Quaestio 6

VTrum voluntas necessa Trio vel libere principiet suos actus videtur quod non libere quia vel quando actus est vel quando non est: non secundum quia tunc non caustur nec primum quia omnen quod est quando est necesse est esse Item ma. li. 2 di. .25. dicit quod liberi arbitrium vel ad ponens vel ad preteritum non refertur sed ad futura contingentia quod enim in prassenti est determina tum est nec in potestate nostra vt tunc sit vel non sit. Item hugo de sacramentis libro primo parte secunda dicit quod liberum arbitrium non ad ponens spectat sed ad futurum nec ad omne sed ad contingens.

⁋ Ad oppositum est augustinus de li. arbi. frequenter dicit quod nihil est tam in potestate voluntatis sicut ipsa vo luntas probatur 12 de comiu. capit. 6 dicit esse possibile quod duo sint equaliter affecti id est dispositi corpore et animo occurrente pulchio corpore alliciente et equaliter ambo tentati et tamen vnus consentit tentationi et alius resistit quod non prouenit nisi ex libertate voluntatis respectu actus sui. Primus articulus. conclusio prima voluntas multos actus suos potest causare libere contingenter quam sic intelligo quod omnibus aliis concurrentibus vniuersa liter se habentibus tam obiecto quam cognitione preuia potest adhuc voluntas libere velle vel non velle et libere actum suum causare vel non causare probatur illa potentia que habet in potestate sua mouere alias vires mediante actu proprio tantum. multo magis habet proprium in potestate sua sed vo luntas est hoc igitur Minor probatur supposito quod aliquis libere contingenter ambulet ad forum tunc volun tas non est causa immediata illius ambulationis sed causat eam mediante actu suo volendi ita quod si volitio sit e fficax pro presenti et sit potentia motiva sufficiens et organa apta et nullum obuiet impedi mentum extrinsecum statim sequitur naturaliter ipsa ambulatio ex nono metaphisice et experientia igitur vires et organa similiter et volitio non libere contingenter principiat ambulationem sed naturaliter et cum ambulatio causetur libere vt supponitur non videtur quod ab alio quam a voluntate libere eliciente volitionem mediante qua libere a liis viribus imperat et ita libere ambulationem causat vnde augu. primo retractationum capitulo nono dicit quod nihil est tam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas.

⁋ Nec potest dici quod ipsa tantum passiue se habeat quia tunc nec meretur nec demeretur nisi forte deus hoc imputaret sibi ad meritum vel demeritum quasi in premium meriti precedentis.

⁋ Item nullus laudatur vel vitupe ratur nisi pro his que sunt in nostra potestate nihil autem est in nostra potestate nisi quod possumus indifferenter agere et non agere igitur in no bis est tale principium illud autem non est nisi voluntas.

⁋ Probatur si non tunc non oporteret con siliare circa actus nostros Dicitur forte ad omna predicta quod actus voluntatis est in potestate volun tatis passiue non autem actiue.

⁋ Contra actus bo nus vel malus imputatur voluntati igitur magit est in sua potentia quam alterius agentis citra deum gitur nod tantum se habet passiue eo quod talis actu producitur ab agente secundario et etiam quia nullus actus magis est in potestate patientis quam agentis.

⁋ Unde nono metaphisice in antiqua transtatione voluntas est verus domins.

⁋ Dices forte aliter quod nul lus actus est in potestate voluntatis immediate sed alie potentie obediunt voluntati in executione actuum sibi competentium vsque ad dictumen rationis quo posito voluntas conformatur eidem.

⁋ Contra si voluntati obediunt alie potentie igitur habet in potestate sua actus aliarum potentiarum et non nisi per actum proprium volendi vel nolendi igitur talis est immediate in sua potestate quia si esset in potestate alterius agentis secundarum tunc im primitur voluntati talis actio aliunde scilicet ab obiecto vel a cognitione obiecti vel ab aliquo huiusmodicum omnis alia causa preter voluntatem sit mere naturalis sequitur quod omnis actus humnani tam imperati quam eliciti fiant secundum directam pro tectionem agentium mere naturaliter et per consequens nihil contingenter et libere fiet ab hominem. Item agens quod non mouet nisi moueatur ab alio si non est in eius potestate moueri ab alio tunc etiam non est in eius potestate mouere aliud igitur

⁋ Item nono meta particula. 10 dicitur quod potentia rationalis valet ad opposita etiam positis omnib aliis requisitis sed potentie irrationales necessa rio agunt passo prasente disposito et non impedimento sed voluntas est potentia rationalis que inter ipsas otentias rationis solum est libera.

⁋ Quod probatur quia nono metaphisice dicitur quod potentia rationalis que est intellectus est vna et eadem oppositorum et nisi detinetur ab alio principio non potest eixre in actum quia exiret in opposita simul principium autem determinatum intellectus est prohensis seuappetitus vt ibidem dicitur igitur intellectus non est potentia libera sed voluntas nec intel ctus determinat voluntatem sed econuerso.

⁋ Et si diceretur quod voluntas determinat prius tamen determinat per dictamen rationis seu intellectus se quitur quod determinatiuum voluntatis respiciat equa liter contraria igitur ipsa vel non exibit in actum vel simul exibit in contraria

⁋ Item respectu eiui dem obiecti et vniformiter omninsi potest voluntas habe re diuersis victibus actus contrarios. s velle et nolle quos non posset producere idem agens ceteris omnibus paribus mere naturaliter actum ex nono metaphisice quia agerent simul contraria igitur aliquod agens liberum et nihil est tale posit deum nisi voluntas.

⁋ Item auctoritate ansel mi in lib de gratia et li. ar. ca. 2 et totus liber d concordia dicit quod voluntas est instrumentum quod mouet omnia alia instrumenta quibus sponte vti mur et que sunt in nobis vt manus et lingua et que sunt extra nos vt stilus et securis et facit omnes vo luntarios motus ipsa vero voluntas se suis affecti bus mouet vnde potest dici instrumentum seipsum mouens hec ille.

⁋ Item hugo li. primo parte quinta. ca 19 tractans de li ar. in angelis dicit ex eo quod volun ias em libertas quandom poteriti erit per se moueri

⁋ Et parum ante dicit ex quo et a voluntate erat quod libo re mouebatur quandom per se mouebatur et non impulsualiquo ex quo habetur quod primum velle est a voluntate actiue.

⁋ Item li. primo parte 6 ca. 4 vbi tractat de li. ar. in homine vult quod voluntas per se mo uetur et voluntarie et quod hinc surgit meritum hominis vel demeritum

⁋ Item. b. bernardus de de li. ar. ca. 8 dicit habet sane voluntas quocumque verterit rationem semper comitem et quodammodo pedissecam non quod semper ex ratione sed numquam fine ratione moueatur ita quod multa faciat per ipsam hoc est per eius instinctum contra eius consilium vel iudicium et parum postratio data est voluntati vt illam instruat non vt destruat destrueret enim si vllam necessitatem im poneret quo minus li. suo arbi. se mouetu.

⁋ Item ad hoc sunt plures art. parisien qui dicunt erroneum esse dicem quod voluntas iudicio rationis contraire non valeat.

⁋ Item b. ber. super cantica sermone Ex vt anime oculus diiudicat et discernit sicut arbiter in discernendo ita in eliciendo liber vnde et liberum vocatur arbitrium quodlibet versari in his pro arbitrio voluntatis.

⁋ Item exponens illud ysate omne caput languidum etc. dicit sicut deus superiorem non habet nec habere potest sic li. ar. diuinum non patitur nec pati potest quia violentia ei inferre nec creatori decet nec creatura potest.

⁋ Probatur au ctoritate Richardi vbi prius arbitrium hominis non idcirco liberum dicitur quod promptum habet bonum vel malum facere sed quia libertatem habet bono vel malo consentire posse quidem facere malum infirmitati est facere bonum ptantis neutrum autem libertatis. libertas vero est quod consensus eius extor queri vel cohiberi non potest potest etiam consentire vel non consentire inspirationi diuine et similiter sugr gestioni dyabolice vtrumque autem ex libertate neutrum ex necessitate hec ille.

⁋ Item damas. li. 2 ca. 27 omnis considerans vt in ipsius electione exesente actuum neque ex hoc quod preiudicat eligit. et eligens eligit secundum hoc ex necessitate rationali subsi stit liberum ar. vel enim non erit rationale vt rationa le ens vel non erit domins actuum ex li. ar. vnde irra tionabilia non sunt liberi a1i2. ducuntur enim magis a natura quam ducunt propter quod neque contradi cunt appetitui sed simul cum appetitu tunc admo uentur ad actum homo autem rationalis exiso ducit ma gis naturam quam ducatur propter quod appetens quidam si velit habet refrenare appetitum vel sequd vnde irrationabilia quidam nec laudantur nec vitu perantur homo autem laudatur et vituperatur hec ille. Et notetur auctoritas quia ponit libertatem voluntatis etiam praehabito dictamine deliberatiuo.

⁋ Ad idem sunt auctoritates posite ad principale ad partem oppositam questionis.

⁋ Secunda conclusio non omnem actum suum voluntas libere elicit immediate quia posito quod quis simpliciter efficacitur velit sanitatem eticum hoc iudicet quod hanc habere non po terit fine potione amara tunc non potest non velle po tionem amaram immediate licet mediate non volen do sanitatem quaem libere potest non velle Item augustinus non est in ptante nostra quibus visis tangamur.

⁋ Secundus articulus vbi dubitatur contra dicta primo sic tunc voluntas libere posset producere actum de se indifferentem bonum tamen ex circunstantia puta si fiat ex precepto sit igitur talis a ei faciat eum. sor. libere et determinate ex precepto fa ciat etiam. b. actum de se bonum ex eodem praecepto. tunc quelibet pars proportionalis in b. est melior gis.er quia habet tantam bonitatem quantam habet a. ex circunstam tia precepti.

⁋ Et vltra hoc habet bonitatem propream igitur b. est in infinitum melior quam a. igitur sortes in infinitum plus meretur per b. quam per a. quod est falsum. verbi gratia velle leuare festucam nullam habet bonitatem moralem de se nisi ex circunstan tia precepti vel huius velle honorare deum de se est actus bonus nisi ex mala circunstantia reddatur malus

⁋ Respondetur quod voluntas potest libere in actum indifferentem qui neque est ex causa bona bo nitate meriti bonus neque ex mala malitia demeriti malus.

⁋ Sed adam dicit istud est mihi dubium quia vel indeliberate sic velle sicut cum ex distractione sicco manus etc. hoc non est ad propositum quia hoc fit in aduertenter et non libere quia non est in potestate nostra quin talia ineuitabilis faciamus si autem fiat aliquid tale deliberate et libere tunc ni si fiat pro aliquo bono videtur fieri ocioset et per consequens inutiliter et culpabiliter Nec video casum in quo ex deliberatione libere posset fieri talis actus in differenter nisi forte ad experiendum libertatem vo luntatis et forte ista esset bona causa vbi nec hoc nec oppositum esset prohibitum vel preceptum ex hoc quod homo cogitaret quod hoc nec eius oppositum precipitur vel prohibetur et est mihi solatium sic facere igitur volo et forte etiam in isto casu fieret bene meritorie et per consequens non indifferenter quia meritorium esset sic velle attendem ne faciat prohibitum vel omittat preceptum vel fieret totaliter octose vl sine omni causa quod vix esset possibile et credo quod esset culpa aliqua sed leuis.

⁋ Aliter dicunt aliim quod non quelibet pars. b. est distincte perceptibilis.

⁋ Io non quelibet pars talis scitur fieri cum circunstantia equali circunstantie cum qua sit a. igitur non opi quod b. sit in infinitum melior a.

⁋ Sed hec responsis non sufficit quia velle subuenire proximo propter deum charitative meritorium est etiam si homo ni hil cogitet de velle suo sed simplicitur feratur in actum subueniendi proximo igitur concedo quod non opetet actum volendi ad hoc quod sit bonus ex circunstantia cogno sci habere talem circunstantiam igitur nec optet oe par tibus b. ymo nec requiritur cognitio distincta neque indistincta sed sufficit dictamen rationis presuppositum cui actus virtuosus debet esse conformis.

⁋ Contra nulla electio vel volitio est virtuosa ni si sit conformis rationi practice preuie sibi secun dum naturam seu iudicio rationis practico quod ids est sed hoc non potest esse nisi homo sic eliciens vel volens distincte cognoscat talem volitionem quantum ad cir cunstantias suas quomodo enim potest illam volitionem conformare iudicio preuio nisi cognoscat eam et circunstantias suas igitur adhuc stati responsio prima oe partibus b. Preterea si non valet hec responsio oe partibus b. et de a. detur alia probatur. ponatur quod sortes vnica intentione bona scilicet propter deum velit facere omne illud quod facit et faciat tunc. a. et. b. tunc quelibet pars b. ex illa circunstan tia scilicet intentione finis est ita bona sicut totus. a. et stabit difficultas argumenti.

⁋ Item si actus bonus bene fiat magis est laudabilis quam actus indifferens de se bene factus ceteris paribus sed sic est de qua libet parte respectu a. probatur praecipiat deus sorti quod operetur actum a. sub pena .c. et similiter quod ope retur quaelibet partem b. sub maiori pena quam sit b. c. tunc quacumque parte b. omissa maior pena infligetur quam propter omissionem totius a. igitur quelibet pars. b. ex hoc quod fit propter preceptum huiusmodi est melior quam a. probatur si sortes non compleret. b. meretur penam infinitam quia infinitas partes sibi praeceptas omitteret et pro omissione a. solum finitam penam igitur etc.

⁋ Ad primum dicitur quod non oportet volitio nem vel electionem conformen illi dictumi esse cognitam vel volitam nec est eius circunstantiam quia tunc iterum oportere illam volitionem primam esse cognitam et volitam et sic in actibus simul positis esset processus in infinitum: sed sufficit quod opus dictatum per rationem debere fieri eligatur pro debito fine et sciatur habere circunstantiam ex qua reddi tur virtuosum quia eius bonitas dependet ex ta li electione debita: et si actus interior scilicet volitio vel electio sit dictatus fieri ita quod dictamen habeat talem actum pro obiecto Uerbi gratia quod ego debe am elicere dilectionem proximi tunc etiam oportet quod talis actus eligatur et sciatur quae ad se et circunst antias suas tamen electionem illius dilectionis non oportet cognosci nec diligi ad hoc quod sit virtuosa quia animie iretur in infinitum sed sibi sufficit ad hoc quod sit vir tuosa quod conformetur dictumini praeuio saltem si assit igitur

⁋ Ad secundum dicitur quod non quelibet pars. b. est me lior toto a si a et b. sint actus volendi quia licet velle leuare festucam de se non sit bonum moraliter aut meritorie tamen ex bona causa quia precipitur a deo actus de se bonus dummodo fiat charitatiue et libere igitur non obstante quod b. non solum ex ta li circunstantia sed aliunde sit bonus de se adhuco bene stat quod b. habens eandem circunstantiam cum a. non sit in duplo melior a.

⁋ Et idem est iudicium si. a. et. b. sint executiones exteriores quia tunc habent bonitatem ex interioribus sed argu. procedit ex fal sa ymaginatione scilicet quod aliquis leuet vel velit leua re festucam siue puluerem vel non ex causa et tunc superueniat circunstantia ex qua reddatur talis actus bonus sed sic non est quia vnicus actus est leuare vel velle leuare festucam propter hoc quia precipitur et ita talis actus includit circunstantiam ex qua est bonus sed si fieret primo sine tali circunstantia non fieret bonus propter circunstant am sequentem nisi tunc simul esset vel fieret cum tali circunstantia et ita acceptus cum illa est de se bonus

⁋ Unde videtur quod voluntas non potest velle sine causa vnde anselmus oe veritate ca. 72 dicit quod omnis vo luntas sicut vult aliquid ita vult propter aliquid et quod omnis voluntas habet cur etc. omnino namque nihil volumus nisi sit cur volumus et dicit quod hoc expe rimur in nobis

⁋ Supponatur tamen gratia dispu tationis ponatur vnus actus indifferens libere fa ctus a voluntate ille nec esset bonus nec malus su perueniat preceptum tunc ille actus iam esset bonus ex circunstantia et siat argumentum dicitur quod tunc ille actus continuatus non esset virtuosus nisi ex dictumine et electione vistuosa sequentibus prece ptum sicut est generaliter in omnibus actibus vii tuosis.

⁋ Et ideo solum est ibi generalis difficultas prius soluta in prima questione prologi.

⁋ Aliter potest dici quod licet quelibet pars b. sit melior ater tamen quia due partes equales b. non sunt in duplo meliores altera earum eo quod ex circunstantia precise vna bonitas correspondet vni partiquam dua bus et ita de aliis partibus et quia bonitas intrin seca partium diminuuntur secundum partes propor tionales equales b. non sunt in duplo meliores igitur non opetet si quelibet pars est melior iser quod igitur b. sit in infinitum melior a.

⁋ Sed contra cum diligo hodie proximum propter deum mereor et tanim cras tantundem cras et quotiens equaliter diligo to tiens tantundem mereor et in duplo plus duabus vi cibus quam vna et quandoque amplius propter crementum cha ritatis et in omnibus his est precise vna circunstantia finis reddens actum bonum igitur similiter erit in proposito.

⁋ Respondetur quod non est simile quia ibi secundum plures vices innouatur intentio et a mor sic agendi et tot sunt ibi eque boni amores et eque bone intentiones ac si essent totaliter distincti et quotiens nouiter sic diligo ceteris paribus sed non sic cum diligo vnico actu proximum propter deum ibi non innouatur mirabiliter intentio qua ego amo secundum multitudinem partium.

⁋ Aliter potest dici quod stante casu. a. et. b. sunt eque virtuosi et eque meritorii actus dum modo procedant ex equali charitate et cetera sint paria quia vnus actus in se nude consideratus non est magis virtuosus vel me ritorius de se intrinsece quam alter tamen aliquos actus dicimus esse de genere bonorum quia secundum legen currentem cadunt sub precepto vel ad hoc sunt ordinati vt per eos homo virtuose se habeat et mereatur et solent fieri ad hononem dei et ad vtilitatem pro ximi. Illi vero qui non sunt sic ordinati secundum legen currentem dicuntur indifferentes quia nec lex ordinauit quod fiant nec quod non fiant et tamen si fiant bona intentione sunt meritorii si vero mala deme ritorii.

⁋ Ad tertium patet responsio ex dictis quod velle facere a. propter deum vel ex precepto non est actus indifferens sed alterius nature et speciei tam in genere nature quam moris quam esset actus ille quae precise sortes vellet facere a. si hoc esset possibile vel admittendo causa disputationis falsum suppositum dicitur recte sicut in precedenti responsione

⁋ Ad quartum patet per idem.

⁋ Ad quintum si intelligatur de maioritate pene secundum extensio nem tunc sic c. est pena finita omittere a. esset veniale et omittere b. vel aliquam partem eius esset morta le et tunc concederetur quod pena pro omissione b. excederet penam debitam pro omissione a. in infini tum secundum extensionem vel durationem.

⁋ Si autem intelligitur secundum intensionem posset forte dici quod preceptum non esset infinitum eo quod sit precipi ens non posset infligere tantam penam.

⁋ Sed hec responsio non reddit causam sed ducit ad inconveniens multiplicare autem inconveniens non est soluen ergo. Aliter dicitur quod si sortes omitteret b. et quanlibet eius partem scienter disticta et propria volitio le quod non posset fieri sine infinitis volitionibus distinctis totaliter quarum quelibet esset alicuius determinate magnitudinis tam in entitate quam in ma licia vel vbi haberetur vna electio equalens talibus infinitis tunc ex omissione b. merentur penam infinitam intensiue sed sic electiue omittere est impossibile creature indistincte aut nolle b. et omnes per tes eius non est tante malicie nec habebit correspeontem tantam penam et sic etiam patet solutio ad sextum. Con tra tunc si duo haberent preceptum simile respectu b actus et vterque haberet nolitionem implendiprsceptum ita quod ad talem nolitionem essent omnino partes et alter cum hoc nolit facere vnam medietatem b. actus et velit facere aliam tunc sequitur ex dicta solutione quod secundus essetprior primo falsitas probatur quia in parte 20. obedit et primus in nul lo Respondetur quod si secundus habet primo equa lem nolitionem de non implendo preceptum cum pri mo et iterum habet secundam nolitionem non implendi preceptum totaliter sed partem eius conceditur quod secundus grauius peccat si autem vnica nolitione nollet implere preceptum et tamen vellet facere per tem ne nolitio sibi imputetur: ad tantam penam sicut si illam partem non faceret tunc minus peccaret Aliter dicitur et credo quod melius quod stante casu quinti argumenti omittens b. mereretur penam intensiue infinitam siue quaelibet partem aduertenter distincta nolitione omittat siue non nec distinctio nolitionum aliquid variat in proposito quia tam culpabilitur redditur talis omissio per vnam nolitionem respicien tem totum actum est consequenter qualibet partem eius si respectu cuiuslibet partis noua eliceretur nolitio equalis priori sic etiam tantum peccat scienter nolendo fa cere b. nec aliquam eius partem dum vnico actu cir ca totum. b. considerat ac si circa quaelibet partem haberet nouum actum considerandiritem in pote state dei precipientur est sic obligare sortem ad facien dum. b. actum vt ponitur in quinta ratione siue di stincte et aduertenter habeat nolitiones distinctas partium siue non. Item quodlibet peccatum mortale est dignum puniri pena infinita intensiue et extem siue licet deus misericordius agat ymo quodlibet peccatum veniale de se inquantum est dei offen sa est dignum puniri pena infinita intensiue et extensiue licet deus non velit tantum imputare et igitur dicitur veniale propter veniam quam deus facit homini dimittendo penam et auferendo culpam quia nullus potest esse beatus nisi habeat plenam iustici am sed si deus non deleret culpam venialem homo qui venialiter peccauit numquam haberet plenam iusticiam igitur ineternum impediretur a beatitudine et etiam maneret in dei offensa igitur et rationabiliter in pena.

⁋ Item pro infinitis mundis non deberet homo minimum peccatum veniale com mittere igitur etc.

⁋ Unde patet quod quodlibet pec catum est eaua fugiendum quia quodlibet est infinitum et sum me fugiendum quia contra deum et tamen vnum est grauius alio et imputatur ad maionem penam sd mortale ad eternam veniale ad temporalem.

⁋ Item hoc plus debet abhorrem grauius peccatum quam minus graue et plus se custodire ne incidat in grauius quam in minus graue tamen quodlibet est in infinitum fugiendum sicut pro nullo bono ymaginabili est eligendum nec ad ipsum est aliqualiter accedendum. nec sequitur deum non potest infligere penam talem igitur preceptum est iniustum quia non precipitur sub tali pena infligenda sed digna infligi.

⁋ Item negatur quod deus non posset infligere penam infinitam intensiue sorti vel anime eius ymo hoc posset conseruando substantiam sortis et viuacitatem intellectus et sensuum. Item non esset inconueniens quod deus daret sorti disticte videre quaelibet partem proportionalem b. sine vni ca visione siue distinctus et ita etiam habere circa quaelibet partem distinctam nolitionem.

⁋ Et fortea nima christi distincte videt quaelibet partem proportionalem cuiuslibet continui non tamen videt aliquam vltimam cum nulla sit talis Item tenendo quod quelibet culpa fiue mortalis siue venialis sit intensiue finita sic quod per quaelibet talem homo solum finite difformiter se habeat vel solum finite a conformi tate diuine legis ad quam tenetur recedat secun dum hoc pro qualibet solum debeatur pena finita de iure stricto seu ve condigno tamen quelibet in infinitum est fugibilis quia quantuncumque sit parua nolitio est licita vel eligibilis etiam pro bono quan tuncumque magno vel magis bono quam culpa est mala quia eo ipso quo culpa non potest dari tantum bonum pro pter quod ipsa reddatur eligibilis et licita.

⁋ Est tamen actu intensiori vna fugienda magis quam alia et ita quelibet in infinitum est fugienda eo quod in infini tum est cauenda quelibet dei offensa qui in infinitum est diligendus licet cum actu finito

⁋ Item stante ymaginatione predicta adhuc mortale peccatum punitur extensiue infinite quia decedens i ipso vult quandiu est in se peccare et ideo quando non est in se scilicet post mortem non dimittitur sibi peccatum igitur perpetue manebit in culpa igitur etiam et in pena secus est de veniali quod non tollit charitatem qua homo quantum potest conatur ad non peccandum et quotiens etiam recordatur de peccato veniali dolet etiam habens voluntatem cauendi omne peccatum et ideo quando ex infirmitate peccat veniale remissibile est tam quo ad culpam quam quo ad penam

⁋ Secundum dubium tunc voluntas posset libe re peccare sine causa mouente et tunc peccaret pec cato infinito secundum intentionem malicie quod est impossibile consequentia probatur quia occidit sortes patrem suum siue causa mouente et plato suum propter bonum publicum vel aliud intellectiuum

⁋ Tunc si sortes committent illum actum propter finem in duplo minus bonum quam plato in duplo gra uius peccaret platone et si propter fratrem in quadruplo minus bonum in quadruplo grauius pec caret et sic in infinitum igitur si facit talem actum sine causa in infinitum grauius peccat quam plato et per consequens peccat peccato malicie infinite.

⁋ Et per hoc idem medium aliter versum potest probari quod plato quod nec peccet interficiendo patrem suum fine dispensatione legis vel dei cuius falsitas patet per scripturam et philosopham consequentia probatur quia plato committens actum malum propter bonum finem in aliquo excusatur igitur propter finem in duplo melionem in duplo magis excusatur igitur propter aliquem finem totaliter excusatur.

⁋ Respondetur quod voluntas nullum actum principiat libere sine iudicio aliquo vel saltem sine apprehensione compositiua vel diuisiua causam aliquam representante vel offerem te sine assensu vl cum assensu quod tale quid sit verum bonum delectabile vel vtile. et hoc docet experientia sicut supra allegatum est per anselmum et hoc credo verum.

⁋ Sed illud non solum difficultatem quia loco non cause de quae dictum est in argumento ac cipiatur causa pessima non attenuans sed aggrauans culpam. et deducatur argumentum vt prius.

⁋ Sed hic dicitur quod sic peccans ex mala causa ver bi gratia occidens hominem vt capiat eius bona pec cat duobus peccatis et ideo grauius peccat quam praecise peccans altero eorum cum homicidium solum esset grauius peccatum in specie homicidum precise quando fieret ex sola malicia fine motiuo quam non vel allectiuo si hoc esset possibile quam quando fierex sola malicia fine motiuo vel allectiuo si hoc esset possibile quod quando fieret ex odio vel qua uis alia causa concepta per viam iudicii compositi necessitate ymo nec odium esset causa sed illud ex quo oritur ipsum et ita habet causam attenuantem et per consequens non ita grauiter peccaret sicut il le qui ex pura malicia sine causa mouente vel al liciente hoc facerms

⁋ Similiter interficiens Christianos motus ex hoc quod credit fidem esse errorem ar bitrans in hoc obsequium se prestare deo videtur aliquibus quod propter duo peccata scilicet homicidium et errorem grauius peccat quam qui precise interficeret eos nulla ex causa si hoc esset possibile tamen peccatum interfectionis non est precise in eo ita malum sicut in alio quia iste error licet malus videtur attenuare homicidium. Iuxta illud apo stoli misericordiam consecutus sum quandom ignorans feci.

⁋ Et ita homicidium cum causa mala licet sit maiori pena dignus quam si fieret ex pura malicia tamen est excusabile eo quod ibi est aliquid quod attenuet vel iuuet ad impetrandam misericordiam. Sed si omnia ista essent vera non euitarent formas tactas in argumento quod deduci potest sicut pri us etiam in terminis dicte solutionis nec est verisimile quod culpa excuset culpam.

⁋ Ideo aliter respondetur negando quod sortes committens actum propter finem in duplo minus bonum siue propter qua plato omittat eundem in duplo grauius peccer quia non oportet quod finis in duplo melior in duplo plus excuset quia tunc aliquis finis totaliter ex cusaret peccatum scienter factum contra dei pre ceptum tamen si preceptum datum et alie circun stantie opposite motiue ad oppositam partem su duplarentur sicut ex alia parte duplatur sola cir cunstantia excusatiua tunc argumentum habercolorem quia minueretur culpa secundum partes eiusdem quantitatis nunc autem quia non sic est mi nuitur secundum partes eiusdem proportionis quae non sunt numeri ad numerum qualis est proportio coste ad dyametrum in quadrato

⁋ Sciendum tamen quod hoc parum est ad factum oe proportione irratio ¬ nali sed sufficit quod non tota malicia vel diminutio malicie est ex fine sed etiam ex modo agendi pro pter finem et ex aliis circunstantiis vnde pro decla ratione istius suppono cum auem pethe. quod si. a. gra ue descenderet in vacuo ipsum moueretur in certo tempore per vacuum secundum virtutem suan et idem graue per medium plenum equalis magnitudinis moueretur in certo tempore maiori et iterum in medio subtiliori in duplo moueretur in tenpore minori quam in grossiori non tamen in duplo mi nori tempore et ita si in infinitum subtiliabitur medium non deueniet ad equalem velocitatem motus in vacuo et iuxta istum modum soluitur primum ar.

⁋ Tertium dubium tunc idem ab eadem voluntate posset simul odiri et diligi et simul pos set fieri persecutio et fuga eiusdem consequentia te net quia idem potest apparere secundum vnam con ditionem bonum et secundum aliam malum conceditur consequens quia iudei odiuerunt Christum iuxta illud praies odio habuerunt me gratis et dilexerunt ipsum quia dilexerunt deum cui arbitrabantur se presta re obsequium.

⁋ Quartum dubium tunc voluntas libere posset se conformare rationi recte et quia illa dictat quod deus est diligendus quod quanto aliquid est melius tanto ceteris paribus est magis diligendum sequitur quod voluntas posset diligere deum infinite quod est impossibile cum sit virtus finita Respondetur quod voluntas solum finite quantum ad intensionem actus potest diligere deum ymo quando que licite diligit creaturam in specie dilectionis sibi con petenter intensius quam deum tamen infinite tenetur voluntas diligere deum apprectatiue quia omnibus ceteris infinite debet preponere deum in amando vnde anselmus li. 1.

⁋ Cur deus homo cap. 10. si necesse esset aut totim mundum aut quicquid deus non est perire aut in nihilum redigere aut aliquod peccatum facere contra dei voluntatem citius praeli gere debent. primum quam secundum. Item anselmus li2.

⁋ Cur deus homo capitu. 14 dicit pro infinit mundis saluandis non debet homo leuissimum pec catum facere contra dei voluntatem.

⁋ Quintum dubium ponatur quod sortes libere ab aliquo instanti continet dilectionem charitatiuam erga deum vel proximum et quod deus augmentet in eo consequen ter charitatem vsque ad instans mortis ita quod si viuereti illo instanti haberet charitatem vt quat tuor et sit plato qui in vita sua habuerit tantam charitatem sed impeditus per furiam vel aliam passionem non meruit sue charitatis augmentum et moriantur ambo in eodem instanti tunc semper in vita semper plato fuit magis charus deo quam sor tes et cum equaliter premiantur quod videtur inconueniens quia secundum leges statutas ille qui est magis charus deo in vita ista magis premiabi tur in futura. Respondetur concedo conclusionem scilicet quod ambo equaliter premiabuntur et ad hoc sufficit quod sortes intermio vite fuerit ita carus deo sicut plato.

⁋ Sed dicis quod tunc alter eorum in mor te sua esset magis charus deo quam antea dum vixit et cum tunc non meretur esse charior concedenda est conclusio quia vsque tunc meruit esse ita carus et an te non meruerat esse ita charus.

⁋ Sextum dubium deus est causa totalis volitionis igitur etc. Antecedens probatur per descriptionem cause totalis posita omnium volitione dicitur quod velit mediligere sequitur quod diligam si autem nolit non diligam igitur etc. Respondetur quod illam non est descriptio totalis cause nisi addatur cum alio circunscripto in ratione cau se ita quod illud est eam totalis quo posito omnibus aliis in ratione cause circunscriptis ponitur effectus et ideo si deus circunscripta voluntate et omnibus a liis in ratione cause concurrentibus saltem actiue causaret dilectionem sortis vel combustionem ignis tunc esset causa totalis nunc autem vtrobi que concurrit actiue aliud agens particulare.

⁋ Septimum dubium tunc possem tantum diligi re deum quod vellem sibi dare gloriam infinitam si possem et si ipse non haberet illam tunc sequitur quod deus teneretur mihi dare tantam gloriam quan tam posset Probatur consequentia quia si de facto darem sibi tantam gloriam teneretur ex gratitudine tantam mihi dare quantam posset cum igitur voluntas reputetur imperfectio vbi ex impoten tia deficit executio eo quod actus exterior vel parum vel nihil addit super bonitatem actus interioris quo ad rationem meriti sequitur propositum.

⁋ Respondetur quod de facto tanta beneficia habemus a deo quod de iure naturali sua inimensa bonitas a qua hec beneficia procedunt posseet a quolibet nostrum exigere tantum amorem quantus exprimitur in argumento sed de sua speciali gratia in hoc percit nostre infirmitati.

⁋ Et ideo habenti tantum amorem nihil vltra beneficia iam collata tenere tur nisi hoc de sue gratiosissime liberalitatis influ entia proueniret.

⁋ Contra saltem si haberet tan tum amorem ad deum et ad hoc sibi non teneret tunc ipse teneretur mihi igitur si diligerem proximum meum vel angelum aliquem ita perfecte quod si ipse non esset et ego possem causare ipsum et si peccaret re dimerem eum et beatificarem tunc cum ad talem amorem sibi non tenear et voluntas reputetur pro facto ipse tantum teneretur mihi quantum sicut si hoc fecissem. falsitas probatur quia tunc licite posset me causatum diligere vel quasi ex tali causa quam tum teneor deum diligere ex hoc quod me creauit et beatificauit consequens est contra sanctos. vnde anselmus in meditationibus domine quia fecisti me de beo amore tuo me ipsum totum etc. et iterum pro re demptione mea etc. et iter meipsum et plusquam me ipsum pro deo promisso in beatitudinem obiectiuam.

⁋ Et similiter beatus bernardus de diligendo deo si me totum debeo pro me facto quid addam iam pro refacto in primo opere me mihi dedit in secundo me sibi reddidit datus igitur et redditus me pro me debeo et bis debeo dicendum quod adhuc deus mi hi non teneretur nisi ex sua gratia quia non teneretur acceptare illam affectionem meam.

⁋ Unde posito per impossibile quod a me ipso vel aliunde esset et a deo in nullo dependerem adhuc deus in finite mihi esset amabilis et omnibus diligibilibus diligibilior propter hoc quod ipse est in se infini te bonus et sue bonitatis in alia a se diffusiuus et igitur si nunquam diffunderet eam aliis adhuc non minus esset diligibilis. diligere autem eum precise propter beneficia amor est potius mercenarii quam amici.

⁋ Ex hoc patet vlterius quod in illo casu posito oe proximo proximus si esset iuris sui et non al terius deberet se totum mihi tanquam amico et benefactori sed non tanquam summe amabili.

⁋ Et ideo deberet me diligere tamen incomparabiliter teneretur mihi minus quam deo qui creauit eum nullo ad hoc mouente nisi sua bonitate ego autem non sic fecissem nisi aliquo mouente ad hoc et etiam deus dedit pro me bonum infinitum redimendo me et dabit bonum infinitum beatificando creatura autem non posset dare nisi quod posset dare nec plus velle efficaciter et absolute conditionaliter aut velle est longe minus diligibile.

⁋ Item posset dici quod antecedens illius conditionalis scilicet quod aliunde non teneretur est impossibile et similiter me creare angelum etc. absque eo quod hoc sit mihi collatum a deo est impossibile igitur non est mihi mirum quodlibet inde sequi sed ad hoc quod vellem creare angelum si deo placeret mihi dare hoc posse sufficit satis remissa dilectio nec ex hoc de iure stricto mihi quicquam teneretur angelus. sed deo quamuis iam ex dei dispositione inter amantes homines sit gratitudo readamationis ordinata.

⁋ Octa uum dubium tunc deus inequaliter merentes non posset iuste premiare secundum plus et minus fal sitas probatur posito quod plato plus mereatur quam sortes tunc vterque premiabitur premio infinito se cundum durationem accipio tunc premium plato nis quod debet esse intensius durans per annum de illo gaudere debet plato in aliquo gradu et li cet sortes de suo premio non tantum debeat gaudere pro vno anno tamen de hoc quod durabit per plu¬ res annos scilicet per centum tantum habet gau dere. Et quia in multitudine infinita annorum non est pluries vnus annus quam in multitudine infinita centenariorum centum anni sequitur quod per equa litatem tantum gaudebit et premiabitur sortes sicut plato.

⁋ Respondetur quod licet tales equaliter debeant premiari secundum durationem non tamen secundum equalem gradum premii nec opor tet quod aliquis eorum intensius gaudeat de duratione sui premii per annum quam per centum sed sufficit gaudium alicuius certi gradus oe premio habendo per totam durationem infinitam.

⁋ Sed si fiat argumentum de gaudio rationabiliter haben do tunc quia tantum mihi placeret forte habere minus gaudium per maius tempus sicut maius per minus tempus facta debita correspondentia secundum hoc videtur rationabile quod assumitur

⁋ Et tunc vltra dicitur quod in infinita duratione futura non totiens sunt centum anni quotiens vnus et in multitudine infinita annorum sunt plu res anniquam in multitudine infinita centenariorum sint centenarii. et quod in vna multitudine infinita sunt plures anni quam in alia si tamen totiens et quotiens accipiantur proprie tunc non reperiuntur nisi in multitudine finita et tunc totiens essent ibi centum quotiens vnus vnde etiam conceditur quod in continuo sunt plures partes quam in eius medietate licet vtrobique sit infinita multitudo.

⁋ Et hec est sententia lynconiensis super librum posteriorum quia in multitudinibus infinitis est inuenire maiorem et minorem ymo et quasi omnes pro portiones numerales scilicet duplum quadruplum et sic in infinitum.

⁋ Nonum dubium si voluntas agit libere igitur potest efficacius et velocius agere et sic in infinitum.

⁋ Et si nulla sit resistentia potest age re subito in primo instanti quo agit ponatur igitur quod ita sit et ex tunc intendat actum suum donec acquirat per successiuam augmentationem tantum quantum produxit in primo instanti quia igitur in primo instanti in isto casu non potest post primum instans equale producere illi nisi in tempore quod producebatur in primo instanti igitur in infinitum fficacius aget vel intendet agere in primo instanti quam posi cum eadem sit proportio in velocitate vel effi catia actionum que est mensurarum.

⁋ Respondetur quod licet in ptante voluntatis sit actum suspendere vel continuare non tamen est in ptante eius sic libere continue intendere actum suum nisi alia causa concurrente scilicet quia vel perfectius cognoscit vel or obiectum ap paret melius.

⁋ Exemplum sol quando nubes sunt multum spisse illuminat medium in aliquo gradu in primo instanti si autem continue nubes rarefiant continue intendit lumen et eque faciliter. tunc producit lumen perfectius sicut primo imperfectius ymo totum lumen quod causat in fine causaret in principio si omnia vniformiter se habuissent ita credo esse in proposito oe voluntate intendente actum suum nisi quod libere potest cessare sol autem non.

⁋ Unde in casu argumenti efficacius age ret voluntas primo postquam in principio quia factum in instanti in quolibet instanti temporis posterio ris conseruaret et continue plus adderet conseruare vero tante vertutis est sicut praemo producere ceteris paribus dato etiam quod voluntas nullo alio concur rente et aliter se habente. posset de se actum intem dere. et remittere sicut deus potest quod tamen dicendum esse non credo dicendum esset commu niter quod illam medietatem totius actus quam successiue apposuit illi quod in principio causabatur su bito poterat a principio concausasse ita faciliter sicut presentia solis in quolibet instanti temporis sequentis potuit simul produxisse quod de facto successiue produxit cuius oppositum sumit argumentum.

⁋ Et tunc etiam sequitur vltra quod in infinitum expeditius et citius posset agere quam agit quando successiue agit si sibi placeret nec ex hoc argui tur infinitas in vigore quia effectus factus est in nulla resistentia et licet in infinitum citius ageret ef fectum in instanti quam postea equalem in tempore tamen postea stante casu argumenti efficatius age ret vt dictum est in prima solutione quae plus placet ade.

⁋ Decimum dubium tunc voluntas posset libe re mereri continue per aliquod tempus et per con sequens deus posset correspondenter charitatem augere falsitas probatur quia talis charitas non esset increata vt patet de se nec creata quia tunc fieret subito etiam talis videtur dependere ab anima igitur non precise causatur a deo etc. Respondetur quod talis charitas est creata successiue vel in instanti sicut deo placet.

⁋ Nec dependet ab anima effe ctiue licet forte subiectiue.

⁋ Undecimum dubium tunc vnus posset libere plus peccare mortaliter alio falsitas probatur quia quilibet peccans mor taliter peccat infinite quia peccans venialiter meretur certam penam et peccans mortaliter meretur plus in infinitum de pena igitur plus peccat in infinitum consequentia tenet quia aliter deus puniret vltra condignum quod est contra sanctos.

⁋ Re spondetur quod peccans mortaliter peccat infinite obiectiue scilicet ratione infiniti obiecti a quo se auertit preceptum paruipendendo quod non debe ret etiam pro infinitis mundis secundum anselmum 2 capi.

⁋ Cur deus homo capi 10 et ita preponit illud quod in infinitum minus bonum est bono in finito tamen talis non peccat infinite ratione infi nitatis actus secundum intentionem et ideo in hoc possunt esse gradus secundum plus et minus dices forte quod eadem ratione peccatum veniale esset infinite puniendum quia esset contra bonum infi nitum.

⁋ Respondetur quod non sequitur quia in pec cato veniali nullus auertit se a deo sed vel magis tepide adheret deo vel minus excessiue adhe ret alteri tenendo se tamen semper ad deum infic xibiliter nec pro quacunque re mundi volendo ab illo diuerti vel ipsum grauiter offendere.

⁋ Duo decimum dubium. Cum virtus sit circa difficile secundo et hicorum igitur magis virtuosum est vicere magis difficile et quia data difficultate volun tas potest vincere duplam quadruplam et sic in in finitum igitur erit infinita in vigore.

⁋ Et si aliqua difficultas tanta dabitur que voluntatem vin cit tunc quo ad hoc necessitatur et non agit libere actum suum quod est contra conclusionem pri cipalem huius questionis. Preterea quanto passio vel tentatio est fortior tanto magis retrahit vo luntatem a bono et tanto difficilius voluntas re sistit duplicando igitur et quadruplicando et sic in infinitum fortitudinem p assionis voluntas resistere non valebit igitur etiam nec libere elicere actum suum poterit circa illam.

⁋ Confirmantur ambo argumenta quia ad galatum. quinto dicitur quod caro concupiscit aduersus spiritum. et tertio de anima appetitus sunt contrarum sed vbi est con trarietas et resistentia ibi est certa proportio con trariorum seu potentie et resistentie igitur vnum eorum potest tantum augeri quod simpliciter vincet alius. Item dicitur septimo ethicorum quod inconti nens vincitur a passionibus. Item voluntas eque faciliter et eque libere eliciat actus suos circa omnia obiecta ita quod vinci non poterit tunc eque facile esset hominem velle subire martirium sicut velle leuare festucam quod non apparet. Item si eque faciliter elicere valeat actus suos circa ma teriam difficilem et circa facilem tunc auferetur omnis maioritas meriti. Unde chrisostomus dicit quod obseruatio preceptorum facilis est sed consiliorum difficilis sed magne remunerationis. Item secundo ethicorum capitulo secundo et etiam tertio phisicorum in fine vult aristoteles quod ni hil difficilius est quam a delectationibus abstinere.

⁋ Respondeo quod magis virtuosum est vincere for tius motiuum ad oppositum actus virtuosi sed hoc vlterius diuersimode sustineri potest modus vnus concedit voluntatem esse infinitam licet non sit deus et iste non placet mihi.

⁋ Item nec ille pla cet mihi qui ponit voluntatem esse infinite actiui tatis seu vigoris in agendo sed finite perfectionis in agendo quia licet aliqua entitas perfectior alia in essendo quandoque minus sit actiua tamen quodlibet tantum habet de entitate quantum habet de accidente nam agere presupponit esse et perfectum agere perfectum esse.

⁋ Igitur potest quis aliter ymaginari de hoc vno modo quod ista dif ficnltas sit solum respectu appetitus sensitiui et quandoque tantum crescit difficultas aggredi tristia et respuendi delectabilia secundum appetitum sensitiuum quod impossibile foret appetitui sensitiuo vel homini secundum talem appetitum vincere nisi admiraretur.

⁋ Adiutorium autem est duplex vnum habitus acquisiti etiam appetitui se nsitiuo ex bona assuefactione et disciplina quae sunt m oderamen talium passionum sicut patet in pueris ymo et i canibus et aliis bestiis pluribus.

⁋ Secundum adiutorium est voluntas libera habens ministerium ratiois dictantis quid fugiendum et quid prosequendum licet appetitus sensitiuus i. ipreamet in hominibus secundum appetitiones sensuales inclinetur ad vnam partem tamen totum hominem facit in contrarium. ferre et hoc est quod dicitur tertio de anima vincit aliquando et mo uet seipsum sicut sperasperam et appetitus appetitum sicut etiam 7 et hicor dicitur ve continente qui non sequi tur passiones sed etiam rationem.

⁋ Tota igitur difficultas in huiusmodi sensu hunc modum ponendi attenditur penes appetitum sensitiuum et non penes intellectum quii nullo difficultatur quin valeat liberrime velle op positum et ita libet. durissimum subire martyrium sicut uansocumque aliud quantuncumque leue.

⁋ Et hec erat responsio ma gistri richardi campsale. Etlibet reputem hanc viam pulchram et mihi verissimilem quae ad hoc quod voluntas per nullam difficultatem necessitari potest. Iom etiam augustinus de li. pgitur ca. 5 dicit quod metus mortis qui cadere potest in constantem virum non potest necessitare hominem ad mentiendum et si in primo casumentiretur puniendus esset pro men datio etiam secundum Anselmum semper habet anima aliquod liberum a1guieum vnde seruare possit iusticiam tamen difficile est videre quin tantum possit augeri difficultas quod voluntas necessitetur quod tamen non concedimus sed ponimus oppositum scilicet quod nulla difficultate obstante ipsa libere po test conformiter velle diuinis preceptis concedo etiam aliud dictum eiusdem vie scilicet quod quan tumcunque homo velit libere tamen difficile est su stinere tristia secundum sensum vel abstinere a ma gnis delectationibus sensus licet velle abstinere lit virtuoso facillimum ymo delectabile nec mirum si habitudo potentie ad ipsum velle et posse velle facilior sit quam posse sustinere sepe enim efficaciter volumus in nobis impossibilia et igitur non sunt ad volendum difficilia sed ad sustinendum vel si hoc sit difficile velle hoc est per aliam viam seu alium modum scilicet per volitionem retentam inclinantem formaliter ad contrarium vt qui nimium diligit seipsum valde fugit corruptiua sui et tamen cum tali volitione absoluta ad semetipsum ex dei amore vel iusticie possibile erit et velle susti nere tristia et delectationes indebitas fugere tamen semper remouet difficultas sustinendi. de hoc rich. super illud omne caput languidum dicit quod in nobis post lapsam primi hominis cogitationes co gitationibus contradicunt affectiones affectionibus resistunt et surgit gens contra gentem et regnum aduersus regnu et insurgunt sepe boni motus contra malos et mali contra bonos et quod magis est mali contra malos et diuiduntur contra semetipsos ymo quod his omnibus miserabilius est boni in surgunt contra bonos quis etiam nesciat quam grauis sepe contentio fiat inter auariciam et gulam non dico de talento sed de solo nummo dicitur quod vna vult expendi alia precipit reseruari. Item aliumd sepe loquitur iusticia aliud misericordia. et quod dicitur ab vna contra dicitur ab alia hec ille per istum modum potest voluntas habens vnam volitionem per istam difficultari respectu alterius igitur est motus alius a priori.

⁋ Sed quomodo meretur volendo cum hoc sit ita facile. Respondetur quod ipsa eadem natura realiter cui ista volitio est ita faci lis ad causandum est cui ipsa penalitas volita dis ficillima est ad sustinendum et ideo meretur non propter difficultatem volitionis sed tollerande penalitatis quam libere potest vitare.

⁋ Sed adhuc stat difficultas quia non solum passiones ire vel timoris vel voluptatum etc. penales sunt sensualitati sed etiam faciunt difficultatem volunta ti secundum apostolum ad ro 7 de lege membrorum etc. quandoque difficile est voluntatem eas reprimere quod tamen potest licet cum difficile ad horam et tante posset esse quod esset sibi illas reprimere impossibile licet non necessitetur ad confor mandum se illis inclinationibus difformibus rationi recte quia adhuc facillime potest se tenere in actibus suis liberis licet passiones non posset omnino tollere.

⁋ Tertius modus esset iuxta secundam conclusionem principalem quod sicut vna volitio quandoque necessitat ad aliam habitis aliis re quisitis ita quandoque vna notabiliter inclinat ad aliam intantum quod stante volitione preuia inclinam te suspenditur alia ad cuius contrarium inclinat prima et quandoque vna impedit aliam. quandoque remittit et quandoque impossibilitat ad eam sicut habens amicum inclinatur ad velle sibi prospera etc. sic et canis quandoque simul appetit cibum et inclina tui ad panem sibi porrectum tamen et ex alia parte in clinatur ad fugam timens ictum sic et in volunta te inueniuntur inclinationes seu appetitus contrarum vt patet per ansel in libro de casu dyab. ca. 1i3et. 17 et. 16 vbi dicit quod homo secundum voluntatem habet affectiones commodi et iusti inclinati uas in contrarias partes et in isto casu diffinitur voluntas per semetipsam quando ex vna parte vel et commodum vel honores et ex alia parte vult talia respuere propter deum.

⁋ Quarta via quod passio sensitiua vel obiectum delectabile seu triune se cundum sensum vel tentatio et sic de aliis facit vo luntati difficultatem etiam ne ita faciliter sicut sine ea eliciat actum volitiuum et maior maiorem sed non in duplo maior in duplo maiorem et ita non poterit deueniri ad aliquam tentationem finitam que vincere valeat voluntatem.

⁋ Ex predictis patet ad formam argumenti secundum primam viam assumitur falsum scilicet quod voluntas cum difficul tate vincat passiones quia secundum illam viam nulla difficultas fit in voluntate in eo quod voluntas sed in appetitu sensitiuo vel in eo quod sensualitas est

⁋ Secundum viam secundam dicendum est quod voluntas non potest difficultari ad eliciendum actus suos sed bene difficultas est in tollerando vel respuendo passiones.

⁋ Sed secundum viam tertiam licet voluntas non posset difficultari ab alio tamen seipsam difficultat volendo simul absolute vel conditio naliter aliqua que vix compatiuntur se.

⁋ Secundum viam quartam dicitur quod licet tanta passio tam tum difficultet voluntatem non tamen dupla in duplo.

⁋ Et licet hec responsio sit magis cauta quam vera tamen iuuatur per experientiam quia licet incarcerari per vnum diem sit odiosum et verecundum tamen incarcerari duobus diebus et sic propor tionaliter non est in duplo et sic proportionaliter tristi us ac verecundius.

⁋ Contra vltimum modum licet duplum non in duplo plus difficultet tamen tantum poterit addi quod in duplo plus difficultabit et tantum quod in quadruplo et sic in infinitum igitur non soluit.

⁋ Dicit quod voluntas virtuose resistendo vni facili us potest resistere secundo et ita potest crescere fa cilitas ex parte voluntatis sicut ex parte obiecti delectatio vel tristius.

⁋ Contra si stante prima dispositione voluntatis immediate occurreret obiectum magis triste vel delectabile plus eam difficultaret quam si occurreret obiectum minus tale et tunc dedu citur argumentum vt prius.

⁋ Contra responsionem trium via rum quam tu eligis arguitur Anselmus ve conceptu virginali dicit ca id est nihil est pena alicui nisi quod est eius voluntatem igitur non est in potestate volunta tis non odire pena dum infligitur igitur quo ad hoc non voluntas diuina etc. Dicetur sicut communiter et bene quod pena est contra naturalem inclinationem voluntatis vel contra voluntatem quo ad affectionem conmodi non tamen quo ad affectionem iusticie quia vt sio voluntas prehabita deliberatione semper est plene doemiena nec respectu huius acceptationis habende diffi cultatur nisi modo praedicto.

⁋ Contra concessum est pri us quod voluntas ita potest affici affectione naturali ad aliquid quod aliquando voluntati est difficile tollere affectiones sensualiter mouentes ipsam volunta tem et aliquando impossibile et non est in ptante voluntatis talem naturalem volitionem non habere vel tollere ponatur igitur quod aliquis habeat affectionem huiusmodi ita intensam sicut posset habere aliquod obiectum delectabile vel tunc voluntas per suam libertatem potest in contrarium secundum affectionem iusti cie ita faciliter sicut si non afficeretur ve l non si non tunc difficultatur et stabit argumentum prius factum scilicet quod tandem poterit vinci. si eque faciliter tunc non haberet necesse fugere occasionem mali.

⁋ Secundo tunc nulla assuefactio ad malum impediret vel difficultaret vo luntatem ad volendum quod bonum est secundum dictamen rationis falsitas probatur 2 ethi. vbi dicitur si aliquis non ignorans ex quibus erit iniustus volens vtique in iustus erit non si velit iniustus existens requiescit et erit iustus sicut libere prouncit homo lapidem et ta men non est in ptante eius proiectam resumere.

⁋ Si militer gregorius super illud arborem fixi dicit quod culpa grauis in consuetudinem ducta ita obligat me tem quod nequaquam assurgere possit ad rectitudinem co natur et labitur quia vbi sponte diu perstitit ibi et cum voluerit coacta cadit.

⁋ Item ysidorus de summo bo no cogitatio praeuia delectationem parit delectatio consensum consensus actionem actio consuetudi nem consuetudo necessitatem.

⁋ Tertio discipulus ansel de li auir. ca. 6 dicit quandam esse impoten tiam in voluntate quam omnes experimur cum violentia tentationis superamur et post fateri me oportet nos aliquando premi tentationibus vt sine difficultate non valeamus nolle quod suggerent. Et respon det magister quod hec vis tentationis non eam auer tit a rectitudine si ipsa non vult quod suggerit tentatio qua propter inquit dubitare non debes hanc impotentiam seruandi rectitudinem quam dicii in nostra voluntate esse cum tentationibus consen timus non esse cum impossibilitate sed ex difficul tate hec autem difficultas permittit voluntatem libertatis impugnare namque potest inuitam expugnare nequaquam inuitam.

⁋ Et iterum in fine capituli concedit discipulus quod voluntas non potest tenere suam rectitudinem fine difficultate hoc autem vi dicit non aufert voluntati potestatem perseueranmdi in rectitudine.

⁋ Ex quibus videtur quod voluntas respectu affectionis iusticie etiam patitur difficul tatem.

⁋ Quarto probatur ratione omne mouenus quod in uenit in passo resistentiam impedientem a velocitate vel ab efficacia agendi hoc difficultatur in mouendo sed sic voluntas impeditur ab appetitu sensitiuo et naturali affectione commodi etiam respe ctu volitionum sequentium rationis igitur difficultatur non solum in reprimendo motus sensationis sed etiam in eliciendo actus deliberationis quos non ita in tense nec ita celeriter valet causare stante appetitu sensitiuo inclinante ad contrarium sicut fine illo. Item tunc stabit prima forma scilicet quod tam graues passiones possent insurgere quod totaliter volun tatem impedirent.

⁋ Quero quare dicas voluntatem difficultari in reprimendo motus sensatio nis aut quia non potest subito eos tollere et ex hoc sequitur propositum quod actum summum tunc non poterit habere stante passione inclinante in contrarium per quam impeditur ab intentione actus volen di et per consequens sicut remittetur vel reprima tur appetitio sensualis vel passio ita successiue et non simul intendetur volitio quare sequitur volun tatem difficultari respectu talis actus vel hoc di cetur quia maior et grauior passio requirit mai tempus pro repressione quam minor et si hoc igitur in tensior actus volendi requirit maius tempus pro sui au gmentatione in presentia appetitus in contrarium et hoc est difficultari igitur euasio nulla.

⁋ Ad pri mum respondet et bene vnus doctor in disputatione hy bernicus quod quantuncumque crescat passio illata ab ob lecto delectabili vel tristabili secundum sensum dii modo plene stet iudicium rationis adhuc eque faciliter poterit voluntas nolle seu non velle consen tire illi motioni passionis siue sit magna siue pat ua licet forte per actus scilicet propter alium actum non ita intense voluntas eliciat suum actum posset tamen passio tristicie vel delectationis tantum procede re quod ratio absorberetur et per consequens tunc vo luntas non posset libere in actus suos rationales re quirentes deliberationem vel iudicium rationis probauit per augustinus de ciuitate dei in quodam loco.

⁋ Et subdit adam et hic habeo tantum virum mecum quod actus liberi proresupponunt compositio nem et diuisionem vel iudicium quod non recordor me ab aliis audiuisse illud etiam quod ratio ¬ potest absorberi patet in ebriis dormientibus furiosis et pueris etc.

⁋ Et ideo oportet bona hora refrenare passiones ne nimis procedant et absor beant iudicium rationis qui si passiones sensuales sinat mens inualescere per negligentiam voluntatis sibi imputatur ad peccatum isto modo forte loquitur apostolus prime corintmi. 10. fidelis deus qui non patietur vos tem tari etc.iam bene credo quod multi martires fine metu mortis siue per vehementiam pene perdiderunt vsum ratio ¬ nis.

⁋ Ad primum dicitur quod stante pleno iudicio rationis voluntas ita facilitur potest vicere magnam passionem sicut paruam. secus est si ratio absorbeatur quia intellectus in homine vtitur minsterio virium sensitiuarm quibus destructis vel simpliciter impeditis in suis opationibus intellectus defi cit in iudicio et aliis operationibus suis quandoque ad tempus et donec cessant impedimenta quandoque irrecuperabilitur quand que irrecuperabilis est impeditio in viribus sensitiuis quandoque etiam iudicium rationis deficit partialiter vel totaliter ex auersione quandoque scilicet propter malitiam voluntatis t antum figitur intellectus in bono apparente vel delectabili quod etiam non habet rectum iudicium quod hoc sit fugiendum et verum bonum prosequendum quandoque ex nimia pena tantum figitur in obiecto delectabili quod iudicium perdit rationis quandoque ex distractione ad varia quibus impeditur ratio ne certa verum aliquod rectum habeat iudicium. Et istis tribus vltimis modis etiam absorbetur ra tio in angelis et animabus damnatis.

⁋ Ad secundum dicendum quod assuefactio ad malum impedit et dif ficultat voluntatem ad bene volendum et facien dum quia facit magnum malum apparere minus malum et etiam facit quod male passiones gra uius insurgunt etiam et habitus malus inclinat ad similia. Unde augustinus ezech. capitulo Fi peccata quamuis magna et horrenda cum in consue tudinem venerint aut parua aut nulla creduntur vsque adeo non solum vt occultanda verum etiam predicanda et diffamanda videantur.

⁋ Item cesa rius in sermone habet hoc infelix consuetudo vt quanto amplius quilibet peccauerit tanto minus ipsa peccata intelligat et tanto plus eum de lectat peccare.

⁋ Item augustinus super psal 6o omne peccatum consuetudine vilescit et nescit ho mo quantum sit. Et gregorius in registro si praue rei antequam inualescat aditus non clauditur fit latior et erit consuetudine licitum quod constat esse ratione prohibitum.

⁋ Tamen cum his omnibus stat quod taliter assue factiones. si iudicet illud esse malum libere potest velle non prosequi ipsum et ideo si operatur ipsum libere operatur non obstante consuetudine et enim inquit aristoteles 3 et hicor. capi. secundo principium mouendi organicas partes in talibus operationibus in ipso est quorum autem principium in ipso et primo operari.

⁋ Per hoc ad auctoritatem aristo in contrarium dicendum quod male habituatus non potest sine magna difficultate talem habitum delere et contrarium acquirere tamen actus volendi contrarium habito iudicio quod ipsum sit malum semper est in ple na ptante voluntatis et hoc docet ipse eodem 3 ca. dicens non similiter operationes voluntarie sunt et habitus operum quidem enim a principio vsque in finem deum sumus scientes et quod secundum singula principium habituum adiectio etc.

⁋ Et per hoc etiam patet quomodo consuetudo est taliter natura quia quae fiunt ab habituato secum talem habitum talia non requirunt deliberatio nem sed quasi naturaliter fiunt alibi.

⁋ Cum dicit aristo. quod in subitis et non precogitatis magis experimur aliquem sic vel aliter habituari vt etiam dixi de ipsa voluntate quod multa vult mere naturaliter annce deliberationem. Istis autem non obstat quin voluntas possit velle contra inclinationem habitus habi ta deliberatione seu post iudicium rationis.

⁋ Dicitur primo quod assuetus ad malum non potest facilitur surgere ad rectitudinem operis contrarum operi peruerse consuetudinis de hoc origi. super epstolam ad ro. dicit non statim cum bonam voluntatem quis habuerit conuer ti ad bonum vsus boni operis subsequitur cita enim res est voluntas et fine impedimento conuertitur opus vero tardum est quod et vsum et artem et laborem requi rit operandi. Aliter potest dici quod loquitur oe prauo as suefacto qui tepide habet affectionem benefacien di sed non bene vult plene et ideo insurgente passione dimittit rationem propter delectationem hec est intentio augusti confes. 6 vbi tamen caistulo quito dixisset quod ex voluntate puersa facta est libido et dum seruit libidini facta est consuetudo dum consuetudini non resistitur facta est necessitas dicit quod licet par tem vellet difficile tamen fuit sibi conuerti ad deum et dimittere prauam consuetudinem et causam assignat dicens de seipso due voluntates mee. vna vetus alia noua ista carnalis alia spiritualis conflligebant inter se atque discordando dissipabant animam meam. Item cap. 8 etiam respondet super idem et que rit cuius modi monstrum est quod cum statim cum imperat animus mouetur manus et quandoque imperat animus vt velit animus nec facit nunquid vnum hoc mon strum.

⁋ Et respondet non ita plene imperat nam si plena voluntas esset non imperaret vt esset quia res iam esset non igitur monstrum partim velle par tim nolle sed egritudo animi tamen quia totus assui git veritate subleuatus et consuetudine pregrauatus et ideo sunt due voluntates quarum vna non est tota earum et hoc ad est alteri quod deest alteri hec ille.

⁋ Contra augustinus dicit quod cum consuetudini non resistitur facta est necessitas quomodo hoc stat cum predictis.

⁋ Ad illud simul et ad ysodorum qui di cit quod consuetudo parit necessitatem. Respondeo sicut respondet ansel. de li. ar. ca pitu. 5 reddens rationem vsus loquendi quare dicitur inuitus et coactus mentiri qui ideo mentitur vt mortem effugiat est inquit et alia ratio quam frequens ha bet vsus cur inuitus et nolens et ex necessitate dicitur aliquid facere quod tamen volens facit nam quod non nisi difficile facere volemus et ideo non fa cimus dicimus hoc facere non posse. et necessita¬ te nos siue inuitos deserere et quod sua difficultate di cere nequimus et illud certe facimus hoc nos in uitos et nolentes et ex necessitate facere asserimus hoc igitur modo quo quis mentitur ne moriatur mentitur inuitus et volens mentiri ex necessitate quia mendacium vitare non valet fine mortis dif ficultate hec ille. Et ideo cum assuefactio sit difficultas non dico ad bene volendum sed ad bene ope randum et exequendum dicimus quod assuefactus ad malum necessitatem habet male agendi ita etiam loquitur ibidem ansel capi. 6 di. frequenti vsu dicimus nos non posse aliquid non quia nobis impossibile est sed quia illud fine difficultate non possumus non autem difficultas perimit inquit voiuntatis libertatem.

⁋ Et per idem dicitur ad tertium quod voluntas patitur difficultatem in resistendo tentationi non respectu actus volendi sed respectu passionis refrenande respectu rei delectabilis illicite et difficultatem patitur sustinendo tri stia non autem in volendo ea sustinere.

⁋ Dices di scipulus dicit non valemus nolle quod suggerunt

⁋ Dicitur quod hoc est in illis qui dolent quod illicitum est sequi consuetudinem vel consimilem actum eo quod ipsi habent in se dissimilem voluntatem.

⁋ Ad quartum dico quod voco difficultatem vbi requiritur conatus laboriosus vel penalis ad producendum actum vel effectum et est tantum in animatis cum conantur contra appetitus naturalis inclinationem vel animalis et ex hoc etiam homines merem tur agentia autem mere naturaliter licet quandoque impediantur et violententur non tamen dicuntur difficultari et ideo negatur maior et etiam ne gatur quod voluntas difficultatur in actu volendi vel quod impediatur quo ad intentionem vel accele rationem actus volendi nisi forte per distractionem et per volitionem aliam impeditiuam sed hoc non arguit voluntatem difficultari.

⁋ Ad quintum conceditur conclusio quando absorbetur ratio alias non.

⁋ Ad sextum non probatur quod vehemen tia tentationis poterit impedire ab aliquo gradu actus de hoc tamen dubium ast. Et ideo quid de hoc sit iam dictum est quod hoc non est eam difficul tari respectu talis actus causandi quia respectu proprii actus causandi non oportet immediate la boriose conari sed bene respectu passionis refre nande pro quo addo vnam auctoritatem beati ber nardi. de li ar. capi. 10.

⁋ Abi dicit libertas a necessitate eque contingit deo et vniuerse creature rationali tam bone quam male nec peccato vel miseria amittitur vel minuitur nec maior est in iustoquam in peccatore nec plenior in angelo quam in homine ma net igitur libertas voluntatis tam plena in bonis quam in malis sed in bonis ordinatior tam integra pro suo modo in creatura quam in creatore sed in isto potentior et hoc intelligo stante vsu rationis hec ille.

⁋ Difficultas igitur quam experimur in nobis non est ad volendum sed est secundum sensum appetitiuum sensitiuum secundum quem difficile est abstinere a delectabili vel sustinere triste vel est in appetitu rationali ad reprimendum vel refrenandum secundum regulam recte rationis motus appetitus sensitiui vel est in vtroque in sustinem do tristia et abstinendo a delectationibus vel quarto ista difficuitas est secundum hunc appetitum vel secundum illum ad vnum actum propter vnum alium actum in eodem inclinantem in contrariam executionem ita quod partim habeatur motus ad vnum et partim ad aliud.

⁋ In omnibus enim his est quidam conatus laboriosus et perconsequens difficultas post deliberationem modis predictis.

⁋ Sed con tra non est in potestate nostra quibus visis tanga mur secundum augustinum.

⁋ Respondet campsale quod hoc est intelligendum secundum appetitum sensitiuum tamen credo quod ad litteram vera sit de vtrisque circunscriptis volitionibus habitis et deliberatione quia talibus circunscriptis volitio naturalitur cau satur ad praesentiam obiecti placibilis ita bene sicui appetitio sensualis nisi simul appareat in eodem aliqua conditio magis odibilis quam conditio bonitatis apparenter sit pacibilis sed postquam homo vti in cipit libero arbitrio aduertendo et inquirendo an dilectio sit licita et conueniens potest pro libito suo permanere in actu vel actum suspendere conformiter iudicio dictuminis vel difformiter sicut placet et hoc nisi aliqua volitio iuxta secundam conclusionem necessitaret ad eandem concupiscentiam vel abiiciendam vel aliquis alius modus praeconcessus.

⁋ Secundo etiam dico quod aliquio posset ita apte habituari habitibus et virtu libus volitiuis vel intellectiuis vel habitu quodam ele ctiuo seu elicitiuo subordinato generato ex frequenta tis actibus quibus si ipsi voluntas determinasset vt stati quocumque occurrente quocumque inquirendum esset an sit volendum aut non et qualiter sit volendum ita quod vix occurreret volibile aliquod primo ipsi voluntati quin anteomnem actum volitiuum circa illud deliberaret vtrum sit volendum vel non. vel habitus volitiuus et electiuus ibi maneret inclinans ad suspendendum et ad non ponendum actum antequam consulatur intellectus. Dices si voluntas non patitur difficultatem respectu suorum actuum tunc in quemque actum virtuosum et predictatum poterit indifferentur fine difficultate et per consequens virtutes morales superfiuunt. Respondetur quod adhuc virtutes valent primo propter causam dictam quia magnum signum habi tus virtuosi est quod in aduentu subito et improuiso de bite se habeat de quo etiam. 3 ethicor ca. d. et etiam capi. 10. Secundo quod alique virtutes morales subie ctiue sunt in appertitu sensitiuo. Tertio quia virtutes volitiue quae intrinsece et secundum se sunt virtutes et alie scilicet sensitiue secundum extrinsecam denominationem ab habitibus volitiuis ille nunquam iuuant ad reprimendum passiones et motus sensuales quod est sepe volenti difficile facere vt in tertia via praetactum est. Quarto propter secudam difficultatem superius attri butam voluntati quanto enim perfectius habituata fuerit ad volendum quod decet tanto minus difficul tatur circa tales actus per volitiones in oppositum inclinatiuas. Quinto quia ornant animam dato quod nihil agerent ergo faciunt ad perfectionem maiorem secundi intensionem in actu ceteris paribus.

⁋ Decimum tertium dubium anselmi dicit de casu dyagister ca. 17 angelus non potuit habere primum actum ase igitur nec volutas igitur non est libera causa sui actus.

⁋ Ad istud respondet campsale et bene quod anselmus ibi modo praehabito yma ginabatur vnum impossibile ad inuestigationem veritatis scilicet angelum componi per partes et habere primo affectionem commodi sicut brutum et quod secundum istam partem non posset ferri nisi incommodum sibi et tantum agitur nec quo ad hoc agit. Nota bene quod etiam quo ad hoc agit non vtique est vilioris conditionis quam lapis quo ad appetitum suum naturalem. demum ymaginabatur sibi dare aliam partem secundum affectionem iusti et principium vitale quo posset iuste affici et quo posset moderate se ne excedat in affectione commodi vltra dictamen rationis et ita angelus non potest habere a se actum primum id est affectionem commodi non potest habere in sua ptante libera circunscripta alia parte ymaginata vel aliter non potest habere primum actum a se id est prin cipium vitale operatiuum quod est actus primus sic etiam anima dicitur actus primus. 2 de anima.

⁋ Et licet ista ymaginatio sit falsa scilicet quod angelus componatur ex duabus formis vita libus sicut quidam ponunt vitam hominis compositam ex dua bus animabus quarum vna est brutalis tantum nata affici atur fectione commodi et alia rationalis nata affici affectione iusticie attamen manuducit nos ad ymaginandum veritate. scilicet quod vnum simplex vitale principium habet vtramque virtutem scilicet principiandi actus suos secundum affectionem commodi et secundum affectionem iusti ymo mihi apparet quod semper agit secundum affectionem commodi naturalem quando agit praecise mediantibus apprehensioni bus simplicibus licet modo supra exposito habitus vertuo si possent tales haberi et ita prompti et efficaces quod oc currente placibili vel tristabili quod vocat anselmus commodum vel incommodum suspendat id est non eliciat actum suum sed consulat intellectum.

⁋ Decimum quartum dubi um voluntas nihil potest velle nisi bonum vel apparens bonum quia opetet vt habeatur.

⁋ Cur velit secundum ansel et alios sed non est in ptante volutatis quod aliquid sit bonum vel apparens bonum igitur. Respondetur concedendo maiorem et ad hoc sufficit apprehensio boni veri vel apparentis quamuis non iudicetur vel estimetur esse tale.

⁋ Set ad minonem dicitur negando eam quia in ptante voluntatis est auertere intellectum ab vna consideratione ad aliam.

⁋ Aliter dicitur quod argumentum non plus concludit nisi quod est in ptante volunta tis velle incognitum vel illud quod non est bonum vel apparens bonum et hoc conceditur sed ptans voluntatis libe ra attenditur penes hoc quod postquam aliquid apparet esse bonum adhuc voluntas potest libere illud non velle vel nolle si habeat aliquam causam veram vel apparentem

⁋ Decimum quintum dubium quia aristo 7 et hico. cap. 5 vult quod habens sillogismum circa agibilia cuius maior in prima figura sit vniuersalis. verbi gratia quod omnem dulce est appetendum vel gustandum est minor singularis necesse est eligere et operari non prohibitum.

⁋ Respondetur quod aristo. loquitur quando voluntas est conformis dictumini maioris omnen tale esse agendum vel recusandum

⁋ Et huic concordat commentator super 6o. ethico. commento 13. vbi vult quod sicut mens concludit aliquid non esse bonum sicut appetitus fugit non ens bonum hoc autem dicimus esse de viuentibus videtur cum iudicio et ratione ecce quod loquitur vbi voluntas vel vita concordat cum ratione etc. alias vero non oportet nec sufficit dicere quod voluntas non impedita necessario exequetur ipsa autem potest seipsam impedire quia contra hoc est articulus damnans hoc quod cessantibus impedimentis voluntas necessario mouetur ab ap petibili.

⁋ Contra omnis malus est ignorans 3 et hi. ca. 3 igitur stante pleno iudicio rationis quid sit agen dum voluntas non potest contraire tali iudicio⁋ Respondetur quod non omnis malus est ignorans.

⁋ Ad aristotelem potest dici primo quod peccans ex malitia est ignorans id est non sciens sic etiam agendum eo quod iudi cat non sic esse agendum taliter glosa componit illud ad ro 7 quod ego operor non intelligo semper esse operandum sed iudico quod non est faciendum.

⁋ Ali ter dicitur quod loquitur de malo distincto contra inconti habituato in malitia sopita est recta ratio et viger nentem quia in incontinente viget ratio sed in malo iam erronea fine reluctatione appetitus et hec responsio est secundum mentem aristo.

⁋ Aliter si quis ve lit illud intelligere de omni vicioso etiam dicitur ignorans idest non ita perfecte iudicans sicut posset ceteris paribus si non esset sic malus eo quod voluntas figit mentem citra conditionem illam propter quam se difformat et ita remittitur iudicium vel cessat quasi semper vel communiter.

⁋ Quarto potest sic intelligi quod omnis malus consentit appa rentie false

⁋ Decimunsextum dubium posito quod voluntas vel intellectus non cognoscat nisi vnum et conditiones eius et quid faciendum sit citra ipsum et quod omni bus pensati iudicet ipsum esse eligendum ex debi to tunc si non eligeret illud peccaret contemnendo vel omittendo sed omittere non potest vt videtur nisi actualiter contemnendo non autem potest illud contemnere nisi appareat esse malum igitur non sta bit vltimatum iudicium quod ipsum sit bonum et eligendum quod est contra positum. Respondetur quod in tali vltimato iudicio scilicet quod res sit bona et eligenda stare potest apprehensio alicuius conditio nis displicibilis illius rei que non est iudicatiua nec assertiua et ex hoc libere potest fieri voluntas contra iudicium rationis et est sententia aristok. septimo ethicorum capitulo quinto vbi tractat de sillogismo incontinente habente duas maiores ver bi gratia intellectus iudicat quod nullum dulce sit gustandum et cum hoc apprehendit omne dulce esse gustandum et subsumit vnam minorem scilicet quod hoc est dulce et ex hoc quo ad primam maiorem que est secundum iudicium intellectus infertur ista conclusio scilicet quod hoc dulce non est gustandum voluntas autem libere potest dimittere iudicium intellectus et conformare si apprehensio ni scilicet quod omne dulce est gustandum et sic vna cum dicta minore infert illam conclusionem quod est gustandum cui se conformat non obstante iudicio rationis etiam dicta ratio assumit aliquid quod forte habet instant iam scilicet quod omnis culpa omissionis requi rit contemptum quod intelligatur tamen de contemptu interpretatio

⁋ Sed dices possibile est quod aliquis iudicet aliquid esse bonum et nullam penitus ap prehendat conditionem displicibilem in eodem nec aliquid aliud apprehendat pro tunc tali igitur casu posito aut poterit ipsum nolle aut non velle aut non si non habetur propositum contra liber tatem voluntatis si sic et non potest respuen non apparens malum vel displicibile et nihil tale per casum apprehenditur sibi conuenire igitur. Respon deo quod poterit adhuc nolle illud quia potest se auer tere ab illo quod tunc cognoscit non tamen stante tali cognitione et omni alia circunscripta om ni apprehensione cuiuscumque conditionis male vel displicibilis et cuiuscunque alterius appetibitus a ctum tunc in actu sufficienti primo ad alia apprehendenda etiam forte tunc res non bene et perfecte co gnoscitur nec vltimate practice seu moraliter quia prudentia que est recta ratio agibilium habet coferre ipsum eligibile ad suum oppositum et simi lia quod hic non fit

⁋ Sed tunc est dubium an stan te illo casu voluntas possit non velle sic apprehen sum Similiter aliud dubium an in eodem casu vo luntas possit intellectum auertere ab appreher so et consequenter nolle ipsum vel non velle es videtur quod sic quia voluntas est libera igitur.

⁋ Contra tunc talis auersio esset volita quare et cognita sub ratione boni quod est contra positum probatur dictet intellectus voluntati quod nulla volitio adhuc sit eligenda circumscripto omni alio iu dicio practico tunc propter libertatem suam quan tu ponis potest voluntas illi dictumini se conformare quo posito quero an voluntas velit sicut di ctatur an non si non igitur non conformat se illi dictumini si sic iterum non conformat se illi quia dictamen est quod nulla volitio sit causanda probatur iudicet intellectus quod a actus voluntatis sit bonus et habendus pro ista hora et nullus alius tunc si voluntas non potest se conformare illi iudicio habetur contra dicta si potest igitur potest velle habere a sed velle habere a esset alius actus ab a igitur non conformaret se iudicio predicto.

⁋ Confirmatur quia stante tali dictumini aduertat simul quod a actus non potest esse volitus nisi per bo actum vel alium igitur stante tali iudicio b. actus non est habendus et voluntas non potest se conformare iudicio non habendo b. actum igitur probatur secundum ansel. ve concordia voluntatis numquam deserit rectitudinem nisi volendo aliquid quod rectitudini non concordat sed si actus voluntatis possit suspendi secundum iudicium recte rationis in casu et pati ratione in aliquo casu contra iudi cium rationis ibi peccaret omittendo et per consequens desereret rectitudinem quia fit sermo de culpa mortali ideo hoc erit volendo aliud et si non non oporteat igitur similiter in proposito.

⁋ Ad primum respondetur quod stante tali casu artato vo luntas non potest se conformare dictumini ratio ¬ nis nec etiam potest auertere intellectum ab ap praehenso vt probat armentum. et tamen non sequitur quinadhuc agat libere seu etiam meritorie quia si pri us voluntarie voluit prosequi illud quod per iu dicium rationis poterat iudicari esse bonum tunc totum sibi ascribetur ad meritum nouum propter nouitatem actus vel ad continuationem seu ad prosecutionem prioris sicut est de illo qui continuat peregrinationem suam et tamen sepe non attendit quid faciat sicut nec in predicto casu voluntas at tenderet quid faceret sed solum attenderet citra obiectum dictatum.

⁋ Aliter respondetur quod stan te tali casu voluntas potest se non conformare dicta mini et simpliciter nihil velle et sic etiam facilitur soluitur secundum argu. scilicet concedendo quod voluntas potest suspendere omnem actum suum nihil volendo pro aliqua mensura quod contingit dupli citer vno modo quod sicut preuie dictatur voluntati quod pro aliqua mensura nihil velit seu nihil debeat velle sic etiam voluntas prime potest velle se pro mensura sequenti nihil velle et sic per vsum pofitiuum sue libertatis suspendit actus suos et per con sequens suspendendo actus adhuc habet actum suum sufficit autem pro suspensione quod pro mensura intenta non habeat actum et ad hoc ante se disponat.

⁋ Secundo contingit hoc simpliciter vel nihil volendo sicut in casu argumenti dictum est et ita suspendere actum libere est eam libere nihil velle vel quod velit se suspendere actus suos. Ad secundum dicendum quod in illo casu voluntas non potest se ad plenum conformare illi dictamini nisi suspendendo se ab omni actu.

⁋ Sed contra in tali suspensione voluntas vteretur sua libertate quod non esset nisi mediante aliquo actu et per consequens tunc non suspenderetur abom ni actu.

⁋ Ad illud dicunt aliqui quod libere voluntatem suspendere se ab omni actu non est vsus eius nec vti libertate sua sed est libera priuatio il lius vsus.

⁋ Alio modo potest dici quod libera suspece sio voluntatis ab omni actu est vti libertate et ita vsus liber consistit non solum in positione actus sed etiam in eius suspensione.

⁋ Aliter forte posset dici ad primum argumentum et similia quod liclibere possit voluntas omnem actum dictatum di bere non haberi velle non habere tamen forte si dictaretur nullum actum omnino debere haberi dictumini tali non posset libere se conformare.

⁋ Sed prior responsio mihi plus placet hanc tanm haberent illi dicere qui ponerent peccatum omin sionis num quam posse esse fine peccato commissionis Ad tertium iuxta vltimam responsionem prece dentem esset dicendum quod non posset se dictumini confor mare quia secudum veritatem illud dictamen esset qua si dictare quod deberem velle a vel habere a et tamen quod non deberem agere vel niti habere a vel velle ha bere a quod esset obligare ad opposita vna tamn fantasia esset euadendi ad hoc et credo quod sit vera scilicet quod in tali casu voluntas simpliciter vellet a absque quod vellet se velle a vel se velle conformare illi dictumini Uerbi gratia si dictatur eundem es se ad ecclesiam voluntas potest se conformare ill dictumini solum per hoc quod vulllire ad ecclesiam ei non oportet quod eliciat aliam volitionem qua se hoc velit velle. Ad quartum dicendum quod anselmus loquitur de desertione positiua quae est peccatum commis sionis.

⁋ Decimumseptimum dubium si voluntas esset libera tunc a causa contigentie equaliter prouent ret actio quod est contra commentatorem secundo phisi corum commento 46 vbi vult quod contingens ad vtrum libet non inuenitur in canis actuis sed bene materialibus.

⁋ Confirmatur quia si est indifferens non causabit douec determinetur ista indifferentia et sic oportet ante omnem volitionem liberam precedere aliam hoc falsum est quia tunc necessitaretur ad partem vnam per illam non liberam et etiam tunc processus in infinitum Respondetur quod aristotel in illo casu dicit quod casus non reperitur i his que fiunt necessario vel in maiori parte. seo in his que contingunt vt raro et non facit mentionem ve contingentia equali quia secundum. com mentatorem a contingente equali nulla prouenit actio secundum quod est contingens equale quoniam natura eius est natura materie non forme.

⁋ Ex quo videtur quod nulla potentia actiua equaliter re spicit effectus oppositos sed quelibet ex se necessario determinatur ad vnum effectum.

⁋ Ex quo concludunt multi quod nec voluntas nec alia causa praesi de nouo aliquid agere nisi sibi adueniat aliquod determinatiuum ipsius ad agendum quia commentator loquitur de omnipotentia actiua vniuersaliter si ue sit anima siue non anima vt patet in commento

⁋ Sed illud oe voluntate inquantum est in proba tione prime conclusionis dicendum est igitur quod di ctum commentatoris intelligendum est de causa actiua materie naturali et non libera.

⁋ Et si com mentator omnino intelligat dicta sua simpliciter de omni actiuo tam libero quam naturali nego eum et ita negaret eum redimagis dicens hic poni radi cem heresis qua tenuit deum nihil posse agere con tingentur et libere.

⁋ Aliter tamen glosat eum dicens quod aristotel et commentator equaliter ad recipiendum et non recipiendum ponunt solum in potentiis passi uis deus autem non agit per formam aliquam quan recipit nec habet nouas cognitiones et volitiones per quas contingenter agat videtur igitur dicen dum inquit ille quod potentiam equaliter se habere et per contingentiam contingit tripliciter vno modo ad recipiendum et non recipiendum formas et hoc so lum est in potentiis passiuis licet alique earum patipossunt a sipisis et alique ab extrisecis.

⁋ Alio modo ad agendum et non agendum actione cuius non est principium sufficiens actiuum et hoc non prerequirit determinationem alicuius alterius et ita voluntas omnibus concurrentibus vniformiter potest causare volitionem vel nolitio nem obiecti cogniti et seipsam determinat ad vo litionem vel nolitionem etiam aristotel loquitur ibi de casu distincti contra fortunam et sic casus non prouenit ab agente libere. sed naturali ideo non inuenitur in contingenti equali sed fortuna quia pertinet ad agens a proposito bene inuenitur a con tingente equali actiuo extrinseco.

⁋ Decimum octauum dubium sicut sequitur stante errore inrap petitu sensitiuo iuxta modum loquendiquorundi vel magis proprie loquendo stante actu appetit sensitiui de ordinato voluntas posset ex libertate sua elicere volitionem rectam quod non videtur quia voluntas tenetur refrenare appetitum sen sitiuum.

⁋ Aut igitur refrenat et tunc non est de ordinato in appetitu aut non refrenat et tunc non est rectitudo in voluntate Respondetur quod sufficit voluntatem facere quod in se est et si non plene ap petitus ordinetur non semper passio imputabitur voluntati dummodo non fuerit in culpa respectu il lius.

⁋ Decimumnonum dubium sicut actio volunt atis ex hoc dicitur meritoria quia libere fit et conformiter legi diuine a voluntate sic etiam foret me ritoria si deus talem volitionem crearet in ansma dum modo voluntas per eam vellet quod dictatur igitur etiam actio voluntatis poterit dici meritum si sit ipsamet voluntas quod est falsum quia vo luntas non est meritum hominis.

⁋ Respondetur negando consequentiam quia actio non est ipsum agens nec forma quia agit sed effectus productus ab agente qui etiam dicitur passio prout recipiter in pas so sicut eadem est via athebis tertio phisicorum

⁋ Uicesimum dubium et vltimum detur principalis conclusio voluntas potest libere principiare volitiones conditionatas sicut et absolutas vt pote quia sortes potest velle promouere patrem suum vel huiusmodi si esset omnipotens vel papa vel rex et tunc per tales volitiones posset mereri vel demereri sicut per absolutas volendo secundum rectam rationem vel contra rectam rationem pono tunc quod aliquis conditionaliter sic vellet fornicari si esset licitum vel occidere inimicum si posset hoc facere sine offensa dei aliter autem non.

⁋ Et quero vtrum peccet sic volendo vi detur quod non quia adhuc absolute respuit illecebram quia nouit cam esse a deo prohibitam igitur ille cui preciperetur ne liberaret patrem suum a morte licite posset velle patrem suum liberare conditionaliter ymo meritorie igitur a simili in proposito.

⁋ Contra ita intense poterit per velle conditionale appetere illecebram quod inflammabitur cogitando de illa reet quod erit penale sibi ea causare vel colorem huiusmo di extinguere fine peccato igitur. Respondent aliquos quod velle conditionaliter illa que non sunt mala in se nisi quia prohibita non est peccatum sicut dctantum est de filio respectu patris sed velle conditionali ter malum de se est peccatum quedam enim vt dici tur secundo ethicorum capitulo sexto confestim no minata conuoluta sunt maliciis

⁋ Sed hec respon sio non sufficit vt videtur quia tunc liceret sacerdoti conditionaliter velle habere vxorem.

⁋ Sed hic potest dici quod talis peccaret quia missa manu ad aratrum respicit retro quia obligauit se ad con tinentiam et sic conditionaliter velle vxorem ducere est quasi puipendem illud quod fecit ita quod si tale votum continentie sue adhuc esset faciendum ipse nequa quam hoc faceret stante huiusmodi conditionali vo luntate et ita vult conditionaliter sibi illicitum ex prius facto.

⁋ Sed contra quandiu perseuerat quis in perfecta obedientia quo ad deum non vi detur mortaliter peccare sed talia velle conditionalia respectu illicitorum stant cum perfecta obe dientia quo ad deum igitur minor patet quia licet velle talia non esse illicita vel dolere de hoc quod talia deo displicent sic deordinate velle non so lum conditionaliter sed sine conditione tamen prime ea conditionaliter velle sub conditione non at fectata deliberate non videtur illicitum igitur non sunt peccata saltem mortalia quod concedo sed quin sint venialia non videtur mihi bene possibile quando habentur inutiliter si tamen adiungatur absoluta nolitio eorum propter deum Uerbi gra tia vellem homo si esset licitum sed modo nolo quia prohibitum a deo non solum non videretur esse peccatum sed actus meritorius propter velle deo placere et nolle illicitum perpetrare.

⁋ Aliter re spondeo quod quedam velle conditionaliter libere causata sunt valde meritoria puta cum quis pro pter deum vellet iuuare inopem si haberet et ita de similibus et quedam sunt valde demeritoria sicut velle committere adulterium si esset oportunitas. Et quedam vana et inutilia sicut si homo multum insisteret in illis que fieri ratio non suadet nec dissuadet vt scilicet quid faceret si esset rex vel papa etc.

⁋ Secus est de multis ad que ab solute inclinamur secundum sensualitatem et per appetitum intellectiuum secundum affectionem naturalem vel commodi a quibus nos trahimus propter deum quod tamen vellemus ea si essent licita et talia velle ex tali causa prime conditionaliter cum aliquo velle absoluto propter deum non credo esse illicita quando causaliter occurrunt. Insistere tamen talibus per cogitationem morosam vsque ad inflammationem vel alias deordinatas passiones est interpretatiue in eis complacere et hoc est illicitum illis quibus executio operis est illicita hoc tamen non ex tali vo litione conditionali quia illa circunscripta si quis immoraretur talibus illecebris per solam cogitationem naturaliter insurgunt passiones non ha bende.

⁋ Item dico quod optare per tales conditiones sub quibus talia sic volita deo non displicerent et huiusmodi est deordinate grauiter velle peccare nec talia sunt velle conditionalia sed desideria absoluta longe tamen minus est peccatum quam quo quis absolute vellet illud quod conditionaliter supponebatur prius velle.

⁋ Ad argumen tum pro secunda parte dubii de inflam matione patet ex dictis quia ibi est culpa non ratione conditio¬ nalis volitionis sed propter permissionem illici tam vel potius procreationem vel incitationem tatur concupiscentie inslammantis per morosam ymagina tionem et prohibitum illi cui non licet opus illud

⁋ Ad argumentum principale dicendum quod in isto instam ti quo voluntas producit actum suum post delibe rationem libere producit illum.

⁋ Et ideo quando est et in eodem instanti prius natura quam causet ips posset non causare eum.

⁋ Ad philosophum dicitur quod ly ne cesse denotat necessitatem consequentie non conse quentis quia hec est necessaria sed aliquid aliquando est ipsum tunc est quando est.

⁋ Sed contra hec etiam est necessaria si aliquando erit ipse tunc erit igitur non est differentia inter presentia et futura quo ad necessitatem vel contingentiam quam tamen differentiam philosophus ibidem intendit Aliter igitur dico quod intentio philosophi est quod posita qua uis entitate in aliquo instanti non est in potestate alicuius cause eam facere non esse in illo instanti nisi per transitionem illius instantis vel desitioquia tunc esset possibile quod simul in eodem instan ti esset et non esset sed secus est de futuro quia non obstante quod antexpris erit in aliquo instanti tamen in potestate eius est quod ipse tunc non erit vnde posito quod aliquid nunc sit non potest nunc non esse sed posito quod aliquid erit cras possibile est quod non eritur cras sed hoc non est contra libertatem voluntati quia aristotel non dicit quod omne quod causat quam do causat necesse est tunc causare non enim est ne cessaria habitudo in omnibus inter rem que cau sat et causationem sicut est inter rem et ipsam esse sed contingens si est causa libera

⁋ Sed contra ista consequentia non est bona volitio que nunc actualiter causatur a voluntate est igitur voluntas nunc cau sat eam et antecedens iuxta modum predictum est necessarium igitur et consequens item recte sicut tu arguis de entitate posita in aliquo instanti sic ego arguam de hoc quod aliqua res causat in eode instam ti.

⁋ Propter ista argumenta dicit adam quod de vir tute sermonis non est concedendum quod causa potest nunc non causare si tamen de facto causet quia causatione iam posita omne quod causat necessario causat cum hoc tamen stat quod posita natura ista sci licet voluntate que nata est in hoc instanti ponere hunc effectum cum omnibus requisitis praeuiis adhuc effectum in potestate voluntatis est non ponere hunc effectum in eodem instanti et ita stat quod in hoc instanti prius natura quam poneretur ista causatio vel volitio posset voluntas non ponere eam licet si nunc ponatur non sit in eius potestate quod mo do non sit.

⁋ Et vltra dicit saluando libertatem vo luntatis pro instanti in quo causat actum per hoc quod prius natura quam causet eum posset libere ipsum non causare et per hoc saluari potest Christum meruisse in primo instanti et angelum potuisse peccare in primo istanti sui esse et similia vera multa que alia via sal uare non potest scilicet magistri huguelin et obram et aliorum dicentium quod libertas voluntatis non respicit presens et preteritum sed futurum nec valet dicere ad magistrum. et hugelin sicut dicit quod hoc ve rum est sic quod libertas talis etc. que fit cum iudicio rationis discursiuo non est nisi respectu futu ri contingentis quia in instanti terminante talem dis cursum prius natura quam causet est voluntas potens vtramque partem eligere alioquin incideretur in articu los multos parisiis etc. dicendum igitur circa predicta quod va tuntas si habet libertatem respectu praesentis sic quod rem praesentem possit facere non esse pro nunc in quo est ponens ymo talem libertatem solum habet respectu futuri sed quod prius natura quam esset ponens in natura voluntatis ex sua libertate esset quod actum natura posteriorem non po neret et secundum hoc voluntas libere causat actum in instanti quo ipsum causat non quia potest iam causatum non causare sed quia in eodem instanti prius naturalia quam causet huiusmodi posset illum causa re tunc quia quandodo non est nihil causat sed voluntas solum in possunti est igitur solum in prasunti causat et si hoc igitur non necessario nec libere causat aliquid nisi in poasenti.

⁋ Et mirum est de okram dicente quod li bertas solum est respectu futuri et tamen concedit quod angelus potuisset peccasse in primo instanti sui esse

⁋ Item si angelus peccasset in primo instanti sui esse et precise per illud instans habuisset esse tunc non videtur libere peccasse nisi detur hec via

⁋ Aliter dicunt alii concedendo simpliciter quod volun tas causans a actum praesentialiter in instanti b. libere causet ipsum sic quod potest ipsum non partialiter pro instanti. b. absque tamen distinctione etc. ipsius b et concedcitur quod aliquid dum est potest non esse ete. nec aristo teles ponit oppositum.

⁋ Sed dicit in sensu con posito omne quod est quando est necesse est esse et omne quod non est quando non est non necesse est esse nec sequitur ex dicta solutione quod possibile sit aliquod simul esse et non esse vt patet respicienti logicam

⁋ Notandum etiam an deus possit auferre libertatem a voluntate et videtur quod deus possit facere hominem eiusdem nature omnino cum hominibus qui nunc sunt habentem rationem et voluntatem taliter quod recte sicut appetitus sensitiuus positis omnibus requisitis ad hoc quod feratur in suum obiectum na turaliter fertur in ipsum et non est in eius potestate non ferri sic voluntas etiam positis omni bus requisitis ad volitionem aliquam natura liter eliciet eam et non est in eius potestate non elicere eam nec etiam posset se libere continere nec ad oppositum flectere sic etiam videtur quod deus nunc possit ordinare oe voluntate hominis quia velit sibi concurrere ad agendem libere sed solum natura liter modo predicto seruata tamen integre natu ra voluntatis.

⁋ Et sic vltra videtur quod licet secundum legem ordinatam non possit auferri libertas voluntatis ipsa remanente tamen absolute est pos sibile quod deus modum agendi libere auferat a volun tate ipsa remanente nec est de essentia sub ratione voluntatis habere in sua potestate modum agendi libere quamuis sit bene de essentia et ratione voluntatis posse agere libere vel esse libere accidentium vel eam esse libertate donatus.