Quaestio 56

CAPVT I. Opinio Scoti & aliorum.

IN praesenti controuersia nulla difficultas est, an Angelus seipsum intelligat. Quis enim seipsum ignoret? neque dubitatio aliqua est, an cognitio, qua Angelus seipsum cognoscit, sit operatio distincta a substantia Angeli, de hoc enim iam supra tractatum est disput. 198. Quaestio igitur praesens posita est in explicando modo, quo Angelus habet sui ipsius cognitionem vtrum videlicet species aut qualitas addita intellectui sit principium cognitionis sui ipsius, ansuamet substantia moueat intellectum absque aliqua specie sui.

In qua difficultate prima sententia sit Scoti in 2 dist. 3. q. 10. §. Ad quaestionem in fine, qui asserit, duobus modis Angelum seipsum cognoscere, primum notitia, quam vocant intuitiuam rei, sicuti est: & hoc modo per suammet essentiam seipsum intelligere alia specie intelligibili sui ipsius: deinde notitia, quam appellant abstractiuam, quae est inferior quaedam cognitio, & hoc pacto seipsum cognoscere per speciem quandam intelligibilem additam suo intellectui. Idem docent Maio eadem distinct. quaest. 4. conclus. vnica, & in solutione; argum. Bassolis quaest 3. ad 2. argum. Et videtur consentire Gabriel. eadem distinct quaest. 2. art. 3. conclus. 10. qui cum Scoto quaest. 8. illlus distinctionis inquit, Angelum seipsum intelligere per suam essentiam intelligit de notitia, quam vocant intuitiuam, Priorem partem huius opinionis nempe posse Angelum seipsum cognoscere per suam essentinotitia illa intuitiua, relinquit Scotus vt notam & manifestam. Posteriorem vero, videlicet posse etiam Angelum se intelligere notitia illa abstractiua, & per speciem, quae difficilior est, probahac ratione: omnis cognitio ex suo genere imperfecta; quae conuenit superiori Angelo, potest etiam inferiori conuenire: Nam quae ratio est potest, vt superiori, qui perfectior est, conueniat cognitio imperfecta: inferiori autem non conueniat; sed Angelus superior cognoscere potest, imo cognoscit inferiorem per speciem illius, & cognitione abstractiua, vt constat: ergo & infetior hoc etiam modo seipsum cognoscit. Quod si quaeras, ad quid requiritur species suiipsius in Angelo, cum ipse sibi intime praesens sit? Respondet Bassolis, dari speciem propter notitiam illam abstractiuam & imperfectam.

Verum omissa hac opinione, quod attinet ad priorem partem illius, de qua inferius dicendum est, quod ad posteriorem attinet, mihi non probatur. Nam vel cognitio abstractiua dicitur ab Scoto notitia rei per alienas species, qualis esse sole cum rem aliquam instar alterius cognoscimus, & non sicuti est: aut dicitur abstractiua notitia renon existentis, etiamsi sit per propriam speciem & conceptum, qualis est notitia Rosae in Hyeme: neutro autem modo Angelus potest seipsum intelligere notitia abstractiua. Non priori modo, quia Angelus non cognoscit, seipsum per species & conceptus aliarum rerum, hoc est, non cognoscit se instar aliarum rerum, sicut nos spiritualia instar corporalium rerum concipimus: siquidem proprium, & quidditatiuum sui conceptum habet; neque se effingit admodum alicuius alterius rei; si enim se non cognosceret proprio, & quidditatiuo conceptu, non posset quidquam aliud ita intelligere. Non posteriori modo, nam cum seipsum intelligit, non tantum intelligit secundum essentiam, sed etiam secundum existentiam: neque potest ita se considerare, vt absque existentia sua seipsum intelligat: Doctores quidem huius sententiae hoc posteriori modo videntur concedere in Angelo notitiam sui abstractiuam, per propriam tamen speciem. Nam quis diceret; Angelum se intelligere per species, & conceptus aliatum rerum? Verum ratione praecedenti satis pro batum est, neque hoc modo posse Angelum habere notitiam sui abstractiuam: quia existentia propria adeo manifesta sibi est, vt nulla notitia possit Angelus absque illa seipsum considerare.

Dicet tamen aliquis, nihil obstare, quo minus o Angelus habeat notitiam abstractiuam sui simul cum notitia intuitiua, sicut Beati cognoscunt res omnes creatas notitia propria, & quidditatiua; hoc est, per proprias species, & conceptus, & notitia simul abstractiua, hoc est, per alienas species, & instar aliarum rerum. Respondeo, in homine esse diuersam rationem: quia cum ille ministerio sensuum accipiat species, per quas omnia intelligit; & has retineat tanquam proprium suum opus in beatitudine, per eas intelligit, etiamsi a Deo communicetur illi cognitio rerum quidditatiua per species proprias rerum: Angelus vero, cum sua natura habeat notitiam sui propriam, non videtur, qua ratione eadem natura communicet ei intellectionem illam imperfectam per alienas species respectu earum rerum, quas naturaliter per proprium conceptum cognoscit. Et quamuis concederemus, posse vnum Angelum cognoscere alias res etiam spirituales per alienos conceptus: dici tamen non posset, seipsum cognoscere instar alicuius alterius rei: cum sua natura seipsum perfecte, & quidditatiuo conceptu intelligat. Quare & authores huius sententiae non contendunt tribuere Angelo cognitionem hanc imperfectam sui ipsius, quam appellant abstractiuam, sed quidditatiuam & propriam, ita tamen, vt solum intelligat seipsum quoad essentiam, nullo modo considerata existentia sui; quod qua ratione fieri nequeat, iam supra notauimus. Neutro igitur modo dicere possumus Angelum seipsum cognoscere notitia abstractiua; atque adeo ad hunc effectum necesse non est speciem intelligibilem sui ipsi concedere.

CAPVT II. Angelum seipsum intelligere per suam essentiam, verior sententia est, sed non eodem modo ab omnibus intellecta.

COmmunis sententia apud Scholasticos est, Angelum seipsum intelligere per suam essentiam absque vlla alia specie addita, vt principio intelligendi. Ita docent cum S. Thoma in hoc artic. Caietan. & recentiores Thomistae, & idem Sanctus Doctor eodem lib. contra gentes, cap. 98. & Ferra riens. ibidem §. Quantum ad secundum, & sequentibus & Ricardus in 2. distinct. 3. art. 6. quaest. 1. Thomas de A. gentina eadem distinct quaest. 2. artic. 4. parte 1. articuli conclus. 1. Capreolus quaestione 2. articulo primo, conclusione 5. Henricus etiam quodlib. primo, questione 12. cum asserit, animam separatam intelligere per suam essentiam absque alia specie, de Angelis vero, & de creaturis separatis a materia in vniuersum idem docuit quodlib. 4. quaest. 7. quod vero quodlib. 5. quaest. 14. dixit. Angelos cognoscere per vnum quendam habitum additum potentia intelligit respectu aliorum obiectorum, quae extra Angelum sunt. Quocirca falso putauit Scotus loco allegato, Henricum in ea fuisse sententia, vt assereret, Angelum non posse seipsum intellige re sine habitu quodam addito facultati intelligenti: cum reuera Henricus solum dixerit, ne cessarium esse habitum ad intelligenda alia obiecta, non autem seipsum, vt ex locis superius alle gatis manifeste liquet. Postremo hanc sententiam quam hactenus retulimus, supponere videtur vt notam, Bonauent. in 2. distinct 3. par. 2. distinct. artic. 2 quaest. 1. Caeterum eam non omnes eodem modo explicant.

Quidam ita intelligunt, vt Angeli substantia & essentia sit per se intelligibilis ab intellectu Angelico sine alia specie sui, non quia ipsa moueat essicienter ad eliciendam sui visionem, sicut specieintelligibilis cum intellectu; sed quia intellectus Angeli suapte natura sufficienter sit in actu primo ad eliciendam intellectionem substantiae, & essentiae sulipsius: substantia vero Angeli ex se sit sufficienter intelligibilis & praesens, vt terminet actum intellectionis. Hic modus explicandi praedictanopinionem tribuitur communiter Caiet. sed meo ludicio non ita docuit; modum autem illius infrareferemus. Ex hoc tamen, quem commemoraui mus, sequitur necessarias non esse species intelligibiles ad intelligendum alia obiecta materialia, aut etiam spiritualia; sed intellectum de se potentem esse, & in actu primo ad intelligendum omnia intelligibilia: nam cum res omnes ex se intelligibiles sint ab intellectu Argelico, hoc est, ex se habeant rationem obiecti, sicut habet ipsa essentia Angeli respectu intellectus eiusdem Angeli: ni hil obstare videtur, quominus sine specie sui intelligantur ab Angelo, si essentia ipsius Angeli aleo recte intelligitur, siquidem essentia Angeliquae est obiectum intelligibile, secundum hanc opinionem non concurrit cum potentia vllo modo per modum principii. Quod vero reliqua obiecta coniuncta non sint cum intellectu Angeli, parum obest: siquidem coniunctio secundum locum, vel quaecumque alia coniunctio obiecti cum potentia, ad hoc solum videtur necessaria, vt obiectum potentia concurrat per modum principiad intellectionem. Quare in hac opinione solum illud mihi non probatur, quod ait, ideo essentiam Angeli quae ex se intelligibilis est, ab ipso Angelo cognosci, quia praesens & coniuncta est intellectui; quasi praesentia illa aliquid conducat, semel concesso obiectum non concurrere cum intellectu ad intellectionem per modum principij. Iovero, quod ex ea sequi videtur, nempe non esse necessarias species aliarum rerum, vt ab Angele intelligantur, ego non puto absurdum in Angelo vt supra disp. 200. c. 3. notaui. Quod si intellectu, noster in hac vita intelligit essentiam animae nostrae per species, mirum non est: quia modus intelligendi, qui nobis in hac vita conuenit, est adiumento & ministerio sensuum: & ideo egemus speciebus acceptis a sensibus ex rebus corpora libus, per quas spiritualia omnia, & animam no¬ stram intelligimus instar rerum corporearum. Si vero a sensibus non penderet intellectus noster in modo intelligendi, substantiam animae nostrae, & res alias sine speciebus intelligeret, sicuAngelus.

Alij vero alio modo praedictam sententiam explicant & defendunt. Dicunt igitur, ipsammet Angeli substantiam esse loco & vice speciei ad eliciendam intellectionem per modum principij proximi, & non solum esse communem causam eo modo, quoad alias operationes ipsius Angeli concurrit. Hunc modum philosophandi existimo fuisse Caiet. in hunc artic. Ferrar. 2. cont. gent. c. 98. §. Ad euidentiam, quem prius docuerunt Aegidius in 2. dist. 3. par. 22. art. 1. in corpore & opusculo de cognitione Angelorum, qui 3. & Capreol eadem d. q. 2. art 3 ad argumenta contra quintam conclusionem, & communiter Thommistae sequuntur. Ratio vero ipsorum vnica est huiusmodi, species ideo ponuntur loco obiectorum in potentia cognoscente, vt coniuncta cum facultate ipsa constituat vnum integrum principium eliciendae intellectionis: obiectum enim & potentia pariunt notitiam: cumque obiectum secundum se coniungi non possit facultati ordine naturae, prouisum est, vt species in locum obiecti substituatur. Contra vero quando obiectum natura coniunctum est cum intellectu, frustra esset species; sed ipsum obiectum per se cum facultate ipsa potest esse principium cognitionis: ergo cum essentia Angeli, quae ex se intelligibilis est naturaliter, sit coniuncta suo intellectui: absque alia specie ad sui cognitionem tanquam proximum & proprium principium naturaliter mouebit.

Hic modus philosophandi difficilis est. Cum enim essentia Angeli non sit forma quaedam ad dita intellectui, sed substantialis forma, ex qua nascitur intellectus, qua ratione fieri potest, vt ipsa sit forma determinans intellectum per modum proximi & proprij principij? Nam principium determinans ad hanc actionem debet esse in ipso intellectu. Potius igitur dicendum videtur, intellectum ex se determinatum esse, & ita ab essentia vt a prima radice moueri, vt in se completam habeat virtutem intelligendi ipsam essentiam, & Angeli substantiam. Simili ratione argumentatur Scotus contra hanc opinionem in 2. distinct. 3. qui illa 8. §. Contra, supponendo in hac sententia S. Thom. totum principium, quo Angelus seipsum intelligit, esse suam sententiam. Argumentatur vero hoc modo: vt aliquid sit principium operationis immanentis, debet esse actus facultatis elicientis illam operationem. Sed essentia Angeli non est actus intellectus, sed ei tantum assistit: Ergo non est principium talis intellectionis: quae est actio immanens. Affert exemplum caloris, qui nisi esset in ligno vt forma illius, sed ei solum assisteret, non posset esse ligno ratio & principium agendi.

Respondent nonnulli, essentiam Angeli posse considerari in genere rei, & in genere intelligibilis; in genere autem rei esse obiectum intellectus, & ita potius in illa esse intellectum, vt formam, quam ipsam in intellectu; at vero ratione intelligibilis essentiam esse in intellectu, sicut intelligibile in intelligente: & hac ratione esse principium proximum intellectionis, saltem ex parte, si non potest esse totum principium: ac proinde nihiimpedire, quo minus intellectus in essentia, & rursus essentia in intellectu diuerso modo esse dicantur: atque intellectus, qui ex se indifferens principium ad omnia intelligibilia est, determinetur ad intellectionem essentiae Angeli per ipsam tanquam per speciem & principium proximum talis intellectionis. Ita re pondet Capreolus art. illo citato in solutione primi contra quintam conclusionem & Per rar. cap. illo & §. Allegato. Deprompsisse autem videtur solutionem ex doctrina S. Thom. quaest 8. d. veritate, art. 6. ad secundum. Constituunt praeterea Thomistae discrimen inter formam naturalem ad operationem, qualis est calor, & formam intelligibilem ad intellectionem, vt argumto Scoti satis faciant, quod forma naturalis non determinat agens & facultatem vt principium proximum, nisi re ipsa inhaereat: formam autem intelligibilis determinat per hoc solum, quod assistat: quare sicetiam constituere potest intellectum in actu primo ad intelligendum eo modo, quo asserunt nonnulli, essentiam diuinam per solam assistentiam supplere locum speciei, & proximi principij in Beatis ad sui visionem. Eodem igitur modo essentia angeli poterit esse principium. Atque (vt notauit Caietanus huc argumento respondens) eo praesertim essentia angeli, etiamsi non inhaereat in tellectui, potest esse Angelo principium proximum intelligendi seipsum, quod licet non inhae reat intellectui angeli, sicut formae & species intelligibiles insunt, ei tamen substantialiter coniuncta. est. Nec ab hac sententia abhorret Scotus cum docet, Angelum seipsum intelligere notitia perfecta & intuitiua per suam ipsius essentiam tan quam per principium. Ita docuit in ea quaestion 8. §. Ad quaestionem. Cum vero ibi contendit pro bare, essentiam Angeli non esse principium viseipsum intelligat, non vult excludere essentiam omnino a ratione principij, sed tantum monstrare, eam non esse totum principium intelligendi sed vt ipse vocat partiale, ita vt cum intellectu integrum constituat principium in angelo intelligendi seipsum: cuius oppositum immerito tribui Sancto Thoma: cum reuera illae nunquam senserit, essentiam angeli esse totum & integrum principium intelligendi seipsum: id quod nec Doctores citatos pro hac opinione nec vllum alium scio docuisse.

Mihi vero haec sententia difficilis est. Primum quidem quia mihi non habeo persuasum id quod Calet. contendit, nempe satis esse, vt aliquid siprincipium intelligendi, si assistat intellectui, & ipsi hon inhaereat. Quod enim non inhaeret, non potest esse principium determinans per modum efficientis: loquor de principio creato: nam essentia diuina posset, quamuis de facto ita non est iam supra disputatione 43. cap. 3. & 4. ex professo monstrauerim. Deinde etiamsi essentia Angelconiuncta sit cum intellectu ipsius, imo sit subiectum intellectus: id tamen non sufficit, vt sit proprium & proximum principium intellectionis. Hoc enim modo solum erit principium & commune principium, sicut est aliarum operationum quare potius ego existimo intellectum, sicut etiam quamlibet aliam facultatem, esse principium proprium & propinquum determinans essentiam & substantiam A geli, quam contra

Quare ego hoc modo philosopharer, vt essentia Angeli sit commune & remotum principium intellectionis sui, proximum autem intellectus eaque coniunctio essentiae cum intellectu nihil omnino conferat, vt essentia sit principium particulare in sui intellectione, quo determinetur efficacitas communis intellectus; atque hoc libentius concederem quod videam non satis probari, esse necessarias species intelligibiles in Angelis ad alia obiecta intelligenda, nec sufficere facultatem intellectus ex parte principij efficientis & elicientis, & rem intelligibilem ex parte obiecti, quam respicere possit intellectus. Verum in re ita nobis obscura, & a sensu remota haec dixisse sufficiat.

Caput I Vnumquemque Angelum per suam essentiam cognoscealium quemcunque, nonnulli senserum.

SVpponimus in hac disputatione id, quod citra controuersiam esse debet, nempe vnum Angelum recte ab alio cognosci. Nulla enim videtur esse ratio, ob quam vnus Argelus se possit alteri Angelo celare. Nam quod inter homines vnus alteri notus non sit, multae sunt causae manifestae. Homo enim earum rerum, quas cognoscit notitiam, accipit a sensibus: sensus autem indiget praesentia obiecti secundum locum, quae a multis causis tolli potest: Angelicus vero intellectus non indiget loci praesentia ad intelligendum: quare & absentia, & praesentia, & praeteritapotest intelligere. Miror tamen, qua ratione lustinus lib. qq. a gentibus Christianis positarum, quaest. 76. dixerit, Angelos & daemones non se mutuo cognoscere & intelligere: id quod etiam docet Chrysost homil. 5. in Matth. in illa verba, Tunc reliquit eum, &c. cum asserit, Angelum voluntate sua fieri daemoni inuisibilem. Quod si aliqua ratione verum est: non ex natura rei, sed ex Dei voluntate ortum habet. Deus enim recte potest impedire, ne daemones Angelos bonos cognoscant. Controuersia igitur solum est de modo, quo vnus Angelum alium cognoscit. In qua re est aliqua Scholasticorum varietas.

Quidam dixerunt, vnum Angelum per suam essentiam intelligere alium quemcumque Quorum sententia bifariam posset intelligi: Primum, vt essentia vnius Angeli sit principium eliciens cognitionem, quam habet de alio Angelo, sicut praecedenti disput. nonnulli dixerunt, essentiam cuiusque Angeli esse loco speciei ad eliciendam cognitionem suiipsius. Nam quamuis diceremus aliarum rerum non dari species in intellectu Angelico: asserendum tamen non esset, essentiam Angeli esse loco specierum sicut proximum principium eliciendi cognitionem earum, vel eo praesertim quod disput praeced. probauimus, neque cognitionis suiipsius esse posse principium proximum.n loco speciei. Deinde praedicta sententia ita explicari potest, vt vnus Angelus per suam efsentiam prius cognitam, & instar illius, cognoscaalios Angelos: quo sensu hanc opinionem tradidisse videtur author libro de causis apud Aristot. pro posit. 8. cum asserit: Intelligentia intelligit quod est suse, & supra se, per modum substantiae suae, cuius sententiae meminit S. Thomas quaest. 8 de veritate, artic. 7. Et eam refellit. An vero haec notitia esset propri& quidditatiua, seu intuitiua, nec S. Thomas, nec alius explicat.

Ego vero non negarem, hoc modo vnum Angelum ab alio cognosci: sicut enim Angelus cognoscit Deum instar suae essentiae, & hanc retinecognitionem etiam cum ipsum clare proprio & quidditatiuo conceptu intuetur: cur obsecro vnus Angelus non poterit alium hoc modo cognoscere? non quia per suam essentiam tanquam per causam, aut tanquam per effectum superiorem alium Angelum intelligat, sed quia instar sui alium Angelum intellectu concipiat. Nam sicut per corporea intelligimus spiritualia absque vllo ordine causae & effectus; multo melius per vnum spiritum & Angelum alius potest cognosci. Haec tamen cognitio non est quidditatiua & propria, sed per alienas species aut conceptus, qualis est ea, quam nos de rebus spiritualibus, & de Deo per has recorporeas habemus. Nullus enim rem aliquam proprio & quidditatiuo conceptu illius, sicuti est, concipere potest, si solum instar alterius eam intelligit. Hoc enim est concipere per analogiam solum & similitudinem quandam.

Caeterum S. Thom. loco allegato hanc opinionem non impugnat ea ratione, quia putet, vnum Angelum ab alio non posse hoc modo cognosci sed quia author illius libri de causis videtur asserere, vnum Angelum per suam essentiam alium cognoscere, aut quia sit causa illius, aut effectus Nam & Auicenna putauit, superiores intelligentias causas esse inferiorum, quam sententiam haereticam esse diximus disput. 171. cap. 1. posset etiam & deberet merito refelli, si assereret, vnum Angelum ab alio cognosci solum per suam essentiam, & instar illius: sic enim negaret in vno Angelo notitiam quidditatiuam alterius. Nos autem ex ea solum parte hanc opinionem probamus. qua asserit, hoc etiam modo vnum Angelum ab alio posse cognosci, & non sola notitia quidditatiua & propria¬

CAPVT II. Vnum Angelum cognoscere alium per essentiam illius, alij dixerunt

ALij vero existimarunt, ita vnum Angelum ab alio cognosci, vt essentia Angeli cogniti intellectui alterius vnita loco speciel ipsum redderet foecundum, vt eam intelligeret. Huius opinionis mentionem fecit S. Thomas 2. contra gentes. c. 98. & aliqui recentiores putant fuisse Scoti in 2 distinct. 3. quaest. 10. Eamque probabilem, nec satis hactenus impugnatam esse affirmat. Nam quod ex sententia Patrum afferri solet, nempe vnum Angelum posse illabi alteri Angelo, vt supra diximus disput. 194. cap. 2. nihil obest, quo minus dicamus, vnum Angelum esse alteri per se intelligibilem, ac proinde vniri posse intellectui alterius per modum formae intelligibilis. Ideo enim dicitur, vnum Angelum non posse illabi alteri, quia non habet virtutem conseruandi illum in suo esse, quod denotatur nomine illapsus. Quocirca Deo soli recte tribuitur, a quo res omnes tam spirituales, quam corporales conseruantur. Potest tamen vnus Angelus iuxta alium esse, eique tanquam forma intelligibilis assistere, & cum intellectu illius intellectionem sui efficere. Est enim differentia inter res spirituales & materiales, quod spirituales per se sunt intelligibiles, & accommodatae intellectui, materiales vero non item. Posse autem vnum Angelum efficere intellectionem sui in intellectu alterius probant his rationibus. Primum, quia vnus Angelus potest mouere & impellere alium motu secundum locum: ergo potest cum illo vt principium efficiens ad intellectionem concurrere. Deinde vnus Angelus potest: lium illuminare; ergo potest cum eo ad intellectionem sui concurrere.

Hanc vero sententiam ita docuit Scotus, vt non solum dixerit, vnum Angelum esse principium cognitionis sui cum intellectu alterius Angeli simul, sed etiam de omnibus rebus, quae ab Angelo cognoscuntur notitia intuitiua id concedat: de hoc enim genere notitiae ita Philosophatur, vt dicat notitiam intuitiuam prouenire non tantum ab intellectu Angeli cognoscentis illas, sed etiam ab ipsis rebus intellectis tanquam ab agente peculiari, seu partiali, vt ipse vocat. Nam notitiam abstractiuam fieri putat per species inditas Angelis a principio suae creationis, vt supra disput. 201. cap. 1. ostendimus. Quocirca sententia haec ea peculiari ratione, qua recentiores illi existimarunt non est Scoto tribuenda. Cumque disput. illa cap. 2. iam probatum sit contra Scotum, res materiales non posse concurrere cum intellectu Angeli tanquam principium efficiens ad sui cognitionem, reliquum est, vt hic contra eundem Scotum, & recentiores praedictos monstremus, vnum Angelum ad sui cognitionem non posse cum intellectu alterius eo modo concurrere.

Primum, quia absque fundamento dicitur, posse vnum Angelum efficere in intellectu alterius. aliquid ad illuminationem, vt infra etiam ostendemus, alioquin posset etiam corpora physice ad qualitatem aliquam, & non ad solum motum secundum locum mouere, quod est contra communem sententiam, vt ibidem videbimus. Deinde quod asserunt, vnum Angelum posse ab alio impelli, & per impulsum loco moueri, commentitium est; & qui hoc modo philosophantur, eodem modo de Angelis atque de corporibus, videntur sentire. Praeterea vnum Angelum non operari sui cognitionem, & in mente alterius, tanquam instrumentum illius manifestum est: nam qua ratione ab illo eleuaretur, vt in ipsum physice, & re¬ ipsa operaretur: vel quo fundamento id asseratur, non constat: cumque multo facilior via sit vt ostendamus modum, quo vnus Angelus ab alio cognoscitur, non debemus ad haec difficilia & absurda confugere. Adde, quod si vnus Angelus deberet mouere intellectum alterius ad sui cog. nitionem, & alio modo cognosci non possit: se queretur, nunquam cognosci ab illo, nisi ei esset loco coniunctus: nam Angelus non potest distans physice operari, vt disput. 190. cap. 2. probauimus.

CAPVT III. Sola virtute intellectus, aut per speciem vnum angelum ab alio cognosci, probabilior opinio fert.

EGo quidem probabilius existimo, quemlibet Angelum habere in suo intellectu sufficienprincipium natiuum, vt cognoscat quemlibet alium Angelum absque alia specie illius, & absque eo, quod essentia Angeli cogniti suppleat vicem speciei. Hoc autem intelligerem secundum opinionem eorum, qui dicunt. Angelum non indigere speciebus rerum, vt eas cognoscat: sic enim neque indigebit specie alterius Angeli, vt illum intelligat: quam sententiam supra disput. 200. di xi probabilem. Quod si cum alijs doctoribus asseramus, Angelum intelligere res alias praeter se per species aut innatas, aut a Deo infusas, eodem modo dicere debemus de cognitione, qua vnus Angelus alium cognoscit, nempe per speciem sui innatam, aut infusam ab alio Angelo intelligi; quam sententiam tradiderunt S. Thomas & Catetan. in hoc artic. Ferrar. 2. contra gentes, cap. 98. & quot quot asserunt, Angelum intelligere alias res, praeter se, per species illarum, quos disput. illa commemoraui: alij vero modi quos hactenus retulimus, absurdi aliquid continere videntur. Quare haec vltima sententia refutatione aliarum confirmari debet.

Hic tamen notandum est, an vnus Angelus alium, praesertim superiorem comprehendat. Re centiores nonnulli Theologi asserunt primum, inferiores Angelos a superioribus comprehendi: probant autem hac ratione, Quia si inferior seipsum comprehendit, multo maiori ratione a superiori comprehendetur: siquidem superior maioris est efficacitatis & virtutis in intelligendo, Deinde dicunt, superiorem Angelum intellig. quidem quidditatiuo & proprio conceptu ab inferiori, sed ab eo non comprehendi, quod attinet ad quidditatiuam & propriam notitiam. Sen tentia haec sine controuersia est, vt opinor: quod vero spectat ad comprehensionem, probant eam quia, vt aliquod obiectum comprehendatur ab aliquo intellectu oportet, vt cognoscatur tam perfecta cognitione, quam ipsa res suapte natura cognoscibilis est. Cognitio autem, quam habeinferior Angelus de superiori, non est tam perfecta in genere cognitionis, quam est Angelus su perior in ratione intelligibilis; qua etiam ratio defendunt communem sententiam Theologorum, qui dicunt Deum a nullo intellectu beato nisi a seipso comprehendi, quia nullius cognitio potest esse ita perfecta in genere cognitionis, sicuest ipse Deus in ratione intelligibilis.

Ego vero existimo, non solum superiorem Angelum ab inferiori non comprehendi, sed neque vllam creaturam liberam ab alia quantumuis perfecta, non quia de ratione comprehensionis sit vt cognitio in suo genere sit tam perfecta, quam res comprehensa, in genere intelligibilis: id enim non esse necessarium ad comprehensionem, satis superque monstraui disput. 53. cap. 2. sed quia, sicut ibidem cap. 4. ostendi, vt res aliqua dicatur comprehendi, necesse est, non tantum cognosci ea omnia, quae ipsi formaliter insunt & conueniunt, sed etiam, quae ex ipsa deduci possunt tanquam ex causa; haec enim omnia ad ipsam quo dam modo pertinent; quare & necesse est cognoscere decretum voluntatis Angelis, vel hominis, vt alius dicatur ipsum comprehendere; cum ergo nullus Angelus, etiam superior, cognoscat effectus liberos alterius Angeli, etiam inferioris, non dicetur ipsum vllo modo comprehendere; quod nisi obstaret, dicendum esset, Angelum superiorem ab inferiori recte comprehendi; siquidem ad rationem comprehensionis minime requisitum est, vt cognitio in suo genere sit tam perfecta, quam est res ipsa comprehensa in genere intelligibilis

Caeterum contra ea, quae diximus, posset esse difficultas, quam S. Thomas tetigit in primo argumento, quo pacto natura spiritualis vnius Angeli existens intra ipsum non impediat ipsum, ne cognoscat alium Angelum: siquidem vera est doctrina Aristot. 3. de anima, cap. 4. textu 4. Intus existens, scilicet in anima, prohibet & obstruit, scilicet ne exterius aliquid cognoscatur. In cuius solutione non parum laborant Ferrariens. 2. contra gent. cap. 98. §. Sed circa hanc conclusionem, Et Caietanus in hunc artic. circa solutionem; neque enim Aristot. sensit quamlibet qualitatem, & rem existentem intra facultatem cognoscentem impedire cognitionem similis, hoc enim etiam in ipsis sensibus externis verum non est: Nam pupilla vna quae lucida est & diaphana, non impedit, quominus alia pupilla lucida & diaphana, vel aliud corpus lucidum videatur; imo vero si cum recto organi temperamento esse posset in pupilla aliquis color, non propterea statim apparerent omnia visibilia illius coloris, aut visio impediretur; Nam & in musculis oculi sanguine pleni sunt, & tamen recte vident & discernunt inter visibilia, qua litas enim intus existens non prohibet natura sua receptionem speciei visibilis, quam vocant intentionalem, sed impedit alterationem aliquam, & mutationem secundum formam accidentariam eiusdem naturae, & ita in sensibus, in quibus necessaria est aliqua praeuia alteratio ad sensationem, vt in tactu & olfactu qualitas intus existens prohibet sensationem similis; quod igitur Angeli substantia sit spiritualis & eiusdem naturae cum substantia alterius Angeli, non impedit, quo minus illum intelligat; quia substantia Angeli secundum se capax est cognitionis spiritua lis, nec vllo modo ipsi contraria. Cum vero Aristot. illo libro cap. 4. inquit, Intus existens prohibet & obstruit: Id quod de intellectu humano intelligit, significat, intellectum debere esse spiritualem & immixtum; quia nisi immixtus esset, non posset omnia cognoscere, eo quod materialis esset; non quia quaeuis substantia existens prohibeat cognitionem alterius substantiae eiusdem rationis; sed ob rationem dictam. Quare quod Angelus sit spiritualis, & eiusdem naturae & substantiae cum alio non obstat, quo minus ipsum intelligere possit vno ex praedictis modis.

CAPVT I. Dua Scholasticorum opiniones.

POSSET hoc disputari, angelus intelligat Deum per speciem naturalem propriam eius, notitia quadam propria & quidditatiua, quae non sit intuitiua, sicut est beatorum, nisi de hac re iam satis superque dictum esset supra disputatione 40. De visione autem Dei in vniuersum, in qua beatitudo rationalis creaturae posita est, disputat, 36. & seqq. disseruimus. Nunc igitur solum erit controuersia de modo, quo angelus in via Deum cognoscit notitia viatoris, non quidem propria & quidditatiua: haec enim nullo modo communicari ei potest, vt disput. illa diximus: sed notitia inferiori, qualem nos etiam de Deo habemus. Inqua difficultate variant quoque Scholastici. Omissa vero opinione Scoti quem allegauimus disputat. illa, asserentis, Deum in via cognosci ab angelo per propriam, & quidditatiuam speciem, prima sententia sit eorum, qui dicunt, Deum ita ab Angelo cognosci in via, vt essentia Angeli sit principium eliciens cognitionem. Hanc sententiam se quuntur recentiores, eamque amplecti videntur Caietanus in hunc articulum. §. Ad secundam vero obiectionem, & Ferrariens. 2. cont. gentes cap. 98. §. Ad huius euidentiam, & Capreol. in 2. distinct. 3. quaest. 2. artic. I. conclusione 5. in fin. probationis. Asserunt enim, essentiam Angeli esse principium per modum speciei repraesentantis ad eliciendam cum intellectu cognitionem Dei: ita tamen, vt ipsa sit etiam cognita: quo differt ab alijs speciebus, quibus intellectus vtitur vt principio intellectionis: quia aliae ita sunt principium, vt non cognoscantur, essentia autem Angeli vtrumque habet; non quidem quia ipsa essentia, vt cognita, sit ratio cognoscendi Deum; sed quia simul est principium cognos cendi. Deum, vt species, & est cognita. Pro hac tiam sententia refertur Henricus quodlib. 4. quast. 7. existimo tamen, eam docuisse. Allegatur etiam S. Thom. in hoc artic. qui oppositum plaue asserit, vt infra videbimus.

Probari autem potest primum, nisi angelus per suam essentiam, tanquam per principium eliciens cognitionem, cognosceret Deum, non posset aliter cognoscere ipsum, quam per illam vel per alios effectus prius cognitos: quare eodem modo angelus cagnosceret Deum, quo nos etiam ipsum in via intelligimus: oportet autem alium perfectiorem modum cognoscendi Deum angelo tribuere, quam nobis: & alius non videtur, quam supra dictus: ergo dicendum est, eodem modo Deum ab angelo cognosci. Deinde, si eo dem modo angelus Deum cognosceret, quo nos cognoscimus, sequeretur, Angelum cognitionem Dei per discursum comparare, nempe ex cognitione sui, vel aliarum rerum notitiam Dei deducendo: atqui Angelus non discurrit, teste Sancto Thom. infra quaest. 57. artic. 3. ergo dicendum est. alio modo Deum ab angelo, quam a nobis intelligi. Quare Scotus in 2. distinct. 3. quaest. 9. §. Ad quaestio nem, supponens ex mente Sancti Thomae, Deum non cognosci ab angelo per speciem, sed per es sentiam ipsius angeli tanquam per obiectum prius cognitum, colligit contra eundem S. Thom. an gelum in sua cognitione discurrere.

Secunda sententia est Marsilij in 1. quaest. 7. artic. I. parte 2. conclusione 8. vbi affirmat, Deum cognosci ab Angelo per speciem ingenitam, non quidem propriam & quidditatiuam ipsius Dei, sicut asse rit Scotus, sed alio modo: haec autem opinio non alio modo videtur probari, quam quia eadem videtur probari, quam quia eadem videtur esse ratio Dei & aliarum rerum, vt ab angelo cognoscantur.

CAPVT II. Sententia probabilior.

MIHI magis probatur eorum opinio qui asserunt, Angelum per suam essentiam tanquam per rationem prius cognitam comparare sibi notitiam Dei. Ita docent Bonau in 2. dist. 3. p. 2. ar. 2 q. 2. in solutionibus Argum. Bassol. q. 3. ar. 2. §. Contr. istam. Ric. in 2. dist. 4. at. 1. q. 1. & 2. tametsi Bassolconcedat etiam cum Scoto, angelo dari posse notitiam Dei quidditatiuam per propriam speciem, consentit etiam S. Tho, in hoc attic. inquit enim, rem tribus modis cognosci posse, primo, per suam essentiam, sicut essentia diuina videtur a Beatis. Secundo, per similitudinem rei, quae est in facultate cognoscente, sicut color videtur ab oculo per suam speciem: Tertio per speciem resultantem in speculo: putat enim S. Doctor videri in speculo speciem coloris refractam in ipso, & hoc modo inquit cognosci Deum ab angelo per similitudinem sui refractam in ipsa essentia angeli quasi in speculo quasi dicat, videtur Deus ab angelo, dum Angelus videt suam essentiam veluti speciem, & similitudinem quandam Dei. Habemus igitur, ex mente S. Thom. Deum ab angelo cognosci; dum angelus suam essentiam intelligit, quae est similitudo quaedam Dei, sicut species in speculo: quae sane sententia nobis probatur, tametsi exemplum non placeat: de quo iam diximus supra disput, 38. capit. vltimo.

Pro explicatione autem huius opinionis notandum est, difficultatem praesentem dupliciter intelligi posse primum ex quibus rebus, vel quaratione Angelus cognoscat esse Deum in rerum natura authorem & gubernatorem omnium: deinde cum Angelus non habeat in via proprium & quiditatiuum conceptum Dei, sed ipsum intelligat instar aliarum rerum, sicut nos intelligimus spiritualia instar corporalium; per eius similitudi nem Angelus Deum cognoscat; vtrum per conceptum suae essentiae, an aliarum rerum. Circa priorem modum existimo, Deum sufficienter ab Angelo cognosci ex sua, vel cuiuscunque alterius rei essentia: ita vt ex re qualibet recte intelligat esse vnum ens supremum authorem, & gubernatorem omnium, hoc autem absque discursu: eo ipso quod videns quamcumque essentiam creatam vider ipsam non a se, sed ab alia pendere: nam, vt recte admonet Capreolus in 2. dist. 3. quaest. 2. artic. 3. ad I. argumentum contra 6. conclusionem, & indicat, Sanctus Thomas infra quaestion. 58. articulo 3. discursus est, quando ex vna notitia vnius rei colligitur alia, quae antea ignorabatur, vel saltem quoties ex vna notitia alia simpliciter colligitur. Cum igitur angelus vno intuitu cognoscat suam essentiam, & cuiuscunque alterius rei creatae, non a se ipsa pendentem, sed ab alio, hoc ipso cognoscit esse quoddam eas supremum, a quo creata omnia pendent; nec indiget noua aliqua notitia deducta ex priori, vt Deum cognoscat: quare nec indigediscursu aliquo¬

Circa posteriorem sensum quaestionis, cum Angelus non videat Deum, sicuti est, & per propriam speciem, sequitur debere habere notitiam illius per species aliarum rerum aut spiritualium, quas videt, aut etiam corporalium, sicut nos per alienas species Deum, & spiritualia cognoscimus Quo fit, vt falsa sit eorum sententia, qui dicunt es sentiam Angeli ipsi Angelo deseruire vt speciem intelligibilem, non autem vt rem cognitam, ad e liciendam cognitionem Dei: nam cum Angelus non cognoscat Deum per propriam speciem & conceptum, sed per speciem & conceptum alienum: sequitur, prius debere elicere cognitionem alterius rei, cuius instar Deum cognoscat: ac pro inde essentiam suam sibi non deseruire vt speciem ad eliciendam cognitionem Dei, sed vt obiectum cognitum, quando instar sui Deum intelligit: potest enim & alijs rebus ad hanc cognitionem vti¬

Caeterum laborant aliqui Theologi non parum in ea quaestione, vtrum Angelus per suam essentiam melius cognoscat Deum, an per aliarum rerum naturas? facile tamen responderi posset cum distinctione. Aut enim sermo est de cognitione Dei quoad quaestionem an est, & hoc pacto aeque bene videtur Deus ab angelo cognosci per aliarum rerum cognitionem, & per sui ipsius essentiam prius cognitam: nam cum Deus cognos eatur quoad quaestionem an est, per hoc, quod cognoscitur res quaecumque creata non a se, sed ab alio pendere, hoc autem aeque bene innotescat angelo de alijs rebus creatis, atque de sua essentia, hac ratione non melius angelus per suam naturam, quam per essentias aliarum rerum cognos cit Deum quoad quaestionem, an est. Aut loquii mur de modo, quo angelus Deum cognoscit instar rerum creatarum & hoc pacto multo melium Angelus Deum cognoscit ex pluribus alijs creaturis, quam ex seipso solo: nam per plures creatu¬ ras plures de Deo perfectiones concipiet, Et ha satis de tota hac quaest. S. Thomae.