Quaestio 5

¶ Sequitur. q. 5. distin. 22 Iso de gradu causalita ui tis et influentie effectiue divine concun rentis cum causa secunda: videndum est de Bordine. Et quero. Utrum deo et creatura concausantibus effectiue eundem effectum: deus prius naturaliter agat ad illum: quam creatura.

Quod non. quia deus prius naturaliter ageret ad actus voluntatis cre ate: quam voluntas creata. consequentia patet. quia aliquae cause naturales sunt eque primo et immediate cause suorum effectuum sicut voluntas respectu suorum actuum. consequens est falsum quia voluntas non libere ageret: quia non moueret nisi priu us mota a causa superiori praeueniente

¶ Contra. deus in illo concursu est primo agens: igitur est prius agens consequentia patet. quia superlatiuus supponit comparatiuum: sicut com paratiuus positiuum. antecedens patet. quia in tali concursu deus dicitur prima causa: et creatura dicitur secunda causa.

¶ Con firmatur. quia preagere et precausare dicit perfectionem et conditionem perfectiorem causandi: sicut prioritas essendi est conditio perfectior essendi.

¶ Notandum Mic quero de concursu prime cause absolute: et se cunde respectu eiusdem effectus: siue sit causa secunda naturalis siue libera: non faciendo specialem di scensum ad causam secundam liberam: quia de hoc specialiter questionee sequenti. Item. cum sint varii modi prioritatis: non quaeritur hic de prioritate secundum dura tionem: quia simul duratione causant. nec de prioritate secundum dignitatem et perfectionem: quia constat deum esse sic priorem causam: sed queritur de prioritate nature. Potest etiam intelligi de prioritate secundum causalitatem: an ideo causa secunda agat / quia prima agit: vel econtra.

¶ Primus articulus. Que istarum causarum prius agat ad eundem effectum. Secundus Que istarum duarum propositionum causalium sit vera / Ideo causa secunda agit quia prima agit: Vel ideo prima agit quia secunda agit.

¶ Quo ad primum articulum. Prima conclusio preambula ad sequen tes. Deo et creatura concurrentibus per se effectiue ad eundem effectum: conuenienter ponitur vnam causam causare prius et alte ram causare posterius preter prioritatem durationis: vel dignitatis et perfectionis.

¶ Probatur sic. inter illa conuenienter ponitur prioritas et posterioritas in cau sando: inter qua conuenienter ponitur ordo essentialis in causando: non tantum ordo perfectionis in essen do. Sed inter primam causam et secundas est ordo et sentialis in causando. vna enim subordinatur alteri in causando: et vna dicitur prima: et altera dicitur secunda causa. nec iste ordo essentialis est precise ex perfectiori causati one. quia quamuis duorum trahentium alter magis agat: non ex hoc est ordo essentialis eorum in agendo.

¶ Prete rea. inter illa conuenienter ponitur prioritas et posterioritas in causando: inter que couenienter ponitur presuppositio et preexigentia non conuertibilis: ita quod vnum in causando presupponit aliud: non econtra. sic est. igitur. maior patet. nomen enim presuppositionis implicat quandam precessionem. quod igitur presupponitur alte ri non econtra / est aliqualiter prius natura. minor probatur. quia dependens ab aliquo et indigens illo non econtra / presupponit illud: non econtra. sed causa secun da non solum in essendo sed etiam in causando dependet a prima et indiget illa: et eius causalitate

¶ Preterea. aut alterum est prius altero in causando: et propositum: aut sunt simul natura in causando: aut sine ordine et simultate. Si secundum vel tertium / igitur non magis hoc exigit illud: nec indiget eo nec dependet ab illo in causando: quam econtra.

¶ Preterea. si alique due cause eque primo causant et neutra est prior in causando: igitur ambe reducuntur ad aliquem priorem. quia in ordine causandi sicut nec in ordine essendi est resolutio et status ad duo eque pri ma secundum ordinem causalitatis. pari enim ratione ponerentur duo prima entia: et duo dii.

¶ Preterea. patet hoc per Aristo. 2. phisi. et. 5. metaphi. Cum cause dicantur multipliciter / altera prius: altera posterius esse videntur. etiam in eodem genere cause. vt medicus dicitur causa sanitatis: et artifex. deum coagere cause secunde re¬

¶ Conud. spectub / effectus non est prius na tura: quam causam secundam agere respectub. vel sic. deus non prius natura coagit cause secunde: quam cau sa secunda agat. igitur deus non prius agit. consequentia patet. quia deum coagere est deum agere. antecedens probatur dupliciter Prmo. illorum vnum non est prius naturaliter altero: quorum vnum non magis potest esse sine altero: quam econtra sed conuertibiliter se exigunt et inferunt. sed causan secundam causare respectu b / et primam causam et concausare et coagere respectu b / sunt huiusmodi. igitur. maior patet. quia talia dicuntur simul natura: sicut relatiue opposita quae posita se ponunt: et perempta se perimunt. Et quia prius natura alio dicitur quod potest esse sine illo non econtra: 5. metap.

¶ Secundo .a / et c / causas simul causare non est prius quam c / causam causare et agere: sicut nec to tum est naturaliter prius parte. sed a / coagere ipsi ci est a / et c / simul agere. igitur a / coagere ipsi c / non est prius quam c / agere.

¶ Secundo principaliter. que sunt simul na tura cum quodam tertio: sunt inter se simul natura. sed causa prima et causa secunda in causando sunt huiusmodi. igitur. maior patet. quia si a / et b / sunt simul natura cum c. igitur a / est simul natura cum c. et c / est simul natura cum b. igitur a / est simul natura cum b. minor probatur. quia causa actu causans et causatum in actu: simul sunt et non sunt. patet. 2. phisi. Et quia sunt correlatiua igitur primam causam causare respectu c / effectus: et c / effectum causari sunt simul natura: et simul causam secundam causare respectu c / effectus: et c / effectum causari a causa secunda sunt simul natura: igitur

¶ Tertio. si vna illarum causarum prius naturaliter causat quam alia: sequitur quod effectus prius naturaliter est cau satus quam causa sua causet. Probo. deum causare c / et c / causari a deo sunt simul natura: igitur quicquid est na turaliter posterius vno / est posterius naturaliter reliquo sed causa secunda est naturaliter posterior quam prima in causando vel econtra secundum te: igitur est in causando po sterior quam c / effectum causari.

¶ Quarto. causalitates eiusdem generis et ordinis non minus sunt simul naturaliter: quam causalitates alterius generis et ordinis. quia non minorem vnionem et connexionem habent sed cause alterius generis sunt in causando simul natura. probatur de causalitate materie et forme: et de cau salitate effectiua et finali: quia inferunt et exigunt se: conuertibiliter. ad ista. Notandum ali Pro xesponsione quia esse prius alio dicitur dupliciter. Uno modo / a quo non conuertitur consequentia vt esse animal dicitur prius quam esse hominem. Et. 2. phisiCausarum altera prius: altera posterius esse videtur. vt medicus dicitur causa sanitatis: et artifex. Iste mo dus non est prioritas essendi in rebus extra: sed est pri pritas predicabilium secundum ordinem predicationis. Alio modo dicitur prius secundum naturam: et sic dicitur quadru pliciter. Uno modo dicitur prius natura id est naturali in¬ telligentia: quod scilicet potest intelligi alio non intellecto: non econtra. et quod preexigitur cognosci cognitione alb terius. et sic relatiua dicuntur simul natura et natura li intelligentia: vt causa et causatum in actu. Omnis enim intellectus intelligens patrem sub ratione et con ceptu patris concipit illud quod est filius. quia ille conce ceptus est noticia huius in habitudine ad illud: et iste etiam modus non est modus essendi rerum extra animam secundum esse reale: sed est modus intelligendi obie ctorum: vt in anima.

¶ Secundo modo prius natura dicitur sine quo alterum non potest esse / sed econtra: et si aliquid possit esse simpliciter absque hoc quod sit tale: prius tamen dicitur esse naturaliter quam esse tale. et hoc modo prioritatis na ture vtebatur Plato: vt habetur. 5. metaphi. Propositio autem in qua enunciatur prius de aliquo subiecto secundum hunc modum prioritatis est comniter distinguenda secundum compositionem et diuisionem: specialiter si subiectum non sit terminus absolutus: et contingenter verifice tur de eadem re demonstrata. quia talis propositio est im plicite de possibili. et prioritas isto mo potest dici suf ficientia non coexigens: et posterioritas opposita est nsufficientia et indigentia coexigens.

¶ Tertio modo. prius natura dicitur a quo alterum dependet: et quod ter minat depentiam alterius: et posterius dicitur illud quod de pendet et indiget aliquo. et iste modus differt a pre cedenti. quia in precedenti est separabilitas: isto autem modo contingit esse inseparabilitatem. quia secundum Aristo. in predicamentis. Eorum que conuertuntur quod est cau sa alteri digne prius natura dicitur: vt sic esse in re et ora tionem hoc significantem verum esse. Item. 4. metaphis. Ultra medium dicitur mouens moto prius est natura et vtique: quia adinuicem dicuntur hec materia vel minus Item. secundum philosophos / intelligentia non potest esse nne mobili et motu: et tanmen est prior naturaliter motu et mobili: quia ab ea dependet: et ea indiget. quod autem non possit esse sine motu / hoc non est quia dependeat a mo tu vel mobili: nec quia eis indigeat ad suum esse: sed ex plenitudine et perfectione et necessitate actiuitatis naturalis. Item. esse forme est naturaliter prius: quam esse compositi. et tamen naturaliter non separantur isto mo do causa actu causans et effectus in actu non sunt simul imo causa vt causa est naturaliter prior causato vt cau satum. potest autem dici hec prioritas secundum causalitatem vel secundum independentiam vel terminationem dependenlie: vel secundum presuppositionem. Hec autem prioritas potest esse non solum inter causam et affectum: sed inter cau sas adinuicem.

¶ Quarto modo. prius natura dicitur rius dignitate et perfectione vel intensione. vt. 8 phi. dicitur quod generatione posterius: natura est prius. ideo motus localis est natura prior aliis.

¶ Ad primum igitur negatur antecedens. quia equiualet isti deus coagens cause ecunde non est prior in se vel in causando: quam causa secunda causans.

¶ Ad probationem primam. licet maior sit falsa: quia secundum Aristotelem in predicamentis Eorum que conuertuntur secundum essendi consequentiam: alterum interdum dicitur altero prius natura. Et patet intertio modo. licet etiam maior foret vera si alterum secundum se acceptum non potest esse sine altero secundum se accepto: tamen falsa est si alterum sit acceptum non secundum se distincte: sed coacceptum cum altero: seu acceptum tali modo quod talis acceptio est eius cum alio acceptio. Cum autem dicitur deum coagere cause secunde sic accipitur prima causa quod eius acceptio est prine cause cum secunda ca acceptio. tame potest dici quod cum dicitur deum coagere et causare cause secunde non potest esse sine causalitate cause secunde: et exigit causam secundam: falsa est in sensu diuisionis Sicut et ista propositio deus concausans cause secunde non potest causare sine causa secunda. In sensu autem compositio nis conceditur et non infertur propositum. Sicut non sequitur non est possibile quod deus concauset cause secunde. et quod cau sa secunda non causet. igitur non est possibile quod deus cau set et quod secunda causa non causet. Quod autem illa ratio non valeat. declaratur. quia per idem arguitur quod causa non est naturaliter prior causato. contra Arist. in praedica. et quod nulla causa est naturaliter prius causans quam alia cum qua concurrit / siue in eodem siue in alio genere cause. Per idem etiam probatur quod prius naturaliter posteriori non est prius posteriori: sed est simul na tura cum illo. Per idem etiam probatur. quod deus non est prius naturaliter existens quam creatura sit existens quia non est possibile deum coexistere creature quin creatura sit. Possit etiam dici quod principale antecedens in sensu diuisionis falsum est sicut et istud / deus concausans cause secunde non potest causare sine causa secunda. Sed in sensu compositionis conceditur. loquendo de priori natu ra secundo modo. et sic negatur consequentia. sicut non sequitur non est possibile quod deus concauset cause secunde absque hoc quod cau sa secunda causet. igitur non est possibile quod deus causet abi que hoc quod secunda causa causet. Ad probationem antecedentis non sequitur deum concausare est causare. igitur si deus est prius cau sans est prius concausans. quia huiusmodi propositiones sunt impli cite de possibili sicut non sequitur. sortes pater platonis non potest esse sine platone: et sortes est sortes pater plato nis. igitur sortes non potest esse sine platone Sumpta ma iore in sensu compositionis est figura dictoinis si infe ratur conclusio de inesse. Ad secundam probationem antecedentis principalis. negatur minor ex forma enunciationis. licet equiualenter habeat sensum verum. Quod autem de forma enunciationis sit falsa. patet. quia .a. coagere. b. est. a. coagens b. Sed .a. et. b. simul agere est .a. et. b. simul agentia: nunc autem .a. coagens ipsi b. non est .a. et. b. simul agentia ideo .a. coagere ipsi .b. non est a. et. b. simul agere. Et per idem arguitur quod .a. et. b. simul agere non est .a. agere. nec econtra. Si vero concedatur minor. tunc conclusio est distinguenda sicut ista deum coexistere b. non est prius quam .b. existere in sensu diuisionis falsum est In sensu autem compositionis conceditur de priori na tura secundo modo.

¶ Ad secundum principale. negatur minor. Ad probationem. licet hunc effectum causari actualiter a tali causa et talem causam actu causa re hunc effectum sint simul duratione et natura id est na turali intelligentia. et etiam secundum mutuam et conuertibi lem consequentiam et connexionem: non tamen sunt simu natura tertio modo. falsum etiam est quod .b. causari a. causa secunda vel .b. causari a causa prima sit simul na tura cum vtroque istorum deum causare .b. et causam secundam causare .b. quia non conuertitur cum quolibet istorum. si vero accipitur sic quod .b. causari a secundem causa est simul natura cum vtroque istorum. scilicet. causam secundam causare .b. et primam causam coa gere ad .b. sic potest dici quod non est verum de priori na tura tertio modo: loquendo vero de priori natura secundo modo vt est modus essendi rerum. ille proposi tiones sunt false in sensu diuisionis / vel non probant quod deum causare non sit prius: licet deum concausa re non sit prius.

¶ Ad tertium. negatur consequentia specialiter loquendo de prioritate naturali. secundum quam prius dicitur a quo alterum dependet: et quo alterum indiget: non econtra. Loquendo etiam de prioritate secundum quam illud dicitur prius a quo non conuertitur consequentia. non valet consequentia argumenti Sequitur enim b. effectus causatur. igitur sua cau sa causat. Et sequitur .b. causatur a causa secunda igitur causa secunda causat .b. Si cautem viedetur accipi effectum causari in consequente. scilicet vt effectus cause secunde. quia dicitur sua causa. si tamen inferretur quod .b. effectum esse et causari est prius na tura quam causam secundam causare: et intelligeretur de prioritate eius a qua non conuertitur consequentia conce dreetur consequens. Ad probationem consequentie nega tur assumptum. loquendo de prioritate et posterioritate nature secundum dependentiam et independentiam et secundum sufficientiam et indigentiam siue insufficientiam.

¶ Ad quartum. negatur maior. minor etiam non est vniuersaliter vera. deo et creatura concurSecunda conclusiu. rentibus per se effectictiue ad eundem effectum non prius agit creatura quam deus probatur. quia tunc magis dicendum esset deum causam secundam et creaturam primam causam esse in agendo quam econtra.

¶ Preterea. causalitas secunde cause non dependet in agendo a causalitate prime cause. sed potius econtra. quia prius non dependet a posteriori. sed potius econtra. Pre terea. prima causa subordinaretur et subseruiret cause secunde et duceretur ab illa: et ita causa secunda esset principalior et dignior in causando.

¶ Preterea. primo. senten. distin. 45. cap. 4. Diuina voluntas sic est causa om nium quod nulla est causa praeuenta: et ideo eius non est causa querenda conclusionem specialiter quod stando in lune Contra naturali secundum philosophos quod sit falsa. Sic pluribus causis effectiuis concurrentibus ad eundem effectum. illa est prior in causando que determinat alteram ad agendum talem effectum. Et illa est in cau sando posterior que determinatur. quia quod est de se indeterminatum presupponit determinatiuum ad hoc vt. determinetur Sed causa secunda determinat primam: non econtra: saltem stando in lumine natu rali. probo. causa / vniuersalis et illimitata ad varios effectus non solum secundum speciem: sed etiam secun dum genus et indifferens secundum generalem influentiam determinatur ad talem effectum secundum speciem per passum: vel per aliquam causam particularem limitatam et determinatam ad agendum talem effectum specifice. Patet / de sole qui ex se est causa vniuersalis et illimitata et indifferens ad pro ducendum hanc herbam. vel illam. sed determinatur ex semine. Similiter ad generandum equum vel asinum. sed determinatur per agens particulare concurrens. Similiter potentia cognitiua determinatur ad causandum talem / vel talem cognitionem per obie ctum / vel speciem obiecti. Secundo. illud quod imme diatius causatur a creatura quam a deo prius causatur effectiue a creatura quam a deo b. effectus est huiusmodi. igitur tur. Maior patet. quia in omni ordine et processu vnum quodque prius respicit ad illud ad quod immediate se habet: et quod immediate respicit quam illud ad quod mediate se habet. quia non respicit illud mediatum nisi mediante isto. Minor probatur. primo. quia in huiusmodi ordine et processu .b. effectus est vltimum et deus est primum: et causa secunda est medium. Deus enim tunc agit mediante causa secunda Sed terminus et extremum immediatius se habet ad medium quam ad alterum terminum et extremum.

¶ Secundo. quia secundum Aristotelem. septimo Phi sicorum. Alterans proprium / et particula re est immediatum passo. licet non mouens vniuer sale et primum: vt de obiecto sensibili / et specie in medio vel organo.

¶ Tertio. quia in ordine causarum finalium. ita est quod vltimus effectus est immediatius gratia huius finis particularis / et ille finis es propter alterum sibi immediatum: et sic consequenter vsque ad finem vltimum. Ex istis patet quod prima cau sa non est immediata causa effectus communis prime cause et secunde. Quod confirmatur sic. Si deus immediate causat .b. effectum communem. aut igitur causa secunda causat idem immediate / aut mediate. Si pri mum. igitur eque primo causant illud deus et creatura. igitur vna istarum causarum non est prior in cau sando quam altera. igitur nullus ordo essentialis causarum est in causando. Si secundum. contra. quia sequitur quod prima causa sit posterior in causando: et causa se cunda prior in causando. probo. quia in essentialiter or dinatis sicut illud est prius quod est primo propinquius et illud est posterius quod est a primo remoti Ita in essentialiter ordinatis. eo modo et eo ordine quo aliquid est propinquius vltimo est posterius et eo modo quo aliquid est remotius ab vltimo es prius. Sed .b. causatum et causa prima et causa secund sunt essentialiter ordinata secundum causalitatem. et .l in isto ordine est vltimum et prima causa si cause immediate erit in causando propinquior vltimo. scilicet effectui: et causa secunda in causando erit remotior. pro bo. quia immediatum alicui est illi propinquius et meditum est remotius eo modo et ordine quo est media tum.

¶ Tertio principaliter in ordine causalitatis finalis. deus est posterior in causando. quia dicitur fi nis vltimus. igitur in ordine causalitatis effectiue quia non minus essentialis est hic ordo: nec minoris nobilitatis est potestas causandi finaliter quam effect ue.

¶ Quarto. causam primam coagere cause secunde est posterius quam causam secundam agere. igitur causam primam agere. consequentia probatur. quia primam causam con causare et coagere est ipsam coagere causare et age re. antecedens probatur. quia concausare alteri et concurrere cum altero presupponit alterum. esse enim .a. pre intelligitur huic / quod est aliquid aliud coexistere ipsi .a. vel huic quod est .a. coexistere alteri sicut reli tio presupponit extrema absoluta. probatur iterum. quia hoc coagere illi est hoc: et illud simul agere. Sed hoc agere est prius illo toto copulato. igitur. Stando in lumine naturali Ad primum. negaretur maior. ex quo enim cau sa sic determinans per suam limitationem imperfectam in omni actione sua dependet a tali causa vni uersali et indiget illa et exigit illam: non econtra: et ex quo est ibi ordo essentialis / illa est prima in causando et preordinata essentialiter. a qua alie depen dent. in lumine autem fidei. negatur minor Deus enim cognoscens distincte omnia possibilia deter minat causam secundam ad hunc effectum numero. Ad secundum .a. esse causam mediatam alicuius effectus puta. qusi et .b. esse causam immediatam eiusdem effectus dicitur mu tipliciter. Primo. quiab. causa est secundum situm propin quior passiuo et effectui: vt de obiecto et de lumine vel specie in medio respectu visionis.

¶ Secundo modo ex hoc precise quod .a. causat ipsum .b. quod est causa ipsium c. et prius duratione vel natura .b. causatur ab .a. qua c. causetur ab ipso. b. nec .b. causaret .c. nisi .a. causa ret .b. quamuis .a. non attingat realiter et per se effecti ue ipsum c. effectum / nec per se simul concausant idem Sicut visio qua video lumen causatur immediate lumine: et causatur mediate a sole. licet sol qui tunc non videtur non causet realiter per se effectiue illam visionem immo si illud lumen aliunde conseruaretur non minis causaret visionem sui. et forte isto modo actus sensa tionis vel fantasie diceretur causa immediata intellectionis: et sensibile extra diceretur causa mediata Mis duobus modis negatur minor. quia deus est can sa presens intime vnicuique rei et attingit per se effe ctiue ad quamlibet effectum et conseruat ipsum sicut et se causat causam secundam et conseruat illa.

¶ Tertio modo. quia licet tam .a. quam .b. attingat per se causaliter effectiue .c. causatum: et .a. et .b. concausent per se idem causatum. tamen .a. prius duratione vel natura causat alium effectum quam causet. c. effectum. Sed .b. causa sic causat immediate.c. effectum / quod non prius causat alium effectum. Et isto modo deus concausans cause si cunde ad tertium effectum. Dicitur causare mediate illum tertium effectum. quia prius naturaliter causat illud causam secundam. Ita quod causatio illius tertii effectus ab illis causis presupponit .b. causari ab. a. Quarto. causa immediata dicitur causa totalis et precisa in tali ordine et genere causalitatis. vt deus dicitur cau sare effectiue immediate illudquod se solo producit. Can sa autem mediata diceretur que causat cum alia causa sibi subordinata et inferiori et limitatiori: et que causat tanquam causa superior et preordinata vel subordinata et illimitatior. his duobus modis conceditur minor et negatur maior. loquendo de prioritate causandi rea li extra animam non de prioritate secundum processum anime nostr reducentis et resoluentis effectum in suas causas et inci pientis ab vltimo illius ordinis. quanto enim secundum talem pro cessum anime aliquid est propinquius et immediatius vlti mo causato est posterius in illo ordine. Sic autem procedit. probatio maioris. Ex his patet ad aliud additum.

¶ Ad tertium principale. negatur antecedens. loquendo de prioritate reali et propria. Quod autem deus dicitur finis vel timus: hoc non est quin vere habeat primitatem cau sandi in ordine causalitatis finalis. Sed quia nomen finis primo sumptum et impositum est ab vltimo: ideo principalis finis dicitur vltimus. Et quia finis licet sit primum in intentione: tamen est vltimum in executione et assecutione. Et quia ordinem causarum finalium. anima communiter incipit discerners ab eo quod realiter est inferius et posterius.

¶ Ad quartum. negatur antecedens. Ad probationem. illud intelligibile quod est deum concausare non presupponit causam secundam agere. quia illud est deus causans. deus autem causans non presupponit alterum causans: sed concediturquod ratio et conceptus quo concipitur vt cum altero agen te agens presupponit aliquem conceptum illius alterius. Ad secundam probationem. negatur maior.

¶ Aliter potest responderi. negando consequentiam princi palem. de hoc supra. respondendo ad primum contra pri mam conclusionem

Tertia conclusio. deo et creatura concurrem tibus perse effective ad es dem effectum: deus prius naturaliter agit quam causa secunda secundum intellectum et modum inferius explicandum. probatur per aliquas rationes. quarum alique nisi debite intelligantur assumunt aliqua falsa: et videntur applicabiles ad conclusio nes aliquas falsas. Arguitur igitur primo sic in o dine causalitatis effectiue: deus est prima causa effectiua. igitur est prior in causando et prius causat. consequentia patet. quia in omni ordine primum est prius secundum il lum ordinem. antecedens patet. quia etiam a philosophis vocatur primum efficiens et primum mouens.

¶ Preterea. in om ni ordine quod est remotius ab vltimo est prius in illo ordine: et quod est propinquius vltimo est po¬ sterius. Sicut econtra / illud est prius quod est primo pro pinquius. 5. metha. Sed in ordine causarum et causatorum effectiue vltimum est effectus vltimus et primum efficiens est remotius ab vltimo: et causa secunda est eo pinquior effectui vltimo secundum istum ordinem. igitur t ordine causandi est posterior. minor probatur. quia in per se ordinatis extremum supremum est remotiue ab extremo infimo quam medium inferius inter supremi et infimum et inter primum et vltimum et medium est propinquius extremo quam extremum extremo secundum illam rationem ordinis secundum quam dicitur ibi esse supremum seu primum et medium inferius et vltimum infimum. preterea non eque primo causant ex pri ma conclusione. Et quia nullus esset per se ordo cau sarum in causando. Sed secunda causa non prius cat sat ex secunda conclusione. igitur.

¶ Confirmatur. quod prioritas causandi cum sit conditio nobilitatis magis attribuenda est cause principali et superiori quam cause instrumentali vel minus principali et subset uienti. Deus autem est causa principalis. Unde mi gister. lib. primo. distin. 18. cap. 9. Uoluntas et poten tia dei est omnium causa principalis et primordialis per modum artificis in cuius arte et dispositione est qualis sit figura arche siue futura archa. Et August. de trini. cap. 4. Uoluntas dei est prima et summa causa omnium corporalium specierum atque motionum.

¶ Preterea. illa causa est prior in causando incuius virtute agit alter a causa non econtra: et in cuius po testate est illa altera causa non solum in essendo. sed etiam in causando non econtra. quia tale presupponitur illi in causando potiusquam econtra.

¶ Confi matur. 5. metha. cap. de priori dicitur sic. Prius di citur secundum cuius preuoluntatem sequi necesse est al terum et posterius vt non mouente illo non mouea tur et mouente moueatur et est preuoluntas princi pium. Nota hunc modum prioritatis dicit prius se cundum potestatem.

¶ Preterea. in per se ordine causalitatis causa independens in causando est prior in causando quam causa dependens ab illa in causando. probo. quia in omni ordine prius secundum illum ordi nem est minus dependeus. quia dependens in eo secundum quod dependet presupponit et preexigit illud a quo de pendet: non econtra. Et quia ideo causa dicitur prior effectu. quia ab ea dependet effectus: non econtra

¶ Preterea. in mouentibus per se ordinatis mouens immobile et immobiliter / est prius in mouendo quam mouens motum. Ponitur enim esse primum mo uens. igitur in per se ordine causarum effectiuarum illa est prior in causando effective que causat incaus sabiliter: et illa est posterior que causat vt causabilis.

¶ Sed causa prima est huiusmodi. igitur.

¶ Preterea. prius est quod potest esse sine altero: non econtra 5. metha. Prius etiam est a quo non conuertitur com sequentia secundum esse. Sed prima causa potest causare .b. effectum sine causa secunda: non econtra. et sequitur creatura causat .b. igitur. deus causat .b non econtra. igitur.

¶ Preterea. secundum Arist in predicanm. Eorum que conuertuntur secundum exister tie consequentiam quod alteri quolibet modo causa est di gne prius natura dicitur. Sed prima causa est cau sa causalitatis secunde cause et quare causa secunda agiquia facit secundam causam agere. quia vult ipsam agere et secunda causa habet et capit agere a prima. et ideo secunda agit. quia prima agit: et quia secunda causa dependet a prima in causando. igitur

¶ Preterea. causa prima determinat causam secundam ad agendum determinate hunc effectum: non econtra. igitur prior est in causando. consequentia patet. quia indeterminatum ex se ad aliquid et determinabile per alterum praesupponit alterum ad hoc quod determinetur. antecedens patet. quia agens naturale non determinatur ex se ad agendum hunc singularem effectum magis quam alium omnino consimilem / eque ex se possibilem et eque ex se in hoc passo receptibilem: igitur vel nullum / vel quemlibet producit nisi determinetur a causa libera praecognoscente illa singularia possibilia determinate.

¶ Prete rea. in ordine causalitatis finalis: deus primo causat quam creatura. igitur. et in ordine causalitatis effectiue. Antecedens probatur. quia si finis sit primum in intentione. igitur finis principalis qui est deus est pri mum in intentione primi efficientis et propter ipsum agit principaliter omnis causa: et quia sicut causa finalis secunda dicitur prior causato quod est gratia illius. Ita deus erit prior secundum causalitatem finalem quam causa finalis creata: quia causa fina lis secunda est propter finem vltimum et gratia illius

¶ Preterea. super illam. primam propositionem de causis. Prima causa plus influit in causatum quam se cunda. Commentator ibidem dicit quod causa vniuersa lis agit in causatum cause secunde antequam agat in ipsum causa secunda que sequitur ipsum. Sic igitur proba ta est conclusio. Sed multa sunt ibi accepta / ad que respondebitur in sequentibus: et ad quedam respon sum est supra. quia nisi debite intelligantur possent applicari ad conclusiones falsas. conclusionem istam possent reduci ratioContra nes facte contra primam et secundam conclones. etiam quibus in questione sequenti arguitur Deum non prius agere ad actum voluntatis nostre quam agat voluntas nostra. Sed preter hec arguitur sic. Sequitur quod effectus talis prius causatur et prius est causatus quam secunda causa causet: et ita secunda causa non causat. quia causare iam precausatum: et producere iam ab alio prius productum nichil est: et quia nullus effectus est naturaliter prior causalitate sue cause. consequentia probatur. quia si prima causa in causando preuenit secundam causam et prius naturaliter causat .b. effectum instantaneum vel temporalem igitur .b. effectus prius causatur a deo quam causa secunda causet. igitur .b effectus in illo priori causat a prima causa sufficienter. quia prima causa non cau sat insufficienter et diminute. igitur .b. causari preintelligitur naturaliter et presupponitur causalita ti cause secunde.

¶ Confirmatur. eo modo et eo ordine quo aliquid est prius altero / est simul cum illius alte rius contradictorio. Sed agere dei est naturaliter prius quam agere creature. igitur agere dei est simul cum non agere cause secunde. igitur simul prima causa agit et secunda non agit.

¶ Confirmatur: quia deum causare .b. et .b. causari a deo / sunt simul natura vt correlatiua. igitur / si causalitas secunde cause sit naturaliter posterior causalitate prime cause sequi tur / quod est naturaliter posterior effectu causato a deo.

¶ Secundo / deus non prius causat secundum causalitatem effectiuam quam materia causet in suo ordine et genere causandi in actionibus phisicis. igitur nec prius quam causa secunda actiua causet. con sequentia patet. quia non minorem vnionem et con nexionem: et per consequens simultatem in causan do naturalem habent cause eiusdem generis simul concurrentes quam cause alterius generis: et quia causalitas effectiua phisica non est posterior cau¬ salitate passiui materialis cum actus sit prior potentia. 9. metha. Antecedens probatur. quia quelibet forma naturalis crearetur. Probo. quia quod prius natura liter producitur in esse et habet esse quam sit eductio de poten tia materie et quam sit productio de materia creatur. Sic esset de omni forma naturali. quia deus prius natura liter producet huiusmodi formam quam materia habeat causalitatem aliquam respectu illius actionis: et per consequens prius naturaliter quansit aliqua transmuttaio passiui sub ecti ex quo causalitas diuina preuenit omnem causa litatem creature. Tertio sequitur mutatio in deo. probo vbi prius nouitas realis ibi prius mutatio. Sed in deo erit prius nouitas realis quam in causa se cunda vel in effectu. quia si deus prius naturaliter agit igitur prius incipit agere et prius est nouiter agens et prius fit de non agente agens quam causa secunda. Et quam effectus sit. igitur prius nouitas et mutatio est in deo.

¶ Confirmatur. transitus contradictionis re alis. aut est mutatio. aut propter mutationem et presupponit mutationem. aut non exigit mutatione: sed cum deus sit nouiter ageus ibi est transitus de non agere ad agere realiter et non est propter mutatio nem creature: nec presupponit mutationem in creatura. quia secundum te hic transitus erit naturaliter prius quam causa secunda causet. Et iste transitus exigit muta tionem aliquam. alioquin posset esse sine positionem vel destructione noua alicuius effectus. igitur presupponit et exigit mutationem in deo.

¶ Quarto deum non agere non est prius quam causam secundam non agere. igitur deum agere et causare non est prius quam cau sam secundam causare / vel sic deus non prius desinit influe re / et causare quam secunda causa desinat et cesset influere et causare. igitur non prius influit et agit. consequentia patet. quia si remotio prioris est prior et causa remotionis poste rioris. antecedens probatur. primo. quia si causa secunda natura is cesset agere. hoc non est. quia deus non velit et non paratus sit agere et influere. et quia prius velit influen tiam suam subtrahere cum eius influentia generalis sit omnibus causis secundis naturalibus exposita. Sed ideo causa secunda cessat. quia vltra causare non potest propi debilitatem et fatigationem. vel propter aliud impedi mentum.

¶ Secundo. quia non essemus rei omittendo actu debitum producere vel cessando a continuatione actus quem debemus continuare. quia ideo non ageremus. quia deus non ageret nec influeret: et ideo cessaremus quia deus cessaret et desineret influere.

¶ Tertio / non videtur intelligibile quomodo in actione subita de prius influat et prius desinet influere.

¶ Quarto. si prius naturaliter subtrahitur dei causalitas: et influentia quam causa secunda desinat causare: igitur in ille priori vel posteriori creatura agit dei influentia sub tracta. Probo. quia eo modo et eo ordine quo aliquid est prius altero est simul cum eius contradictorio.

¶ Et ita si non agere dei est prius quam non agere cau se secunde sequitur quod non agere dei et agere cause secunde simul sunt naturaliter. e ad ista. Sciendum quod pre Pro responsiont ter prioritatem dignita tis et perfectionis et potestatis et principalitatis. se cundum quam certum est causam primam prius causare potest dici primam causam prius causare quam secundam prioritate independentie cui correspon det posterioritas dependentie et indigentis que po test dici prioritas secundum naturam. etiam si esse prioris inferat esse posterioris: vt declaratum est supra

¶ Item. prima causa potest dici prior in causando prio ritate sufficientie non coexigentis: et secunda causa dici posterior posterioritate insufficientie coexigentis et presupponentis: et hec potest dici prioritas secum dum naturam prout vsus est plato. Et sicut illud dicitur ens naturaliter prius altero quod potest esse / simpliciter sine illo non econtra. Ita illud dicitur prius natu raliter tale quam quod alterum sit tale quod potest esse tale absque hoc quod illud alterum sit tale: non econtra Possibile est autem quod deus sit causans .b. et causa secunda non causet .b. non econtra.

¶ Hic modus prioritatis reducitur ad modum secundum quem prius dicitur a quo non conuertitur consequentia existendi vel essendi huiusmodi.

¶ Item / potest dici prius causans prius inquam causaliter seu prioritate causalitatis quamuis causa secunda effectiua non re cipiat aliquid nouiter a prima causa ex eo quod incipit causare. quamuis etiam causam sccundam causare non sit nouus effectus productus a prima causa distin ctus ab effectu communi vtrique cause: tamen prima causa diceretur esse causa causalitatis secunde cause: seu causa per quam secunda causa causat. quia causa secunda non solum fuit effectus productus a prima causa: sed etiam dum est et agit depen det continue effectiue a prima causa in essendo / et in causando. Nec posset agere nisi prima sibi coagente per se ad idem. et habet a prima causa quicquid habet: quicquid est: et quicquid potest. nec precise dependet in causando a prima causa sicut lumen in causando dependet a sole. licet enim. lumen non possit naturaliter esse: nec per consequens cau sare nisi contiuue dependeat effectiue a sole. tamen potest agere aliquem effectum sole non per se coagente sibi ad eundem vt ad visionem luminis: ideo sol non est illi causa per se effectima essentialiter preordinata in causando. Causa autem secunda dependet per se continue a deo non solum in essendo: sed nec posset agere: nisi deo etiam concausante et nisi in virtute pri me cause causaret. prima igitur causa dicitur his modis prius causare.

¶ Ad primum igitur in opposi tum per illud probatur quod nulla causa est in causan do prior quam altera siue eiusdem siue alteriusgeneris Per idem etiam arguitur quod causa non est prior effectu. quia in illo priori causa causaret et nihil causaretur. negatur igitur consequentia. ad probationem negatur quod in illo priori. b. effectus sit a prima causa productus sufficienter secunda causa nondum causante vel prius quam secunda causa causet. Hec enim pro positio videtur implicare quod hec prioritas naturalis attendatur penes quandam mensuram extrinsecam realem vel ymaginariam in qua ponatur prius et nondum ponatur posterius sicut de prioritate secundum durationem. Hec autem ymaginatio est falsa. sicut etiam de prioritate perfectionis et dignitatis Dico igitur quod in nullo priori reali vel ymaginario tanquam in aliquo signo vel mensura extrinseca deus causat: et secunda causa non causet: sed ab illo prio ri a deo et a causa secunda est. b effectus. Dicere ad tem quod .b. effectus est prius causatus a prima causa quam a causa secunda non importat quod in aliquna mensura reali vel ymaginaria sit vere productus a prima causa et non a secunda. Sed quod producatur a prima causa vt causa essentialiter preordinata. et a secunda causa vt a causa essentialiter subordina ta et dependente. Cum autem additur quod deus non causat insufficienter vel diminute. sed sufficienter et perfecte. verum est quantum ad sufficientiam et perfectio¬ nem virtutis in deo: et per negationem insufficientis potentie ad producendum .b. effectum etiam totaliter: tamen non sufficienter id est non totaliter et preci se per exclusionem alterius concause.

¶ Ad confirmationem negatur maior nisi de prioritate que atten ditur per respectum et comparationem plurium ad aliquam vnam mensuram. quia si esse .a. sit prius secundum perfectionem et dignitatem quam esse .b. non oportet quod sit si mul secundum dignitatem cum non esse .b. quia esse simul secum dum dignitatem est esse equalis dignitatis.

¶ Ad aliam confirmationem. negatur antecedens. loquendo de simultate naturali opposita prioritati negatur secundum independentiam vel causalitatem vt in proposito. licet sit verum de simultate naturali opposita prioritati nature id est naturalis intelligentie quo ad aliquem conce ptum et rationem illorum conceptibilium et de simulta te conuertibilitatis propositionum et in consimili sen su conceditur quod causam secundam causare .b. est secundum naturam posterius quam. b. effectum esse vel causari. quia hoc sequitur ad illud non econtra.

¶ Ad secundum principale. negatur antecedens. Ad probationem. negatur consequentia. Ad probationem. negatur minor. forma enim phisica non prius naturaliter producitur / et habet esse quam producatur de materia. quia eius productio passiua est eius productio et eductio de materia. Tamen productio actiua que est deus volens et producens est naturaliter prior quam productio passiua que est ef fectus

¶ Ad tertium. negatur consequentia. Ad probatio nem per idem probaretur quod non potest producere no uiter se solo creaturam aliquam: et quod effectus esset prius ens quam causa secunda causaret nisi causa illa prius aliquid reciperet et mutaretur. Ad probationem consequentiae patet supra. dist. 8. q. i.

¶ Ad quartum accipiendo prioritatem naturalem vniformiter in antecedente et consequente. negatur consequentia. quia non entis non est dependentia nec indeperidentia vel causalitas. quia esse posterioris infert et exigit esse prioris: sed non esse posterioris non infert nec exigit non esse prioris: et quia non esse causalitatis cause secunde potest contingere aliunde quam ex eo quod deus subtra hat influentiam. quasi respuens coagere. etiam causa secunda praesente sufficienter ad agendum quantum est ex parte sui Sumendo autem prioritatem large et improprie in qua dam similitudine et transumptione ad prioritatem naturalem secundum causalitatem. Negatur antecedens de quo in fra distin. 38 et specialiter negatur antecedens in casu quo deus subtrahat influentiam suam causa secunda sufficien ter disposita quantum est ex se ad agendum nec deest nisi dei influentia generalis: vt de igne in camino trium puerorum. Ad primam probationem non procedit in casu predicto: sed eo modo quo communiter cause naturales desinunt agere: sed in isto casu / potest dici quod cum calor corrumpit frigiditatem: ideo frigiditas desinit esse. quia deus non vult frigiditatem esse / nec vult eam amplius conseruare / vt notetur negatio causalitatis et conseruationis requisite quam deus possit exercere si vellet. Et eum dicitur quod ideo frigi ditas cessat. quia non potest vlterius resistere et quod dei in fluentia generalis est exposita. Dico quod si frigiditas non potest vlterius resistere nec durare. hoc est ex pre ordinatione et dispositione diuina antecedente secundum quam ordinauit cursum et ordinem causarum natu ralium. Ideo proprie loquendo influentia dei non est ei exposita. immo deus preordinauit quod in huiusmo di causa non influeret nec conseruaret: et si deus con seruaret sequitur quod deus antecedenter disposuisset Ad secundam probationem antecedentis negatur consequentia. Ad probationem negatur assumptum quia hec propositio / ideo desinimus bene agere. quia deus desinit influere et coagere non solum negat actu alem positionem causalitatis requisite: sed etiam no tat negationem assistentie diuine antecedenter para te et exposite: et notatur ex parte dei quasi antecedens repul sa et refutatio quamuis homo faciat quod in se est et quod potest ex naturalibus: et non stet in eo notatur. etiam preordinatio diuina. ad oppositum scilicet quod deus preordinauit quod desinamus bene agere. Sed hec sunt falsa: de hoc inferius.

¶ Ad tertiam probationem / si actio instantanea sit possibilis idem dicendum est sicut de successiua. quia prioritas et posterioritas tales non repugnant simultati durationis.

¶ Ad quartam negatur conequentia. Ad probationem dictum est supra Procedit enim ymaginando huiusmodi prioritatem esse per comparationem et respectum ad quoddam tertium per modum mensure in qua hoc agat et non illud.

¶ An ideo cau¬

¶ Secundus aritulus. sa secunda agat: quia prima agit / vel econtra in casu quo per se concausant idem.

Prima conclusio. Non ideo deus causat. quia creatura causat. probatur ex secunda et tertia conclusione precedentis articuli. Preterea. prima causa in causando non causatur nec dependet a causa secunda nec habet a causa secunda nec agit in virtute illius. igitur. non ideo causat. quia secunda causat. consequentia patet. Alioquin quibuscunque causis concurrentibus posset dici indifferenter de qualibet quod ideo hec causat quia illa cau sat: et econtra.

¶ Preterea. non ideo deus vult .b. effectum esse: quia creatura causat .b. igitur consequen tia patet. quia deus eo formaliter ponit .b. in esse quo simpliciter vult .b. esse. per August. 83 q. q. 3 Antecedens probatur: quia velle diuinum non est posterius creatu ra nec dependet ab illa.

¶ Preterea. magister primo senten. distin. 45. cap. 4. Uoluntatis divine nulla est causa preuenta: et ideo eius non est causa querenda. et idem caps. sequente. Non est querendum quare deus voluit facere mundum. voluntas enim dei non habet causam antecedentem: et accipitur ab August. 83. q. q. 28.

¶ Contra. omne nouum positiuum habet causam / et propter quid. Sed deum causare est nouum positiuum. deus enim nouiter po sitiue agit. Igitur / huius est causa. et propter quid illa non est deus. quia idem esset causa sui: et quia deus esset nouiter causa illius. igitur deum nouiter causare illud esset aliud nomen positiuum. Si igitur causa illius sit creatura aliqua illa non est effectus communis cause prime et secunde: igitur est causa secun da in eo quod causat. igitur. ideo prima causat. quia se cunda causat. Secundo: illud est causa quare prima causa causat quod est causa quare prima causa fit de non causante causans. Sed causa secunda in causando est huiusmodi. igitur. maior patet. quia illud est causa quare prima causa nunc primo nouiter causat. Minor probatur. quia transitus realis contradictionis de inesse et de presenti non fit circa deum ni si propter mutationem et nouitatem in creatura. Alioquin esset primo mutatio in deo.

¶ Tertio / il lius est causa aliqua de quo conuenienter queritur propter quid et cuius conuenienter assignatur pro pter quid. sed conuenienter queritur propter quid deus creauit hominem vel angelum. patet in. 2. senten tiarum. distinctione 1 cap. 2. querit Magister quare deus creauit hominem vel angelum.

¶ Ad primum maior est vera. loquendo proprie de nouo positiuo secundum nouitatem essendi simpliciter vel essend uimodoi cuiusmodi esse natum est per se terminare motum vel mutationem vel generationem et productionem et sic negatur minor. non sequitur deus causat nouiter. igitur deum causare est aliquod nouum: sicut nec sequitur deus causans est nouus / vel aliquid nouum Si vero maior intelligatur de nouo positiuo large et improprie scilicet secundum nouitatem essendi huiusmodi cuiusmodi esse significatur per predicationem alicuius. 10. generum. negatur maior

¶ Item. minor est distinguenda sicut ista deus causans est nouum positiuum vel est nouiter in sensu diuisionis falsa est / in sensu compositionis vera est id est deus est noui ter scausans. quia nunc est causans et prius non erat causans: et tunc non est forma sillogistica. patet. si exponatur et resoluatur minor / vel si maior debite su meretur / negaretur. quia non omne quod est nouite huiusmodi habet causam quare est nouiter huiusmodi.

¶ Ad secundum negatur minor. Ad probationem. patet supra distin. 8. q. prima.

¶ Ad tertium. negatur minor. intelligendo de propter quid rei extra seu signi ficati per propositionem. Ad probationem. non que ritur causa in re huiusmodi quod est deum causare. Si queritur causa finalis effectus prouenientis a deo vt propter quid facit domum queritur causa finalis domus / vel queritur alia propositio quasi causa lis respectu huius / deus causat. Non oportet autem vniuersaliter correspondere causalitatem in re: vt declarabitur distinctione. 38

Secunda conclusio inquirenda. an ideo causa secunda agat. quia prima agit vtraque concausante per se effectiue idem. Et argui potest quod sic per rationes quibus probatur tertia conclusio primi articuli: et ex prima conclusione huius articuli.

¶ Preterea primo. ideo causa secunda agit. quia deus vult illam agere igitur quia deus agit. antecedens probatur. quia sicut omne quod est ideo est. quia deus vult ipsum esse ita / omne quod causat positiue et non male ideo causat. quia deus vult ipsum causare. consequen tia probatur. quia deum velle aliquid extra se est produ ce re secundum Augu. Alioquin eius velle non esset efficar et omnipotens.

¶ Secundo causa secunda ideo agit determinate hunc singularem effectum. quia prima causa determinat agere ad hunc effectum singularem distincte. igi tur.

¶ Tertio in ordine seu genere causalitatis finalis. ideo creatura causat. quia deus causat et deus est causa finalis aliarum causalitatum finalium. ideo in ord ne causalitatis effectiue simpliciter. consequentia patet. quia sicut pr ma causalitas finalis ad secundas / sic prima effectiua ad secundas. Et quia causalitas effectia in deo non est mino ris nobilitatis nec minus vniuersalis quam causalitas finalis. antecedens probatur. Deus enim est causa finalis omnis et omnis alius finis creature est propter deum et ordinatur ad deum.

¶ Confirmatur. deus est causa finalis secunda rum effectiuarum causalitatum. igitur et causa effi ctiua earum: ideo secunda causat. quia prima causat. antecedens probatur. quia finis est causa aliarum cau sarum. 2. phisi. Et patet quia conuenienter respondetur ad questionem factam propter quid de vna quaque aliarum causalitatum specialiter defectiua

¶ Quarto illud est causa quare causa secunda agit que accipit et habet agere a deo. Tale enim ideo ha bet hoc. quia deus dedit illud. et quia habere ab alior notat causalitatem in illo alio respectu accipientis Sed causa secunda accipit et habet agere a deo. quia quid quid est et quicquid habet / et quicquid potest habet a prima causa.

¶ Nisi enim haberet a deo quod ipsa est causans ipsa causaret independentur

¶ Quinto. illud est causa quare causa secunda agit quod facit causam secundam agere. prima causa est huiusmodi. Deus enim facit omne quod est bonum et non malum. et quia vult et ordinat et determinat causas secundas agere. igitur facit quod causa secunda agat. Deum enim simpliciter velle ad extra sic esse est facere.

¶ Sexto / omne rea liter nouum positiuum et non malum et in creatura et circa creaturam habet causam et propter quid in deo quia est causabile a prima causa. Sed secundam causam agere est realiter nouum positiuum circa creatura¬

¶ Septimo. in mouentibus per se ordinatis. ideo secundum mouet. quia primum mouet. patet de aere / et pila / et baculo / et manu. igitur similiter de causis effectiuis per se ordinatis in causando.

¶ Confirmatur quod non mouet nisi motum a prima causa: ideo mouet quia prima causa mouet. Patet. quia tale ideo mouetur: quia prima causa mouet ipsum. Sed creatura est huiusmodi: quia solum primum mouens est mouens immobile et immobiliter. Et quia in quocun que ordine aliquid est mouens non motum est in illo ordine mouens primum. Patet ex. 7. et. 8 phisi. et ex. 3. de anima.

¶ Octauo quod non causat nec agit nisi in recipiendo aliquid a prima causa / et per hoc quod recipit aliquid a prima causa ideo agit: quia prima causa agit. patet. quia recipere aliquid a prima causa non est sine causalitate prime cause respectu recipientis. Sed omnis causa secunda effectima in causan do recipit aliquid a prima causa per quod agit / et prius effectu tertio communi. probo primo. quia quod non mouet nisi motum a prima causa et secundum quod motum a prima causa recipit aliquid a prima causa in mouendo. Si enim non indiget recipere ab illa non in diget moueri ab illa. Secundo. quia prima causa influ it in secundam. igitur secunda recipit influentiam prine cause / et agit virtute illius influentie. Si enim nihil recipit a prima. igitur prima non ei influit. Alioquin quelibet causa diceretur influere cuilibet cause sibi concausanti.

¶ Nono / cum secunda causa non agit ideo non agit: quia deus non coagit nec vult coagere: igitur. consequentia patet. quia si negatio est causa negationis et affirmatio affirmationis Antecedens probatur. quia in camino trium puerorum. ideo ignis non agebat quia deus influentiam suam subtrahe bat. Secundo. quia in mouentibus per se ordinatis in mo uendo quanorum primum non potest impediri ab aliquo a mouendo non potest necessitari ab alio ad mouendum et quorum secundum non potest mouere nisi per primum motorem nec potest eidem resistere. Si secundum non mo uet / ideo non mouet. quia primum non mouet / patet de brachio / et baculo: et pila: et aere. Tertio. quia priuatio cum sit defectus non habet causam efficientem sed deficientem. igitur causam secundam non agere habet causam deficientem cum sit quidam de fectus non habet autem aliam causam nisi quia causa prior et superior deficit ab agendo.

¶ Quarto. quia secundum Aristotelem secundo phisicorume Sicut presentia cause est causa habitus sic absentia cause est causa priuationis vt de sole respectu luminis et tenebre. igitur sicut remotio cause est cau sa remotionis effectus propter posterioritatem et dependentiam effectus a causa. Sic pari rationem remotio cause prioris est causa remotionis cause posterioris et dependentis in causando.

¶ Quinto uod non est. ideo non est. quia deus non vult nec fa cit ipsum esse. vt in sequentibus probabitur. igitur. pari ratione quod non agit. ideo non agit. quia deus non vult nec facit ipsum agere.

¶ Sexto. ideo effectus non est. quia causa eius non causat. Ideo igitur secunda non causat. quia prima non causat. antecedens patet quia non esse causati oportet habere propterquid. con sequentia probatur. pari ratione quia ratio est depen dentia et posterioritas.

¶ Septimo. ideo passum non patitur. quia actiuum non agit in illud: igitur ideo actiuum secundum non agit. quia primum non agit ex simili ratione scilicet propter posterioritatem et dependentiam.

¶ Octa uo. ideo secundum non agit. quia deus non vult ipsum agere. igitur. patet satis ex dictis. quia deus non agit.

¶ Inoppositum sunt rationes prius posite supra contre conclusiones primi articuli.

¶ Preterea. dum causa secunda non agit. ionon agit quia deus non agit et influit. igitur. consequentia patet vt prius. antecedens probatur. quia influentia dei generalis est parata et exposita causis secundis specialiter si non stet ex parte illarum. ideo non ideo non agunt. quia deus influentiam substrahat. Unde Ansel. de casu diabo. cap. 13. dicit quod primus angelus non ideo non accepit persefrantiam. quia deus non dedit eo quod deus erat paratus dare nec ex parte dei stetit. Secundo quod in cau sando et mouendo nichil recipit a prima causa nec nouetur a prima causa: non ideo mouet et agit. quia prima causa agat / causa secunda est huiusmodi. igitur. mator probatur. Primo / duorum enim mouentium respectu eius dem mobilis si hoc non mouet illud magis quam econtra. mouere huius non magis est causa motionis al terius quam econtra.

¶ Secundo. quia si nichil recipit a pr ma causa. igitur prima causa / nichil causaliter facit et influit in ea. igitur non facit eam causare. igitur. non ideo illa agit. quia prima agit. minor probatur. pri mo cum calor calefacit non oportet quod tunc calefa ctiuum moueatur a deo motum acquisitiuo. quia nec motu alterationis nec alia specie motus. patet inducendo. Secundo. quia illud receptum in secunda causa si a solo deo producitur. igitur supernaturaliter cau satur. et ita in omni actione cause naturalis esset creatio. Si vero causatur ab illa causa secunda. igitur ad hoc vt causa secunda causet nouiter illud preexigitur aliud causari et recipi in ea. et sic in infinitum. Ter tio. quia vel illud receptum esset causa vlterioris effe ctus communis deo et cause secunde / aut non. Si secundum. igitur frustra apponitur. quia causa prima et preassumpta secunda causa sunt sufficiens et totalis cau sa respectu .b. effectus tertii communis. Si primum sit illud c. igitur pari ratione .c. non causabit nec calidum agit per c. principium nisi prius recipiat aliud a deo: et sic in infi nitum: vel si causa secunda per illud principium potest age re deo concausante. igitur et poterat per praecedens prino pium scilicet calorem.

¶ Tertio principaliter eius non est propter quid quod non habet causam. sed secundam causam causare non habet causam. igitur vel sic. Si ideo cau sa secunda agit. quia prima agit et si prima causa facit secunda causam causare. sequitur quod secundam causam causare esset nou effectus prime cause causatus in secunda causa distin ctus a beffectu communi vtriusque cause. consequentia ista et mi ior primi discursus patent. quia propter quid dicit cau sam et quotiens dicitur propter quid totiens dicitur causa. 2. phisico. ly quia est etiam responsiuum causale ad interrogationem factam propter quid causa causat: et in proposito cum dicitur. ideo secunda causa causat effectiue. quia prima causat effectiue. ly quia non exenotat aliam causalitatem quam effectiuam respectu huius quod est causam secundam causare. et quia si facit causam secundam causare. igitur efficit istud. quia facere est causare effective. igitur hiceffectus nouus productus a prima causa: et hic effectus est distinctus ab illo tertio effectu communi ambarum causarum. quia erit naturaliter prior et causa illius tertii. Et quia iste effectus non mouet nisi quandiu pri ma causa et secunda simul concausant. minor autem primi discursus: et falsitas consequentis in secundo discursu. probatur primo. Sit .b. effectus tertius communis prime cause et secundum et sit. c. ille effectus prior qui est secundam causam cau sare. Aut igitur. c producitur per motum et mutationem. sed hoc non. quia non per motum vel mutationem ad substantia et ad quantitatem nec ad qualitatem nec ad vbi. Secundo si causam secundam causare sit causabile / hoc esset. quia videtur esse nouum positiuum. Sed pari ratione deum causare esset causabile. quia videtur non minus nomnen positiuum. Deum enim causare et effectum causars simul sunt et non sunt. Tertio causa vt causans causabitur et erit effectus e nouiter causare erit nouiter causari: et ita vltra cau sa comins erit causatio et actionis actio in infinitum com tra Aristo. 5. phisico. consequenta patet. si causam causare sit formaliter effectus nouus.

¶ Quarto. aut causam secundam causare. c effectum est effectus distinctus ab ipso .c. aut non. Si secundum. igitur pari ratione cau sam causare .b. non erit effectus distinctus ab ipso b. prior ipso. b. Si primum sit ille effectus. d. Aut igi tur causam causare. d. est alius effectus. etc. et est processus in infinitum.

¶ Confirmatur vt supra. Aut c. effectus est precise a solo deo effectiue. aut parti aliter a causa secunda. Si primum. igitur nulla causa secunda agit nisi in ea nouiter creatur a deo aliquid superna turaliter. Si secundum. igitur .c. est effectus commnnis deo et secunde cause. sicut .b. effectus. igitur causam se cundam causare .c. erit effectus prior ipso .c. et deus prius faciet causam secundam causare .c. et sic in infini tum. Deus etiam non poterit concausare cause se cunde ad aliquem effectum / quin concauset sibi ad duos effectus totaliter distinctos alterius rationis

¶ Quinto sequitur esse possibile quod secunda causa cau set et quod nullus effectus procedat ab ea. probo. quia deus poterit causare.c. effectum in secunda causa se solo nulla causa secunda concausante sibi absque hoc quod ponatur .b. effectus. probo / effectuum totaliter distinctorum deus potest causare priorem sine posteriori. vel etiam coagere ad priorem non coagendo ad posteriorem: igitur in secunda causa ponetur qco sine .b. igitur causa secunda causabit: et nihil ab ea pro ducetur vel etiam deus se solo posset producere qo. et .b. et ita causa secunda formaliter causabit. quia ponitur ipsam causare esse nouus effectus: et non causabit. quia tam .b. quam. c. est a solo deo.

¶ Sexto vt supra. Aut .c. esset principium causale effectiuum ipsius .b. Aut non. Si secundum / igitur frustra ponitur quia deus et causa secunda sunt sufficiens et totalis causa ipsius b. Et vltra sequitur quod .b. effectus non est causaliter per hoc quod causa secunda causet nec causa vt causans erit prin cipium effectiuum .b. producti: quia non est formaliter causans per aliquod principium causale effecti uum. Si primum / contra. quia esset quoddam principium effectiuum cretatum quo existente deus necessitaretur illi influere. Nec posset deus suspendere et subtrahere actionem. quia contradictio est cau sam secundam causare quin ponatur effectus.

¶ Confirmatur. vel a deo et causa secunda vnica potest prouenire aliquis effectus. Aut non. Si primum / igitur causam secundam causare non est effe ctus talis distinctus et prior et frustra additur. Si secund igitur deus non potest concausare alicui cause secunde ad vnum effectum quin ad duos effectus alterius rationis: et quia contra potentiam dei videtur quod non posset alicui cause secunde de re potentiam sufficientem ad aliquem effectum vna cum po tentia diuina / et quod deus effectum quem se solo potest cau sare: et cum pluribus causis secundis non possit cum altera illarum. cum dicitur / ideo causa secunda agit Respondeo b. effectum: quia prima agit et sibcoagit si notetur quod primam causam agere sit nouiter causa huius / quod est causam secundam causare tanquam cuiusdam noui effectus distincti ab effectu. b. Nega illa propitiocausalis Sicut etiam cause nouiter causans non est nouus effectus alius ab effectu illo tertio communiEt hoc probant alique rationes posite pro vltima parte: que videntur etiam probare quod actio non est res re spectiua distincta ab actiuis et termino. ideo non eui denter concludunt nisi forte de effectu absoluto. in terdum tamen deus dat alicui cause secunde speciali auxilio aliquod principiumper quod nouiter agat vt in anima nostra.

¶ Si vero in predicta propositione causali / lpy quia notet per se ordinem non causati ad causam / sed causaru in causando secundum prius et posterius / et penes dependentiam et independentiam et pa nes indigentiam et sufficientiam: vel penes determina tionem actiuam et passiuam sic conceditur illa causa: lis: sicut solet etiam dici quod ideo agens agit. quia intendit et amat talem finem et propter talem finem. Notatur enim non solum ordo effectus producibilis ad finem gratia cuius est: sed etiam potest not ari ordo causalita tis effectiue ad causalitatem finalem vbi huiusmodi causa litates distinguuntur. Sic etiam causa finalis potest responderi ad interrogationem factam propter quid de causalitate aliarum causarum propter ordinem causa litatum aliarum ad finem vbi huiusmodi causalitates di stinguuntur. Sic etiam potest dici quod ideo materia reci pit formam: et ideo forma perficit materiam ad constitutionem totius. quia agens transmutat passum et educit formam de potentia materie. Ibi enim notatur ordo inter causalitatem effectiuam et causalitatem mate rialem et formalem. Sic igitur huiusmodi propositiones causales in terminis causalitatis non semper notant solum ordinem causati ad causam sed interdum ordinem causarum in causando.

¶ Item. ly quia et ly propter interdum notant ordinem effectuu in causari: vt ideohoc rarefit. quia ca lefit: vel ideo hoc agit in remotum: quia agit in propiquum non econtra.

¶ Item. cum dicitur ideo causa secunda agit. quia prima agit: si ly quia notet causalitatem cause prime respe ctu cause secunde / secundum illud quod est et secundum principium per quod per se agit conceditur illa causalis. quia quicquid entitatis et principii actiui habet causa secunda recipit a prima: etiam tunc quando agit. Patet igitur / quod lpy quia aliquando notat habitudinem causati ad causa vel econtra. Aliquando habitudinem et ordinem causarum luicem in causando. Aliquando ordinem effectuum in causari. Aliquando vero est nota signi vt demonstratio a signo dicitur demonstratio. quia si etiam notet ordinem causarum in causando hoc contingit esse dupliciter. Unomodo quod plures cause concurrunt ad idem secundum ordi nem essentialis dependentie solum. Alio modo / quo vna moueat aliam et agat in ea non solum ambe simul concausent idem.

¶ Ad rationes igitur vtriu que partis quatinus faciunt contra dicta. Et primo ad rationes primo positas. quia alique illarum viden tur concludere quod causam secundam causare sit effectus distinctus nouus et prior effectu illo tertio commu ni.

¶ Ad primum negatur antecedens in primo sensu supra posito. deum enim simpliciter velle aliquod extrin secum esse est deum causare et causaliter produce re illud. Sed deum velle secundam causam nouiter cau sare non est deum velle illam nouiter esse vel aliquid in ea nouiter esse. Sed est deum velle aliquem effe ctum esse ab ipso et a secunda causa simul et est deum vel le ipsum cum causa secunda concurrere ad faciendum. aliud esse.

¶ Ad secundum concludit in secundo sensu.

¶ Ad tertium potest duci ad oppositum. Causam enim secundam id causare finaliter: quia prima causat finaliter non ponit aliquid no uum positiuum in causa secunda finali Dicendum est igi tur quod concludit solum quod sicut in ordine causalium finalium.

¶ Prima causa est causa finalis aliarum causarum finalium. Ita in ordine causarum effectiua rum. prima causa est causa effectiua aliarum causa rum effectiuarum. sed ex hoc non oportet quod in secunda causa fiat aliquid nouiter eum incipit causa re.

¶ Ad quartum. concludit in quarto sensu siue intellectu. Si vero reducatur ad primum intellectum. Sic dicitur quod accipere agere a prima causa potest intelligi proprie pro receptione femali alicuius rei noue que sit formaliter causalitas actiua. et sic negatur minor. Alio modo large: quia virtutem et prin cipium agendi accipit et habet continue effectiue a deo. et dependet per se ab eo in agendo et ab eo ordi natur et determinatur ad agendum hoc. et sic negatur maior quo ad primum sensum.

¶ Ad quintum quod deus faciat causam secundam causare / potest intelligi quod dat ei principium actiuum: et ad hoc dat vt per illud causa secunda causet: vel quia preordinat vel predetermi nat illam causare / et quod eam adiuuat / et in eius vtratute causa secunda causat. sic conceditur minor et nega tur maior quo ad primum sensum illius causalis. Alio modo / quod causam secundam causare sit nouus effectus quem deus faciat in causa secunda alius a tertio effectu communi. et sic negatur minor.

¶ Ad sep tum / patet supra respondendo ad primum contra primam conclusionem primi articuli.

¶ Ad septimum. aliqua in mouendo dicuntur ordinata dupliciter. Uno modo quia quodlibet est per se mouens: et secundum subordinatur in mouendo essentialiter priori et sic argumentum concludit quo ad secundum sensum: Sed quo ad primum sensum. negatur maior. Alio modo quod non quodlibet est per se mouens per poten tiam actiuam / sed sunt mobilia sic ordinate mota ab aliquo. quia secundum prius mouetur quam tertium et secundum est quasi nstrumentale mouens respectu tertii et motus secundi. sic est ratio motus tertii. quia secundum motum pellit tertium. Et in tali ordine conceditur quod posterius mouetur a priori: et ideo mouet quasi instrumentaliter. quia prius naturaliter recipit motum a pri ori. Sed sic non est in causis per se effectiuis essen tialiter ordinatis in causando.

¶ Ad confirmationem accipiendo proprie moueri. negatur minor. ac cidit enim mouenti et efficienti quod moueatur cum motus sit actus mobilis non motiui. et si mouens inter dum moueatur hoc non est a mouenti per se essen tialiter preordinato: sed potius a passiuo contraa gente. potest tamen concedi minor accipiendo moue ri large et improprie: vt secunda causa dicatur in mouendo moueri a prima / ex eo quod determinatur a prima causa / et ei subest et subordinatur in agendo secundum determinationem et volunta¬ tem prime cause. Et quia per primam causam etiam in eius virtute fit de potentia agens actu agens: et in hoc aliqualiter perficitur participando diuinum esse et imitando deum: et in hiis assimilatur instrumento quod mouetur et ducitur a principali mouente.

¶ Ad octauum negatur minor: intellligendo de receptione noua forme quam prius non haberet tunc continue ad cipit effectiue virtutem qua agit. Non solum accepit in preterito: quia continue dependet effectiue a deo.

¶ Ad primam probationem patet supra.

¶ Ad secundam hec influentia non intelligitur aliqua forma proce dens nouiter a prima causa in secundam: sed intelligitur esse continua acceptio principii actiui: et con tinua per se dependentia in causando: et in virtute ei agere et ordinari et determinari ab ea ad agendum tamquam ab essentialiter preordinata causa.

¶ Ad nonum pro cedit in sensu secundo. Aliter tamen est vera illa ne gatiua causalis. quando deus ex speciali ordinatione sub trahit influentiam suam presentibus causis secundis sufficienter quantum est ex se dispositis. vt de igne in ca mino trium puerorum. Aliter autem quando non influit: quia etiam cause secunde naturales sunt impedite. Subtra hit enim tunc influentiam secundum suam vniveralem dispositionem et preordinationem qua de commui lege administratur et gi bernatur vniuersum.

¶ Ad primum / in oppositum negatur antecedens. Ad probationem conceditur quod si nonstaret ex pa te causarum secundarum / impedimentum influentia de generalis foret exposita: sed stat ex parte causarum secundarum. Et quod sit impedimentum ex parte cause secunde naturalis: hoc est ex preordinatione diuina: stam do in ordine causalium naturalium. ideo absolute. falsum est deir generalem influentiam esse tunc illis expositam: quia subtrahitur ex predeterminatione diuina: qua disposuit ordinem causarum naturalium. Secus est de omissione perseuerantie: quia deus sic erat paratus influere ad actus bonos quos preordinauerat ordinatione preceptoria voluntatem agere actus bonos: et volun tas poterat et stetit in ea: non ex impotentia vel impedimento in vniuersali.

¶ Ad secundum et tertium pre cedunt secundum primum intellectum.

¶ Ad argumentum in principio: patet sequenti questione. etc.