Quaestio 2

ARTIC. I. An Caelum Empyreum sit corpus. Conclusio est afffrmatiua.

D. Tho. 1. par. q. 66. art. 3. Item 2. sen d. 2. q. 1. Alber. magn. de quatuor coaeuis qu. 4. artic. 13. Alex. de Ales d. 2. q. 15. D. Bo¬ nau. artic. 1. q. 1. Durandus d. 2. q. 1. Bartho. Sybilla c. 3. Dec. 1. q. 1. & 2.

AD primum sic proceditur: videtur, quod celum Empyreum non sit corpus. Nam celum Empy¬ reum ponitur esse supra vltimum mobile: sed supra vltimum mobile non est corpus: sed est ibi vita beata, & sempiterna, vt vult Philosophus primo Caeli, & mundi. ergo &c.

Praeterea coelum Empyreum est locus contemplationis, sed in contemplatione aeuiternorum tran¬ scendimus omnecorpus. ergo huiusmodi coelum non est locus aliquis corporalis. Quod autem in contemplando, omne corpus transcendamus, patet per August. 4. de Trini. dicentem: Secundum, quod mente aliquod aeternum, quantum possumus, capimus;, non in hoc mundo sumus.

Praeterea, vt probatur in Physicis: Omne¬ corpus mobile, & omne mobile corpus: sed celum empyreum non ponitur esse mobile: consequens est ergo, quod non sit corpus.

Praeterea omne corpus est quid sensibile, saltem sensu visus: caelum empyreum non est quid sensibile: ergo &c.

IN CONTRARIVM est: quia huiusmodi celum dictum est Empyreum idest igneum non a calore, sed a splendore, vt Doctores tradunt, & vt Beda ait: sed splendor pertinet ad rem corporalem: ergo &c.

Praeterea corporalia mota localiter debent ef¬ se in loco corporali: sed vltimum mobile mouetur localiter: ergo est in aliquo loco corporali. quod non esset nisi caelum empyreum esset corpus. nam¬ vltra vltimum mobile est ipsum celum empyreum.

RESOLVTIO. caelum Eempyreum, quod dicitur locus contempla. tionis, non est corpus necessitate, sed congruitate.

RESPONDEO Dicendum, quod per celum Empyreum intelligimus locum aliquem, in quo sunt angeli, & ad quem vadunt animae beatorum. Vtrum autem ad aliquem locum corporalem vadant animae exutae a corpore. Aug. 12. super Gen. ad literam videtur innuere, quod non sit locus aliquis corporalis, ad quem animae separatae vadant. Ait enim ibidem de hoc mouens. q. dicens: Si autem quaeritur, cum anima de corpore exiuerit: vtrum ad aliqua corporalia loca feratur: an ad incorporalia similia corporalibus: an vero nec ad ipsa, sed ad illud, quod & corporibus, & similitudinibus corporum est excellentius. Haec ergo quaestio tripartita est, videlicet, quod animae separatae beatae, vel feruntur ad corpora, vel ad similitudines cor¬ porum, vel ad aliquid, quod est excellentius tam¬ corpore, quod similitudine corporum. Quam quiomnem soluens, vim velle, quod nihil aliud sit regio, ad quam fert aia, nisi aliquid, vbi bene est aiae. Vnde ait in eodem lib. quod specialis regio, vbi aiae bene est, merito Paradisus dici pont. Sic & in eodem i2. volens determinare de tertio celo, ad quod feruntur aiae beatae: ait, quod primum caelum intelligitur generaliter esse corporeum: per scud aunt celum intelligitur similitudo corporalis, quae spiritu cernitur: pertertium vero caelum intelligitur, quod sola mente conspicitur. Animae ergo beatae scundum ipsum ad illud caelum feruntur, quod sola mente conspicitur: sed ad illud coelum ferunt aiae, in quo sunt angeli. consequens ergo est, quod illi non sunt in caelo corporeo: quia daner esse in caelo em¬ pyreo; vrur, quod hmoni coelum quid corporale dici non debeat: immo si volumus cosiderare verba Aug. in illo 12. non solum animae beatae non feruntur ad locum corporalem, sed nec etiam animae damnatae. Et si dicatur: quod animae damnatae ferunturad infernum, vel ad locum inferiorem; videtur ipse sol¬ uere, hoc esse metaphorice dictsm, prout in scriptu¬ ra inferi non in bonam partem accipiuntur. Vnde ait: Nec mihi occurrit inferos alicubi in bono po¬ suisse scripturam dumtaxat canonicam. Erit ergo sensus secundum ipsum, quod animae damnatae dicum tur ferri ad inferros: non quia ferantur ad aliquem locum corporalem, sed quia feruntur ad regionem vbi male est eis. quae regio non oportet, quod sit quid corporale, sed quid spirituale. Et vt hanc sententiam magis approbet: volens sfcum etymologiam nominis loqui de inferis, ait: Inferi eo, quod infra sint, latine appellantur. Et subdit: Sicut autem secundum corpus, si ponderis sui ordinem teneant, inferiora sunt omnia grauiora, ita secundum spi¬ ritum inferiora sunt omnia tristiora. Et addit ibi¬ dem: In graeca lingua origo nominis, quo appellantur inferi, ex eo, quod nihil suaue habeant, resonare perhibetur. Animae itaque damnatae ferunt ad inferiora i d est ad aliquid triste. & animae beatae¬ feruntur ad coelum idest ad aliquid gaudiosum, vbi est omnis suauitas. Non ergo corporaliter sunt talia intelligenda: propter quod coelum empyreum ad quod feruntur animae beate, non videtur esse quid corporale.

Sed Magister in littera innisus auctoritati Be¬ dae, & Strabi, innuit caelum empyreum esse quid corporale. Est enim illud coelum vnum. de qua¬ tuor coaeuis: quod primum dicitur fuisse creatu: Vnde cum dicitur: quod in principio creauit Deus caelum & terram: non intelligitur de firmamento, vbi sunt sidera, quia illud intelligitur fuisse factum secunda die: sed intelligitur de coelo empyreo, quod secundum Bedam statim cum fuit factum, mox sanctis Angelis est repletum,

Vt ergo haec controuersia tollatur de medio: dicamus, quod celum, ad quod feruntur animae beatae: vel coelum, in quo sunt angeli dupliciter. Vno modo, vt dicatur huiusmodi coelum illud, quod est ipsa beatitudo angelorum vel animarum: vel illud, sine quo nec angeli nec animae possunt esse beati. & sic tale caelum non est quid corporale, sed quid spirituale. Deus enim ipse: vel visio eius: vel dilectio illa summa, quam habebimus in patria: pot est dici huiusmodi celum. Ipse enim Deus est Illa regio: in qua optime est anime. nam ad ipsum facti sumus. & inquietum est cor nosttum: donec¬ requiescamus in ipso: vt vult Augustin. circa principium libri Confel. Istud autem est tertium caelum, ad quod raptus fuit Paulus: ad visionem ci sce Dei apertam, quae non fit per corpus, neque per similitudinem corporis, sed per ipsam diuinam essentiam. Et sicut coelum, vel regio superior, in qua sunt angeli, vel animae beatae, potest nobis dicere quod spirituale, non corporale, sic & infernus vel locus inferior, ad quem feruntur animae damnatae, potest dicere quid spirituale, non corporale. nan:epoena animarum damnatorum est duplex: vna porna damni: & alia sensus. & prima debet re¬ putari maior, quam secunda: plus enim debent dolere animae damnatae de poena damni: quia ca¬ rent tanto bono: sicut est visio Dei, quam de poena sensus, vt quia sentiunt sic cruciatum acerbum. feruntur ergo animae damnatae ad infernum. est ad aliquid triste, vt ad penam dani, vel ad penam sensus. Si ergo per huiusmodi triste intelligatur poena damni: certum est, quod huiusmodi triste est quid spirituale: sed si per huiusmodi triste intelligatur Pena sensus: non oportet, quod nominet locum cot poralem. possunt enim animae virtute diuina habere huiusmodi paenam: absqu; eo, quod sint in loco illo inferiori. coelum ergo Eumpyreum id est igneum: in quo sunt angeli Beati: & sine quo beati esse non possunt: debet dici quid spirituale. Deus enim ipse est huiusmodi coelum. ipse enim est coelum igneum: quia Deus noster ignis consumens est: vel ipse est coelum splendidum, quia Deus lus est: & tenebrae in eo non sunt vllae.

Alio modo potest sumi ceelum, qui est locus angelorum beatorum: & qui est locus contemplationis: non secundum necessitatem, sed secundum congruitatem. non enim necessarium est angelos beatos, vel animas Beatas esse in celo aliquo corporali. nam & Latroni dictum fuit a Christo, vt Augustinus in eodem. I2. super Gen. recitat: Hodie mecum eris in Paradiso. Fuit enim in illo die anima illius Latronis beata, & vidit Deum per essentiam: non tamen fuit illo die in celo illo corporali: & angeli, qui sunt hic inferius ad nostr custodiam deputati, semper vident faciem pa¬ qui in caelis est. celum ergo aliquod corporale non est de necessitate locus contemplationis: est tamen¬ de congruitate. nam sicut animae beatae contemplantes Deum sunt excellentiores dignitate: sic dignum est, vt sint in excellentiori loco, vt in coelo corporali: quod est super omnes caelos: nisi propter aliquam specialem causam sint extra illud coelum: sicut angeli propter custodiam rostram descendunt ad nos huc inferius: vel anima atia beatae propter aliquam specialem causam possunt retardari: ne statim illud coelum ascendant, vel etiam ibi in illo caelo empyreo existentes: propter aliquam causam possunt huc mitti.

Cum ergo quaeritur, vtrum coelum Empy¬ reum, quod dicitur esse locus contemplationis. sit quid corporale; dici debet, quod si loquimur de loco contemplationis quantum ad necessitatem, sine quo non potest esse contemplatio: sic celum, in quo sunt Angeli beati, est ipse Deus: vel ipsa visio aperta Dei, vel summa dilectio eius, siue perfecta fruitio ipsius.

Sed si loquamur quantum ad congruitatem, sic celum, quod est locus contemplationis ange¬ lorum: dicit summum coelum corporale: quia prima die fuit creatum coelum, quod vocatur empyreum, idest igneum: non a calore, sed a¬ splendore. & quod dictum est de coelo: quod est locus Beatorum, intelligendum est de inferno. vel de loco inferiori, qui est locus damnatorum. nam si huiusmodi locus dicat illud, sine quo non potest esse damnatio damnatorum: sic huiusmodi locus dicit quid spirituale: & nihil est aliud, nisi quid triste, nihil habens suauitatis. posset enim anima, vel daemon habere huiusmodi tristitiam virtute diuina, etiam si nullum esset corpus. Sed si per infernum intelligamus locum damnatorum, non quantum ad necessitatem, sed quantum ad congruitatem, sic infernus potest di¬ cere locum terrae inferiorem. nam sicut tota terra est quasi fex elementorum, sic locus inferior in terra est quasi fex faecis. congruum est enim in tam vilissimo loco animas damnatas, & daemones esse, qui adhaerentes vilibus, a Deo dignissimo se auertunt. congruum est ergo spiritus damnatos ibi es¬ se, nisi ex aliqua speciali causa sint extra locum illum, secundum quem modum dicimus, quod & daemones propter exercitium nostrum sunt nobiscum in hoc aere caliginoso, & animae damnatae propter aliquam specialem causam possent esse alibi, quam in illo loco inferiori. Inter alias congruitates autem, quod spritualia sint in corporalibus, haec est potissima: propter connexionem vniuer¬ si. nam cum sit vnus princepsil. Deus, congruum est, quod etiam ipse principatus huius principis, idest totum vniuersum sit vnum, & connexum, & quod partes principales eius, scilicet substantia corporalis, cuiusmodi sunt ista corpora, quae videmus, & quae sunt in vniuerso: dato quod non videamus illa: & substantia spiritualis cuiusmodi sunt intelligentiae, quas vsitato nomine vocamus angelos, sint etiam connexae. Propter quod congruum est, quod ipsae substantiae spirituales. est angeli beati, quod sunt suprema pars vniuersi, sint in supremo corporeid est in caelo Empyreo. esset enim vniuer sum dissutum: si spiritualia, & corporalia non es¬ sent coniuncta. Congruum est etiam, quod ibi sint animae beatae exutae a corpore: cum sint spirituales substantiae. & cum erunt post resurrectionem coniunctae cum corporibus: congruum erit, quod simul cum corporibus sint ibi in coele Empyreo: vbi erunt angeli, quia vt vult Aug. 12. de Cl. Dei¬ cid it nunc angeli, & homines beatifacient vnam ciuitatem Dei: erit enim tunc caelum empyreum vna ciuitas Dei; cuius ciues erunt angeli, & homines beati: & tunc infernus locus ille profundus infe¬ tior erit vna ciuitas diaboli, cuius ciues erunt daemones, & homines damnati¬

RESP. AD ARe. Ad primum dicendum, quod Philosophus non posuit aliquod corpus, ni si mobile: ergo secundum iplum extra vltimum mobile non est aliquod corpussi. extra omne cor¬ pus non est aliquod corpus. Sl ergo aliquid concludit probatio Philosophi cum dicit, quod non est extra caelum, neque locus, neque vacuum, neque ten¬ pus, led est vita sempiterna: hoc solum concludit, quia non est extra celum tale aliquid id est extra totum vniuersum, vel extra omne corpus. nam & de nu¬ meto sphaerarum discordauerunt Philosophi: quidam ponentes sphiaeras7. qdidam 9. quidam io. licet in hoc oens conuenirent, quod non esset sphaera caelestis nisi mobilis: non est tamen incon¬ uenlens eos errasse, immo errauerunt. quia vltra vltimum mobile est caelum immobile, quod voca mus Empyreum. Ipsi tamen Philosophi nullum coelum immobile posuerunt.

Ad secundum dicendum, quod celum Empy¬ reum dicitur locus contemplationis, non quantum ad necessitatem, sed quantum ad congruitatem.

Ad formam autem arguendi, cum dicitur, quod in contemplaudo transcendimus omne corpus; dici debet, quod contemplantes transcendunt omne¬ corpus. non quia non sunt in corpore, sed quia obiectum contemplationis eorum: & id, quod contemplantur, excellit incomparabiliter omne¬ corpus. sunt enim in aliquo loco corporali, vt in celo Empyreo angeli contemplantes, sed contemplando transcendunt omne corpus, quia per eorum intellectum, & voluntatem feruntur in Deum, qui est super omne corpus.

Ad tertium cum dicitur, quod omne corpus est mobile; dici debet, quod in sequenti quaestio¬ ne de hoc agetur: quomodo coelum Empyreum sit immobtle, cum sitcorpus.

Ad quartum dicendum, quod coelum ampy¬ reum dicitur non esse sensibile, non quod in se non sit quid visibile. (nam si essemus ibi, videre¬ mus ipsum, sed dicitut non vtibile nobis: quia occultatur a nobis.

ARTIC. II. Au Caeluue Empyreum str immobile. Conclusio est affrrmatiua.

D. Th.sent. 2. d. 2. arti. 2. Et 1. pard. 55. arc. 3. Alber magn. de qtifteroortlidirrr ris Ti. Prg d2 rt.

SECVNDO quaeritur de conditionibus illius corporis, qua¬ le sit illud corpus. Et primo quaeritur de eius immobilitate. Videtur enim, quod non sit quid immobile. nam magis repugnat, vt videtur, motus spiritui, quam cuicunque cor¬ pori. Sed ipse angelus cum est in vno loco, potest postea esse in alio loco: immo ipsi angeli sunt ad¬ ministratorii spiritus in ministerium missi. Si ergo ipsi angeli de loco mittuntur ad locum, multo magis coelum Empyreum erit mobile secundum locum.

Praeterea, quicquid habet partes distantes: vbi est vna pars, potest postea esse alia: & per consequens omne tale est mobile. sed illud celum habet partes distantes, cum sit quid quantum, ergo &e.

Praeterea: Natura dicit de materia, & de forma, vt vult Philosophus in 2. Physi. Quaecumque ergo habent formam in materia: sunt naturalia, quia habent in se formam materialem, & matetiam: de quibus dicitur natura. sed caelum Empyreum hent formam in materia: cum sit corpus. ergo est quid naturale, & per consequens quid mobile, cum na¬ tura sit principium motus, & quietis eius, in quo est per se, & primo, vt in 2. Physi. dicitur:

IN CONTRARIVM est quod habetur in lirtera, vbi dicitur quod huiusmodi corpus est a volubilitate mundi semotum: quod non esset si esset quid volubile, vel mobile.

Dub. I. Lateralis. An celum Empyreum sit lucide. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 2. sent d. 2. art. 2. Item quol. 6. art. 19. Th. Arg. d. 2. q. 2. barth. seb c. 3. 1. Dec. q. 2.

VLTERIVS Autem. quia cgdi tio huiusmodi corporis non folum ponitur immobilitas, sed etiam luciditas: queritur de luci ditate eius. Et vr, quod non sit luci¬ dum: nam causa luciditatis vi esse spissitudo materiae: & ideo videmus, quod ignis in sua sphaera non lucet: quia non est spissus. Congregatio enim dyaphani vr facere spissitudinem, vt Fhiilosophi tradunt: vt apparet in crystallo: vbi partes dyaphani congregate luciditatem quandam generant: sed illud caelum cum sit quid maxime for¬ male & subtile: videtur, quod non sit spissum: & per consequens, quod non sit lucidum.

Praeterea si illlud celum esset lucidum, quia vndique nos circundat; semper faceret nobis diem. cum enim sit tantum corpus, si ponatur splendi¬ dum: tunc in reddendo lumine esset multo maio ris virtutis, quam Sol: & per consequens, vt dixi¬ mus, semper faceret diem. sed hoc est falsum: ergo illud, ex quo sequitur: videlicet, quod sit lucidum.

IN CONTRARIVM est quod habetur in littera: vbi dicitur, quod dicitur emphyreum non ebre sela frlendore:

Dub. II. Lateralis. An Caelum Empyreum sir intta¬ riabile. Conclusio est affirmatiua.

D. Thomas locis supra citatis. Thom. Arg. d. 2. q. 2.

VLTERIV5. autem, quia vt di¬ citur, huiusmodi caeli est tertia conditio inuariabilitas: quaeritur, vtrum sit inuariabile. Et videtur, quod non. quia quicquid est rarefa¬ ctibile, & condensabile est varia bile. Sed illud caelum est rarefactibile, & condensa bile: quia fiet ibi sonus vocalis: quando enim Sancti erunt ibi cum corpore: dignum erit, quod ipsi sinctitotum, quod habent, ordinent ad laudem Dei: ipsam ergo linguam corporalem, quam ha¬ i bebunt post resurrectionem, ordinabunt ad lau¬ dem Dei: propter quod erit ibi vox, seu sonus vocalis sed hot non potestese niliin corrore tate factibili, & condensabili: ergo &c.

Praeterea omne corpus, per quod fit motus, est rarefactibile, & condensabile: aliter esset dare vel vacuum. vel duo corpora in eodem, vnde & philo¬ sophus in li. de celo, & Mundo, ait quod si stella moueret per se: vel scinderet orbem, vel esset vacuum: vel essent duo corpora in eodem: quia ergo corpora Sanctorum mouebuntur per ipsum caelum empyreum, oportet dare alterum horum trium: sed multo videtur rationabilius, quod illud corpus rare factibile fit, & condensabile, quam quod sit dare vacuum: vel quod sit dare duo corpora in eodem: ergo, &c.

IN CONTRARIVM est quia, vt dicebamus, huiusmodi celum est a volubilitate mundi semotum. quod non esset si esset rarefactibile, & condensabile.

Resolutio Articuli II. celumuempreum est immobile. idqne patet ppecta. li ordine corporum,ex ordinem generali, esque ipso fine

RESDONDEO dicendum ad quaestio. nem prima: quod celum Empyreum e¬

se imobile, triplici via venari possumus.

Primo exspirituali ordine corporum.

Secundo ex generali ordine, qui requiritur ter agens & patiene.

Tertio ex ipso fine; ad quem factum est. quia ad hoc factum est, vt sit locus contemplationis, & vt sit locus Beatorum.

propter primum sciendum, quod videtur, vt in arguendo dicebatur, mirabile, quod ipsi ange¬ li, qui sunt contemplantes, possint moueri de loco ad locum, & ipsum caelum Empyreum, quod est propter contemplantes, nen possit sic moueri. Propter quod sciendum, quod aliter est in corporibus, aliter in spiritibus. nam omnia corpora mobilia dependent ex primo mobili. non autem sic oportet esse in angelis, vt quod operatio vnius an¬ geli secundum hunc ordinem, quem videmus, necessario dependeat ex operatione alterius: si enim cessaret motus caeli: nisi Deus mutaret ordinem v¬ niuersi, secundum hunc ordinem, quem videmus; cessaret motus cuiuslibet corporis. Vnde in S. Physicorum dictus est motus caeli, quasi vita in entibus, vbi Commentator vult, quod ille morus vita sit in rebus mobilibus, quia sicut anima est principium motus in animalibus, & si non esset anima, non mouerentur animalia; ita ille motus est principium motus in mobilibus: & si non esset ille motus, non mouerentur mobilia. propter quod ille motus potest dici vita mobilium: sicut anima animalium. Ex hoc autem ordine mobilium corporum, apparere potest quod secundum hunc ordinem, quem videmus, celum illud debet esse immobile. Arguemus enim ex reuelatio¬ ne, & ex ordine, quem videmus. Ex reuelatione quidem supponemus, quod supra celum crystallinum, siue supra caelum aqueum: sit istud celum Empyreum. Sed caelum aqueum est illud quod Philosophi nescientes nominate, vocauerunt ipsum vltimum mobile, quod sic vocatum est, quia semp vniformiter mouetur. viderunt enim Philosophi¬ spheras y. planetarum moueri diuersis motibus: ideo super 7. sphaeras planetarum posuerunt octauam sphaeram, quam vocamus caelum sidereum: vbi vide¬ mus tot stellas positas. Rursus, quia viderunt illam octauam spheram moueri diuersis motibus: posuerunt vltra octauam sphaeram nonum celum, quod nescientes describere, cuius naturae sit, vocauerunt ipsum primum mobile, dicentes, quod ex motu eius dependet omnis alius motus. cum ergo caelum Em pyreum ponatur supra huiusmodi caelum: quia aum hunc ordinemi, quem videmus, nullum est cori¬ pus mobile, nisi quod est infra illud nonum coelum: caelum empyreum, quod est supra, non erit quid mobile. Vam & Isidorus libro primo de summo ho¬ no. c. 9. ait, quod tpns, non ad eas creaturas, quae supra celos sunt, sed ad eas, quae sub caelo sunt, dicitur pertinere. Et sicut tempus, quod fundatur in motu noni caeli, non pertinet nisi ad creaturas, quae sunt sub illo coelo: ita & motus illius coeli non habet influentiam, nisi in corpora, quae sunt sub illo¬ coelo. si ergo secundum hunc ordinem, quem vide¬ mus: nihil est mobile inter corpora nisi ex influentia motus noni caeli, caelum empyreum, quod est supra nonum caelum, & in quod non habet influen tiam motus noni caeli secundum hunc ordinem, quem videmus, debet esse immobile. Ex ipso ergo ordine corporum, concluditur illud celum es¬ se immobile¬

Secunda via ad ostendendum illud celum esse immobile, sumitur ex naturali ordine, qui requiritur inter agens, & patiens. nam secundum Au¬ gust. 9. super Gen. natura id agit interiori motu¬ nobisque occultissimo: cui tamen si Deus subtrahat operationem intimam, qua eam substituit, & fecit, continuo tanquam extincta nulla creatura remanebit. Et 5. lib. eiusdem lib. ait: Mouet itaque occulta potentia Deus vniuersam creaturam suam, eoque motu illa versata: dum angeli iussa profi¬ ciunt, dum circumeunt sidera, dum alternant venti, dum abyssus aquarum lapsibus, & diuersis etiam per aerem conglobationibus agitatur, dum vireta pullulant, suaque semina euoluunt: dum ani¬ malia gignuntur, vatioque appetitu proprias vitas agunt: dum iniqui iustos exercere permittuntur, explicat secula. quae illi, cum primum condita sunt, tanquam implicita indiderat, quae tamen¬ in suos cursus non explicarentur, si ea ille, qui conm¬ didit, puido motu administrare cessaret. Propter quod patet plane ex auctoritate prima, quod si ope¬ ratio diuina subtraheretur: extincta esset operatio naturae. Et ex auctoritate secunda manifestum est, quod nisi occulta Dei potentia moueret omnem creaturam, nec angeli aliquid operari possent, nec sydera voluerent, nec eent actio aliqua creaturae. Propter quod diligenter aduertendum est, quod ordo agentis ad patiens innititur ordini, & actioni diuinae: cum enim fuit creatura producta: ex ordine diui¬ no habuit, quod sic ageret: & quod sic passa subiice¬ rent agentibus. subiecit enim Deus passa suis agen tibus, & in omni actione creaturae Deus subiecit actiuis passiua, vt actio creaturae possit subsistere.

Ex hoc autem ordine possumus arguere immobilitatem coeli empyrei: vt dicamus ideo illud esse immobile, quia Deus non subiecit ipsum alicui virtuti alicuius creaturae mouentis. Posset enim illud corpus moueri a Deo: sed non est mobile, nec a seipso: quia nuilum corpus seipsum moue¬ re pont, nisi per accidens, nec ab aliqua creatura. est ergo illud celum immobile, non quod Deus non posset ipsum facere mobile: sed modo, quo dictum est.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex fine. nam oportet, vt coniter ponitur, conditiones illius coeli accipere secundum, quod conuenit statui beatorum, quia ad hoc factum est, & quia illi sunt in plena participatione aeternae lucis, & in plena participatione pacis, ideo est illud corpus immobile.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod vt patet per iam dicta, non est simile de angelis, & de corporibus, quia non damus vnum angelum, ex cuius motu dependeant omnes motus aliorum angelorum, sicut damus vnum corpus scundum hunc ordinem, quem videmus: ex cuius motu dependent mot oium aliorum corporum. Vel possumus dicere, quod ipsis beatis ad aliquod deseruit quod possint moueri de loco ad locum: nam ex hoc ostenduntur esse liberi arbitrii: vt possint esse in hoc loco, vel in illo: secundum quod eis placet. ostenditur etiat ex hoc beatitudo ipsorum corporum glorificato. rum, quod sint corpora illa agilia, vt quod statim fint, vbi volet anima. sed in nullo deseruiret bea¬ tis nec quantum ad spiritum, nec quantum ad cor¬ pus, quod coelum empyreum moueretur, & quia propter beatos factum est, ideo dignum est illud coelum esse immobile.

Ad secundum dicendum, quod corpus ratio¬ ne, qua quantum, est mobile secundu rationem generalem corporis. non enim hoc repugnat illi corpori ratione, qua quantum, quod sit nobile: sed ronne, qua tale quotum, vt quia non est subditum secundum motum alicui virtuti creatae, vel quia non recipit influen¬ tiam ex motu noni caeli. vel quia sic factum est immobile, quia sic requirit status, & conditio beatorum. pp quod licet sit corpus quitum, & licet ronne huius non repugnet ei, quo vbi est vna pars possit eem alia, repugnet taie ei, vt diximus, prout est tale quantum. Vel possumus dicere, vt ab aliqubus dime, quod quanto secundum quantum non debetur locus, nec motus scundum locum: propterea mathematica non sunt in loco nisi similitudinarie. nam Mathematicus abstrahit a motu, & a materia. Propter quod drm in primo de Gfiatione, quod Mathematicis similiter, i. similitudinarie dandum est habere tactum, & locum.

Ad tertium dicendum, quod naturale, vt com¬ muniter ponitur, vno modo diuiditur contra ens in anima, & sic dicitur naturale, quicquid est ali¬ quid in rerum natura. Alio modo ens naturale diuiditur contra ens diuinum, secundum quem modum distinguit triplex modus essentialis Philosophiae¬ vt patet ex 6. Meta. l. Naturalis, Mathemati es. & Diuinus: vt dicantur illa naturalia, quae sunt con¬ uncta motui secundum esse, & diffinitionem: illa vero dicantur mathematica, quae sunt coniuncta motui secundum esse, non secundum diffinitionem. Sed illa dicantur diuina, quae sunt abstracta a motu: non solum secundum acceptionem animae, sed etiam secundum esse, secundum quem modum caelum Empyreum est,quid diuinum: quia etiam secundum suum esse est immobile. Cum ergo dicitur, quod natura est principium motus eius, in quo est: intelligendum est de corporibus naturalibus, quae sunt de consideratione naturalis: secundum quem modum coelum empyreum subterfugit huiusmodi considerationem: cum enim diffinitur natura, quod est principium motus, &c. non potest accipi natura large prout diffinitur a Boetio in libro de duabus naturis, & vna persona Christi: quod est vnamquamque rem informans propria differentia. sed oportet, quod magis stricte acci¬ piatur natura, secundum quod est de consideratione Philosophi naturalis, qui nunquam abstrahit a motu, sed omnia considerat per comparationem ad motum: immo forte adhuc magis stricte oportet accipere naturam, quam de ea consideret Philosophus naturalis: vt dicatur Natura illud, quod determinate est principium motus ad vnam differem tiam positionis. in talibus enim natura est principium motus, & quietis, secundum quem modum non diffinitur natura, vt est in coelo: quia coelum mouetur ad omnem differentiam positionis: & ibi natura est principium motus, & non quietis. nisi forte in alia significatione acciperemus quietem prout in his, quae super physicis edidimus, in coelo saluauimus quietem, & motum: caelum ergo empyreum non est sic naturale, quod debeat di ci mobile.

Quod vero in praecedenti qu. arguebatur: quod omne corpus mobile, & omne mobile corpus: di ci debot, quod verum est de corpore naturali. Et si dicatur quod naturalis potest considerare de omni cor¬ pore: dici potest quod Philosophus credidit non esse aliquod corpus non subiacens motui: ideo putauit, quod de omni corpore consideraret naturalis. verum quia illud est corpus vltra nonum coelum, & motui non subiectum, non pot est dici natura¬ le, & mobile: sed diuinum, & immobile.

RESOIVTIO DVP. I. Caelum Empyreum est totum splendidum, & lucidum: lumen tamen a Sole non habet: nec est rarefacti. bile: nec condensabile.

AD id autem, quod quaerebatur: vtrum illud corpus sit lucidum, dici dent: quod scumu quosdam illud corpus non est lucidum, quod de se radios emittat: sed drm lucidum, quia est corpus valde for¬ male: & est de natura lucis: videntur tamen isti duplici motiuo moueri ad dicendum, quod illud cor¬ pus non est lucidum, quia de se radios emittat. Sed dim lucidum, quia est de natura lucis. vnum motiuum est: ne contradicant sensui. vr enim istis, quod si esset sic lucidum quod emitteret radios: propter abundantiam clhritatis eius semper faceret circa nos claritatem magnam: ita quod absentia Solis non posset in nobis noctem causare: quod esset negare sensum. Secundum eorum motiuum est: ne contradicant intellectui: nam istud corpus, quod dr Empyreum calum: cum sit dignius alijs: non debet esse spissius, sed rarius: vt sit formalius, non materialius: & quia si non sit corpus spissum: sequitur quod nullos emittat radios: nam ex spissitudine contingit quod aliquid sit splendidum, idest radiosum. Hoc ergo ordine procedemus in quaestione proposita: quia primo declarabimus illud coelum esse splendidum id est radiosum. Secundo soluemus has difficultates praetactas: ostendentes quod hoc ponere nec com tradicit sensui, nec intellectui. Propter primum sciendum, quod Philosophi vsque ad hoc deuenerunt, qud essent nouem caeli. 7. deseruientes planetis. & S. quod vocauerunt sidereum, & nonum, quod nesciuerunt cuius conditionis esset: vocauerunt tamen ipsum primum mobile: cum scundum Sanctorum snias illud nonum coelum sit coelum aqueum: siue coelum crystallinum. perper quod vnus modus exponendi, quod fecit Deus firmamentum, & diuisit aquas, quaed erant supra firmamentum, ab aquis, quae erant sub firmamento: est quod huiusmodi firmamen¬ tum sit coelum sidereum, quod drm factum se da die: & diuisit inter aquas, que sunt supra firm mentum, ist inter coelum aqueum, siue inter coelum cristallinum: quod est supra firmamentum. est supra octauam sphaeram, siue supra celum sidereum. quia coelum illud est coelum nonum id est coelum aqueum. coelum ergo sidereum diuidit inter a¬ quas, idest inter coesum aqueum: quod est supra¬ firmamentum: & aquas, quae sunt sub firmamento id est has aquas fluxibiles. Habet autem & aliam expositionem, sed de hoc non sit nobis curae: sufficiat autem ad praesens scire: quod supra coelum sidereum est coelum aqueum, de quo potest exponi quod dicitur: Benedicite aquae omnes, quae super coelos sunt, domino. Huiusmodi autem caelum aqueum dictum est: non a frigiditate, sed a dyaphaneitate: sicut coelum¬ empyreum, idest igneum dictum est non a calore, sed a splendore. Est enim aqua peruia & frigida: & coelum dicitur aqueum non quia frigi¬ dum: sed quia dyaphanum siue peruium: & ignis est calidus & lucidus: & coelum inde dicitur igneum, non quia calidum, sed quia lucidum. sed non oportet sic abstringere ethymologiam vocabuli. nam si caelum crystallinum dicitur aqueum propter dyaphaneitatem: multo est magis dya¬ phanum, quam sit aqua: sicut & alii coeli, vbi sunt dyaphani, sunt multomagis transparentes, & peruij, quam sit aqua: sic & caelum empyreum licet dicatur igneum a splendore, multomagis est splendidum, quam sit ignis: ita quod si ignis non lucet in sphaera sua: illud tamen lucet in sphaera sua. si ergo caelum empyreum diceretur lucidum: quia esset de natura lucis: non quia esset radio¬ sum; vel quia esset in se spissum, tunc idem esset esse sic lucidum, quod esse dyaphanum, & peruium, quod non luceat, nec splendeat. ergo non differret coelum istud igneum a coelo a¬ queo, vel coelum istud empyreum a coelo cristallino. Sic ergo distinguimus coelos l. quia omnes isti coeli, quos videmus, sunt partim luci di, vt vbi est stella: & partim non lucidi, vt vbi est coelum. coelum autem aqueum est totum dya¬ phanum, coelum autem empyreum est totum luci¬ dum: consequens est, quod cuelum empyreum sit totum quasi stella, verumtamen tanta est dignitas illius corporis, quod licet omnes stellae, quas vide¬ mus, habeant lumen a Sole: illud tamen habet lumem a se. vt ergo distinguamus illud coelum a coelo aquaeo, quod est totum dyaphanum: & vt distinguamus ipsum a coelis planetarum, qui sunt partim dyaphani, & partim lucidi. dicamus, quod illud coelum, nec est totum dyaphanum, nec partim dyaphanum, & partim lucidum, sed est totum lucidum, & totum quasi Sol, & quasi stella. sed vtrum sit lucidum, quod non habeat de dyapha¬ neitate, in sequentibus apparebit.

Hoc viso: volumus soluere difficultates tactas. Et primo, quod hoc ponere non contradicat sensui. dicemus enim cum Philosopho, quod stella est spissior pars sui orbis: sed in ipsa spissitudine sunt gradus. nam aliquando in talibus corporibus est tanta raritas, vt non obsistat visui: aliquando vero est ibi aliqua spissitudo, quae visui obsi¬ stit: non tamen lumen generat, sicut apparet in corpore Lunae: tota emm luna obsistit visui: ita, quod quaelibet pars nobis caelat Solem, & quicquid est post lunam: non tamen tota luna lucet: immo sunt in ipsa Luna quaedam partes obscurae, & tenebrosae. Vnde autem contingat illa obscuritas. quidam phantastice narrauerunt, quod erat vmbra terrae: quidam vero, quod erat idolum maris, sed nec hoc nec illud stare potest. nam nec mare nec ter¬ ra semper se interponit inter solem, & lunam, sed solum hoc contingit inter metas Eclipsis. vt cum sol est in nodo, vt in capite, vel in cauda, vel circa nodum, vt circa caput, & caudam draconis id est circa sectiones illas, quae sic nominatae sunt. Rursus si macula illa Lunae esset vmbra terrae. quia si cor¬ pus transit per vmbram oportet, quod in alia, & alia parte recipiat vmbram. cum luna sit semper in continuo motu: semper in alia, & alia parte haberet maculam, quod videmus falsum. Sic si illa macula esset idolum maris: ita, quod luna esset quoddam speculum, in quo refulgeret idolum, & imago maris: tunc quia moto speculo, apparet in altera parte speculi idolum, & imago. quia luna mouetur continue, consequens esset, quod continue mutaretur huiusmodi macula, quod vide¬ mus ad sensum falsum.

Dicamus ergo cum Commen. in li. cae. & mundi, quod Luna habet diuersitatem in partibus, & vbi est magis densa, ibi magis resplendet: vbi autem non est ita densa, vt splendorem possit effi¬ cere, videtur quandam habere maculam. Maior ergo spissitudo requiritur in his coelis: ad hoc, quod luceant, quam ad hoc, quod visui resistant. Dice¬ mus ergo, quod secus est in his coelis, quos videmus, & in coelo empyreo. nam in his coelis, quos vide¬ mus est quadruplex differentia. aliquando. enim est tanta raritas, quod est ibi dyaphaneitas, & transparentia, quod coelum in illa parte est visui peruium: aliquando vero est ibi aliqualis densitas, quod visui obsistit: non tamen est ibi luminositas, sed magis quaedam macula, & vmbrositas, vt patet in macula lunae: aliquando autem est ibi plus de densitate: non, quod luceat, nec quod appareat maculosum, sed aliquid plus participat de splendore, & apparet axurineum: sicut vide¬ mus in octaua sphaera, siue in coelo sidereo, quod vbi non apparent stellae, nisi nubes impediant; videtur axurineus color. totum ergo coelum sidereum obsistit visui: sicut tota luna visui obsistit, & diuersitatem habet in partibus illud coelum, sicut diuersitatem habet in partibus ipsa luna. sicut ergo ipsa luna in aliqua sui parte est lucida, & in aliqua maculosa: sic illud coelum sidereum in ali¬ quibus suis partibus est lucidum, vbi sunt stellae. in aliquibus autem videtur agurineum, vt vbi non sunt stellae. propter quod apparet, quod coelum illud, vbi est axurineum: plus habet de densitate, quam habeat luna, vbi est maculosa. quod ex hoc colligi potest, quia color illius coeli axurineus, vt apparet ad sensum, plus videtur participare de splendore, quam color lunae maculosus. & quia vbi plus est de luce, & de splendore, ibi plus est de spissitudine: eo, quod stella secundum Philosophum in de coelo, & mundo est spissior pars sui orbis. consequens est, quod coelum illud, vbi apparet axurineum, sit spissius, quam luna, vbi apparet maculosa. In his ergo coelis, quos videmus, quod est lucidius, est spissius: coelum autem em¬ Pyreum non sic. quia, vt patebit, est splendidum, & aliqualiter peruium.

Ex his autem possumus soluere ad superius tacta. nam si luna etiam, vbi apparet maculosa, est ita spissa, quod non est peruia, sed obsistit visui: totum illud coelum, quod dicitur siderum, est ita spissum, quod non est peruium, sed obsistit vilui. Dica¬ mus ergo, quod coelum empyreum est lucidum, & splendidum, vt in litera dicit, & vt Beda, & Stra¬ bus aiunt: Sed quod nos hic inferius non illuminet, hoc est: quia coelum sidereum, quod est inter nos, & coelum empyreum, nobis eclipsat huiusmodi coelum, & propter sui spissitudinem, & quia ob¬ sistit visui, ideo non permittit, vt fulgor coeli em¬ pyrei illuminet istas inferiores partes: non ergo contradicit sensui, si ponamus illud coelum luci¬ dum, & splendidum. quia non contradicit sensui: si corpus spissum, quod obsistit visui: nobis caelat corpus aliquod luminosum.

Rursus haec positio non contradicit intellectui, quod erat secundum motiuum ponentium cor¬ pus illud nec splendere, nec lucere. Nam cum di¬ citur, quod corpus illud est magis formale, & io mi¬ nus spissum: & per consequens non lucidum, nec splendidum, dici debet, quod in istis coelis, quos vide¬ mus, spissitudo non facit ad indignitatem, sed facit ad dignitatem in elementis enim spissiora sunt viliora, vt terra, quae est spissior caeteris elementis: est faeex omnium elementorum. Sed in coelestibus partes spissiores sunt digniores. nam stella, quae est spissior pars sui orbis: est etiam pars dignior. Et si volumus dicere esse formaliora, quae sunt actiuiora: stella est pars formalior, quia actiuior: immo quia inter formas sensibiles lux videtur te¬ nere primatum: poterit hoc modo stella dici sui¬ orbis pars formalior, quia est pars lucidior, & plus habet de luce.

Quantum autem ad celum Empyreum dice¬ mus, quod spissiores partes in coelo, sunt digniores: non quia spissiores, sed quia lucidiores. quicquod ergo sit de spissitudine: tamen si volumus celum Empyreum ponere caeteris coelis dignius, debe¬ mus ipsum ponere lucidum, & splendidum, vt dicamus, quod sicut se habet pars ad partem: ita se habet totum ad totum: sicut ergo pars luci da, vt stella; est dignior, quam pars non lucida, siue quam pars dyaphana: sic quod est rotum luci¬ dum est dignius, quam quod non est lucidum: totum coelum itaque empyreum, quia est totum lucidum est dignius quolibet alio coelo. non ergo coelum empyreum dicitur esse lucidum, quia sit de natura lucis. quia hoc modo quilibet orbis pla¬ nerarum est quid lucidum: non enim est alterius naturae stella, quam suus orbis. Si ergo stella est de¬ natura lucis, & quaelibet pars sui orbis est de na¬ tura lucis: non tamen quaelibet pars orbis lucet, quia non quaelibet pars est illius conditionis, quod possit splendere, & lucere. Non est autem coelum Empyreum splendidum, vel lucidum, quia sit de¬ natura lucis, quia hoc esset esse lucidum secundum quid. nullus enim dicit, quod quaelibet pars coeli sit splendida: licet sit eiusdem naturae cum stella, quae est splendida. non ergo deberet coelum em¬ pyreum dici splendidum: si nec splenderet, nec luceret, sed solum esset de natura lucis. quare si absolute, & simpliciter dicitur in littera, quod illud coelum dicitur igneum a splendore: consequens est, quod actu luceat, & splendeat. Quia igitur illud coelum est dignius caeteris caelis: & quia, quod actu¬ splendet, est dignius, quam quod non splendet: consequens est, quod illud coelum actu splendeat, vt prae caeteris dignitatem obtineat.

Rursus, quia aliqui coelorum sunt partim lucidi, & partim non lucidi, vt omnes ilti 8. coeli, quos videmus, aliquod autem coelum est, quod in nulla sui parte est lucidum, vt caelum crystalli¬ num: ideo supra dicebatur, quod vt coelum Em¬ pyreum differat ab omnibus alijs coelis, & sit quod dignius eis: nec debet poni partim lucidum, & partim non lucidum: nec totumnon lucidum: sed totum lucidum. Tertio, quia habetur in littera ab¬ solute, & simpliciter, quod dicitur ignen a splen¬ dore: consequens est, quod actu splendeat, & quod sit simpliciter splendidum: non autem, quod sit solum de natura lucis, & quod sit splendidum scudum quid. Est autem diligenter aduertendum, quod totum coelum empyreum est lucidum, & splendi dum, & quod est spissius, quam sint orbes plane¬ tarum, qui sunt natura dyaphani, & non lucent, nec splendent, nec aliquem colorem habere videntur: nec axurineum, sicut viderur habere octaua spht¬ ra in partibus illis, vbi non sint stellae: nec macn¬ losum, sicut videc habere Luna in partibus illis, vbi apparet esse macula. sed vtrum illud coelum empyreum sit ita spissum, quod visui obsistat, in sequenti quaestione patebit: cum quaeretur. vtrum per rationes naturales possimus inuestigare, qua le sit illud corpus. nam & crystallus drcitur esse lucidus, & splendidus, & tamen visui non ob¬ sistit. Dicemus ergo, quod in eoelis, vt punt pate¬ re ex dictis Philosophorum, & Sanctorum, quia non oia viderunt Philosophi, sed multa per reuelationem, & Spiritu sancto inspirati superaddiderunt sancti, sunt 9. distinctiones.

Prima: qu. a aliquid est ibi simpliciter spissum, & lucidum: habens a se, & non ab alio corpote, quod luceat, & huiusmodi corpus est solus Sol. Et ideo dicitur Sol quasi solus lucens.

Secunda distinctio, quia aliqua sunt ibi simpli¬ citer peruia, de se non lucentia, licet sint ex natu¬ ra lucis. & huiusmodi sunt orbes planetarum, qui de se sunt omnino peruij, & transparentes: ideo tales existentes, licet sint de natura lucis, non lucent: sicut ignis in sphera sua propter sui raritatem, & dyaphaneitatem: licet sit de natura lucis;, non lucet.

Tertia distinctio reperitur in coelis, quia sunt ibi aliqua spissa, non peruia, sed lucentia, &c re¬ splendentia: non per lucem, quam habeant a se, sed per eam, quam habent a Sole. & huiusmodi sunt omnes stellae, siue sint planetae, siue sint stellae fixae.

Quarta distinctio est, quia ibi est aliud non peruium: siue non dyaphanum, & non lucidum, sed habens colorem maculosum, & huiusmodi sunt omnes partes Lunae: in quibus est macula. sunt enim omnes illae partes non transparentes, sed habentes colorem maculosum.

Quinta distinctio est, quia sunt ibi aliqua non lucentia, nec splendentia per aliud: nec omnino dyaphana, vel peruia: nec habentia colorem maculosum, sed habentia colorem agurineum, & huiusmodi sunt omnes partes octauae spherae, in quibus non sunt stellae. Et omnes huiusmodi diuersitates, vel distinctiones sunt in istis 8. sphaeris, vel g. coelis, quos videmus. Et si quaeratur, quae sit causa omnium istarum diuersitatum; Dicemus, quod raritas, & densitas. nam sphaerae septem planetarum, quae sunt omnino dyaphanae, sunt omnino rarae. Sol enim, qui de se lucet, est valde dem¬ sus: stellae siue sint planete, siue fixae, que de se non lucent, sed splendent: habentes lumen a Sole; habent plus de densitate, quam alia: excepto Sole: partes Lunae maculose habent maculam ex defectu densitatis: color agxurineus in octaua sphera habet hoc ex defectu densitatis, quia semper stella, vel lucidum: est spissior pars sui orbis. Et ideo color axurineus in octaua sphera plus habet de densitate, & de spissitudine, quam color maculosus Lunae, quia plus accedit ad luciditatem.

Post istas autem quinque distinctiones, & disse¬ rentias luciditatis in istis 8. coelis, quos videmus sunt duae differentiae, vel distinctiones in alijs duobus coelis, quos non videmus: videlicet in coelo aquaeo, vel crystallino, quod Philosophi vocauerunt vltimum mobile, de quo dicitur in scriptura: Benedicite aquae, quae super coelos sunt, lomino: & in coelo empyreo id est in eo sic dicto non tcalore, sed a splendore. Coelum enim aqueum, iue crystallinum, siue vltimum mobile: habet di¬ distinctionem ab alijs secundum quandam clari¬ atem: habet enim distinctionem ab alijs, & dicitur coelum aqueum: non a frigiditate, sed a dya¬ phaneitate. Illa tumn dyaphaneitas magis est a cla¬ titate, quam ab alio, & ideo dicitur crystallinum propter claritatem. quia aqua multa fit obscu¬ 2a. sed illud coelum cum sit tantum propter magnam claritatem, quasi crystallinum: non est obscurum, sed dyaphanum, & peruium, siue transparens. Coelum vero empyreum, quod dicitur igneum non a calore, sed a splendore, habet septimam differentiam, & distinctionem ad omnes alios coelos. Nam oportet coelum illud esse tale, quod resplendeat. quia hoc dicunt omnes Sancti loquentes de hac materia: & oportet, ipsum ponere esse tale, quod aliquo modo transpareat. nam, quia maxima erit recreatio Sanctorum, quod idebunt se ad inuicem etiam corporaliter; oportet illud coelum ponere esse tale, quod Beati possint ibi mutuo se videre, vt ex hoc beati speciale gau¬ dium accipiant: & ideo quia coelum illud dicitur igneum, cum Philosophus distinguat, quod est triplex ignis: videlicet ignis lux: prout ignis est in sphaera sua: qui dicitur ignis lux. quia est de na¬ tura lucis: tamen nec lucet, nec splendet propter claritatem suam. Secundo dicitur ignis, qui est ignis carbo: qui habet esse in materia densa, & compacta. Tertio dicitur ignis flamma: qui splen¬ det prae omnibus alijs, & est aliquo modo clarus. quia si aliquid valde lucidum esset in flamma, posset ibi apparere. Sic ergo imaginabimur, quod totum coelum empyreum non ratione caloris, sed ratione splendoris est quasi quaedam flamma. ibi ergo post resurrectionem corpora Sanctorum existentia, quae lucebunt sicut Sol, non sicut Sol nunc, sed sicut Sol tunc, qui erit in luciditate septuplus. quia tunc lux solis erit sicut lux 7. dierum; erunt in illo caelo empyreo, vel in illa flamma, quasi quaedam gemmae splendidis¬ simae longe splendidiores, quam sit illud caelum empyreum, vel illa flamma, vt ex hoc beata corpora videant se ibi ad inuicem, & exinde resultet tantum gaudium, & tanta delectatio, vt secundum illud genus visionis maior cogitari non possit.

RESP. AD ARc. DVP. II.

AD primum dicendum, quod solutum est per iam dicta: nam illud corpus debet poni dignius alijs: ideo debet poni illo modo formale, & illo modo subtilius, quod sit alijs dignius: non autem, quod sit indignius: ideo debet poni splendidum: non autem non splendidum.

Ad secundum etiam patet solutio per iam di¬ cta. quia, & si illud caelum actu splendet, non tamen hic inferius nos illuminat, nec facit nobis diem. quia lumen illud, vt patuit, nobis caelat caelum sidereum, siue octaua sphera, quam aliquo modo, vt patuit, est tota spissa, & non oculis nostris peruia.

RESOLVTIO DVB. II. Necessitas eorum, quae ponuntur in caelo, nullam prorsus condensationem, nec rarefactionem ibi admittit, cum nuslam peregrinam passtonem patiatur: Neque id postulat Beatorum locutio, quae fietper aerem connaturalem in gutture complantatum: & sonus vocalis per Emppreum, tanquami¬ per organum multiplicabitur, nulla penitus scis¬ sura medii facta.

AD id autem, quod quaerebatur vtrum illud coelum sit rarefactibile, & con¬ densabile; Dici debet, quod cum a¬ lii caeli sint ab omni peregrina impressione remoti; propter quod nec sunt rarefa¬ ctibiles nec condenfabiles, vt potest haberi ex dictis Philosophis multomagis istud caelum, quod est ceteris dignius, est ab omni peregrina impressione remotum: nec rarefactibile, nec condensa¬ bile poni debet. Vnde & lob loquens de caelis ait: Numquid cum eo fabricatus es caelos: qui solidissimi sunt, & quasi aere fusi sunt, minus di¬ cit, & plus intelligit. nam licet sit valde solidum, quod est aere fusum; attamen & de eo, quod tale est, posset aliquid amoueri. Sed caeli ita solidi sunt, vt nullo modo scissuram pati valeant. Vnde & Phiolsophus in de caelo, & mundo. pro magno inconuenienti habet, quod stella moueatur sine orbe, ne ponatur scissio orbis.

Aliqui tamen Doctorum non videntur habe¬ re pro inconuenienti, quod illud caelum sit ra¬ refactibile, & condensabile. Quod dupliciter de¬ clarare nituntur. Primo per ea, quae ponuntur in alijs caelis. Secundo per ea, que debemus po¬ nere in Beatis. Nam aliqui Astronomorum, vt Ptholomaeus sentire videtur, semper inter duas sphaeras caelestes, vt possent saluare corum motum, posuerunt aliquod corpus rarefactibile, & condensabile. Quare si inter sphaeras ipsas caelestes Ponitut aliquod tale corpus, ergo ponere caelum empyreum esse tale, videlicet rarefactibile, & condensabile, non videtur inconueniens secundum istos. Item hoc idem videtur esse ponendum per ea, quae debemus ponere in Beatis. nam dicere, quod beati cum erunt ibi in corpore, non loquantur, videtur absurdum. cum ergo sonus non fiat nisi in corpore rarefactibili, & condensabi¬ li, videtur, quod caelum Empyreum sit rarefactibi¬ le, & condensabile: nec hoc est, vt aiunt, ad indignitatem illius corporis. quia hoc habebit, vt est organum beatorum: non est autem modicae dignitatis esse talium organum.

Haec autem motiua non sufficienter concludunt intentum. Nam falsum est, quod inter sphaeras caelestes sit aliquod corpus rarefactibile, & condensabile. nam secundum Philosophum in de coelo, & mundo: Corpora sicut se extendunt ad si¬ tum, sic se superant dignitate. vt quae sunt supe¬ nora situ, sint excellentiora dignitate. corpus aunt rarefactibile, & condensabile, quod est corpus patiens peregrinam impressionem, ponere inter duas sphaeras caelestes, vel super aliquam spheram caelestem: est omnino ridiculum. vltra enm orbem Lunae non se extendit sphaera actiuorum, & passiuorum, nec aliquid vltra solis orbem est, quod patiatur peregrinam impressionem. dicere autem, quod propter motum spherarum oporteat ponere corpus tale, nullam habet apparentiam. nam illae sphaerae taliter se contingunt, vt nullum intercipiatur vacuum inter eas, & solidiffimae sunt, vt propter motum nullam peregrinam impressionem patiam tur. Irrationale itaque est ponere tale corpus in¬ ter huiusmodi sphaeras. quia si aliqua causa est, quare poni debeat tale corpus inter huiusmodi sphaeras, vel hoc erit propter motum, ne sit vacuum, vel propter corpora mobilia, ne laedantur. Ad neutrum autem horum est vtile. non enim est vti le hoc ponere propter motum: ne sit vacuum. quia motus circularis non requirit medium, nec spatium, & sphaerae illae, vt diximus, sic se contin¬ guit, vt nihil vacuitatis sit ponere inter eas. Nec etiam ponendum est tale corpus inter coelestes sphaeras propter corpora mobilia, ne laedantur. quia, vt diximus, sphaerae illae solidissimae sunt, vt nihil laesionis pati possint. Secundum etiam motiuum propter sonum vocalem non concludit. quia dato, quod ibi sit talis vox in patria, non oportet ponere, quod coelum empyreum sit rarefactibile, nec conden¬ sabile. Quia, enim tale coelum ponitur esse organum beatorum: quanto nobilius potest poni tale organum, saluando ea, quae saluanda sunt in beatis, tanto nobilius poni debet. & quia absque eo, quod ponamus tale corpus posse scisluram pati, saluare pos¬ sumus, vt patebit, quod ibi esse valeat sonus vocalis; ion irrationale est ponere nobile corpus posse pati¬ peregrinam impressionem, & esfe rarefactibile, & condensabile. Quaerunt ergo isti adhuc dissolui hanc difficultatem, quomodo ibi esse valeat fo¬ nus vocalis, sed non concludunt intentum. Sciendum ergo, quosdam sic distinxisse de sono: Sonus alicubi est realiter tantum: alicubi intentionaliter tantum: alicubi intentionaliter, & realiter. In illa enim parte, vt aiunt, aeris, vbi fit, & generatur sonus, est realiter tantum: post partem autem illam, quamdiu fit sonus cum scissura, & motu aeris, est ibi intentionaliter, & realiter: sed postquam multiplicatur sonus sine scissura aeris, est ibi intentio¬ naliter tantum. Non est credibile, quod vox ani¬ malis tantum de aere perturbet, & moueat, quantum a remotis auditur, quod sola enim motio labiorum, vel impulsio aeris ad vocalem arteriam tantum de aere a remotis vndique scindat, quantum auditur: nullus sanae mentis concederet. Propter quod cogimur ponere, quod multiplicet se sonus in aere, vltra quod aer scindatur, vel moueatur, & quia sonus realiter generatur ex scissura aeris. eogimur ponere, quod in aliqua parte aeris fit so¬ nus intentionaliter tantum. Quod ergo ponatur sonus alicubi intentionaliter tantum: alicubi tantum intentionaliter, & realiter, veritatem habet. Sed quod alicubi ponatur realiter tantum, non credimus verum esse. Mouebantur enim hoc ponentes hoc motiuo. nam in aere primo scisso est sonus realiter, ille autem aer ad aerem immediate asfi¬ stentem dupliciter comparatur, & vt scindens, & vt intentionaliter immutans. Prout ergo aer primo scissus scindit aerem proximum, generatur ibi sonus realiter, sed prout aer primo scissus habet in se sonum realiter, & immutat aerem secundo scissum, fit ibi sonus intentionaliter. Propter quod in aere primo scisso, vt aiunt, est sonus realiter tam tum. In aere vero secundo, vel tertio, vel quotiens deinde erit scissio, erit sonus realiter, & intentio¬ naliter. In aere aunt non sciffo, quamdiu se multiplicat vlterius sonus erit sonus intentionaliter tantum. Sed nulla est ratio, quare aer primo scis¬ sus habens in se sonum realiter possit facere in ae¬ re secundo scisso sonum intentionaliter, & quod aer secundo scissus habens in se sonum realiter, non possit facere in aere primo scisso sonum in¬ tentionaliter. semper enim fit Eecho, & semper reuertitur sonus, licet non semper sit huiusmodi Echo fortis, vt declaratur in secundo de anima, vt probat Philosophus per ea, quae fiunt in luce¬ & vt ibi in scriptis nostris diffusits declarauimus. ergo qua ratione aer primo scissus facit sonum intentionalem in aere secundo scisso: pari ratio¬ ne reuertitur sonus, & aer secundo scissus, & facit intentionem soni in aere primo scisso. Sed in hoc multum insistere, est extra propositum per¬ gere: sufficiet autem ad propositum scire, quod sonus alicubi est realiter, & intentionaliter: vt vbi fit sonus cum scissura aeris: alicubi est intentiona¬ liter tantum, vt vbi fit sonus sine scissura mediji. Secundum ergo haec dicemus, quod. Beati in gutture habebunt aerem connaturalem, & complantatum, sicut nos in auribus habemus aerem con¬ naturalem, & complantatum, vt declarari habet in secundo de anima. t. S2. Ille ergo aer conna¬ turalis per impulsum factum ad vocalem arteriam, scindetur realiter, & generabitur ibi sonus: ex illo autem sono realiter, per coelum empyreum mult iplicabitur sonus intentionaliter tantum, vt possit ibi esse sonus vocalis, & vt alius alium au¬ dire possit. Et ad hoc valet motiuum illud de organo beatorum. erit enim illud celum in hoc organum beatorum, vt per ipsum deferantur voces a beatis prolatae. Quod autem hoc possit fieri si¬ ne scissura coeli: non est mirabile. nam & sine scissura aeris potest deferri sonus vsque ad audi¬ tum. est enim sensus susceptiuus specierum sine materia. sufficit enim, quod sonus in parte illa medij, quae est iuxta auditum, sit intentionaliter tantum, ad hoc, quod auditus percipiat huiusmodi sonum. Et quia ad esse sonum intentionaliter tantum non requiritur scissura medij, poterit coelum Empyreum in hoc esse organum beatorum, & esse medium deferens similitudinem vocis a beatis platae: absque eo, quod caelum empyreum scissuram aliquam patiat

RESP. AD ARG. DVP. II.

AD primum dicendum, quod vt patet per iam dicta, ad hoc, quod in coelo umpyreo sit sonus vocalis, sufficit, quod aer plantatus, & connaturalis scindatur, & generetur ibi sonus: non autem oportet, quod ipsum caelum Empyreum scissuram aliquam patiat.

Ad secundum dicendum, quod hoc faciet subtilitas corporis glorificati. corpus enim glorificatum potest esse, & moueri in alio corpore. Mouebuntur enim Beati per coelum Empyreum, sed propter hoc non erit ibi vacuum, nec scissio coe¬ li, sed erunt corpora glorificata simul cum coelo¬ Empyreo, sed de hoc tractare ptinet non ad hunc librum, sed ad quartum.

ARTIC. III. An Coe lum Empyreum esse, hut¬ manis rationibus inuestigari osstit. Conclusto est negatiua.

Th. Arg. d. 2. q. 2. art. 1. Barth. Syb. cap. 3. Dec. 1. q. 1. 2.

TERTIO quaeritur de notitia, quae potest haberi de illo coelo. vtrum possit inuestigari per ra¬ Itiones humanas. Et videtur, quod sic. nam si possumus per¬ rationes humanas inuestigare, quod est longinquius ab intellectu nostro, multo magis inuestigare poterimus, quod est propinquius. sed secundum Philosophum in secundo Metaphy. Intellectus noster ad ea, quae sunt manifestissima in natura, se habet, sicut oculus noctuae ad lucem diei. igitur ad Deum, qui est manifestissimus i natura, nos se habemus, quasi noctua ad solem, & hoc videtur summe remotum ab intellectu nostro. Sed possumus per rationes naturales inuestigare Deum esse: qui est sic im¬ proportionatus intellectui nostro, multo ergo magis per rationes naturales inuestigare poteri¬ mus ea, quae sunt infra Deum, quae non sunt no¬ bis sic improportionata. coelum itaque Empy¬ reum est nobis sic inuestigabile.

Praeterea, nostrum intelligere, vel est phantasia, vel non est sine phantasia, vt dicitur in primo de anima: Quaecunque ergo possunt habere in imagine nostra idolum, & phantasma, sunt magis no¬ bis intelligibilia, quam quae phantasma habere non possunt, sed per rationem naturalem inuestigare possumus substantias separatas, etiam, quad phantasmate carent, multo ergo magis hoc po¬ terimus de coelo Empyreo.

Praeterea per rationes naturales inuestigare possumus substantias separatas esse. quia habent aliquem effectum in haec inseriora: sed coelum empyreum, vt patebit, habet influentiam in ista corporalia, & in ista inferiora, ergo per ratio¬ nes naturales inuestigare possumus huiusmoodi coelum esse.

IN CONTRARIVM est, quia quae per rationes naturales inuestigari possunt, fuerunt a Philosophis sufficienter declarata, & determinata, vel saltem aliquo modo tacta: de coelo autem Empyreo nullus Philosophorum, non solum non sufficienter determinauit, sed etiam nec ali¬ quid tetigit, quod sit tale quid. per rationes ergo naturales inuestigari non potest¬

Dub. Lateralis. An caelum Empyreum, qualesit. humuanis rationibus inuesticari possit. Conclusto esst affirmnattua.

Th. Arg. d. 2. q. 2. art. 2. & vide eosdem Doct. supra citatos.

VLTERIVS autem, supposito, coelum empyreum esse: dubitatur an possit per rationem inuestigati, quale sit. Et videtur, quod non. quia quale esse prae¬ supponit esse. quod ergo non potest inuestigari, quod sit: non poterit inuestigari, quale sit.

Praeterea: ea, quae sunt remota a sensibus, facilius inuestigantur, quod sint: quam, quod quid sint, vel qualia sint, vt apparet in substantijs separatis: de quibus statim possumus scire eas esse: non autem quid, vel quales sint. Vnde quid sint, & quales sint, etiam sapientes sapientibus contradicunt: omnes tamen suppouunt eas esse: quare si de coelo empyreo non possumus inuestigare, quod sit, mul tomagis non poterimus inuestigare quale sit.

IN CONTRARIVM est. quia multi Doctorum supponendo coelum esse: per rationem arguunt quale debeat esse.

Resolutio Artic. 3. Caelum Eumpyreum esse, humana, & neceffaria ratione inueniri non potest: sed quidem probabili: idque ex parte vniuersi: ex parte motus: & ex parte numeri in vniuerso.

RESPONDEO dicendum ad qu. primam, quod cum quaeritur: vtrum per rationes inuestigari possit coelum empyreum esse: dici potest, quod per rationes necessarias hoc inuestigare non possumus: possent tamen ad hoc ad¬ duci probabiles rationes. Propter primum sciendum, quod vt declarari habet in lib. Posteriorum: nostra cognitio incipit a sensu. quod ergo non est in sensu, vel perse, vel per suos effectus: a nobis per necessarias rationes inuestigari non porest. Inuestigamus emm per ronnes, esse octo coelos inferiores, & rationabiliter innestigamus esse nonum coelum: aliter tamen, & aliter: natura inuestiga¬ mus octo coelos esse. quia ipsi secundum se sunt in sensu: inuestigamus emm 7. coelos 7. planetarum esse alios ab inuicem. quia videmus illos 7. Planetas non habere omnino eundem motum. Et ideo, quia quilibet planeta in motu diseordat ab alio, cum non moueatur stella, nisi motu sui orbis: di¬ cimus cuiuslibet planetae esse alium, & alium orbem¬ Sic etiam, quia manifeste videmus octauam sphaeram habere alium motum a motu cuiuslibet planeta¬ tum: dicimus sphaeram illam esse aliam ab orbibus plane¬ tarum. Ex his ergo, quae videmus in sensu, vel quia oens istae sphaerae percipiuntur sensu, & secundum se, & in se; ideo multa possumus per ronnem inuestigare de¬ eis. Sed de vltimo mobili non est sic. ipsum enim secundum¬ se, & in se nullo modo subiacet sensui. Diximus enim in quomne praecedenti, quod vltra octauam sphaeram, non extendit se sensus noster. est enim tota illa octaua sphera spissa, vt non sit visui peruia, & vltra illam nihil videre possumus, licet non sit in qualibet sui parte aequaliter spissa. nam in aliquibus suis partibus non habet tantam spissitudinem, quod videatur ibi esse lux, sed videtur ibi esse quidam color agurineus: in omnibus tamen partibus habet spissitudinem tantam, quod visui obsistit, & quod vltra illam non extenditur visus. propter quod coelum nonum, siue vltimum mobile secundum se, & in se non subiacet sensui. Tamen secundu suos effectus sensui subiacet. nam compertum est per instrumenta astronomica, & per armillas, quod octaua sphaera mouetur diuersis motibus. Et quia omnis difformitas, reducitur ad vniformitatem: & quia vna, & eadem sphaera non posset habere di¬ uersos motus, nisi esset aliqua alia sphaera superior illa, quae eam giraret, & reuolueret sex quo compertum est octauam sphaeram moueri diuersis motibus) rationabiliter ponitur, quod sit ali¬ qua alia sphaera super illam eam girans, & reuoluens. Et etiam, quia oens isti octo caeli, quos vide¬ mus, mouentur diuersis motibus, vt istam diffor mitatem ad vniformitatem reducamus: supra omnes istos octo coelos ponimus nonum coelum mobile, quod semper vniformiter circumfertur. Potuerunt ergo Philosophi sufficienter per rationes inuestigare nonum mobile esse: sed quale illud no¬ num mobile sit: vtrum sit totum dyaphanum, vel totum lucidum, vel partim hoc, & partim illud: sufficienter inuestigare non potuerunt. Sic ergo dicendum est de nouem coelis: sed de decimo coelo, quod dici mus Empyreum, quia nec ipsum scundum se subiacet sensui, nec secundum suos effectus sufficienter sensui est subiectum; ideo per rationes necessarias no¬ titiam habere de ipso non est possibile, sed per rationes probabiles inuestigare ipsum esse, non est inconueniens.

Possumus autem ad hoc rones probabiles adducere. Primo ex parte perfectionis, quae est in vni¬ uerso. Secundo ex parte motus, quem in vniuer¬ so aspicimus. Tertio ex parte numeri, quem vide¬ mus in vniuerso. Propter primum sciendum secundum Philosophum in v. Physic. quod quando est hoc, & hoc: si reperitur postea vnum sine alio, quod reperitur aliquid, quod sit mouens, & motum. si reperitur postea aliquid, quod sit motum, & non mouens; ad perfectionem vniuersi requiritur, quod inueniatur aliquid mouens, & non motum. Hac autem demonstratione vsi sunt Philosophi ad probandum esse aliquod mouens immobile. quia, ex quo multa sunt mouentia, & mota: si separatur motum a mouente, quia reperitur aliquid, quod ita est motum, quod non est mouens; probabile est, quod separetur mouens a moto, & quod sit aliquid ita mouens, quod non sit motum. si etiam reperitur hydromel id est aliquid compositum ex aqua, & melle, quia reperiuntur ista coniuncta, & reperitur aliquod horum sepa¬ ratum ab alio: consequens est, quod reperiatur aliud separatum ab illo, vt si reperitur mel sepa¬ ratum ab aqua, consequens est, quod reperiatur a¬ qua separata a melle. Hoc ergo modo arguemus in proposito, vt quia reperitur coelum partim lucidum, & partim non lucidum, sicut sunt omnes isti octo coeli, quos videmus; si separetur vnum ab alio, vt si reperitur aliquod coelum totum non lucidum: sicut dicitur esse coelum crystallinum, vel vltimum mobile; consequens est, quod sepa¬ retur aliud ab illo, vt quod separetur lucidum a non lucido, & quod inueniatur coelum totum lucidum; cuiusmodi dicimus esse coelum empy¬ reum. Sed ista ratio probabilis est. nam nisi per aliquid aliud rectificetur huiusmodi regula, ex hac argutione vniuersali non concludetur intentum, sed inuenietur instantia. Nam vniuersaliter loquendo, non valet: eSi aliqua duo sunt coniuncta, si vnum naturaliter separatur ab alio, quod aliud naturaliter separetur ab illo. nam inueniuntur coniuncta substantia, & accidens: & inuenitur substantia, quae naturaliter est separata ab omni¬ accidente, sicut substantia prima: ipsecilsce. Deus, in quo nihil est per accidens. tamen naturaliter non potest inueniti aliquod accidens, quod sit sepa¬ ratum ab omni substantia. Nam si naturaliter esse posset, quod aliquod accidens esset sepa¬ ratum a substantia: illud accidens non esset aptum natum inesse, cum haberet ex natura sua, quod non inesset. quare non esset accidens, sed substantia.

Secunda ratio ad hoc ide sumitur ex parte motus, quem videmus in vniuerso. nam omnis motus videtur fundari super aliquo immobili. motus ergo localis alicuius corporis praesupponit aliquod corpus secundum locum stabile. Vnde Aug. 8. super Gen. ad litteram volens ostendere, quod motus localis innititur alicui stabili secundum locum, ait: Non mouetur digitus, nisi sit fixa palma: sic non mouetur palma, nisi fixo articulo cubiti: nec cubitus, nisi fixo articulo humeri. Discurrens. nm ibi Augustinus per singula ostendit, quod semper motus est ab immobili, & corpus motum praesupponit corpus immobile, vltimum ergo coelum motum praesupponit coelum immobile, hoc est autem eoelum empyreum: ideo videtur ex hoc probari tale coelum esse.

Sed haec ratio licet sit probabilis, non concludit. nam quod mouetur, est in loco. sicut ergo ali¬ quid mouetur, sic est in loco. quod ergo mouetur in aliquo, sicut mouentur mota motu recto, est alicubi, sicut contentum in aliquo, vel sicut contentum in loco. sed quod non mouetur in ali¬ quo, sed circa aliquid, non oportet, quod sit in loco¬ tanquam contentum in aliquo, sed tanquam ali quid continens. Et quia hoc modo mouetur caelum. ideo non mouetur tanquam contentum in ali quo, sed tanquam continens aliquid. Ideo dicit Cinnmen. 4. Physic. quod coelum est in loco per accidens, vt per centrum. nam quia coelum mouetur circa terram. ideo est in loco, quia continet terram, sed continendo rerram, terra est in loco. ideo benedictum est, quod coelum est in loco. quia centrum est in loco: querimus enim caelo locum, non quia sit in aliquo, sed quia est circa aliquid: sicut damus caelo localem motum, non quia moueat n aliquo, sed quia mouetur circa aliquid. Vnde & Philosophus determinans de loco in 4. Phys. t. c. 46m. ait: Terra est x in aqua: aqua in aere: aer in ne: ignis in celo: celum aunt non amplius est in loco: accidit enim sphaerae motae circulariter, quod contineatur, & quod moueatur in aliquo, sed per se est, quod talis sphaera contineat, & quod moueatur circa aliquid. Ideo posuerunt Philosophi, quod quia quod est per se est vniuersaliter, quod est per accidens, non est vniuersaliter, sed couenit non esse. ideo omnis sphaera caelestis mota mouet circa ali¬ quid, & continet aliquid: non autem omnis talis sphaera mota, mouet in aliquo secundu ipsos Philosophos, nec continetur ab aliquo. scundu enim eos vltimum mobile a nullo continetur. Potest enim esse, & est vltra vltimum mobile aliquod caelum. Sed quod per rationes necessarias possimus probare sic esse, non est possibile, licet, vt patet, ad hoc habere possimus probabiles rationes. Quod vero dicebatur, quod corpus mobile praesupponit corpus stabile, dicerent Philosophi, quod corpus mobile circa aliquid praesupponit corpus aliquod stabile, circa quod mouetur: non autem praesupponit cor¬ pus aliquod stabile, in quo moueatur, & quia ce¬ lum mouetur circulariter circa aliquid: ideo di¬ cerent Philosophi, quod sufficit dare stabile, circa quod mouetur: non autem oportet dare celum aliquod stabile, in quo moueatur. Est itaque da¬ re coelum stabile, in quo mouetur coelum, quod est vltimum mobile, vt patet ex littera, & ex auctoritatibus Doctorum: hoc tamen per rationes necessarias probare non possumus.

Tertia via ad hoc idem sumi potest ex parte ipsius numeri, quem aspicimus in vniuerso. nam omnis numerus vadit vsque ad denarium: post denarium autem reuertitur numerus, vt postquam sumus ad io. reiteramus, quod diximus, & dici¬ mus vnum, & duo, & sic de singulis, vt patet ex auctoritate illorum, qui se intromiserunt de nu¬ meris. & quia visum est ab aliqubus Philosophis, quod principia rerum sint numeri: ideo rerum principia posuerunt in numero denario, vt patet ex opinione Pythagorae, secundum quod recitatur in 1. Metaph. qui posuit io. genera ex parte bonorum, & 10. ex parte malorum. secundum hunc ergo modum cum sphaerae caelestes habeant rationem causae, & principii respectu istorum inferiorum: videtur 1o. tales sphaeras esse pone¬ das. Sunt ergo 7. sphaerae planetarum, & 8. sphaera, quae dicitur coelum sidereum, & nona sphaera, quae dicitur coelum aqueum, vel crystallinum, quod vocauerunt Philosophi vltimum mobile, & ro. sphaera, quae dicitur coelum empyreum. Si ergo probabile est, quod ponantur 1o. sphaerae, eo quod nu¬ meri vadunt vsque ad io. probabile est, quod ponatur coelum empyreum, quod est decima sphaera. De istis autem spheris caelestibus locutus est Philosophus in 1. Metaph. scundum opinionem Pythagorae: vbi dicitur, quod nouen existentibus manifestis, decimum addiderunt. Sed sic probare celum empy¬ reum: est procedere per quaedam conia, & proba¬ bilia. nam, quod sint 1o. sphaerae sicut vsque ad denarium vadunt numeri: est quoddam argumentum logicum: non aunt est ratio necessaria. Rursus ponendo etiam 1o. sphaeras: non propter hoc possumus sufficienter habere, quod sit celum empyreum. nam ali¬ qui dicerent, quod prima sphaera est sphaera actiuorum, & passiuorum: & postea sunt septem sphaerae septem planetarum, & postea est caelum sidereum & decima sphaera est vltimum mobile. Et ad hoc magis videtur ire intentio Philosophi, vt de Pythagoricis dicit, quod noucm sphaeris existentibus mani¬ festis, decimam addiderunt. Sed de hoc quot sunt caelisecundum August. 12. super Cen. aliqui posuerunt esse caelos v. aliqui 5. aliqui 9. aliqui io. & sic intelligenda est auctoritas Philosophi, quod sunt nouem sphaerae manifeste, & quod decima a Pythagoricis fuit addita. Infra tamem, cum disputabitur de¬ operibus sex dierum, de hoc diffusius pertractabitur. nunc autem in tantum dictum sit, quod per rationes necessarias non possumus probare caelum empyreum esse, sed per rationes probabiles, non proprias, sed logicas, & communes, vt per habita manifestum est.

RrSP. AP ARG. ARTIc. 1II.

AD primum dicendum, quod Deus est improportionatus intellectui nostro in sciendo, quid est: non aunt in sciende quia est. Vnde Dam. 1. lib. cap. 1. ait, quod non dereliquit nos Deus cum omnimoda ignorantia sui. Et subdit: Omnibus enim cognitio existendi Deum ab ipso naturaliter mensurata est. Et idem eodem lib. c. 4. dicit: Quoniam igitur est Deus, manifestum est quid vero: est secundum substantiam, & naturam, incompraehensibile est hoc omnino, & ignotum. Magis ergo est proportionatum intellectui nostro, vt sciamus Deum esse, quam celum empyreum esse: nam omnis creatu¬ ra hoc clamat, quod Deus sit: non autem sic manifeste conspicere possumus ex his, quae videmus in creaturis, caelum empyreum esse. Quod autem omnis creatura clamet Deum auctorem suum. patet per Augustinum 15. de Trin. dicentem: Neque enim diuinorum librorum tantummodo ancto¬ ritas, esse Deum praedicat, sed omnis crea¬ tura, quae nos circunstat: ad quam nos etiam pertinemus: vniuersa ipsarum rerum natura procla¬ mat: habere se Deum praestantissimum condi¬ torem.

Ad secundum dicendum, quod non solum Deum esse, sed etiam substantias spirituales esse, sunt magis certi sapientes, quam esse ista corporalia. Vnde August. 12. super Gen. ad litteram circa finem ait: Sapientes autem in his corporalibus visis: quamuis eis potentiora videantur, certiores sunt tamen in illis, quae praeter corporis speciem, prae¬ ter corporis similitudinem intelligendo perspiciunt: quamuis ea non valeant ita mente conspi¬ cere, vt haec corporalia sensus corporis intuetur¬ Substantias ergo spirituales esse, magis sunt certi sapientes, quam etiam ista corporalia, quae vi¬ dent. ergo mulro magis sunt certi esse illas substantias, quam esse coelum empyreum, quod non est nobis visibile: tamen si supponamus coelum empyreum esse, magis possumus imaginari qua¬ le sit: quia de eo possumus nobis formare idolum, vel phantasma, quam possimus imaginari, quales sint substantiae separatae, de quibus phantasma formare non possumus.

Ad tertium dicendum, quod si coelum empyreum habet influentiam in haec corpora, quae videmus: ille tamen effectus non ita percipi potest a nobis, sicut effectus substantiarum separatarum, qui est motus supercoelestium corporum. nam magis per coelum empyreum arguimus influentiam eius, quam econuerso. Ponentes enim coelum empy¬ reum esse, arguimus ipsum habere influentiam, & actionem in huiusmodi corporalia: non ergo valet, quod si per rationes naturales inuestigare pos¬ sumus substantias separatas per suos effectus, quod similiter naturalis rationis ductu per effectum illius coeli possimus argucre illud esse: cum potius supponendo illud coessi esse, arguamus eius effectum.

RESOIVTIO DVI. coelum Emppreum quale sit, supposito ipso, in veftigari poteft.

AD id autem, quod secundo quaerebatur, vtrum praesupposito, illud coelum esse, possumus inuestigare, qua le sit: dici debet, quod supponendo, illud coelum esse propter ipsos beatos; aliqualiter possumus inuestigare de conditionibus eius.

Sed in hoc est diligenter aduertendum, quod quando inuestigationibus nostris concordant auctoritates Sanctorum. quia Spiritu sancto inspi¬ rati locuti sunt Sancti Dei homines: tunc possumus inuestigationibus illis firmius adhaerere: quando vero inuestigationes nostras non possumus prSanctorum testimonia consirmare: quantun¬ cunque inuestigationes illae videantur probabiles: in rebus sic arduis non debemus opiniones nostras pertinaciter asserere: cogitantes, quod anima nostra multum temporis in ignorantia apponit, & valde de leui decipitur.

Redeamus ergo ad propositum, & dicamus, quod dignum est omnia a fine denominari, vt di¬ citur in secundo de anima. Et in secundo Physicorum habetur, quod finis imponit necessitatem his, quae sunt ad finem: Si ergo illud factum est propter beatos, oportet, quod sit tale, secundum quod conuenit statui Beatorum. Illi autem sunt in plena participatione quietis, lucis, & aeterni¬ tatis. Propter hoc arguemus coelum illud esse immobile. quia est locus Beatorum, qui cslsce nt in plena participatione quietis. Dicimus is. lud esse splendidum. quia sunt in plena participatio ne lucis: dicimus ipsum esse inalterabile, non ra¬ refactibile, nec condensabile: quia Beati, quorum est locus, sunt in plena participatione impassibilitatis, & aeternitatis, secundum quod quaestiones praecedetes declarabant. Haec autem possumus asserere de illo coelo. quia possumus talia per Sanctorum, siue per Doctorum auctoritates confirmare. Nam, vt patet ex littera, coelum illud dicitur igneum a splendore, & vt in textu habetur, est illud coelum a volubilitate mundi secretum, siue remotum. Ex hoc autem debemus, quod est quid stabile, & immobile: propter quod consequens est, quod non sit nec rarefactibile, nec con¬ densabile, & quod non possit scindi. quia talia sine motu esse non possunt: scissura enim non potest esse sine locali motu. sic etiam pars alicuius rei condensata aliquo modo mutat locum. quia occupat minorem locum, & pars rarefacta¬ aliquo modo locum mutat. quia occupat maio¬ rem locum. Asserere ergo possumus quale sit illud corpus. quia est splendidum, & habet alias conditiones tactas. sed specificare qualiter sit splendidum, possumus probabiliter ostendere. Sed probabilitates illas, nisi valde certe conspi¬ ciamus sic esse, non debemus pertinaciter assere¬ re: certum est enim ex quo illud coelum est splendidum, quod non est omnino dyaphanum, sicut. sunt orbes planetarum. quia esse sic dyapha¬ num, & esse splendidum stare non potest. Credimus emm, quod ignis sit multo magis dyaphanus, quam aer, & orbis lune, quam ignis, & sic procedendo semper orbes planetarum superiores sunt dyaphaniores, vsque ad octauam sphaeram, quam sensu percipere possimus dyaphanam non esse: Nam si, vt famola, & publica astronomorum opinio clamat, &minor stella visu pceptibilis est maior tota terra. quia, quod famosum est non est totaliter falsum, possumus huic dicto famoso assentire: potissime cum, hoc aliqui Sanctorum asserant. Nam cum dicitur in Euangelio, quod stellae cadent de coelo: exponunt sancti, quod stellae ali¬ quae tunc de coelo cadent, quia non apparebunt: non autem, quod cadant ad littetam: cum sint stellae maiores terra: quo posito non haberent vbi caderent. Si ergo stella est tantae magnitudinis, licet sit valde remota, quod sola remotio faceret eam sic modicam apparere, non est bene probabile. Dicemus ergo, quod quando aliquid videtur per di¬ uersa media. Si medium, quod est propinquius oculo est subtilius, & medium propinquius rei visae est grossius;: tunc res visa videtur multo maior, vt apparet in vase vitreo pleno aliquo

liquoreretento in manu, quod digiti videntur multo maioris quantitatis, quam existant: Et quia oppositorum oppositi sunt effectus, si opposito modo fiat, vt quod medium iuxta oculum sit grossius, & iuxta rem visam subtilius: tunc opposito modo fiet, & res illa videbitur multo minor. Et quia aer, qui est iuxta oculum est grossius igne, & ignis non est tantae dyaphaneitatis, sicut orbis Lunae: & quia orbis superior est adhuc subtilior, & magis dyaphanus, semper subtiliatur visus, & semper minoratur angulus, sub quo videtur res visa. Et quia fiunt ibi tot subtiliatio¬ nes visuales, & tot minorationes angulorum prius, quam perueniatur vsque ad stellas, quae sunt in firmamento: quantumcunque stellae illae sint valde maiores terra; mirum est, quod possint visu¬ notari, vel percipi: magna est ergo dyaphanei¬ tas, & magna raritas in orbibus planetarum: es¬ se autem coelum empyreum sic clarum, & sic dyaphanum, & simul cum hoc, esse splendidum; recta ratio non admittit. Habet ergo spissitudinem: sed, vtrum habeant tantam spissitudinem, quantam habent planetae, & stellae, quas videmus, merito dubitatur. nam potest dici aliquid splendidum, & si sit transparens, licet non posset dici splendi¬ dum, si esset ita transparens, sicut ignis, vel sicut orbes planetarum. Nam crystallus transparens est, & tam dicitur splendidus. Iuxta illud Apoc. Ostendit mihi fluuium aquae viuae, splendidum, tanquam crystallum. Posset ergo illud coelum poni splendidum, & splendidum plus, quam crystallus, & tamen posset habere aliquam transparentiam. videtur autem hoc satis probabile, quod quandam transparentiam habeat. nam in illo coelo erunt corpora beatorum, sicut sunt modo corpora nostra in aere: differenter tamen, quia aer cedit corporibus nostris. sed illud coelum non cedet, sed erit simul cum corporibus beatis. differunt etiam, quia corpus nostrum, eo quod est graue, non potest esse in aere, nisi substentetur ab aliquo alio corpore. sed illa corpora beata, quia erunt agilia, non indigebunt tali substentamen¬ to, sed erunt in hac parte coeli empyrei, vel in illa, vt eis placebit. Sicut ergo est ad solatium nostrum, quod existentes in aere, tanquam in re ali qua transparente: vnus possit alium videre: sic videtur esse ponendum in illo coelo, quod ibi corpora beata existentia a se inuicem videbuntur: erunt autem illa corpora beata multo lucidiora, quam coelum empyreum: vnde resultabit ibi maximus decor, quia apparebunt ibi illa corpora beata, quasi lucidissima quaedam astra. Dicemus itaque, quod in istis astris, quae videmus, ad hoc, tquod sint lucida, requiritur valde magna spissitudo: immo in talibus aliqua spissitudo sufficit, vt non fiat ibi transparentia, & non sit visui per¬ uia, quae non sufficit ad lucem, sicut apparet in macula Lunae. Est enim ibi tanta spissitudo, quod non est visui peruia: tamen quia partes illae, vbi est Luna maculosa, non sunt tantae spissitudinis, sicut sunt partes aliae: ideo non lucent sicut aliae: sic etiam hoc apparet in caoelo fidereo, siue octaua sphaera, vel in firmamento: quod vbi videtur esse color axurineus, est tanta spissitudo, quod non potest visu penetrari: non tamen est tanta, quod splendeat, & quod faciat stellam, quae dicitur esse spissior pars sui orbis. Verum quia coelum Empyreum est merito excellentioris naturae, quam sint isti coeli, quos vi¬ demus; ideo dicere possumus, quod potest ef¬ se illud coelum splendidum etiam non habens spissitudinem tantam, quod nullo modo sit peruium visui. ponemus enim illud coelum esse organum Beatorum: non solum in hoc, quod de¬ ferantur per ipsum similitudines vocum audibilium, vt possint beati sibi inuicem loqui vocali¬ ter; sed etiam, vt deferantur per ipsum similitudines specierum visibilium, vt possint beati mu¬ tuo se videre. In istis ergo coelis, quod est luci¬ dum, non est dyaphanum, & quod est dyaphanum non est lucidum. & ideo dicuntur partim lucidi, & parti dyaphani, vel partim non lucidi. Sed illud coelum, & est lucidum totum, & aliquid participat de dyaphaneitate: tamen quia denominatio debet fieri a digniori: non dicitur totum dyaphanum: nec partim dyaphanum, sed totum lucidum. Secundum hoc ergo distinguetur istud ab alijs coelis. nam coelum Crystallinum, quod dicitur coelum aqueum, vel vltimum mobile: potest dici esse rarius, quam istud coelum, & potest dici esse ita rarus, quod est ita peruium, & dyapha¬ num, vt non splendeat. Vel dato, quod caelum crystallinum non sit rarius, quam empyreum, non est tamen sic splendidum. Isti ergo octo caeli, quos videmus, non sunt toti lucidi, nonum mobile, siue caelum crystallinum in nulla parte est lucidum, sed est totum peruium. Vnde, si dicitur aqueum, vel crystallinum, non est hoc a spissitudine, vel a luciditate: sed solum a transparentia, & quia est o¬ culis peruium. Sed celum Empyreum drmn totum luci¬ dum, & ion totum huiusmodi caelum drm esse quasi stella, vel esse quasi Sol, differenter tamen, quia stella, & Sol ita lucent, & splendent, quod non sunt peruii: sed caelum empyreum vnum habet per quandam excellentiam, videlicet splendorem: aliud tamem per¬ quandam participationem, videlicet peruietatem, vt deseruiat ipsis beatis ad visum, & auditum. Ex conditionibus ergo beatorum supponendo ce¬ lum empyreum esse propter beatos, possumus probabiliter multa arguere de conditionibus huiuf¬ modi caeli: magis autem possumus probabiliter inuestigare, quale sit illud celum, supponendo ipsum esse, quam possumus per rationes inuesti¬ gare, quod sit, si non supponatur esse. Nam, quod illud caelum sit stabile, sit lucidum, sit aliquid participans de transparentia, quasi ex proprijs arguimus, & multum appropinquamus demonstrationibus factis per causam finalem: cum illud caelum ponatur esse factum propter beatos, & hoc videatur requirere conditio beatorum. Sed quod illud caelum sit: probare per numerum denarium, quia vsque ad 1o. vadunt numeri, & ideo ponendae sint 1o. sphaerae: nullo modo est arguere per propria, nec per apptopin¬ quantia proprijs. Nam sic possemus arguere sphaeras coelestes esse 7. vel 2 9. cum isti sint numeri pfe¬ cti, & vt videt, melius sit ponere sphaeras coele¬ stes in numero perfecto, quam in aliquo alio nu¬ mero. Sic etiam & aliae rationes arguentes coelum empyreum esse: non erant sic ex proprijs, vel ex appropinquantibus proprijs: sicut ea, quae dicta sunt, ex quibus suppositum est illud coelum es¬ se, & conclusum, quas conditiones habeat, & qua¬ le habeat esse.

Ad maiorem autem intelligentiam dictorum, dicemus, quod coelum illud supremum, qui est locus Beatorum, dicitur empyreum id est igneum secundum Magistrum in littera: non a calore, sed a splendo¬ re. Propter quod multum vrmn rationale, quod dicatur simile igni flammae. quia ignis flamma plus h a¬ bet de splendore, quae ignis carbo, & quam ignis, est elementum. Non ergo in igne, sed in coelo igneo, vel in coelo simili igni, erunt corpora Beatorum. Sed si huiusmodi coelum igneum vellemus vocare ignem, diceremus, quod in igne erunt Beati, & in igne erunt damnati. quia ignis boatorum erit omnino supremus. quia coelum empyreum est sup¬ oens coelos: sed ignis dannatorum est oino infimus. quia est in infimo infimii est in infimo terrae. Rursus ignis beatorum, siue coelum illud igneum, multum lucet, siue multum splendet, & nihil ardet. Vnde, vt patuit, dictum est illud coelum esse igneum, non a calore, sed a splendore. econuerso autem ignis damnatorum multum ardet, & multum cruciat, sed nihil lucet, & nihil splendet. Quanta ergo erit gloria beatorum, quando post resurrectionem erunt in illo coelo igneo id est in illo coelo quasi flammeo: quorum corpora lucebunt sicut Sol, non sicut Sol nunc, sed sicut Sol tunc. De quo dicitur Esa. 3o. quod erit lux solis septempliciter. Non ergo in igne, vel in flamma, sed in quadam resplendente, sicut flamma, & plus, quam flamma, erunt corpora beatorum relucentia sicut Soles: sicut ergo multum delectaretur visus: si in resplendente videret rem multum splendidiorem, sic multum delectabuntur beati, quando in coelo empyreo resplendente videbunt seipsos longe splendidiores. Sicut ergo sidera sunt quaedam ornamenta¬ coeli siderei, sic corpora beatorum erunt quasi quaedam sidera, & quasi quidam Soles, & erunt orna¬ menta coeli empyrei.

Sed diceret aliquis, quod illud coelum igneum nullo modo est transparens, & magis habet similitudinem ignis carbonis, quam ignis flammae: nihilominus tamen corpora Beatorum ibi se inuicem videbunt. quia erunt illius potentiae oculi beatorum, vt in re non dyaphana, vel non transparenti videant, siquid ibi lateat: vel erunt illius potentiae corpora beatorum, vt suam speciem multiplicare possint per rem non dyaphanam. Dice¬ mus ergo, quod nihil est in hac materia pertinaciter asserendum, nisi quatenus per scripturam sacram haberi potest: illud tamen ponendum est, quod probabilius dici potest. probabilius qui¬ dem est, quod illud caelum si habet similitudinem ignis, quod sit potius simile igni flammae, quam igni carboni. cum ignis flamma longe plus resplendeat, quam ignis carbo. & probabilius est, quod illud cce¬ lum sit transparens aliqualiter, vt sine vlteriori miraculo corpora beatorum ibi resplendeant. & quia flamma simul cum splendore habet aliqua¬ lem transparentiam, ideo quae prolata sunt videntur probabiliter esse dicta.

EESP. AP ARG. PVE.

AD primum dicedum, quod quia quale est praesupponit rem esse, non possumus inuestigare, qualis sit res, nisi supponamus, eam esse: non tamen propter hoc sequitur, quod difficilius sit inuestigare, qualis res sit, supponem do eam esse, quam probare illam rem esse, si non supponatur esse: immo, vt patuit, possumus in proposito supponendo coelum empyreum esse, probabilius inuestigare quale sit, quam probare ipsum esse, si negetur esse.

Ad secundum dicendum, quod non est simile de¬ hoc coelo empyreo, & de substantijs separatis. quia, cum huiusmodi coelum sit corpus, possumus facilius imaginari, quale sit, quam possimus de substantijs separatis.

ARTIC. IIII. An Caelum Empyreum inffuat in baec inferiora. Conclusto est affirmariua.

D. Tho. 2. sent. d. 2. art. 3. Item Quol. 6. art. 19. D. Bo¬ nau. 2. p. d. 2. art. 1. q. 2. Ric. d. 2. q. 9. Dur. d. 2. q. 2.

QVARTO quaeritur de causa¬ litate, & influentia huiusmodi coeli. vtrum influat in haec corporalia. Et videtur, quod non. nam corpus non agit nisi per motum: cum ergo huiusmodi coelum sit immobile, videtur, quod nihil agat, & nihil influa t.

Praeterea, omni corpore praestantior est sub¬ stantia spiritualis, vt vult August. super Gen. ad litteram in pluribus locis. sed secundum Aucto¬ rem in Commento tertiae propositionis de causis. anima est inferioris operationis, quam intelligentia. quia ipsa non imprimit res, nisi per motum: & loquitur de anima coeli. Si ergo anima coeli non habet aliquam operationem in aliqua corporalia, nisi per motum; viderur, quod nullum cor¬ pus possit habere operationem, nisi per motum: coelum empyreum est immobile, ergo &c.

Praeterea: alius est status gloriae a statu generationis, & corruptionis, qui competit viae. sed coelum empyreum ordinatur ad statum gloriae: ergo non videtur eiusdem ordinis cum alijs coelis, per quos fit generatio, & corruptio. sed corpora, quae non sunt eiusdem ordinis, non habent influen tiam ad inuicem. coelum ergo empyreum non hent influen¬ tiam in alios Coelos, & per consequens nec in alia corpora, quia oporteret huiusmodi influentiam transire per caelum.

Praeterea Angeli sunt multo nobiliores coelo Empyreo, sed Angeli nullam rem alterare possunt, nec disponere possunt ad formam, nec formam inducere, nec talem influentiam facere: multo ergo magis hoc non poterit coelum empyreum.

IN CONTRARIVM est, quia semper corpus continens si non habeat contrarietatem ad contentum, videtur esse quid saluans, & quid habens influentiam in corpus contentum; sed caelum empyreum, non habet contrarietatem ad alia corpora, & continet alia corpora: ergo habet ali quam influentiam in huiusmodi corpora.

Praeterea isti coeli, quos videmus per influen¬ tiam, quam habent in haec inferiora, sunt in obsequium beatorum. quia hoc modo generabuntur electi, & implebitur numerus electorum: multo ergo magis coelum empyreum, quia videtur ad hoc esse factum, vt sit organum beatorum: habebit influentiam in ista corporalia, vt sic faciat ad generationem hominum, & impleatur nu¬ merus electorum.

RESOLVTIO. caelum Empyreum influit in hac inferiora ratione connexiones Vniuersi: ratione perfectionis, & ordinis.

RESPONDEO dicendum, quod secundum quosdam; coelum Empyreum nullam influentiam habet super alia corpora. Innituntur autem eis, quae in argumentis dicebantur: videlicet, quod corpus non habet influentiam in alia corpora, ni si per motum. quia, vt aiunt, ipsa anima in hoc deficit ab intelligentijs, quia non imprimit nisi mouendo, siue per motum. ideo secundum eos multomagis coelum empyreum, quod est corpus: non nisi per motum poterit aliquid inffuere. Sed hoc motiuum non de necessitate concludit. verum enim est, quod non est influentia a corpore aliquo secundum hunc ordinem, quem videmus, nisi supponatur esse aliquis motus. attamen multa corpora mouent actu, absque eo, quod ipsa sint actu mota. Videmus enim, quod magnes mouet ferrum, & trahit ad se ferrum, quod esse non posset, nisi haberet aliquam influentiam, & causalitatem aliquam super ferrum. Ipse tamen¬ magnes non mouetur. Quia si dicatur, quod magnes non attrahit ferrum, nisi alterando, & agendo, &, quia omne tale agens naturale in agendo, patitur; ideo videtur, quod moueatur. Dicemus, quod dato, quod aliquid patiatur magnes in agendo: non tamen quia patitur, agit. Si enim calidum agit in¬ frigidum, & ex hoc ipsum calidum patitur, & in¬ frigidatur: tamen non quia patitur, agit: nec quia infrigidatur, calefacit: sed magis per hoc ab agendo, & calefaciendo impeditur: non ergo oportet corpus esse motum actu, ad hoc, quod moueat actu. & si corpus in mouendo, mouetur: & si in alterando, alteratur: non oportet, quod suum moueri, & alterari sit causa, quod moueat, & alteret.

Redeamus ergo ad propositum, & dicamus, quod non est influentia corporis, nisi ex praesupposi¬ tione motus. vt adamas secundum hunc ordinem, quem videmus, nullam influentiam haberet in ferrum, nisi praesupposito aliquo motu, in cuius virtute influeret in ferrum. Ideo nisi esset motus primi coeli, in cuius virtute mouent, & agunt omnia corpora: non esset aliqua actio, & passio in corporibus, nisi Deus hunc ordinem immutaret. Est enim coelum primum in vniuerso, vt Rabi Moyses ait: sicut cor in animali, cuius motus si ad horam quiesceret, statim finiret animalis vita. sic quasi est quaedam vita in vniuerso, quod res sic agunt, & patiuntur ad inuicem. Sicut ergo dicuntur & aquae viuae, quia fluunt, & vna pars impellit aliam, & dicuntur aquae mortuae, quae non fluunt, & quae sic se non impellunt: sic quasi quodammodo totum vniuersum potest di¬ ci viuum: inquantum omnes res naturales sic ad inuicem se impellunt: habendo actionem in se inuicem, & habendo influentiam, & causalita¬ tem in se inuicem: huiusmodi autem vita tota¬ periret: si cessaret motus coeli. Propter quod bene dictum est, quod dicitur in g. Physic. De huiusmodi motu, quod est vita quaedam omnibus subsistentibus natura id est omnibus entibus natura¬ libus. Non est ergo influentia ab aliquo corpore, nisi mediante hoc motu. Ipsum etiam caelum Empyreum secundum hunc ordinem, quem videmus, diceremus non influere in alia corpora, nisi mediante motu coeli. ipsum enim coelum non reciperet talem influentiam, nisi moueretur.

Aduertendum tamem, quod sicut est in artibus, sic est in agentibus. nam aliquando ars superior accipit ab inferiori, & agit aliquando, mediante in feriori, aliqum ecomuerso: quuen aunt supior accipit ab inferiori: tunc accipit in obsequium, & ars inserior est quasi organum: quando econuerso, tunc accipit quasi regulam, & quasi aliquod directiuum. Accipit enim militaris, vel equestris a fraenifacti¬ ua, vt accipit ipsum frenum, sed hoc est in sui obsequium. sed fraenifactiua accipit ab equestri, vel a militari, quia imperat haec ars illi, quali¬ ter debeat fraenum facere. sed quod accipit frae¬ nifactiua ab equestri, hoc est quasi regula suae actionis, quia sic illa agit, vt illa imperat. Sic dicemus in proposito, quia haec corpora inferio¬ ra habent influentiam, & causalitatem ad inuicem, mediante motu coeli, sed hoc est tanquam mediante regula, & directiuo, & celum empyreum habet influentiam in alia corpora mediante motu caeli tanquam mediante organo, & instrumento. Vel aliter possumus dicere, quod ad hoc, quod sit causalitas, & influentia rerum in res; oportet, quod & haec res possit agere, & illa pati. Si ergo haec inferiora habent causalitatem, & influentram¬ ad inuicem mediante motu celi, & virtute illius motus: hoc est tam propter agens, quam patiens. Nam nec talia agentia agere, nec paticentia pati possunt: nisi in virtute illius motus: sed si caelum empy¬ reum non influeret in haec inferiora, nisi per motum coeli: hoc est magis ex ratione passorum, quam ex parte agentis: agens enim illud ex sua actione non dependet ex motu coeli: sed ista passiua corpora non possent influentiam recipere, nec ali¬ quid pati, nisi in virtute illius motus. Non ergo cogimur ponere, quod ipsum coelum empyreum moueatur: ad hoc, quod influat in alia corporalia. Et cum dicunt, quod ipsa anima coeli non agit, nisi mouendo: dicemus, quod anima coeli sic agit mouendo, quod ipsa tamen non mouetur: hoc etiam modo est & coelum empyreum, & in hoc aliquid participat in modo mouendi substantiarum spiritualium, quod ipsum in se non motum mouet, & agit in alia corpora. Vnde & isti idem aliquando tenentes, quod coelum empyreum nullam habeat influentiam in alia corpora: dicunt alibi probabilius teneri, quod influentiam habeat. Quod declarant per simile in Augelis. nam (vt aiunt, Angeli supremi, qui assistunt: habent influentiam super alios Angelos, qui mittuntur, licet ipsi non mittantur. Sic & coelum empyreum secundum eos habet influentiam super copora, quae mouentur: licet ipsum non moueatur. Addunt etiam, quod huiulmodi influentia non est, vt aliquid transiens, vel aliquid adueniens per motum: sed ali¬ quod fixum, & stabile. vt puta, quod coelum motum aliquam virtutem habeat conseruandi res, vel aliquid causandi in ea per coelum empyreum.

Habito quomodo aliqui diuer simode sentiunt circa influentiam coeli empyrei: & ostenso quomodo per viam motus non posrumus sufficienter huiusmodi influentiam negare: volu¬ mus adducere rationes, quod coelum empyreum habet actionem in alia corpora. quod tripliciter ostendemus. Prima autem ratio sumitur ex par¬ te connexionis vniuerim. Secunda ex parte perfectionis. Tertia ex parte ordinis. Debemus enim arbitrari, quod vniuersum est in optima dispositione. quia vidit Deus cuncta, quae fecc¬ rat, & erant valde bona. Cuncta ergo sunt valde bona. quia secundum Augusti. in Enchiridion: Vnumquodque in se bonum est, & omnia valde bona: si ergo omnia sunt valde bona, & totum vni¬ uersum in optima dispositione; consequens est, quod sit connexum, perfectum, & ordinatum.

Prima ergo via sic patet: nam videmus in rebus duplicem contactum, vnum secundum superficiem, qui non se profundat in re: alium secum. dum virtutem, qui se profundat in re. tangunt enim se corpora secundum superficiem: prout vltima sunt simul, & tangunt se secundum virtutem prout per virtutem suam vnum agit in aliud, & per operationem profundat se vsque ad intima eius. Primus autem contactus est valde modicus, & modicam connexionem facir. Secundus autem est magnus, & ex hoc in vniuerso magna conexio oritur: prout vna res se profundat in a¬ lia: & corpora nobilia, & vniuersalia, cuiusmodi¬ sunt caelestia, se profundant in oia. virtus enm coe¬ li, & virtus solis, & stellarum attigit vsque ad intima terrae. ita, quod coelum per actionem suam influit in quamlibet partem. modicum enim coelum connecteretur ad alia: si solum secundum superficiem attingeret ea, & non secundum actionem se profundaret in ipsa. Concludere ergo coelum empyreum, quod sit tam nobile, & tam vniuersale¬ (quia est omnia continens,) & excludere ipsum ab actione: est ipsum excludere ab hac connexione, & est ponere, quod omnia non sint valde bona, & quod totum vniuersum non sit in optima dispo¬ fitione. quia non est plene connexum: cum nobilissimum corpus ponatur ab hac connexione exclusum.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex ordine vniuersi. nam in hoc stat ordo vniuersi, quod corpora magis formalia, & nobiliora agunt, & influunt in alia corpora. Vnde August. 3. de Trinitate ait, quod sub ipso Creatore creaturae mirabiliter disponuntur. quia corpora inferiora per subtilio¬ ra, & potentiora quodam ordine reguntur. In hoc enim secundum ipsum ordinatissimis creaturae motibus, ordines omnium creaturarum sub ipso Creatore mirabiliter disponunt: si ergo coelum empyreum non imflueret in haec inferiora; esset excludere ipsum ab hoc ordine. Propter quod esset ponere vniuersum non in dispositione bona. quia excellentius corpus in ipso esset exclusum ab hoc ordine, in quo relucet magna pulchritudo vniuersi.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex parte perfectionis vniuersi. nam in hoc stat magna perfectio vniuersi, quod nulla res est destituta propria ope¬ ratione. quam diu ergo durat generatio, & corruptio in rebus: (cum corpus non possit habere ope¬ rationem in seipsum, quia nullum corpus est ad se conuersiuum:,) oportet, quod habeat aliquam actio¬ nem in aliud: vel aliter videretur destitutum propria operatione, si nihil ageret. Quid autem post resurrectionem erit: quia cessabit actio, & passio elementorum, & cessabit motus coeli. Dicemus autem, quod tunc immutabitur iste ordo: nunc autem, quam diu iste ordo durat, non est corpus, quod non habeat operationem in aliquod cor¬ pus: &, quod ita sit priuatum omni virtute, vt non possit aliquid agere in aliud. Haec enim tria, lubstantia, virtus, & operatio: secundum Dio. & Dama. vniuersaliter reperiuntur in omnibus rebus. Cum ergo coelum empyreum non possit habere actionem in spiritum, nec in seipsum: cum sit totum vniforme: si non haberet actionem in alia corpora: videret esse destitutum, propria operatione¬

RESPONS. AP ARG.

Ad primum dicendum, quod, vt patet per iam dicta: motus requiritur ad influentiam, vel ex parte agentis, vel ex parte passi: & secundum hunc ordinem, quem videmus, nullum corpus recipit influentiam ab alio corpore, nisi sit motum, vel nisi sit subiectum corpori mobili: non tam oportet, quod corpus influens, & agens semper moueatur. pont enim corpus influere, & agere in aliud corpus absque eo, quod per ipsum in se moueatur.

Ad secundum dicendum, quod argumentum magis arguit oppositum, quam propositum. agit emm animacoelestispet motum: non, quod ipsa in semo¬ ueat, sed quia mouet alia. Sic etiam & coelum em¬ pyreum hoc modo agit per aliquam immutationem, vel sm aliquam innouationem, vel aliquam influentiam facit inalia corpora: ipsum tamn in se manet immobile.

Ad tertium dicendum, quod status generationis, & corruptionis non est omnino alterius ordinis ad statum gloriae: sed huiusmodi status ordinatur ad illum. nam ideo fit generatio, & corruptio in rebus, vt impleatur numerus electorum: & vt sic pe¬ ueniatur ad statum gloriae. Influentia ergo in haec inferiora ordinata est ad statum gloriae: caelum ergo empyreum, quod specialiter est organum Bea torum, & propter Beatos: non debet esse expers ab huiusmodi influentia.

Ad quartum dicendum, quod non est simile de Angelis, & de caelo empyreo. nam licet Deus non sit alligatus alicui ordini, creatura tamen alligata est ordini. omnis enim creatura mouet secum dum determinatum modum, & secundum determinatas leges. Vnde Augustinus 6. super Gen. ad litteram ait: quod certas temporum leges generibus, & qualitatibus rerum Deus attribuit, vt eius voluntas sit super omnia. Et quia omnis creatu¬ ra agit secundum certum modum, & secundum certas leges: Angeli ergo possunt mouere motu¬ ad situm: quia hoc modo determinantur ad ali¬ quam partem vniuersi. quia determinati sunt in hoc loco ita, quod non in illo. non autem possunt mouere motu ad formam haec corpora materia¬ lia. quia licet determinentur ad hunc locum materialem, vel ad illum: non tamen sunt forma in materia, nec determinantur secundum materialem formam. sed caelum empyreum, cum sit cor¬ pus, est forma in materia, & determinatur secundum materialem formam. propter quod si mouet ad formam materialem; licet ad hoc non possint mouere Angeli, quia non sunt formae in materia; nullum est inconueniens.

Dub. 5. I irteralis.

SVPER litteram quaeritur primo de illo verbo, quod habetur in littera, quod nec tempus in tempore creatum est. Contra: Omnis creatura incaepit in tempore: nulla autem ab aeterno. sed quicquid incaepit in tempore est creatum in tempore. tempus ergo, quia incaepit in tempore, in tempore creatum est.

Respondeo dicendum, quod tempus esse factum in tempore, non debet intelligi quantum ad suum complementum. quia omne successiuum cum factum est, tunc nullum est. Vnde Augustinus 11. de Tri. ait: Isti autem anni nostri omnes erunt, cum omnes non erunt. Tunc enim motus totus est, & totus factus est, cum nihil de motu est: & tunc tempus aliquod totum perfectum est, cum nihil de illo tempore est. ergo cum dicitur tempus aliquod creatum esse: non debet intelligi quantum ad sui completionem, sed quantum ad sui inchoationem esse omne autem, vel inchoari, vel fieri ali¬ quid in tempore potest intelligi tripliciter.

Vno modo, vt dicatur tale quid esse in tempore: quia est cum tempore, & sic valde large accipi¬ mus esse in tempore. imaginabimur enim quod se habet tempus ad temporalia, sicut locus ad localia: sicut ergo non est esse in loco, quia est cum loco: quia tunc celum esset in grano milii, cum¬ sit cum grano milii: sic non est esse in tempore, quia est cum tempore.

Secundo mon drm aliquid esse in tempore, non solum, quia est cum tempore: sed quia mensuratur aliquo, quod pertinet ad tempus: sic dicuntur esse in tempore, quae mensurantur instanti temporis: co, quod ad tempus pertineat instans temporis.

Tertio modo potest dici aliquid esse in tempore: quia continetur a tempore, & sic proprie accipitur esse in tempore: sicut proprie accipitur ali¬ quid esse in loco, quia continetur in loco. Vnde & Philosophus in 4. Physic. vult, ea mensurari a¬ tempore, quae continentur a tempore: nihil ergo fit in tempore, quod non praecedat tempus, & non sequatur tempus. Vnde Augustinus 11. de Ciui tateDci. ait: Quod fit in tempore, fit post aliquod tempus, & ante aliquod tempus. nam fit post id tempus, quod est praeteritum, & ante id, quod est futurum. Cum ergo quaeritur: vtrum tempus sit creatum, vel sactum in tempore: si accipiatur factum in tempore, pro esse factum cum tempore, vt dicebat primus modus, sic certum est, quod tempus est factum in tempore id est cum tempore, est enim factum cum seipso. quaelibet enim res est facta cum seipsa, non sine seipsa. Hoc ergo modo ipse mundus est factus in tempore, quia est factus cum ten¬ pore. Verum quia valde large accipitur sic fieri in¬ tempore, magis debet negari, quod solum sic fit in tempore, quod non fiat in tempore, quam quod fiat. Vnde Augustinus 11. de Ciuitate Dei. ait: Proculdubio non est mundus factus in tempore, sed cum tempore. Accipit enim ibi mundum pro oi eo, quod incaepit ab origine mundi. Sed hoc ergo tempus non est factum in tempore, sed cum tempore. Sed si secundo modo accipiatur esse in tempore, vt quia mensuratur aliquo, quod pertinet ad tempus: secundum quem modum dicimus, quod esse substantiarum corruptibilium est in rempo¬ re: quod non solum veritatem habet, quia est cum¬ tempore, sed etiam, quia mensuratur aliquo, quod pertinet ad tempus; sic tempus dicitur esse crea¬ tum, idest inchoatum in tempore: quia inchoatio temporis fuit in instanti, siue in nunc temporis, quod instans, vel quod nunc temporis est aliquod pertinens ad tempus.

Tertio modo dicitur aliquid esse in tempore secundum proprium modum, vt quia continetur a tempore, sic autem tempus non est creatum in tempore, quia non continetur a tempore. 5. enim tempus contineretur a tempore: tunc fuisset tempus ante, quam esset tempus. quod falsum est: nisi intelligatur de tempore imaginato. Secum dum haec ergo est intelligenda littera, quod tempus non est creatum in tempore. est non continetur a tempore. Hoc enim modo loquitur August. 5. de Trin. c. vlti. cum ait: tempora no incepisse esse in tempore. quia, vt subdit, non enim erat tempus an¬ te, quam inciperent tempora.

Dub. II. Litreralie.

SECVNDO quaeritur de eo, quod hemn in littera, videlicet: Quantas prius aeternitates, quantaque tempora, quantas seculorum origines fuisse arbitrandum est, in quobus Angeli Deo feruierint absque temporum vicibus: In quibus verbis Hie rony. videtur esse omnino contradictio, in eo, quod dicit quantas aeternitates. nam cum non sit nisi vna¬ sola aeternitas, sicut vnus solus Deus, qui proprie¬ mensuratur aeternitate: videtur, quod in hoc veritati contradicat.

Rursus videtur, quod contradicat sibi ipsi: cum ait, quod ante mundum multa praecesserunt tempora, in quibus Angeli seruierunt Deo absque vi cibus temporum. nam ante mundum non praecesserunt temrora, sed fuit factus mundus simul cum tempore.

Praeterea, si praecesserunt tpa, non fuit hoc sine temporum vicibus. Amplius: quia ipse mentionem facit de aeternitate, seculo, & rempore: quaeritur quo¬ modo ista differant: & qualiter aeuum differat ab istis.

RESPONDEO dicendum ad hoc, quod vltimo quaeritur, quod illa quatuor: videlicet eterni¬ tas, aeuum, seculum, & tempus taliter possunt ac¬ cipi, quod sunt idem: taliter autem, quod differunt. nam de aeuo, seculo, aeternitate, quod pro eodem pos¬ sint accipi, patet per Dam. 2. lib. c. 1. di, quod Deus di¬ citur eouius id est secularis, & aeternus. Et subdit, quod Deus dr praeonius i est praeaeternus: aeouius autem di¬ citur ab aeuo: secularis a saeculo, aeternus ab aeternitate. Si ergo Deus dicitur acouius, secularis, & aeternus: pro eodem potest accipi aeuum, seculum, & aeternitas. vt si aeternitas diceretur ab esse, & aeuum ab esse, & seculum a sequendo: idem etit aeternitas, aeuum, & seculum. quia tandiu res erit, quamdiu sequetur eam sua duratio. vel si aeternitas dicitur quasi extra terminos: aeuum dicitur a¬ vita: propter quod Eua vita interpretata est: vt supra per Augustinum probauimus: cum. tractauimus de aeuo seculum a sequendo: adhuc sicut accipiendo ista pro eodem accipi possunt. Dicemus enim quod esse aeternum, vel extra terminos, est dupliciter. vel quia nullo modo clauditur, vel comprehenditur terminis, vel quia non comprehenditur aterminis huius, vel illius. Primo modo solus Deus est eternus, quia solus ipse nullo modo clauditur terminis: sic etiam solus Deus est eouius: siue ad solum ipsum pertinet aeuum, siue dicatur aeuum ab esse, siue a vita: quia solus ipse, proprie est, quia non pont intelligi non esse: & solus ipse proprie¬ viuit, qui non potest intelligi non viuere: & solus ipse est secularis dictus a sequendo, vel ab assistendo, quia solus ipse assistit omnibus, & sine eius assistem tia nihil esse potest. solus enim ipse est ante omnia, & solus ipse dicitur sequi omnia, & esse post omnia. Alio modo dicitur aeternum, quod non clat¬ ditur terminis huius, vel illius rei: & sic vita, vtl duratio cuiuslibet rei est aeternitas, vel seculum illius rei: aliter tamen, & aliter. nam dicitur duratio cuiuslibet rei esse aeternitas illius rei, quia non clauditur ab illa re: nulla enim res est ante suam durationem, nec post: propter quod duratio cuiuslibet rei dicitur non comprehendi a terminis illius rei. sic etiam duratio cuiuslibet rei dicitur seculum illius rei, quia semper sequitur illam rem, quamlibet enim rem sequitur sua duratio, & ex hoc dicta est seculum eius, & nulla res potest plus esse, quam sua duratio: vt dici possit, quod suam durationem in¬ cludat. propter quod dicta est duratio cuiuslibet rei aeternitas eius: quia quaelibet huiusmodi duratio adaequatur rei: non autem proprie clauditur inter ea, quae sunt rei. Secundum hunc autem modum loquitur Philosophus in 1. Coeli, & Mundi, vbi ait, quod bene dixerunt primi Philosophantes, & sufficientem sermonem dixerunt, quod vltimum Orixontisid est vltimum rerminans, & continens ten¬ pus vniuscuiusque rei: est aeternitas illius rei: propter quod subdit, quod vltimum Orixontis coeli continens totum tempus sempiternum, est aeternitas coeli. Et quod Philosophus loquitur ibi de¬ aeternitate: Commen. exponit de seculo dicens, quod seculum cuiuslibet rei est esse continens rem id est duratio illius rei. Et quod Comment. dicit de seculo, & Philosophus de aeternitate, nos possumus di¬ cere de aeuo: vt dicamus, quod aeuum cuiuslibet rei est vita, vel duratio illius rei: nam si aeuum di¬ citur ab esse: tunc dicetur aeuum rei id est existentia rei: si vero dicatur aeuum a viuere: tunc dicetut aeuum rei vita eius. & quia vita, & existentia rei est idem, quod duratio rei: bene dictum est, quod aeuum rei potest dici duratio ipsius rei. secundum ergo, quod diuersimode volumus accipere aeuum, aeternitatem, & seculum: sic & in omnibns entibus possumus hoc adaptare: non tamen propter hoc dicemus, quod omnia sint aeterna simpliciter, vel quod omnia mensurentur aeuo. sed secundum etymologiam vocabuli possumus de his diuersimode loqui.

Ex hoc autem apparere potest: quomodo tempus potest esse idem cum istis, & quomodo non idem. nam si aeuum, aeternitatem, & seculum adaptemus ipsi Deo, cui non competit mensurari tempore: sic tempus non erit idem cum istis. Si vero adaptemus ad alia, quae sunt in tempore, vel quae sunt temporalia: sic tempus poterit esse idem cum istis. Ex hoc etiam apparere potest, quod ex quo seculum dicitur a sequendo, & aeuum ab existentia, liue ab esse, & aeternitas ab extra terminos; cum duratio cuiuslibet rei habeat omnia ista: quia & rem sequitur, & est existentia eius, & adaequatur rei: non clauditur intra ipfam, nec intra terminos eius: possumus dicere, quod duratio cuiuslibet rei potuit dici, vt patuit, seculum, euum, & aeternitas eius. propter quod apparere potest, quod multis modis potest dici seculum. vnde, & Dam. 8. modos seculi ponit: quatuor prod ista vita temporali: & quatuor non proista vita tem¬ porali. Primo namque si dicitur seculum a sequendo, & quamlibet rem sequitur sua duratio, sicut in hoc mundo potest accipi multipliciter duratio: sic multipliciter accipietur seculum. nam pos¬ sumus accipere durationem po duratione totius mundi. & ideo dicimus, quod erit quamdiu durabit seculum id est quamdiu durabit mundus. Secum do modo possumus accipere seculum non pro duratione totali, sed pro duratione vnius aetatis mundi. & quia in mundo possunt distingui septem aetates: secundum hunc modum dicimus, quod mundus continet septem secula, & octauum seculum erit octaua aetas resurrectionis. Tertio modo potest accipi seculum non pro duratione totius mum di: nec pro duratione vnius aetatis: sed pro duratio ne cuiuslibet rei. & sic dicit Dam. quod seculum di¬ citur vita vniuscuiusque eorum, quae sunti d est dicit duratio vniuscuiusque rei. Quarto modo potest accipi seculum pro aliqua magna duratione secum dum potentiam nostram. & sic mille anni, vel ali¬ quod aliud magnum spatium, si vellemus, potest dici seculum. Ideo dicit Dam. quod tempus mille annorum potest dici seculum. Et forte ob¬ id talis numerus annorum dictus est seculum: quia multi opinati sunt, quod per mille annos de¬ beat durare vna aetas seculi, secundum quem modum nondum sunt completa septem secula, vel septem aetates mundi: quia nondum dicuntur septem millia anni esse elapsi, quod fuit creatus mundus. His ergo quatuor modis: seculum dicit tempus, vel partem temporis a cursu, & motu solis mensuratum per noctes, & dies: vt Dam. innuit.

Alijs modis potest sumi seculum, non secundum quod dicit tps, vel partes tpis per constitutio¬ nem noctis, & diei, & sic pont accipi quatuor modis: Vno modo quantum ad ea, quae sunt gratiae. Alio modo quantum ad ea, quae sunt culpae. Tertio modo quantum ad esse naturae in creaturis. Quarto modo quantum ad esse naturae in Deo. Quantum enim ad esse gratiae: sic dicitur seculum tota vita futura beatorum. Vnde & Dam. ait: quod futura vita post resurrectionem est infinita. Quam¬ tum vero ad esse culpae: sic dicitur seculum, quam diu durabit paena damnatorum. Vnde & Dam. ait, quod seculare significat aeternum supplicium secundum infinitatem futuri seculi. Quantum autem ad esse naturae in creaturis: sic dicitur seculum, quod mensurat esse naturae in Angelis, vel aeuiternis. quod nos communi nomine vocamus aeuum. Vnde & Dam. ait: quod dicitur seculum, quod protenditur cum aeternis. Et subdit: Quod enim est his, quae sunt sub tempore tempus, hoc est ae¬ ternis seculum. Ipsa ergo duratio aeternorum id est aeuiternorum, quae tantum protenditr, quantum ipsa aeuiterna: & quae se habet ad aeuiterna, sicut tempus ad temporalia: dicit aeuum, siue seculum aeuiternorum. Quarto modo quantum ad esse naturae in Deo, sic dicitur seculum duratio ipsius Dei, secundum quem modum dicit Dam. quod Deus dicitur secularis, idest dicitur habere durationem assequentem ipsum: sicut quaelibet res habet durationem sequentem eam. Aduertendum tamem¬ quod in nostris quaestionibus de euo distinximus sex, vel septem modos seculi: haec autem distinxi¬ mus octo, & adhuc possunt plures modi distingui, si quis praetactos modos vellet magis parricn¬ lariter diuidere: ibi enim in quaestionibus illis de vita futura fecimus vnum modum seculi: haec autem fecimus duos. vnum prout vira futura pertinebit ad beatos: alium autem prout pertinebit ad damnatos. Assignauimus etiam ibi alios modos, & alias vias. Quare tot modis dicatur seculum, vt idem multis vijs, & varijs rationibus ostensum, magis quietet legentium intellectum.

Viso quomodo differunt, & quomodo possunt conuenire aeternitas, aeuum, seculum, & tempus¬ volumus saluare verba Hiero. Videtur enim Hiero. in illis verbis innuere, quod Angeli fuerunt facti ante mundum, & quod per multas aeternitates, & per multa tempora seruierunt Angeli domino deo, ante, quam fieret mundus. quod dictum licet non sit commune: magni tamen Doctores posuerunt productos Angelos ante mundum. Vnde & Dam. li. 1. c. 3. inquit: Quidam aiunt, quod ante omnem generationem, idest ante mundum geniti. est producti sunt Angeli: Et subdit, quod hoc Theologus dicit Gregorius. Appellat enim ibi Theologum Gregorium: Gregorium Naxianxenum, vt aliqui¬ tradunt. Ipse etiam Dam. videtur huic opinioni consentire: Secundum ergo hanc hypot hesim: an¬ te mundum fuerunt tempora, & non fuerunt ten¬ pora. Non enim fuerunt tempora, quae fierent ex motibus corporis, sed bene erant tempora,& fiebant ex intellectu alibus motibus Angelorum, prout successiue mouentur Angeli de vna intellectione in aliam. quia secundum species, quas habent apud se, non intelligunt omnia simul: sic sunt successiones temporum. Quare sicut in successione temporum istorum ponimus esse tempus, seculum, & aeternitatem, vt eadem duratio eiusdem rei hic existentis dicatur tempus, inquan¬ tum est successiua, dicatur seculum: prout affequi tur illam rem, dicatur aeternitas, prout adaequatur rei, & non clauditur in ipsa. propter quod dicitur aeternitas, quasi extra terminos rei: quia non est inclusa intra illos: sic, & in ipsis intellectualibus motibus Angelorum prout Deo famulantur etiam secundum eorum naturales intellectuales motus: possumus aliquem magnum numerum intellectualium motuum vocare quoddam seculum, quandam aeternitatem, & quoddam tempus: sicut hic vnum magnum numerum annorum, vt mille annos: quandam aeternitatem, & se culum, & tempus vocare possemus. Et ideo videtur innuere Hieronymus, quod multae aeternitates, & multa tempora, & multae origines seculorum praecesserunt mundum: cum Angeli facti ante mundum Deo famulabantur., quod lic veritatem habete potest, quia multi magni numeri inteile¬ ctualium motuum, qui possunt dici aeternitates quaedam, & tempora, & secula: praecesserunt an¬ te mundum, in quibus Deo Angeli famulabantur

Quod vero dicebatur, quod non est nisi vna aeternitas: dici debet, quod verum est simplici¬ ter: possunt tamemn esse multae aeternitates tales, vt hic de aeternitate locuti sumus.

Quod vero addebatur, quod ante mundum non fuerunt tempora: dici debet, verum est, quod non fuerunt tempora, quae essent vicissitudines corporalium motuum: sed ponendo Angelos ante mum dum productos: erant ante mundum tempora, quae fuerunt vicissitudines intellectualium motuum Angelorum.

Quod etiam vlterius addebatur, quod si prae¬ cessunt tempora: ergo non famulabantur Angeli Deo sine vicibus temporum; dici deber, quod famulabantur Angeli, hypothesi stante: secundum tempora, & sine vicibus temporum. secumu tempora quidem, quae erant vicissitudines intellectualium motuum: erat tamen hoc sine vicibus remporum id est sine suc¬ ceffionibus corporalium motionum. Vel aliter. nam quaedam actiones Angelorum mensurantur tempore, & mensura successiua, vt intellectiones, quas habent per species concreatas: aliquae autem actiones non mensurantur tempore, nec mensu¬ ra successiua, sed stabili: vt visio, quam habet An¬ geli in Verbo, & fruitio, quam habent de Deo, & omnes actiones illae, quae pertinent ad beatitudinem Angelorum, secundum quas feruntur in Deum. In vtrisque autem actionibus angelus est subiectus Deo, & in vtrisque actionibus refulget, quod ille est dominus, iste seruus. secundum hoc seruiebant angeli Deo, & erant subiecti Deo secundum tempora, quantum ad eorum actiones successiuas: & erant subiecti sine vicibus, quantum ad eorum actiones non successiuas.

Dub. II. Litreralis.

TERTIO quaeritur de eo, quod in littera dicitur, quod caelum illud Empyreum est intellectuale. Contra: Quodlibet corpus est sensibile saltem sensu visus, sed sensibile diuiditur contra intellectuale: ergo, &c.

RESPONDEO dicendum, quod illud caelum potest dici quid intellectuale quadruplici¬ ter. Primo ratione sui. Secundo ronne sui effectus. Tertio ratione sui ornatus. Quarto ratione finis, ad quem est factum. Primo ergo dicitur illud coelum intellectuale ratione sui: nam sicut aliquid dicitur infinitum, quia non habet finem, vel quia propter impedimentum appositum non potest fini¬ ri, sicut via maris dicitur nobis infinita, & in per¬ transibilis: quia propter impedimentum apposi¬ tum non possumus eam finire; & partransire. Sic aliquid dicitur inuisibile dupliciter, vel quia non est aptum natum videri, vel quia propter impedi¬ mentum appositum a nobis non potest videri, sed intelligi. Hoc ergo modo quantum est ex parte sui illud coelum non dicitur visibile, sed intellectuale: quia inter se, & nos, est quoddam impedi¬ mentum appositum, vt caelum sidereum, quod ex nulla parte est oculis peruium: ratione cuius illud caelum non potest a nobis videri, sed intelligi. Vel possumus dicere, quod ipsa imaginatio dicitur intellectus. Propter quod illud tertii de anima: Intellectus passiuus corrumpitur ab aliquibus de imaginatione. vt ideo dicatur talis intellectus corrun¬ pi: quia imaginatio nostra, quae est virtus organica: est corruptioni subiecta. Hoc ergo mon quantum est ex parte sui illud coelum non est sensibile, sed intellectuale: quia propter impedimentum appositum non possumus ipsum percipere sensu exteriori, sed possnmus ipsum imaginari.

Secundo modo illud caelum dicitur intellectuale ratione sui effectus. Nam licet etiam caelum aqueum, quia est vltra octauam sphaeram, sit inui¬ sibile in se propter impedimentum appositum: est tamen quid visibile quantum ad suum effectum. Nam compertum est, sphaeram octauam moueri diuersis motibus, & vterque motus potest visu percipi per armillas, & per instrumenta astronomica. & quia octaua sphaera non habet motum proprium nisi vnum: consequens est, quod motum alium habeat ab aliquo superiori corpore, reuoluente ipsam. Ille ergo alius motus, qui apparet in octaua sphaera: est effectus coeli aquei, vel vltimi mobilis: quod est supra caelum sidereum, siue supra octauam sphaeram. quia ergo ille alius motus est sensu perceptibilis; consequens est, quod celum aqueum quantum ad suum effectum sit quod sensibile. Sed de caelo empyreo non possumus hoc dicere. nam licet illud influat in hec corporalia, haec tamen influentia non potest sensu percipi: sed potest intellectu comprehendi, vel ratione concludi: propter quod caelum illud quantum ad suum effectum est non sensibile, sed intellectuale.

Tertio modo potest dici illud coelum intellectuale quantum ad suum ornatum. Nam, vt dicitur in littera, statim cum factum est, angelis est reple¬ tum: vt patet in auctoritate Strabi, & Bede, quod intelligendum est non quantum ad occupatio¬ nem, quia non possunt hoc modo replere coelum: (non enim occupant locum, sed quantum ad ornatum. Imaginabimur autem, quod sicut ista astra corporalia ornant istud caelum, quod est nobis visibile: sic illa astra matutina, quae dlicuntur angeli, ornant illud celum empyreum, quod non est nobis visibile. ornatur ergo illud caelum non astris sensibilibus, sed intellectualibus. Ideo quantum ad suum ornatum, quem habet intellectualem, est intellectuale vocatum.

Aduertendum tamen, quod post resurrectionem ornabitur illud caelum duplici genere astrorum: videlicet angelis, & corporibus glorificatis. Ipsa enim corpora glorificata valde fulgentia in illo caelo existentia: quasi quedam splendidae stellae ornabunt caelum illud.

Quarto mon dim illud celum intellectuale romnne¬ finis, ad quem factum est. Nam ad hoc dim esse factum, vt sit locus contemplationis. Contemplabimur. enim ibi diui¬ nam essentiam, quae cum non sit corpus, nec similitudo cor¬ poris, ad puram intellectualem visionem ptinet illa co¬ templatio. & quia caelum empyreum est locus beatorum, sic itellectualiter contemplantium; io dictum est intellectuale.

Dub. IIII. Litteralis.

QVARTO quaeritur de eo, quod in littera dicitur in persona Luciferi, quod legitur Esa. 14. In coelum ascendam, & exaltabo solium meum. Contra: Ipse erat in supremo coelo, scilicet in coelo empyreo, de quo coelo cecidit, dicente domi¬ no in Euangelio: Videbam Sathanam, quasi fulgur, de coelo cadentem.

Respondeo dicendum, quod Lucifer fuitin coelo secundum communem opinionem, & de coelo cecidit, & volebat in celum ascendere. Ipse autem lucifer cecidit de triplici coelo: videlicet de coelo, quod ornabat, de caelo, a quo ornabatur, & de coelo, in quod volebat ascendere. Coelum autem, quod ornabat, erat celum empyreum. Nam ipse, sicut & alii Angeli fuit ornamentum illius caeli. Coelum autem, a quo Lucifer ornabatur, fuit coelum gratiae: si fuit creatus in gratia, vt quidam ponunt, vel fuit caelum innocentiae, quia saltem fuit crea¬ tus innocens. Tertium coelum, ad quod volebat ascendere, fuit caelum Deitatis, & fuit illud tertium celum, ad quod raptus fuit Paulus. Cecidit ergo Diabolus de triplici coelo, de coelo empyreo, quod ornabat: quia fuit in terram eiectus. De coelo in¬ nocentiae, a quo ornabatur, quia suam innocentiam perdidit: Et de coelo Deitatis, in quod volebat ascendere. Et si dicatur, quod nunquam fuit in illo coelo, quia nunquam vidit aperte diuinam es¬ sentiam; Respondebimus, quod hoc modo non cecidit de eo, quod habebat, & de eo, vbi erat, sed de celo, vbi fuisset, & quod habuisset, si stetiffet. Dicitur enim aliquid cadere, non solum ab eo, quod habet, sed ab eo, quod habere potuisset, si voluisset. Lucifer ergo erat in coelo empyreo, & in celo innocentiae, & volebat ascendere ad coelum Dei¬ tatis, & quia peruerse hoc voluit, non obtinuit, quod concupitit.