Table of Contents
Reportatio A Sentences Commentary
Principia
Principium II
Principium III
Principium IV
de Fide
Lectio 18, De fide
Lectio 19, De fide
de Notitia
Lectio 20, de Notitia
Lectio 21, de Notitia
Lectio 22, de Notitia
Lectio 23, de Notitia
Lectio 24, de Notitia
Lectio 25, de Notitia
Lectio 26, de Notitia
Lectio 27, de Notitia
Lectio 28, de Notitia
Lectio 29, de Notitia
Lectio 30, de Notitia
Lectio 31, de Notitia
Lectio 32, de Notitia
de Fruitione
Lectio 34, de Fruitione
Lectio 35, de Fruitione
Lectio 36, de Fruitione
Lectio 37, de Fruitione
Lectio 38, de Fruitione
Lectio 39, de Fruitione
Lectio 40, de Fruitione
Lectio 43, de Fruitione
Lectio 44, de Fruitione
Lectio 45, de Fruitione
Lectio 46, de Fruitione
Lectio 47, de Fruitione
Lectio 48, de Fruitione
Lectio 49, de Fruitione
Lectio 50, de Fruitione
Lectio 52, de Fruitione
Lectio 53, de Fruitione
Lectio 54, de Fruitione
Lectio 55, de Fruitione
de Trinitate
Lectio 56, de Trinitate
Lectio 57, de Trinitate
Lectio 58, de Trinitate
Lectio 59, de Trinitate
Lectio 60, de Trinitate
Lectio 61, de Trinitate
Lectio 62, de Trinitate
Lectio 63, de Trinitate
Lectio 64, de Trinitate
Lectio 65, de Trinitate
Lectio 66, de Trinitate
Lectio 67, de Trinitate
Lectio 68, de Trinitate
Lectio 69, de Trinitate
Lectio 70, de Trinitate
Lectio 71, de Trinitate
Lectio 72, de Trinitate
Lectio 73, de Trinitate
Lectio 79, de Trinitate
de Caritate
de Libertate
de Incarnatione
Lectio 97, de Libertate
De connexio inter fatum et divina providentia
Consequenter ad difficultatem discutiendam de concordia liberi arbitrii cum fato introducta est materia de providentia divina
Sed quia secundum boetiumin 4o de consolatione "ordo fatalis ex divinae providentiae simplicitate procedit" Ideo divina providentia et fatum habent quamdam connexionem inter se
Prima Opinio: Quod fatum est nihil
Et iuxta oppiniones recitatas maxime iuxta primam fatum nihil esset nam antiqua opinio est quod omnis effectus et eorum diversitas resolvuntur ad necessitatem dispositionis materiae unde illa oppinio ponit deum nihil providere sed omnia a casu evenire / quia necessitas effectuum resolvitur secundum materiam vel eius dispositionem secundum quod contingit materiam esse talem vel talem Et materiam vocat cor athomalia / ita quod secundum combinationes varias efficiuntur effectus varii et non ex parte agentium vel finis unde dicit quod nihil fit nisi a casu / et quod nulla est providentia divina respectu regiminis universi nec creaturarum et hoc modo fatum nihil esset fatum Sed quia haec opinio non concedit ordinem causarum nec seriem fatalem ex habitudine causarum necessario ordinarum et necessario effectus producentium
Secunda opinio: quod divina providentia extendit se ad incorruptibilia
Sed 6 opinio fuit rabbi moysi ponentis quod divina providentia praecise se extendit ad corruptibilia et quia immediate ad incorruptibilia terminantur ideo ex hoc incorruptibilia sunt et manent aeterna
Unde consequenter respectu omnium corporum caelestium motuum et eorum operationum ponit divinam providentiam et ex hoc sortiuntur rationem incorruptibilitatis sed infra speram generalium et corruptibilium respectu specierum praecise ponit divinam providentiam et non respectu individuorum nisi respectu hominis quia respectu individuorum speciei humanae in illis quae tangunt perpetuitatem intellectus praecise ponit divinam providentiam et inde est quod species sunt aeterne et intellectus cuiuslibet speciei humanae est aeternus.
Et reprobando aliam oppinionem ut creditur catholicam rabbi moyses sic / quoniam si divina providentia se extenderet ad omnia individua specierum et alia quaecumque tunc sequeretur quod omnia de necessitate evenirent propter divinae providentiae immutabilitatem et stabilitatem et per consequens perirent leges et regulae morales et virtutes
Sed ista ratio inevitabiliter militat contra ipsum et in suos laqueos decidit / nam ipse concedit quod divina providentia se extendit ad speciem humanam et individua eiusdem et operationes individuales igitur ipse se extendit ad electiones speciem humanas et ultra igitur divina providentia eis imponit necessitatem et sic necessario evenient quod est inconveniens quod intulit contra secundam opinionem
Ideo ipse habet concedere quod omnia operationem voluntatis concurrentia necessario evenient et sic fatum non stat cum libero arbitrio / quia vel fatum recipitur pro divina providentia ad intra vel pro aggregato causarum concurrentium ad productionem alicuius effectus.
quantum ad primum ponit necessitatem quia quidquid provisum est necessario provisum est Et etiam ex parte causarum ponit necessitatem quia dicit quod eis provisum est necessario a deo Et in ista materia rabbi moyses incidit in scillam cupiens evitare caribdim / Quare tenendum est cum fide catholica et boecio videlicet quod providentia divina se extendit ad omnia et ad actus particulares et particularia individuorum opera qua deus cuncta gubernat et disponit ut dicit idem boecius in 4o de consolatione prosa 6 unde dicit quod "providentia est summa ratio qua deus cuncta gubernat et disponit"
Origo acceptationis fati a vulgari
Sed ad habendum varios acceptionis modos huius nominis fatum est primo notandum et a vulgari incipiendum
pro cuius materiae declaratione est advertendum quod sicut in alia lectione tangebatur / fatum vulganter habuit originem ex laesione potentiarum scilicet rationalis concupiscibilis irascibilis / quia rationalis potentia habet primam veritatem pro principali obiecto et potentia concupiscibilis habet summam bonitatem pro obiecto et potentia irascibilis habet pro obiecto summam potentiam et hoc est correspondenter tribus personis et ideo ratione laesionis potentiae prima veritas est occulta et potentia rationalis infirma et inclinata ad assentiendum falsitati potentia concupiscibilis est inclinata non ad summam bonitatem sed ad delectationem / et irascibilis potentia est inclinata ad colendum creaturam Ex prima radice modos et causas effectuum resolvit ad latentem necessitatem et hanc vocat fatum in acceptatione
2o ex corruptione virium huiusmodi scilicet irascibilis et concupiscibilis praecipue convertitur creatura ad colendum vicia et ex consequenti ad excusandum excusationes in peccatis finxit scienter hominem necessitari necessitari ad vicia ut per hoc liberius prorumpet in voluntates et alia obiecta illicita et ut excusetur ab infamia ratione impellentis necessitatis Ita quod ex nequitia quoddam modo deliberata habuit originem fatum apud volentes prosequi volitionem et voluntates quia necessitatas fati sic agit et impellit
3us modus exigentibus demeritis creaturae deus permisit dyabolum in forma sensibili apparere et loqui et praecipue in nativitatibus hominum praedicendo prosperitates et adversitates futuras ipsi nascenti noviter ut ait magister guillelmus parisiensis in libro de universo dicit enim quod "daemones in forma mulierum exigentibus peccatis vulgis potuerunt ventura coniecturare quandoque mentiendum"
Tres modos deceptionis
Ubi notat iste doctor quod tria dicuntur esse dicta ad tales sic deceptos Quaedam communicatoria et illa non sunt necessario ventura quaedam sunt consultoria et iterum non necessario eveniunt alia sunt enunciata tanquam ventura simpliciter tangentia statum nascentium et ista vocantur fata id est apud deos vel deas decreta et statuta et servata inrevocabiliter Ita quod in nativitatibus puerorum apparent daemones in forma mulierum et praedicunt adversitatem vel prosperitatem puerorum et ista sumpta sunt a diis et ideo non possunt non verificari et istae enunciationes vocantur fata et absolute sicut dictum est per deos vel deas decerta Ita quod necessario dicunt futurum fore Et illa est acceptatus introducta a dyabolo Et dicitur fatum a for faris quod est loqui / quia fata sunt dicta deorum significantia quae necessario nascentibus sunt ventura
Radix idolatriae
Et resolvit se in eos tamquam summos rectores totius orbis et sic fundatur in hoc radix ydolatrandi quoniam vulgus credit daemones haber epotestatem dicendi prosperitatem vel adversitatem nascentibus Et sic decepta potentia rationalis fertur in illos et irascibilis exhibet cultum
/ et ex hoc sortitur ydolatria nefanda quae quidam 10 species habet quas tradit idem doctor in libro videlicet De fide et legibus in fine prima species ydolatriae est cultus daemonum / 2a cultus stellarum 3a cultus elementorum / 4a cultus ydolorum 5a cultus ymaginum / in certis constellationibus / 6a adoratio figurarum / 7ma in prolatione verborum / 8va in exp?ne temporibus / 9na in principiis rerum / 10ma in inventione ipsarum ut reperire ferrum dicunt aliqui multo felicius quam aurum Et istae sunt deceptiones humano generi illudentees Et ad istas 10 species omnia sortilegia truffe vetularum et similia reducuntur De quibus huiusmodi errores reprobando forte dicetur
De causa fati
Ex quibus apparet quod fatum tripliciter capitur primo modo pro necessitate sic evenientis quae nihil habet pro obiecto in particulari nisi quod necesse est sic fieri 2o fatum est quoddam ficticium ad excusationem peccatoris repertum pro executione ipsorum 3o fatum est dyaboli dictum annuntiantis prosperitatem vel adversitatem nascentium
opinio errans iulii firmici
Sequitur igitur alia oppinio videlicet philosophorum errantium in hac materia et est iulii rirnitti in prologo astrologiae suae / ubi tenet quod fatum sit concathenatio omnium causarum superiorum necessitans et necessario faciens evenire quicquid venturum est et inevitabiliter Et ad probandum errorem suum inducit exempla plurima quorum radix stat in hoc quod innocentes puniuntur et male moriuntur et pessimi prosperantur quare ipse resolvit ad fatum necessitatem et dicit quod nihil aliud est quam dispositio corporum caelestium quae est causa respectu effectuum producibilium
et primo ponit exemplum de socrate qui licet esset innocens mala morte fato periit et plato fato captus est a tyranno et pitagoras exilium passus est et pompeius iustus romanum perdidit imperium et occisus est et tyrannus malus ipsum imperium obtinuit et hoc allegat boetius 4o de consolatione introducendo lucanum et quod causa caesaris placuit diis et ut dicit lactentius pompeius pro iustitia certabat et fato caesar obtinuit unde dicit praefatus iulius in hiis verbis credamus itaque fide veritatis oppresse et confiteamur vere rationis secuti iudicium nihil in nostra potestate sed totum positum in potestate fatorum Et quicquid patitur vel prosperatur fortunae imponitur
Sed ista positio nedum est contra fidem sed etiam contra moralem philosophiam / contra mores et contra veram astrologiam resolvendo ad rei veritatem ut post deducetur Sed ad rationem quam tangit sub istis verbis quid agis nunc de rogas fato et stellarum ut obstinante animositate contempnis cum vides malorum exitu bonos esse
Omnia eveniunt a casu vel ex necessitate et responsio Boethius
Dicitur quod ista ratio nihil valet licet esset inpertinens esset ad theologiam et philosophiam / Sed quia ista movet antiquos scilicet quod omnia eveniunt a casu vel ex necessitate verumptamen hoc non valet / et maxime quia experimur libertatem in nobis unde in nostra libertate est levare festucam
/ et est prima sua responsio infirmitas nostrae cognitionis quae est tanta quod et non cognoscamus interiora hominum quoniam credimus aliquos malos esse qui tamen boni et econverso. Ideo apud nos est difficile iudicare utrum boni patiantur vel non.
2a responsio boetii quod deus qui est sapientissimus et optimus animarum / ut habetur in Psalmo "Qui sanat contrittos corde" Et alibi "Qui sanat infirmitates propter me" Et ideo ut sanemur deus applicat diversa pro regimine sanitatis mere et infirmis diversa medicamenta pro cura habenda propinquat / et hoc habet facere peritus medicus / quia cum sanitate stat varietas complexionis igitur varietas regiminis
Item cum infirmitate stat varietas complexionum et ita deus cognoscit dispositionem creaturarum rationalium / et videlicet quibusdam bonis bonum esse habere adversitatem licet eam lateat nos ut causa regiminis sanitatis latet in multis peritis et medicinam ignorantibus / Et ita imaginandum est quod deus scit pro bonis expedit prosperitas temporalis aliquando et adversitas et ideo ipse resolvit ad nostram ignorantiam et ad divinam sapientiam scilicet quod bonis evenit prosperitas vel adversitas et malis etiam nam ex defectu contingit quod nescimus quare hunc ditat et alium forte meliorem deicit et privat bonis temporalibus et haec est quia ignoramus illam artem altissimam divinae sapientiae Et illud apparet in exemplo de medico iam allegato
3a solutio boetii quod deus virtuosis quandoque dat bona temporalia propter pusillanimitatem quae non est vitium ratione cuius adveniente adversitate quis corresponderet a statu virtutis et ideo deus tali confert bona temporalia Et quod ita contingat nomen est / quoniam credidit dyabolus de iob quod sublatis bonis temporalibus se dampnaret cui concordat apostolus dicens "fidelis deus qui non patietur vos temptari super id quod potestis" Et sic sapientissime deus ordinat
De mala
Quare bonis mala contingant secundum Boethium
primo ne propter bonitatem et excellentiam cadant in superbiam ut patet de paulo qui habuit angelum sathanae et temptationem de peccato carnis intensissimam Ideo "ne magnitudo revelationum me extollat datus est mihi stimulus carnis et angelus satanae qui me colaphizet" Et ideo licet paulus esset magnae perfectionis data est ei adversitas ne esset in superbia deiectus
3o ut fiat in eis virtus vel ut augeatur ut de iob qui erat virtuosus et tamen sublata sunt ei omnia bona temporalia Et de thobya qui poenam habuit magnam pro separando mortuos et fuit in caecitate per multum tempus in cognatarum vexatione et reprobatione quae tamen substituit in virtute patientiae
4o ad reprimendum praesumptionem contingit namque quod deus nedum mala poenalia sed etiam corruere promittit in peccatum quod adhuc de terminis est ut de petro qui de se ipso praesumens quod nullo modo christum relinqueret dicens "Et si oporteat me mori tecum non te negabo" nam sperans in constantia suae fragilitatis permissus est corruere in peccatum cum ad vocem ancillae christum negavit.
5o permisit deus beatos pati ut virtus eorum magnificaretur et gloriosum nomen acquirerent in hac vita quod factum est in martyribus qui nullo modo a vera constantia et virtute fidei potuerunt separari nam mors hoc non potuit licet omnium terribilium et orribilium sit mors Et adhuc repertum fuit in gentilibus sicut in marco regula et iustino et de illo qui tenebat magum nam alius volens interficere non poterat percutere nisi prius tenentem percuteret
Quod bonum contingat malis pertinent ad summam sapientiam
Sed quod malis male contingant nullus miratur sed quod bonum contingat malis haec pertinet ad summam sapientiam ex multiplici utilitate
primo quia quantum ad affluentiam temporalium est argumentum evidens quod bona temporalia sunt contempnanda et in eis non est felicitas quia mali non sunt felices inhaerendo sicut bonis temporalibus
2o permisit deus ex sua divina providentia ne tales prorumpant in deteriora scelera et ne efficiantur deteriores quia per privationem bonorum tales prorumperent in homicidia furta et alia mala
3o quia habundantia bonorum potest esse occasio virtuose uniendi primo ex gratificatione divinae beneficientiae / quia considerantes suas conscientias malas et dei bonitatem provocantur fortissime ad dei amorem ut exemplum ponit guillelmus parisiensis de quod qui fuerat pessime vitae et fuit electus in epistolam sed considerans eius malam vitam et dei beneficientiam fuit perfectissimus homo qui quidam relinquens mundum vita dixerit perfectissimam et solitariam Etiam ex timore administrationis et divinae bonitatis praeservat se a peccato et per accidens contingit bonum.
Cur boni patiuntur
Quantum tamen ad passionem beatorum scilicet quod boni et virtuosi patiuntur et turbantur magister guillelmus parisiensis assignat aliquas causas discurrendo per singula mala poenalia / nam dicit quod dolor est bona memorativa rationis contra sensum quoniam per dolorem vehementem anima purgatur a voluntatibus Et sic de singulis discurrendo Ex quo patet quod deus non laedit bonos quando dat eis mala poenalia quia sunt quoddam modo bona spiritualia et medicinae purgativae
Responsio magis speculative
Et istae rationes sunt ad satisfaciendum hominibus materiam ignorantibus Et ideo respondetur magis speculativae unde resolutio stat in duo
primum est quod iudicium nostrum est infirmum in cogitando altitudinem dei et regiminis ipsius circa universum Ideo standum est fide quae nobis dicat quod deus est optimus Et ideo habemus concedere quod quicquid ab eo fit bene fit et singula optime regit / licet nesciamus ostendere causas regiminis
Alia causa est quia bonitas ordinis rerum non est prior obiective divina providentia sed est omnino posterior Unde deus suam providentiam non habet ad intra ex repraesentatione bonitatis ordinis rerum in se sed prius deus voluit et disponit res sic ordinari et sic sequitur quod bene ordinantur Et ad nullam aliam radicem debet resolvi bonitas ordinis rerum unde quod terra sit in centro mundi et ignis in concavo orbis lunae et duo elementa medio sic disposita ex eo non denominatur ordinatio rerum bona sed ordinatio rerum sortitur suam bonitatem a divina ordinatione unde si terra esset in concavo orbis lunae et ignis in centro ubi terra est tunc res essent aeque bene ordinatae sicut nunc sunt / quia eo ipso quod deus vult sic res ordinari sic eo ipso ordinatio est bona nisi forte quo ad nostrum modum considerandi quia non apparet nobis bene ordinari sic
Et ideo consequenter dato quod deus puniret bonos et innocentes et non propter aliud bonum consequendum nihilominus iustificatione faceret et aequae iuste ac si salvaret eos quia bonitas rerum debet resolvi ad providentem a cuius iudicio ordo rerum dependet et ordinatur et disponitur. Et ideo non oportet nisi conrecurrere ad hoc quod ratione suae immensitatis sic providet Et licet iste modus dicendi sit vulgaris tamen est subtilissimus.
On this page
De connexio inter fatum et divina providentia
Prima Opinio: Quod fatum est nihil
Secunda opinio: quod divina providentia extendit se ad incorruptibilia
Origo acceptationis fati a vulgari
Omnia eveniunt a casu vel ex necessitate et responsio Boethius
Quare bonis mala contingant secundum Boethium
