundabat in cor, quia etiam non redundabat in portionem inferiorem, cum gaudium potentiae voluntatis Christi, quod habuit circa objectum aeternum, non redundabat in eamdem potentiam circa aliud objectum, quod fuit per miraculum, sicut dictum est, et ideo nec est mirum si non redundabat in cor. Vel aliter, quod gaudium et tristitia circa cor, aut fuerunt aequalia, aut non. Si sic, ergo nec cor movebatur motu dilatationis, nec constrictionis, quia tunc unum impediret actionem alterius ; sicut si ponatur aqua et ignis penitus aequales secundum virtutem agendi et patiendi, et ponatur lignum in medio, quod natum est pati aequaliter ab utroque, nec frigefiet, nec calefiet. Si autem fuerint inaequalia, tunc unum dominabatur, et qualitercumque fuerit, cor ejus constringebatur, (unde contristatur cor, cum non dhilatatur per gaudium, sicut si esset tristitia amota,) et ideo non tantam redundantiam habuit gaudium super corpus, sicut dolor et tristitia.

Ad auctoritatem Hilaru patet per dicta superius, quod dicit eum non doluisse, quia non habuit causam unde doloret, qualem nos habemus.

SCHOLIUM.

Solvit argumenta ad oppositum adducta num. 2 et solutiones videntur additae, quia non ha- bentur in antiquis editionibus, nec in vetustis manuscriptis.

Ad primum in oppositum potest dici, si sustineatur alia via, quod dolores nostros ipse vere portavit in, appetitu sensitivo, quia sicut non habuit corpus phantasticum, ita nec animam, nec sensum phantasticum, in quo potuit esse verus dolor.

Ad aliud, quando dicitur quod fuit maximus dolor, quia non habuit salutem, et ita fuit in portione superiori, dicendum quod ille dolor fuit maximus, qui fuit in appetitu sensitivo, et ideo ille dolor, qui infuit, non habuit salutem in appetitu sensitivo, quia habuit corpus optime dispositum, et sensum optime perceptivum, et appetitum summe ad contrarium inclinatum, et ideo fuit major dolor in appetitu sensitivo, et non tamen doluit inconsolabiliter, sicut damnati.

Ad aliud, quando arguitur quod meritum est in voluntate, ergo et; dolor de passione, per quam meruit, dicendum quod meritum, inquantum est actus elicitus, est in voluntate, sed tamen quando est actus imperatus, ille actus, qui exequitur secundum imperium voluntatis, non oportet quod sit formaliter in voluntate, licet meritum sit in voluntate, sicut Petrus ex passione crucifixionis suae meruit, inquantum imperata a voluntate.

Ad aliud, quando dicitur quod Adam peccavit in portione superiori ; ergo secundum istam debet fieri satisfactio in Christo per tristitiam. Dicendum quod non sequitur, quia quando dignior persona satisfacit pro indigniori, non oportet quod in illo sit poena et satisfactio, in quo alius deliquit ; sed minor posset sufficere in digniori ad satisfaciendum, et ideo, quia Christus dignior persona fuit, quam Adam, ideo ipsum non oportuit pati secundum portionem superiorem voluntatis, sed sufficiebat pati in appetitu sensitivo inferiori; unde passio in solo sensu Christi satisfecit ad delendum peccatum Adae.

Ad aliud, quod est Damasceni, dicendum quod ipse dicit quod Christus naturaliter timuit, sed hoc non est timere, sicut nec naturaliter velle est velle, quoniam simphrciter velle est velle elicitum ; nec oportet, quod velle elicitum sit conforme velle naturali, quia Paulus volitione elicita, voluit dissolvi, et esse cum Christo, et tamen suum vcelle naturale erat ad oppositum ; unde voluit libere, et actu elicito dissolvi et esse cum Christo secundum regulas aeternas, et non secundum inclinationem naturalem, et ideo secundum hanc viam, non timuit timore pertinente ad partem intellectivam ; quia tamen phantasia habuit speciem passionis et mortis, ideo apprehendebat hoc, et secundum partem sensitivam vere timuit.

Ad aliud de Damasceno, quia habuit intellectivam maoestam, dicendum quod omnes illae auctoritates, quae dicunt quod habuit tristitiam, possunt exponi de tota voluntate secundum portionem superiorem et inferiorem, quia hoc verum est respectu peccati aliorum, de quo tristabatur, ut supra dictum est. Et nota quod Damascenus accipit intellectivam pro parte rationali, ut distinguitur contra sensitivam, et non pro parte intellectiva apprehensiva.