Lectio 96, de Libertate

Unde prima opinio fuit antiquorum incipiens a tempore prophetarum dicentium quod a summo caelorum usque ad terram quicquid contingit in universo mundo contingit simpliciter a casu / Ita quod isti imaginati sunt quod deus in seipso et de seipso sufficienter delectatur nec habet curam de rebus extrinsecis sed effectus omnes qui fiunt sunt a casu et fiunt secundum causales applicationes rerum / et isti se resolvunt ad athomalia quae diverso modo combinata constituunt diversas species rerum et istam viam dicit rabbi moyses secuti sunt multi de populo israel deinde blasphemantes

Sed ista oppinio nedum est contra sacram scripturam seu doctrinam et fidem orthodoxam verum etiam contra philosophiam nam quod sit suppremus princeps et non curet de regimine pollitiae est veritati atque sapientiae dissonum Ideo dicebat aristoteles "entia nolunt male regi solus ergo princeps" Et ista via secutus est epycurus et sui sequaces Sed quia posuit felicitatem consistere in voluptatibus ideo ut voluptatibus locum daret dicit deum non curare de rebus quam oppinionem impugnat Latentius in libro super hoc editus / qui intitulatur liber de ira dei

Secundam opinionem ponit rabbi moyses fuisse aristotelis quod multi non credunt scilicet quod deus habet providentiam et curam singularem de tota caelesti essentia vel de 5ta essentia / unde deus habet singularem curam de corporibus caelestibus a summo caelo usque ad orbem lunae quantum ad species et individua operationes et motus ideo illa sunt incorporalia sed infra concavum orbis lunae scilicet in spera activorum et passivorum deus non habet curam nisi de speciebus quod conserventur et quod fiat continuatio / non curat tamen utrum per hoc vel hoc individuum Et propter curam quam habet respectu corporum caelestium quantum ad species et individua ideo sunt aeterna Et cum haec propter immediatam curam dei et quia habet singularem curam in spera activorum et passivorum circa species ideo dicuntur aeternae sed quia non habet curam individuorum specialem ideo corporalia sunt et hic est ramus radicis de antiquitate mundi apud aristotelem quia de quocumque deus habuit curam in particulari illud semper fuit est et erit nec permitteret deus illud interire

Sed ex processu aristoteles apparet quod non est verum quod ipse hanc opinionem tenuerit Et probatur ratione quia ut allegatum est in 12mo metaphysicae Aristoteles loquitur dicens "Entia nolunt male regi unus ergo princeps" igitur deus est rector universalis pollitiae

2o arguitur confirmando / si imaginetur quod maior mundus sit ad modum animalis et species sint membra deus habet curam totius universi igitur habet curam partium specierum et individuorum

3o principaliter deus agit respectu cuiuscumque individui ad eius productionem et conservationem, igitur cognoscit eum antecedens apparet quia prima causa respectu cuiuscumque effectus prius influit Et cum aristoteles ponat primam causam in genere causae efficientis tunc cognoscit individua et non agit a casu quia agit ut artifex summus igitur individua producit et ordinat principalissime

4to arguitur confirmando quonaim secundum philosophum instrumentalia dei regunt mundum inferiorem scilicet caelum intelligentiae et corpora caelestia regunt ista inferiora modo cum instrumentum non agat nisi virtute causae cuius est instrumentum sequitur quod deus principaliter ductor instrumenti quod dirigat caelum et particulariter influat in ista inferiora Et per consequens tollendo providentiam divinam respectu individuorum secundum opinionem aristotelis esset contra ipsummet quia videtur magis nostrae consonare

3a opinio est quam rabbi moyses dicit esse mantorum quos ipse vocat sentientes et est talis scilicet quod nihil contingit a casu in isto universo nec quantum ad universalia nec quantum ad individua et ista positio coincidit cum fide materia / quia nihil fit a casu respectu primae causae sed tantummodo respectu causarum 2arium

Sed tamen contra illam oppinionem arguit rabbi moyses quoniam si esset vera tunc non esset differentia inter causam foliorum ab arbore et nativitatem alicuius et breviter non esset differentia inter effectum parvum et notabilem vel magnum effectum et illud est inconveniens Respondetur quod positio habet concedere consequens et optime quia quantumcumque effectus sit magnus vel parvus requirit dictum concursum et ille effectus ab aeterno qui evenit ab aeterno ordinabatur et in mente divina providebatur Et ista positio est fidei consona / et forte fuit a fide catholica derivata / nam iste qui recitat has opiniones fuit iudaeus et regnavit post christum incarnationem et passionem

2o arguit iste rabbi moyses quoniam si illa positio esset vera tunc omnia futura de necessitate evenient patet consequentia quia si deus ab aeterno praeordinavit casum folii oportet quod necessario eveniat.

Sed iste respondet et recitat oppinionem illorum in respondendo quod omnis effectus in deum relati necessario evenient quantum tamen ad causas particulares contingenter eveniret et sine dubio videtur quod responsio sit boecii in 5o de consolatione et etiam sancti thomae de aquino in summa sua ita quod consequentia est necessaria deus praescit quod ita erit / igitur ita erit et tamen est contingentia respectu nostri Ita quod haec consequentia est necessaria sortes curret igitur ipse movebitur Et quantum ad hoc positio est catholica si sit sensum bonum intellecta

2o iste rabbi moyses facit unam consequentiam qua videtur ignorare qualiter praescientiae dei concordetur cum contingentia futurorum

Item ista ratio fieret evidenter contra eum in 6ta oppinionem quam ipse tenebit

4a opinio ponit rabbi moyses quam vocat separatorum scilicet quod omnia quae fiunt generaliter fiunt per sapientiam creatoris summi sive in caelestibus sive in concavo orbis lunae et hoc loquendo de effectibus positivis et non de privativis ut peccatum quia non fit per sapientiam creatoris nec aliquo modo a creatore.

2o dicit ista oppinio quod quicquid fit melius fit quam si non fieret patet quia fit a summa sapientia igitur optime fit et ad illud reduceretur illud quod gentiles mirantur scilicet quod bonos mala praemiunt praemia virtutum malique rapiunt Unde diceretur quod eo ipso quod fit a summa sapientia optime fit et iuste nam isti dicunt quod si iustus laedatur et malus exaltetur quod melius fit quam si non fieret et totum resolvitur ad divinam sapientiam omnia iuste et debite ordinantem dicitur tamen quod regula boni et iustitiae non debet resolvi ad nostram instantionem rationem sed ad immensam dei rationem et iustitiam quae est regula infallibilis / Et ideo qualiter agat deus agat non debemus dicere quod sit contra rationem nec debemus arguere haec non apparet bonum quod iste bonus homo patiatur calumpniam igitur non debet pati Etiam non apparet nobis iustum quod puer decedens sine baptismo dampnetur igitur non debet dampnari Exemplum habemus de viliore servitore regis si deberet aliquid iudicare in consilio apparet sibi quod rex male ageret in quibus multis quibus iustificatione iudicaret et hoc est quia causa talis iudicii latet ipsum

2o opposita radix est mala scilicet resolvere bonam rerum dispositionem propter habitudinem quam habent inter se et non ad divinam rationem et ordinationem unde debemus ymaginari quod bonum est aliquid fieri quia deus sic ordinat et causa est quia si ordo rerum haberet rationem prioritatis respectu dei sequeretur quod deus necessitaretur sequi ordinem rerum / patet / quia ordo de se bonus est igitur deus non deberet aliter ordinare vel aliquid deordinare / nam hoc esset incidere in fatum / et quia non poneretur prioritas in sapientia divina oporteret concedere quod deus non posset ordinare aliter quam sit ordinatum nunc autem dicunt aliqui quod si deus ab aeterno ordinavit creaturas alias insipienter egisset / Et hoc oppinantes audivi aure propria sed salva eorum gratia hoc non videtur verum quoniam bonitas rerum sequitur divinam providentiam sive sapientiam et non econverso nam posset salvari quod innocens perpetuo cruciaretur et tamen hoc esset contra divinam misericordiam

Item salvaretur quod parvuli nascantur in peccato originali et sine baptismo decedentes dampnantur hoc mirantur quia non videmus dispositionem esse bonam tanta bonitate quanta bona est Et in hoc iustitia dei latet nos quare sequitur quod ista oppinio 4ta realiter cum vera theologia et fide catholica unde dicunt isti quod melius est innocens pati quam si non pateretur

2o melius est ei quia patitur ad maius praemium consentiendum et recipiendum Et sic salvatur cum fide divina providentia

5a oppinio est iudaeorum quae resolvit se ad naturalia cuiuslibet speciei Ita quod sicut homo exercet suas operationes ita aliae species animalium Et videtur dicere ista oppinio quod generaliter providentia omnium est in hac quod deus reddet unicuique secundum quod meruerit et allegatur in scriptura videlicet super illo passu "universae viae domini iudicia" Et ex hoc dicunt quod deus reddet unicuique iuxta opera sua Et quando dicitur de innocentibus qui multa mala patiuntur Ista opinio dicit quod deus nonquam faceret innocentem pati nisi demeruisset sed sua demerita latent nos De malis autem qui exaltantur et habent multa bona temporalia dicit oppinio quod non haberent aliquam prosperitatem nisi propter sua merita sed illa etiam latent nos unde stat bene illos quos infames reputamus per sua merita quae sunt nobis ignota exaltari Sed quicquis ista oppinio non bene consonat experientiae ut de innocentibus quos fecit herodes aliae?mgenita sive ascalo?ti interfici in nativitate salvatoris christi

2o etiam de summe virtuosis qui quidam passi sunt penas acerbissimas ut videlicet de socrate qui fuit interfectus et plato captus et pompeius qui pro iustitia certabat mortuus est ut latencius ait et caesar nero qui tyrannus erat fuit exaltatus et reganvit et tamen nonquam bonum fecit nec meruit

6a oppinio est rabbi moyses quae concordat cum aristotele in hoc quod ait quod omnium quae fiunt in corporibus caelestibus sive sint species sive individua deus habet curam specialem differunt tamen in hoc quia dicit quod deus habet curam specialem individuarum existentium infra spera activorum et passivorum scilicet tantum individuarum speciei humanae et non aliarum Ita quod ipse dicit deus habet curam in particular de hominibus et non de individuis aliarum specierum Et allegat scripturam "Quis est homo quod memor es eius" etc Sed quicquid dicat contra suam opinionem sunt multae auctoritates quibus probaretur evidenter quomodo deus habet curam de omnibus sive de hominibus sive de aliis aequaliter

Positio tamen fidei diceret quod deus ex sua libertate regit mundum Ex qua nullam ponit necessitatem Sed ista materia alibi suo loco declarabitur et videbitur deo dante quomodo salvaretur contingentia effectuum cum inmutabilitate primae causae et istud dicetur magis in particulari