Quaestio 4

ART.IC. I. An Adundus srt aternus. Conclusio est negattuta.

D. rho. tp q. 4e. 2scice22. iicum q. 1 . . D. poq q1d. d. 1t.a21c tc. q. 2. Ric. d. 1. q. 2. Piel. d. 1. q. 3. Sco. d. 1. q. 3. Capr. d. 1. q. 1. Bacch. d. 1. q. 4. Dur. d. 1. q. 2. Ant. And. d. 1. q. 3. Ad¬ uerte Arilt. Topi. l. 1. c. 9. Vbi ait problema effe: Vtrum Mundus sit aeternus, an non. Sed determinationem vide 8. Bhys

AD primum sic proreditur: videtur, quod mundus sit aeternus, & quod non potuerit de nouo incipere. Ad quod probandum, hunc ordinem tenebimus. quia primo adducemus rationes Philosophi in 8. Physi. vbi de hoc specialiter agitur. Secundo adducemus rationes eius. quas facit in alijs libris. Ad hanc materiam Tertio adduce¬ mus rationes Commen. & Auicem. quas superaddiderunt rationibus Philosophi, quod mundus non potuit incipere. Adducit autem Philosophus quinque rationes in 8. Physi. quod mundus sit aeternus. Primaratio sumitur ex parte motus. Secunda ex parte agentium naturalium. Tertia ex parte agentium per voluntatem. Quarta ex par¬ te agentium quorumcunque. Quinta ex parte temporis

Rationes Arist. promundi aeternitate, Ex parte motus.

Prima ratio talis est: Omnis motus praesup¬ ponit factionem mobilis: quaeritur ergo vtrum motus sit sic nouus, quod ante illum motum non fuerit alius motus. quod si non: habetur intentum, quo motus non incaeperit. sed si est dare primum motum sic nouum: cum ille motus, qui ponitur omnino primus, sit in aliquo mobili, & illud mobile fuerit factum, & factio mobilis non sit si¬ ne motu: ante omnino primum motum fuit ali¬ quis motus, quod est inconueniens. Quia si dicatur: mobile illud, cuius ponitur motus omnino primus, & nouus, non fuisse factum: dicit Philo¬ sophus hoc esse itrationabile, quod mobile eter¬ num incipiat moueri in tempore: tamen dato, quod non esset irrationale: statim haberemus intentum. Nam si mobile, cuius ponitur esse motus omni¬ no primus, & nouus: dicatur esse factum: sequit inconueniens, quod ante primum motum sit motus. Si dicatur tale mobile non esse factum, habotur intentum: quia hoc posito, creatura esset aeterna¬

Rationes ex parte agentium naturalium.

Secunda ratio talis est: Nihil est in aliqua dispositione, in qua prius non erat, nisi per motum praecedentem. Si ergo entia incaeperunt moueri, & est dare primum motum nouum: ergo ante ilIum primum motum entia non mouebantur: erant ergo indisposita ad motum: sed illa indispositio non potuit remoueri nisi per motum: ergo ante omnino primum motum fuit motus. Et vadit tam haec ratio, quam prima ad infinitum. Nam si motus nouus praesupponit factionem mobilis, & factio mobilis non est, nisi per motum, quaeretur de¬ illo motu, per quem factum est mobile: vtrum sit nouus, quod si sic; praesupponit factionem sui mobilis. Si ergo motus nouus praesupponit factio¬ nem mobilis, & factio mobilis motum: & postea ille mote, si sit nouus, factionem sui mobilis: oportet, quod talia vadant in infinitum, & nunquam inceperint, vt dicebat ratio prima. Sic etiam, si motus nouus praesupponit ammotionem indisposi¬ tionis, & amotio indispositionis non potest es¬ se sine motu: & motus ille, si sit nouus, nonpo terit eem, nisi prius fuerit amota indispositio: oportet talia in infinitum ire, & nunquam habuisse initium: vt dicebat ratio secunda.

Rationes ex parte agentium per voluntatem.

Tertia ratio philosophi ibidem sumitur ex par¬ te agentis a voluntate. Nam quia diceret forte ali quis, quod in agentibus naturaliter: si nunc mouent, & prius non mouebant: oportet, remoueri indi¬ spositionem. Sed hoc non oportet in agentibus a proposito: ideo specialiter probat intentum in agentibus a proposito, quod i lsct per huiusmodi a¬¬ gentia non potest esse motus omnino primus. Nam simile quodammodo est de agente natura¬ li, & a proposito: nam sicut frigidum per se infrigidat, & per accidens calefacit. vt quia stringit po¬ ros. & non permittit exire calorem: sic agens a pro¬ posito per se facit vnum oppositorum, vt medicus per se sanat: per accidens autem occidit, vt forte, quia nescit artem: vel quia habet corruptumap¬ petitum: & vult facere contra artem: vel forte, quia est tanta aegritudo, & materia est ita indisposita, quod non est susceptiua sanitatis, quae est ab arte. Agens ergo a proposito semper facit, quod melius est: si autem non facit, vel si facit oppositum; hoc est propter aliquod impedimentum, quodcunque sit illud: siue sit ignorantia, siue corruptio appetitus: siue indispositio materiae. Arguatur ergo sic: Si agentia a proposito agunt motum nouum omnino primum: aliquid ergo impediebat, quod prius non mouerent. sed illud impedimentum non potuit amoueri, nisi per aliquem motum praecedentem: ergo ante motum primum praecessit motus. Rursus de illo motu praecedente quaeretur: vtrum sit nouus: quod si sic, & incaepit: ergo aliquid impediebat, quod ille motus prius non fieret, & illud impedimentum non potuit amoueri, nisi per motum praecedentem, & sic in infinitum: an¬ te ergo quemlibet motum nouiter incipientem, oportet dare motum, impedimentum amouentem, vt possit incipere talis motus.

Rationes ex parte agentium quorumcunque

Quarta ratio est talis: In omni agente, qui prius non agebat: siue sit agens per naturam: siue a pro¬ posito: oportet dare nouam relationem inter mouens, & mobile. sed noua relatio non est sine motu praecedente: ergo ante omnem motum est ali¬ quis motus, vt si comburere stuppam poneretur primus motus, & poneretur nouus: vt si dicatur, quod nunc ignis comburit stuppam, & prius non comburebat: & huiusmodi combustio est primus motus, ante quem non fuit alius motus: dicet Philosophus, quod si ignis nunc comburit stuppam, quam prius non comburebat: oportet, quod sit noua relatio id est nouus ordo inter ignem, & stuppam, qui prius non erat. Incaepit autem esse hic nouus ordo, vel quia ignis fuit relatus ad stuppam, vel econuerso: vel forte, quia fuit adgeneratus ignis prope stuppam. Sed talis nouus ordo, quod hoc agat, quod prius non agebat, & hoc patiatur, quod prius non patiebatur: non fuit sine motu praecedente: ex quo cantus est ordo, & proportio inter agens, & patiens: ergo ante primum motum fuit praecedens motus: quaeretur ergo de illo primo motu praecedente: vtrum fuerit Inouus. quod si sic: ergo praecessit nouus ordo, & noua relatio, quae non potuit esse sine praecedente motu: ergo non est dare motum nouum, quem non praecedat ali¬ quis motus: propter quod naturaliter non poterit incipere motus.

Rationes ex parte temporis.

Quinta ratio ibidem sumpra ex parte tem¬ poris est. quia nunc semper est principium futu¬ ri, & finis praeteriti: hoc enim esset nunc incipere, quod prius non fecisset, & postea faceret: cum ergo prius, & posterius sint differentiae temporis, & differentiae temporis non sint sine tempore: nunc ergo semper intelligitur esse inter tempus prius, quod est praeteritum: & posterius, quod est futurum: impossibile est ergo tempus incepisse. quia si incepisset: incaepisset in aliquo nunc: ante ergo illud nunc non fuisset tempus: fuisset ergo ante, quod est differentia temporis sine tempore. Sic etiam tempus non potest desinere. quia si desineret: de¬ sineret in aliquo nunc: ergo post illud nunc non esset tempus: esset ergo post, quod est differentia temporis sine tempore. Nunc autem semper est inter praeteritum, & futurum: totum ergo tempus non potest esse futurum, quia ante totum tempus futurum est nunc: ante nunc est tempus praeteritum. Si ergo totum tempus posset esse futurum: ante totum tempus fuisset tempus: propter quod nunquam incepit totaliter tempus: sed si semper fuit tempus, semper fuit motus: si semper fuit motus, semper fuit mobile: ergo non potuit incipere mundus.

Rationes: pro mundi aeternitate ex parte materiae prinae.

Adductis rationibus pro aeternitate mundi positis in 8. Physic. volumus adducere rationes alias eiusdem Philosophi sumptas ex alijs locis: quarum vna poterit sumi ex i. Physi. quatuor sumentur ex libro de caelo, & mundo: & tres ex libro de generatione. In i. autem Physi. probatur, quod materia prima est ingenita, & incorruptibilis. nam qucquid generatur, generat ex materia: & quicquod corrumpitur, cedit in potentiam materiae. quia, vt dicitur in est Physi. quicquid corrumpitur in hoc abibit vltimum. Arguatur ergo sic: Quod est an¬ te omnem generationem, & post omnem cor¬ ruptionem illud est ingenitum, & incorruptibile, & aeternum. sed materia est ante omnem generationem, quia in omni generatione oportet praesupponere materiam, quae est generationis subiectum. Rursus: Materia est post omnem cor¬ ruprionem. quia quicquid corrumpitur, vt dictum est, cedit in potentiam materiae: materia ergo istorum corporalium est ingenita, & incorruptibilis, & aeterna: & per consequens ista corporalia nunquam ceperunt vniuerfaliter: ex quo se¬ quitur, mundum aeternum esse.

Rationes pro atcrritate mundiex libro de celo, & mundo.

Adducta ratione, quae habet ortum ex dictis in primo Physi. volumus adducere illas quatuor rationes, quae possunt habere ortum ex lib. coeli, & mundi. Videtur enim impossibile, quod mundus sit generatus, & quod mundus habuerit initium, propter quatuor, quae sequuntur quodlibet genera¬ tum. Nam omne generatum habet contrarium: est de necessitate corruptibile: incipit alicubi es¬ se, vbi prius non erat, & non constat ex tota materia sua. Et quia omnia ista quatuor, vt patebit, non possunt competere isti mundo: ideo, &c.

Prima ergo ratio sumitur ex eo, quod omne generatum habet contrarium. Nam omnes gene rationes sunt ex contrarijs, & in contraria. quod ergo non habet contrarium, nullo modo potest esse quid generabile. & quia coelum non habet contrarium: nunquam fuit coelum factum, nec generatum, nec habuit durationis initium: cum¬ ergo mundus dicat coelum, & elemenra, & ea, quae sunt ex elementis: impossibile est ipsum mundum totum cadere sub generatione, quia tunc ipsum coelum esset quid generabile.

Secunda ratio sumitur ex eo, quod omne gene , rabile est corruptibile: quicquid enim incipit es¬ se, etiam desinit esse: & quicquid non semper fuit, non semper erit: ergo per locum a contrario, quod non desinet esse, & quod semper erit, non incepit esse, & semper fuit. Et quia mundus secundum fidem catholicam numquam vniuersaliter desinet esse: ergo nec vniuersaliter incepit. Videt autem haec ratio super hoc fundari, quia duratio rei ex natura rei sumitur: inde est, quod corruptibile, & incorruptibile non solum non possunt conue, nire in natura speciei, sed nec etiam in natura generis. quia oportet talia differre genere, vt declarari habet in 1o. Meta. quod ergo potest durare in perpetuum habet naturam ad semper esse. & quia id, quod consequitur naturam, oportet esse per se, & inseparabile. Si ergo tale quid aliquando incepit, & non fuit: tunc illud, quod haberet naturam ad semper esse, contingeret aliquando non esse: & per consequens contingeret ipsum simul esse, & non esse. Pont aut haec consequentia aliter declarari, quia quodlibet corruptibile dicit rem determinati temporis: & ideo non sem per verificatur: Sortes est homo, sed verificat hoc in aliquo determinato tempore. Incorruptibile autem non dicit rem determinati temporis: ideo dicit rem sempiternam, & rem, quae habet semper esse: propter quod non dicit rem determinati temporis: & per consequens non dicit rem, quae incae¬ perit esse. Est enim aduertendum, quod videbatur Philosopho per se notum, quod ideo data est generatio, & cortuptio in rebus: quia res non pos¬ sunt se perpetuare in esse. Si enim possent res se¬ perpetuare in esse: non esset generatio, & corruptio in rebus, & nunquam incaepissent esse. & quia haec pars vniuersi, vel illa, desinit esse: totum autem vniuersum nunquam desinet esse: consequens ergo est, quod nunquam incaeperit esse.

Tertia ratio sumitur ex eo, quod omne gene¬ ratum incipit esse alicubi, vbi prius non erat. Si ergo totum vniuersum posset incipere esse: totum incaepisset essee vbi prius non erat: non posset ergo totum vniuersum incipere esse: nisi praesup¬ poneretur vacuum, vbi recipetetur: sed hoc est impossibile: ergo, &c.

Quarta ratio sumitur ex eo, quod omne generabile non constat ex tota materia sua: nam in istis generabilibus, & corruptibilibus, agens, & patien¬ sunt contraria, & communicant in materia: si er¬ gogenerans constaret ex tota materia sua: nih ii¬ posset, generare, quia non haberet materiam, vbr induceret formam suam. Ideo est ergo generatio, & corruptio in rebus, quia in talibus est contra¬ tietas, & nullum talium constat ex tota materia sua. Cum ergo totum vniuersum constet ex tota materia sua, impossibile est, totum vniuersum sse generabile, vel corruptibile, & per consequens mpossible est, psum habuisse durationis initid.

Rationes promundi aeternitate ex lib. de generatione.

Restat autem adducere rationes tres, quae pos¬ sunt habere ortum ex dictis in li. de generatione. quarum vna sumitur ex diuersitate motuum: Alia ex inuariabilitate motoris primi. Tertia ex generatione, & corruptione rerum, quae se inuicem praesupponunt.

Prima ratio talis est: Omnis difformitas reducitur in vniformitatem: omnia ergo, quae diffor¬ miter mouentur, reducuntur in aliquid vniformiter motum, vt latio solis in obliquo circulo, reducitur in motum vltimi mobilis vniformi¬ ter moti, & haec inferiora, quae aliquando mouenm¬ etur, aliquando quiescunt, reducuntur in motum coeli, quod semper mouetur: Haec. enim verba, n. vel haec sententia ex secundo de generatione, & in 12. Meta. & ex 8. Physi. accipi possunt. Arguatur ergo sic: Si ponantur corpora aliqua sem¬ per moueri, habetur statim intentum, quod sem¬ per motus fuit, & quod mundus est aeternus. Si vero dicatur, quod aliqua entia incaeperunt moueri, & prius non mouebantur, cum haec diffor¬ mitas in motu non possit esse, nisi per corpus continue motum, oportet dare corpus, quod nunquam incaepit moueri, sed semper continue mouebatur, & ita motus vniuersaliter nunquam in¬ cepit. propter quod oportet mundum aeternum esse.

Secunda ratio sumitur ex inuariabilitate motoris primi. Nam, vt dicitur in secundo de gene¬ ratione, idem manens. idem semper facit idem. cum ergo primus motor omnino sit inuariabilis: semper facit idem: si ergo nunc mouet, sem¬ per mouebat: nam mouere, & non mouere sunt diuersa. Si autem semper mouebat: motus est aeternus, & per consequens mundus.

Tertia ratio sumitur ex generatione & corruptione, quae se inuicem praesupponunt Nam in aliquibus possumus arguere a posteriori tantum: nam bene valet: Paries est, ergo sundamentum fuit: & fundamentum est: ergo lapides incisi fuerunt. Sed a priori in talibus non possumus arguere: non enim valet: Lapides incisi sunt, ergo funda¬ mentum fiet, quia potest impediri, ne fiat. Nec valet: Fundamem: si est, ergo paries erit, quia futu¬ rus incidens forte non incidet, vt dicitur in secundo de generatione. Potest enim esse, quod quis sit futurus incidlens, & tamen non incidet. quia potest impediri motus eius. Sic quando factum est sun lamentum, videtur quod debeat esse futurus paries. hoc tamen poterit impediri. Sed gene ratio, & corruptio, & ex parte ante, & ex parte post, se inuicem de necessitate inferunt: ita quod de necessitate concluditur, quod generatio, & cor¬ ruptio nec potuerunt vniuersaliter incipere: nec possunt vniuersaliter desinere. Inferunt enim se ista incipiendo a posteriori, vt nunquam vniuersali¬ ter inceperint. Nam si aliquid est modo genera¬ tum: ergo aliquid fuit corruptum: si aliquid fuit corruptum: ergo illud fuit prius generatum, & per consequens prius corruptum, & sic in infinitum: ergo generatio, & corruptio ab aeterno fuerunt. Sic in talibus possumus arguere incipiendo a priori, ex quo concludetur, quod generatio, & corruptio in sempiternum erunt, & nunquam desinent. Nam si aliquid est generatum, ergo cor¬ rumpetur. quia omne generabile, est corruptibile, & omne corruptibile de necessitate corrumpetur. Si ergo corrumpetur: aliquid inde gene¬ rabitur, & illud generabile corrumpetur, & aliud inde gfiabitur, & sic in infinitum. Talia ergo nec in ceperunt, nec desinent. est ergo mundus aeternus.

cauerr. rationes pro mundi aternita¬ te. 5. Pbys.

Postquam adduximus rationes Philosophi, &uad possunt habere ortum tam ex dictis in &. Physi. quam ex dictis in alijs locis, quod mundus sit aeternus: volumus adducere rationes aliorum: quas superaddiderunt dictis Philosophi, & specialiter adducemus rationes Commen. & Auicen. Ad¬ ducemus autem ad hoc 9. rationes Commen. quas facit in 8. Physi. & duas Auicen. quas facit in Metaphysica sua.

Prima ratio Commem. est ista: lllud, quod sem¬ per fertur, & non pont demonstrari, vt stans: sem¬ per habet aliquid ante se, & aliquid post se. Nam omne, quod mouetur: motum est, & mouebitur: de quolibet. enim mobili verum est dicere, quod si motum non est, ergo non mouetur: quia non incaepit motum. Si autem non mouebitur: ergo non mouetur. quia consummauit motum. ergo sempe illud, quod fluit, habet aliquid ante se. quia motum est, & aliquid post se, quia mouebitur. Instans ergo quia est in continuo fluxu, & nunquam potest signari: vt stans; semper est me¬ dium inter praeteritum, & futurum. nunquam ergo incaepit tempus. quia tunc totum tempus fuisset futurum, & instans nihil habuisset ante¬ se, sed solum post se, & nunquam poterit desine¬ re totum tempus. quia tunc totum tempus esset Praeteritum, & instans nihil haberet post se, sed solum ante se.

Secunda ratio talis est: Omne agens siue per¬ voluntatem, siue aliter; si incipit agere, & prius non agebat, aliqua proportio facta est inter ipsum, & effectum, sed hoc non potuit fieri. nisi per motum praecedentem. Ibitur ergo in infinitum. quia si ille motus praecedens est nouus: non potuit incipere, nisi quia incepit esse proportio age¬ tis ad patiens: proportio autem illa non potuit esse sine motu alio praecedente: nunquam ereo¬ incaepit motus.

Tertia ratio est ista: Omne agens per intellectum, & voluntatem: quod nunc agit, & priu¬ non agebat, oportet ipsum appraehendere diuersa tempora, sed tempus non est sine motu, ergo non potest aliquod agens incipere nouum motum: nisi per praecedentem motum: oportet ergo esse aeternum motum.

Quarta ratio est haec: Sicut se habet voluntas noua ad actionem antiquam: sic econuerso voluntas antiqua ad actionem nouam: sed voluntas noua non potest esse propria causa actionis anti¬ quae: ergo nec voluntas antiqua erit per se, & immediata causa actionis nouae. Ab eterna ergo voluntate Dei non procedet personaliter immediate nisi eternus effectus, & ab illo aeterno effectu¬ aeternus motus.

Quinta ratio est talis: Avoluntate antiqua non procedit aliquod nouum, nisi mediante actione noua. Nam si voluntas antiqua non expectaret aliquid aliud: statim faceret suum effectum. Quod ergo non statim sit effectus: hoc est quia expectatur aliud habendum. indigemus ergo praecedente¬ transmutatione: motus ergo nouus, & effectus expectatus non potest fieri sine transmutatione prae¬ cedente. Si ergo omnem nouum motum, & omnem nouum effectum praecedit transmutatio: an¬ te omnem nouum motum fuit aliquis motus, & Per consequens nunquam incepit vniuersaliter motus.

Sexta ratio talis est: Dicit enim Comment. se accipere duo quasi per se nota. Vnum est, quod nunquam agens expectat aliquid facere: nisi quia deficit sibi aliquid, vt saltem deficit sibi illud temPus, in quo vult facere: si ergo Deus non fecit statim mundum, sed expectabat tempus, in quo volebat facere: deficiebat ergo ei tempus: in quo volebat hoc facere. Aliud autem, quod dicit se accipere, per se notum est, quod huiusmodi agens,, quod expectat tempus, vt faciat effectum in illo tempore: aut simul cum effectu facit tempus: aut non. quod si non: ergo praesupponit tempus, & per consequens motum: non ergo fiet nouus effectus, & nouus motus sine praecedente motu. propter quod nunquam incaepit motus. Si autem expectando tempus simul cum effectu fecit tempus: quia omne, quod fit, in tempore fit: tempus illud factum indigebat tempore: ergo non potuit fieri si¬ ne praecedenti tempore, & sine praecedenti motu. Omnem ergo effectum nouum, & omnem motum nouum praecedit tempus, & motus: nunquam ergo incepit tempus: nec motus.

Septima ratio talis est: Impossibile est, esse per transita infinita per se: sed non est impossibile esse pertransita infinita per accidens. Si ergo a voluntate aeterna Dei posset immediate causari iste effectus nouus: infinita essent inter aeternam volum tatem, & hunc effectum, & omnia illa essent per¬ transita per se. quia cum causa habear per se ordinem ad suum immediatum effectum: hent per¬ se ordinem ad omnia ea, quae sunt inter ipsam, & suum effectum: expectans ergo Deus per infinita tempora, vt veniat ad hunc effectum, quem vult producere in hoc tempore: oportet, quod sit per se ordo in omnibus illis temporibus: oportet er¬ go per se esse pertransita infinita, quod est inconueniens.

Adducit autem quatuor alias rationes, sed non habent difficultatem aliam a difficultatibus Philosophi: immo solutis difficultatibus Philosophi, satis potest haberi via ad soluendum dif¬ cultates illas.

Auicenne rationes promundi atemnitate.

Adductis rationibus Commentatoris: volu¬ mus adducere rationes Auicennae, quae sunt duae.

Prima talis est: Aut creator mundi praecessit mundum natura tantum: aut duratione. Si natu¬ ra tantum: ergo non prius fuit creator, quam crea¬ tura. Si autem duratione: cum prius, & posterius in duratione causent rationem temporis: ergo fuit tempus ante, quam esset mundus, & per¬ consequens motus, quod est impossibile. Nunquam ergo incepit mundus, quia tunc ante mundum fuisset tempus, & motus.

Secunda ratio Auicenae talis est: Quia, vt inqut, quod aliquid sit causa existendi causatum, quod prius non fuit, hoc est: quia non est causa per essentiam suam, sed per aliquid aliud: cum ergo Deus sit omnium causa per essentiam suam, & circa sua semper eodem modo se habuit: nunquam fuit, quo non esset causa: & si semper Deus fuit causa: semper fuit suum causatum, & semper fuit mundus. Possent autem & plures rationes ad hoc ad¬ duci, & ex verbis horum Philosophorum possent aliquae rationes trahi: sed sufficiant rationes prae¬ dictae, quia ex dissolutione earum sufficienter euacuabitur difficultas quaestionis quaesitae.

IN CONTRARIVM autem, quod mundus non sit aeternus: est Scriptura sacra, & veritas.

RESOLVIIO Mundus non est aeternus: nec rariones rhilosopha¬ rum concludunt, si differentiae inter Dcum, & creaturam, quantum ad modum agendi, perpendantur.

RESPONDEO dicendum, quod ex sensibilibus oportet nos ad intelligibilia manudu¬ ci: sic enim & Philosophus processit. quia volens probare, quod ista sensibilia corpora, & motus, & transmutatio, quam videmus in sensibilibus corporibus: nunquam vniuersaliter inceperunt: nec vniuersaliter desinenr: conatur ex sensibilibus hoc probare. Nam secundum eum incipit esse hoc generabile, & desinit esse illud corruptibile: sed nunquam fuit dare primum generabile secundum Philosophum: nec erit dare vl¬ timum corruptibile: nunquam ergo vniuerfali¬ ter incaeperunt, nec desinent ista generabilia, & corruptibilia: & multo magis, nec inceperunt: nec desinent supercoelestia corpora, quae causant, & continuant transmutationes horum in¬ feriorum, & multo magis adhuc secundum eum nec incaeperunt, nec desinent intelligentiae, vel animae coelorum motrices orbium. Et quia hoc est totum vniuersum: videlicet ista generabilia, & corruptibilia, supcaelestia corpora, & spirituales substantie: credidit Philosophus mundum esse aeternum, & vniuersum nunquam incaepisse. Et licet aliqui, & magi aliquando de hoc Philoso¬ phium excusare voluerint, videlicet, quod hoc Philo¬ sophus nunquam senserit: si considerentur tamen¬ dicta eius, excusare ipsum de hoc est impossibile¬ Quia ergo non nostra cognitio incipit a sensu: videndum est in istis sensibilibus quomodo po¬ natur motus esse nouus: absque alio praecedente motu. Si enim Deus ageret. sicut agunt agentia na¬ turalia, rationes Philosophi, & sequentium eum essent demonstrantes: sed si videantur differentiae Dei ad agentia alia: omnes rationes adductae apparebunt esse leuia sophismata. Cum enim circa hanc materiam possit esse triplex modus dicendis Vnus Philosophorum, quod demonsttari porest, mundum esse eternum. Alius quorumdam magnorum Theologorum, quod demostrari potest, mundum incaepisse ex tempore. Tertius modus medius, quod mundus incaeperit ex tempore, cum nec hoc, nec oppositum demon strari pos¬ sit: multo tamen sunt difficiliores rationes modernorum Iheologorum: volentium demon¬ sttare mundum eternum non esse.

Septem ad quemlibet effectum concurrrenitid.

Vt ergo ratione, Philosophorum in hae par¬ te appareant defectiuae, & sophistice, dabimus v¬ differentias inter Deum, & alia agentia: secundum quod ad quemlibet effectum videntur septem concurrere. In talibus enim est considerare ipsum Agens, quod agit: Virtutem, per quam agit: Actio¬ nem, quam agit: Modum, secundum quem agit: Tempus, in quo agit: Finem, quem intendit, & Effectum, quem producit. Fecimus autem mentionem de tempore, in quo agit: quia potissime volumus insistere circa huiusmodi sensibilia, & circa motum, qui per se tempore mensuratur¬ quomodo potuerit esse nouus absque praecedente motu. Quia enim per viam motus potissime conati sunt Philosophi asserere eternitatem mundi: ideo bonum est, vt inde veritas oriatur, vnde falsitas, & deceptio insurgebat. Prima ergo differentia inter Deum, & alia agentia est: quia Deus est agens primum. ideo est causa, vt dicebatur, omnium effectuum. quia primum in quo¬ . libet genere, est causa omnium eorum, quae sunt . post. nihil est ergo, quod non sit effectus Dei, propter quod non oporter, vt supra diffusius dicebatur., quod Deus in sua actione aliquid prae¬ supponat: alia vero agentia sunt agentia secunda: ideo oportet, quod semper agant aliquo praelupposito. Diximus enim supra quod oportet, quod se habeat effectus ad effectu, sicut agens ad agens. Quotiescunque ergo agens innititur alii agenti, & supponit aliud agens: sicut quodlibet secundum agens praesupponit agens primum, & sibi innititur, oportet, quod effectus cuiuslibet talis agentis praesupponat effectum agentis pri¬ mi: in quorecipiatur, & innitatur illieffectui. Si ergo Deus, sicut, & alia agentia, non posset agere, nisi aliquo presupposito, & non posset producere aliquem effectum sensibilem, & aliquod cor¬ pus: quia de talibus nunc intendimus loqui, ni¬ si praesupponendo aliquid, vt praesupponendo materiam, & transmutando ipsam: impossibile esset, quod motus nouus competeret mobili nouo absque motu praecedente. Propter quod oporteret creaturam esse aeternam, & mundum non vniuersaliter incepisse. Nam hac hypothesistan¬ te: si motus aliquis est nouus omnino primus, vt dicebamus in arguendo, iste motus nouus aut est mobilis noui, aut mobilis aeterni: Si mobilis aeterni; dicit Philosophus hoc esse irrationale: quod mobile sit aeternum, & incipiat nouum motum ex tempore: & dato, quod non esset rationale, statim haberetur intentum, quod corpus ali¬ quod, & creatura aliqua esset aeterna. Si ergo illud mobile, vt puta, si sit ignis corpus, quod ponitur mobile, quod peragit motum nouum omni¬ no primum, sit mobile nouum, & sit factum, constat, quod factio sua fuit ex aliquo. quia iam suppositum est, quod nullum agens agat, nullo prae¬ supposito. sed quod fit ex aliquo, & quod fit per transmutationem alicuius: fit per motum prae¬ cedentem. motus ergo ignis, qui ponitur nouus, & primus, non est primus. quia huiusmodi motum praecessit factio mobilisict factio ignis, & illa factio fuit motus aliquis, & fuit in aliquo, vt puta quia fuit in aere, ex quo factus est ignis. ergo de illo motu aeris, qui presupponitur in factio¬ ne ignis, quaeretur, vtrum sit motus nouus, & vtrum sit mobile nouum. Vel ergo oportebit de¬ uenire ad motum, & ad mobile eternum: vel sem¬ Per ante motum nouum alicuius corporis no¬ ui, fuit motus alterius corporis, per quem factum est illud corpus nouum: vel in rectum, vel per circulum ibitur in infinitum, vt nunquam sit de¬ uenire in motum nouum, quem non praecedat aliquis alius motus. Dicimus autem in rectum, vel in circulum. quia reciproca est generatio elementorum. quia ex aere potest fieri aqua, & ex aqua aer, & econuerso, & sic in infinitum. Ideo diceret Philosophus, quod ante motum aeris fuit motus, & transmutatio aquae, vnde factus est aer: & ante motum, & transmutationem aquae fuit motus, & transmutatio aeris, vnde facta est aqua, & sic reciproce in infinitum: vel ergo secum dum rectum, vt si essent infinita corpora: quorum vnum fieret ex alio, & aliud ex alio. vel secundum reciprocationem proximam, vt si aqua fieret ex aere, vel econuerso, vel distantem: vt si ex terra fiat aqua, & ex aqua aer, & ex aere ignisp & ex igne terra, semper in his, quae fiunt aliquo praesupposito, ante motum nouum fuit motus alterius corporis. vnde fuit actio mobilis, & an¬ te motum illius alterius corporis fuit motus, & transmutatio alterius, & sic est processus in in¬ finitum. Hoc ergo modo materia est ingenita, & incorruptibilis, quia supponitur in omni factio¬ ne, de qua cogimur hoc modo dicere, quod semi generatio vnius est corruptio alterius, & econ¬ uerso: Hoc etiam modo nullum generabile, nec corruptibile constat ex tota materia sua. Secundum hunc itaque modum procedunt multa in¬ conuenientia in argumentis tacta. Sed si in actio ne alicuius agentis non praesupponatur aliquid, cuiusmodi est agens primum, tunc poterit esse motus nouus, quem non praecessit alius motus. vt si Deus faceret aliquod corpus non ex trans¬ mutatione alterius corporis, sed per creationem producendo simul totam materiam, & formam: si illud corpus inciperet moueri: huiusmodi motum non oporteret, quod praecederet alius motus. Quia si dicatur: immo, quia motum corporis pre¬ cessit factio corporis; Dicemus quod factio illa cum sit creatio: proprie nec est motus, nec mu¬ tatio. Quia si tamen huiusmodi factionem velle¬ mus appellare motum, vel mutationem: dice¬ mus, quod potuit esse illa factio absque aliquo alio motu praecedente, quia Deus sine sui mu¬ tatione potest mutabilia facere, vt ex praecedentibus potest esse clarum: &, vt in prosequendo, declarabitur. Secunda differentia inter Deum, & alia agentia, sumi potest ex parte virtutis, per quam agens agit. Nam, vt supra dicebatur: alia agentia agunt per continuationem, quia non possunt agere immediate per se ipsa. siue per suam substantiam, sed indigent virture media continuante, & coniungente huiusmodi agentia cum suis effectibus: vt ignis indiget virtute, per quam attingat, & agat in calefactibile, & quia accidens semper requirit aliquid, in quo recipiatur: alia agentia non possunt agere nullo prae¬ supposito, nec potest hoc eis communicari. Per alia agentia autem non potest produci aliquod corpus: quin sit motus, & transmutatio in aliquo corpore: qua facta, expoliatur illud corpus acci¬ dentibus proprijs, & ad vltimum sic expoliatur, quod corrumpitur illud corpus, & generatur aliud corpus: Hoc modo semper factio corporis prae¬ supponit motum, & transmutationem alterius corporis. oportet ergo sic dare motum aeternum, & mobile aeternum. quia quilibet motus nouus praesupponit factionem corporis, & factio prae¬ supponit motum, & transmutationem alterius corporis, & sic in infinitum. Sed si esset aliquod agens, quod non indigeret continuatore, sed immediate ageret per suam substantiam, cuiusmodi est Deus, qui immediate posset producere ipsam substantiam rei: poterit Deus producere corpus non transmutando aliud corpus, sed immediate causando substantiam illius corporis, & in substantia illa causando motum, & alia accidentia debita, quod faciendo erit dare motum nouum, & primum, quem non praecessit aliquis alius motus. quod est totum contra fundamen¬ tum Philosophi: videlicet, quod non sit aliquod nouum absque motu praecedente. Quando enim non potest produci corpus, nisi per transmutationem alterius corporis, non erit mobile nouum, nec factio mobilis absque motu alterius corporis, & absque transmutatione praecedente in alio cor¬ pore. Sed quando agens potest causare corpus: non corpus aliud transmutando, sed immediate per suam substantiam producendo, poterit causare aliquod nouum nullo motu alio procedente. talis enim factio corporis nullum motum alium praesupponet.

Tertia differentia Dei ad alia agentia potest sumi ex parte actionis, quam agens agit. Nam actio immediata secundorum agentium, per quam producitur effectus aliquis corporalis; quia de¬ tali nos loquimur, est transmutatio materiae. nam si alia agentia non inducunt immediate substantiam, sed prius expoliant materiam ab accidentibus, & transmutant ipsam: immediata actio eorum, est transmutatio materiae: vt immediata¬ actio ignis est calefactio & aquae: est infrigidatio: quae sunt quedam transmutationes. Nec oportet ire nunc ad ipsos angelos, quia in hoc satis concordamus cum ipso Philosopho, quod tales immateriales substantiae non possunt transmutare materiam, nisi mediante materiali corpore, quod quomodo posuerit Philosophus, & quo¬ modo: nos cum agemus infra de actionibus An¬ gelorum, poterit declarari. nunc autem scire sufficiat, quod nullam transmutationem ad formam possunt angeli facere, nisi adhibendo semina, & iungendo actiua passiuis. Ideo in hac parte relinquendae sunt actiones angelorum, & videndum est, quomodo haec actiua, & passiua ad inuicem agant, & patiantur: que cum nullum effectum producant, nisi transmutando materiam, immediatus eorum effectus erit transmutare materiam. nihil ergo fit ab eis, nisi per praecedentem trans¬ mutationem, & motum. ergo quia quaeliber factio corporis praesupponit transmutationem alterius corporis, non erit dare mobile nouum si¬ nae transmutatione praecedente in alio corpore, vnde factum est tale corpus. Factio ergo huius mobilis noui praesupponit transmutationem alterius corporis, & factio illius alterius corporis transmutationem, & sic in infinitum. vel ergo, est mobile aeternum non factum, & ita mundus est aeternus, vel si quodlibet mobile est factum: ibitur in infinitum. Propter quod idem sequitur, videlicet, quod nunquam vniuersaliter incepit mundus, sed secundum Philosophum incae¬ pit quantum ad aliquas sui partes, non principa¬ les, sed secundarias: Philosophus ergo hec, & fi¬ milia inducebat, vt vtrunque concluderet, vide¬ licet, quod esset mobile aliquod, & corpus aliquod non factum aeternum, vt coelum, & quod esset mobile ante mobile, & corpus ante corpus in in¬ finitum, vt in istis generabilibus, & corruptibilibus. vt si ex aqua transmutata factus est aer: aer nunc factus praesupponit aquam prius factam, & postea transmutatam, & factio illius aquae prae¬ supponit factionem, & transmutationem alterius, & sic in infinitum. & quia secundum hunc naturae cursum, quem videmus: non potest esse corpus ante corpus in infinitum: nisi sit aliquod vnum corpus aeternum continuam faciens trans¬ mutationem in huiusmodi corporalibus: ideo si cuiuslibet agentis immediata actio esset trans¬ mutatio, non fieret aliquis effectus nouus sine transmutatione praecedente. Propter, quod oporteret sic ponere, vt Philosophus posuit. Sed Deus ab alijs agentibns differt. quia sua immediata actio potest esse datio esse absque transmutatione alia praecedente. Nam ille, qui non indu¬ cit formam, nisi transmutando materiam: immediata sua actio, est transmutatio: sed ille, qui potest ipsam substantiam immediate producere dando sibi esse, sua immediata actio est datio es¬ se, absque transmutatione materiae praecedente. Deus enim qui, vt dictum est, immediate agit per suam essentiam: non oportet, quod prius producat accidens, sed potest immediate ipsam substantiam, & ipsam essentiam producere. Verum quia, vt supra diximus, essentia siue substantia re¬ spectu esse: se habet sicut potentia: & esse sicut actus. quia non fit potentia per se, nec actus: sed fit potentia sub actu, & actus in potentia. quia ergo semper per se fit ipsum compositum: causabit Deus essentiam sub esse, & esse in essentia. & quia actio magis se tenet ex parte ipsius actus, quam ex parte potentiae, in qua rocipitur actus. quia esse se habet tanquam actus: sicut actio ignis est calefactio squia calor, est actus receptus in calefactibili) sic actio Dei immediate potest esse essefactio. quia esse est actus receptus in essentia. Si ergo consideremus, quomodo differt immediata actio Dei ab immediata actione aliorum agentium: de leui patet, quod Deus potest pro¬ ducere effectum nouum absque transmutatione aliqua procedente, quod non possunt alia agentia.

Quarta autem differentia Dei ad alia agentia, est ex modo agendi. nam omnia alia agentia agunt. vt organa: de ratione autem organi est agere, vt applicatum. & quia omne agens applicatum, vt supra diximus, non potest agere, nisi praesupponem do illud, ad quod applicatur: ideo omnia alia agentia agunt aliquo praesupposito, & si volumus lo¬ qu in istis effectibus sensibilibus: vnde debemus ad intelligibilia conscendere: si agens non posset producere effectum sensibilem, nisi prius applicatum ad aliquod corpus sensibile; oporteret, quod nihil faceret nisi transmutando illud corpus sensibile, vnde faceret effectum intentum. Sed si es¬ set aliquod agens, quod ageret, vt non applicatum: cuiusmodi est Deus: posset agere absque trans¬ mutatione praecedente. quia non oporteret, quod tale agens prius se applicaret, & postea transmutaret, sed absque transmutatione praecedente pro¬ duceret, & vniret se producto. Et, vt hanc viam diffusius declaremus: dicamus, quod in alijs agentibus potest esse necessaria quintupliciter applicatio, quae non est necessaria in actione Dei. Prima est ex parte agentis superioris. Secunda ex parte actionis, quam agit agens. Tertia ex parte ipsius passi. Quarta ex parte proportionis, & ordinis, qui requiritur inter agens, & passum. Quinta ex parte eius, quod adminiculatur ad agendum. Primo igitur dico, quod requiritur applicatio superioris agentis, vt puta si aliqua intelligentia debet inducere aliquem effectum in istis inferio¬ ribus: primo erit ibi applicatio ex parte agenti¬ superioris. quia Deus cuilibet dat virtutem ad agendum, & virtutem cuiuslibet agentis applicat ad agendum. nam nullum agens potest age¬ re: nisi in illo agente sit Deus, & nisi illud agens agatur, & moueatur ad agendum per Deum, si. t cut enim in his, quae sunt gratiae: qui spiritu Dei aguntur: hi filii Dei sunt: sic in his, quae sunt nae¬ turae, agentia, quae Deo auctore aguntur, organa Dei sunt. Nam sicut nullum ens esset, nisi sem¬ per esset Deus praesens vniens, & comnnectens esse eius cum essentia: quia sicut ad ictum oculi stare non posset, si Deus se subtraheret: sic nullum agens per virtutem, quam habet, ageret. Solus ergo, nisi semper adesset Deus conectens, & vniens virtutem cum sua actione, & cum suo effectu, non posset agere. Deus autem, quia est principale agens, tali applicatione non indiget. Secundo si aliqua intelligentia deberet aliquem effectum facere in s¬ istis inferioribus, indigeret applicatione ex parte suae actionis. nam actio intelligentiae non est sua substantia: aliqua ergo variatio est in intelligentia ex sua actione. non. enim intelligentia per suam substantiam coniungit se ei, quod agit, sed per¬ actionem super additam substantiae. sed actio Dei est ipsa sua substantia: ideo non oportet, quod sit actio media coniungens Deum suo effectui, sed ipse per suam essentiam immediate potest pro¬ ducere, & immediate attingit omnem effectum. ideo in actione Dei nullam potentialitatem, nullam variationem in ipso ponimus: semper est. en¬ Deus coniunctus suae actioni interiori: non autem sic semper est coniunctus angelus. Quod si velle¬ mus hoc adaptare ad ipsa corpora: dicemus, quod sicut substantia spiritualis habet suam actionem interiorem, & per illam progreditur in opus exterius: vt angelus per suum velle, & intelligere ali¬ quid operatur in exteriori substantia: sic cor¬ pus, quia per calorem calet in se: ideo calefacit aliud. calere autem est aliquid superadditum cor¬ Pori: & intelligere, & velle est aliquid superadditum substantiae Angeli. Intelligere autem Dei, & eius velle, per quem omnia produxit in esse: non sunt aliquid superadditum substantiae Dei. Tertio in alijs agentibus requiritur applicatio ex parte passi. quia nisi praeexisteret passum, cui se tale agens applicaret: nihil posset tale agens facere. Deus autem non indiget passo, vel non praesupponit passum, cui se applicet ad agendum: sed potest ipsum passum producere totum: absdi eo, quod aliquid praeexistat. Quarto in alijs agentibus requiritur applicatio ex parte ordinis, & Proportionis, quae requiritur inter agens, & patiens. non enim calidum ex eo, quod calet, agit, & calefacit, nisi adsit calefactibile in debito ordine, & in debita proportione: vt quia debet esse appro¬ ximatum, & quia debet esse sic situatum, vt pos¬ sit ibi esse actio, & passio; sic etiam intelligentia non potest quocunque modo agere: vt, cum est in coelo, non posset mouere aliquid, quod est hic inferius: nisi forte mouendo coelum: sed suam tamen actionem immediatam: quia non vbique est: non vbique operatur, quod de Deo dicere non pos¬ sumus. Quinto in talibus agentibus requiritur applicatio ex parte adminiculantis, vt quia ange¬ lus non pont transmutare materiam ad aliquam formam, nisi adhibendo semina, & applicando actiua passiuis: ideo oportet, quod applicet actiua passiuis, si debet sic materiam transmutare. sic, & alia agentia, vbi indigent adminiculante; oportet, quod agens adminiculans applicetur passo, vt fiat actio, & passio. Si ergo agens creatum facit aliquem effectum nouum, quem prius non faciebat: hunc effectum nouum praecedit multiplex motus: accipiendo large motum pro omni innouatione. nam talem effectum praecedit motus. quia istud agens creatum non potest agere nisi motum a superiori agente. Praecedit etiam motus, vel inno¬ uatio, quia non potest agere nisi per aliquid superadditum suae substantiae. Praecedit etiam hunc effectum nouus motus ex parte passi. quia cum tale agens non agat nisi applicatum ad passum: oportet, quod prius tramsmutet passum, & postea producat effectum nouum. Praecedit, & quarto in talibus agentibus effectum nouum aliqua trans¬ mutatio ex parte proportionis, & ordinis. vt si ignis modo agit in stuppa, vbi prius non agebat, aliqua proportio deficiebat ibi. quare non erat actio, & passio. vt forte quia stuppa nimis dista¬ bat ab igne: vel forte, quia erat madefacta: ideo eam non comburebat, quam postea desiccatam comburit: vel quia ignis non erat plene accensus, & in actu: ideo non agebat: postea factus in actu, egit. Hanc etiam proportionem oportet ponere esse in intelligentijs. quia non mouent quodcunque, & quocunque modo, & maxime in motu ad formam, secundum quem non agunt nisi adhibendo semina. Quinto in talibus agentibus effectum nouum praecedit transmutatio ex parte adminiculantis, vt ideo nunc talia agentia agunt, & prius non agebant, quia aliquid est adminiculans eis, quod prius non erat: sicut in¬ tetugentia, seu angelus, vt dimittamus loqui de istis corporalibus. nam & ipsis angelis suum velle non est suum facere: nec suum dicere, siue suum intelligere est suum facere: idest suum velle, & suum intelligere non sufficit ad facere, sed requiritur ibi ordo, & proportio: requiritur etiam ibi adminiculans. quia non qustquid possunt talia agentia cum adminiculante, possunt sine adminiculante. nihil ergo potest fieri a talibus agentibus sine motu praecedente. Si Deus, qui agit non motus ab alio: nec per aliquid superadditum suae substantiae: cui suum dicere est suum facere, & ita est potens suum dicere, & suum velle. quod quicquid vult, & quando vult, & quomodo vult, sic fit: qui etiam potest agere nullo praesupposito, & non indiget aliquo adminiculante. quia quicquod potest, mediantibus secundis agentibus, potest sine illis: potest nouum effectum facere absque nouitate in ipso. quia non agit motus, nec variationi subiectus, & absque motu praecedente in alio, cum in sua actione non praesupponat aliud.

Quinta differentia Dei ad alia agentia est ex tempore, in quo agit. Hoc enim volumus quaerere de motu, & de mobili: vtrum possit esse mobile nouum, & motus nouus sine motu praecedente, & quia motus non potest esse sine tempore: ideo oportet dare differentiam Dei, ac aliorum agentium ex parte ipsius temporis. Dicemus igitur, quod si Deus aliquid ageret in tempore, vtputa si produceret aliquod corpus mobile, quod statim inciperet moueri: sic ageret talem effectum in tempore, quod simul cum effectu produceret, vel posset producere tempus: propter quod in sua actione non praesupponeret tempus. Sed omnia alia agentia in producendo aliquem effectum praesuppo¬ nunt tempus, & quia tempus non est sine motu: ideo praesupponunt motum.

Sexta differentia est ex parte finis, quem intendit agens. nam aliqua agentia agunt propter bonum aliquod acquirendum: Deus autem propter bonitatem suam communicandam. Vnde Psal. 15. Dixi Domino: Deus meus es tu: quoniam bonorum meorum non eges. Et in prioribus dicitur, quod Deo nihil est proficiens: omnia ergo alia agentia, quia intendunt bonum acquirere: si non statim agunt, aliquid deficit eis: vel quia illa actio non est tunc proficua: ideo expectant tempus, vt sit eis proficua, vel quia non est ad bonum, quod intendunt acquirere: vel quia aliquid deficit eis, vt illam actionem faciant: ideo aliquis motus, vel aliqua mutatio requiritur, vt agant, vel ex parte agentis, vel ex parte aliarum rerum. Sed Deus, qui solum agit, vt bonitatem suam communicet rebus, qui in actionibus suis non intendit principaliter alium finem, nisi seipsum, & bonitatem suam: omnia agit secundum ordinem sapientiae suae: prour per sapientiam suam ordinauit bonitatem suam communicare rebus. voluntate ergo aeterna agir: sed tunc agit, cum ordinat agere: ordinauit autem ab eterno, vt produceret creaturam in tempore; ideo absque mutatione facta in ipso: sed in sua voluntate aeterna creaturas temporales produxit.

Septima differentia est ex parte effectus, que agens producit. nam alia agentia, sicut non pos¬ sunt effectum adnihilare, ita non possunt ex nihilo producere, sed tota creatura, siue ipse mundus, vt patuit per August. ad ictum oculi non staret: si Deus se ipsum subtraheret. Potest ergo effectum adnihilare, & per consequens potest de ni¬ hilo producere: & sic potest effectum nouum absque transmutatione praecedenti facere.

Res. adratianc: Arisi. c2 3. pls ls.

Ex dictis autem de leui posunt argumenta rol ui facta in g. Physi. nam cum primo dicitur, quod motus primus, si sit nouus, praesupponit factionem mobilis, & factio mobilis non est sine motu prae¬ cedente: patet quod cum Deus possit agere nullo praesupposito: potest facere mobile absque motu praecedente: erit ergo motus nouus, & primus, quem non praecessit, nisifactio mobilis, quamfa¬ ctionem nullus praecessit motus. quod autem secundo addebatur, quod nihil est In aliqua dispositione, in qua prius non erat, nisi per motum praecedentem; patet esse falsum. nam cum Deus agat nullo praesupposito: potest facere mobile nouum, quod statim incipiet moueri. erit ergo illud mobile in dispositione, vt moueatur, in qua dispositione prius non erat: quia nullo modo erat: & tamen hoc non fuit per motum praecedentem, quia mobile illud incepit esse absque alia transmutatione, & absque alio praecedente motu.

Quod autem tertio addebatur, quod est simi¬ le de agentibus naturalibus, & a proposito, quia sicut agens naturale facit alterum oppositorum determinate, & si facit aliud oppositum, vtputa, si frigidum calefacit, hoc est per accidens. Sic agens proposito semper facit alterum oppositorum, vt medicus semper sanat: si autem non sanat, hoc est per accidens, & propter aliquod impedimentum. vt quia ignorat, vel quia habet corruptum appetitum, vel quia est materia indisposita; Dici debet, quod alia agentia ex suis actionibus consequuntur aliquod bonum: ideo si non agunt, vnde possunt consequi simpliciter bonum, hoc est, vel quia ignorant: vel quia habent corruptum ap¬ pelitum: & volunt, quod est eis simpliciter bonum: vel quia est aliquid impediens extra: propter quod oportet amouere vel ignorantiam, vel corruptionem appetitus, vel impedimentum aliud: quod non est sine aliqua transmutatione praecedente. Sed Deus, cui nihil est proficiens, quia non agit propter finem alium, sed solum propter bonitatem suam, vt huiusmodi bonitatem secundum ordinem sapientiae suae communicet rebus: non quia aliquid potuisset impedire actionem suam: nec ex ignorantia: nec ex corruptione appetitus: sed quia sic ordinauit per sapientiam suam: sic egit, & sic tunc fecit mundum, sicut ordinauit: non aliter, nec ante.

Quod autem quarto addebatur de nouo ordine, & noua relatione patet, quod agentia naturalia praesupponunt aliquid in quod agant, & de¬ bitam proportionem agentis ad patiens. Si ergo talia agentia non agunt,. & postea agunt, vel hoc est, quia deficit passum: vel quia, & si est passum, non est proportionatum agenti, vt quia est distas, vel indispositum. Quod ergo fiat debitus ordo, & debita relatio: vt, quod fiat passum: vel quia fiat de¬ bite dispositum: non potest esse naturaliter sine praecedente motu. sed Deus quia non agit, vt applicatus, & quia potest rem facere, nullo praesup¬ posito, & absque transmutatione materiae: inter creaturam, & ipsum potest consurgere noua relatio, & noua dependentia: non ex motu praecedente, sed ex simplici factione creaturae. Primus ergo motus potuit esse, & fuit nouus, & non prae¬ supposuit, nisi factionem creaturae: ex qua factione erat debitus ordo, & debita dependentia creaturae ad Deum, vt posset ipsam mouere sicut sibi placeret. Ipsam aum tfactionem creaturae non oportuit, quod praecesserit nec motus, nec transmutatio: quia, vt patuit, Deus potest agere, nullo praesupposito¬ quod autem quinto addebatur, quod nunc¬ est differentia temporis, & non potest esse differentia temporis sine tempore: Propter quod si tempus incaepisset in aliquo nunc, & ante illud nunc non fuisset tempus: secundum hoc ergo¬ fuisset ante, quod est differentia temporis sine tempore; sic etiam, si desinerer: non esset postea tempus; Dici potest, quod nunc semper est initium, & finis temporis. non solum realiter, sed temporis imaginati. Fuit enim dare nunc, ante quod non fuit tempus: sed illud, ante, dicit differentiam temporis, non simpliciter, sed imaginati. Possumus enim imaginari tempus, antequam inciperet tempus: sed illund, ante, dicit tempus imaginatum solum, vt communiter ponitur. sic etiam erit nunc: post quod non erit tempus: quando cessabit motus primi mobilis. Sed illud, post, dicir tempus imaginatum solum. Si ergo secundum tale ante, & tale, post, volumus arguere, quod tempus nunquam incaepit, nec desinet: probabimus, quod quantitas corporalis sit infinita. nam si finitur: ergo¬ extra huiusmodi quantitatem nihil erit, sed extra est differentia loci, & differentia loci non est si ne loco: locus autem non est sine corpore: ergo extra totum vniuersum est corpus, & adhuc extra corpus, iterum corpus, & sic in infinitum. Sicur ergo tali sophisticationi respondemus, quod cum dicimus extra vniuersum: ly extra, dicit locum imaginatum. Propter quod dicit Philosophus in 3. Physic. t. c. 75. quod non debemus in hac partae intelligentiae id est imaginationi credere: sic cum di¬ cimus: si tempus incaepit in aliquo nunc: ergo ante id non fuit tempus: & si desineret, post illud non esset tempus: ly ante, & post, dicunt tempus imaginatum tantum. Est ergo dare instans, quod ita fuit principium futuri, quod non fuit finis temporis praeteriti: nisi temporis imaginati tantum: & quando cessabit motus primi mobilis, erit da¬ re istans, quod erit finis praeteriti, & non erit principium temporis futuri: nisi temporis imaginati tantum: loquendo de tempore, de quo locuti sunt Philosophi.

Adarationem. 1. Phys

Ex dicis etiam potest solui ratio sumpta ex 1¬ Physi. Quod materia est ingenita, & incorrupti¬ bilis; verum est enim, quod quicquid generatur, vel quicquid producitur per viam motus, & per¬ transmutationem, & vniuersaliter producitur ex materia praeiacente: & quicquid corrumpitur hoc modo, cedit in potentiam materiae. Sed cum Deus poslit agere, nullo praesupposito: non oportet, quod transmutet materiam, & inducat formam; sed si¬ muul potest producere, & producit materiam, & formam: materia ergo est ingenita, & incorruptibilis per transmutationem, & motum: sed est a Deo per creationem producta sine transmutatione, & motu.

Ad rationes de celo

Ex dictis etiam solui possunt rationes sumptae ax libro de caelo, & mundo. Nam cum dicitur, qupd omne, quod generatur habet contrarium; dici debet, quod generationes, & corruptiones natura¬ les, quae sunt per transmutationem materiae sunt ex contrarijs, & in contraria: sed per actionem Dei, quae nihil praesupponit, & per quam potest pro¬ duci aliquid sine transmutatione materiae: non oportet, quod sic productum habeat contrarium. per talem enim actionem potest produci non solum, quod caret contrario, vt coelum, sed etiam, quod caret materia, vt intelligentia.

Quod autem secundo addebatur: Omne generabile est corruptibile: & omne, quod incipit esse, desinit esse; dici debet, quod coelum perpe¬ tuabitur in esse, & nunquam desinet esse: sed quod possit sic se perpetuare in effe: hoc non habet a se: sed ab alio: ideo, quod esset, & quod posset perpetuari in esse, tunc habuit: quando voluit qui sibi dedit, & tunc perderet quando vellet sibi subtrahere. Vel possumus dicere, quod sicut coelum in¬ caepit esse: sic posset desinere else, & sicut non in¬ cepit esse: non posset desinere esse. Incepit enim esse per voluntatem Dei creantis ipsum, & si vel¬ let Deus per voluntatem eius, posset desinere es¬ se: non autem incepit esse celum per actionem na¬ turalium agentium: nec per eorum actionem pos¬ set desinere esse. Est ergo hoc modo ingenerabi¬ le, & incorruptibile vniuersaliter, vel per actio¬ nem naturalium agentium. ingenerabilitas enim, & incorruptibilitas sequuntur naturaliter, quia naturalia agentia non possent ipsum producere, vel corrumpere. ergo a Deo habet, quod sit incorruptibile: a quo habet suam naturam, & a quo conseruatur in sua materia.

Quod autem addebatur tertio, quod oportet praesupponere vacuum, in quo receptum fuit vni uersum; Dici debet, quod vacuum non dicit nihil: sed dicit locum priuatum corpore, vel dicit dimensiones separatas. ante ergo creationem mundi non fuit vacuum, quia nihil erat. Ad formam¬ autem arguendi dici potest, quod non est simile de eo, quod generatur ex aliquo, & de eo, quod generatur ex nihilo. quia illud, quod generatur ex aliquo: sicut praesupponit illud aliquod, de quo generatur, ita praesupponit locum, in quo est illud aliquid, ex quo generatur, & in quo postea est illud, quod inde generatur: sed in eo, quod fit ex nihilo, nihil praesupponitur. Vel possumus dice¬ re, quod totum vniuersum non est in loco per se: dicimus enim, quod vnum elementum est in alio, & quo lomnia elementa sunt in caelo: coelum autem non amplius est in loco. sic nec totum vni¬ uersum est per se in loco: quia non continetur ab¬ alio, sed si aliquis modus essendi in loco competit vniuerso: huiusmodi locus non fuit ante creatio nem vniuersi: sed fuit simul creatus cum vniuerso.

Quod autem quarto addebatur: Nullum generabile constat ex tota materia sua: dici debet, quod accipiendo generationem large ad omnem¬ productionem: illud, quod generatur id est illud, quod producitur de aliqua materia, & a simili in spe¬ cie: non constat ex tota materia sua: quia agens, & patiens hoc modo communicant in materia.

Sed illud, quod producitur ex nihilo: non est in¬ conueniens, quod constet ex tota sua materia.

Ad rationes de ceneratimne.

Ex dictis etnt possunt solui rationes sumptae, ex habitis in 2. de Generatione: Nam cum primo dicitur, quod omnis difformitas reducitur ad vniformitatem: dici debet, quod haec difformitas, vel haec diuersitas, quod, cum prius non fuisset motus: postea fuit motus: reducitur in vniformitatem: non in motum aliquem vniformem, sed in voluntatem diuinam: quae stabilis in se manens dat cuncta moueri, & quae semper vniformiter se habens, & aeterna existens: secundum ordinem diuinae sapientiae creauit motum nouum, & alia noua, quae untea non fuerunt.

Quod aunt secundo addebatur: Idem manens idem semper facit idem, vt patuit in quaestione praecedenti: quomodo veritatem habeat, quod dicitur, fuit diffusius pertractatum. Possumus tamen, si volumus, & aliter soluere obiectionem factam: dicemus enim quod agens per intellectum agit secundum intellectuales rationes, quas apud se¬ habet: quas rationes in Deo vocamus ideas. sed huiusmodi rationes in intellectu existentes non sunt factiuae rerum, nisi, vt se extendunt ad voluntatem, vel nisi secundum imperium voluntatis. nam intellectus extensione fit practicus. Huiusmodi autem extensio intelligenda est secundum ordinem ad voluntatem: omnia ergo producta a Deo, sunt a Deo volita secundum ordinem suae sapientiae. Deus ergo hoc modo semper facit idem, quia non facit, nist illud, quod ab eterno voluit, & per suam sapientiam ordinauit.

Quod autem tertio addebatur, quod generatio vnius est corruptio alterius, & econuerso: & quod ista se inuicem praesupponunt; Dici debet, quod accipiendo generationem pro omni productio¬ ne, quam diu aliquid producitur ex aliquo; non potest esse generatio sine corruptione, & quam diu aliquid corrumpitur in aliquid, non est cor¬ ruptio sine generatione: vt si ex aqua fit aer: non erit factio aeris sine corruptione aquae, nec econ¬ uerso. Sed si aliquid fieret ex nihilo, vel si corrumperetur in nihil: esset productio sine corruptio¬ ne, & corruptio sine generatione. generatio ergo, & corruptio se inuicem inferunt: in his, quae fiunt ex aliquo, & naturaliter: non in his, quae fiunt ex nihilo, & a Deo.

Ad Auerroem.

Ex dictis etiam possunt solui rationes Comment. nam cum primo dicitur, quod instans semper fluxit, & non potest demonstrari; dici debet, quod instans temporis semper fluxit, ex quo incepit es¬ se: sed non semper fluxit a priori, quia non sem¬ per fuit motus: nec semper fluet in posterius, quia aliquando cessabit motus: simul enim cum motu¬ incaepit tempus: mobile ergo fluens causauit motum. & instans fluens causauit tempus. In principio ergo temporis, vel in principio motus incepit fluere instans absque motu praecedente, & absque instanti praecedente: non ergo talia sunt aeterna. Ad formam ergo arguendi dicendum, quod instans fluens non potest demonstrari a nobis, quia nostrum intelligere est cum continuo, & tempore: ideo instans propter suum continuum fluxum non potest demonstrari, nisi sit aliud instans: ipsum tamen de se est signabile, quia est dare instans, quod ita fuit principium temporis futuri, quod non fuit finis praeteriti.

Quod autem secundo addebatur, quod omne a¬ gens si nunc agit, & prius non agebat, hoc est, quia aliqua facta est proportio inter ipsum, & effectum; Dici debet, quod, vt patuit, rationes in Deo sunt fa¬ ctiuae rerum, vt habent ordinem ad voluntatem diuinam: sicut ergo Deus voluit ordinare, & quam do voluit ordinare: sic fecit mundum. Si quis ergo vult hoc appellare proportionem effectus, vt est, & quando est a Deo volitus: verum est, quod prius non fiebat mundus, quia non erat tunca Deo volitus. Sed ex hoc non debemus dicere, quod ista proportio sit facta: vel, quod iste ordo inter agens, & patiens sit factus. nam huiusmodi ordo non est factus, sed aeternus: ab aeterno enim ordinauit Deus in seipso: quando, & quae voluit producere, & sicut ordinauit, sic produxit.

Quod vero tertio addebatur: Agens per intellectum, quod prius non agebat, & postea agit apprehendit diuersa tempora: videlicet tempus, in quo non agebat, & tempus, in quo agit, & quod hoc non est sine motu; Dici debet, quod ex hoc non arguitur, quod ante factionem mundi fuerit tempus aliquod realiter. Sed, quod fuerit solum secundum appraehensionem intellectus. quod si concedatur, nullum sequitur inconueniens, quia omnia fuerunt ab aeterno in appraehensione intellectus diuini. ex hoc ergo non habetur, quod fuerit creatura aliqua realiter, nec tempus, nec motus ante factionem mundi.

Quod autem quarto addebatur, quod sicut voluntas noua non potest facere effectum antiquum: sic nec antiqua nouum; Dici debet, quod non est simile: nam, quod causa praecedat effectum, nullum est inconueniens: sed, quod sequatur, est in¬ conueniens. quod ergo voluntas noua faciat effectum antiquum, & quod sequatur effectum suum, est inconueniens: non aunt est inconueniens econ¬ uerso. Vel possumus dicere, quod pro tanto ali¬ quid veritatis habet, quod dicitur, quod a causa antiqua est antiquum, & a noua nouum: quia oportet esse ordinem aliquem inter causam, & effectum. si ergo simul cum voluntate aeterna Dei saluamus sufficientem ordinem ad productionem effectus noui: nullum est incomnueniens, si a voluntate aeterna Dei procedit effectus nouus. Dice¬ mus ergo, quod quia calidum per se calefacit: ideo aliquid intantum habet per se ordinem ad cali¬ dum, tanqua n ad per se causam: inquantum est calefactum, & tunc habet hunc ordinem, quando est calefactum: sic & in proposito, quia voluntas Dei est per se causa effectus, & intantum effectus habet per se ordinem ad Deum, tanquam ad causam agentem, inquantum est a Deo volitus: & tunc habet hunc per se ordinem, quando est a Deo vo¬ litus, vt fiat: propter hoc non oportet voluntatem Dei esse nouam: quia semper voluntas Dei est ae¬ terna, & ab aeterno voluit quicquid voluit, & ab eterno voluit effectus fieri: non vt fierent ab ater¬ no, sed in tempore. Voluit ergo Deus ab aeterno, vt fierent effectus in tali tempore, & tunc facti sunt effectus, sicut Deus voluit, & ordinauit: saluamus ergo in Deo voluntatem aeternam, & saluamus hunc ordinem: quod fiat effectus in hoc tempore, non in alio: ratione ergo ordinis non ratione effectus: in Deo voluntas antiqua, & aeterna facit nouum efsectum in rempore, causa, ordi¬ ne, & aeterno. Nunquam enim Deus voluntate aeterna secisset effectum nouum, nisi ab aeterno sic ordinasset. Nunquam ergo a eoluntate priori fit effectus posterior: nisi medianre ordine priori: vt, quod prius ordinauerit sic facere a voluntate eius ae¬ terna aeternaliter ordinante, vt fiat effectus nouus in tempore: potest tunc fieri talis effectus in illo tempore, in quo ab aeterno ordinauit hoc facere.

Quod vero addebatur quinto, quod voluntas antiqua non agit actionem nouam, nisi quia ali¬ quid expectat, oportet ergo, quod transeant tempora, & veniat tempus illud, in quo vult agere: non ergo aget aliquid nouum, nisi per transmutationem praecedentem: quia oportet praecedere tempus, & motus: vsque ad tempus nouum, & motum nouum, in quo fiet effectus nouus; Dici debet, quod in hac ratione, aut fit vis in expectatione: aut in praeteritione temporum. si fiat vis in praeteritione temporum, dici debet, quod nullus motus, nulla praeteritio, nullum tempus fuit ante factionem mundi. Nam Deus simul ap¬ praehendit oninia tempora: non autem appraehen¬ dit tempus post tempus: Ideo nullus motus, nulla praeteritio est in appraehensione Dei. Si ergo An¬ gelus fuisset ab aeterno, & voluisset facere mundum in tempore: fuisset motus ab eterno in ap¬ praehensione Angeli, & in ipso Angelo ante, quam fuisset mundus. nam non potuisset Angelus, cum habeat intellectum finitum, totum tempus apprae¬ hendere simul. Sed illud dicemus, hac hypothe¬ si stante, de appraehensione Angeli, quod dicemus de generatione hominum. nam sicut si mundus fuisset eternus, semper fuisset homo post hominem, & nunquam esset dare primum hominem: sic Angelus semper appraehenderet tempus post tempus, & semper vna apprehensio temporis prae¬ cessilset aliam, donec deuentum esset ad hoc ten¬ pus: nunquam tamen esset dare primam apprehensionem temporis. ab aeterno ergo fuisset motus, & successio appraehensionum in Angelo. dice mus enim, quod Angelus potest stare in apprae¬ hensione sua, quantum vult. Posset ergo Ange¬ lus, si fuisset ab aeterno, hoc modo deuenire ad appraehensionem huius temporis per appraehen¬ sionem ad hoc tempus, quia potuisset appraehen¬ dere aliquod tempus finitum, & potuisset stare in appraehensione illa tam diu, quod si fuisset ten¬ pus exterius, cucurrisset tantum tempus, & postea apprebendisset aliud tempus finitum, donec de¬ ueniret ad hoc tempus, in quo esset agendum, & quia ab eterno sic appraehendisset successiue: non esset dare in eo primum apprehensum esse. Dato ergo, quod Angelus fuisset ab aeterno: non potuisset ordinate facere effectum in tempore, quia ab aeterno non potuisset apprehendere facere effectum temporalem: nisi successiue apprehendendo tempus post tempus. Angelus ergo aeternus: & voluntas sua aeterna, & intellectus suus eternus: non potuisset facere effectum nouum, nisi per ap¬ praehensionem nouam, & per actionem nouam, & volitionem nouam. nam sicut succederet ap¬ praehensio appraehensioni: sic, & volitio volitioni. quicquid autem sit de Angelo: patet tamen, quod Deus quia habet intellectum infinitum, omnia tempora simul apprehendit: propter quod absque aliqua praeteritione, & absque alio motu, nec in se, nec in alio: potuit apprehendere, & ordinate facere effectum in tali tempore, sicut fecit. A voluntate ergo sua aeterna, & ab intellectione sua aeterna, intelligente hoc tempus nouum, potuit progredi effectus in tali tempore. Si autem hat vis in expectatione: dici debet, quod Deus anre factionem mundi nihil expectabit: sed nolebat adhuc mundum facere: nam qui agit propter fi¬ nem alium a se: ille regulatur, & ille retardatur, & expectat: vt agat secundum exigentiam sui finis. sed qui non agit, nisi propter seipsum, & nihil quaerit extra seipsum, & extra voluntatem suam, quare agat in omnibus reddenda est causa, voluntas sua, & ordo sapientiae suae. non est ergo reddem da causa si non agit, quod aliquid spectet: vel, quod propter aliquid retardetur. sed ideo, vel agit, vel non agit, quia sic ordinauit, & sic voluit, vt dica¬ mus, cum Dauid: Omnia, quaecunque voluit, fecit.

Quod autem addebatut sexto de acceptione duorum fundamentorum, dicemus, quod vtrunque fundamentum est falsum. Nam primum funda¬ mentum, quod agens, quod non agebat, & postea agit: aliquid expectet, falsum est: nam Deus prius non fecerat mundum, & postea fecit: non quia aliquid expectabat: sed quia agere nolebat, vt supra patuit. Secundum etiam fundamentum est falsum: videlicet, quod si fieret tempus, quod fieret in tempore. Nam sicut motus non est motus, motus enim fit seipso, non fit per alium motum: sic tempus non fit in alio tempore. Vel possumus dicere, quod tempus fuit factum in instanti: non quia instans sit tempus, sed quia est initium temporis: hoc ergo modo dicitur esse factum tempus in in¬ stanti, quia fuit factum initium temporis, quod est instans. non ergo factionem temporis prcessit tempus, sed solum instans, quod est initium temporis.

Quod autem addebatur septimo, quod impossibile est infinita pertransire: patet, quod nullus fuit ibi pertransitus: nulla praeteritio, quia Deus simul omnia appraehendit. si enim ab An¬ gelo fuisset factus mundus in tempore, & ipse fuisset ab aeterno: oportuisset, praecessisse infinitas appraehensiones temporis, vt Angelus potuis¬ set deuenire ad appraehensionem huius temporis: Sed talia in Deo locum non habent. Habet & alio, defectus haec ratio: sed non est nobis cure: quia sufficienter soluta est, vt ad propositum spectat.

Ad Auicennem.

Ea dictis et possunt solui rationes Auicenae. Nam cum primo dicitur, quod si Deus praecessit mundum, vel hoc fuit natura tantum: vel duratione; dici debet, quod duratione, non duratio¬ ne, quae sit tempus: sed duratione, quae est aeternitas. nam Deus praecessit mundum, vel praecessit omnia eternitate, vt dicit August. 12. Confes¬ quod vero dicitur, quod prius, & posterius facit tempus, verum est prius, & posterius in eadem mensura: sed, quod vna mensura sit prior alia: vt, quod aeternitas sit prior tempore: illa prioritas est erer¬ nitas, non tempus.

Quod autem addebatur secundo, quod Deus est causa per essentiam suam: ideo semper est causa; Dici debet, quod Deus est causa per essentiam suam: quia voluntas in Deo est idem, quod essentia sua: tamen aliam habitudinem, vel alium modum signandi habet voluntas, quam essentia. Propter quod aliqua concedimus de voluntate, quae non concedimus de essentia: & aliqua de vel¬ le: quae non concedimus de esse. Dicimus enim, quod Deus vult bonum nostrum, & bonum omne creatum. non tamen est bonum creatum, sed increatum: quantuncunque ergo Deus est per es¬ sentiam, est aeternaliter, & illa sunt aeterna, vt si est pulcher, bonus, sapiens: illa bonitas est aeterna: sic etiam, & pulchritudo, & sapientia: sed non quaecunque vult illa sunt aeterna, quia voluntate aeterna vult temporalia, quae temporalia sunt. Ad formam ergo argumenti dicendum, quod esse Dei, vt essentia, est rario, quod Deus sit hoc, vel illud: vel, vt magis apte loquamur, est ratio, quod nec sit hoc, nec illud: sed sit a quo tollendum est hoc, & illud: sed essentia Dei, vt voluntas, est ratio, quod Deus agat hoc, vel illud: & quia, vt dictum est, voluntate aeterna pont Deus velle agere temporalia: non potest esse causa temporalium.

ARITIC. II. An demonstrari possit, Auumdum incapisse, e aternum essepotuis se. Conclusio est negatiua.

Henr. quol. 1. q. 9. & quol. 9. q. 15. D. Tho. 1. p. q. 2 6. ar. 2. Item quol 3. ar. 3 1. & Opusc. q. 3. ar. 19. D. Ponau. d. 1. a1. 1. q. 2 Hlolcoth. 2. sent. q. 2. ar. 5. Capreol. d. 1. q. 1. Creg. Arim d. 1. art. 3. Dur. d. 1. q. 3. Pacch. d. 1. q. 4. 5. 6. Sco. d. 1. q. 2. Th. arg. d. 1. q. 1. ar. 2. Prulef d. 1. q. 2. Bnndictus Pererius. li. 15. a ca. 10. ad finem vsqu3. Arist. 1. Topic. c. 9. ait hanc quaestionem esse problematicam. Tt vide hanc quast. epud land. quaest. 1. 5. Phys.

SEcVnDo quaeritur: vtrum possit demonstrari mundum incaepisse, & no n potuisse esse aeternum. Et quoniam quidam Magistri ponunt hoc posse demonstrari: adducemus rationes illas, quan dicunt esse demonstrationes, vt accipiatur de¬ monstratio large: pro ratione necessaria, & insolubili. In hac ergo materia aliquae rationes insolubiles id est quae dicuntur insolubiles: sumptae sunt ex parte mensurae: aliquae sumptae ex parte infinitatis: aliquae autem sumptae ex parte factionis. Nam si mundus fuisset factus ab aeterno, aliqua mensura mensuraretur eius factio: & fuisset infi¬ nituni tempus pertransitum: ergo & ex parte mensurae, & ex parte infiuitatis, & ex parte factionis, otest atgui ad hanc materiam. Ex parte autem mensurae fiunt rationes tres.

Rationes ex parte mensurae pro inceptione mundi in tempore.

Prima talis: Si mundus fuisset factus ab eter¬ o: aliqua mensura mensuraret eius factio. quia, vt dicitur in Sapientia, Omnia in mensura, numero, & pondere disposuisti. sed mensura creationis mundi non potest diei aeternitas Dei. quia non est proportionata tali creationi: nec tempus. quia mundus fuit factus in indiuisibili. non enim creatio potest fieri successiue, nec etiam mensu¬ ra creationis potuit esse euum: quia creatio non est quid aeuiternum: relinquitur ergo per locum a¬ partibus sufficienter enumeratis, quod mensura illius creationis fuerit instans aliquod: ergo ante¬ illud instans nihil fuit de creatura. Est ergo dare primum instans, in quo creatus est mundus, non ergo potuit esse ab aeterno.

Secunda talis: quia simateria fuisset ab eter¬ no: Deus non potuisset de illa facere mundum ab eterno, vt probabitur. sed non est dicendum, quod Deus prius potuisset facere mundum ex ni. hilo, quam ex materia, si fuisset eterna: ergo &c. Probatio assumptae: nam si de materia eterna Deus fecisset mundum, vel fecisset hoc per motum¬ vel per mutationem: Non per motum: quia tunc non fecisset mundum, quam citius potuisset, & ita non feccisset ab eterno. fecisset ergo per mutationem, quod est facere velocissimum, sed mu¬ tatio omnis mensuratur instanti: ergo sactio mundi esset facta in instanti. ante ergo illud instans non fuisset mundus: esset itaque dare primum instans, in quo factus esset mundus. non ergo potuit esse ab aeterno.

Tertia talis: Sicut generatio est processus ab esse in potentia in ens actu, & corruptio ab ente in actu in ens in potentia: sic creatio est processus a¬ non ente simpliciter in ens actu, & adnihilatio est processus ab ente in non ens simpliciter. Sed sic est, quod si aliquid adnihilaretur: esset dare in¬ stans, in quo esset adnihilatum, & non esset ibi in¬ finitas ex parte post: ergo si quid creatur: est dare instans, in quo creatur, & quod est mensura suae creationis, &c non est ibi infinitas a parte ante. non ergo ab aeterno fuit facta creatio.

Rationes ex parte infinitatis.

Adductis rationibus ex parte mensurae, volumus adducere rationes ex parte infinitatis, quae sunt nouem.

prima talis: Si mundus fuisset ab aetemno: se¬ queretur hoc inconueniens, quod in infinito fieret additio, & per consequens, quod infinitum esset maius infinito. nam cum infinitae reuolutiones praecesserint, & semper fiant reuolutiones aliae: adduntur reuolutiones reuolutionibus in¬ finitis, & est vnum infinitum maius alio, quod est contra rationem infiniti, quod sibi fiat additio, & quod vnum sit maius alio. Si vero dicatur, quod rempus fuit infinitum a parte ante, vel secundum id, quod est acceptum: non autem a parte post, & secundum id, quod est accipiendum: ideo potest ei fieri additio, & maioritas. Haec euasio nulla est: probatur enim, quod secundum id, quod est acceptum: infinitum est maius infinito. nam si tempus fuit ab aeterno praecesserunt infinite reuolutiones Solis, & infinitae reuolutiones Lu¬ nae. Sed plures sunt reuolutiones Lunae, quam Solis. quia Sol complet suum cursum in anno: Luna vero in mense, & minus, quam in mense: ergo in¬ finitas reuolutionum Lunae est multo maior, quod reuolutionum Solis: nam pro vna reuolutione solis sunt saltem 12. Lunae. Sic ergo in tempore accepto, erit vnum infinitum maius alio, quod est inconueniens.

Secunda talis: Infinita impossibile est cadere sub ordine, quia ordo fluit a principio in medium: vbi ergo non est principium, nec medium, & per¬ consequens nec ordo. Si ergo fuerunt reuolutio nes infinitae, non fuerunt ordinatae. non ergo vna fuit ante aliam. Quod si dicatur: ordinem esse solum in his, quae sunt per se, & quae habent ordinem causalitatis: quaeretur, quare non in alijs: dicetur etiam, quod ista euasio nulla est: nam ex ipsis reuolutionibus Solis causantur animalia, & vnum animal est per se causa alterius animalis. ergo vna reuolutio est per se causa alterius, & non poterit in talibus esse processus in infinitum.

Tertia talis: Impossibile est infinita pertransi¬ re: si mundus ergo non incepit. quia non est in¬ finita pertransire, & quia fuissent infinitae reuolutiones, non potuissemus peruenisse vsque ad hanc diem. Quod si dicatur, quod non est dare reuolutionem primam; & in his, vbi non est da¬ re primum, in infinito tempore possunt esse in¬ finita pertransita; quaeremus, vtrum reuolutio¬ nem hodiernam praecesserint infinitae reuolutio¬ nes, quod si non: non fuit mundus ab eterno. quod si sic: quaeremus de reuolutione immediate pre¬ cedente, & de secunda, & tertia, & quarta prece¬ dente. quas omnes oportet ponere, praecessisse infinitas reuolutiones: non ergo plures reuolutiones praecesserunt reuolutionem hodiernam, quam hesternam, & quam tertio, & quarto hesternam, cum infinitum non sit maius infinito, quod est negare sensum: cum semper plures reuolutiones fiant.

Quarta talis: A finita virtute non possunt con¬ praehendi infinita, sed si mundus fuilset ab aeterno: angelus, qui nullius obliuiscitur: compraehenderet infinitas reuolutiones. Quod si dicatur non esse inconueniens compraehendere infinita eius¬ dem speciei; Dicemus, quod si mundus esset aeternus: angelus non solum compraehenderet infinita consimilia eiusdem speciei, vt infinitas reuolutiones; sed infinita dissimilia, & diuersarum specierum, vt infinitos effectus hic inferius gnnatos per reuolutiones illas: qui sunt diuersi, & varii.

Quinta talis: Impossibile est infinita simul es¬ se actu, sed quot fuerunt homines, tot fuerunt animae rationales. Si ergo mundus potuit esse ab aeterno, & potuerunt esse infiniti homines: possent esse infinitae anime rationales actu, quod est impossibile. Quod si dicatur, quod est circulatio in infusione animarum: error est in pPhi¬ losophia: non solum in Theologia, quia actus actiuorum sunt in patiente, & disposito. non enim qualibet anima potest esse perfectio cuius¬ libet corporis. Sed hoc est perfectio huius, & non alterius: nec pont dici, quod sit vnus intellectus numero in oibus, quia hic esset maior error.

Sexta talis: Omne preteritum fuit futurum: si ergo possunt esse infinitae reuolutiones praeteritae: poterunt esse infinitae reuolutiones future¬ Est ergo dare instans, in quo fuit verum dicere: infinitae reuolutiones sunt future: & est dare nunc¬ instans, in quo est verum dicere, quod infinitae reuolutiones sunt praeteritae. Inter duo ergo instantia signata: erunt infinitae reuolutiones, quod est inconueniens. Quod si dicatur quaelibet dies signata; prius suit futura, & postea praeterita, vt hodierna dies, & hesterna, & alia hesterna, & sic de singulis: primo fuit futura, & postea preteri¬ ta. non tamen propter hoc habebitur, totam infinitatem temporis simul fuisse futuram. quia sic procedendo: nunquam deueniemus ad primam diem; Contra: Quaelibet dies prius fuit futura, & postea praeterita: cum quaelibet dies idem sit, quod omnes dies: omnes ergo dies prius fuerunt futu¬ ri, & postea praeteriti. videmus enim, quod si motus coeli duraret in infinitum, possemus dicere vere infiniti dies sunt futuri: sed id, quod est fu¬ turum, aliquando erit praeteritum: possemus ergo vere dicere: Infiniti dies erunt praeteriti. ergo am simili, vel forte multo magis: si infiniti Dies sunt praeteriti, aliquando erunt infiniti Dies fu¬ turi, & tunc idem, quod prius.

Septima talis: Si potuit creatura esse ab eter¬ no: ducetur ad hoc inconueniens, quod ab Asi¬ no, ante quem non fuit alius Asinus vsque ad hunc Asinum: fuerunt infiniti, quod est inconueniens, quod inter aliquos duos signatos terminos fuerint actu infinita. probatio assumpte. nam si potuit creaturam Deus facere ab aeterno: potuit sacere Asinum, & Asinam, vel Equum, & Equam ab aeterno: sed illl generassent, quod negare non possumus. quia, & qui aeternitatem mundi ponunt, generationem animalium non negant: & vi¬ detur inconueniens dicere, quod aequus qui nunc generatur ab equo, possit generare, & quod equus, quem fecisset Deus ab aeterno: generare non pos¬ set. genuissent ergo illi equus, & equa ab eterno, quod esse non posset: nisi infiniti equi fuissent vsque ad hunc equum. Infiniti ergo equi fuissent inter duos signatos equos, quod est incomueniens.

Octaua talis: Constat, quod Deus creauit, & fecit omnia ista, quae videmus. vel ergo fecit in particulari, vel in vniuersali: non fecit ea in vni¬ uersali, quia hoc est impossibile. nam actio sem¬ per terminatur ad aliquod singulare. Est ergo da¬ re primum equum, & primum hominem ae Deo factos: cum enim mundus suerit factus ab aeterno, non potuit fieri ab aliqua creatura: si ergo sic fuit factus ab aeterno, sicut modo est, consequens est, quod a Deo fuerit factus, ficut modo est. ADeo ergo fuit factus homo, & capra, & ista animalia, quae videmus, & illa fuerunt prima. Inter ergo primam capram signatam, & hanc capram: fuerunt infinitae caprae. quod est incomueniens. Nulla autem est ratio aliquorum, quod Deus potuerit facere creaturam ab aeterno, vt hominem in vniuersali. quia nulla actio terminatur ad aliquod vniuersale: ergo oportet dare signatum hominem, & signatum equum, quem Deus ab aeterno fecit, & tunc idem, quod prius.

Nona talis: Si Deus potuit facere mundum ab aeterno: potuerunt praecessisse, immo & prae¬ cesserunt infinitae reuolutiones, vel infiniti Dies. Sed quolibet die potuisset Deus facere vnum lapidem, & lapidem factum conseruare. possunt esse ergo actu infiniti lapides, & per consequens infinitum corpus in actu. quia infiniti lapides facerent infinitum aceruum, quod est inconueniens.

Ratione: ex parte factionis.

Adductis rationibus ad hanc materiam sumptis ex parte mensure, & ex parte infinitatis: Re¬ stat adducere rationes sumptas ex parte factionis, quae erunt sex.

Prima talis: Si creatio fuisset ab aeterno: non differret in creatura fieri a facto esse. Nam si fuisset ab aeterno: nunquam fuisset signare fieri creaturae. quia nunquam inchoasset. semp ergo crea¬ tura fuisset in facto esse, & nunquam in fieri: quod videtur valde inconueniens dicere, quod aliquid sit effectus Dei, & non fiat a Deo, sed solum factum sit ab ipso.

Secunda talis: Si creatura fuisset ab aeterno, vt dictum est, non differret in ea fieri, & factum esse: quia non esset dare, quando fieret, sed solum quando esset facta. sed si in creatura non differret fieri, & factum esse (quod, vt videt, cogeremur ponere, si mundus fuisset ab aeterno) cum esse creaturae semper sit in facto esse; semper es¬ set in fieri. quod nullus diceret.

Tertia talis: Si creatura fuisset ab aeterno: non potuisset Dens facere, quod non esset creatura. nam si potuisset creatura esse ab aeterno, potuis¬ set non esse futura. sed nihil potest impediri, nisi cum sit futurum: nam praeteritum non potest non esse praeteritum: si ergo potuisset creatura ab aeterno esse a Deo, potuisset procedere ab ipso ex necessitate: qua non posset non esse: non autem ex libertate voluntatis: qua potest esse, & non esse, quod est inconueniens. nihil enim procedit a Deo in aliena substantia: nisi ex mera libertatu eius, qua potest facere, & non facere. Impossibile est enim creaturam sic processisse a Deo, quod non potuisset eam non fecisse. Muniunt quidam hanc rationem sic, quia si Deus potuisset facere creaturam ab eterno, vel si fecisset: sequeretur hoc inconueniens (quod est non solum falsum, sed impossibile) quod Deus non potuisset eam non fecisse, quia si potuit, vel potuit ante, quam faceret, vel quando fecit: vel post, quam fecit: non antequam faceret, quia ante aeternum nihil est: nec quando secit. Quia omne, quod est, quando est, necesse est esse: nec post, quam fecerat. quia praeteritum impossibile est non esse praeteritum.

Quarta talis: Si creatura fuisset sic facta ab e¬ terno: haberet necessitatem essendi: non ergo videretur differentia inter productionem filii, &. creaturae, nisi quia productio filii est in diuina substantia: creaturae vero in aliena substantia: sed hoc est falsum, quia productio filii est a patre naturaliter in eadem natura: productio autem creaturae, nec est naturaliter, nec eadem natura: immo est voluntarie in aliena substantia. videntur ergo volentes, quod Deus potuerit mundum facere ab eterno, quod aliquid creatum potuerit a Deo proce¬ dere naturaliter: sicut vmbra a corpore: vel sicut imago a facie, ac si creaturae procederent a Deo quasi quaedam vmbra, & imago Dei: sed hoc est falsum, & impossibile, quod aliquid creatum procedat a Deo naturaliter, sed solum ex libera voluntate.

Quinta talis: Si creaturae potuissent proce¬ dere ab aeterno: semper essent in creato esse, & semper essent in acquisito esse: non ergo differret creatio a conseruatione. nam creatio est, qua cuicunque rei acquiritur esse: conseruatio, quae continuat esse in posterum. creatio¬ ergo praeterit, quia non semper res creatur: conseruatio autem continuatur, & durat: non est ergo idem creatio, & conseruatio: valde ergo, vt vi¬ detur, insipienter dicunt aliqui, quod eadem actione Deus res creat, & conseruat. Si ergo hoc est insi¬ pienter dictum, & hoc oportet ponere dicentes mundum potuisse creari ab aeterno: insipiens est, vt videtur, talis positio.

Sexta talis: Nam mundum creari ab eterno, vel creaturam aliquam fieri ab aeterno: implicat contradictionem (nam materiam non posset Deus de vno esse reducere ad aliud esse: sine innouatio ne) semper ergo esse datum erit nouum. sed dice¬ re nouum aliquod esse aeternum, est implicare contradictionem: ergo, &c.

Auttoritates Sanctorim.

Adducuutur autem ad hoc idem auctoritates Sanctorum. nam Ambro. in principio Hexame¬ ron, ait: Quid tam inconueniens, vt aeternitas o¬ peris cum Dei omnipotentis coniungatur aeternitate. Non ergo potest esse creatura cocua Crea tori. Et August. in lib. contra Felicianum diffiniens creaturam dicit: Creatura est. ex eo, quod adhuc non est, & aliquando non fuit: rei cuiuslibet corruptibilis, quantum in se est: omnipotentis Dei voluntate facta substantia. Et Dam. lib. 1. c. 8. dicit, quod creatio Dei voluntatis opus existens non coaeterna est cum Deo, quia non aptum natum est, quod ex non ente ad esse deducitur: coaeternum esse Deo, qud sine principio est, & semper.

IN CONTRARIVM est, quia Dam. li. 1I. eodem capitulo dicit: quod non similiter facit homo, & Deus. homo enim nihil quidem ex non en¬ te ad ens ducit, sed facit ex subiecta materia: non valens solus. Deus autem solus valens ex non en¬ te ad esse deduxit vniuersa. Deo ergo suum velle¬ est suum facere: non ergo oportet, quod Deus ope¬ retur manibus: vel, quod disponeret materiam: sed statim cum vult ad suum velle effectus producitur. sed nullus dicit, quod non potuerit ab aeterno velle producere: potuit ergo, & producere, & per consequens effectus potuit produci.

RESOLVTIO.

Mundus & si re vtra in tempore esse ccpit, & ab aterno esse non potuit; ipsum tamen potuit facere ab eterno Deus. quia ab eterno Deus potentiam habuit: nec eam a tempore accepit. Ratio¬ nes vero sacte, quod mundus inceperit, & esse ab frerno non potuerit, sunt solubiles, & non demonstratiuae. Sic conclusio segi debet, cuius in altera parte, inter imprimendum, in nonnullis codicibus nunc excusis negatio etypis ob incuriam sot non raro contingit) fuit extracta: in aliquot reposita.

RESPONDEO dicendum, quod certum est, mundum incaepisse: sed vtrum potuerit esse ab aeterno: posset esse triplex modus dicendi. Primo quidem, quod aliquis diceret mundum ab eterno esse non potuisse. Secundo si quis diceret, quod non potest demonstrari mundum non potuisse ab aeterno fieri. Hic autem secundus minus diceret, quam primus: quia multa sunt vera, ad quae demonstrationes habere non possumus. Tertio quidem si aliquis diceret, quod rationes adductae, vel per alios factae non sunt demonstrationes, & hic tertius modus minus diceret, quam secundus: quia multa sunt determinabilia, ad quae non habemus demonstrationes, & multa sunt scibilia, quae nondum scimus. Si ergo a nobis quaeratur, quid sentimus de aeternitate mundi: non dici¬ mus, quod mundus potuerit esse ab aeterno: nec dicimus, quod non possit hoc demonstrari; sed dicimus, quod rationes, quas vsque nunc, vel audiuimus, vel in scripturis inuenimus ab alijs factas, quod impossibile fuerit mundum fuisse ae¬ ternum, non sunt demonstrationes, vel saltem videntur nobis solubiles, & non esse demonstrationes: & illam auctoritatem Dam. ad hoc adductam: non sic approbamus, vt dicamus, ex necessitate conclude¬ re, quod mundus non potuerit ab aeterno esse,

Hoc ergo ordine procedemus in hac. q. quia primo praemittemus quaedam praeambula ad pro¬ positum. Secundo, quia rationes factae circa hanc materiam, quas aliqui reputant insolubiles, & sta biles: videntur nobis solubiles, & defectiuae: ostem demus, quomodo videtur nobis, quod deficiant: & quomodo possunt solui. Praemittemus autem quatuor praeambula, vel declarabimus quatuor ad declarationem propositi. Primo quidem osten¬ demus: qua mensura mensuratur creatio, quia ex hoc magnum fulcimentum plures rationes recipiunt ex rationibus factis. Secundo declarabimus: quomodo debeamus imaginari aeternitatem mundi, prout eam posuerunt Philosophi. nam¬ ex defectu imaginatiuae virtutis: quae multum confunditur in imaginando infinitum: plures ex rationibus factis videntur demonstrationes, quae secundum iudicium nostrum deficiunt, & non demonstrant. Tertio, quia circa ipsum infinitum sunt multae considerationes per accidens, & multae deceptiones: ostendemus aliquas de illis, vt no¬ bis cauere possimus. Quarto, quia magna difficultas fit in proposito de creatione, & conseruatione rerum: declarabimus quomodo creatio, & conseruatio sint idem: & quomodo differant.

Propter primum sciendum, quod creatio rerum, vt plures rationes supponebant, vel probabiliter declarabant: absolute loquendo, non mensuratur instanti temporis. Ideo ostendemus, quod nullius creaturae, cuius potest esse per se creatio per se mensuratur huiusmodi creatio instanti ten¬ poris. Declarabimus etiam, quod totius vniuersi creatio non potest mensurari instanti temporis. Ostendemus nihilominus, quod secundum, quod spectat ad propositum: nec per se, nec per accidens creatio rerum potest mensurari instanti temporis: sed mensuratur euo, vel nunc eui, & potissime loquendo de creatione rerum per se existentium. Praeter haec autem ne videamur fugere, de clarabimus secundum, quod ad propositum spectat: qualiter instans temporis se habeat ad creationem: vt ex hoc foluamus difficultates illas, quod si mundus fuisset ab eterno: non propter hoc oporteret inter duo instantia signata, fuisse infinita in actu. nam haec est creatio ex simpliciter non ente esse datio. ostendimus enim supra, quod creatio creaturae realiter non differt ab eius esse. Si ergo esse, vel substantia cuiuslibet creaturae: non mensuratur instanti temporis: consequens est, quod nec creatio cuiuslibet creaturae mensuretur instanti temporis. Secundum enim aliquorum Graecorum opinionem Angeli fuerunt creati ante mundum, quod si sic, non fuit, tamen potuit esse. Deus ergo creando Angelos, creauit simul in eis eorum mensuram: ita, quod illa mensura mensurat esse Angelicum a sui productione vsque in finem. Huiusmodi autem mensura non est tempus, nec nunc temporis, quia esse Angeli sub tempore non cadit. volentes ergo concludere ex mensura durationis, quod inter duo signata instantia: vt inter instans creationis, quod oportet esse aliquod signatum, & nunc instans vltimum: essent infinita media. Si mundus fuisset ab aeterno (quod est inconueniens, si hoc teferatur ad aeuum, vel in¬ stans eui, nullum est inconueniens. nam cum in aeuo non sit successio, vt patebit infra, & vt patuit in nostris quaestionibus de aeuo, si mundus fuisset ab eterno, & Angelus fuisset ab eterno: non fuisset nisi vnum instans eui in tota huiusmodi duratione. non solum ergo inter duo instantia, sed in vno, & eodem instantieui. vel vnum, & idem in¬ stans eui: si mundus fuisset ab aeterno, astitisset in finitum in actu. bene ergo dictum est, quod non cuiuslibet creaturae creatio mensuratur instanti temporis: immo nullius creaturae creatio ( loquendo de creatura per se existente)l directe mensuratur tempore, vel nunc temporis. quod patet, & ex patte creantis, & ex parte creaturae. Nam illud di recte mensuratur, & cadit sub tempore, quod producitur in esse per viam transmutationis, & motus, qui per se mensuratur tempore. est enim tempus per se mensura motus, quod de creatione dice¬ re non possumus, eo, quod non est creatio acceptio esse per viam transmutationis, & motus, sed per simplicem processum a primo. Ex parte etiam creaturae hoc patet, quia esse directe, & per se non mensuratur tempore, sed indirecte, vt sit non es¬ se entis, sed sit esse motui, & transmutationi subiectum. Sed vt magis ad propositum incedamus, & vt referam hoc ad totum vniuersum, quia de ipso mundo est quaestio: vtrum possit demonstra ri non potuisse ab aeterno fieri. & vt accipiamus haec, prout ad propositum spectant; dicemus, quod creatio totius vniuersi impossibile est, quod mensuretur tempore, vel nunc temporis. nam totum vniuersum secundum naturae cursum est ingene¬ rabile, & incorruptibile. partes enim aliquae vni uersi cadunt sub generatione, & corruptione: ipsum autem totum vniuersum est perpetuum, & fub generatione, & corruptione non cadit. propter creationem ergo vniuersi non dabimus inter duo instantia temporis infinita in actu: immo prout recte ad propositum spectat, nec directe, nec indirecte, nec per se, nec per accidens alicuius creatio (loquendo de creatione rerum per se existentium) mensuratur tempore, vel instanti ten¬ poris. nam nos loquimur ex suppositione: puta si mundus fuisset effectus ab eterno: secundum, quod Philosophi posuerunt: quo posito, nihil fuisset productum per creationem, quod haberet esse generabile, & corruptibile, vt in prosequendo patebit. per creationem enim fuissent producta solum perpetua, & eterna: quo posito creatio rerum per se existentium, nec quantum ad esse, nec quantum ad substantiam, vt perficitur per esse, mensuraretur tempore, vel nunc temporis. sed aeuo, vel nunc eui. Si ergo Deus nunc crearet aliquod animal: licet creatio illius animalis directe non supponeretur tempori. quia animal illud non esset productum per transmutationem, & motum: in¬ directe tamen ratione materiae, ad quam applicatur talis creatio, vt ratione animalis, quod est quod gnabile, & corruptibile: posset hoc pertinere ad tempus, vel nunc temporis. sed si mundus fuisset aeternus per creationem, non processissent ab aeterno ni si perpetua, & eterna: ideo creatio, hac hypothesi stante, non pertineret ad tempus, nec ad nunc temporis: sed ad euum, vel ad nunc eui. quo posito, nunquam concluderetur, quod inter duo instantia signata temporis: propter creationis mensuram, oporteret ponere infinita in actu: dato, quod mundus ab eterno fuisset. Sed si sic dicimus, videmur fu¬ gere, & difficultatem propositam non euacua¬ mus. Verum est enim, vt patebit in secunda declaratione, quod si mundus fuisset aeternus, ab aeterno non fuissent creata generabilia, & corruptibilia: sed quodlibet generabile potuisset pro¬ duci per generationem: nihilominus tamem fuisset tempus, & instans temporis: quando fuisfet facta creatio. nam & ipsum tunc posuerunt Philo sophi ab aeterno: quaeretur ergo de creatione dato, quod non mensuretur instanti temporis, nec tempore, vtrum vel assistebat illi creationi tempus, vel nunc temporis. non autem dici potest, quod creatio fuerit facta in tempore, vel, quod astiterit creationi tempus. quia tunc non esset facta¬ subito, & in indiuisibili, quod est impossibile. astitit ergo illi creationi instans temporis: ante ergo illud instans nihil fuit de rebus crcatis. Si ergo mundus fuit aeternus: inter illud instans, quod astitit creationi, & istud instans, quod nunc est: fuissent infinita in actu, quod est impossibile. quia tunc infinita fuissent finita. quia fuissent inter duo instantia, quae se haberent quasi duo fines, & duo termini. Dicemus ergo, quod si mundus fuis¬ fet ab eterno: creatio rerum fuisset facta in instanti temporis: non tanquam in propria mensura creationis, sed in eo, quod creationi assisteret. suisset enim instans temporis cooeuum creatio¬ ni rerum. modo ergo, quo dictum est, fuisset creatio rerum ab aeterno in instanti temporis: non in instanti temporis aliquando manente, vel aliquando non currente, sed semper fluente. si enim mundus fuisset ab aeterno: nunc semper stans fecisset aeternitatem, & nunc fluens, & nunquam non fluens fecisset tempus. sic enim dicemus de in¬ stanti, sicut dicimus de mobili, vt docet nos imaginari Philosophus in 4. Physicorum. Est enim vnum mobile, & idem secundum rem in toto motu, non autem idem secundum rationem. Si ergo sit motus habens principium, & finem: licet huiusmodi motus fiat ab vno mobili: motus tamen¬ clauditur inter duo mobilia secundum rationem: videlicet inter mobile, vt incaepit moueri: &, vt cessat a motu, quod est aliud, & aliud secundum rationem. Sed si mobile semper fuisset motum, & nunquam incaepisset moueri: nunquam posse¬ mus totum motum claudere inter duos terminos. quia faceret illum motum vnum mobile secundum rem: non tamen, vt esset aliud, & aliud secundum rationem: eo, quod nunquam esset si¬ gnare mobile, prout includit totum motum cum positum sit talem motum non incaepisse. Sic, & in proposito si ab aeterno fuisset tempus: instans fluens faceret tempus, & vnum esset instans secundum rem, cuius fluxus esset tempus, vel, quod fluens faceret tempus: tamen secundum aliam, & aliam partem ipsius fluxus: esset aliud, & aliud instans secundum rationem. si ergo tempus in¬ caepit: est signare instans, quod non praecessit ten¬ pus: sicut si motus incaepisset: esset signare mobile, quod nilul peregisset de motu. sed si tempus non incaepit: non est signare instans, quod non influxerit: &, quod non fecerit aliquid de¬ tempore: & quod non praecesserit aliqua pars temporis: sicut si motus non incaepisset: non es¬ set signare mobile, quod non fecisset aliquid de¬ motu: &, quod non ante fecisset aliquam partem motus. Si ergo mundus fuisset ab aeterno, creatio fuisset in instanti, & in indiuisibili. sed illud instans, & illud indiuisibile nunquam incae¬ pisset fluere, sed semper fluxisset. incaepisset ergo creatio in instanti non incipiente fluere, sed semper fluente. incipere ergo in tali instanti: es¬ set non incipere esse, sed ab aeterno esse. nunquam ergo esset signare tale instans, quod non praecessisset aliqua pars temporis: &, quod non fecisset aliquam partem sui fluxus. nunquam ergo inter duo signata instantia erunt infinita in actu. nec tamen diceremus, quod Deus fecerit mundum in vniuersali: vel, quod fecerit instans temporis in vniuersali: sed sicut suum instans stans, quod sacit aeternitatem, semper stetit, & nunquam suit signa¬ re, quod non steterit: sic sequendo opinionem Philosophorum: ab illo instanti fluxit instans temporis, quod semper fluxerit, & nunquam fuit si¬ gnare, quin flueret. tali ergo instanti sic semper fluenti fuit cooeua creatio rerum: siue mensuretur ab illo instanti, siue non. Si ergo ab aeterno fuerunt infiniti equi in actus non erit signare in¬ stans, in quo incaepit equorum generatio. Nec pr¬ creationem rerum oportet dare instans signatum. quia creatio rerum non est cooeua instanti, modo signato se habenti, sed semper fluenti. Secundo iuxta praetaxatum ordinem, declarandum est, quomodo debeamus imaginari aeternitatem mundi: secundum, quod eam posuerunt Philosophi, & potissime Perhipatetici. Sciendum ergo, quod secundum, Philosophiam, & secundum rectam rationem, omnia sunt effectus Dei. quia primum in quolibet genere est causa omnium aliorum, quae sunt post. nam non solum motus coeli, sed ipsa substantia coeli est effectus Dei, vt dicit Commentator in de substantia orbis. hoc ergo modo imaginabimur, quod dicitur. quia illa, quae sunt ingenerabilia, & incorruptibilia sunt illa, qua sunt ab aeterno producta, & per creatio nem, & non per transmutationem, & motum exiuerunt in esse, vt istud Coelum, ista Luna, iste Sol, sunt ea, quae sunt ab aeterno producta: non per generationem, nec per transmutationem, & motum facta. Praetermisso ergo homine. quia de hoc erit specialis locutio: alia autem generabilia, & corruptibilia secundum hanc hypothesim non fuerunt per creationem producta, nisi ratio ne materiae: sed semper fuit equus ab equo, &

Asinus ab Asino, & sic in infinitum: nec tamen¬ dicimus, quod Deus fecerit res in vniuersali, sed in particulari. dicimus enim, quod sic se habent in¬ finita generabilia, & corruptibilia in actu, sicut se habent infinita mutata esse in aliquo particulari motu. omnia enim mutata esse, quae sunt in motu, facit mobile: nec facit ea in vniuersali, sed facit quodlibet in se: tamen, quia quodlibet facit mediante moueri: ita, quod non est aliquod utatumesse, quin sittermrippr iprtt mioueri. non est in aliquo motudare primum mutatum esse, sed ante quodlibet mutatum esse praecessit muratum esse in infinitum. Sic omnium generabilium est causa Deus: sed est causa mediante transmutatione, & motu, & per agentia natura¬ lia, secundum hunc naturae cursum, quem vide¬ mus: secundum quae agentia naturalia equus fit a sole, & equo. Si ergo non est equus, qui non sit factus per transmutationem, & motum; non est equus, quem non praecesserit Sol, & equus. hunc ergo equum praecessit Sol, & equus: & illum equum Sol, & equus in infinitum.

Dicemus ergo, quod si Deus faceret nunc ali¬ quem equum per creationem, ille equus non se haberet sicut mutatum esse. quia non esset ter¬ minus alicuius transmutationis, vel motus: sed quilibet equus ponendo aeternitatem mundi se habebit sicut mutatum esse. Dicemus ergo, quod in motu finito sunt infinita mutata esse in potentia: sed in motu infinito, vel tempore infinito sunt infinita mutata esse in actu. Illud ergo dicemus de mutatis esse in actu, vel de ipsis generabilibus, quae se habent quasi mutata esse in actu: sicut di¬ cimus de mutatis esse in potentia in tempore finito, vel in motu finito. licet enim omnia illa secundum esse, quod habent (quia non habent es¬ se in actu, sed in potentia) omnia facit mobile: nec tamen est ibi dare primum mutatum esse. quia quodlibet illorum praecessit moueri. sic omnium generabilium est causa Deus, & est causa generabilium in particularil, & secundum esse, quod habent: tamen non est ibi dare primum generabile. quia quodlibet tale generabile ponitur esse factum per generationem, & per transmutationem, & motum. Quod si obiiciatur, quod oportet dare primum equum. quia equus, vel fuit ab aeterno, vel non fuit ab aeterno, quod si non fuit ab aeterno, potest dari equus primus: sicut, & nunc secundum veritatem datur. si autem fuit ab aeterno, adhuc dabitur equus primus: vt ille, qui fuit ab aeterno, ante quem non fuit alius equus; Dicemus, quod fuit ab aeterno sicut mutatum esse fuit ab aeterno: mutatum. enim esse non fuit ab aeterno, quod mutatum esse non praecesserit moueri: cum sit terminus eius. sed si mundus suit aeternus, mutatum esse fuit ab aeterno. quia non est signare instans, quod non praece sse¬ rit mutatum esse. aliter ergo coelum fuit ab aeterno, & aliter mutatum esse fuit ab aeterno. coelum. enim fuit ab aeterno secundum hunc modum loquendi. quia hoc coelum fuit ab aeterno, sed mutatum esse fuit ab aeterno: non, quod sit signare aliquod mutatum esse, quod fuerit ab aeterno. quia cum ante quodlibet mutatum esse praecedat moueri: si esset signare mutatum esse, quod esset aeternum: Iquia aeternum nihil praecedit, illud mutatum es¬ se nullum moueri praecessisset: nec esset terminus alicuius, quod est inconueniens. mutatum ergo esse hoc modo est aeternum, & hoc modo non incaepit. quia non est signare instans, quod non praecesserit aliquod mutatum esse. In motu ergo aliquo particulari, quod incipit, & desinit; li¬ cet non sit dare primum mutatum esse: non tamen ibi mutata esse sunt ab aeterno. quia est da¬ re instans, vt illud, in quo incaepit motus ante, quam aliquid esset de motu, ante quod instans non fuit aliquod tale mutatum esse. Sed si mundus fuisset aeternus: mutata esse, & reuolutiones coeli non fierent in vniuersali: tamen quia non fierent mutata esse, nisi mediante moueri: hoc modo mutata esse essent aeterna, & reuolutiones hoc modo essent aeternae, & non incaepissent. quia non esset dare instans: ante quod non praecessisset reuolutio, & mutatum esse: nulla tamen reuolutio posset signari, quae esset aeterna. quia cum reuolutio semper sit prius in fieri, quam in facto esse ( quia est terminus motus) oportet, quod quaelibet talis reuolutio prius non sit, quam sit. nulla ergo signata potest esse aeterna. reuolutio¬ nes itaque coeli ita fiunt in particulari, sicut facti fuerunt in particulari ipsi coeli: sed, quod signare sit hoc coelum esse eternum, & non hanc reuolutionem: hoc est, quia factionem coeli non prae¬ cessit motus. reuolutio tamen non completur nisi per motum. sic, & in proposito nullum generabile est signare, quod sit aeternum. quia si ali¬ quod generabile fuisset ab aeterno creatum: illud generabile durasset per infinitum tempus. Nam aeternum praecedit aeternitate omne, quod est post aeternitatem. Si ergo aliquod generabile fuisset ab aeterno creatum: constat quod si fuisset corruptum, fuisset corruptum per corruptionem: illud ergo generabile praecederet suam corruptio¬ nem aeternitate, vt accipiatur aeternitas large, p omni eo, quod non incepit esse. sed nihil potest praecedere aliud aeternitate, nisi precesserit illud per infinitum tempus: non posset ergo aliquod generabile ab aeterno creari, nisi prcederet suam corruptionem eternitate, & per infinitum tempus, & per consequens oportuisset tale genera¬ bile durasse per infinitum tempus, quod secundum nature cursum est contra rationem genera¬ bilis. non est ergo signare aliquod generabile, quod fuerit ab aeterno: nec etiam, quod fiant generabilia in vniuersali: sicut nec reuolutiones in vniuersali fiunt. Sed quia generabilia fiunt generationem, & motum: non est dare gnniabile, quod non praecesserit morus: & per consequens non est dare generabile primum: sicut quia reuolutio completur per motum: non est dare reuolutio¬ nem, quam non praecesserit motus: & sequendo modum Philosophi, non est dare reuolutionem primam.

Sed intellectus hominis non quiescit. Dicet enim aliquis, quod oportet materiam esse per creatio nem. quia nullum agens est citra primum, quod possit producere materiam. materia ergo fuit creata a Deo: non sine forma: nec sub forma: In vniuersali ergo sub aliqua forma signata illud fuit primum generabile: sub cuius forma materia fuit primo creata. Sed mirabile est, quod homines nesciant imaginationem transcendere: sem¬ per loquuntur de infinitio quasi de finito, & de¬ terminato, quasi de habente terminum: ideo sem¬ per rationes tales per accidens fallunt. Dicamus ergo materiam per creationem esse: nec factam suib forma vniuersali. quia factio ad vniuersale non terminatur: nec tamen est dare primam formam, sub qua suit facta, si fuit ab aeterno creata. Dice¬ mus enim quod sicut coelum subijcitur suis reuolutionibus, ita, quod non potest simul pluribus reuolutionibus reuolui; sic materia generabilium subiicitur suis formis: ita, quod non potest esse simul sub diuersis formis. Ponamus ergo, quod Deus coelum ab aeterno fecisset, & ab aeterno ipsum mouisset: constat, quod fecisset coelum in particulari, & incaepisset ipsum mouere secundum particularem motum: nec tamen esset dare reuolutionem primam. quod ideo est, quia non incae¬ pisset moueri, sed semper fuisset fluens. Deus ergo fecisset coelum, & fecisset ipsum non motum, & non reuolutum: nec esset tamen ibi signare reuolutionem primam: sic si ab aeterno creasset materiam, & ab aeterno subiecisset eam transmutationi, & motui: sicut ab aeterno subiecit coelum reuolutionibus: sicut non esset dare in coelo reuolutionem primam: sic non esset dare in materia transmutationem primam: & per consequens nec formam primam. sed sicut in eodem coelo ante reuolutionem est reuolutio, & per consequens ante mutatum esse, quod acquiritur per¬ vnam reuolutionem; est mut atum esse, quod acquiritur per aliam, & sic in infinitum: sic materia siue initio subiecta transmutationibus, sem¬ per habuisset transmutationem ante transmutationem, & semper habuisset formam acquisitam per vnam transmutationem, ante formam acquisitam per aliam. propter quod nunquam esset signare in materia transmutationem primam, nec formam primam. Triplex est ergo deceptio hominum in hac materia, vt potest aliquo modo patere per habita.

Prima deceptio est, quia loquuntur de inter¬ minato quasi determinato. Dicimus enim, quod sicut Deus mensuratur instanti, quod semper stetit: sic produxit materiam, quae semper fluxit, & quae semper fuit transmutationi subiecta. non est ergo signare aliquam transmutationem, sub qua primo fuerit: nisi ponas ipsam incaepisse es¬ se ttansmutationi subiectam. Si enim coelum per vnam reuolutionem acquireret album: per alram nigrum: per aliam dulce: per aliam frigidum (quia infinitae reuolutiones secundum hunc modum loquendi, quem prosequimur, praecessissent in coelo. quia in infinitis reuolutionibus sunt infini¬ ties decem reuolutiones: centum infinities: mille infinities: decem millia infinities: quotcunque millia infinities, fuisset coelum sub omnibus illis transmutationibus: sic & materia generabilium durat sub forma huius animalis per centum annos, sub forma alterius animalis puta per mille annos s(quia in infinito sunt infinities, quotcunque centum infinities: quotcunque mille infi¬ nities) fuit materia sub quibuscunmque transmutationibus. nec est ibi dare transmutationem primam: nec formam primam. Quotiescunque ergo in talibus vis date primum, & vis mensurare, loqueris de infinito, quasi de finito, & deciperis. quia das durationis initium ei, quod est sine initio.

Secunda deceptio circa talia est, vt etiam potest patere per habita. quia homines loquuntur de eternitate motus, & transmutationum: sicut de aeternitate eorum, quae subiiciuntur transmutationi, & motui. In his emm, quae subiiciuntur trans¬ mutationi, & motui, possumus signare ea, quad sunt aeterna. vt si mundus aeternus fuit: hoc coelum est, quod fuit ab aeterno reuolutionibus subiectum, & hoc instans fuit illud, quod aeternaliter fluens causat tempus. Nam sicut tempus idem est, quod motus: ita iustans secundum, quod proprie, & principaliter sumitur, est idem, quod substantia mobilis primi. substantia enim mobilis primi, vt subijicitur motui: tanquam cuidam actui: sic est, quoddam mobile, & sic fluens causat motum: illa etiam eadem substantia, vt subijcitur illi motui, tanquam numero prioris, & posterioris: sic est instans, & nunc, quod est idem realiter in toto tempore: & quod fluens causat tempus. Est ergo signare instans, quod subiicitur aeternaliter flugxui, loquendo de instanti, vt est idem secundum rem, sed non est sic signare huiusmodi instans, vt est aliud, & aliud secundum rationem, sed di¬ uidendo fluxum per partes, vtputa reuolutiones, & tempus per partes: vtputa per noctes, & dies; reuolutiones sunt eternae: non, quod sit dare reuolutionem, quae sit aeterna, sed reuolutiones sunt aeternae, & nunquam incaeperunt. quia non est dare instans, quod non praecesserint infinitae reuolutiones: sic noctes, & dies sunt aeterni: non, quod sit dare, vel signare diem aliquam, quae sit eter¬ na, sed quia non est dare aliquod instans, quod non praecesserint infiniti Dies. Sic etiam ponendo mundum eternum: est assignare hanc mnate¬ riam, quae aeternaliter fuit transmutationibus subiecta. Sed non est assignare, vel signare ali quam transmutationem in materia, quae fuerit aeterna. Sed pro tanto transmutationes materiae dicuntur aeternae, & non incaepisse. quia non est signare aliquam transmutationem materiae, quam non praecesserint infinitae transmutationes.

Tertia quidem deceptio circa hoc, est, vt etis potest esse per habita manifestum. quia homines loquuntur de aeternitate generabilium, sicut de eternitate perpetuorum. nam licet sit dare hoc signatum perpetuum, quod ab aeterno fuit, vt hoc Coelum: hic Sol: secundum hunc modum loquendi sunt illa, quae ab eterno fuerunt: tame nullum est signare generabile, quod ab eterno fuerit. quia tunc generabile durasset per infinitum tempus, vt antea probabatur. mirabile est enim. quia concedunt aliqui, vel videntur concedere: motum potuisse esse ab aeterno. Propter quod si esse creaturae esset semper in fieri: vide rentur annuere, quod posset esse ab aeterno. tamen, quod equus sit ante equum in infinitum, videntur pro impossibili habere. Si ergo eoelum fuisset ab aeterno continue motum: sicut non es¬ set dare reuolutionem primam, sed reuolutio pr¬ cederet reuolutionem in infinitum: sic non esset dare mille, vel mille millia reuolutiones primas, sed has mille reuolutiones praecessissent aliae mille reuolutiones, & aliae mille in infinitum: vel hmondi mille millia reuolutiones prcessissent alia mille millia: & alia mille millia in infinitum: cum ergo oem corruptibile de necessitate corrumpatur, & omnia generabilia ista mensurentur certa periodo, quia nullum tale secundum naturae cursum potest in infinitum durare: non poterit accipi ita magna periodus: nec ita magnum tempus: ex quo¬ finitum est: quin sit dare semper huiusmodi tempus ante huiusmodi tempus in infinitum. quan¬ tuncunque ergo materia generabilium duret sub forma, ex quo non potest ibi stare per tempus in¬ finitum: oportet, quod semper fuerit sub alia, & alia forma in insinitum: vt non sit deuenire ad primam formam. si enim huiusmodi materia ab aeterno fuisset sub aliqua signata sorma: dato, quod postea fuisset expoliata ab illa forma: formatio materiae, vt supra diximus, praecederet aeternitate suam expoliationem: per infinitum ergo tempus stetisset materia generabilium sub aliqua forma, quod recta ratio non admittit. Si ergo bene considerabimus, quid dicat insinitum, & intermina¬ tum, & non habere initium: multae rationes in hac materia dicuntur demonstrationes esse, quae apparebunt esse sophisticae. Sic ergo pertractauimus diffuse, quomodo debeamus imaginari durationem mundi, si fuisset ab eterno: non, quod in hoc intendamus fauere Philosophis: sed vt appareat, vtrum rationes adductae contra hoc, sint solubiles: vel sint demonstrationes. licet enim multo fortiores, & validiores sint rationes aliquorum doctorum, ostendentes impossibile esse mundum ab eterno fuisse: de quibus tractabimus in quaestione prsenti: quam sint ampullose rationes Philosophorum volentes ostendere mundum de necessitate fuisse eternum: de quibus egimus in quaestione praecedenti: neutrae tamen nobis videntur esse demonstrationes.

Tertio principaliter dicere restat: quomodo circa infinitum accidunt multae considerationes per accidens, & multae deceptiones, quas bonum est tangere: vt nobis caueamus ab illis. tangemus autem quinque deceptiones: Quarum vna sumitur ex parte additionis, & diminutionis. Secunda ex parte totalitatis, & partialitatis. Tertia ex parte maioritatis, & minoritatis partium. Quarta ex parte multiplicitatis, & submultiplicitatis. Quinta ex pertransire, & non pertransire.

Prima igitur deceptio est ex parte additionis, & diminutionis. Nam cum infinito non possit fieri additio, quia hoc est infinitum, quod totum occupat, vel quod totum compraehendit: si mundus fuisset ab eterno per tempus infinitum: non posset tempori fieri additio. quia ergo fit ei additio: videtur, quod ibi implicetur contradictio: videlicet, quod sit infinitum tempus, quia ab eter no: & non infinitum tempus, quia semper fit ten¬ pori additio. quia semper additur dies diei, & nox nocti, & reuolutio reuolutioni. Sed haec consideratio statim apparet esse per accidens: nam in¬ finitum, vt infinitum: non recipit additionem. Si ergo esset aliquid omniquaque infinitum, ex nulla parte posset recipere additionem. Sed si aliquod ex vna parte est finitum: ex alia est infinitum: accidet tunc infinito recipere additionem, quia non recipit, vnde infinitum, sed vnde finitum. Sic & tempus, si mundus fuisset ab eterno ex parte ante; fuisset infinitum: ex illa ergo parte nullo modo posset recipere additionem. Si enim tempus in¬ caepisset ab eterno: non potuisset incipere ante ae¬ ternum. sed ex parte temporis, in quo sumus: vbi¬ est dare vltimum instans, potest tempus recipere additionem, vt ratio ostendebat.

Secunda autem deceptio est ex parte totalita¬ tis, & partialitatis. si enim mundus fuisset ab ae¬ terno: videretur sequi, quod totum esset aequale parti. nam quando additur aliquid alicui, tunc prae¬ cedens cum addito est totum ad aliud, cui additur. vt si palmus addatur vlnae: vlna, & palmus est totum ad vlnam. reuolutio ergo hodierna addita est reuolutionibus alijs. reuolutiones ergo prae¬ cedentes cum reuolutione hodierna erunt totum ad reuolutiones praecedentes: sed, vt probabitur, reuolutiones praecedentes cum hodierna, si mundus fuit ab aeterno, non sunt plus, quam reuolutiones praecedentes tantum. videbitur ergo ex hoc sequi, quod totum non sit plusquam sua pars. Probatio assumpte. nam si mundus suit ab eter¬ no: infinite reuolutiones praecesserunt reuolutio nem hesternam, & infinite hodiernam. sed infinitum non est maius infinito: non ergo plures reuolutiones praecesserunt hodiernam, quam hesternam: & per consequens non est plus de tempore ab initio mundi vsque hodie: quam ab initio mundi vsque heri: totum ergo est aequale parti. Sed haec sophistificatio manifeste decipit: cui statim instare possumus, vt communiter instatur. nam infinitae species numerorum excedunt denarium, & infinitae centenarium: non ergo plures excedunt denarium, quam centenarium: centenarius ergo numero aequatur denario, & per consequens totum parti. Diceremus ergo, quod vbi¬ ex vna parte non itur in infinitum: sed ex alia: potest in talibus accipi maioritas, & minoritas: tota litas, & partialitas: non ex ea parte, qua itur in in¬ finitum: sed ex parte, qua statur. vnus ergo nu¬ merus excedit alium: non quia ab vno numero ascendendo citius possimus ire ad finem nu¬ merorum, quam ascendendo ab alio. a quo¬ cunque enim numero incipiamus ascendere, nunquam poterimus venire ad finem numerorum. Sed est vnus numerus maior alio per comparationem ad vnitatem, vbi est status. vt quia plures vnitates continet, vel quia magis ab vnitate re¬ cedit. accidit ergo ipsi centum, & extraneum est ab eo: prout est totum ad decem, quod comparetur ad infinitatem numerorum. quia non accipitur huiusmodi eius totalitas per relationem ad ascensum in infinitum, vbi non est status, sed per¬ relationem ad vnitatem, vbi est status. velle ergo probare, quod centum non est plus, quam decem quia infinitae species numerorum excedunt cen¬ tum, sicut & decem; est peccare per fallaciam accidentis, & per relationem ad ascensum in infinitum, a qua non sumitur maioritas, & minori¬ tas in numeris. Et vt domus exemplum magis simile ad propositum. imaginemur duas lineas equales: quarum quaelibet ex vna parte vadat ad infinitum, & non ex alia. ex ea ergo parte, qua illae lineae habent terminum: poterit cuilibet lineae fieri additio. Si ergo fiat additio vni lineae, & non alii: vna erit maior alia: etiam vna cum eo, quod est additum, erit maior seipsa, & erit totum ad seipsam sine illo addito: non ex ea parte, qua vadit in infinitum, sed ex ea parte, qua facta est sibi additio. hac ergo hypothesi stante: totum est equa¬ le parti, & inaequali. Aequale quidem ex ea par¬ te, qua itur in infinitum. Inaequale vero ex ea par¬ te, qua facta est sibi additio: sic etiam se habet in tempore ipso.

Tertia difficultas, vel tertia deceptio potest accipi in talibus ex parte maioritatis, & minori¬ tatis partium. nam si toties sumantur magnae partes, sicut & paruae: totum confectum ex maioribus partibus esset maius, quam confectum ex minoribus. Ex hoc ergo videtur, quod si mundus fuit ab eterno tempus, per quod durauit mundus, sit maius, & minus seipso, quod est inconueniens. Nam in huiusmodi tempore sunt infini¬ ties mille anni. possumus enim dicere, quod mundus durauit per mille annos, per duo millia, tria millia, quatuor millia, & sic in infinitum. sic etiam in tali tempore sunt infinities decem anni. quia possumus dicere, quod mundus durauit per Io¬ annos: per 2o. 30. & sic in infinitum. sed, quod constat ex infinities mille, videtur esse multo maius, quam quod constat ex infinities io. erit ergo huiusmodi tempus maius, & minus seipso. Sed huic deceptioni statim instatur in numeris. nam in nu¬ meris sunt infinities mille, & infinities decem. possumus enim dicere mille: duo millia: tria millia, & sic in infinitum, & nunquam deueniemus ad finem numerorum. Sic etiam possumus dicere 1o. 20. 30. & sic in infinitum: & nunquam deueniemus ad finem. arguatur ergo sic: Quod constat ex infinities mille: est plus, quam quod constat ex infinities 10. sed species numerorum constant ex infinities mille, & infinities 1o. ergo sunt plures, & pauciores seipsis. Dicemus ergo, quod si toties sumantur magnae partes: quoties paruae: dum tamen quaelibet sumantur ei in certo numero, facient maiorem quantitatem magnae partes, quam paruae: sed non si sumantur infinitae. vnde infinitae scutellae plenae aqua, facerent infinitam aquam. sicut,: & infinita dolia. cuius ratio est. quia non est ita parua pars, quae non possit toties sumi, quod aequetur, vel excedat partem magnam. vt si maior pars aquae continetur in dolio, quam in scutella; toties pos¬ set sumi scutella plena aqua, quod equabiturdo¬ lio, vel excedet ipsum. Si ergo sumantur partes in certo numero: poterit esse differentia inter partes magnas, & paruas. sed si sumantur sine nu¬ mero, ita facient infinitum infinite partes parue, sicut & magnae. quia quantitas partis maloris, & minoris, nihil est respectu infiniti.

Quarta autem deceptio sumi potest in talibus ex parte multiplicitatis, & submultiplicitatis. namp si mundus fuisset ab aeterno: tempus, per quod., durasset mundus, esset multiplex, & submulti¬: plex ad seipsum. fuissent enim in tali tempore infinitae reuolutiones Solis, & infinitae reuolutiones: Lunae. sed Luna reuoluit duodecies, quando Sol semel: esset ergo huiusmodi tempus duodecuplum ad seipsum. Sed huic deceptioni statim in¬ statur in numeris. nam in numeris sunt infiniti denarij, & infiniti centenarij: ergo tot sunt ibi cem¬ tenarij, quot denarii. Sed centenarium est decuplum ad denarium. ergo decuplo plures sunt innumeris denarij, quod centenarij: & sunt totidem, vt dicebatur. ergo quod est decuplum, est tantumdem, & sub¬ decuplum. Dicemus ergo, quod accidit infinito, & extraneum est ab ipso, quicquid competit illi ratione finitatis. Cum enim finiti ad infinitum nulla sit proportio: velle sumere proportionem; in infinito, secundum, quod finitum, est inconueniens: immo hoc est infinitum carere proportione. Tripliciter ergo est soluta obiectio. Primo quidem. quia esse decuplum, vel duodecuplum: non competit rei, nisi ratione finitatis: ex hoc ergo velle arguere ipsum infinitum esse decuplum: est arguere per accidens: est enim argue¬ re in infinito ex his, quae se tenent ex parte finiti. Soluta est obiectio. quia ex hoc proportio partium facit proportionem in toto, inquantum partes sunt proportionatae toti. quod si partes sunt improportionatae toti: nullo modo ex tali pro¬ portione potest argui proportio totius. cum ergo centenarius, & denarius, & quilibet numerus finitus, sit improportionatus numero infinito: ex proportione talium partium nulla resultabit proportio in toto: ex eo ergo, quod centenarius est decuplex ad denarium: & ex eo, quod infiniti centenarij, & infiniti denarii sunt in numero in¬ finito: nulla proportio ex hoc potest argui in tali numero: non ergo potest dici ex hoc, quod sit decuplus ad seipsum. Sic etiam & in tempore: si tempus, per quod durasset mundus, contineret infinitas reuolutiones Solis, & infinitas Lunae: licet vna sit duodecupla ad aliam: non propter hoc huiusmodi tempus erit duodecuplum ad seipsum. Tertio soluta est obiectio. quia esse decuplum, vel duodecuplum, hoc est esse proportio¬ natum, & finitum: non ergo sic se potest habere infinitum ad seipsum, cum sit infinitum.

Quinta deceptio in talibus sumi potest ex par¬ te transitus, vt dicamus, quod si mundus fuit ab aeterno: impossibile est deuenire vsque ad diem hanc. quia tunc infinita essent pertransita. Sciendum ergo, quod pertransitus non repugnat infinito: nisi quatenus faceret infinitum finitum. Si ergo est talis pertransitus, quod non faciat infinitum finitum: non repugnabit ipsi infinito. pertram sire ergo infinita, incipiendo transire, est impossibile. quia ille, qui incipit transire, ab aliquo incipit: & cum complet transitum, in aliquo desinit. Dicere ergo hoc modo posse pertransire infinita, est dicere posse pertransire finita: nam cum huiusmodi transitus habeat principium, & finem: impossibile est esse infinitum. Si ergo sic esset per¬ transire infinitas reuolutiones, quod aliquando in¬ caepisset reuolui caelum: esset omnino impossibile: sed praeterire infinita absque incipere pertransire, vel absque initio pertransire: non repugnat infinitati temporis, quia est hoc ex parte ante, cum ten¬ pus est infinitum: non damus ei terminum neque finem. Infinitae ergo reuolutiones sunt pertransitae in infinito tempore. infinitum autem tempus est pertransitum ex parte ante, quia huiusmodi pertransitus non habuit initium, & per consequens tempus sic pertransitum non fuit initiatum: vnde non competeret ei ex parte ante habere terminum, siue finem. Possunt autem, & multae aliae so phisticationes circa infinitatem fieri, quas volu¬ mus silentio pertransire.

Quarto, & vltimo, quia, vt dicebatur, magnam difficultatem facit in proposito creatio, & conseruatio rerum: declarare volumus quomodo ista se habeant ad inuicem: vtrum sint idem, vel quo¬ modo differant. videtur enim aliquibus, quod differat realiter conseruatio a creatione, quia, vt dicunt, esse differt a duratione: cum ergo, vt aiunt, terminus creationis sit esse terminus conseruationis: sic duratio. quia creans aliquam rem dat sibi esse: conseruans autem praesupponit esse: non est ergo idem creatio, quod conseruatio. Differt, & secundo, vt dicunt, quia rei habenti esse: nihil potest dare esse: nisi res prius perderet suum esse. Si ergo Deus semper daret rebus esse: semper es¬ sent res in continuo corrumpi, & in continua perditione sui esse: cum ergo hoc sit falsum: quia non semper dat rebus esse: ergo non semper res creat, sed semper res conseruat: non est ergo vnum idem, quod aliud.

Sciendum ergo, quod creatio, & conferuatio dicunt aliam, & aliam habitudinem ad agens: sed vnam, & eandem rem dicunt. Supponemus autem cum eis, quod idem sit creare, quod dare esse. Sed quaeremus ab eis vtrum esse, & esse, vt ab alio, sint duae res, vel sit res, & habitudo quaedam. Constat autem, quod esse, vt ab alio datum, nullam rem addit supra esse. sic conseruare idem est, quod continuare esse: quaeremus ergo ab eis: vtrum es¬ se, & esse ab alio continuatum dicant duas res. constat autem, quod conseruare esse in eo, quod habet esse, non est aliquid addere rei: sed est eam tenere in eo, quod habet conseruare: ergo nullam rem addit supra esse: creare ergo, & conseruare dicunt aliam, & aliam habitudinem: propter quod aliquid verificatur de vno, quod non verificatur de alio, sed non dicunt aliam, & aliam rem: quod¬ libet enim eorum dicit esse rei creatae, & conseruatae. cum ergo dicitur, quod durare est aliud, quam esse: dicemus, quod eandem rem dicit durare, & esse: res enim tam diu durat, quamdiu est. Si autem differt duratio ab esse: huiusmodi differentia non erit realis: sed dicitur res durare: non quia aliud habet, sed quia non perdit, quod habet. pre¬ supponit etiam conseruatio creationem: & crea¬ re est dare esse non habenti: conseruare vero conpetit habenti esse. sed hoc non est, quia res prae¬ supponat rem, sed quia habitudo haec tenere per¬ aliud, praesupponit habere per aliud: nec etiam ex hoc est, quod sit alia, & alia res; sed, quod fit alia, & alia habitudo. nam eadem res est, vel idem esse est, quod per creationem non habenti datur, & per conseruationem in habente continuatur. Si ergo mundus incaepit in tempore, vt veritas est, & vt fides tenet: tunc creatio dicit esse ex ni¬ hilo in hac re inchoatum: conseruatio dicit idem esse in hac re continuatum, sed si mundus non incaepisset, creatio diceret esse sine initio datum: conseruatio vero diceret idem esse tunc, & in posterum continuatum.

Ad rationes, ecparte mensirs.

Ex his ergo solui possunt rationes sumptae ex mensura creationis. nam cum dicitur, quod mensura creationis est nunc temporis: patet, quod si mundus fuisset ab aeterno: creatio non fuisset mensurata per nunc temporis: sequendo tamen opinionem Philosophorum: nunc temporis fuisset cooeuum creationi: non nunc temporis, quod fluere incaepisset, sed quod ab aeterno fluxisser. nunquam ergo esset signare tale instans: cum semper fuisset in fluxu, quod non praecessisset ipsum pars temporis: ergo cum huic vltimo instanti nunquam possit signari aliquod instans prae¬ cedens, quod includeret infinitum tempus per consequens nunquam esset signare instans: primum: a quo vniuersaliter inciperet tempus.

Quod autem secundo addebatur, quod si Deus fecisset mundum de materia aeterna: si fecisset illum in instanti ante illud instans non fuisset mum dus, & ita non esset aeternus: multo ergo magis non est aeternus, si non est factus de materia aeterna, sed de nihilo, Dici debet, quod si materia fuisset aeterna: Deus potuisset facere de illa materia aliquid ab aeterno, sed illafactio non mensuraretur instanti temporis. quia nihil ab aeterno factum secundum naturae cursum est temporale: quod¬ libet enim tale, dato, quod postea corrumperetur, vel annihilaretur: durasset per infinitum tempus. creatio ergo talis rei non haberet pro mensura instans temporis, sed instans aeui. & quia in aeuo non est successio: sufficit vnum instans ad quantamcunque durationem. Dato ergo, quod ante illud instans non fuisset mundus: non propter hoc argueretur, quod non esset aeternus mundus. illa ergo creatio non mensuraretur nunc temporis, sed posset ei cooeuum esse nunc temporis: non nunc temporis aliquando non fluens, sed nunc temporis ab aeterno fluens, sed ante tale nunc, quod ponitur ab aeterno fluere: non esse mundum: non arguit ipsum non esse aeternum.

Verum quia intellectum habens non quiescit: debemus diligenter aduertere, quod in infinito tempore necesse est esse infinita tempora¬ lia, siue infinita generabilia, & corruptibilia. Nam generabile, & corruptibile quantuncunque duret per magnum tempus, vtputa per quingentos, vel per mille annos, & ex quo tempus illud finitum est. quia finitum finities sumptum totum est finitum. Si mundus fuisset ab eterno, quia transiuisset in¬ finitum tempus: oporteret, quod generabilia, & corruptibilia in illo infinito tempore fuissent infinita: fuissent enim scundu hanc hypothesim infiniti equi: infiniti leones, & sic de alijs gnnabilibus. vbicundus autem est dare infinita, non est dare primum: iouo in quolibet motu locali. quia sunt ibi infinita mutata esse, non est ibi dare primum mutatum esse. Ille enim qui mouet rotam, non mouet eam in vniuersali, sed mouet ipsam in particulati: attamen, quia in illo motu sunt infinita mutata esse: non est ibi dare primum mutatum esse. sic, si Deus fecisset ab aeterno ce¬ lam, & subiecisset ipsum reuolutionibus: no subiecisset ipsum reuolutionibus in vniuersali, sed in particulari: attamen, quia fuissent infinitae reuolutiones, non esset dare reuolutionem primam: hoc enm posito: fuissent ab eterno reuolutiones, sed non esset signare reuolutionem, quae fuisset ab eterno¬ Ptoducta, quia tunc illa reuolutio esset prima, & esset ibi signare reuolutionem primam, quod est impossibile secundum hypothesim factam. Sic, si Deus ab eterno subiecifset materiam formis gnnabilibus, & corruptibilibus, vtputa formis leonum, & for¬ mis equorsi, & alijs formis: non subiecisset materiam huiusmodi formis in vniuersali, sed in parti culari: attamen, quia hoc posito, fuissent insiniti lcones, & infiniti equi secudu hanc hypotHesim: posset dici, quod equi, & seones fnerunt ab eterno, sed non eent signare leonem, nec equum, qui fuisset produrctus ab eterno, quia tsic ille leo, sel ille equus esset leo primus, vel equus primus, quod est impossibile. Si er¬ fo materia fuisset eterna: potuisset Deus de illa materia facere hoc caelum signatum, vel hunc Solem si¬ gnatum, vel hanc Lunam signatam, quia talia non sunt gnia¬ biliaanaec corruptibilia: nullum tamn gnabile, vel corruptibile posset signari, quod de materia eterna fuisset prodluctum ab eterno, quia tunc illud esset primum tale. ergo si mundus fuisset ab eterno, vt ab eter¬ nofuislent gnnabilia, & corruptibilia: non esset si¬ gnate primum gniabile, nec primum corruptibile. lon si Deus de materia eterha fecisset ab aeterno ali¬ quod, quo siguariposset factio illius, nonmensuraret instanti tpis, quia non esset rpale, sed mensuraretur in stanti eui, quod non est instas fluens, sed est instans stans. Igitur si Deus fecisset mundum ab gterno: fecisset materia ab eter no subiectam corporibus perpetuis, vtputa corporibus supercoelestibus: & ab eterno fecisset materiam subiectam formis gnnabi¬ lium, & corruptibilium, vtputa formis istorum in¬ feriorum: ita, quod ab aeterno fuissent gnabilia, & cor¬ tuptibilia, &c ab eterno fuisset corpora perpetua, & supercaelestia: aliter tamen, & aliter, quia esset determinate. slgnare hoc corpus superceleste, vel illud,quod fuilset productum ab eterno: sed non esset signate hoc gnabile, vel illud, quod esset ab¬ aeterno factum, quia tunc illud esset generabile primum: ergo si volumus loqui de instanti, quod mensurat Productionss factibilium, dicemus, quod ab aeterno in instanti fuisset productio generabi¬ lium, & productio perpetuorum: sed productio corporum perpetuorum fuisset ab aeterno in instanti semper manente: productio vero corruptibilium fuisset ab aeterno in instanti semper fluente¬ & quia instans, quod mensuraret productionem corporum perpetuortum, esset semper stans: posset signari instans, in quo essent producta corpora per Petda, & per consequens possent signari corpora Pelpet ua, quae essent ab aeterno producta. Sed, quia instans, in quo fuissent producta generabilia, & corruptibilia. non fuisset instans manens, sed instans semper fluens: & quia illud instas non in¬ caepisset fluere, sed ab aeterno fluxisset: non esset signare instans, in quo primo essent facta generabilia, & corruptibilia. quia, hoc posito, esset signare quando primo incepit fluere illud instas: quo posito non semper, & ab aeterno fluxisset, sed fluere incaepisset: & sicut non esset lignare instans, in quo primo essent facta generabilia, & corruptibilia: sic non esset signare primum generabile, nec primum corruptibile. Cum ergo di citur: si Deus in instanti fecit mundum: ergo an¬ te illud inftans non fuit mundus: aut loqueris de¬ instanti; quod mensurat productionem perpetuorum: aut de instanti, quod mensurat pro¬ ductionem corruptibilium. nam mundus est quoddam totum ex corporibus perpetuis, & tempora libus compositum: si loqueris de instanti, quod mflurat productionem perpetuorum (quia illud in¬ stans est stans)potuit ab aeterno esse: propter quod non arguitur, quod non fuerit mundus ab aeterno:; sed quod non fuerit mundus ante aeternum¬ Si autem loqueris de instanti, quod mensurat pro¬ ductionem corruptibilium (quia illud inftans fuisset semper fluens, & non esset signare quando primo fuisset fluens, semper fluissent genera¬ bilia, & non esset signare quando primo fuissent facta generabilia. non ergo ex hoc arguitur, quod generabilia non fuissent ab aeterno: sed, quod non es¬ set signare generabile, quod fuisset ab aeterno: vel quod idem est, quod non esset dare primum generabile. secundum ergo hanc hypothesim coeua¬ essent haec duo instantia, & quodlibst illorum fuisset ab aeterno: videlicet instans semper manens, quod faceret aeuum, & mensutaret pro¬ ducrionem perpetuorum, & instans semper fluens, quod faceret tempus, & mensuraret productio¬ nem corruptibilium. nam licet motus, vel alte¬ ratio mnensdretur tempore: inductio tamen formae, & afceptio esse, & generatio, siue productio cuiuscundde substantiae mensuratur instanti. generabilia itaque, & corruptibilia non fuissent an¬ te instans semper fluens, & perpetua non fuissent ante iuftans semper stans: sed cum ista ifstantia essent coaeua, & quodlibet illorum secundum hanc hypothesim fuisset ab aeterno: non arguit argumentum, quod corpora corruptibilia, vel prrpetua non fuissent ab eterno: sed, quod non essent signare Primum.

Quod autem tertio addebatur. quod si aliquid adnihilaretu, non eent ibi ifinitas ex parte post: ergc sialiqd creatur, non erit ibi infinitas es parte ante videtur haec ratio huic consequentiae inniti: hoc adnihilabitur: ergo non durabit in infinitum: ergo a simili hoc fuit ex nihilo: ergo non fuit per tempus infinitum. si enim quod aliquando erit ad¬ nihilatum: aliquando non erit: propter quod non perpetuabitur in esse ex parte post: ergo, quod fuit ex nihilo, aliquando non fuit: nec durauit per in¬ finitum tempus ex parte ante, Dici debet, quod non est simile de nihilo fieri aliquid, & de aliquo nihil. Nam si mundus eternus fuisset: ex nihilo fuisset factus, & fuisset factus post nihil: non post, duratione, sed natura: possumus enim intelligere, quod effectus diuersus in esse a causa, sit coaeuus causae: secundum quod docet August. 10. de Ciu. Dei. c. 31. dicens: Si pes ex aeternitate semper fuisset in puluere, semper ei subesset vestigium, quod tamen vestigium a calcante factum nemo dubitaret, nec alterum altero prius esset: quamuis alterum ab altero factum esset. Et, vt clarius hanc sententiam ponamus: dicamus. quod Deus creat dando esse: adnihilat subtrahendo esse: quantum ergo est ex parte dare esse: si nihil aliud repugnat: pos¬ sumus intelligere, quod Deus sicut sine initio est: sic sine initio dat esse alicui: ergo illud, cui dat esse, si nihil aliud repugnat: potest esse Deo coeuum ex parte ante. sed illud, cui Deus accidit esse: si nihil aliud repugnet: fequitur ex ipso accipere es¬ se, quod illud, quod adnihilatum est, & a quo acceptum est esse: non sit coeuum Deo ex parte post. Dicemus ergo, quod quantum est ex parte dare esse: si nihil aliud obuiaret: creatura potuit esse cogua Creatori. Vel possumus dicere, quod argumentum arguit magis pro aerernitate, quam contra: dicitur enim ibi, quod creatio naturaliter tendit ad esse: adnihilatio ad non esse. sic ergo debemus arguere de infinitate a parte post, respectu non esse in adnihilatione: sicut de infinitate respectu esse ex parte ante in creatione: vt dicamus, id, quod adnihilabitur per infinitum tempus a parte post: poterit habere non esse: ergo id, quod fuit creatum per infinitum tempus ex parte ante potuit habe¬ re esse: cum enim creatio tendat ad esse: adnihilatio ad non esse: sic, vt videtur, debemus loqui de es¬ se in creatione: sicut de non esse in adnihilatione Prima tamen responsio magis est ad rem, quia po¬ nentes, quod mundus potuit esse ab aterno: dice rent nihil praecessisse creaturam natura: tamen si creatura adnihilaretur, & fieret nih il: tunc etiam duratione aliquid sequeretur creaturam: quod enm per¬ dens esse sit Deo coguum ex parte post, est impof¬ sibile: sed, quod accipiens esse ab eo sit ei coeuum ex parte ante: quantum est ex parte recipere esse: si nihil aliud repugnaret, nullum videtur incoue¬ niens. vtrum autem aliquid aliud repugnet, propter quod concludatur hoc esse impossibile: neutram partem asserimus. sed dicimus, quod rationes, quas vsque nunc vidimus: volentes probare, quod hoc repugnet creaturae, & quod non potuit esse: videntur nobis solubiles, & non ese demonstrationes¬

Ad rationes ex parte insiniratie

Ex his etiam possunt solui rationes in hac materia sumprae ex parte infinitatis. nam cum primo dicitur, quod simundus fuisset ab eterno, infinito fieret additio, & vnum infinitum esset maius, quam aliud, & vnum infinitum esset hoc modo maius alio. quia fuissent ibi infinitae reuolutiones Solis, & Lunae, & tamen fuissent ibi saltem duodecies totiens reuolutiones Lunae, quam Solis: totum solu¬ tum est in tertio praeambulo: vbi assignauimus so phisticationes, & deceptiones, quae possunt contingere circa infinitum.

Quod autem secundo addebatur, quod in infinitis non est ordo: pepe quod si reuolutiones fuissent in¬ finitae, non fuisset vna reuolutio prior alia; Dici debet, quod in infinitis non est ordo p se causalitatis. impossibile est enim aliquem effectum per se dependere ex inf¬ nitis causis: sed bene pont in infinitis esse prius te¬ pore: ex quo tempus ponitur durasse in infinitum: vt, quod vna reuolutio fuerit prior alia tempore, & alia prior tempore, & sic in infinitum. Vel possumus dicere: hoc esse non omniquaque verum, quod in his, quae vadunt in infinitum, nullus sit ordo: nam numeri in infinitum vadunt, & tamen est nume¬ rus post numerum, & est ordo in numeris: tamen¬ nullum est dare numerum actu: qui sit ex infinitis causis, vel quem praecesserint infiniti numeri. Sic, si mundus fuisset ab eterno: nullam esset dare ren¬ in actu, quam praecessissent infinita, quae essent per se causae illius rei. Et quando dicebatur, quod vnum animal est per se causa alterius animalis, Dici debet, quod generans est per se causa geniti: ita, quod pater est per se causa filij, sed equi praecedentes hunc equum generantem: sunt per accidens causa huius equi geniti. Si enim faber fuisset aeternus, & martelli essent generabiles, & corruptibiles: habuisset infinitos martellos: ita, quod hunc martellum praecessissent infiniti martelli. Sed hoc esset per accidens: suffecisset enim vnus martellus ad constituendum hunc martellum. quod aunt infiniti martelli praecesserint, accidit huic martello. fuerunt enim praecedentes martelli, causa sine qua non: sed non fuerunt causa per se. Quod vero ibidem addebatur: quare in his, quae sunt per se no pont esse in¬ finitas: sed in his, quae sunt per accidens: Dici dent, quod non hent difficultatem, quod queritur: nam haberecam per se: est hre camm determinatam: hre aunt camm per accidens: est hrae camm indeterminatam. quod ergo p se sit infinitum, & indeterminatum: est incoueniens: sed quod peaccidens, quod de se dicit quod indeterminatum sit in¬ finitum, & indeterminatum: non est incoueniens.

Quod autem addebatur tertio, quod si mundus fuisset ab eterno: fuissent infinita pertransita: ergo nunquam fuisset deuentum ad reuolutio nem istam; solutum fuit in deceptionibus, quas adduximus circa infinitatem. Quod vero ibidem addebatur, quod hoc posito infinitae reuolutio¬ nes praecessissent reuolutionem hodiernam, & hesternam, & aliam hesternam, & tertiam hesternam: ergo non plures reuolutiones prcessissent vnam reuolutionem, quam aliam. solutum etiam fuit in eisdem deceptionibus: vbi instabatur in numeris: quomodo infinitae species numerorum excedunt denarium, & infinitae centenarium, & bene soluebatur, vnde contingit talis deceptio.

Quod vero addebatur quarto, quod tunc intellectus angeli, qui est finitus, posset intelligere infinita actu, quia nullius obliuiscitur, Dici debet, quod si mundus suisset ab eterno, & ange¬ lus ab eterno, & fuissent infiniti equi: non pos¬ set angelus simul intelligere infinitos equos. nam hic equus generabilis, & corruptibilis, dicit e¬ quum determinati temporis: nam si diffiniretur talis equus: hic, & nunc, quae sunt conditiones materiae: ingrederentur diffinitionem eius. Si ergo intelligitur hic equus guiabilis, & corruptibilis: intelligitur determinatum tempus, in quo est talis equus. & quia nunquam angelus posset simul intelligere totum tempus, si mundus fuis¬ setab aeterno: sed semper posset intelligere maius tempus, semper maius tempus: nunquam tamen posset intesligere infinitum tempus: sicut semper posset intelligere plures equos, semper intelligere plures equos. nunquam tamen actu intelligerent infinitos equos, quia infiniti equi non fuissent nisi in infinito tempore: totum autem in¬ finitum tempus simul compraehendi ab angelo es¬ fet impossibile.

Ex quod vero addebatur quinto, quod tunc¬ n essent infinitae animae rationales actu, quod est impossibile;, Dici debet, quod cum quaeritur: vtrum possit demonstrari, quod impossibile fuerit mundum fuisse ab eterno: non est quaestio de¬ omnibus, quae sunt in mundo: nec de omni modo, quo sunt in mundo: nec quomodo est, vtrum potuerit esse secundum naturae cursum: sed vtrum Deus potuerit facere: vel vtrum possibile fuerit hoc esse a Deo. arguamus ergo sic: Constat, quod si quaereretur, vtrum Deus posset per circulationem infundere animas corporibus, quilibet concederet, quod sic. nam Deus potest quamcunque dispositionem inducere in quamcunque materiam: etiam si res esset annihilata: secundum Sanctorum sententiam posset eam, vnde vellet, eandem nu¬ mero reficere: nam si aliquis fuisset nutritus ex embrionibus puerorum, & nihil haberet de materia, quod non pertineret ad veritatem huma¬ nae naturae aliorum hominum: ille tamen homo resurgeret, & Deus vnde vellet, ci materiam restau¬ raret, & in materia illa induceret dispositionem eandem, vt posset infundi eadem anima. Si ergo quaereretur: vtrum secundum naturae cursum pos¬ set esse infusio animarum per circulum: dicere¬ mus, quod non. Si quaereretur: vtrum Deus pos¬ set hoc facere: diceremus, quod sic. Si ergo Deus posset per circulum infundere animas, & hoc faciendo, si mundus fuisset ab eterno: non fuissent infinitae animae: constat, quod si Deus fecisset mundum ab aeterno, & si fuisset homo ab aeterno, potuisset facere, quod non essent infinitae animae. Ad argumentum ergo cum dicitur, quod essent infinitae animae: dici potest, quod si Deus fecisset mundum ab aeterno potuisset facere hominem in tempore. nam multi doctores Graecorum posuerunt angelos factos ante mundum. Si ergo d mundus fuisset ab eterno: non fuisset magnum inconueniens, hominem fuisse factum post mun¬ dum. Vel possumus dicere, vt dicebamus, quod si mundus fuisset ab aeterno, & homo ab aeterno: potuisset Deus inuenisse modum, quod non es¬ sent infinitae animae: vt modum illum, quem as¬ signauimus. vel inuenisset alium modum multo congruentiorem, ad quem inuestigandum intellectus noster non sufficit.

Quod autem addebatur ibidem, quod est error in philosophia ponere talem infusionem ani marum, quia actus actiuorum sunt in patiente,, & disposito: dici debet, quod ratio solum arguit, quod hoc fieri non possit secundum naturae cursum: sed, quod Deus hoc non possit facere: ratio non concludit.

Quod autem addebatur sexto, quod oem praeteritum aliquando fuit futurum;, dici debet, quod sicut, si mundus fuisset eternus, tempus praereri¬ tum fuisset infinitum, & sine initio: sic totum tempus fuisset futurum, quod in illo toto tempore non esset dare terminum nec initium. non ergo esset dare instans, in quo possemus dicere totum tempus fore futurum.

Quod autem addebatur ibidem: Quaelibet dies praeterita prius suit futura, sed quaelibet dies idem est, quod omnes dies: ergo, &c. Dici debet, quod tales argumentationes sunt sophistice, & possunt solui per simile, quod habetur in de generatione, & corruptione. nam continuum est diuisibile secundum quodcunque signum: non tamen potest esse diuisum secundum omnia signa. est enim continuum diuisibile secundum quodcunque signum, quia nullum signum potest signari secundum, quod non possit diuidi, & fecundum, quod non possit esse diuisum: non tamen potest esse actu diuisum secundum quodcunque signum, quia nec omnia signa continui actu signati possunt: Sic quaelibet dies praeterita fuit futura: tamen, quia non omnes dies signari possunt: nunquam est signare ali quod instans, in quo totum tempus fuerit futurum. nam, quod dies praeterita prius fuerit futura, hoc est, quia instans, quod est principium futuri, fit postea finis praeteriti: nunquam ergo praeteritum potest signari futurum, nisi quia incepit esse praeteritum. Si ergo sine initio, & sine incaeptione fuisset tempus praeteritum: nunquam totum huiusmodi posset signari fuisse futurum.

Quod autem addebatur septimo, quod si mundus fuisset ab eterno: sequeretur hoc inconueniens, quod inter duos asinos fuissent infiniti asini: Dici potest, quod, vt patuit in solutione principali, si mundus fuisset eternus; non esset signare aliquod generabile, quod esset eternum, quia tunc illud generabile durasset per tempus infinitum: hac ergo hypothesi stante: generabilia fuissent ab ae¬ terno: non, quia esset signare aliquod generabile eternum: sicut esset signare Ctelum, vel Solem, qui fuisset ab aeterno, sed pro tanto generabilia fuissent ab aeterno, quia non esset signare instans, in quo ineaepisset generatio illorum. Si ergo Deus fecisset aliquem asinum ab aeterno: ille asi¬ nus non generasset. quia nihil, quod durat per infinitum tempus secundum naturae cursum est generationi, vel corruptioni subiectum. nec tamen¬ propter hoc asinus generans esset nobilior illo a¬ sino non generante. quia sicut potest aliquis equus, quod non pont angelus: nec tamen est propter hoc simpliciter nobilior angelo. sic: si asinus aliquis signatus fuisset ab aeterno: secundum naturae cursum non generaret: non tamen esset ignobilior asino generante. nam dimittamus de homine, vbi semper est specialis difficultas. generatio, & corruptio in alijs rebus data est, vt, quia non possunt se continuare eedem numero: continuent se eaedem specie: licet enim posset alia causa assignari: haec tamen est bona causa. sed si asi¬ nus aliquis signatus fuisset ab aeterno, (quia ille durasset per infinitum tempus ex parte post continuasset se in numero per tempus infinitum a parte post: ideo, quod talia generarent: ea, quae oriuntur ex sensibilibus, non admittunt. Vel pos¬ sumus dicere, quod si Deus fecisset aliquem asi¬ num ab aeterno, & ille genuisset: inter huiusmodi asinum, & hunc asinum non possent esse infiniti asini. nam nunquam asinus genitus est coeuus generanti: sed aeternum praecedit aeternitate omne sibi non coeuum. asinus ergo ille aeternus prae¬ cessisset suum filium aeternitatesaccipiendo aeternitatem large) pro omni eo, quod compraehendit infinitum tempus. & quia asinus primogenitus ab asino fuisset temporalis, non potuissent hoc modo esse infiniti asini. sed si suissent infiniti asini, hoc est, quia semper fuisset asinus ante asinum, & nunquam potuisset signati, qui fuisset aeternus asinus.

Quod autem addebatur octauo, quod actio agentis non terminatur ad vniuersale, sed ad particulare: solutum fuit in solutione principali. Nam si celum fuisset factum a Deo ab aeterno, & Deus ab aeterno reuoluisset coelum: non causasset reuolutionem coeli in vniuersali: attamem, quia huius¬ modi reuolutiones non habuissent initium, non esset dare reuolutionem primam, sed semper an¬ te reuolutionem fuisset reuolutio in infinitum. Et quod dicimus de coelo secundum reuolutio¬ nes ad situm: diceremus secundum hunc modum loquendi de materia respectu transmutationum ad formam. Si enim Deus ab aeterno fecisset materiam: & subiecisset eam transmutationibus ad formam: non esset dare transmutationem ptimam: nec formam primam in tali materia, sed semper ante transmutationem fuisset transmutatio, & ante formam forma in infinitum: non tamen propter hoc talia fierent in vniuersali, sed in particulari, vt in solutione principaliter diffusius dicebatur.

Quod autem addebatur nono, quod fuissent in finiti dies, & quolibet die Deus potuisset facere vnum lapidem; Dici debet, quod haec ratio non concludit intentum, sed petit sibi quandam difficultatem solui: nam quotquot Deus potest face¬ re in pluribus diebus, & in pluribus instantibus: porest facere in eadem die, & in eodem instanti: nam in eodem instanti dicuntur fuisse facta, coelum Empyreum: Natura angelica, & Corporalia, vel materia istorum corporalium: cum ergo haec sint ita diuersa, & cum tot dicantur esse species Angelorum. quia, vt innuit Dionysius 14. c. de Angelica Hierarchia; Sunt plures, quam sint species omnium istorum corporalium: Si Deus tot potuit facere in vno, & eodem instanti: nec plura potest facere in duobus instantibus, quam in vno; consequens est, quod si etiam essent infiniti dies, vel infinita instantia; non propter hoc Deus plura posset. Vultergo haec ratio sibi hanc difficultatem soluis An Deus potuisset facere infinita. Ad quod dicemus, cum seommentatore in 12. Metaphysicae: Quod nullum agens potest, quod repugnat effectui, quia tunc esset agens, & non agens. & quia infinitas repugnat effectui: nec in eodem instanti: nec in pluribus instantibus: nec etiam in infinito tempore; possent fieri infinita, quod essent actu infinita, quia hoc repugnat effectui.

Ad rationes ex parte factionis.

Ex his etiam solui possunt rationes sumptae ex parte factionis: nam cum primo dicitur, quod si mundus fuisset ab aeterno: non differret fieri creaturae a facto esse; Dici debet, quod in creatione semper sunt simul fieri, & factum esse: nam cum creatio non fiat successiue, sed simul tota: simul est creari, & creatum esse, & fieri, & factum esse: sicut videmus per simile, quod quia forma substantialis inducitur in instanti; simul est eam induci, & inductam esse. Possumus tamen aliquam differentiam assignare in talibus, inter fieri, & factum esse. nam in his, quae de nouo creantur, est signare primum instans creationis: in illo ergo primo instanti creatura fit, & facta est, vel creatur, & creata est. In omnibus autem alijs instantibus non proprie dicitur, quod fiat vel creetur: sed, quod facta, & creata sit: ergo creatum esse, & factum esse, respicit tam primum instans creationis, quam totum tempus sequens. sed creari, & fieri respi¬ cit primum instans solum. Sed si mundus fuisset ab aeterno, creatum esse, & factum esse competeret creaturae ab eterno, & in omnibus instantibus sequentibus: sed creari, & fieri competeret creaturae ab aeterno tantum. Si enim mundus fuisset aeternus; Deus fecisset creaturam, & conseruasset in facto esse: sed fecisset ab aeterno: conseruasset autem in facto esse, & tunc, & postea. fecisset ergo Deus mundum: sed non esset signare instans, in quo fecisset: secundum, quod August. 10. de ciu. Dei docet nos imaginari de vestigio pedis: nam si ab aeterno fuisset vestigium, quod factum esset a pede, nemo dubitare: non autem est intelligibile, quod vestigium factum esset a pede, nisi pes fecisset vestigium: vestigio ergo secundum hanc hypothesim fieri competeret ab aeterno, sed factum esse competeret ei ab aeterno, & postea: nec est inconueniens, quod aliquid simul fiat, & factum sit, cum non fiat successiue.

Quod autem addebatur secundo, quod esse creaturae esset semper in fieri, quia non differret ibi fieri, & factum esse; Patet, quod siue mundus fue¬ rit ab aeterno, siue incaeperit in tempore, semper esset differentia inter fieri, & factum esse. nam si fuisset ab aeterno: ab aeterno fuisset fieri, & factum esse. Sed per totum tempus post, verificatetur factum esse, & creatum esse: non proprie fieri. Di¬ cimus autem non proprie fieri. quia secundum aliquem modum verificari posset, quod esse creaturae esset semper in fieri: competeret enim creaturae fieri, etiam si ab aeterno fuisset, & competeret ei fieri in instanti temporis: non, quod instans temporis creationem mensuraret, sed quia illi creationi assisteret, & esset illi creationi cooeuum. In instanti ergo secisset Deus mundum: non in instanti aliquando non fluente, sed semper fluente, & quia non esset signareee instans, quod non fluxerit, non esset signare instans, in quo Deus fecerit. Multa. en. sunt, quae facta sunt, & vere sunt: quibus tamen non est signare, quando primo facta sunt. vt si ab eterno fecisset coelum, & ab aeterno voluisset ipsum: verum esset, quod fecisset hoc coelum, & hunc motum coeli, sed non esset signare, cum primo fecit: nec cum primo mouit. Aduertendum autem, quod sensibiliter procedendo dicemus, quod in quolibet motu non est hignare, cum mouens primo mouit: est enim si¬ gnare, cum nihil erat de motu, sed non est signa¬ re primum moueri, loquendo de motu locali, vbi est magis continuitas, quam in alijs: non ergo possumus negare ipsum moueri non esse crea¬ tum a mouente. quia non est signare primum moueri: sic non possemus negare, quod Deus non fecerit mundum: dato, quod non esset signare quando primo fecerit: non enim solum in successiuis, sed etiam in permanentibus, vt patuit in vestigio pedis, si ab aeterno fuisset pes in puluere, ab aeterno fuisset vestigium, quod factum fuisse a pede nemo dubitaret, & per consequens, quod pes non fuisset, nullus negaret. attamen¬ quando primo fecisset, vel quando fecisset non esset signare.

Quod autem tertio addebatur, quod si crea¬ tura fuisset ab aeterno, non potuisset Deus non fecisse creaturam, & quod praeteritum non potest impediri, nisi quando est futurum; dici debet, quod sicut si mundus durabit in perpetuum: Dominus regnabit vltra mundum, iuxta illud: a Dominus regnabit in aeternum, & vltra. Sic si mum dus fuisset ab aeterno: Dominus fuisset ab aeterno, & ante. Ipse ergo mundus in Deo fuisset futurus tanquam in causa, & Deus fuisset ante mum dum, tanquam causa: dato ergo, quod mundus ab aeterno fuit: Deus ab aeterno potuit facere, & non facere, vt si Deus operatur in aliquo instanti, cum deuentum est ad illud instans, in quo operatur: potest in illo instanti operari, & non ope¬ rari: non quod ista duo simul possint esse, quod operetur, & non operetur. Sed quia in potestate sua est opetari ioc, vel oppositum, sicut sibi placet. Cum vero arguitur: vel potuit non facere, quando fecit, vel ante, vel post; dici debet, quod st Deus fecisset mundum ab aeterno, potuit non facere, quando fecit. vt potuit non facere ab aeter no, quod ab aeterno ponitur fecisse. non quod simul potuisset facere, & non facere, sed quia in potestate sua erat alterum horum eligere, & secundum electionem agere. sic, si mundus fuisset ab aeterno, quia prius fuisset in causa sua: non prius duratione, sed prius natura: & quia Deus est agens per electionem: prius eligisset facere, vel non facere, quam fecisset. Praeteritum ergo non po est non esse praeteritum, & si mundus poni¬ tut ab aeterno factus, non potest esse non factus: & quandocunque ponitur factus, non potest es¬ se non factus: tamen quandocunque fuit mundus factus: siue ponatur ab aeterno factus, siue in temPore: prius fuit in potestate causae ipsum facere, vel non facere, quam esset factus: propter quod non ex necessitate, sed ex libera Dei voluntate fuit mundus factus: potuit ergo non fieri, si Deus eum non facere decreuisset.

Quod autem addebatur quarto, quod non differret productio filii a productione creaturae: ni¬ si quia productio filii esset in diuina substantia: creaturae vero in aliena substantia; Dici debet, quod immo. quia Deus de necessitate produxit filium: non de necessitate coactionis, sed de necessitate immutabilitatis, sed creaturam produxit ex me¬ ra liberalitate. nam etsi ab aeterno produxisset eam: prius elegisset eam producere, & potuisset ab aeterno non producere: non, quod simul produceret, & non produceret, vel quod faceret productum non esse productum, vel praeteritum non esse praeteritum: sed quia ab aeterno in potestate sua erat agere, vel non agere, sicut sibi placebat.

Quod autem addebatur quinto, quod si creatura ab aeterno fuisset, non differret in ea creatio, & conseruatio; solutum est per iam dicta. nam sicut dabamus differentiam inter fieri, & factum esse: siue mundus ponatur factus esse ab aeterno: siue in tempore; sic daremus differentiam inter creationem, & conseruationem. nam si mundus fuisset ab aeterno; & ab aeterno, & post mundus fuisset in facto esse, & Deus conseruasset mundum: non tamen ab aeterno, & post Deus fecisset, & creasset mundum, sed ab aeterno tantum¬

Quod autem addebatur sexto, quod Deus non posset materiam de vno esse reducere ad aliud esse: dato, quod materia ab eterno fuisset sub aliquo esse sine nouitate: ergo multo magis de nullo esse potest facere aliquod esse sine nouitate; Debet di¬ ci, quod istud multomagis est multo minus. nam si materia ab aeterno fuisset sub aliquo esse; oporteret, quod duratione praecederet aliud esse, quod in duceretur in ipsa. quia non posset simul esse, & non esse: sed nullum esse, si ab aeterno fuit mundus: non praecessit duratione, sed natura tantum. Si enim de nihilo fieret aliquid materialiter sic, quod ipsum nihil prius esset nihil, & postea fieret materia alicuius, & acciperet esse: forte haberet apparentiam, quod dicitur. Sed si ab aeterno¬ fuisset mundus. fuisset factum aliquid ex nihilo non materialiter, sed ordinaliter: non ordins durationis, sed naturae.

Ad Auctoritates Sanctorum.

Auctoritatibus in cotrarium facile est respo¬ dere. nam cum dicit Damascenus, quod creatio in Dei voluntate opus existens non est coaererna Deo: nec quod creatum est aptum natum est esse Deo coaeternum; Dici debet, quod in hoc datur differentia inter productionem filii, & creaturae. quia prod¬ ductio filii est ex natura. ideo necessaria, & immutabiliter est coaeua patri: productio autem creaturae est ex voluntate Dei: ideo non est co¬ aeterna Deo, vel non est apta nata, vt sit coaeterna Deo id est de se non dicit aliquid cooeuum suo factori, sed solum in voluntate Dei, vt tunc sit crea¬ tura, cum Deus voluerit eam esse. Auctoritas ergo magis est ad contrarium, quam ad proposi¬ tum. vt sicut Deus voluit siue ab aeterno, siue in tempore: sic creatura fuerit: ipsi tamen creaturae de se non debetur aeternitas, sicut debetur filio.

Quod autem adducebat de Amb. in Hexame¬ ron, quod inconueniens est, vt aeternitas operis coniungatur cum aeternitate Deis; Dici potest, sicut dicit August. 93. q. quaestione de Deo, & crea tura, quod si semper aliquid viuat; tamen mutabilitatem patiatur, non proprie appellatur eter¬ num: aeternitas ergo operis non proprie coniungitur, nec aequatur cum aeternitate Dei. quia si ab aeterno fuisset creatura, non esset immutabilis, sicut Deus: nec mensuraretur eadem aeternitate cum aeternitate Dei.

Quod autem addebatur de August. quod crea¬ tura est ex eo, quod adhuc non est, &c. Dici debet, quod sequendo hunc modum: diceremus, quod diffinit creaturam secundum, quod fuit: non secundum, quod potuit esse. Vel possumus dice¬ re, quod omnis creatura quantum est de se: non fuit, & nihil fuit, solum autem voluntate Dei fuit. Diffiniendo autem creationem secundum, quod fuit. quia fuit facta in tempore: sic creatura prius non fuit, & postea fuit duratione. Sed secundum praetaxatum modum, creatura prius non fuit, quam fuerit, non duratione, sed natura. si ergo mundus potuit esse ab aeterno, dicemus August diffinisse creaturam solum secundum, quod fuit¬ quia dicit, quod creatura aliquando non fuit, quod non esset dicere: si ab aeterno fuisset. dicetur ergo, quod id, quod dicit August. de creatura, non est proprie diffinitio, sed est quaedam notificatio, vel descriptio creationis, non quocunque modo sumptae, sed secundum, quod fuit, & habuit esse.

Concludamus ergo, & dicamus, quod rationes factae, quod mundus non potuerit esse ab aeterno: vi¬ dentur nobis esse solubiles, & non esse demonstrationes: tamem. vt supra tangebamus, quia multa sunt vera, quae demonstrari non possunt, & multa sunt demonstrabilia, ad quae nondum in¬ uentae sunt demonstrationes; ideo non tenemus. quod mundus potuerit esse ab aeterno: nec quod non possit demonstrari, sed quod rationes ad hoc factae non videntur nobis esse demonstrationes. Si ergo in hac quaestione aliquando visi sumus dice¬ re, quod mundus potuit esse ab eterno: non tanquam hoc asserentes diximus, sed gratia dilputationis hoc assumebamus, vt possemus ostendere rones contra hoc factas non concludere. Certum est tamen, quod Deus potuit facere mundum ab aeterno. quia ab eterno potentiam habuit, & non ac¬ eepiteam in temrore vt mundum faceret.

ARIIC. III.

An illud de praeteritis, sed occus¬ tis vaticiniut: mprincipiocrea¬ uit Deus coelum, con terram, recte exponatur. Conclusio est afffrmatiua.

D. Th. 1. p. q. 46. art. 3. Item 2. senten. d. 1. q. 1. art. 5. Et quol. 5. q. 1. ar. 1. It Opusc. 9. qu. rco Quill. Altis. 2. sent. qu. & tract. 5. Nic. Lyr. & Gloss. Ord. Ric. d. 1. in fine super litteram.

VLTIMO quaeritur de expositione illius verbi: In principio creauit Deus coelum, & terram. Et videtur, quod inconuenienter exponatur, quod in principio id est in lf. AAfe A filio pater creauit coelum, & terram. Nam principium totius deitatis est pater. quia fecundum Dio. 2. de di. no. pater est fontana deitatis: principium ergo non debetappro¬ priari filio, sed patri.

Praeterea, si dicimus, quod pater est princi¬ cipium non de principio: filius principium de¬ principio, & spiritus sanctus principium a principio, videtur, quod ly in principio debeat exponi de spiritu fancto. nam secundum August. illud Apostoli: Ex ipso, & per ipsum, & in ipso sunt omnia: non est confuse accipiendum. nam omnia sunt ex ipso id est ex parte: omnia per ipsum id est per filium: omnia in ipsb id est in spiritu sancto: ergo quod dicitur: ln principio feeit Deus, debet exponi de spiritu sancto.

Praeterea videtur, quod inconuenienter ex¬ ponatur: In principioi d est in principio temporis. nam tempus non fuit ante motum firmamenti: mundus autem factus fuit ante firmamentum: cum firmantum factum fuerit secunda die: ergo &c.

Praeterea, tempus dicitur esse cooeuum coelo: ponunt enim ista quatuor coaeua: Natura angelica, Coelum, Tempus, & Materia informis. Sed tempus non fuit factum in principio temporis, quia tunc fuisset tempus in indiuisibili. nam cum factum est, aliquid est. Si ergo tempus in instanti factum fuit, in instanti fuit, quod est inconueniens.

Praeterea videtur, quod inconuenienter ex¬ ponatur: In principio fecit Deus coelum, & terram id est ante omnia. nam primum rerum creatarum est esse, vt dicit propositio quarta de causis. non ergo coelum, & terra sunt creata ante omnia¬

Praeterea dicitur: Qui viuit in aeternum, creauit omnia simul. non ergo ante omnia fuerunt creata coelum, & terra, sed simul fuerunt creata oia¬

Praeterea Coelum, & Angelus dicuntur coaeua¬ non ergo coelum, & terra fuerunt creata ante omnia¬

RESOLVTIO. Dens in principio idest in filio: vet in exordio operandi ante omnia: vel in temporir initio, creauit celimt, & terram. 1. vnilersan cred¬ turam: vel corporasetantum: vel materiam omnis creature, vel corporalis tantum.

RESDONDEO dicendum, quod August. dat quinque expositiones in 12. Confess. quno in principio fecit Deus celum, & terram. ex quibus possumus habere quincuplicem expositionem:

Primo, vt per celum, & terram intelligatur vni¬ uersa creatura, vt ilscet per caelum intelligatur creatu¬ ra intelligibilis: per terram, sensibilis. Erit ergo sensus: in principioid est In filio, siue in verbo sibi coeterno: fecit Deus coelum, & terramid est intelligibilem, & sensibilem, vel spiritualem, & corpo¬ talem creaturam:

Secundo modo possumus intelligere solum creaturam corporalem, quae diuiditur in coelum, & terram id est in id, quod non patitur peregrinas impressiones, cuiusmodi est caelum: & in id, quod patitur peregrinas impressiones: cuiusmodi est sphaera actiuorum, & passiuorum, quae significatur nomine terrae. Erit ergo secunda expositio, vt Augustinus dicit, quod In principio id est in verbo sibi coaeterno, fecit Deus coelum, & terram id est vniuer sam hanc molem mundi corporei.

Tertio modo per coelum, & terram potest intelligi materia omnis creaturae, vt dicamus materiam, omne illud, ex quo fit aliquid. vt si Deus crearet nunc aliquod corpus: faceret ipsum ex materia, & forma: non ex materia praeiacente, sed concreata. & si Deus crearet aliquam substantiam spiritualem, faceret ipsam ex natura, & esse: ita, quod natura esset quasi quid materiale, & quid Perfectibile per esse. sic ergo loquendo de materia: pro omni, quod substernitur perfectioni: omnia sunt creata ex aliquo materiali, & forma¬ li. Secundum hoc ergo erit tertia expositio, quam tangit Augustinus: In principio fecit Deus caelum, & terram id est informem materiam creaturae spiritualis, & corporalis: quae intelliguntur nomine coeli, & terrae: sic ergo per materiam intelligemus ipsam naturam, quae de se informis est, & forma¬ bilis est per esse. primo ergo fuerunt facta coelum, & terra id est natura corporalis, & spiritualis.

Quarto modo per celum, & terram possumus intelligere materiam solius corporalis creaturae, & secundum hoc est quarta expositio, quam tangit Augustinus, vt sit sensus: In principio id est in verbo sibi coaeterno: fecit Deus coelum, & terram idest informem materiam creaturae corporalis: vnde facta sunt coelum, & terra.

Quinto modo exponitur, vt per principium intelligatur exordium operandi: vt sit sensus: In principio id et in exordio faciendi, vel operandi: fecit Deus coelum, & terram: per exordium autem operandi possumus intelligere, vel initium tem¬ potis, vel ante omnia.

Principium ergo, in quo fecit Deus coelum, & terram: tripliciter potest sumi: Vel pro ipso verbo coaeterno: Vel pro exordio operandi ante omnia id est vel pro initio temporis. Multis modis ergo exponitur dicta auctoritas: secundum, quod per coelum, & terram possumus aliud, & aliud intelligere. dedimus enim quantum ad hoc triplicem ex¬ positionem, quam tangit August. 1. super Gen. ad litteram circa principium dicens: In principio fecit Deus coelum, & terram. vtrnm in principio temporis, an quia primo omnium sacta sunt: an in principio, quod est verbum Dei vnigenitus filius. qdi d. quod per principium, in quo fecit Deus coelum, & terram, tria intelligi possunt, vel hoc tripliciter exponi potest.

Quantum autem ad hanc triplicem expositio nem de principio eliditur triplex error, videlicet Manicheorum ponentium plura principia rerum: Peripateticorum ponentium mundum ab eter¬ no: Auic. & quorundam aliorum Philosophorum ponentium creaturam corporalem creatam, mediante spirituali. Exponendo enim per principium, filium, siue verbum: eliditur error Manichaeorum, quia non in pluribus principijs, sed in vno principio, vt in ipso Verbo Deo coeterno squod verbum cum Patre, & Spiritu sancto est vnum principium creaturae, facta sunt coelum, & terra id est vni uersa creatura corporalis, & spiritualis. Exponendo autem per principium initium temporis: de¬ struitur error Arist. & Peripateticorum sequentium ipsum. nam non ab eterno: sed in principio¬ temporis Deus fecit coelum, & terram. Exponendo vero per principium exordium faciendi id est an¬ te omnia: destruitur error Auicen. quia creatura corporalis non mediante spirituali, sed coelum, & terra idest ambo simul tam creatura spiritualis, quam corporalis: non vna mediante alia, sed ambo immediatem, & ante omnia: exiterurt a Deo per creationem.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod Deus est principium effectiuum, & est exemplar, & finis omnium. Et licet haec sint essentialia, & communia toti Trinitati: ratio tamen huius, vel illius pont appropriari huic personae, vel illi: Vt: ratio principii effectiui potest appropriari patri. Ratio principii exemplaris, vt communiter po¬ nit, filio: Ratio principii finalis spiritui sancto¬ In principio ergo id est in filio, cui appropriatur ratio principii exemplaris: fecit Deus celum, & terram.

Ad secundum dicendum, quod esse sicut in saluante: appropriatur spiritui sancto, cui appropriatur bonitas: Esse, sicut in efficiente: potest appropriari patri. Sed esse sicut in arte: pont appropriari filio, qui est ars omnipotentis Dei: vt dicitur 6. de Trini. Deus ergo pater in princi¬ pioid est in filio, in quo sunt omnia tanquam artifi¬ ciata in arte, fecit coelum, & terram.

Ad tertium dicendum, quod tenendo illam opinionem, quod omnia sint creata simul; tunc exponitur: In principio id est in principio temporis fecit Deus caelum, & terram id est vniuersam creaturam: non in principio temporis, tanquam in men¬ surante, quia nunc temporis non est mensura creationis cuiuslibet creaturae, sed omnia facta sunt secundum hunc modum in initio temporis: saltem tanquam in coassistente. quia huius¬ modi initium temporis fuit coaeuum creationi¬ rerum. Si vero non omnia facta fuerunt simul: & caelum, in cuius motu fundatur tempus, fuit factum secunda die; dicemus, quod aliqua vicissitudo, & aliquis motus incaepit esse a principio mundi: in initio ergo temporis, quod erat mensura illius motus, fuit facta creatio rerum.

Ad quartum dicendum, quod aliter incipiunt esse permanentia, aliter successiua. nam permanentia tunc incipiunt esse: cum tota sunt. vt tunc incipit esse domus, quando completa est domus. successiua vero cum tota sunt, vel cum completa sunt, nihil sunt, iuxta illud Augustini in lib. xi. Confes. Tunc omnes nostri anni erunt cum nulli erunt, & sicut successiua cum tota sunt, nihil sunt: sic cum incipiunt, nondum sunt. motus ergo incipit in instanti, sed in illo instanti nihil est de motu: sic & tempus potest dici incipere in instanti, sed in illo instanti nihil est de tempore, sed post illud instans. Tempus ergo fuit cooeuum coelo: non quia fuisset in instanti tempus, sed quia fuit principium temporis. In illo enim instanti, in quo incaepit esse coelum: dicitur incaepisse tempus. quia¬ fuit illud instans principium temporis.

Ad quintum dicendum, quod cum dicunt, primo esse creata coelum, & terram: intelligitur de rebus creatis per se existentibus. sed cum dicitur primum rerum creatarum est esse: non intelligitur de rebus per se existentibus, vel reali¬ ter differentibus: nec intelligitur huiusmodi pri¬ mitas secundum ordinem realem, sed secundum ordinem acceptionis intellectus. vt si idem est es¬ se, & viuere: intelligitur tamen, quod illud idem sit prius, vt est ense, quam, vt est ciuere. hoc modo generalia sunt prius producta, quam specialia, & hoc modo loquitur Commen. in Meta. quod materia prius recipit formas magis vniuer sales, & postea minus vniuersales. & quia nihil est communius ente: ideo primum rerum crea¬ tarum est esse. quia non est aliquid creatum latius,

Ad sextum dicendum, quod per caelum, & terram intelligitur informis materia: vnde facta sunt caelum, & terra, vt patuit per Augustin. 12. Confess. vel ergo omnia creata fuerunt simul in proprijs formis, vel prius fuit facta tempore materia informis caeli, & terrae, vnde facta fuerunt caelum, & terra. caelum ergo, & terra id est materia informis, vnde facta fuerunt caelum, & terra, vel tempore secundum eos, qui non ponunt omnia creata simul, vel saltem origine fuit creata ante omnia. quia semper informe secundum Augusti. in pluribus locis tam in li. Confess. quam super Gen. ad literam; origine praecedit formatum.

Ad septimum dicendum, quod secundum varias expositiones, oportet vario modo intellige¬ re caelum, & terram. nam si velimus intelligere ante omniaid est ante omnia corporalia: sic in principio idest ante omnia facta sunt celum, & terra d est materia informis caeli, & terrae: quae saltem origine praecessit haec corpora formata. Si vero ante¬ omnia vellemus intelligere omnia creata: sic per¬ caelum, & terram intelligetur natura spiritualis, & corporalis. nam in haec duo diuiditur totum ens creatur io liac duodicurrartt orhii cren:

Dub. I. Litreralis.

SVPER litteram dubitac: primo quomodo plato posuerit tria principia: videlicet Deum: Exemplar, & Materiam. Et quo modo ista posuerit increata, & sine principio, & quomodo po¬ suerit Deum Artificem, non Creatorem. Dicendum, quod Plato posuit ideas rerum, deseruientes ad scientiam, & ad generationem, vt declarari habet in 7. Meta. Ab illis autem ideis deriuabantur species in intelligentijs in anima¬ bus, & in materia: prout ergo illae idee causabant species in intelligentijs, & in animabus, sic deseruiebant platoni ad scientiam. quia hoc modo dicebat plato esse scientiam rerum: prout illae ideae causabant similitudines in intelligentijs, & in animabus: prout autem hec fiebant in materia: deferuiebant illae idee platoni ad generatio nem. nam hoc modo secundum platonem fiebat generatio rerum, prout a formis separatis fiebant formae in materia. Sed si sic intellexiffet plato: sicut eum excusat August. 83. qu. quaestione de ideis vbi dicit, quod ideas Plato primus appellasse perhibetur, & vbi ait, quod has ideas: siue has ratio¬ nes, non arbitrandum est, esse, nisi in ipsa mente creatoris, quod si sic intellexisset Plato non posuisset tria principia, vt imponit ei Magister. nam tunc Exemplar id est idea, & Deus non essent duo principia: si enim idea esset in ipsa mente Dei, esset idem, quod Deus. sed Plato posuit istas ideas, & ista exemplaria rerum per se existentia, & non posuit ea in mente Dei: propter quod faciebant aliud principium a Deo. Erant ergo tria principia secundum ipsum: Deus, & Exemplaria illa se¬ parata, siue Ideae, & Materia, quam posuit ingenitam, & eternam. Deum autem dixit artificem, quia nihil dixit ipsum producere, nisi ex materia praeiacente,

Dub. II. Lirteralis.

Vlterius autem dubitaret aliquis quomodo Deus in agendo non mouetur nec laborat: nos autem laboramus, & mouemur; Dicendum, ex alio, & alio dicitur agens in agendo laborare, & moueri. nam tunc agenti in agendo accidit labor, & lassitudo: quando agit, mediante virtute organica. Sed tunc agens agit motum, vel per se, vt si sit corpus: vel per accidens, si sit virtus in corpore: vel ab intra, vt si mouet propter finem alium: sicut mouent intelligentiae, quae in mouendo mouentur ab intra idest in appetitu interiori de¬ siderando alium finem a seipsis. Hoc ergo modo agere aliquo modo motum: competit omnibus agentibus organice. omne enim agens organice agit aliquo modo, vt motum, vel per se, vel per accidens, vel ab intra. Nos ergo in agendo, & laboramus. quia agimus mediante virtute in cor¬ pore. & mouemur quia agimus, vt organum superioris agentis. Intelligentiae vero cum agunt non lassantur. quia non agunt per virtutem in corpore. sunt enim formae a corpore separatae: tamen¬ aliquo modo agunt motae, & aliquo modo non motae: non enim agunt motae sicut mouentur corpora, vel ea, quae sunt perfectiones corporum. mouentur tamen, quia diffimiuntur loco. nam cum¬ sunt in coelo, no sunt in terra: Ideo possunt nunc¬ esse in celo: nunc in terra. mouentur etiam ab intra secundum appetitum interiorem, quia mouentur propter finem alium a seipsis. Deus autem, cuius virtus non est virtus in corpore: qui non diffinitur loco: qui non agit, vt organum ali¬ cuius: in agendo nec laborat, nec mouetur.

Dab. 11r. Litteralis.

Vlterius autem forie dubitaret aliquis: quo¬ modo sicut ex sole, vel ex calore eius multa fiunt sine mutatione solis: sic Deus agit sine mutatio¬ ne eius: videtur enim hoc falsum. quia Sol per motum, quem habet in obliquo circulo: causat generationem, & corruptionem in istis inferioribus, vt declarari habet in fine de Ceneratione¬ Dicendum, quod non oportet simile esse simile per omnem modum. In hoc enim est simile. quia sicut Sol, siue caelum mouet aliquo motu, quo motu non mouetur: licet mouear alio motu: sic Deus mouet non motus: nec illo motu, nec alio motu: sed mouet non motus secundum quemcunque motum. coelum enim est primum alterans inalteratum, sed non est primum mouens immobile. mouet enim motu alterationis ista inferiora: quo motu non mouetur ipsum, licet moueatur motu a¬ lio, vt motu locali. Deus autem est primum mouens immobile, quia mouet nullo modo motus: propter quod signanter videtur loqui Magister cum ait: Ex calore Solis aliqua fieri contingit, nulla mutatione facta, vel in ipso Sole, vel in calore eius. nam Solem mutari quantum ad calo¬ remi est quantum ad qualitatem illam actiuam, secundum quam calefacit, quae non est calor formaliter, sed effectiue: esset solem alterari. & quia Sol alteratur, non alteratus, dicitur mouere non motus: non, quod moueat nullo modo motus, sed quia non monet hoc modo motus.

Dub. IIII. Litteralis.

vlterius forte dubitaret aliquis: quomodo Aristot. posuit duo principia: Materiam, & Formam. videtur enim hoc falsum. nam ipse posuit aliud principium, quam materiam, & formam: quia posuit priuationem, vt patet ex primo Physicorum. Item posuit aliud principium, quam effi¬ ciens, quia posuit causam finalem. posuit ergo quinque principia, materiam, formam, priuatio¬ nem, efficiens, siue operatiuum, & finem.

Dub. V. Litteralis.

Vlterius videtur, quod non posuerit nisi duo principia: nam secundum ipsum efficiens: forma, 1 & finis: incidunt in idem: sola autem materia secundum eum non coincindit cum alijs causis: po¬ suit ergo duo principia: Materiam, & principium aliud: in quo possunt incidere omnes causae; Dicendum, quod priuatio dimittenda est. quia non est principium per se, sed per accidens: forma, quae incidit simul cum efficiente est forma exemplaris: nonforma, quae inducitur in materia, quae est efficientis effectus: efficiens, & forma exemplaris, & finis facient vnum principium primum. nam Deus in hoc triplici genere causae est causa omnium. Materia autem, & forma facient duo principia intrinseca rei, que non incidunt in idem. quia nec materia est forma: nec econ¬ uerso. Posuit ergo Philosophus tria principia: Materiam, & Formam tanquam partes rei, & Deum, qui vnus, & idem simplex existens: est efficiens, & finis. quia mouet, vt desideratum, & amatum, & forma exemplaris omnium, & in hoc non peccauit Philosohus, sed quia posuit omnia ista eterna, & de necessitate eterna: peccauit¬ quia non est nisi vnum, quod est necesse essescils¬ Peus tantum. patet ergo, quomodo sit intelligenda positio Philosophi.