Quaestio 1

⁋ Iesus Christus totius scripture sacre princi pium atque finis esse dinoscitur ipsius igitur gratia directrice humiliter postulata quero circa principium libri sententiarum.

⁋ Utrum studium sacre scripture sit meri torium vite eterne quod non quia finis per se immediatus talis studii est credere vel scire sed propter principium non est meritorium quia non est in libera ptante nira credere vel non credere nec propter secudum quia scientia infiati i corintuem. viii. Contra per istud studium peruenitur ad sapientiam quae ducit ad vitam eternam igitur Antecedens patet ec. octa uo quid habet amplius sapiens a stulto nisi vt pergat illuc vbi est vita et cait.lo septimo comparans adinuicem sapientiam et diuitias dicit hoc habet amplius eruditio quod vitam tribuunt possessori suo. Hic erunt tres articuli ⁋Primo ponitur conclusio cum suis persuasionibus. Secundo mo uentur dubia.

⁋ Et tertio respondetur ad ea. Conclusio questio tamquam certa est concedenda: quia non est dubium quin illud studium sit natum esse vel natum agere ad meritum illis qui ex caritate et propter finem debitum assumunt illud probatur tale studium est operatio humana li bera vt quilibet in se experitur: et perducit ad noticiam sci entie diuinitus inspirate quae secundum apostoilium secunde thimo

⁋ Tertio vtilis est ad docedum ad arguendum ad corripiendum et erudiendum in iusticia vt perfectus sit homo dei ad omne opus bonum instructus. Sed omne id quod reddit hominem perfectum ad omne opus bonum hoc iuuat et dirigit ad vitam eternam igitur. Item ad ro. decimo quinto quacumque scripta sunt ad nostram doctri nam scipta sunt scriptura sancta prouocat nos ad specie vite eterne.

⁋ Item hieronymus in prologo biblie daniel in fine sacratissime visionis ait iustos fulgere quasi stellas et intelligentes id est doctos quaesi firmamen tum. Item primi ad corinthem. secundo nos autem non spiritum huius mundi accepimus sed spium qui est ex deo sciamus et a deo donata sunt nobis quae et loquimur non indocti humane sapientie verbis sed in doctrina spius vbi dicit glosa quod sine hac scientia nemo beatus est. Item au gustinus decimo quarto ca. secundo de trinitate super illud apostoli alium datur sermo scientie de qua inquit in volumine xii. disputaui non vtique quic quid sciri potest ab homine i rebus hunanis vbi plurimum superuacue vanitatis et noxie curiositati est huic scientie tribuendum sed illud tantum mono quo fides saluberrima salubri via quae ad vera batitudinem ducit gignitur nutritur defenditur et roboratur sed ad hoc studere et laborare meritorium est. Preterea ad hoc arguit gandensis in summo articulo quinto in quastione. vtrum homin studendum sit vt sciat et tet quod sic quia vl timus terminus vite hunane est noticia perfecta summi veri ad quem terminum deueniri non potest nisi sciendo aliqua vera quae sunt ad ipsum tanquam via igitur siudendum erit ad hunc finem vt homo sciat et praecipue in theologia vbi inueniuntur talia vera que sunt via. consequentia tenet quia nemo veniet ad terminum nisi ambulet per medium. Et confirmat illud idem augu. xiii. de Ci. dicens. sine icientia nec virtutes ipse quibus recte viuitur deo onino possunt haberi per quas hec vita misera sic gu bernatur vt ad illam que vere beata est perueniatur eter na hec ille. Ex illo arguit in fine q. ipsum inquam stude re ordinata intensione est opus meritorium vite eterne quia nec fine scientia dirigi possunt etutum opera propter quod dicit Apostolus prime thimo. iium. attende tibi et doctrive. ideo monuit psalmista. gustate et vi dete etc. quia sicut scribit hugo libro didasta capiiii. 10. diuina eloquia aptissime fauo comparantur que et propter simplicitatem sermonis arida ap parent et intus duicedine plena sunt. Ad id facit illud ysidori de summo bono libro primo cap. xix. Scriptura sacra pro vnius cuiusque doctoris variatur intelligentia sicut mamna quod ppso veteri pro singu lorum delectatione varium dabat saporem. Item hieronymus in epistola ad paulinum totum inquit quod legi mus in scripturis diuinis nitet quidam et fulget in corti ce sed dulcedo est in medulla qui edere vult nucleum frangat nucem hec ille. sed ista fractio est per studium igitur Secundum argumentum est haberici gandensis qui concedit quod homini studendum est vt sciat quod non est ver si ly vt dicit cau sam finalem vltimatam quia taliter nec scientia nec vir tutes nec beatitudo appeti dicuntur quia me scire vel beatum esse est me aliqualiter esse vel me habere sed si finaliter appeto vltimate me aliqualiter esse vel habere cum hoc sit creatura quod non est faciendum. Sed si ly vt dicit finem quo bene conceditur sic etiam noticia per fecta summi veri etc. bene est finis quo humane vite sed solius deus est finis vltimus igitur. Item secluso per yma ginationem omnim extriseco adhuc scientie et virtutes essent appetende tanquam perfectiones anime humane. Ideo etiam dicitur quod sint appetende propter se nec in eis est sistendum vt dicit magister libro primo di. prima. Item studere ad perceptionem cibi spiritualis anime est meri torium studiu sed ille est effectus sacre scripture igitur etc. minor patet per illud gregorii moratur super illud hob amittentes vocauerunt tres sorores suas vt co mederent et biberent cum eis scriptura enim sacra nobis cibus est aliquando potus. cibus namque est in locis obscurioribus quia quasi exponendo frangitur et commedendo glutitur potus vero est in locis aptioribus quando ita sorbetur sicut inue nitur. Ad illud facit imprsmo prologo mora. smo dinus sicut misteriis prudentes exercet sic plerumque superficie sim plices refouet quia habet in publico vne paulos nutriat seruat in secreto vne mentes sublimiu in admiratione suspendat qui quidam quippe vt ita dixeri est fiuuius planus et altus in quae et agnus ambulet et elephas natet. Item in mensa scripture sicut dicit hugo de claustro anime po nuntur tria fercula caro agnina arietina et vaccina abel agnum arietem abraham iosue vaccam. In agno vt otest designatur simplicitas cordis inariete fortitudo opris in vacca lac praedicationis vt non sit in nobis simpli citas fine discretione nec discretio sine lacte doctri ne. Item grego. moralium. 22v. super illud iob brachium excelsum conteret oet sic verba dei quasi pigmenta quaedar sunt nostri adiutorii et sicut pigmentum quanto plus teritur tanto in poculum virtus eius augetur: ita diuina eloquia quo magis exponenda conterimus eo amplius q. bibentes iuuantur. Preterea criso. supra matheu loquens de vtilitate sacre scripture dicit quicquid quaeritur ad salutem inuenitur in scripturis qui enim ignorans est inuenitur ibi quid distat: qui contumax est inuenit ibi quae timeat: qui laborat inuenit ibi promit sa quibus recreetur adeptis igitur tale studium natum est iuuare ad meritum. Item gregorius mo. super illud 3ob bibent sitientes diuitias eius. Sepe inquit stultus habet verum liquoris fontem sed non bibit quia ingenium intelligentie accipit et fit quod intelligen tie studio valeat sed ab omni studio doctrie fastidiosus cessat et post sepe idcirco desidiosus ingenium accipit vt de negligentia iusticia puniatur et quod fine labore assequi potuit scire contempnit et non nunquam studiosus tarditate intelligentie premiatur vt eo magis premia retributionis inueniat quo magis in stu dio iuentionis elaborat.

⁋ Item studium quo possumus cognoscere defectus nnos et animari ad op virtutis est meritorium sed tale est studium theologie igitur etc. minor patet per gregorium in principio. secundi moralium vbi dicit scriptura sacra mentis oculis q. quoddam speculum opponitur vt interna nostra facies in ipsa videatur ibi et enim feda nia et pulchia cognoscimus sbi sentimus quantu proficimus ibi videmus quantum a profectu loge distamus. narrat gesta viror et ad imitationem corda penetrat infirmorum dum illor facta commemorat contra vitior prelia debilia nna confirmat fitque verbis illius vt eo minus mens inter certamina trepidet quo ante se positos tot virorum fortium triumphos videt nec solum nobis eorum virtutes asserit sed etiam cautius casus inotescit vt et in victoria quidem fortium quid mittendo arripere et rursum videamus in lapsi bus quid timere debeamus. Item praeseruat a viciis praecipue a carnalibus. vnde hieronymus in epostola ad rusticum. ama inquit scientiam scripturarum et. carnis vicia non amabis. Item illa nra operatio qua letificantur angeli boni et torquentur mali est meritoria. huiusmodi est siudium theologie dicit enim glosa super illudid i Coriniues et angelici spiritus nobis adesse credendi sum cum sacris lectionibus aurem commendamus ymo quod plus est secundum orig. super Mposue ometu. 2 simile dicit ibidem prius vertutes angelice cum scripturam ore proferimus velut quodam catmine in veritate nobis adesse et ferre auxilium delectantur et nobis assistent reficiuntur in sermonibus et pascuntur contrarie virtutes torpescunt et fatigantur. Item origenes super librum minor quantis inquit demones putas augeri tormen tis si quem viderint vendere omnia sua et dare pauperibus et tollere crucem suam et sequi Christum. super omnia vero eis tormentor sunt genera si quem viderint verbo dei operam dare et scientiam diuine legis et misteria scripturarum intentis studiis perquirentem hec ille patet igitur conclusio principalis. Contra dicta dubita tur habeat aliquis totiens tales actus studim ex charii tate procedentes quo vsque meruerit tantum premium quan tiipsius anima est capax quod est dandum cum anime capacitas i sit finita tunc sequitur quod studio sequenti nullum correspondebit praemium igitur pari ratione nec praecedenti. Se cundo tunc aliquis posset mereri inuitus quod est coter augustinus primo confessi. ca. 2i. vbi dicit quod nemo inuitus benefacit etiam si bonum est quod facit consequentia probatur quia antecendens posset esse casus licitus ex praecepto dei vel al quo quis pro dicenda missa nollet interrupere actum studui in scriptura sacra ymo nollet mereri vel vellet non mereri per actum studim pro certa mensura sed nolendo mereri vel volendo no mereri esset inuite mereri igitu etc. Tertio tota quantitas meriti nii consistit in bonis volitionibus igitur actui siudendi nullum meritu correspondet Antecedens probatur nam ex actibus interi orib necessario inferunt exteriores voliti si assit possibi itas vt patet nono metha. vbi dicitur omne potes secundum ratione necesse cum non deficiat cuius habet potentiam et vt hoc habet facere sic habita volitione conformi ad studem dum necessario sequitur actus studum igitur totum meritum correspondet volitioni interiori et nihil actui studendim Confirmatur quia actus studu potest fieri bene vel ma le sicut alii actus exteriores igitur sicut opera exteriora non addunt meritum super operationes inte riores quae posita necessitate naturali inferunt opus exterius ita nec actus studendi. Forte dicitur quod non e simile quia studium per se ordinatur ad hoc vt cognito per studium quid oporteat agere vel respuere sequatu bona et meritoria electio conformis tali dictumini secus autem est de operibus exterioribus. Contra posita eadem causa vel simili sequit similis effectus sed tota causa quare opera exteriora non addunt distin ctum meritum super volitiones interiores est quia non sunt in libera piante exterius operantis quia si stent in teriores exterius operet si possit. Et similis causa est in proposito quia vt dicui septimo ethicor ca. quito. scito quandom omne dulce gustare oportet hoc autem dulce vt vinum aut aliquod aliud singularium ne cessarium potentem et non prohibitum hoc operari.

⁋ Et ex isto etiam probatur quod quado homo habet efficax vel le in vniuersali ad bonum et in particulari cognoscit per studium quod hoc agere scilicet dare ele mosinam vl aliquod huiusmodi sit bonum necessario sequitur volitio ad sic agen dum. Quarto tunc studem in theologia posset cadem sul praecepto sicut communiter intungitur religiosis fit igitur quod ali quio pro ipse pro quo obligatur ex precepto fiudere ve velle siudere scienter omittat velle siudere. tunc talis omissio esset tantum culpabilis vel tantum malum demeriti quantum velle vel oppositum esset bonum meri ti quia magnitudo culpe omissionis non est alicui mensu rabilis nisi ex quantitate boni omissi sicut in genere be ni negatur tam mala est cecitas quam bonus est visus.

⁋ De hoc etiam anselmus et cur deus homo ca. xiiii. de bonum tam bonum est quam mala est eius corruptio falsitas consequentis probatur quia nolle studere qui est actus contrarius ad velle studere est peior quam sola omissio talis actus et et tamen nolle studere non est peius in genere culpe posito casupraedicto quam velle studere sit bonum quod pateti simili conparando odire deum ad diligere deum sed odire deum peius est quam eius sola omistio pro tempone pro quo homo tene tur diligere deum. Quinto sic si sic siudere imponere ts tur alicui in foro penitentie adhuc esset meritorium quia talis impositio non facit non meritorium quod alias esset meritorium. Falsitas probatur quia vel tunc esset magis meritorium vel minus vel eque sicut inaliquo non vel eque sicut in aliquo non habente ita satisfacere ceteris paribus non magis quia tunc ille reportaret commodum de peccatl no eque quia tunc me reretur equalem gloriam cum illo qui non peccasset et vltra hoc remissionem pene et tunc sequitur quod ceteris paribus deus non ita sufficientur retribueret pro pari bono perseueranti in bono sicut illi qui in crimina cecidisset hoc videtur inconueniens et contra anselmum. Cur deus homo libro. vii. ca. 2i. vbi dicit quod non conuenit deo quod similiter sit apud deum peccanti et non peccanti. Et no potest dici quod minus quia nulli expediret in vita ista satiffacere pro peccatis suis quia quantuncumque sibi parum decresceret de beatitudine ex hoc quod solum redimeret penam temponalem purgatorii cum talis pars generalie foret eterna perior esset carentia illius generalie quam susti nere penam taxatam sibi in purgatorio et per consequens maa expediret sibi facere hic huiusmodi opera bona non satisfaciendo per ea quam ad damnum sempiternum satisfacere Sexto io. xvi. diitet hec est vita eterna vt cognoscant te solum verum deum quare si conclusio foret bona se quaretur quod sic studere esset meritorium diuine visionis vel cognitionis falsitas probatur quia tunc a creatura posset ha beri visio infinite perfecta quod est impossibile consequentia proba quia semper si cetera sint paria respectu obiecti perfectio ris haberi potest ab intellectu creato visio perfectior Confirmatur quia si haberetur aliqua cognitio qua infini ta viderentur sic quod quodlibet istorum esset disticte isti esset infinite perfectionis sed deus est obiectum infinitum equalens vel excedens infinita obiecta talia si dartur igitur visio dei si daretur disticta esset infinite perfectio ris praeterea vel mediante tali visione appareret deus bo num finitum vel infinitum. si sinitum tunc aliud a deo pos set apparere melius et diligibilius deo clare viso si infinitum tunc ab intellectu creato deus esset compre hensibilis quia si non vel hoc esset ex eo quod deus non potest ita clare cognosci ab intellectu creato quam clare ipse cognoscibilis est et hoc non quia tunc pari ratione nulla creatura esset ab intellectu creato comprehem sibilis vel hoc est ex eo quia quaelibet creaturam quantumcumqu clare deum videntem aliqud dei lateret quod est falsum quia nec deitas nec persona etc. cum ibi sit summa sim plicitas vel ex eo quod deus non potest apparere intellectur creato tantus quantus est et tunc appareret intentum iset quod appareret solum bonum finitum nec potest dari quartus modus non reducibilis ad aliquem praedictorum. Se ptimo tunc beatifice frui deo posset esse praemiunm pro tali studio sed hoc non quia sic frui non est possibile creature eo quod hoc vel inferret gaudium infinitum qud probatur quia de malo pene eterne est dolendum infini te quia improporcionaliter plusquam de aliqua penatenporali sed de nullo malo pene est rationabiliter plus dolendum quam de dei beatifica fruitione sit gaudendum Item deus clare visus plus delectat quam aliqua pena con tristet. Ad primum istorum videtur prima facie conceden dum quod sit dare maximam charitatem vie ad quam anima possit pertingere et per consequens maximum premium in anima es sentiale etiam receptibile secundum illud augui in enche. ca. penultimo vbi dicit quod minuitur cupiditas crescente charitate donec veniat hec ad tatam magnitu dinem qua maior esse non possit. Ad hoc etiam facit dictum magisteri de anima Christi libro ii. di. 2ii. cai. 1 et tunc cmni sequenter videtur dicendum quod anima partigens ad talem summum gradum gratrie et praemum postea nullum nouum premium nec nouum gratie gradum mereretur sed per bona opera sequem i tia mltiplicius mereretur idem quod prius et hoc consequen tertenet ma. li. 1ii. di xviii. ca. il. de Christo.

⁋ Set otet tunc creatura plus posset secundum legen dei ordinatam mereri quae posset sibi retribui de potentia dei absoluta est tunc plus posset mereri de pena quam sibi possit infligi secundum proportionalem taxationem legis odinate a deo quia citra condignum punit consequentia patet deducenti falsitas patet quia est contra iudicium rationis et etiam quantuncumque post gradum summum aliquis grauiter peccaret non esset in dei ptante absoluta grauius eum punire et tunc peccata remanerent impunita et per consequens non ordinabilia praeterea peruento ad talem summum gradum opera sequentia procederent libere ex maiori charitate igitur maio ri praemio digna praeterea. Contra hanc responsionem videtur esse clementina de hereticis ad nim. d. quod quedam secta damnabiliter abhominabilis insurrexit tenens et asserens doctrina sua sacrilega quod homo in praesenti vita tantam ac talem perfectionis gratiam potest acquirere quod am plius proficere non valebit nam vt dicunt si quis posset profice re posset aliquis Christo perfectior inueniri. Et contra istorum beghardorum sententiam super illud. Capi tulum allegat Io andree illud augustinus contra poui. quod ponitur in decretis de pe. di. 11. caritas inquit augustinus in quibusdam perfecta in quibusdam impefecta perfectissima autem in hac vita haberi non potest. Etiam di cit quidam doctor inquirens an charitas viatoris pos sit equari charitati comprehensoris tenens quod non secundum legen dei communem quia si vnus homo viueret per maximum tempus ordinatum secundum hanc legen merendo semper quantum posset secudum illam legen adhuc non per tingeret ad gradum charitatis patrie a multo er go fortiori habet ille dicere quod non petingeret ad maximum gradum in ipsius anima receptibilem e sed hoc non sufficit tumen quia ipse concedit et bene quod deus potest tandiu conseruare hominem in vita meritoria quod ille hoc haberet tantam charitatem sicut hoc habet in patria quamuis ex hoc non sequatur quod posset deum hic tantum amare sicut ibi amat petrus quia de esset sibi cognitio ita clara.

⁋ Et certe pari ratione dicam ego quod poterit hominem in vita meritoria conserua re donec pertigat ad charitatem finitam quantucum ple cuerit si hoc nun quam fuisset mortuus solutio ista non habret locum.

⁋ Tnmen si enoci et helyas sunt in statu merendi de illis non habet locum solutio sed procedit argumentum.

⁋ Al ter mihi videtur dicendum quod capacitas anime est finita et repleri potest de quauis forma in ea receptibili de cuius spire non est dare maximam possibilem proportionaliter in spreiualibus secundum intentionem sicut vas corporale repleri potest liquate secundum extensionem. Et simul cum hoc quod si infinitum ho mereretur deus sibi sufficientius potest retribu ere proportionaiter sicut modo solet retribuere bona fa cta vnus modus hoc soluendi est iste quod in animaiam naturaliter repleta gratia deus per miraculum poterit ponere equalem priori si ipsa hoc meruerit et eodem modo tertiam quartam et hoc sine fine et proportionalitur in alia vita de praemio et pro cedit ista ymaginatio sicut oe pluribus corporibus in eo dem loco. Alius modus possibilis sine tali miraculo et subtilior esset priori quod in omni creatura ratioali respectu dei possunt recipi visiones et amores fruitiui diuersarum sprirex non tot quin plurium quarum indiuiduum vnius ipsam totalitur replens in perfectione excedit indiuiduum al terius sprei inferioris qualitatis vel gradus in sua specie recte sicut denarius aureus excedit argenteum eiusdem quantitatis et sicut vinum excedit aquam i quantitate etc. Et proportionaliter dicitur de formis receptibilibus et a deo cabilibus in anima viatoris quarum qualibet poterit dici et esse charitas vel gratia. Ideo nec est dare perfectissimam charitatem receptibilem in aliqua anima viatrice nec beatitu dinem perfectissimam receptibilem in eadem. Et sicut non est spossibile multa accidentia diuersarum specierum se compati quorum quodlibet replet totum subiectum quo ad suam speciem sicut discus plenus lacte repletur albedine ita quod extensionem vniformis raritatis non posset simul recipere naturaliter tamen recipit eque extensam dulcedinem et etiam humiditatem et etiam sic proportionabiliter potest esse in proposito. Set contra ilus repugnat capacitati finite creature recepti ilis illius quae plus perficitur secundum operationem altioris spe ctei quam illius quo solum perficitur secundum operationem altioris gradus indiuidualis inferioris speciei igit si indiuiduum inferioris speciei ita repleret eam quod non est receptiua fidiuidui alicuius altioris gradus in eadem sprermulto minus est receptiua indiuidui ipent altioris quod necessario excedit primum indiuiduum quo ad nobili tatem gradus speciei: ita charitas est in infinitum intem sibilis igitur si repugnat anime recipe gradum intesionem hoc est perper limitationem sue perfectionis. Ad illud quod dicunt ma. et gregorius de donis anime Christi sic respondet credo quod hoc sit de facto et oe potentia dei ordinata. et postea dicit quod Christus post primum instans conceptionis iue fuit in sia tu comprehensoris non in statu vie quo ad merendum sibi sed aliis tantum sicut sancti in patria non possunt mereri sibi tamen merentur nobis. Ad scem principale negatur consequentia.

⁋ Ad probationem dicitur quod stante casu iste vellet quod actus iste esset non meritorius quia tamen libere causat eum ideo meretur inuitus secundum quid sed non simpliciter. Set contra iste in tali casu non meretur ymo demeretur igitur antecedens probatur quia me velle proximum per bonum actum non mereri esset illicitum quia inuidia grate fraterne sed plus teneor mihi quam proximo igitur. Set pro solutione arguitur si scirem deum ordinasse quod proximus meus posset saluari per hoc quod ego sibi darem meritum meum vnius hore ita quod egomet carerem illo merito et quod aliter saluari non posset praeceptum charitatis me ligaret ad hoc faciendum igitur. Preterea deus posset mihi praecipere hodie vt cras in a non merear et meritorie possum me huic praecepto conformare. tunc in qualibet instanticitra a quo habeo actum volendi non mereri in a merebor licet non semper nouo merito et forte pari ratione retinendo vel no uit eliciendo illum actum in a merebor in a credens me in hoc praeceptum dei exequi non aduertens quod ex hoc mererer. Ad illud dubium dicitur quod secundum legen dei communem vbi non occurrit talis casus qualis praetactus est vel tangetur qu id ist sine notabili etiam charitatiua causa erga deum et pro ximum nullus potest mereri volendo non mereri ymo velle non mereri per actum de genere bonum esset peccatum. Secundo vi detur dicendum quod ho bene posset oe possibili posito casu rimi argumeti in contrium vel simili volendo no mereri ex iainaduertentia quaedam quod non percipet quod sic velle in tali ca su esset mereri sic credo paulu meruisse dum optabat anathema esse a Christo pro fribus ad ro 12x. eodem modo de moyse quando orauit exodi. 2xxii. dimitte eis hanc noxam aut si non facis dele me de libro tuo quem scripsisti. Tertio videtur mihi dicendum quod habens plenum iudicium de conditionibus actus sui quae ad meritum vel demeritum non potest simul mereri volendo efficacitur non mereri probatur quia si non hoc maxime esset in casu praedicto de praecepto vel in aliqua consimili. falsitas probatur quia esto quod habeas praeceptum volendi non mereri per a horam si non conformas te precepto peccas si autem conformas te precepto et velis efficacitur non mereri tunc non libere et scienter causas actum quem scis esse meritorium. si solutio supponit quod tu habeas plenum iudicium et noticiam de conditionibus actus tui quae ad meritum vel demeritum et si tu vis efficacitur non mereri igitur non mereberis volen do non mereri. vel etiam estoquod habeas praeceptum non me rendi per a horam. si tamen dicitur quod tu in a hora mereris volen do non mereri et cum per solutionem tu non mereris quin scias te mereri igitur scienter transgrederis praeceptum gitur peccas et non mereris. Item qui omnino vult non me teri non causat scienter actum quem scit esse meritorium nec propter salutem proximi nec propter suam. Correlarium stante lege dei ordinata scilicet quod omnis exeques praeceptum dei in charitate meretur: deus non potest simul cum hoc praecipe re exesenti in charitate quod per certum tempons non mereatur: proba tur quod non pot quis exequi non potest sibi rationabilitur praecipi: sed tale praeceptum nullus execens in charitate exequi posset quia exequendo praeceptum mereretur siue per positionem actu voluntatis siue per suspensionem et sic praeceptum non exequare tur et ita simul exequaretur et non exequaretur quod est impossibile. Sciendum etiam quod possibile est in casibus prdicti et simili bus quod aliquis volendo non mereri per vnam horam propter hoc quod se conformet praecepto vel voluntati diuine meretur per eandem non propter volitionem non merendi sed propter volitionem deo obediendi et igitur non sequitur quod meretur inuitus staret etiam in eodem casu quod non meretur quia deus posset illam obedientiam non acceptare ad meritum.

⁋ Aduerte etiam so lutionem ade quia est bona.

⁋ Sciendum etiam circa solutionem primi argumenti quod multiplex est capacitas quaedam receptiua quaedam apprehensiua et vniuersatr actiua quaedi repraesentatiua quaedam eminenter et vertualiter contentiua quaedam circumscriptiua quaedam poncialiter coexistiua dicendum igitur quod cuiusset creature rationalis capacitas receptiua etiam obedientiatur dicitur est infinita nec illa det perfectionem sed potius impfectionem quae deo non conuenit.

⁋ Capacitas autem apprehesiua sicut est in homine cognoscitiua et dilectiua finita est in creatura quod probatur quia esse apprehensiuum dicit perfectionem simpliciter igitur nulli conuenit illimitate et immense nisi soli deo igitur etc. et idem est iudicium de qualibet actiua cuiuscumque rei capacitate.

⁋ Tamen patet quod licet creatura rationalis in ifinitum procedendo semper perfectioris et perfectioris gratie vel visionis vel dilectiois vel cuius cumque qualitatis vel actus sit receptiua tamen vltra gradum sue comprehensiuitatis non potest cognoscere vel diligere vel alias se apprehensiue actuare. Ex quae patet quod non semper creatura per duplam dilectionem potest in duplo plus diligere nec per duplam cognitionem in duplo plus cognoacere quamuis per nobiliorem qualitatem vel actum in ea a deo causatum perfectior et nobilior fiat qualitatiue et etiam acceptior quo ad deum qui etiam plus secundum hoc potest acceptare actus eius et per consequens facere quod sint plus et plus meritorii et correspondenter plus praemiatorii seu maiori praemio digni et sic in infinitum ascendendo quia hoc totum respicit capacitatem in creatura et possibilitatem largitiuam in creatore quarum vtraque est infinita non tamen predicto modo creaturam potest perfici actuatiue quia esse actuatiuum seu cognoscitiue dilectiuem vel quacumque modo non potest competere creature nisi limitate vt dictum est et contradictionem implicaret quod deus faceret creaturam plus diligere quam ipsa est dilectiua quia quante deus potest facere creaturam diligere tante capax est vt diligat vel tante est dilectiua et similiter arguitur de aliis actuationibus vnem sequitur quod non opetet vt dupla visio in sor te denominet eum in duplo plus videntem nec opetet quod dupla dilectio denominet eum in duplo plus diligentem sed denominat eum plus alia denominatione quilitatiua nobis forte igno ta patet igitur quod nulla est ratio quare creatura rationalis non est capax cuiuscumque indiuidui quanticumque gradus in eadem specie ita bene sicut est capax semper nobilioris indiui dui diuersarum sprerum. nec est simile quod adductum est de qualitalibus corporalibus et esto quod sic tunc dico quod non repugnat lacti recipere cuiuscumque intensionis vel perfectionis albedinem etc. Capacitas representatiua est in deo infinita et videtur quod non possit esse in creatura nifi limitate propter rationem tantam de perfectione simplicitur et ex eo qui si posset esse creatura infinite re presentatiua tunc posset alicui representare infinite. et non deo quia ille non potest sic cognoscere per repraesenta tionem alterius igitur creature sed hoc non cum non possit esse aliqua creatura infinite apprehensiua vi dictum est. Capacitas eminenter contentatiua etiam con petit deo illimitate et cuilibet creature secundum gen et gradum suum. Capacitas circunscriptiua conuenit lo cmmun cuilibet infinite cum quilibet locus in infinitum pos sit extendi. Capacitas pntialitatis coexistiua conue nit cuilibet est infinite quia qualibet creatura coexistit deo qui est infusttus etiam qualibetras est capax cuiuslibet rei create vel canbilis magne vel parue in infinitum pro cedendo in magnitudine et multitudine coexistiue ri cte sicut distantia separata quam antiqui dixerunt locum capit in se coexistiue corpus. Nota tamen quod licet cuiuslibet rationalis creature capacitas actiua sit finita sic quod deus vltra terminum sue speciei praefixum non posset ea remanente specie priori amplius dilatare ad capiendi vltra talem iminum modum agendi vel se habendi nobi lionem specifice distictum a modo agendi vel se habendi nobi lissimo secudum dictum terminum. sibi competenti sicut non potest facere quod anima sensitiua bruti sit capax actiue itellectionis vel alicuius nobilioris actionis seu modi se habendi.

⁋ Et licet etiam qualibet talis capacitas sit sic finita quo ad gradum quod aliquo certo gradu dato vltra illum se non possit actuare verbi gratia diligendo vel cognoscendo et hoc sua capacitate non ampliata tamen quoque gradu dato vltra illum potest deus eam dila tare ad duplum et triplum et sic sine statu ita quod tam in modo agendi quam se habendi sue speciei competentibus in duplo perfectius vel intensius et sic sine statu quan tum deo placuerit actuetur. Nunc est sciendum quod de capacitate actiua qualis est cognoscitiua vel dilecti ua in homine triplex occurrit ymaginatio vna quod ipsa in qualibet creatura limitate habeat ie ad certum gradum ad quem est eleuabilis et non vltra etiam per potentiam dei absolutam ita vt tante vel tanto gradu se possit actuare dei adiutorio et non vltra quia tota sua capacitas illo gradu actuationis vltimate absolu te repletur ita quod icludit repugnantiam esse talem creatu ram et eam vltra talem gradum actuari et isto modo procedunt ea que dicta sunt in notabili precedenti. Secunda ymaginatio quod qualibet creatura vltra quemlibet gra dum finitum datum vel dabilem actuationis in duplo perfectius actuari potest et in triplo et sic sine fine et ita capacitas actiua creature est infinita secundum quid quia modo praedicto in infinitum procedendo capax est pfectioris et perfectioris actuationis tam intensiue secundum gradus indiuiduor eiusdem speciei quam etiam di uersarum specierum non tamen est infinita simpliciter sed adhuc se habet limitate et finite quae ad hoc quod cuiuslibet gradus actuationis ipsa est capax talis gradus est fi nitus nec potest simul actuari modo praedicto ad omnia est capax. verbi gratia. Capacitas cognoscitiua in homine licet possit actuari modo praedicto non tamen sic quod homo si mul vel vno intuitu cognoscat omne cognoscibile Tertia ymaginatio quod capacitas creature actiua est tanta quod simul potest actuari respectu omnium quarum est capax. vebi gratia cognoscibilitas sorti posset sic actuari quod simul et semel cognosceret omnia cognosci bilia a creatura Set tunc staret adhuc quod illa capacitas esset finita et quod ipse cognosceret simpliciter infinita aliquam actu cognoscendi finito vltra quem no posset perfectius cognoscere pro vt tactum est in prima ymaginatione vel aliqua actu finito vltra quem tamen si deo placeret pos set in duplo perfectius talia infinita cognoscere vel in tri plo et sic sine statu pro vt tactum est in secunda ymaginatione. Set adhuc subdiuiditur ista tertia ymaginatio eo quod ipsa stante posset dici quod creatura sit actuata incogni tione adhuc non sciret omnia quae deus scit quia quaedam veritates tam infinite sunt excellentes quod creatura non est ad earum cognitionem eleuabilis vel etiam dici posset quod creatura sic actuata cognosceret omnia quae deus scit distincte et cum limitate modo predicto

⁋ Ad tertium negatur con sequentia quia licet executio bone voluntati non addat nouum meritum super voluntatem tamen est meritoria ymo etiam facit ad augmentum meriti quia per ipsum potest cre scere volitio bona preuia et etiam per ipsam puenitur ad bonam volitionem sequentem quam ipsa compri cipiat tanquam comprincipium mediatum et singulariter hoc facit studium theologie recter sicut prudentia dicitur esse virtus quia comprincipiat bonas volitiones deliberatas debere haberi de supposito. seu praemo ante teneo communem viam quod sit verum et patet hoc per hugonem libro secudo de sapientia parte. xi2x .c. vi. vbi in ter multa circa hanc materiam praemissa ex intentione in fert totum igitur meritum a voluntate est. quantum vis tan tum mereris quid ergo facit opus respondet hugo.

⁋ Si voluntatem sine opere habere non potest quando operari potest non est voluntas si non operatur. quod potest si autem non possit operari sufficit ipsa sibi t habet meritum suum propter se. Set diceres quare requiritur opus si pro opere meritorio homins nihil addatur vel aufertur. respondet alibi ideo opus requiritur vt ipso opere voluntas augeatur tale est cor hominis vt ope re suo amplius inardescat siue ad borum siue ad malum. Ita vtriusque affectus opere nutritur et vixfie ri potest vt voluntas opere suo non augeatur quantum igitur voluntas crescit tantum meritum crescit et tantum opus prodest voluntati in bonum et nocet in malum quantum ipsam voluntatem ad effectum bonitatis siue malitie attendendo exercet et si forte contingeret tantam esse vo luntatem in eo qui non operatur quanta est in illo quii opus exercet vbi voluntas est eadem meritum dissimile esse non potest. Sed dicis si totum meritum in voluntate est igitur sola voluntas remuneratur et non opus. Respondet ibidem quod sola voluntas remmuneratur et cum hoc voluntas et opus et ipse hoc volens et operans pro voluntate et ope re remuneratur dicitur voluntas remunerari quia in ipsa meritum consequenstit. dicitur et opus remunerari quia in ip so constat causa et occosio merendi opus remunatur pro voluntate quia ex ipsa vt placeret accepit vo luntas placet quia bona est et in ipsa est iusticia quae placet opus placet quia ex voluntate bona est et signum iu sticie et bonitatis que in ipsa voluntate est et placet sicut igitur sola iusticia est pro qua voluntas placet et opus voluntatis sic non due sed vna retributio est qua et voluntas remmuneratur et opus. Una igitur re tributio est qua et homo remunerari dicitur in qua voluntas ipsa placere meretur etiam quando non operatur voluntas placet in hoc quod voluit operari et de ipso opere placet etiam quando operari non potest semper ergo placet voluntas pro opere non sic quasi opus propter se placeat et voluntas propter opus cum t oluntas placeat et opus propter voluntatem. Set dicitur propter opus placere volumas qui ipsa voluntas operis est et de opere est quae placet velle enim semper aliquid est velle et placet homo quia vult aliquid perper voluntatem iustam quae de aliquo est et ideo iusta est quia est dequo esse debet sic igitur in voluntate totum bonum meritum est etiam si illud opris sit quod opus siue sit siue non sit nihil in voluntate minus est nisi forte in hoc quod vo luntas ipsa maior fieret si ipsum opus fieret hec ille et multa alia notabilia super hoc fierent Subdit adam concedo igitur quod nullum distinctum priemium correspondet acti bus aliis bonis et tamen per se sunt meritori id est principali ter actus studum pro vt dictum est in vna solutione posita in ista ratione quia per noticiam habitam ex siudio scripture homo peruenit ad primam radicem bene viuendi quae est velle quicquid oportet et quicquid recta ratio suadebit esse necessarium ad bene et meri torie viuendum: nec est ibi simplex necessitas inserendi opus ex voluntate sed conditionata quia stat ho minem habere volitionem ad opus et mutare volun tatem antequam vadat in opus sed si manet efficatia vo luntatis et ad est facultas tunc dicitur nec essario sequi opus id est ista non sunt simul voluntas efficaciter vult face re a in tempone b. et sibi adest facultas sufficiens ad faci endum a. in tempore b. et non facit a. in tempone. b eodem modo dico de velle quod prouenit ex studio et tamen quilibet dictorum actuum siue interior siue exterior libere fit et contingenter.

⁋ Item concedit quod actus interior et exterior sunt duo merita vel de merita quia tamen ex eadem causa actus exterior est meritum vel demeritum. ex qua volitio interior ideo non debetur distinctum premium vel distincta pena pro actu exteriori. de hoc etiam vide magistrum lib. i. dist xl. Sciendum tamen quod non sequitur absolute voluntas vult agere a. pro tempone b. et illa volitio stat per totum. b. et est potens agere a. in b. igitur voluntas agit a. in b. quia deus posset sibi praecipere velle facere a actum in b. et prohibere facere a actum et etiam con currere cum voluntate ad faciendum a actum in tempone b. et est concurrere cum voluntate pro toto tempone b. ad velle quo voluntas illo tempone vult facere b. et tamen non concur rere cum voluntate ad faciendum a actum in tempore b. Item intellectus potest ostendere voluntati pro illo tempone esset bonum velle facere a. in b. et tamen non esset bonum facere a. in b. Item videtur quibusdam quod stante pleno velle per totum tempus b. quo voluntas vult agere. a. actu contiem per totum et intoto b. et stante sufficienti potentia voluntatis ad sic agendum et remotis omnibus im pedimentis et stante quo ad hoc infiuentia dei generali si mul stat eandem voluntatem non agere a. actum in b. quia i ratione agentis liberi est quod quacumque dispositione intrise ca sua state simul stet nullum actum extrisecum ipse agere. Et per hoc videtur differre ab agente naturali igitur cum quacumque eius volitione stat ipsum non agere aliquem actu imperatum. Istius tamen multi tenent oppositum dicentes quod stante illa volitione efficacicum aliis circum stantus prius positis actus imperatus ex quadam natu rali concomitantia sequitur ex actu elicito seu ex terior ex interiori et tamen dicitur liber quia voluntas libere im perat eum fieri et libere elicit interionem ex quae ipse sequitur

⁋ Sciendum etiam quod dictum aristotelis allegatum in ratioe habet articulum contra se quia stante scientia in vniuersa li et in particulari non oportet voluntatem ire in opus ymo nec velle opus.

⁋ Ad quartum dicitur quod licet priuatio et similiter omissio penitus nihil sit ad vnum modum loquindi sanctor et ideo omissio ad vim vocis non habet vt i sit tanta vel tanta tamen ommuni modo loquendi nec ab illo vero intellectu recedendo potest concedi quod scienter non facere quod fieri deberet est tanta omissio quantum est bonum quod omittitur quia omissionem esse tantam non est aliud quam tantum bonu debere fieri et nihil eius fic ri sed ex isto non sequitur quod omissio sit tanta culpa vel de meritoria quantum bonum quod ouuittitur foret merito rium vnde non est idem omissionem esse tantam vel tantam omissionem et eam esse tam grauem vel offensiuam culpam et licet magnitudo culpe omissionis potissime mensuretur per quantitatem boni omissi non tamen sequitur quod eius malicia in genere culpe eqauantur boni tati meritorie istius quod omnttitur si causaretur sed suffi cit quod sit sibi proportionalis vt si cetera sint paria sepe maioris boni omissio quando deberet fieri peior sit quod minoris et sic communiter ex quantitate effectuum sed vltimum potentie sue ex suis causis procedentium men suramus quam titatem virtutum in causis vel econverso vt patet de intellectione et intellectu non tamen oportet quod intellectio equetur intellectui secundum perfectionem vel econverso.

⁋ Item face consilium est bonum valde meritorium et etus omissio alicui non est demeritoria igitur multo fortius posset omi ssio esse modicum culpabitus licet positio omissi esset va lde meritoria. Item negatur quod cecitas sit praecise tam mala sicut visus est bonus quia si visus haberet contrarium illud esset pe ius quam ceciias et tamen non esset pe ius quam visus est bonus.

⁋ Ad ansemum dicitur quod ipse non loquitur oe bono et eius priuatione sed de bono et eius cor ruptione: generatio autem et corruptio sunt contraria da ibus conceditur talis equalitas si cetera sint paria et ita dicit anselmus quod tam demeritorium est velle Chritur oc cidere vel ipsodire quam meritorium est velle eius vitam vel ipse diligere. Sciendum tamen quod alii dicunt quod omissio illius ad quod aliquis tenetur et vniuersaliter om nis priuatio considerata in se et quantum ad rationem sui intrinsecam precise tantum dicit imperfectionem vel defectionem quantam perfectionem ponit vel poneret bonum quod omittitur vel priuatur. vt si sortes et lato sint equaliter obligati ceteris paribus ad di gendum actualiter deum per a horam ceteris paribus et sor tes hoc omittat plato vero faciat tunc quantum profitur plato per a horam tantum deficit sortes per eandem. bii vero considerantur omissio et boni positio pe ies esse culpabile seu vituperabile et laudabile tunc missio in infinitum est magis vituperabilis seu culpa ilis quam boni posit io commendabilis quia omissioni tal ando est peccatum mortale ve condigno corre onderet pena infinita intensiue et extensiue sed po sitioni boni nullum correspondet premium de condigno Si autem comparentur penes rectum et obliquum tunc positio boni in infinitum est rectior quam omissio sit obliqua quia omne rectum est rectissimum sed qualibet obliquo dari potest obliquius Si autem comparentur penes meritonium et demeritorium seu penes hec quam tum vnum deum placuit tantum alterum deo displicet tunc non videtur certa regula esse de huiusmodi comparatione Et si forte dicitur quod deus premiat vltra condignum et punit citra condignum ex hoc videtur posse capi regula quod omissio sit minus displicens vel demeritoria quod po sitio boni sit placens vel meritoria Respondetur negam do consequentiam propter hoc quod omissioni de condigno corresponderet infinita pena positioni vero de condigno nihil vt dictum est. Cum autem dicitur de actu contrario positioni etc. dico quod ille non opponitur positioni ratioe quae actus sed ratione qua est priuat io rectitudis debite inesse vel conformiter diuine legi. vbi gratia odire deum opponitur huic quod est diligere deum sub ea ratione quae praeuat ho minem conformitate legis diuine que precipit deum esse diligendum super omnia et cum hoc includit repu gnantiam conformitatis illius legis negatiue seu pro hibitiue. eo quod nullus detet odire deum et ideo opponitur duplici conformitati quarum vtraque perficit hominem et laudabilis est et meritoria. Io respectu vtriusque facit hominem esse imperfectum culpabilem et deo displicibilem. Set sola omissio tantum vni conformitati opponitur et ex hoc patet quid sit respondendum illis qui tenent contrarium vnde quantum plus intenditur odium dei vel alius actus virtuosus tanto plus contrauenitur diuine legi que plus prohibet actum peionem. et plus obligat hominem ad non faciendum maius malum: quam minus malum: igitur maius malum est priuatio maioris obligationis ad rectitudinem debitam inesse vl ad conformitatem diuine legis quae lex magnam habet latitudinem in prohibitionibus et preceptis Ideo di cit psalmista latum mandatum tuum nimis. Tria argumenta sequentia soluentur in proxima questione. Ad primum prim: ipale dicitur quod aliquitenent quod credere non it innra ptante cuius tamen oppositum ostendetur postea supposito tamen quod sit et quod credere sit finis studii adhuc tamen studium est meritorium. vnde quantuncunque possem non credere deum non esse summe amabilem propter certas euidentias quas ad hoc habeo tamen studium per quod ad hoc deuenit libere et ex volitionibus cha ritatiuis processit et cum dicitur quod scientia inflat dicit glosa quod hoc est si fuerit sine charitate tamen cum hoc dicitur ter quod sicut virtutes formaliter et effectiue non sunt caua vitii licet obiectiue quandoque sint occasio surbie sic ent est de scientia theologie quae formaliter et effectiue producat et prouocat hominem ad conformiter viuendum die legi et ad vitandum vitia multis tamen obiectiue est occasio supbie qui de ipsa volunt gloriari.