Quaestio 2

ARTIC. I. An sola materia sufficiat ad pro¬ ductionem rerum naturalium. Conclusio est negatiua.

D. Thom. I. Summae. q. 44. ar. 1. Et huic art. deseruiunt ratio¬ nes Arist. in 2. de gen. t. 53. 54. & 55. probantes materiam non posse mouere se ipsam ad generationem. Alex. de Ales. 2. par. q. 1. art. 1. 2. & 3.

AD primum sic proceditur: Videtur, quod sola materia possit suffi¬ cere, vel sufficiat ad productio¬ nem rerum naturalium, quia secundum Philosophum. Si do¬ mus esset eorum, quae natura fiunt, sic vtique facta esset: sicut nunc ab arte, & quod dictum est de domo: verum est de alijs rebus, vt si nauifactiua esset in ligno: ita faceret nauem, sicut & ars. moueret ergo seipsum lignum, si haberet in se nauifactiuam, vt fieret inde nauis: sicut nunc mouetur ab arte. non ergo videtur differentia in¬ ter naturam, & artem, nisi, quia artificialia secundum quod huiusmodi non habent in se principium motus, & quietis: naturalia autem habent. Si ergo naturalia secundum quod huiusmodi habent in se principium motus, & quietis: seipsa mouebunt. non ergo oportet ponere aliam causam agentem.

Praeterea si aqua calefiat: a seipsa redibit frigi¬ da: absque aliquo alio agente extrinseco, sed qua ratione subiectum est mouens, & motum, & seipsum mouet ad formam accidentalem: poterit materia esse mouens, & mota, & poterit se mouere ad formam substantialem.

Praeterea videmus multa fieri a sibi non simi¬ li: sicut ea, quae generantur ex putrefactione, vt ex carnibus equinis generantur scarabones: ex bouinis apes. talia autem cum non fiant a sibi simi¬ li: non habebunt aliam causam agentem, sed ipsa materia mouebit se ad productionem ipsorum.

IN CONTRARIVM est, quia omne, quod mouetur, ab alio mouetur: praeter ergo causam materialem, oportet ponere causam agentem, cum materia non possit seipsam mouere.

RESOLVTIO. Materia, cum sit in potentia tantum: nihilque agat nisi quod est in actu: cum quod actus simpliciter prae¬ cedat materiam: ad productionem rerum naturalium opus et agente.

RESPONDEO dicendum, quod triplici via ostendere possumus, quod sola materia non sufficiat ad productionem rerum, sed oportet dare causam agentem: Philosophi enim antiqui naturales aliqui solam causam materialem cognouerunt: qua posita, crediderunt sufficienter reddere rationem de naturalibus rebus, vt patet per Philosophum in secundo de generatione. Sed hac hypothesi stante: sequitur idem esse, & non es¬ se, vel sequitur, quod idem sit in actu, & non in actu, & quod sit in potentia, & non in potentia. Secundo hoc posito: sequitur quod potentia simpliciter sit prior actu. Sequitur & tertio, quod nulla sit generatio, nec corruptio in rebus, quae omnia sunt in conuenientia.

Primum inconueniens sic patet: Intelligimus enim hic per materiam aliquid, quod de se nullum actum habet, sed est potentia tantum, per Philosophum, qui vult, quod in fundamento naturae id est in materia: nihil sit distinctum: neque quantum: neque quale: materia enim de se nullam habet actualitatem, nullam distinctionem, sed est in potentia ad actum. Hoc etiam patet per Aug. dicentem: Hyle namque Graeci, cum de natura dissere¬ rent, materiam quandam rerum esse diffiniunt: nullo prorsus modo formatam, sed omnium corporalium formarum capacem, quae quidem cor¬ porum mutabilitate cognoscitur. Nam per seipsam nec sentiri, nec intelligi potest. tripliciter ergo describit hic Augustinus materiam, videlicet, quod est sola potentia capax formarum, quod per mutabilitatem corporalium formarum co¬ gnoscitur, & quod per se nec intelligi, nec sentiri potest: quae cum Philosophorum dictis concordant. Nam secundum Commentatorem in De sub¬ stantia orbis: essentiale est materiae esse in potentia. est ergo materia ipsa potentia pura. Et secundum eundem ibidem: Trasmutatio fecit scire materiam: ergo materia mutabilitate formarum corporalium cognoscitur. Et Philosophus vult, quod materia non cognoscatur, nisi per analogiam ad formam. per se ergo nec sentiri, nec intelligi potest. Ex quibus omnibus sequitur, quod materia de se nec esse, nec aliquem actum importat, quia si diceret de se aliquod esse, vel aliquem actum: non esset potentia pura, & posset per se intelligi, vel cognosci. dicere ergo materiam esse principium actiuum: est dicere opposita: videlicet, quod aliquid habeat esse, & non esse, quod sit in potentia, & non in potentia, quod sit in actu, & non in actu. Nam omne, quod agit, agit vt est in actu, & vt habet esse. Si ergo materia posset de se agere cum ratione, qua materia non habeat esse: esset in potentia, & non esset in actu: ratione vero, qua ageret secundum quod huiusmodi: haberet esse, & non esset in potentia pura, sed in actu. Idem ergo haberet esse, & non esse: esset in actu, & non in actu: esset in potentia, & non in potentia, quae stare non possunt.

Secundum inconueniens sic patet: Nam secundum Philosophum: in eodem generabili, & corruptibili potentia praecedit actum, vt hic homo prius fuit in potentia, quam in actu: simpliciter tamen actus praecedit potentiam, quia si hoc non esset, entia possent esse, sed non essent. Nam si esset potentia, & eam non praecederet aliquis actus: nihil esset, quod posset illam potentiam reducere ad actum: possent ergo entia esse, ex quo ponitur potentia esse, sed non essent, quia nullus esset actus, qui faceret ea esse. Vel posse¬ mus dicere, quod hoc posito: entia non essent, nec possent esse, quia si aliquid potest esse propter potentiam passiuam materiae, vt quia materia potest transmutari: consequens est, quod sit aliqua potentia actiua respondens illi potentiae passiuae, quae possit transmutare, quia nisi esset agens, quod posset transmutare, nunquam materia posset transmutari. Si ergo actus simpliciter non praecederet potentiam: entia nec possent esse, nec essent. Ipsum ergo esse rerum nos docet, quod actus simpliciter prae¬ cedit potentia, sed si potentia posset facere seipsam in actu, quod oportet dicere secundum po¬ nentes solum materiale principium: non oporteret dare actum simpliciter praecedentem potentiam, sed potentia simpliciter praecederet actum. esset ergo causa imperfectior, quam effectus: cum effectus esset in actu, & causa esset potentia tantum, quod est inconueniens. semper enim agens est praestantius patiente, & causa efficiens est praestantior, & magis in actu, quam id, in quod agit.

Tertium autem inconueniens de leui patet. Nam si materia posset seipsam mouere ad actum; materia esset quid in actu, quia nihil agit, nisi quod est in actu. Si autem materia esset quid in actu: nulla esset generatio, nec corruptio, quia in alteratione subiectum est quid in actu: in generatione, & corruptione per se loquendo subiectum est in potentia tantum: ideo dicitur in i. de generatione, quod Hyle id est potentia tantum: est maxime subiectum susceptibile generationis, & corruptionis. Dicimus autem per se, quia vtrum per accidens possit habere aliquem actum materia, quando suscipit formam substantialem, vt quia forte habet dimensiones interminatas, de¬ clarare non est praesentis speculationis. Sed de hoc infra quaeremus.

Aduertendum autem, quod Philosophus: in¬ crepat antiquos Philosophos: hanc eamdem quaestio¬ nem mouet, & adducit triplicem rationem: quare materia seipsam mouere non possit ad generatio¬ nem. Vna ratio est, prout materia consideratur secundum se. Alia prout comparatur ad potentiam actiuam. Tertia prout comparatur ad agens instru¬ mentale.

Prima ergo ratio respicit ipsam materiam secundum se, quia, vt ait: sic conuenit sibi moue¬ ri, & pati: non autem mouere, & agere. Posset au¬ tem sic formari ratio: lllud, quod secundum se solum habet, quod transmutetur, & patiatur, non autem quod transmutet, & agat: non potest se¬ ipsum facere in actu, nec sufficit ad generationem rerum, sed oportet praeter hoc ponere causam agentem, & transmutantem: huiusmodi autem est materia, ergo &c.

Secunda autem ratio Philosophi sumitur prout materia comparatur ad potentiam actiuam. nam si materia haberet in se potentiam actiuam: sic in materia ignis est calor, qui est potentia actiua ignis, materia per huiusmodi potentiam actiuam posset agere in aliud, sed non in se. vnde & ibi¬ dem dicitur: Ignis non videtur pati nisi motus. scilicet ab alio. Arguatur ergo sic: Ignis cum potentia actiua, quam habet in se, non potest seipsum mouere ad generationem: ergo multo magis ipsa materia secundum se accepta sine tali potentia, si poneretur nuda existere, non posset seipsam mouere ad aliquid. praeter ergo causam materialem, oportet ponere causam agentem.

Tertia aut ratio sumitur prout materia com¬ paratur ad agens instrumentale. Nam agens in¬ strumentale nihil potest agere sine agente principali, vt serra nihil secare potest sine secante, sic ignis, & alia elementa, quia in agendo sunt organa supercaelestium corporum. ergo nihil pos¬ sunt agere nisi in virtute caeli. Arguatur ergo sic: Materia est magis in potentia, & minus potens ad agendum: quam aliquod agens instrumenta¬ le, sed huiusmodi agens non potest aliquid facere per se ipsum sine agente principali, ergo nec materia poterit per se ipsam facere se in actu, sed oportebit ponere causam agentem.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod si nauifactiua esset in ligno, lignum moueret seipsum ad factionem nauis: sicut, quia in planta est virtus pullulatiua: mouet seipsam planta ad productionem foliorum, & fructuum, sed esse tale est diuisibile in talia duo: quorum vnum est per se mouens, & aliud per se motum. planta enim nutrit seipsam, & augmentat seipsam, sicut animal mouet seipsum localiter, quia est diuisibile in animam: quae se habet, vt mouens, & corpus quod se habet vt motum, sic quodlibet animatum est diuisibile in nutriens, & in nutritum, in augmentans, & aug¬ mentatum: sed ex hoc non habetur, quod illud. quod est in potentia secundum quo huiusmodi, se faciat in actu, nec quod aliquid moueat seipsum per se. Anima enim plantae per virtutem nutritiuam trahit humorem ad se, & conuertit ipsum in materiam plantae, & ex hoc corpus plantae nutritur. Sic & per virtutem augmentatiuam conuertendo alimentum: augmentat corpus, in quo est. corpus ergo plantae se habet, vt nutritum, & augmentatum: anima autem per virtutem nu¬ tritiuam, & augmentatiuam, se habet, vt nutriens, & augmentans. Et si volumus, possumus dicere, quod prout est ibi actio, & passio, non ibi agit se aliquid in seipsum, sed anima plantae per potentiam nutritiuam, & augmentatiuam agit in humorem: vnde planta nutritur, & augmentatur. Sic & in proposito, si nauifactiua esset in ligno, esset aliqua pars ligni, vbi esset virtus actiua, quae se haberet, quasi semen maris, & ageret, & in aliam partem ligni, & faceret inde nauem, quae se haberet, vt menstruum foeminae. videmus enim per simile in grano frumenti, quod in cuspi¬ de magis reseruatur virtus actiua, & se habet qua¬ si semen matis: medium autem ipsius grani se habet quasi menstruum: vnde cum humore attracto fit germinatio. vnde dicitur, quod formicae, naturali instinctu, a quolibet grano frumenti cuspidem ex vtraque parte grani amputant, vt granum illud non germinet. Habent ergo naturalia in se principium motus, & quietis. Sed nihil per se ipsum mouet se, nec seipsum facit in actu: Dato tamen, quod aliquid seipsum moueret: non propter hoc haberetur, quod materia seipsam faceret in actu, quia materia dicit potentiam puram: cui agere non potest competere.

Ad secundum dicendum, quod aqua cale¬ facta redit frigida, & mouet seipsam ad frigiditatem per accidens, sicut graue mouet seipsum deorsum per accidens: Graue enim quantum est de se est deorsum semper. Si autem non est deorsum, hoc est per accidens, quia aliquid ipsum prohibet. A generante ergo mouetur graue deorsum, qui dedit ei tale naturam, cui quantum est de se semper competit esse deorsum: a seipso autem mouetur graue per accidens deorsum: remouendo prohibens & scindendo me¬ dium. sic quod in aqua fluat frigiditas, & quod a materia subiecta forma fluant accidentia, hoc est a generante, qui dedit talem formam, quam sequuntur talia accidentia. Quantuncunque ergo aqua sit calefacta, ex quo remanet ibi natura aquae, remoto igne calefaciente, incipiet fluere a natura aquae frigiditas, quia est proprium accidens eius. qua fluente remittetur caliditas, do¬ nec aqua sit totaliter frigida. Reducemus ergo hunc motum in generans, & in dantem formam, tanquam in causam principalem, & per se. aqua enim non est in potentia essentialiter, vt fiat frigi¬ da, sed in potentia accidentali, quia quantum est de se, semper est frigida.

Ad tertium dicendum, quod ea, quae fiunt ex putrefactione, sunt imperfecta: ideo ad generationem talium sufficit caelum, & elementa circumferentia, & materia putrefactibilis. Animalia autem perfecta vltra hoc requirunt similem in specie, quia ad generationem hominis, vel equi non sufficit Sol, & Materia, sed requiritur homo, & equus. Ideo dicit. 2. Phys. t. 26. Homo generat hominem ex materia, & sole: non tamen propter hoc ad ea, quae generantur ex putrefactione, materia mouet seipsam, sed caelum, & elementa circunstantia putrefaciunt materiam, & in alia, & alia materia inducitur alia, & alia putrefactio. Ideo ex alia, & alia putrefactione inducta generatur aliud, & aliud animal. ldeo vult Commentator. 12. Metaph. Comm. 13. 18. & 60. quod putrefactio in talibus se habet sicut semen in animalibus generabilibus.

ARTIC. II. An materia sit effectus alicuius agentis. Conclusio est affirmatiua.

D. Thom. 1. Summae. q. 44. art. 2. Et opusc 3. c. 69 98 & 229 23O. Alex. de Ales. 1. par. q. 1. ar. 1. 2. & 3.

SECVNDO quaeritur, dato quod praeter materiam oporteat po¬ nere causam agentem: vtrum materia sit effectus alicuius a¬ gentis. Et videtur quod non, quia nullum agens agit, quod repugnat effectui: sed repugnat materiae, quod fiat, vel quod corrumpatur. quia ipsa est ingenerabilis, & incorruptibilis.

Praeterea si materia esset effectus alicuius agentis, potissime esset effectus Dei, sed hoc est impossibile, quia, per se loquendo, nullum agens producit essentiam omnino sibi dissimilem: Deo autem, qui est actus purus, est materia omnino dissimilis: cum sit potentia pura: ergo, &c.

Praeterea ex materia inuisa, vel ex forma infor¬ mi dicuntur facta esse omnia. Arguatur ergo sic: Quia per verbum Dei facta sunt omnia: consequens est, quod huiusmodi verbum non sit factum: ergo quia ex materia inuisa factus est totus iste mundus visibilis, & facta sunt omnia ista: consequens est, quod ipsa non sit facta. Quod autem facta sint omnia ex materia inuisa; patet per id, quod habetur. Sap. 11. Non enim impossibilis erat omnipotens manus tua: quae creauit orbem terrarum ex matetia in¬ uisa, &c.

Praeterea sicut illud, quod supponitur in probatione, non probatur: sic illud, quod supponitur in factione, non fit: sed, vt dictum est, in factione rerum supponitur materia inuisa: ergo huiusmodi materia non est facta, & per consequens non est effectus alicuius.

IN CONTRARIVM: Quia secundum Dio. de diu. nom. demonstratis duobus, oportet alterum esse ex altero, aut ambo ex tertio: vel oportet ergo, quod Deus, & materia sint ab aliquo tertio, vel quod vnum sit ab alio: Deus autem a nullo causatur: nec est ab alio essentialiter, omnia ergo alia sunt ab ipso.

RESOLVTIO. Materia nullo modo est efficiens, & est eorum, quae esse participant. Hinc Dei simpliciter effectum, eam esse, non est ambigendum: aliorum vero agentium secunda quid, quatenus per ea sub hac, vel illa forma existit.

RESPONDEO dicendum, quod triplici via inuestigare possumus materiam esse effectum alicuius agentis. prima via sumitur ex ipsa natu¬ ra materiae. Secunda est anologia entis. Tertia ex ordine effectuum.

Prima via sic patet: nam quod aliquid sit fa¬ ctibile, hoc est ex ipsa materia, vel ex ipso materiali principio, vel ex ipsa possibilitate rei, nihil enim est factibile, loquendo large de ipso fa¬ ctibili, prout se extendit ad omnem productionis modum, nisi habeat in se materiam, vel ali¬ quid materiale: vnde est in potentia ad esse, & non est ipsum esse. Ipsae enim intelligentiae, vt dicitur in commento nonae propositionis de causis, habent suum Hyleachim id est suum materiale. Si ergo omnia propter hoc sunt effectus alicuius agentis, quod sunt in potentia ad esse, & habent in se aliquid, quod est posssibile esse, consequens est, quod ipsum posibile esse sit etiam effectus agentis. Dice¬ mus ergo, quod quodlibet creatum est compositum ex potentia, & actu, & ex hoc creatur, quia communicatur ei esse. In omni ergo productio¬ ne potentia fit sub actu, & actus sit in potentia. Vnde oportet tam actum, quam potentiam esse effectus ipsius agentis, non quod aliquod istorum fiat pet se, sed quia fit in alio, vel sub alio.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex analogia entis. Imaginabimur quidem, quod quaecunque essentialiter differunt, se habeant secundum quendam ordinem in participando entitatem: nam materia minus participat de entitate, quam ali¬ quid aliud, est enim prope nihil, vt vult August. & secundum Commentatorem, est medium in¬ ter ens, & nihil omnia autem alia participant plus de entitate, & hoc secundum quendam ordinem, quia formae se habent sicut numeri, ita quod sicut non sunt duo numeri aequaliter distantes ab vnitate, & habentes aequales vnitates, ita non sunt duae species aequaliter distantes a Deo. Cum ergo hoc sit effici, quod participare entitatem: & hoc sic facere, quod communicare entitatem, materia, quae in infimo participat entitatem, quia ita participat entitatem, quod non potest alijs communicare: ita habebit quod sit effectus, quod nullo modo habebit, quod sit efficiens. Ideo di¬ citur, quod materia, & efficiens nullo modo coincidunt in vnum. Si ergo de alijs dubitaremus, vtrum sint effectus alicuius agentis, quia videmus eas esse causas, & efficere: De ipsa saltem materia dubitate non possumus, quin sit effectus. quia ita est effectus, quod nullo modo efficiens. Ex ipsa ergo Analogia entis, quae sumitur secundum participare esse, dicemus quod quicquid participat esse, & non est ipsum esse purum, est effectus alicuius agentis, quia hoc est effici scilicet habere esse ab alio, & participare esse per aliud. Et quia potissime competit materiae, quod participet esse, nullo modo dubitare debemus, quin sit effectus alicuius agentis. Eo ergo modo, quo materia ac¬ cepit esse, fuit effectus agentis, vt si accepit esse in tempore, sicut veritas se habet, in tempore fuit effectus agentis. Si autem esset vera Philo¬ sophorum opinio, quod materia ab aeterno ac¬ cepisset esse, ab aeterno fuisset effectus agentis. quod enim non est ipsum esse, & quod a se non habet esse, est effectus eius, a quo accipit esse: & si accipit ab eo esse simpliciter, est effectus eius simpliciter: si accipit ab eo non esse simpliciter, sed in hoc: est effectus eius non simpliciter, sed in hoc. Materia ergo generabilium est effectus cuiuslibet generantis, generans enim generat com¬ positum, & generando compositum generat, & causat materiam, & formam, sed non causat materiam simpliciter, quia erat materia in alio, ante¬ quam esset istud generabile generatum, sed quia non erat materia in hoc generabili, & quia non habebat hoc esse, ideo dicitur generans causare materiam non simpliciter, sed causare ipsam in hoc. Cuius autem sit effectus materia simplici¬ ter, in prosequendo patebit.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex ordine effectuum. Nam si materia non esset effectus ali¬ cuius agentis, nullum agens in sui actione prae¬ supponeret materiam: Nam quod agens non possit aliquem effectum producere, nisi aliquo praesup¬ posito, hoc est, quia agens illud innititur alii a¬ genti, & sicut agens innititur agenti: ita effectus innititur effectui. Propter quod oportet esse ordinem effectuum secundum ordinem agentium. Si ergo aliquod agens praesupponeret materiam, quae non esset effectus alterius: illud agens non praesupponeret alium effectum: cum non praesup¬ poneret, nisi materiam, quae dicitur non esse effectus. Dicere autem agens non praesupponere aliud, in cuius virtute agat effectum, aut praesupponere aliud, in quod recipiatur, est dicere oppositum in adiecto, quia agens, quod non innititur alteri agenti: est causa totius. quod autem est causa totius, nihil praesupponit, quia nulla causa praesup¬ ponit suum effectum: quoniam, vt dicebatur in arguendo, sicut, quod supponitur in probatione non probatur, ita, quod supponitur in factione, non efficitur. Dicamus ergo secundum Philosophum: Semper primum in quolibet genere est causa omnium aliorum. Nam ibi dicitur: Si quaeratur quid sit causa totius trinitatis: non vltimum, quia nullius est causa, quod finale est, nec medium, quia vnius tantum est causa. ergo primum. Si ergo agens innititur alii agenti, non erit agens totius, & oportet, quod effectus innitatur effectui, & si non innititur alteri agenti, erit agens totius, & non oportebit, quod effectus innitatur alii effectui, ergo agens, quod praesupponit materiam, quia non facit totum, suus effectus in¬ nititur alteri effectui, quod non posset esse nisi ipsa esset effectus alicuius agentis, ex ipso ergo ordine agentium, siue ex ipso ordine effectuum, patet materiam esse effectum alicuius agentis. Viso, quod materia est effectus alicuius agentis, leue est declarare cuius sit effectus, videtur enim August. imponere Philosophis gentilibus, quod materia non sit effectus Dei dicens: Verum in hoc errant quidam gentilium, quod eam id est materiam tanquam coaeternam Deo coniungunt, vt haec ab illo non sit, quamuis ab illo formetur, Magister igitur in hac lectione imponit Plato¬ ni, & Aristoteli, quod materia sit increata, & sine principio: sed non est credibile, quod Arist. hoc senserit, quod materia non sit effectus Dei, cum ipse dicat primum in quolibet genere esse causam omnium. Dicemus ergo secundum opinio¬ nem Philosophi, quod ab aeterno fuit generatio, & corruptio rerum. Agentia ergo naturalia, quia expoliant materiam vna forma, & induunt ipsam alia, non sunt causa, vt dicebamus, materiae simpliciter, sed sunt causa materiae in hoc. Sicut enim agentia dant esse materiae, ita sunt causa e¬ ius. materia enim, ex qua fit aliquid, erat prius sub forma alia, quam inciperet esse sub ista forma. generans ergo non facit materiam esse simpliciter, sed facit eam esse sub hac forma. ideo generans non erit causa materiae simpliciter. quia non facit eam esse simpliciter: sed Deus, qui est agens primum, qui respicit totum esse rerum, est causa simpliciter cuiuslibet rei: ideo ipsa materia, simpliciter loquendo, est effectus Dei, secundum quid autem est effectus aliorum agentium. Dixisset enim Philosophus: quod materia simpliciter est effectus Dei, sed ab aeterno fuit effectus eius, quia ab aeterno habuit esse materia sub aliqua forma, licet non sit signare illam formam: Deus enim est ens primum, & est ens maxime, & est ens infinitum. Inquantum est ens primum, consequens est, quod ipsa prima materia sit effectus eius. quia agens, quod in sui actione praesupponit materiam, non est agens primum, nec ens primum, cum agat aliquo prae¬ supposito: Deus ergo, quia est ens primum, non oportet, quod praesupponat materiam, sed potest ipsam materiam producere: Rursus quia est ens maxime: ideo sua causalitas se potest ex¬ tendere ad maxime distantia. huiusmodi autem est ipsa materia, que cum sit potentia pura, maxime distat a Deo, qui est actus purus: Deus ergo quia est maxime ens, potest causare ea, quae inter creaturas sunt maxime entia, cuiusmodi est natura angelica, quae est Deo propinqua. & potest causare quae sunt minima entia, cuiusmodi est materia prima, quae est a Deo longinqua. Maximi enim entis, & maxime actiui est etiam vsque ad longinqua suam virtutem extendere: est autem materia a Deo longinqua, non situ, sed dissimilitudine. Vnde August. dicit: Vnde vtique erat scilicet materia, nisi esset abs te, a quo sunt omnia inquan¬ tum sunt: sed tanto a te longius, quanto dissimilius. Vnde concludit ibidem: Duo quaedam fecisti, vnum prope te id est angelicam naturam, alterum prope nihil id est ipsam materiam. Posset etiam declarari quod Deus sit productor materiae ratione suae infinitatis, sed hoc in quaestione illa, cum quaeremus, vtrum Deus possit producere aliquid ex nihilo, diffusius ostendetur.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod contra naturam materiae est, quod fiat natura¬ litet, quia agens naturale non generat nisi cor¬ rumpendo, & non inducit nisi expoliando. ideo semper in sui actione praesupponit materiam: quam expoliat vna forma & induit alia: Sed non est contra naturam materiae, quod fiat per agens di¬ uinum, quod potest agere nullo praesupposito.

Ad secundum dicendum, quod materia multum est dissimilis Deo, sed non est omnino dis¬ similis, quia quod participat aliquo modo en¬ titatem, aliquo modo imitiatur id, quod est ipsum esse, in quo omnis entitas reseruatur. potentia ergo pura multum distat ab actu puro, sed non est omnino dissimilis, eo quod aliquo modo participat entitatem. solum autem dissimile Deo, quod est ipsum nihil: & quod nullo modo participat entitatem, est sibi omnino dissimile.

Vel possumus dicere, quod materia non est effectus Dei per se, sed vt est coniuncta actui. Sic autem considerata, vt est perfecta per actum, non est omnino dissimilis ab actu.

Ad tertium dicendum, quod omnia, quae sunt facta ex aliquo sunt facta ex materia informi. bene ergo arguitur, quod materia non sit facta ex aliquo, cum omnia facta ex aliquo, sint facta ex materia. Vnde August. dicit, quod mundus ex informi materia factus est, & ipsa scilicet informis materia facta est omnino de nihilo.

Ad quartum dicendum, quod materia supponitur in productione omnium, quae fiunt ex aliquo, non autem in productione omnium simpliciter. materia ergo non fuit facta ex aliquo, sed omnino ex nihilo, vt per August. patuit. in productione enim rerum primo fuit facta materia omnino infor¬ mis, non primo, tempore: sed primo, origine. tempore enim materia non praecessit omnem formam, sed fuit facta sub aliqua forma.

ARTIC. III. An plura sint principia prima. Conclusio est negatiua.

Aegid. 1. sen. d. 2. q. 1. Et 2. Met. q. 16. Et 3. Theor. de esse, & essentia. q. 1. D. Tho. 2. sen. d. 1. q. 1. ar. 1. Et 1. Sume. q. 44. art. 1. D. Bon. 2. sent. dist. 1. par. 1. art. 2. q. 1. & 2. Biel. d. 1. q. 2. Th. arg. d. 1. q. 1. Vgol. de Vrbe vet d. 1. ar. 1.

TERTIO quaeritur: dato, quod oporteat materiam reducere in causam agentem, vtrum sit da¬ re plura principia agentia prima, quorum vnum non sit ex alio, nec ambo ex tertio. Et videtur quod sic, quia secundum August. Mali causa non est bonum: cum ergo reperiatur aliquod malum in mundo, quaeritur de illo, vtrum sit causatum ab aliquo, vel non: quia si non, tunc reperientur plura non causata ab alio, videlicet illud malum, quod ponitur non causatum, & etiam bonum, quia deuenire conuenit ad aliquid bonum ab alio non causatum: si vero illud malum est causatum, non erit causatum a bono, quia, patuit per August. causa mali non est bo¬ num, erit ergo causatum a malo. quaeretur ergo de illo malo, vtrum sit causatum, non est autem abire in infinitum: erit ergo deuenire ad primum malum, quod erit causa omnium malorum. erunt itaque duo principia rerum simpliciter prima: non reducta in se inuicem, nec in aliud, videlicet primum malum, quod erit causa omnium malorum, & primum bonum, quod erit causa omnium bonorum.

Praeterea secundum Philosophum: Si vnum contrariorum est in natura, & reliquum. Sed summum bonum videtur contrariari summo malo: cum ergo sit dare in natura summum bonum, erit dare & summum malum. & per consequens erit dare duo principia omnino prima.

Praeterea: aut malum habet causam per se, aut accidit praeter intentionem agentis. Si habet causam per se; quia in his, quae sunt per se, non est abire in infinitum; erit ergo deuenire ad primum malum, quod erit summum malum, & omnium malorum causa. non enim potest malum reduci in bonum, tanquam in per se causam. quia numquam calidum per se infrigidat, nec econ¬ uerso. nullum enim oppositum reducitur in alterum oppositum tanquam in per se causam. quare si malum habet per se causam, reducetur in aliud malum, & illud in aliud: & quia, vt dictum est, non est abire in infinitum: erit deueni¬ re ad primum malum omnium malorum causam. Quia si dicatur malum non habere per se causam, sed accidere praeter intentionem agentis, Contra: Nam quod est tale, est in paucioribus. malum autem est in pluribus, ergo &c.

Praeterea distinguit Philosophus in li. Et hi. quod tripliciter nos peccare contingit: videlicet ex passione, ex ignorantia, & ex electione. Sic etiam distinguunt Theologi, quod vel peccamus ex infirmitate, vel ex nescientia, vel ex certa malitia. Si ergo aliqui peccant ex electione, & ex certa malitia: ergo eligunt malum facere. Sed illud, quod cadit sub electione, non est praeter intentionem agentis: quod autem est tale, habet per se causam: in habentibus autem per se causam est de¬ uenire ad primum tale, quod est causa omnium aliorum. erit ergo deuenire ad primum malum, causam omnium malorum.

Praeterea agens assimilat sibi passum, hoc est enim de ratione agentis producere sibi simile. si ergo omnia essent causata ab vno agente, omnia essent similia: quia quae vni & eidem sunt simi¬ lia, inter se sunt similia. Cum ergo videamus tantam dissimilitudinem, & difformitatem in rebus, videtur omnino esse ponendum, non omnia ab eodem principio processisse.

IN CONTRARIVM est Dionysius. 4. de di. no. qui ait: Binarius non est principium, sed vnitas. non ergo reducemus res creatas in duo principia, sed in vnum principium.

Praeterea secundum eundem Dion. eodem libro, & cap. neque possibile est rerum existentium duo contraria esse principia, quia illa in se inuicem essent omnino aduersantia. Cum ergo vi¬ deamus partes vniuersi se iuuare ad inuicem, & esse ad inuicem ordinatas, concluditur, quod omnia reducantur in vnam causam, & in vnum principium.

Praeterea si esset date plura principia omnino prima, vel essent similia, vel contraria. Si simi¬ lia, vel quodlibet per se sufficeret, & tunc alterum superflueret, vel vnum non sufficeret sine alio, & tunc quodlibet est insufficiens: & neutrum esset primum, vel vnum esset sufficiens per se, aliud non sufficiens: & tunc illud, quod esset sufficiens per se, esset primum, aliud autem non. Non ergo essent Duo prima, sed vnum primum. Mam hoc est esse primum agens non inniti alte¬ ri agenti, vel non indigere alio agente, sed esse per se sufficiens ad agendum. Si veto huiusmodi plura principia, quae ponuntur simpliciter prima, non sunt similia, sed contraria, aut sunt aeque potentia, aut non: quod si vnum est impotentius, cum contraria se impediant, nihil causare poterit, nec erit simpliciter primum: si autem sint aeque potentia, aeque se impedient. nullum ergo ipsorum poterit aliquid producere.

RESOLVTIO. Deus cum sit summe simplex, & vnus, quo nihil est non participans: summe bonus, cuius est se diffundere: summe ens, in quo reseruatur omne esse, Vnum primum principium, & non plura fatemur. & obstrepant licet Manichaei.

RESPONDEO dicendum, quod Manichaei circa hanc materiam errauerunt ponentes duo principia omnium rerum, malum scilicet & bonum. Deum scilicet & daemonem. vel Deum & Hylem, vt patet pet August. in libro contra Faustum. Potuit autem habere hec opinio ortum ab antiquis Philosophantibus. Nam Empedo. posuit duo prima principia agentia, litem scilicet & amicitiam, vt patet ex lib. de generatione. Pythago. etiam po¬ suit decem principia bonorum, & decem principia malorum. processit enim Pythago. modo, mathematico, & per numeros, ponens causas rerum: & quia vidit in rebus esse bonum, & malum, & vidit numerum non ire nisi vsque ad decem, quia vltra decem non est nisi replicatio as¬ sumptorum, posuit 10. principia bonorum. & 10. malorum. Quae autem sint illa principia, in primo Mataphysi. enumerantur, & nos in quaestionibus nostris de principio primo enumerauimus ea. Pithago. ergo Manichaeus, & Empedo. posuerunt plura prima principia agentia, non reducta in se inuicem, nec in alia. Quilibet autem illorum ex diuersitate effectuum, voluit arguere diuersitatem primorum principiorum. Et licet Em¬ pedo. magis visus sit attendere in effectibus contrarietatem, quia posuit contraria principia, litem scilicet & amicitiam: Manichaeus autem, & Pytha¬ go. magis visi sunt considerare in effectibus per¬ fectionem, & defectum, vel bonitatem, & malitiam, quia posuerunt rerum principia bonum, & malum. vnum tamen potest ad aliud reduci. Nam in bono, & malo est aliquis modus oppositionis, vel contrarietatis, & in ipsis contrarijs est ali¬ quo modo bonum & malum, quia vnum contrariorum habet rationem priuationis respectu alterius: vt lis habet rationem priuationis & imperfecti respectu amicitiae, & frigidum respectu calidi, & nigrum respectu albi, & vniuer¬ saliter in omnibus semper vnum contrariorum habet rationem priuationis respectu alterius, vnde dicitur, quod prima contrarietas est priuatio, & habitus, vbi Commentator ait, quod omnia contraria opponuntur secundum priuationem, & habitum, quia semper vilius contrariorum, vt dicit, habet rationem priuationis, vt amarum habet rationem priuationis, & dulcedo rationem habitus, & in alijs contrarijs similiter, vbi sem¬ per vnum est vilius, aliud autem perfectius.

Reductis opinionibus ponentibus pluralitatem primorum principiorum quodammodo ad vnum, volumus assignare defectus sic opinantium. Dicemus autem, quod ponentes plura prima principia propter bonum, & malum, quae vident in rebus: vel propter contrarietatem, quam vident in entibus, propter sex defectus errant.

Primo quidem errant, quia credunt quod malum sit substantia aliqua, vel natura. Nam si hoc opi¬ nantes praeuidissent, quod malum non est nisi priuatio boni, cum priuatio de se sit non ens, vt de¬ clarati habet primo Physi. cum non entis non pos¬ sit esse causa efficiens, sed deficiens, nunquam po¬ suissent, quod esset dare aliquid omnino malum, quod esset causa omnium malorum, sicut est da¬ re aliquid omnino bonum, quod est causa omnium bonorum. Nam omnino malum non est nisi omnino defectus, & omnino non ens, siue omnino nihil. Ideo dicit August. quod vitium, siue malum, nec in summo bono esse potest, nec nisi in aliquo bono. Et sequitur: Sola ergo bona alicubi esse possunt, sola autem mala nusquam. malum ergo non est nisi in bono, quia malum non est nisi priuatio, priuatio autem est negatio in subiecto, vt declarari potest in 4. Meta¬ phy. Cum ergo priuatio semper requirat aliquam subiectam naturam, & omnis natura secundum, quod huiusmodi bona sit, malum non nisi in bono esse pos¬ sit: bona ergo tanquam entia sunt alicubi, sed mala nusquam sunt tanquam entia, sed tanquam priuationes entium. Ideo probat Dio. quod malum nec est existens, nec in existentibus. Malum enim non est existens, quia non est substantia: non est in existentibus, quia non est accidens. non enim malum est ens, quia vel esset ens existens, vel in existentibus; neutro autem modo est ens.

Reuertamur ergo ad propositum, & dicamus, quod vnus defectus sic opinantium fuit, quia crediderunt malum esse substantiam aliquam vel naturam, ideo conati sunt reducere ipsum in causam per se, & in causam efficientem. quod esse non posset, nisi esset dare primum, & summum malum omnium malorum causam. Hunc autem erro¬ rem quantum ad hunc defectum, destruit Aug. 12. de Ciui. Dei: vbi ait: Nemo igitur quaerat effi¬ cientem causam malae voluntatis. non enim vt ait, mala voluntas est efficiens, sed deficiens: nec illa scilicet vt est mala, est effectio, sed defectio. Vnde ibi dem subdit: Hoc est incipere, malam voluntatem habere, deficere ab eo, quod summe est. Secundum enim ipsum in eodem libr. & cap. Sic causatur malum, sicut auditur silentium, & videtur tenebra, & videre autem tenebram non est videre ali¬ quid, sed est deficere a videndo, & audire silentium non est audire aliquid, sed est deficere ab audiendo, sic facere malum, secundum quod huiusmodi, non est facere aliquid, sed est deficere a faciendo. vt si fornicatio est mala, non est mala secundum quod est actus aliquis, sed secundum quod deficit, & deuiat a lege Dei. Ipse enim actus habet causam efficientem, sed ipsa inordinatio, vnde habet rationem mali, non habet causam efficientem, sed deficientem. Hoc est enim inordinate agere, ab ordine deficere, & ordinem non seruare.

Secundus defectus sic opinantium est, quia ex hoc, quod opinati sunt malum esse naturam ali¬ quam: aestimauerunt naturam illam esse Deo contrariam, quia si credidissent naturam illam, quam credebant esse malam: non esse Deo contrariam, non oportuisset eos ponere duo principia, quia in vnum principium reduci potest quicquid illi principio non contrariatur: Deo autem nihil potest esse contrarium: nisi quod non est. Intelligi¬ mus enim nomine Dei aliquid, quod est ipsum esse, in quo reseruatur omne esse: quicquid ergo habet aliquod esse: secundum quod huiusmodi non est Deo contrarium, nec dissimile. solum ergo illud erit dissimile sibi, quod non dicit esse, sed non esse. Omnium ergo essentiarum, & omnium habentium esse, vt habent esse, causa est Deus. Nec oportet aliam causam primam ponere: cum ipsa sit causa omnis esse, & cum in eo omnis essendi ratio reseruetur. Deo ergo nihil proprie contrariatur, quia nihil ei nocere potest. Sed accipiendo contrarium large pro omni dissimili; nulla es¬ sentia, nullum esse est dissimile Deo, sed solum est dissimile non esse: propter non esse autem non oportet ponere naturam aliquam, vel principium aliquod: quod efficiat ipsum non esse. quia non esse cum non sit: non potest habere causam effi¬ cientem, sed deficientem. Hanc autem viam tangit Augustinus, cum dicit: Ei naturae, quae summe est, qua faciente sunt quaecunque sunt contraria nulla natura est. Et subdit: Propterea Deo id est summae essentiae, & auctori omnium qualiuncunque essentiarum essentia nulla contraria est. Deo ergo quia est summa essentia, & quia in eo reseruatur omne esse: quodlibet esse, & quaelibet essentia est ei similis, non contraria: omnium enim es¬ sentiarum ipse est auctor. Et quia non debemus quaerere principia, & causas: nisi propter rerum essentias, & naturas, & propter esse, non propter non esse. Ideo non nisi vnum primum principium est ponendum.

Tertius defectus istorum fuit, quia crediderunt, quod est malum alicui, esse malum simpliciter, vt leonem crediderunt esse malum simpliciter, quia est malus huius scilicet bestiae, quam deuorat, & venenum crediderunt esse malum simpliciter, quia nocet homini, quem venenat. Et quia videbant Manichaei in mundo esse multa talia mala, & multa sic nociua, non credentes talia posse re¬ duci in vnum summum bonum: posuerunt duo principia: vnum a quo essent talia mala, & nociua: aliud, a quo essent bona, & proficua. Vnde & plerunque negabant Manichaei duos Deos esse, quia illud, a quo sunt mala, & nociua, secundum eos non merebatur dici Deus. Vnde Augustino disputanti contra Manicheos: respondebat Faustus: Bonorum, & malorum duo principia confitemur, sed vnum ex his Deum vocamus: alterum Hylem: aut communiter, & vsitate dicimus daemonem. Quia si tuo Augustine putas nos duos assignare Deos, audiens egestatem, & copiam: duas copias putabis, & venenum audiens, & antidotum: nihil interesse putare: an vtrunque vocetur anti¬ dotum. Vnde idem Faustus omnem vim maleficam assignabat Hyle, siue daemoni: beneficam autem Deo. Ergo Faustus Manichaeum sequens, quia videbat venenum nociuum, & antidotum proficuum: posuit duo principia, a quorum vno essent nociua: ab alio proficua. Hunc autem errorem, & defectum reprehendit Augustinus ibidem, vbi ait, quod isti sic dicentes vituperare possunt solem: quoniam quidem peccantes, vel debita non reddentes: poni a iudicibus iubentur ad solem. vnde ibidem subdit, quod non ex commodo, vel incommodo nostro, sed per seipsam considerata, natura dat artifici suo gloriam. Quaelibet ergo natura simpliciter bona est, & quaelibet a Deo est. Sed non obstante, quod est simpliciter quaelibet natura bona, potest esse huic mala, & nociua, sed propter hoc non oportet ponere duos Deos. Nam esse malum nociuum: est esse malum penae. a Deo autem bono propter iustitiam exercendam in fertur malum paenae, licet ipse non faciat malum culpae, vt potest haberi ab Augustinus, qui duplex malum distinguit, scilicet culpae & poenae, & subdit, Deum Auctorem esse mali penae dicens: Si Deum iustum fatemur: negare sacrilegum est, vt sicut bonis prae¬ mia, ita supplicia malis tribuat, quae vtique supplicia patientibus mala sunt. propter enim antidotum, quod prodest, & venenum, quod nocet, non debemus ponere duo principia. nam male vtenti, & antidotum obesse potest, & bene vtenti prodesse venenum. Tyriaca enim, quae venenum fugat: ex veneno, & quibusdam alijs est confecta.

Quartus autem istorum defectus est, quia non valde bona, vel minora bona crediderunt mala, vt quia ista corporalia sunt minora bona: crediderunt ea esse mala. vnde dixerunt Manichaei, ista corporalia corruptibilia facta esse a malo principio. Sed propter maius, & minus bonum non oportet duo principia ponere. nam sicut ab eodem calido aliqua magis, & minus calefiunt: sic ab eo¬ dem Deo bono fluxit tota multitudo rerum: vbi in aliquibus bonitas maior: in aliquibus minor reperitur. Bona enim corruptibilia secundum, quod huiusmodi: non sunt tam magna bona sicut perpetua: non tamen nulla bona sunt, quia corrupti¬ bilia sunt. Si ergo considerasset Manichaeus, quod omnis natura bona est: licet non omnis eque bona: non posuisset nisi vnum principium, a quo est omne bonum, & magnum, & paruum bonum.

Quintus defectus istorum fuit, quia opinati sunt, quod omnia tam bona, quam mala per se, & directe sub sollicitudine, & prouidentia alicuius principii caderent, quod esse non posset: nisi sicut damus bonum principium, quod sollicitatur, & habet prouidentiam, vt bona fiant: sic da¬ remus malum principium, & malum Deum, qui sollicitaret, & haberet prouidentiam, vt mala fierent. vnde & Commentator. in 12. Meta. dicit: Malum esse omnem sollicitudinem negare, & malum esse de omnibus equalem sollicitudinem po¬ nere. vnde ibidem dicit, quod hoc traxit quosdam ad dicendum esse duos Deos: quorum vnos creat bona, & alius mala. Bona ergo per se cadunt sub pro¬ uidentia: mala autem quasi per accidens, & indi¬ recte: inquantum ex malis bona eliciuntur, vt ex malo culpae elicitur punitio. & bonum iustitiae. Propter ergo mala, & bona: non oportet ponere duos Deos circa haec sollicitos, & attentos, sed est vnus Deus: sub cuius sollicitudine, & prouidentia cadunt bona directe: ea agendo, & faciendo, & mala indirecte: puniendo, & ex eis eliciendo bonum. Nam secudum Augustinum: nullo modo Deus permitteret mala fieri, nisi adeo omni¬ potens esset, vt posset de malis elicere bona.

Sextus defectus istorum fuit, quia sic attendebant ad contrarietatem, & diuersitatem in rebus, quod non attendebant ad vnitatem, & conuenientiam, quam habehant. Differunt enim res, quia hec est calida: illa frigida: haec dulcis, illa amara: omnia tamen conueniunt in esse: nam esse cali¬ dum est aliquod esse, & esse frigidum est aliquod esse, & quia omnia entia habent aliquod esse, omnia sunt ab illo, in quo reseruatur omne esse. Quia ergo res contrarietatem habent ad inuicem: pos¬ sunt habere contraria principia quantum ad ista principia causata, & secundaria: tamen quia omnia conueniunt in esse: omnium est vnum principium, in quo reseruatur omne esse.

Cum ergo quaeritur: vtrum sit dare plura prima principia non reducta in alia: si loquamur de primo in genere; est dare plura talia, quia est da¬ re primam materiam non reductam in aliam materiam: & primum efficiens non reductum in aliud efficiens. Sed si loquamur de primo simpliciter, non est dare plura principia simpliciter prima. Nam prima materia, licet non reducatur in aliud principium materiale, non est tamen principium simpliciter. quia reducitur prima materia in primum principium efficiens, a quo per creationem est producta. Possumus autem duplici via declarare, quod vnum est solum principium, a quo omnia sunt producta.

Prima via sumitur ex esse eius: quae iam tacta est. Nam cum Deus sit ipsum esse: in quo reseruatur omne esse: oportet quod ipse sit causa omnium habentium esse, & quia in hoc conueniunt omnia, quae participant esse: oportet omnium esse vnam causam,

Secunda via sumitur & eius bonitate. Nam si boni est se diffundere: maximi boni est maxime se diffundere, & quia nihil est non participans bono: nihil est expers bonitatis diuinae, & nihil est non causatum a Deo. Ipsa quoque materia, vt est pura potentia: est etiam quoddam bonum. nam bonum est non solum esse, sed etiam posse esse. Ipsa ergo materia est effectus Dei.

Potest etiam tertia via adduci ex vnitate eius: nam ipse est maxime simplex, & maxime vnus: in quo nullus est essentialiter numerus, & quia quod est maxime tale: est causa omnium aliorum: ipse qui est maxime vnus erit causa vnitatis in omnibus entibus: & quia nihil est non participans vno, vt vult Dionysius: nihil est, quod non sit effectus eius. Si ergo essent multi mundi, & infiniti mundi, quia quaelibet res esset ens, vna, & bona: qui¬ libet esset effectus Dei, qui est summe ens, sum¬ me vnus, & summe bonus.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod bonum non est causa mali, vt bonum, & vt est efficiens, sed est causa mali vt deficiens: malum ergo est causatum, sed est causatum a bono defectiuo. Vnde si malum dicimus esse causa tum; erit causatum defectiue, non effectiue: propter quod non oportet mala reducere in summum malum. nam reducere omnia in vnum aliquod, hoc per se est in habentibus causam efficientem, cuiusmodi non est malum. occasionaliter quidem sunt omnia mala ab vno malo, vt a culpa Luci¬ feri: videtur omnis alia culpa introducta, sed hoc est occasionaliter, non per se. Si tamen nunquam peccasset diabolus: potuisset homo propria voluntate peccare, vel si noluisset homo: suadenti diabolo potuisset resistere. Non ergo ex necessitate, & per se. sed occasionaliter, & inductiue peccatum demonis fuit causa aliorum peccatorum: peccatum ergo, & malum habet causam deficientem. Sed vnde venit iste defectus: Dicimus, quod hoc est ex defectibilitate, & ex vertibilitate voluntatis hominis: quae malo consentit, & ex iustitia Dei, quae hominem deserit: & potest esse ex astutia diaboli, quia malum suggerit. Vnde Augustinus contra Faustum ait: Aliud est venire malum de astutia suadentis, aliud de nequitia volentis, aliud de iustitia punientis. Cum diabolus suggerit: homo consentit: Deus deserit.

Ad secundum dicendum, quod hoc intelligendum est de vere contrarijs: quorum quodlibet dicit naturam aliquam, vt calidum, & frigidum: sed sic non contrarietur malum bono, sicut frigidum calido: quorum quodlibet dicit naturam aliquam: malum autem non dicit naturam, nec ens, sed priuationem entis. Si ergo esset dare summe malum, esset dare omnino nihil. Deo autem, qui est ipsum esse, nulla natura, & nulla essentia potest esse contraria, nec ei omnino dissimilis. Solum ergo il¬ lud es Deo omnino dissimile, quod est omnino non ens, & quia nihil est tale: nihil est, cuius non sit causa Deus.

Ad tertium dicendum, quod quidam respondent malum esse in paucioribus, quia vel loquimur de malo naturae, vel de malo moris. Si de malo naturae; sic sunt aliqua mala, & aliqua inordinata in istis inferioribus, vbi multa talia mala accidunt ex necessitate materiae. Sed ista inferiora, vbi aliqua accidit inordinatio, modica sunt respectu super caelestium corporum, quae secundum cur¬ sum naturae semper retinent suum ordinem. Si autem loquamur de malo moris, vel de malo culpae, vel hoc est prout in Angelis, & tunc est in paucioribus, quia plures remanserunt, quam ceciderunt. Si in hominibus: cum in homine sit sensus, & ratio: in ijs, qui volunt sequi rationem, pauci deficiunt a bono. Nam si volumus rationem se¬ qui, & sit voluntas firma, vt plurimum consequimur bonum. In ijs vero, qui volunt sequi sensum, est idem iudicium, sicut est de brutis: tales enim consequuntur bonum, sed bonum secundum sensum: consequuntur enim vt plurimum, quod est bonum eis, non vt sunt rationales, sed vt sunt sensuales.

Sed haec responsio non videtur sufficere. quia etsi omnes Angeli peccassent, adhuc malum culpae esset praeter intentionem, & causam: & non esset in paucioribus: etsi omnia essent corrupti¬ bilia, corruptio, quae est quoddam malum naturae, esset praeter intentionem, & causam, & non es¬ set in paucioribus. Dicamus ergo, quod esse preter intentionem est dupliciter, quia aliqua sunt prae¬ ter intentionem agentis, quae sunt fortuita, & improuisa, & talia sunt in paucioribus. Aliqua autem sunt de necessitate annexa actioni agentis, vt na¬ turali generationi necessario annexa corruptio, & talia non oportet esse in paucioribus. Sic autem est de malo culpae. nam inordinatio, quae est ibi, non oportet, quod sit fortuita, & improuisa, optime enim potest scire fornicator, quod fornicatio habet conuolutam malitiam, & habet annexam inordinationem.

Ad quartum dicendum, quod peccantes ex e¬ lectione eligunt malefacere, non quod eligant ipsam inordinationem. quia nemo aspiciens ad malum agit, vt vult Dionysius. Sed dicuntur peccare ex electione, quia electione agunt actum cui est connexa malitia, & inordinatio. Nam non est idem iudicium de eo, qui fornicatur, quia ignorat fornicationem esse malam: & de eo, qui fornicatur, non quia placeat sibi fornicari, sed quia ex passione impellitur ad fornicandum: & de eo, qui fornicatur, quia ex assuetudine fornicandi, iam acquisiuit habitum, & eli¬ git actum fornicationis. Dicitur ergo talis pecca¬ te ex electione, non quo eligat ipsam inordinatio¬ nem, quae semper est praeter intentionem: sed quia, vt diximus, eligit actionem: cui est annexa inordinatio.

Ad quintum dicendum, quod licet causata sint dissimilia, sunt etiam omnia similia, quia om¬ nia conueniunt in ente, ideo omnia sunt causata ab vno ente.

ARTIC. IIII. An possit aliquid produci ex nihilo per creationem. Conclusio est affirmatiua.

Aegidius de esse, & essentia. q. 3. D. Thom. 1. p. q. 45. art. 2. Et 2. sent. d. 1. ar. 2. Et contr. Gent l. 2. c. 16. & 19. Guill. Vorild. 1 q. 1 Sco. d. I. q. 2. Dur. d. 1. q. 1.

QVARTO quaeritur: vtrum ab hoc primo principio vno pos¬ sit aliquid produci ex nihilo, & per creationem.

Et videtur quod non, quia nullum agens facit, quod impossibile est fieri: nam quod impossibile est fieri, necesse est non fieri: quod autem necesse est non fieri, num¬ quam fit. omne ergo agens facit, quod possibile est fieri, sed quod possibile est fieri, est in potentia: ergo omne agens praesupponit ens in potentia, sed nihil tale facit aliquid ex nihilo: ergo, &c.

Praeterea nullum agens potest contradictoria, nam ipse Deus hoc priuatur, ingenita facere, quae vtique facta sunt, vt dicitur in 6. Ethi. Sed dicere aliquid fieri ex nihilo implicat contradictionem. nam quod fit, mutatur, & vadit de potentia ad actum, mutatio autem est terminus motus, motus autem non est sine ente in potentia. Dicendo ergo aliquid fieri ex nihilo ratione, qua dicitur fieri, praesupponitur ens in potentia: ratione, qua dicitur ex nihilo, tollitur ens in potentia: ergo ibi implicatur contradictio.

Praeterea omnia vel sunt de genere permanentium, vel de genere successiuorum, sed successiua non possunt fieri ex nihilo, quia nihil tale potest esse sine suo subiecto, vt non potest esse motus sine mobili, permanentia etiam non possunt fieri ex nihilo, quia tunc simul esset in eis fieri, & factum esse, quo posito, simul essent, & non essent. nam permanens cum fit, non est: cum autem factum est, est. Si ergo aliquod permanens simul fieret, & factum esset: simul esset, & non esset, quod non est conueniens dicere.

Praeterea si aliquid creatur, per creationem creatur, cum ergo ipsa creatio rerum sit in tempore: oportet, quod & ipsa creatio sit creatura, ergo creatio aliqua creatione creabitur: & quia non est abi¬ re in infinitum, nulla est rerum creatio.

IN CONTRARIVM est, quod dicitur Gen. 1. In principio creauit Deus coelum, & tertam, &c. Et August. de fide ad Petrum dicit: Firmissime tene, & nullatenus dubites, sanctam Trinitatem solum verum Deum rerum omnium esse visibilium, & in¬ uisibilium crea¬ torem.

RESOLVTIO. Deus, cum sit primum, & principale agens immediate per suam essentiam, & illimitatae vir¬ tutis (non agens naturale) effectum absque suppositione effectus producere potest.

RESPONDEO dicendum, quod si volu¬ mus nomen factionis extendere ad omne, quod habet essentiam causatam, vt dicamus, quod ipsa forma est facta, quia est ab alio causata, sic accipiendo fieri ex nihilo, quicquid non fit ex aliquo, quod est ipsum, vel pars ipsius; cogimur dicere, quod fiat ex nihilo, vt etiam agentia naturalia sic facere dicantur aliquid ex nihilo, large loquendo de fieri ex nihilo. Nam per agentia naturalia inducitur forma in materia, forma autem nec est elementum, nec ex elementis, vt probatur circa finem. 7 Met. ergo forma nec est facta ex aliquo, quod sit ipsa, quia non est elementum: nec quod sit pars ipsius, quia non est ex elementis. cum ergo non sit facta forma ex aliquo, sequitur quod. sit facta ex nihilo. Ad hanc autem, & consimilem difficultatem vitandam Anaxagoras ne cogeretur ponere aliquid fieri ex nihilo, posuit latitationem omnium formarum in materia, & latitationem omnium in omnibus, vnde dixit quodlibet esse in quolibet. Videbat enim quantum ad ea, quae sunt in sphera actiuorum, & passiuorum, vel immediate, vel saltem per multa media, ex quolibet fieri quodlibet: ideo dixit in quolibet esse quod¬ libet, ponens generationem nihil esse aliud, quam exitum a manente, vel quam extractionem ali¬ cuius ab eo, in quo manebat: vt si fiat aer ex aqua; erat prius vere aer ille in aqua, sed non appare¬ bat. nihil ergo erat aliud secundum ipsum generatio, nisi rerum detectio, sicut, si diceremus, limam nullam claritatem facere in ferro, sed solum remouere rubiginem prohibentem apparere huiusmodi claritatem. Vnde dixisset Anaxagoras: Sicut erat claritas in ferro, ante amotio¬ nem rubiginis: sic ante, quam esset haec res genita, vere, & actualiter erat in eo, vnde est genita, sed non apparebat.

Sed hec positio sufficienter improbata est in primo Phys. nam non videmus sic fieri generatio¬ nem, sicut exitum a manente, vt quod hoc modo generetur aer ex aqua: quia exeat ex aqua: sicut exit liquor ex vase, vel ex aliquo continente: immo agentia naturalia alterant, & transmutant materiam: quod faciendo inducunt formam. Propter hanc autem eandem difficultatem plures moderni Doctores anxietatem animi patientes: quomodo incipiat esse forma in materia: si nihil de forma ante erat in ipsa, & tamen non fiat aliquid ex nihilo, quia hoc fuit, quod omnes Philosophantes perterruit, ne cogerentur pone¬ re aliquid fieri ex nihilo, vt dicitur in primo de generatione: volentes hoc vitare: dixerunt aliquod de forma esse in materia ante introductionem formae: quod quidam vocauerunt inchoatiuum formae: quidam potentiam actiuam materiae. Dicebant ergo, quod forma non fit ex nihilo, sed ex illo inchoatiuo formae: vel ex illa potentia actiua in materia praecedente formam, fit forma.

Sed haec positio redit in positionem Anaxagorae: quia quaeritur de illo inchoatiuo, vel de illa actiua potentia: vtrum sit tota forma, vel pars formae: quod si tota: ergo latebat forma tota in materia prius, quam esset generata: quod est ponere positionem Anaxagorae. Non autem dici potest huiusmodi inchoatiuum, vel actiuam potentiam non esse totam formam, sed partem. quia forma est simplici essentia consistens: non habens secundum se partem, & partem, secundum quod hic loqu¬i mur de parte: dato tamen, quo haberet partes, ea¬ dem difficultas esset de illa parte formae, quae non erat in materia: vnde est facta: Propter hoc dixerunt & alii moderni temporis: quod tota forma est in materia: ita quod est ibi tota essentia, sed non est ibi esse: ita quo hoc facit generans: quod inducit esse: vnde & generatio, vt dicunt, dicta est via in esse.

Sed huiusmodi positiones infra improbari po¬ terunt: vbi quaeretur de potentia actiua im materia: nunc autem prout ad praesentem quaestio¬ nem spectat: dicemus, quod non euacuatur difficultas: quaeremus enim de huiusmodi esse, sicut quaerebamus de forma: vtrum secundum se totum, vel secundum aliquam sui partem: vel nihil de ipso praefuerit in materia. vel oportebit ergo, quod factum sit ex nihilo: vel quod prius in materia lateret. Philosophus autem in septimo Metaphysicae, & expositores eius super hoc sustentati sunt, quod non fiat materia, nec forma, sed compositum: ideo nihil fit ex nihilo: quia compositum, quod fit proprie: non fit ex nihilo, sed ex materia, quae est mater omnium, & est cuiuslibet generationis subiectum. Non ergo negat Philosophus, quod non incipiat aliquid esse in materia, de quo prius nihil erat in ipsa. nam de forma nouiter per gene¬ rationem inducta in matetia nihil prius erat: nec tamen propter hoc forma fit ex nihilo: quia non fit per se, sed fit in alio. Cum enim forma in alio dicat com¬ positum, si fit forma in alio: non fit forma, sed compositum. Ad bene ergo euacuandam difficultatem quaestionis: videlicet quomodo Deus possit facere aliquid ex nihilo, videndum est, quid sit fieri ex nihilo, & quomodo Philosophus per huiusmodi verba euacuet difficultatem, quod forma non fiat ex nihilo. Dicemus ergo quod fieri ex nihilo est fieri nihilo praesupposito, & facere effectum ex nihilo est facere effectum non praesupponentem alium effectum, sed si fiat forma ex transmutatio¬ ne materiae: non fit ex nihilo: quia fit effectus in effectu, vel fit effectus praesupponens alium effectum. Ideo dicit Commentator in 12. Metaphy¬ sicae, quod si aliquid fieret sine transmutatione: tunc aliquid fieret ex nihilo. si ergo forma fieret per se, & non per transmutationem materiae: fieret ex nihilo. Sic ergo imaginabimur, quod agentia naturalia agunt, & non faciunt aliquid ex nihilo. Nam Deus creauit materiam, & hunc suum effectum scilicet materiam substrauit omnibus agenti¬ bus naturalibus. Faciendo ergo hunc effectum scilicet materiam, & substrando eam agentibus natura¬ libus: indidit materiae, quod per transmutatio¬ nem naturalem posset ex ea educi forma: Agentia ergo naturalia non agunt ex nihilo omnes effectus, quos faciunt, praesupponunt enim hunc effectum Dei scilicet materiam: ex cuius naturali trans¬ mutatione fiunt huiusmodi effectus. Philosophus ergo sufficienter euadit: quod forma non fiat ex nihilo: ex quo non fit per se, sed fit in alio. Et vt melius appareat veritas quaesiti: quomodo ali¬ quid fiat ex nihilo: dicamus quod tripliciter dicitur fieri aliquid ex nihilo.

Primo modo si non fiat in aliquo: nec ex aliquo praeiacente. quia quod sic fit, est effectus non praesup¬ ponens alium effectum, & facere effectum non praesupponentem alium effectum, est agere nullo praesupposito, & per consequens est agere ex ni¬ hilo. Si ergo fieret forma per se: non in materia praeiacente: & si fieret compositum non ex materia praeiacente: huiusmodi effectus esset ex nihilo, quia esset nullo alio effectu praesupposito. Loquendo ergo large de fieri; si transmutando materiam, fit forma in materia praeiacente, vel fit com¬ positum ex huiusmodi materia: huiusmodi effectus non erit ex nihilo, quia erit ex suppositione alterius effectus: videlicet ex suppositione praeiacentis materiae.

Secundo dicitur aliquid fieri ex nihilo: dato quod fiat in alio: si possit existere sine illo, & sic anima rationalis fit ex nihilo. quia etsi creetur in corpore, quia in creando infunditur, & infundendo creatur: tamen quia corrupto corpore, non corrumpitur huiusmodi anima, & potest esse talis anima sine corpore: Ideo dicitur, & bene facta ex nihilo. Nam si non fieret ex transmutatione materiae secundum naturae cursum, & forte simpliciter non posset esse sine materia: eo ergo ipso, qod anima potest existere corrupto corpore, & sine corpora¬ li materia: ad productionem ipsius non sufficit transmutatio materiae corporalis. Et quia hoc est fieri effectum ex nihilo: quando fit effectus, ad quem non sufficit transmutatio naturalis alterius effectus, vt accipiamus transmutationem large pro omni innouatione: ldeo anima rationalis dicitur esse producta ex nihilo.

Aduertendum tamen, quod quando dicimus formam materialem non posse esse sine materia non solum secundum naturae cursum, sed forte simpliciter, semper quantitatem intelligimus es¬ se exceptam. Nec est mirum si miraculose quantitas potest esse sine subiecto, quia & per se indi¬ uiduatur, & etiam quia ad quantitatem maiorem, vel minorem proprie non est motus ex sola trans¬ mutatione, sed ex additione, vel subtractione eius Nam non fit augmentum proprie, nullo addito: nec diminutio, nullo subtracto, vt declarari habet in primo de generatione. Vnde non sic comparatur materia ad quantitatem, sicut ad alias formas materiales de ipsa eductas: siue sint substantiales, siue accidentales: nec est similis ratio de quantitate, & de alijs formis

Tertio modo dicitur aliquid fieri ex nihilo: dato quod fiat in aliquo, & quod non possit esse sine illos tamen non naturaliter fit in illo: & hoc modo dicitur gratia creati ex nihilo: quia, & si fiat in anima, & si non possit esse sine anima, in qua sit: tamen quia naturalis transmutatio, vel naturalis quaecunque innouatio animae non sufficit ad habendam gratiam: dicitur gratia creati ex nihilo. Nam tunc non fit aliquid ex nihilo, quando sic effectus praesupponit effectum: quod ex na¬ turali actione circa aliquem effectum fit huius¬ modi effectus: ergo si effectus non praesupponit effectum, vel si possit esse sine effectu alio, vel si non ex naturali actione circa aliquem effectum fiat huiusmodi effectus, dicetur talis effectus fieri ex nihilo. In ipso tamen fieri ex nihilo erunt gradus: quia pluribus modis fit ex nihilo id est nullo praesupposi¬ to: primo quando fit forma, quae nec fit in materia, nec indiget materia: cuiusmodi est natura angelica. Secundo quando creatur in materia: potest tamen esse sine materia: cuiusmodi est anima rationalis. Tertio quando fit in aliquo, & non potest esse sine illo: tamen non fit naturaliter in illo: sicut fit vel creatur gratia in anima. Facere ergo aliquid ex nihilo, est facere effectum nullo modo praesupponentem, vel ad sui esse non indigentem alio effectu, vel facere effectum non natura¬ liter, sed super naturaliter inductum in alium effectum.

Cum ergo queritur: Vtrum Deus possit face¬ re aliquid ex nihilo, est quaerere vtrum possit facere aliquem effectum absque praesuppositione alterius effectus. Declarabimus autem triplici via, quod Deus hoc potest, & non agens natura¬ le secundum triplicem differentiam, quam assi¬ gnabimus inter hoc agens, & illud. Nam per ista naturalia, & per haec sensibilia possumus ascendere ad intelligibilia. Differt enim primo agens naturale a Deo: quia agit per virtutem additam: Deus autem per suam essentiam. Secundo differt: quia huiusmodi agens est virtutis limitate, Deus autem est virtutis infinitae. Tertio differt, quia huiusmodi agens naturale, est agens secundum, & instrumentale: Deus autem est agens primum, & principale. Ex omnibus autem his dis¬ ferentijs: quasi tribus vijs possumus propositum declarare.

Prima via sic patet: Nam agens naturale agit per virtutem additam suae essentiae id est agit per vir¬ tutem, quae est accidens: agit enim per virtutem, quae est naturalis potentia: siue quae est qualitas, Deus autem agit immediate per suam essentiam, quia sua essentia est sua virtus. Cum enim ipse sit simplicissimus: nihil est in eo, quod non sit idem, quod ipse, & sua substantia. In ipso enim nihil est per accidens, vt vult Augustinus 5. de Trinitate, Alia autem agentia: quia habent virtutem superadditam substantiae: agunt per aliquid, quod est accidens: nam virtus addita substantiae: non est ipsa substantia, sed accidit substantiae. Ideo di¬ citur in commento vigesimae propositionis de causis, quod Deus in agendo non indiget continua¬ tore: alia autem agentia indigent continuatore. Deus enim, qui agit per suam essentiam: coniungit se suo effectui. Nihil ergo est medium, vel nulla est virtus alia media: continuans, vel coniungens Deum suo effectui. Sed alia agentia, quia agunt per virtutem additam, agunt per continuatorem id est agunt per virtutem continuantem rem agentem suo effectui.

Dicamus ergo, quod quantum ad praesens spectat: sic se habebit agens naturale ad agens diuinum in agendo: sicut intellectus noster ad intellectum diuinum in intelligendo. Nam quia & Deus intelligit per suam essentiam: cum sua essentia prius sit repraesentatiua sui ipsius, quam aliorum: consequens est, quod Deus primo, & principaliter intelligit se, & intelligendo se intelligat alia. Intellectus autem noster econtrario, vt quia nihil intelligit per se, sed solum intelligit informatus speciebus aliorum, quia species aliorum primo, & per se ducunt in cognitionem illorum, quorum sunt species: consequens est, quod intellectus no¬ ster intelligendo alia intelligat se. Sic quo modo est in proposito. Nam sicut intelligere est per as¬ similationem, sic & actio secundum quod prae¬ sens materia patitur, est secundum quandam as¬ similationem. nam agens in agendo assimilat sibi passum. Agens ergo naturale, quia agit per vir¬ tutem actiuam: quae est quoddam accidens, & quaedam qualitas continuans causam agentem cum effectu: primo & per se huiusmodi agens non causabit in passo substantiam, sed accidens: nam cum agat per virtutem, quae est accidens: illud, quod primo inducetur per huiusmodi vir¬ tutem, erit simile virtuti, & erit accidens: vt ignis, quia non habet virtutem actiuam: vt Commentator dicit, nisi calorem: ideo primum, quod in¬ ducit est calor, & per se non nisi calefaciendo agit. Hoc ergo modo agens naturale causat substantiam causando accidens, vt ignis calefaciendo generat ignem. Et quia primum inductum ab agente naturali semper est aliquod accidens: quia non nisi per virtutem accidentalem agit, cum accidens semper requirat aliquid, in quo recipiatur: tale agens non potest agere nullo praesuppo¬ sito. Deus autem, qui agit immediate per suam substantiam, potest ipsam substantiam produce¬ re immediate. Et quia substantia est omnium aliorum fundamentum, & secundum quod huius¬ modi ad sui esse non indiget alio, in quo recipiatur, poterit Deus agere non praesupponendo aliud, sic quod poterit ipsam substantiam immediate producere, & in substantia producere alia: & quia hoc est creare, & hoc est facere aliquid ex nihilo: consequens est, quod ipse hoc possit: patet ergo, si in hoc tantum sistimus, quod actio Dei est sua substantia, & quod ipse agit per suam substantiam: nondum habemus intentum. Sed si ex hoc vlterius procedamus: quod potest immediate ipsam substantiam producere, quae secundum quod huiusmodi non fundatur in alio, tanquam in subiecto, sed est aliorum fundamen¬ tum: habebimus, quod poterit agere effectum non fundatum in alio effectu, & per consequens, quod potest agere nullo praesupposito. Hoc autem apparet, quia si agens naturale causat substantiam, causabit substantiam, quae est forma: non autem substantiam, quae est materia. Nam cum incipiat: ab accidentibus, poterit per accidentia tollere ipsam formam, sed non poterit per accidentia tollere ipsam materiam: cum non fiant huiusmodi accidentia nisi ex transmutatione materiae. Deus veto, quia in agendo potest incipere ab ipsa sub¬ stantia, non oportet, quod praesupponat trans¬ mutationem alicuius, sed poterit totum produ¬ cete.

Secunda via sic patet: Nam cum agens naturale sit virtutis limitatae: non aget actionem realem in instanti: nec faciet effectum suum realem in instanti, sed prius disponet ad suum effectum, quam ipsum faciat. Quicquid autem agit sic disponendo, praesupponit illud, quod disponit. Ideo non potest agere nullo praesupposito. Deus autem, quia est virtutis infinitae: quia secundum quod augetur virtus, diminuitur tempus, vt potest patere in demonstrationibus circa finem. 7. Phys. poterit agere in instanti. Ideo non oportet, quod prius disponat, & postea efficiat: quia poterit totum simul facere: propter quod poterit agere, nullo praesupposito. Quod enim non indiget dispositione materiae, non indiget ipsa materia. Nam ideo agentia indigent materia, vt transmutando materiam disponant eam, & inducant formam. Si ergo esset tale agens: quod ad nutum eius fieret materia disposita: non indigeret dispositione materiae: posset enim sine transmutatione aliquid facere. Comment. autem in 12. Meta. vt patuit pro eodem habet facere aliquid sine transmutatione, & facere aliquid ex nihilo. Agens enim, quod potest agere absque transmutatione materiae: habet posse in ipsam materiam, & quia immediate habet posse in ipsam materiam: consequens est, quod eius effectus sit ipsa materia: & per consequens poterit agere, nullo praesup¬ posito.

Tertia via sic ostenditur. Nam quia agentia naturalia sunt agentia secundaria: ideo agunt sicut organa, & sicut instrumenta agentis primi. De ratione autem instrumenti est, quod agat motum: sicut ergo talia agentia non agunt nisi mota: sic non agunt nisi mouendo, & transmutando: & quia motus, & transmutatio requirunt ali¬ quid, in quo recipiantur, non poterunt talia agentia agere nullo praesupposito. Deus autem quia potest agere sine transmutatione, & motu: cum sit agens principale, & a nullo alio motus, poterit agere nullo praesupposito. Possumus autem, & hanc consequentiam clarius ostendere. Nam quia Deus est agens principale, & primum: nihil est, quod non sit effectus eius: quia semper agens principale, & primum in omni genere est causa omnium aliorum, quae sunt prius, & quia nulla causa praesupponit effectum suum: quia quod efficitur ab aliquo non praesupponitur ab illo: consequens est, quod possit Deus agere nul¬ lo praesupposito, & quod nihil oporteat ipsum in agendo praesupponere: cum omnia sint effectus eius. Agentia vero alia, quia sunt agentia secundaria, non extendunt se ad totum: nec faciunt totum: ideo in agendo aliquid praesupponunt. Alia enim agentia dicuntur non facere totum id est non facere quamlibet partem totius simpliciter: licet faciant, & causent quamlibet partem, vel simpliciter, vel in aliquo, vt agens naturale generans ignem conpositum ex matetia, & forma facit materiam, & formam non simpliciter. Nam licet possit dici, quod causet formam simpliciter: quia huiusmodi forma antea non fuit: materiam tamen non facit simpliciter, sed facit eam in aliquo. erat enim an¬ tea huiusmodi materia, sed non erat in hoc igne genito: nec erat sub eius forma. Et quia hoc facit agens: dicitur facere totum, & dicitur causare, & facere modo, quo diximus, ipsam mate¬ tiam.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod aliquid dicitur possibile fieri dupli¬ citer, vel quia est in potentia materiae, vel quia est solum in potentia agentis. Primo modo est ali¬ quid possibile apud causas naturales: nam nihil est possibile secundum naturalia agentia: nisi quidem est in potentia passiua alicuius. Secundo modo dicitur aliquid possibile: quia est solum in pote¬ tia agentis: sicut in his, quae fiunt a Deo: vbi non oportet, quod praesupponatur aliquid, sed tota ratio facti potest esse potentia facientis. Cum ergo di¬ citur, quod si est aliquid possibile fieri: oportet illud esse ens in potentia: patet quod in his, quae fiunt a Deo: vbi non oportet, quod praesupponatur ali¬ quid: quia omnia sunt effectus eius, & ipse nihil praesupponit: non oportet, quod praeexistat ens in potentia habens potentiam passiuam, sed sufficit, quod praeexistat ipse Deus: habens in se potentiam actiuam. relati ergo ad Deum omnes effectus sunt possibiles per solam potentiam facientis.

Ad secundum dicendum, quond creatio, vt com¬ muniter ponitur, nec est motus: nec est mutatio. Motus quidem non est: quia motus fit in tempore, & habet partem post partem: creatio autem fit tota simul, & fit in instanti: non est ergo creatio motus. Nec est etiam proprie mutatio: quia mutatio est terminus motus. creatio autem non est terminus motus, & per consequens non est proprie mutatio: nisi vellemus accipere mutationem large. omni noua inceptione, vt diceremus omne illud mutatum, quod nunc incipit esse, quod non erat, siue habeat hoc per motum praecedentem: quod competit mutationi proprie sumptae: siue non per motum praecedentem, quod competit creationi. Cum ergo arguitur, quod mutatio est terminus motus: peccat argumentum in materia: nam creatio non est mutatio, quae sit terminus motus. sed est acceptio ipsius esse absque motu praecedente.

Ad tertium dicendum, quod creari non est fieri, quod sic realiter differat a facto esse: creari emim est quoddam factum significatum per modum feri. nam in his, quae siunt subito, & in instanti: idem est fieri, & factum esse. Et si talia dicuntur fieri: nihil est aliud, quam significare factum esse per modum fieri, vt illuminatio aeris fit in instanti: ideo idem est illuminari, & illuminatum esse: & forma substantialis introducitur in instanti: ideo idem est talem formam introduci, & intro¬ ductam esse, & motus terminatur in instanti: ideo idem est motum terminari, & terminatum esse: sic creatio, quia fit in instanti: idem est rem crea¬ ri, & creatam esse. Cum ergo dicitur, quod permanens cum fit: non est: verum est si fiat ex materia praeiacente. Et si fiat primo disponendo materiam, & postea inducendo formam. Sed hoc non possumus dicere in creatione: nam creatio nihil prae¬ supponit: non enim praesupponit materiam. Propter quod in creatione non prius disponitur materia, & postea inducitur forma, vel non prius disponitur potentia, & postea inducitur actus. Per¬ manens ergo cum fit, non est: si fiat per motum prae¬ cedentem: ita quod fieri sit moueri, non mutatum esse.

Ad quartum dicendum, quod quando creatio creetur, & quid sit creatio; & qualiter non eatur ibi in infinitum: dicetur: cum disputabitur de ipsa creatione: vtrum sit idem, quod esse creaturae.

ARTIC. V. An alia agentia cooperari possint Deo in opere creationis. Conclusio est vegatiua.

negad quoql. 3 q. 1. De cse. & eneu1. 4. 2. D. Th. 1. p. q. 25. ar.5. Item 3. Sent. d. 1. art. 5. Lt contra Gent. lib. 2. c. 19. D. Bon. d. 1. q. 2. ar. 2. Sco. q. 4. Cabr. Biel. d. 1. q. 4.

QVINTO quaeritur: vtrum alia agentia cooperentur Deo, vel cooperari possint in opere creationis.

Et videtur, quod sic per Magistrum dicentem: Posset Deus potentiam creandi communicare creaturis: ergo, &c.

Praeterea secunda agentia inducunt formam substantialem in materia, sed de forma substantiali nihil erat in materia: ergo est per creationem introducta, & per consequens alia agentia creant, vel cooperantur Deo in opere creationis.

Praeterea difficilius est facere aliquid ex contrario, quam ex nihilo. quia in nihilo nulla est re¬ sistentia sicut est in contrario, sed possunt alia agentia a Deo facere aliquid ex contrario: ergo &c.

Praeterea quicquid potest facere aliquid ex non ente simpliciter: potest creare: cum hoc sit creare facere aliquid simpliciter ex non ente, sed gene¬ ratio simplicitet est ex non ente simpliciter: sicut generatio secundum quid est ex non ente, iecun¬ dum quid: sed ab alijs agentibus non negamus generationem simpliciter: ergo non negabimus quin possint facere aliquidex non ente simplicr¬ ter, & per consequens quin possint creare.

Praeterea sicut res exeunt a Deo tanquam a principio: sic reducuntur in Deum tanquam in finem. Sed lex diuinitatis est infima reducere in suprema per media: ergo sicut infima non reducuntur in Deum tanquam in finem nisi per media: ita non exeunt ab eo tanqum a principio nisi per media: ergo Deus creat infima mediantibus causis medijs.

Praeterea Deus est omnium creator, sed ali¬ qua facit mediantibus illis secundis causis: ergo aliqua creat mediantibus illis.

IN CONTRARIVM est, Dam. de Ange¬ lis, & de creaturis dicens: Quicunque vero aiunt conditores esse cuiuscunque substantiae: hi omnes sunt os patris sui diaboli: creaturae enim existentes clicet Angeli: non sunt conditores rerum. prae¬ terea Augustinus ait: Non solum malos: sed nec bonos Angelos fas est putare posse aliquid crea¬ re. Sed si alicui creaturae competeret, vel competere posset creare, vel cooperari Deo in opere. creationis: hoc competeret Angelis, quod sunt supremae creaturae: sed non competit eis, ergo nec alijs.

Praeterea nihil, & aliquid distant in infinitum, quia non entis ad ens nulla est proportio: ergo ex¬ nihilo fieri aliquid, requirit potentiam infinitam: quare, &c.

RESOLVTIO. Creatura agit immediate per virtutem superadd¬ tam, vtquue organum continuatore indigens. Hinc creare non potest, nec ratione rei actae, nec agentis, nec modi agendi, sed minifterium prae stare potest.

RESPONDEO dicendum, quod circa hoc recitatur triplex modus dicendi: Vnus quorundam Philosophorum ponentium a prima causa non procedere immediate nisi vnum: secundum quem modum ponendi necesse est dicere alia agentia esse creatores rerum. Cuius positionis potissime assertor est Auicen. de ordinatione intelligentiarum, & animarum, & corporum caelestium: volens, quod a Deo, cum sit omnino vnus, & simplex: non processerit immediate, nisi vnum tantum, videlicet intelligentia prima. Sed ab intelligentia prima, quae recedit ab vnitate, & simplicitate Dei processerunt triascilicet intelligentia secunda: prima anima caeli, & primum corpus caeli, & sic pro¬ cedendo saluat multitudinem in entibus. Huius autem positionem diffuse tractauimus, & reprobauimus in quaestionibus de primo principio. in qu. 2. Vtrum a primo principio possint immediate plura procedere. Secundus modus dicendi est, quod creare nulli creaturae est communica¬ tum: nec etiam potest ei communicari: sicut non potest ei communicari, quod sit infinitae potentiae. Tertius modus dicendi est, quod licet posse creare nulli creaturae sit communicatum: potuit tamen ei communicari, & hoc multum videntur sona¬ re verba Magistri, vt patuit in arguendo. Additur autem a quibusdam quartus modus dicendi, vi¬ delicet, quod posse creare aliquo modo potuit communicari creaturis: aliquo modo non. Nam crea re est agere nullo praesupposito, nec ex parte acti, nec ex parte agentis: dicunt ergo, quod potuit conm¬ municari creaturis agere nullo praesupposito ex parte rei actae, sed non ex parte rei agentis, quod satis videntur superficialiter sonare verba Magistri in loco praeassignato dicentis, quod posset Deus per aliquem creare aliqua: non per eum tanquam Actorem, sed Ministrum: cum quo, & in quo operaretur. Non potest ergo secundum istos communicari creaturae, quod agat non praesupposito aliquo effectu substrato suae actioni. His itaque e praelibatis, hoc ordine procedemus in quaestione proposita; quia primo ostendemus, quod impos¬ sibile est communicari crearurae, quod non prae¬ supponat aliquid ex parte rei actae: ostendemus enim, quod quodcunque agens praesupponit agens aliud: suus effectus praesupponit alterius agentis effectum: propter quod non potest communica¬ ri creaturae non supponere aliquid ex parte rei actae. Secundo ostendemus, vtrum aliquo modo verba Magistri saluari possint.

Propter primum sciendum: quod, vt supra diximus, omnis creatura agit per continuatorem, & impossibile est communicari creaturae agere si ne continuatore, vel agere sine virtute superaddita suae substantiae. Dicemus autem, quod creatura in¬ idiget continuatore ex parte rei actae, & ex parte agentis, & ex parte modi agendi, secundum quae tria, triplici via, probabimus, quod impossibile sit creatur n agere nullo praesupposito ex parte rei actae.

Prima via sic patet: nam creatura secundum essentiam est seiuncta a suo effectu, vt dicitur in commento de causis, propositione 2o. non enim potest creatura per suam essentiam immediate a¬ gere in aliquem effectum: ideo indiget virtute me¬ dia continuante id est coniungente eam cum suo effectu: & quia, vt diximus, virtus illa est accidens: ideo primum, quod inducit creatura, est aliquod a accidens. Si autem inducit substantiam: vtputa si inducit formam substantialem: hoc erit primo inducendo accidens, vt si ignis inducit formam substantialem in materia, hoc erit calefaciendo primo, & inducendo calorem, qui est accidens. Et quia accidens semper requirit aliquid, in quo recipiatur: eo ipso quod creatura indiget virtute continuante, & coniungente eam cum effectu, cum per huiusmodi virtutem primo inducatur aliquod accidens: consequens est, quod semper creatura praesupponat aliquid ex parte rei actae, in quo recipiatur sua prima actio, quae est accidens.

Sed dices: Licet creaturae, vt agenti principali non possit conicari agere nullo praesupposito: pont tamen ei communicari tanquam instrumento quia non est inconueniens organum, & instrumen tbmagete vltra suam fpeciem: 2geret enim crea¬ tura vuetita ruam ppeciem, si per virtutem nua, quae est accidens, immediate produceret subiectum: sed hoc poterit facere, vt instrumentum Dei, quod faciendo competet ei creare. Sed haec cauillatio modica est, quia non competit instrumento habere actionem, vt instrumentum, nisi competat ei habere actionem, vt quaedam res est. Actio ergo instrumenti, vt instrumentum est: praesuppo¬ nit actionem instrumenti, vt quaedam res est: vt calor est organum, & instrumentum formae substantialis ignis, & in virtute eius inducit huius¬ modi substantialem formam in materia. Habet ergo calor actionem, vt instrumentum estcilsct indu¬ cere substantialem formam: & habet actionem, vt quaedam res est, quia inducit calorem: & nisi haberet actionem, vt quaedam res esti d est nisi indu¬ ceret calorem, non haberet actionem, vt instrumentum esti est non posset per calorem induci substantialis forma. Nunquam ergo instrumentum habet actionem, vt instrumentum est, nisi habeat actionem, vt quaedam res est, & quia creaturae non potest competere actio, vt quaedam res est, nisi a¬ liquo praesupposito, & nisi actio eius recipiatur in aliquo; consequens est, quod non possit ei conpetere actio, vt instrumentum est: nisi actio eius recipiatur in aliquo. propter quod patet verum esse, quod quicquid agit, vt organum, & quicquod praesupponit aliud agens, praesupponit aliquid ex parte rei actae, & requirit aliquid, in quo sua actio recipiatur. Eo ergo ipso, quod quodlibet agens creatum indiget continuatore ex parte rei actae, quia indiget virtute media comiungente ipsum suo effectui: patet, quod tale agens non potest agere nullo praesupposito ex parte rei actae; nec potest hoc ei communicari, & per consequens non pont ei communicari, quod creet.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex eo quod omne agens creatum agit, vt organum Dei: hoc est autem de ratione organi, quod non possit facere effectum, nisi applicatum ad opus per principale agens, vt serra non agit, vt organum artis: ni si applicata ad opus per artificem, quod verum est de Deo respectu aliorum omnium agentium. nam Deus non solum dat virtutem alijs agentibus, quod agant, sed etiam continue mouet omnia agentia ad agendum: ita quod, si desineret primus Motor mouere quodcunque agens ad actionem suam, statim desineret illud agens agere. Et quia non potest aliquod agens creatum aliquid agcre, nisi a Deo motum; consequens est, quod non possit aliquid agere, nisi sit a Deo ad agendum applica tum: & quanto magis agit actionem tale agens, vt instrumentum; tanto magis indiget tali applicatione. quia, vt diximus, hoc est de ratione instrumenti, quod secundum, quod huiusmodi, non agat nisi applicatum ad opus a principali a¬ gente: ideo de quolibet agente creato verum est quod cum non tangit, non agit, vt declarari habet in primo de Gene. quodlibet ergo agens creatum prius intelligitur applicari, & tangere, quae agere sed contactus non pont esse ad ipsum nihil: nullc ergo praesupposito, sicut non potestagens createm tangere, sic non potest agere: solus ergo Deus, qui cum non agat, vt organum, non indiget prius applica¬ ri, quam agere: illud ergo, quod de se est impotens a d agendum, nullo praesupposito: de quo non est intelligibile, quod agat, nisi prius applicetur ad opus; non est intelligibile, quod agat nisi praesup¬ posito eo, ad quod applicatur. Dicemus ergo, quod agere aliud, vel producere aliud: non praesuppo¬ nit illud, quod agitur, & producitur: quia nulla causa secundum quod huiusmodi praesupponit effectum suum: nam, vt supra dicebatur, quod efficitur, in factione non supponitur: sed id, ad quod applicatur, praesupponit agens. ergo actor, vt principale agens: potest rem producere, & rei pro¬ ductae se coniungere, & nec tempore, nec origine prius se applicat, quam producat: immo origine, & si non tempore, producit. & producendo se applicat: & se applicando, rem productam in es¬ se conseruat: non quod talis applicatio sit per mutationem factam in Deo, sed solum per mutatio¬ nem, & per nouitatem factam in creatura. Sed agens, vt instrumentum, cum saltem origine prius applicetur, quam agat, non supposita re, ad quam applicari possit; impossibile erit tale agens ali¬ quam actionem esficere. Bene ergo dictum est, quod quicquid praesupponit aliquid ex parte agentis, presupponit aliquid ex parte rei actae: quia omne tale agens agit, vt organum: & agit, vt applica tum, & prius intelligitur applicari, quam agere. Dicere ergo, quod possit agens creatum aliquid facere nullo praesupposito, non per se, sed vt organum, & vt innitens superiori agenti; est pete¬ re, quod est in contrario, & est arguere oppositum, non propositum: cum agere, vt instrumentum, & innitens superiori agenti, sit agere, vt applicatum ad aliquid.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex eo, quod omne tale agens indiget continuatore ex parte modi agendi. Nam omne agens creatum siue sit agens per intellectum, siue per naturam; oportet quod habeat determinatum modum agendi, quia sicut habet determinatam naturam ad esse: sic habet eam determinatam ad agere. non enim diceremus de Angelo agente per intellectum, & voluntatem, quod suum intelligere sit suum facere: vel suum velle, sit suum causare: sicut dici¬ mus de Deo, quod, dixit, & facta sunt. Sed requiritur debita proportio agentis ad rem actam. Ideo dicitur, quod si vna stella adderetur orbi: quod motor moueret orbem cum labore, & poena id est soluta esset proportio motoris ad mobile. Ipsa ergo debita proportio quantum ad modum agendi, est quasi quaedam continuatio, & quaedam coniunctio agentis ad rem actam: & quia ad nihil nulla potest esse determinata proportio;, nulli creaturae communicari poterit, quod aliquid pro¬ ducat ex nihilo: sicut nec ei communicari potest, quod non agat determinato modo, & quod non habeat determinatum esse.

Viso, quod non potest communicari creaturae, quod possit agere nullo praesupposito: restat videndum si possit saluari opinio Magistri. Dicen¬ dum ergo, quod si Magister sensit: quod cemmu¬ nicari posset creaturae, quod posset vere creare: in hac parte opinionem eius non tenemus: nec communiter tenetur in hoc eius opinio. Possumus tamen colorare verba Magistri, & reducere ea ad veritatem. agit emm Magister in loco praeassi gnato: videlicet in 5. dist. quarti libri: de potentia dimittendi peccata, & de potentia sanctificandi creaturam. hoc autem non est agere nullo prae¬ supposito: cum in tali actione praesupponatur creatura, quae sanctificari debet. Cum ergo in ipsa creatura sanctificata aliquid inducatur per creationem: sicut gratia, vel aliqua alia dona, posset Deus concedere ministerialiter creaturae: quod posset creare aliqua id est quod instrumentaliter operaretur interius in anima ad opus creationis excellentiori modo, quam ei contulerit. Sic ergo posse creare ministerialiter non est facere de nihilo aliquid, sed est praestare ministerium, vt hoc fiat. Quia si dicatur hoc communicatum esse creatu¬ ris, quia sacerdotes ministrando sacramenta disponunt ad gratiam: dicemus quod hoc est faciendo aliquid exterius: vult autem Magister: quod sicut collatum est creaturae disponere ad gratiam faciendlo aliquid exterius, sic poterit conferri creaturae, posse creare ministerialiter id est posse exhibe¬ re aliquod ministerium ad opus creationis: operando etiam interius. Propter quod idem Magi¬ ster dicit eodem libro, & eadem dist. vbi de hoc agitur: quod potuit Deus dare seruo potestatem in mundatione vitiorum, vt seruus operaretur cum domino, non sine domino: sic in exteriori ministerio dominus operatur cum seruo, & in seruo. Non ergo posuit Magister, quod posset conmunicari creaturae: quod posset agere nullo pre¬ supposito, vel quod posset facere ex nihilo. quod si tamen haec fuit intentio sua; cum eo, vt diximus, hanc opinionem non tenemus. verba tamen eius, vt satis patet, adduci possunt ad ex¬ positionem praefatam.

RESP. AD ARG. Ad primum ergo, vbi arguitur ex opinione Magistri, patet solutio per¬ iam dicta. Possemus tamen dicere, si vellemus, quod non oportet, quod Deus communicauerit creaturae quicquid potuit recipere, sed communicauerit ei, quod potuit recipere de his, quae p¬ tinent ad perfectionem naturae: non autem de perfectionibus alijs, ideo dato, quod potuisset communicare Deus creature, posse creare: non oportet, quod ei communicauerit: quia esset perfectio supra naturam.

Ad secundum dicendum, quod agentia secunda inducunt formam substantialem in materia, de qua nihil antea fuit in ipsa, sed propter hoc non creant: quia huiusmodi forma non fit per¬ se, sed fit in alio. Creare autem est facere effectum non praesupponentem alium effectum: quod non est verum de forma materiali, quae a secundis agentibus induci potest.

Ad tertium dicendum, quod si materia non haberet contrarium, & posset suscipere actionem agentis, facilius fieret effectus, vel hoc modo fa¬ cilius esset agere ex non contratio, quam ex co¬ trario operari: cum ex nihilo, vel nullo praesup¬ posito operari, vt communiter ponitur, sit multo maioris virtutis, quam operari ex contrario. nam contrarietas pro tanto facit difficultatem in effectu, quia elongat potentiam ab actu, & materiam a forma. quanto enim materia magis est fu¬ biecta formae contratiae, tanto remotior est a susceptione formae propositae: ideo in habentibus symbolum facilior est transitus. Cum ergo nihil maxime distet ab actu, quia eius ad actum nulla est proportio: difficilius est, & maioris potentiae agere ex nihilo, quam ex contrario. Vel possumus dicere, quod agens creatum non potest facere ex ni¬ hilo, sed ex contrario: non ratione maioris resi¬ stentie, sed quia subterfugit modum agendi eius. Cum enim tale agens non agat nisi attingendo, & applicando se rei: semper oportet, quod in actione sua aliquid praesupponat, cui applicari possit.

Ad quartum dicendum, quod non ens tripliciter potest dici, vel quia non est ens secundum vnum actum, est tamen ens secundum alium: Vel quia non est ens secundum aliquem actum: Vel quia nullo modo est ens: nec secundum actum, nec secundum potentiam. Primo modo ex non ente est alteratio, vt ex non ente secundum hanc formam accidentalem: ente autem secundum sormam substantialem fit alteratio ad illam formam accidentalem, secundum quam non est in actu, sed in potentia. Secundo modo ex non en¬ te fit generatio simpliciter, vt ex non ente simpli citer in actu: ente autem in potentia, fit per se generatio simpliciter. nam in generatione simpli¬ citer proprie, & per se est subiectum, Hyle, vt di¬ citur in primo de generatione. Tertio modo ex non ente id est ex nullo modo ente fit creatio. Vnde generatio simpliciter fit ex non ente simpliciter aliter, quam creatio. quia generatio fit ex non en¬ te simpliciter in actu: ente tamen in potentia. sed creatio, vt dictum est, ex nullo modo ente. Rursus creatio fit ex non ente simpliciter id est ex nullo modo ente ordinaliter, non materialiter: quia nullo modo ens: nullius pont esse materia, & tamen ordinaliter ex nullo modo enteid est prius nullo modo ens, per creationem aliquid incipit es¬ se ens. Sed generatio fit ex non ente simpliciter in actuid est ex materia, quae de se est potentia pura materialiter, & subiectiue. quia, vt diximus, materia est per se generationis subiectum.

Ad quintum dicendum, quod non est simile pde exitu rerum a principio, & de reductione rerum in finem. quia si res crearentur per secunda agentia, consequens esset, quod illa agentia crea¬ rent, sed cum creare sit proprium primi agentis, si communicaretur secundis agentibus, quod crea¬ rent, communicaretur eis, quod essent primum agens. Sed reductio rerum in finem, non arguit secundas causas esse vltimum finem, sicut creatio in¬ fert, quod essent primum agens. In exitu ergo rerum a principio multa fiunt mediantibus secundis causis: ita tamen, quod secundis causis non commu¬ nicatur, quod creent: sicut, prout reducunturres in finem, multa fiunt per secundas causas; ita tamem, quod non communicatur secundis causis, quod sint vltimus finis. Ad formam ergo arguendi, cum dicitur, quod Deus reducit alia in se per secundas causas: ergo creat per secundas cau¬ sas: patet responsio, quod non creat per secundas causas: quia non facit secundas causas esse primas: sicut non reducit res in seipsum, tanquam in vltimum finem per iecundas causas: sic quo faciat secundas causas esse vltimum finem. Multa tamen exeunt a Deo per secunda agentia, vt omnia illa, quae fiunt per generationem, & multa reducuntur in ipsum tanquam in finem per secundas causas. nihil tamen fit abipso per creationem per secundas causas: quia quod creatur ab eo, secundum quod huiu smodi, exit ab eo immediate solum: sicut nihil reducitur in ipsum, tanquam in finem per secundas causas, vt tendit in ipsum immediate tantum: quia tunc immediatum, vt immediatum, susciperet medium: quod est inconueniens.

Ad sextum dicendum, quod Deus est omnium creator: quia vel omnia immediate facit, vel omnibus substernit immediatum suum effectum. Eis enim, quae facit mediantibus alijs agentibus, substernit suum immediatum effectum. quia omnibus talibus substernit materiam, vel naturam aliquam ab eo immediate productam. Talia ergo agentia non creant, quia non agunt nullo praesupposito.

ARTIC. VI. An alia agentia cooperentur Deo, in alijs operibus. Conclusio est affirmatiua.

Aegidius de esse, & essentia. q. 4. D. Bonau. dist. 1. par. 1. art. 2. quaest. 2.

SEXTO queritur: vtrum alia agentia cooperentur Deo in alijs operibus: vel nihil faciant, sed totum faciat Deus.

Et videtur, quod nihil agant agentia: alia. quia vnus tantum est modus in natura communicandi naturam: nam cum natura sit quid vnum: vno modo communicabitur. Ideo dicimus, quod generata ex putrefactione non generant, quia si generarent: tunc natura vna, & eadem communicaretur dupliciter ilc. per generationem, & putrefactionem: quod dicimus esse impossibile. Cum ergo eadem sit natura secundum speciem huiusmodi equi generati, cum equo primo producto per creationem: si hic equus generaret equum, esset eadem natura: vt natura equina communicata dupliciterscilicet per creationem; & generationem: quod non videtur pos¬ sibile: & quia omnia fuerunt creata a principio: videtur, quod nihil secunda agentia possint producere, sed omnia fiant per creationem, & quamlibet rem totam faciat Deus.

Praeterea Deo attribuendum est quicquid est melius, sed quod perfectissime agat est melius, & nobilius: hoc est ergo ei attribuendum, sed age¬ re omnia immediate est agere perfectissime: ergo hoc est Deo attribuendum.

Praeterea frustra fit per plura, quod potest fieri per pauciora: sed Deus solus potest totum facere: nihil ergo operantur alia agentia.

Praeterea nulla creatura agit nisi per virtutem aliquam, quae est accidens: ergo nulla creatura potest producere aliquam substantiam: quia tunc ageret vltra suam virtutem: non etiam oportet agens creatum producere aliquod accidens: quia a substantia fluunt caetera accidentia: materia enim subiecta cum forma, est causa omnium accidentium, quae fiunt in ea. Sed omne creatum, vel est substantia, vel accidens: ergo &c.

Praeterea omnia, quae sunt, vel sunt corpora¬ lia, vel spiritualia: & spiritualia sunt super corporalia, sed spirituales naturae nec sunt causa spirituum, nec corporum: ergo nullius sunt causa: multo ergo magis nec corporalia.

IN CONTRARIVM est, quia in natura nihil est frustra, sed si alia agentia nihil agerent: frustra eent: quiad cent priuata proprijs operationibus.

Praeterea si alia agentia nihil agerent, vna res non dependeret ab alia, sicut effectus a caufa: non ergo magis fieret aliquod ab vna re, quam ab alia: infrigidatio ergo non magis fieret ab aqua, quam ab igne: nec casefactio ab igne, quam ab aqua: quod est negare sensum.

RESOLVTIO. In agentibus secundis est actio coagens: sed cffectus immediate totus, non totaliter, est a Dco, vt¬ ens: & ab agente secundo, vt tase ens. immediatius vero a Deo.

RESPONDEO dicendum, quod in actio¬ ne creaturarum siue secundorum agentium: ali¬ qui attribuunt creaturis nimis parum, & minus, quam deberent, immo nihil attribuerunt secundis causis. Aliqui vero attribueret secundis causis, & rebus creatis plus, quam deberent. Aliqui autem aliquibus cre aturis attribuerunt plus, quam deberent: aliquibus vero minus: qui omnes a veritate deuiauerunt. Nam vt dicitur in 7. Mataphy¬ oportet quod latitudo sermonis sit in vnaquaque re secundum exigentiam illius rei, & non magis neque minus: qui enim in omnibus dicit minus, quam debeat, vel in omnibus plus quam debeat, & qui in aliquibus minus, in aliquibs plus: omnes a veritate deuiant. Tribuentes ergo creaturae minus, quam debeant negantes omnem actio nem ab omnibus creaturis: fuerunt quidam loquentes in lege Saracenorum: de quibus Com¬ men. ait in 12. Metaph. quod loquentes nostrae legis. d est legis Saracenorum opinabantur, quod agens agat creando formam ex nihilo, & nullum huiusmodi hic existens videtur agens. Et subdit quod dixerunt.ilice. loquentes suae legis: quod erat vnum agens omnia entia sine medio: ita quod negant, vt ait, ignem comburere, & aquam humectare, sed dicunt omnia ista indigere creato¬ re. Videtur ergo motiuum istorum esse: quod agentia creata nihil agant: quia si agerent, crea¬ rent. Nam si agerent: non agerent quod est: ergo quod non est: vt si agunt motum, prius nihil fuit de illo motu, & incipit nunc esse huiusmodi motus: ergo incipit aliquid esse; de quo nihil prius erat. sed haec est creatio. cum ergo nullum aliud agens possit creare, nisi Deus, solus Deus omnia operatur. Secundum ergo hanc opinionem vi¬ detur, quod ignis non comburat, & quod aqua no humectet, sed haec omnia operetur Deus.

Sed haec positio stare non potest: quia negantes a rebus actiones proprias: negant & naturas, & essentias proprias: vt dicit Comm. in 12. Met. quod sic declaratur: Nam a naturis procedit vir tus propria: a virtute propria. operatio propria. qui ergo tollit operationem propriam, tollit & virtutem: & qui virtutem, substantiam: cum ergo sit omnino irrationabile, res non habere proprias virtutes: & substantias, irrationale est, eas non habere proprias operationes. Ideo dicit Con¬ men. in loco praeassignato, quod ista opinio est valde extranea a natura hominis, & quod qui recipiunt huiusmodi positionem non habent cerebrum habile ad bonum. Motiuum autem istorum, quod tunc illa agentia crearent, si aliquid facerent, vt patuit supra in articulo illo: Vtrum Dens possit facere aliquid ex nihilo: nullum est: immo ridiculum est hoc putare. Nam, vt ibi diximus, creare non est in¬ ducere aliquid in aliquo, de quo prins nihil erat in illo. quia tunc non posset quis incipere moue¬ re pedem, cum ante inceptionem huiusmodi motus nihil de motu esset in pede: quod ponere es¬ set negare sensum. Sed creare est facere effectum non praesupponentem alium effectum, el agere nullo praesupposito: ideo sufficienter euadit Philosophus, quod forma non fit ex nihilo: quia non fit per se, sed fit in alio. Fit. enim in alio praesuppo¬ sito: quia fit ex praesuppositione materiae. Hi ergo, de quibus locuti sumus, tribuunt creaturae mi¬ nus, quam debeant.

Aliqui vero, vt videntur sonare verba Philosophi, & videntur sentire sequentes ipsum: tribuerunt creaturae plus, quam deberent. Crediderunt enim, quod haec inferiora procederent a primo principio solum mediate, non immediate. nam¬ vt vult ipse Philosophus, & Commen. eius in 7. Metaphy. immaterialia non transmutant ista corruptibilia, & materialia: nisi mediante cor¬ pore in transmutabili, vel mediante re materia¬ li: ita quod id, quod non est in materia, non alterat materiam nisi mediante agente materiali, fecundum quem modum Deus, qui est summe immutabilis, non ageret ad generationem istorum in¬ feriorum, nisi mediantibus secundis causis. Sed hoc est falsum: si sic senserint Perhipatetici, vt superficies verborum sonat. Licet enim verba Ari. Sectae Perhipateticae ducis in7. Meta. adducta sint propter ideas, quod si esset, dare ideas: ideae illae separatae non facerent ad generationem: nisi mediantibus agentibus materialibus: verba tamen ibi communiter proferuntur, quod imma¬ terialia materiam non transmutant nisi mediantibus materialibus, quod de Deo falsum est. Agit enim Deus immediate quamlibet alterationem, nec tamen immediata ista actio, vt in prosequendo patebit, excludit actionem secundorum agentium, sed stat simul cum huiusmodi actione. quia vtrunque ibi concurrit: mediatio, & immediatio: nam, vt diximus, quaecunque agit Deus mediate, agit etiam immediate. Nam Deus dat virtutem secundis agentibus, & virtute eius applicantur secunda agentia ad suos effectus. Est & in qualibet actione causans eam, & conseruans eam in esse. Intimius enim operatur Deus actionem ignis, quam ipse ignis: & magis conseruat Deus ignem in esse, & facit magis ad esse ignis, quaid ipsa essentia ignis. Hoc enim modo dicitur esse Deus intimior rei, quam ipsa res sibi, quia per se, & potissime conseruat rem¬ in esse. Nam esse extrinsece magis faciunt ad fieri rei: intrinsece autem magis ad esse: & quia Deus magis facit ad esse rei, quam ipsa res; dicit Deus esse intimior rei, quae ipsa res sibi ipsi. Et quod dictum est de Deo respectu esse rei; verum est de Deo respectu actionis rei: nam ipsam actionem rei magis Deus causat, & in esse conseruat, quam res ipsa agens actionem illam. nam ad momentum nec res, nec sua actio posset subsistere, nisi Deus es¬ set in ea. Sicut ergotam Deus, quam esse ignis sunt immediata causa ipsius esse ignis: & imme¬ diatior est causa Deus, quod esse ignis, quia intimior est Deus ipsi: non solum quae ipsa essentia: sed etiam, qua ipse ignis sibi. quia secundum Aug. 3. Confess. Intimior est Deus nobis, quod intimum nostrum: sic tam Deus, quo ignis sunt immediata causa actionis ignis: immediatior tamen causa est Deus illius actionis, quod ipse ignis. Quaelibet ergo actio causata¬ a secundis agentibus: est a Deo mediate. quia quod secunda agentia agant, hoc habent a Deo, & est a¬ Deo immediate, quia in qualibet re est Deus intimus causans, & conseruans, & producens tam¬ essentiam rei, quam eius esse, & etiam quam eius actionem: sed non eodem modo est immediata causa eorum, quae fiunt a secundis agentibus, tam Deus, quam secunda agentia. sed aliter, & aliter: quomodo autem sit hoc aliter, & aliter, in prosequendo patebit. Ad praesens autem scire sufficiat, quod nimis dant creaturae dicentes, quod solus me¬ diate Deus eius opera faciat, vel quod solus me¬ diate producat effectum: quem producit crea¬ tura.

His visis, restat exequi de positione illorum, qui aliquibus creaturis dabant magis: aliquibus vero minus. Huiusmodi autem opinionis fuit Auicebron in libro suo, quem intitulauit de fonte vitae: vbi multos errores posuit: propter quod magis fons mortis nuncupari meruit: Et Auic.

in Metaphysica sua. Hi enim aliubus creaturis, vt corporalibus, nimis parum dederunt: aliquibus autem, vt intelligentijs, nimis. Voluit enim Aui¬ cebron, quod ista corporalia nihil efficerent, sed omnes actiones eorum faciebat aliqua vis spiritualis existens in eis. Sed hoc est priuare res pro¬ prijs actionibus, vt diximus: & proprijs virtutibus, & proprijs essentijs. Nimis ergo parum da¬ bat Auicebron istis corporalibus: & illi, vt spirituali, quam ponebat, agere omnia opera rerum corporalium: si erat intelligentia aliqua, vel quae¬ cunque vis spiritualis esset: nimis dabat illi. Aui¬ cenna & posuit quod ista corporalia solum disponerent materiam: formam autem introducebat dator formarum: quam dixit esse intelligentiam vltimam in ordine intelligentiarum. Hic nimis dabat illi intelligentiae, quia intelligentiae, vt suo loco patebit, & vt plane vult August. 3. de Trin. non possunt in istis corporalibus habere effectum¬ nisi adhibendo semina, & coniungendo actiua passiuis. intelligentiae ergo Auicenna dabat multum: rebus autem corporalibus dabat parum. nam in formis, qtae de potentia materiae educuntur: cuiusmodi sunt omnes formae materiales,, non valentes existere sine materia, agentia sufficienter disponentia ad tales formas, dicuntur inducere ipsas formas.

Prorecuti. ergo opinionibus , verioate deunin tibus in hac materia: Dicamus, quod, vt potest patere per iam dicta, agentia secunda non sunt priuanda proprijs operationibus: & Deus non est excludendus a quolibet opere: quin ipsum etiam immediate agat. Sic ergo imaginabimur de actio¬ ne Dei, & secundorum agentium: in his, quae pro¬ ducit Deus secundum naturae cursum, mediantibus eis, sicut imaginatur Dio. 4. de diu. no. quod sicut Sol non ratiocinans,aut praeeligens omnia, illuminat valentia participare lumen secundum propriam rationem: sic bonum, quod est super solem: omnibus existentibus proportionabiliter, immittit totius bonitatis radios. Prima ergo cam non ratiocinins, aut praeeligens, vniformiter se habet ad omnia. existit enim in omnibus rebus secumdu¬ dispositione, vnam, vt dim in 2a. proponne de causis. Quantum ergo ad hunc modum agendi, omnia agit vno modo, sed non omnia recipiunt actionem Dei eodem modo: ideo mediantibus alijs, & alijs agentibus, agit alias, & alias actiones: vt mediante igne, calefacit: mediante aqua, humectat. Humectare ergo, & calefacere, & omnes actiones secundorum agentium, conueniunt, & differunt: vt conueniunt, sunt immediate a Deo, qui in his actionibus: quae agit secundum naturae cursum, existens intimus omnibus rebus naturalibus, vniformiter agit huiusmodi actiones. vt differunt, sunt a secundis agentibus: quia licet Deus vniformiter ad ipsa agentia se habeat, non vniformiter se habent agentia ad Deum, sed omne tale agens recipit influentiam diuinam secundum modum suae lubstantiae, vel secundum modum suae speciei, vel secundum modum suae virtutis. Dicemus ergo, quod omnia agentia comueniunt in dare esse & differunt in dando tale esse: quia quaedam dant esse calidum: quaedam esse frigidum, & sic de alijs. omnes ergo effectus, de quibus loquimur, sunt immediate a Deo, vt sunt entia, & vt habent esse, & sunt immediate a secundis agentibus, vt sunt tale ens, & vt habent tale esse. totus ergo talis effectus est immediate a Deo, vt est ens: a secundo agente, vt est tale ens. Vnde accipiendo immediatum pro eo, quod ex proprio attingit rem: quilibet talis effectus est immediate a Deo totus, sed non immediate a Deo totaliter, & est a¬ secundo agente immediate totus, sed non immediate totaliter: calefactio ergo, qua est actio ignis: tota est immediate a Deo, vt est ens, & vt comuenit cum qualibet alia actione. quia, vt dictum est, in talibus actionibus secundum naturae cursum ec dem modo se habet ad omnia, & tota est immediate ab igne, vt est tale ens, & vt differt ab alia actione. quia, vt dictum est, ipsa secunda agentia recipiendo diuersimode influentiam Dei, faciunt diuersitatem in huiusmodi actionibus. calefactio ergo ignis est immediate a Deo, vt est ens, sed non est immediate ab eo, vt est tale ens: ideo est immediate a Deo tota, sed non est immediate tota¬ lis. Si autem vellet Deus, sicut facit: hanc actio¬ nem immediate totam: ita posset eam facere immediate totaliter, vt posset sine naui perducere homines per flumen, & posset sine igne caleface¬ re: quod faciendo: calefactionem ipsam faceret immediate totam, vt est ens, & vt est tale ens: propter quod faceret eam immediate totam, & immediate totaliter, sed quia liberalissimus est, vt non essent superuacua opera sapientiae suae, voluit dignitatem suam communicare creaturis, & facere eas participes causalitatis, vt & ipsae creaturae essent causae rerum, & non essent priuatae actionibus proprijs. Ex hoc autem apparet: quod licet quaelibet actio secundorum agentium sit immediate a Deo, & immediate a secundo agem¬ te: immediatius tamen est a Deo, quam a secundo agente. nam, sicut amota cortice, remanet medulla: ideo dicitur medulla intimior, & im¬ mediatior rei, quam cortex: sic amoto a re, quod sit tale ens, remanet, quod sit ens. Vnde cum quilibet talis effectus sit immediatea Deo, vt est ens, & immediate a secundo agente, vt est tale ens, imme¬ diatius est quilibet talis effectus a Deo, quam a secundo agente.

RESP. AD AAC. Ad primum dicendum, quod non est hoc vniuersaliter verum, quod vnus tantum sit modus communicandi naturam in natura: quia ignis non solum generatur ab igne, sed a motu, & aliquae plantae generatae ex putre factione faciunt semen: vnde similes plantae generari possunt. Videmus etiam, quod plantae aliquae & ex semine, & ex plantatione fiunt. multae emm plantae sunt, a quibus abscissi rami, & plantati multiplicant seipsos: tales ergo plantae multiplicantur & per semen, & per plantationem. In ani¬ malibus tamen verum est, quod perfecta generant: imperfecta autem, & nata ex putrefactione nor generant. In animalibus enim eadem natura spe¬ cifica pluribus modis communicari non potest. Assentimus nanque in hac parte commentatori quo& mures nati ex putrefactione, & excoitu non sunt eiusdem speciei: nam est tanta diuersitas: quod nullus ipsos eiusdem speciei posset iudicare. In talibus ergo vel natura talium cilicet animalium: vnus est talis modus communicandi naturam naturaliter. Sed omni modo, quo communicatur natura naturaliter, potest communicari super¬ naturaliter. quia quicquid potest Deus, mediam¬ te causa secunda, potest sine illa: effectum enim quemlibet, quem Deus per secunda agentia facit immediate totum, si vellet, vt dicimus, pos¬ set facere immediate totaliter: ita quod nihil cooperarentur ibi seeunda agentia. Agentia ergo secunda non priuantur actionibus suis, sed producunt illas easdem res specie, quas producit Deus.

Ad secundum dicendum, quod non est ex imperfectione Dei, sed ex bonitate eius: quod communicet suam bonitatem creaturis, & quod producat multa mediantibus secundis causis: semper enim ipse perfectissime agit: quia etiam in his, quae agit mediantibus secundis causis: perfectius agit id est magis agit: quia agit intimius, & profundius, quam secundae causae.

Ad tertium patet solutio per iam dictam: quia non est hoc ex indigentia Dei: nec fit frustra, eo, quod fiat sic per plura agentia, quia frustra est, quod caret fine: quod autem communicata sit dignitas diuina creaturis: hoc non caret fine: cum ex hoc sint non superuacua opera sapientiae Dei.

Ad quartum dicendum, quod creatura non potest producere aliquam substantiam immediate, sed prius alterat, & inducit formam accidentalem, vt ignis prius calefacit, & inducit calo¬ rem, & sic calefaciendo, ad vlumum inducit substantialem formam. ita quod calor smperfectus pro¬ cedit formam substantialem: ignis perfectus se¬ quitur. Vtranque ergo formam induit natura¬ le agens, substantialem, & accidentalem. Ad formam ergo argumenti: quando dicitur, quod crea¬ tura ageret vltra suam virtutem: vel vltra speciem suae virtutis, quae est accidens: dici debet, quod virtus actiua agentis naturalis, vt calor ipsius ignis, est organum substantialis formae, & in vir¬ tute substantialis formae inducit substantialem formam: apere autem in virtute alterius vltra suam speciem, vel virtutem, non est inconueniens.

Ad quintum dicendum, quod spiritualia sunt causa corporalium: quia angeli mouent coelos: in quorum virtute fiunt generationes, & corruptiones in istis inferioribus. Quia si dicatur, quod non oens angeli mouent coelos: dicemus, quod ange¬ li inferiores mouent coelos, & superiores illuminant eos de mysterijs, quae debent exequi. propter quod causalitas, quam habent inferiores angeli in corpora, quodammodo retorquetur in omnes angelos. dato tamen, quod angeli nullam actionem habeant in corpora: diceremus, quod omnes angeli sunt digniores corporibus: hanc tamen dignitatem, quod possint corporales effectus indu¬ cere, non habent: licet huiusmodi dignitatem ha¬ beant corpora: quia non est inconueniens, creaturam, quae est simpliciter indignior, esse secundum quid creatura alia digniorem.