Quaestio 1

ARTIC. I. An Angeli naturaliter sint mali¬

Conclusio est negatiua. Aegid d. 34. q. 1. art. r. 2. D. Tho. 1. p. q. 63 arti. 4. Item lib. 3. contra Gen. c. 117. Item 2 sen. d. 3. q. 1. Item q. disp. de Dae¬ mo. quaestio. 16. art. 2. Q. disp. de malo q. 1. art. 1. D Bonau. d. 3. p. 2. artic. 1. q. 1. Dur. d. d. q. 1. Steph. Brul. d. 3. q. 5. Vide pro corp. art. D. Tho. 1. par. q. 49. arti. 1. vbi quaerit anm malum sit natura quaedam. Vide Th. Arg. lib. 2. sent. d. 3 4. art. vbi quaerit, an malum dicat naturam positiuam.

AD primum sic proceditur: vide¬ ltur, quod Daemones, siue mali An¬ geli sint natura mali. quia quod aliquibus immutabiliter com¬ petit, hoc eis competit naturali ter. Sed Angelis malis immutabiliter competit, quod sint mali. Ergo hoc eis com¬ petit naturaliter.

praeterea sicut Angeli sunt creati a Deo, ita & homines, sed homines videntur esse naruraliter mali. quia vt dicitur in Gen. proni sunt sensus hominis ad malum ab adolescentia sua. Ergo & an¬ geli possunt esse naturaliter mali, habendo ali¬ quam pronitatem naturalem ad malum.

Praeterea dicitur ad Rom. quod licet figulo ex eadem massa facere aliud vas in honorem, aliud in contumeliam. sed vasa in honorem sunt boni, in contumeliam sunt mali. Deus ergo, qui similatur figulo, potuit facere ipsos Angelos malos, & per consequens inesset eis malitia naturaliter, quia inesset eis a suo factore.

Praeterea omnis creatura est factura Dei, sed aliquae creaturae videntur habere quandam malitiam naturalem, vt canes sunt naturaliter furibundi, ergo &c.

Praeterea Dominus ait de Diabolo, quod cum ex proprijs loquitur, men dacium dicit. sed quod competit alicui proprie, est ei naturale. Mentiri ergo, & malefacere erit Diabolo naturale.

IN CONTRARIVM est Diony. 4. de di. no. di. Non ergo mala est Daemonum tribus secundum quod est secundum naturam, sed secum dum quod non est. Esse ergo malum, est esse non secundum naturam.

Praeterea idem Diony. eodem libro & c. pro¬ bat malum non esse secundum naturam, quia est contra naturam. quod ergo secundum se est contra naturam, nulli est naturale. malum est huiusmodi. ergo, &ec:

RESOLVTIO. Daemones non sunt naturaliter mali, cum malum nu¬ lam dicat naturam. Idque etiam patet, si Daemones referantur ad causum. is. Deum bontim, a quo boni effecri sunt. Itemquesi ad suam durationem comparentur, cim eis malum non semper con¬ ftenerit:

RESDONDEO dicendum, quod Daemones i non esse malos naturaliter, probat Diony. c. 4. de di. no. rationibus multis, ex quibus eligemus rationes tres. Prima autem ratio sumitur prout consideratur malum secundum se. Secunda vt eomparatur ad suam causam. Tertia vt comparatur ad suam durationem.

Prima via sic patet. nam se malum secundum se non est aliquid existens, nec in existentibus. Non est autem aliquid existens, quia non est substantia, nec in existentibus est, quia non est accidens. Nihil est enim malum nisi priuatio boni. priuatio autem, vt habetur in 1. Physi. de se est non ens: nullam ergo naturam nominat priuatio, & nullam essentiam. Sic igitur, & malum non dicit aliquam naturam, nec aliquam essentiam. Sed magis dicit defectum naturae. Ex ipso ergo malo, quia non est natura aliqua, nec essentia, arguere possumus Daemones non naturaliter esse malos. Si enim Daemones essent naturaliter mali; natura Daemonum esset mala. quo posito, malum esset natura aliqua, quod est falsum.

Secundo hoc idem patet, si referatur malum ad suam causam. Ex bono enim secundum quod bonum est, non potest esse malum. Nam agens assi. milat sibi passum. omnis enim creatura non est nisi quoddam Dei vestigium, & quaedam re¬ presentatio diuinae bonitatis. Cum ergo Deus sit naturaliter bonus, & ex nulla parte sit in eo malum, oportet omnem Dei effectum bonum esse. Si ergo Daemones naturam habent a bono Deo, oportet & ipsos naturaliter bonos esse.

Tertio idem patet ex duratione, vel ex tempore, quo inceperunt Daemones esse mali. Nam quod est alicui naturale, competit ei semper. Daem ones autem non fuerunt semper mali, propter quod non sunt naturaliter mali. Hoc eit ergo, quod Dionysius ait 4. c. praedicti libri, quod nec Daemones sunt natura mali. Nam, vt dicit, na¬ tura mali, neque ex bono, neque in existcntibus. Et subdit, quod neque ex bonis ttansmutati essent natura, & semper mali existentes. Per hoc ergo, quod ait, quod malum non est in existentibus: dat intelligere, quod Angeli non sunt natura mali: quia malum non dicit existentiam aliquam. Per hoc vero, quod ait, quod natura mali non est ex bono, dat intelligere, quod Daemones non sunt natu¬ ra mali, quia sunt facti a bono.

Sed per hoc, quod tertio subdit: quod Daemones non essent transmutati ex bonis natura, & semper mali existentes, dat intelligere, quod Daemones non sunt natura mali, quia non fuilsent transmutati ex bonis, idest non prius fuissent boni, & postea mali, sed semper fuissent mali. Aug¬ etiam 11. de Ciuitate Dei, probat Daemones non esse naturaliter malos tripliciter. Primo ex ipso malo secundum se. Secundo vt malum comn¬ paratur ad Deum. Tertio vt comparatur ad naturam. Malum enim secundum se: vt hic de¬ malo loquimur, peccatum est. malumenm Damonis peccatum est cius. Impossibile est ergo tale malum esse naturale, quia tunc illud malum non esset malum, & non esset peccatum. Omne enim peccatum, vt dicit August. in de vera Religione: adeo est voluntarium, vt nullo modo sit pecca¬ tum, nisi voluntarium. Ideo Aug. 11. de Ciui. dei. c. 15. ait: lllud etiam, quod ait de Diabolo loan¬ nes, ab initio Diabolus peccat: non intelligunt, qui inde volunt asserere peccati naturam, cum naturale nullum sit oino peccatum. Quasi dicat, quod sit Diabolo esset malitia naturalis, nullo modo esset ei peccatum. Ex ipso ergo malo secundum se prout habet rationem peccati, constat ipsum non esse quid naturale. Secundo hoc idem pro¬ bat Aug. per relationem ad causam: ex eo, quod sunt facti Angeli a bono Deo: & est eadem ratio cum ratione Dionvsii. Tertio hoc idem probatur, put malum comparatur ad naturam. Vnde ait August. lib. praeassignato. Propter naturam igitur, non propter malitiam Diaboli dictum recte intelligimus, hoc est initium figmenti do¬ mini. Non est ergo hoc propter naturam. nam vvt ibi subdit: Vitium autem ita contra naturam est, vt non possit nisi nocere naturae. Non ergo sunt Daemones mali naturaliter, cum vitium naturae noceat, & sit contra naturam¬.

Adductis auctoritatibus, & rationibus Sanctorum, quod Daemones non sunt naturaliter mali: volumus distinguere de ipso malo, vt magis ap¬ mareat, qualiter ad Daemones comparatur malum. Dicemus enim, quod natura principaliter dicitur de forma, & ex consequenti de materia, in¬ quantum suscipit formam. esse ergo aliquid malum naturaliter potest intelligi quadrupliciter Primo modo, quod malum sit: natura eius, vel essentia, vel aliquod accidens sequens naturam, aut essentiam.

Secundo modo potest dici aliquod malum, non quod malum sit in eo aliqua essentia, sed quia naturalem habet inclinationem ad malum. Et hoc tripliciter. nam ista naturalis inclinatio, vel sequitur formam, quae dicitur principaliter na¬ tura: vel sequitur materiam, quae dicitur natura¬ ex consequenti. Rursus hoc malum potest esse malum sibi, vel alii. dicetur ergo naturaliter malum, quod habet in se aliquam naturam, vel ali¬ quam essentiam malam. & hic est modus primus, vel dicetur naturaliter malum, quod ex forma sua inclinatur in malum sibi: & hoc quantum ad modum secundum. Dicetur & malum, quod non ex natura formae, sed ex natura materiae inclinatur in malum sibi. Dicetur & quarto, quod non est naturaliter malum sibi, sed alii.

Primo modo impossibile est aliquod esse malum, quia malum non est natura aliqua, nec esse¬ tia. Ideo ait Diony. quarto. c. de di. no. quod malum secundum quod malum: nec est existens. nec in existentibus, idest, nec substantia, nec accidcns. Non enim est malum natura aliqua, nec secundum naturam, quia vt in eodem cap. ait Dionv¬ omne quod est secundum naturam, ex causa de¬ terminata generatur. Malum autem, vt ipse ait, est sine causa. dicitur autem malum esse sine can¬ sa, quia est preter intentionem causae. Ideo ibi de¬ dicit Diony. Nullus ad malum respiciens facit¬, quod facit.

Rursus nec secundo modo potest esse aliquid malum, vt ex natura formae habeat aliquam inclinationem in malum. nam illud, quod de se dat esses cum omnia inquantum sunt, bona sint non potest inclinare in malum naturaliter: quod non dicit esse, sed non esse: immo quia perfectio cuiuslibet rei est in eo, quod competit ei secundum naturam, cum natura principaliter dicatur de forma: impossibile est, quodes natura formae ali quid inclinetur in malum.

Sed si loquamur de malo tertio modo, quod aliquid inclinetur in malum sibi: non secundum naturam formae, sed secundum naturam materie: dicemus, quod nihil inclinatur in malum sibi nec ipsa materia inclinatur in malum sibi. quia si hoc esset: tunc idem secundum idem esset perfectum, & imperfectum: malum, & bonum, ens, & non ens. nam id, in quod inclinat natura alicuius, est bonum eius, & perfectio eius, & entitas ipsius. Si ergo hoc esset malum, esset quid imperfectum, & non ens. Id ergo, ad quod inclinatur materia est bonum sibi. sed non est inconueniens, quod sit malum formae, non quod ipsa materia intendat naturaliter malum formae; sed intendit bonum sibi, cui bono materiae ex consequenti, & per accidens annectitur malum formae: vt materia existens sub. vna forma, appetit esse sub alia, quod appetendo vult bonum suum, quia vvult perfici per illam. tam istud bonum materiae est malum suae formae. Ideo habe. tur in primo Physicorum, quod materia multoties machinatur ad maleficium, sed hoc est per¬ accidens, vt dictum est. potest ergo contingere, quod haec inclinatio ex natura materiae, non sit ad malum ipsius materiae, sed ad malum ipsius formae: vel ad malum ipsius compositi, cuius est materia. Vbicunque ergo inuenimus aliquid com¬ positum ex idiuersis. naturis: potest contingere quod inclinatio vnius naturae vergat in malum alterius naturae. vt si homo est compositus ex natura sensibili, & intellectuali, & habet in se sensum, & intellectum; potest contingere, & contingit, quod naturaliter secundum sensum inclinetur in aliquid, quod sit malum rationis, & intellectus. vt si secundum sensum inclinetur in sensibile bonum, hoc non erit malum ipsi sensui, sed erit malum ipsius rationis, quae ex hoc impeditur a simpliciter bono. Et inde est, quod aliqui dicuntur iracundi naturaliter, & luxuriosi naturaliter, quia ex complexione habent, quod secundum sensum naturaliter inclinentur in talia. hoc tamen, quod est sic naturale, non facit necessitatem, sed pronitatem. Qui enim naturaliter esset talis, quod nullo modo posset resistere, non peccaret.

Sed si loquamur quarto modo de malo, quod non est malum sibi, sed alij: non est inconueniens aliquid esse simpliciter bonum, & tamen esse malum huic. Vnde August. 12. de Ciui. Dei. inquit. Non itaque ex commodo nostro, sed per seipsam considerata natura, dat suo artifici¬ gloriam. Vnde & ibidem ait, quod non debemus vituperare Solem, quoniam quidam peccantes, vel debita non reddentes poni a iudicibus iubentur ad Solem. Sol ergo in se bonus est, sed est malus alicui, qui ab ipso laeditur. Et Lupus in se bonus est, sed est malus oui, quae ab ipso comeditur. Nullo autem istorum modorum possumus dicere daemones esse naturaliter malos. Non enim possumus dicere, quod sint primo mali, quia habeant in se naturam, vel essentiam malam. quia malum, vt diximus, est quaedam priuatio, nec est natura, nec essentia aliqua. Nec etiam sunt mali natura secundomodo, vt quia ex natura formae¬ inclinentur in malum. Quia sic nihil est malum, imo nulla res ex natura sua inclinatur in malsim. Nisi forte illa res esset composita ex duabus na¬ turis, quarum quaelibet tenderet in bonum suum, tamen bonum vnius haberet annexum malum alterius. Cum ergo nihil sit bonum formae, quod non sit bonum ipsius compositi, quod principa¬ liter est per formam, nunquam huiusmodi inclinatio potest esse ex natura formae. Nec etiam di¬ cere possumus, quod Demones sint tertio modo mali, vt, quod ex natura materiae habeant aliquam inclinationem ad malum. quia non habent materiam partem sui: & dato, quod Demones haberent corpora naturaliter sibi vnita, nullus tamen recte sentiens, ita desiperet, quod poneret Daemones esse ita subiectos ipsis corporibus, quod ratione suorum corporum inclinarentur in malum. Si enim haberent huiusmodi corpora: corpora illa essent omnino subdita voluntati Daemonum, vt ex eis non grauarentur, nec per ea ad aliquid inclina¬ rentur. Nec etiam quarto modo sunt Daemones naturaliter mali, vt quod naturaliter sint mali alijs. quia non sunt mali nisi in agendo: non agunt autem ex necessitate naturae, sed ex libertate arbitrij.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod esse aliquid immutabiliter tale, potest esse dupliciter, vel ex causa positiua, vel ex priuatiua. Ex positiua quidem, vt communiter dicitur, quod est immutabiliter tale, est naturaliter tale. sed non est inconueniens aliquid se habere immutabiliter ex causa priuatiua ad id, quod est sibi contra naturam. quia priuatum est in eo aliquid naturale: vt caecus in perpetuum erit caecus, & naturale erat sibi videre, sed pepriuationem virtutis visiuae, quam naturaliter recuperare non potest, semper, & immutabiliter sic se habebit. Sic & in proposito contra naturam est peccare. tami propter priuationem gratiae, qu est pfectio naturae, quam Daemones recuperare non possunt, semper isuo peccato remanebunt.

Ad secundum dicendum, quo, vt patet per iam dicta, non est simile, de angelis, & de hominibus. quia non sunt compositi ex natura sensitiua, & intellectuali: vel si sentirent, & haberent corpora naturaliter sibi vnita: efsent illa corpora incorruptibilia, & non essent Daemones subiecti suis corporibus, vt ex hoc inclinarentur ad malum, nisi eorum voluntas esset primitus deprauata.

Ad tertium dicendum, quod peccator drm vas in contumeliam, vel ex ordine naturae ad culpam. quia culpa¬ nocet naturae: vel ex ordine culpae ad prenam. quia & ipsa poena quaedam contumelia dici potest. Deus ergo facit vasa in contumeliam, non quia inclinet naturam in culpam: nec, quod alicui impartiatur malitiam, sed quia ordinat culpam in poenam, & vnicuique reddit secundum maerita.

Ad quartum dicendum, quod esse furibundum in cane non est malum, sed laudabile, vt Diony. dicit. Potest autem esse hoc malum alii. quia furia canis posset alium offendere, non tamen ex hoc dici debet canis naturaliter malus. quia in natura sua hoc est laudabile, non vituperabile.

Ad quintum dicendum, quod cum Diabolus loquitur ex proprijs, mendacium dicit. quia crea¬ tura ex se habet, quod deficiat, ex Deo autem, quod profi¬ ciat. Ideo dicit hoc agere Diabolus ex proprijs, quia cum mentiri sit quoddam deficere, non habet hoc Diabolus a Deo, quod sic deficiat, non tamen¬ propter hoc debet dici naturaliter malus. quia sic deficere non competit Diabolo per naturam, sed per voluntatem. Est ergo hoc ei proprium, non ratio¬ ne inclinationis naturae, sed electionis voluntatiae.

ARTIC. II. dn Daemones at initio fuerint mali. Conclusio est negatiua.

D. Th. 1. 9. q. 2 2. art. 2. stem 2. sent d. 3. . 2. q. 1. arc. 2. lee, lib. 3. contra Gent. c. 117. Item in qu. disp. de Daem. q. 15. art. 4. Ric. d. 3. q. 16. 17. Rob. Holtot 2. sent. q. 3. ar4. 9 princ. etiam in eius sol. D. B nau. d. 3. p. 2. art. 1.. 1. 2. Sco d. 5. q. 2. Hen. C and. Quol. 8. q. 9. Biel d. 4. q. 1. Ih. Rrae d. d. d. 1. art. 2. qrce. d. 3. q.vurc.. Ptr. d. 5. q. 2. E.rtl. Syb. 3. Dec. c. 1. q. 3

SECVNDO quaerit, vtrum Daemones in eorum initio fuermt mali. Et videtur, quod sic. Nam secundum Aug. Angelus. & homo saltem quantum ad animam simul creati fuerunt, sed homo dicitur factus esse propter reparationem ruinae Angelicae: ergo in principio Diabolus cecidit, & in sui primordio fuit malus.

Praeterea videmus, quod aliqua res statim, cum sunt, habent suam operationem, vt Sol statim, cum fuit, incaepit lucere: ergo Diabolus, qui est excellentior omni corpore: in initio suae creationis potuit habere operationem suam, & per consequens potuit peccare, & esse malus.

Praeterea non fuit maioris potentiae Diabolus post initium, quam in initio. quia nulla potestas fuit sibi addita, nec in aliquo fuit sua potentia augumentata post suae creationis initium. sed potuit peccare, & peccauit post initium: ergo, &c.

Praeterea: si in primo instanti suae creationis non peccauit: daretur vltimum instans, in quo fuit bonus: & primum, in quo fuit malus: in illo ergo tempore nec fuisset bonus, nec malus. sed hoc est inconueniens: ergo incomnueniens est ipsum a bonitate in malitiam corruisse, sed semper fuit maluss.

Ad hoc etiam videntur esse plures auctoritates sacrae scripturae. Nam lo. 9. dicitur, quod fuit mendax ab initio, & in veritate non stetit. Et prima lo. 3. dicitur, quod ab initio Diabolus peccat.

IN CONTRARIVM est, quia dicitur Gen. 1. Vidit Deus cuncta, quae fecerat, & erant valde bona. quod non esset, si Diabolus in sui initio fuisset malus.

Praeterea: inferiores Daemones peccauerunt, occasionem sumentes ex peccato primi Daemonis: ergo viderunt eum bonum.

RESOIVTIO. Angelus in prino instenti peccare non porrit, ii¬ cet esset intelligens, & vosens. primum. enim suuin vesle, dut intelligere crimintosum non surit, quia ad haec se monere non potuit. Periculosum ra¬ men fuit. ex illa enm complacentia motus fuuit, vt¬ moneret se ad appetendum, quod non debuit.

RESDONDEO dicendum, quod hanc quaestionem pertractat August. 11. super Gen. ad litteram, & 1I. de Ciui. Dei, & licet non videatur assertiue loqui, nec in vno loco, nec in a¬ lio: in 1I. tamen super Gen. videtur declinare ad hanc partem, quod ab initio fuerit malus. Sic enim ait super Cenes. quod Diabolus in veritate non stetit, & hoc ab initio, ex quo ipse creatus est. Item in eodem libro dicit: Diabolum ab ipso creaturae initio, hoc est ab ipso vel temporis, vel suae conditionis initio cecidisse: nec aliquando in veritate stetisse. Et idem in eodem dicit, quod factus continuo se a luce veritatis auertit: superbia tumidus, & propriae potestatis delectatione corruptus. Et idem ibidem dicit: ab initio conditionis suae Diabolum ab ea beatitudine, quam, si voluisset, percepturus fuerat: impia superbia cecidisse. Et si aliquae auctoritates scripturae sacrae videntur dicere, quod Diabolus aliquando fuerit bonus: auctoritates illas August. in dicto 11. exponit de membris Diaboli. Nam ficut dicitur Diabolus iniquus homo: qui superseminauit xi¬ xaniam, vt ipse August. ait, ita quod caput assumit nomen membri, sic membra possunt assumere nomen capitis, & quilibet malus homo potest di¬ ci Diabolus. In 1I. tamen de Ciui. Dei, ad partem contrariam declinat, quod Diabolus in principio suae creationis non fuerit malus: vnde in dicto li. cap. 13. dicit, sic intelligatur etiam, quod bea¬ tus Apostolus lo. ait: Ab initio Diabolus peceat: hoc est, ex quo factus est, iustitiam recusauit. Non ergo in initio suae creationis, sed ex quo factus fuit. Et idem eodem lib. cap. 15. expreslius ait, quod Diabolus in veritate non stetit, sic ac cipiendum esse, quod in veritate fuerit, sed non permanserit. Et idem eodem lib. & cap. ait: Et illud, quod Diabolus ab initio peccat, non ab initio, ex quo creatus est, peccare putandus est: sed ab initio peccati, quod ab initio suae superbiae cepit esse peccatum. Ipse ergo ab initio peccauit, quia suum peccatum fuit initium omnium peccatorum. Ideo ab initio peccati peccauit. Et in eodem lib. & cap. dicit: Hoc est initium figmenti Dei, non sic intelligendum est, vt existimemus talem ab initio creatum, sed in hac poena post peccatum ordinatum. Et idem eodem lib. cap. 19. ait, quod sine dubio vbi est initium malitiae, natura non vitiata praecessit. Prius ergo fuit non vitiatus, & postea per voluntatem factus vitiosus. Sic ergo Augustinus videtur a seipso discrepare. Sed quia modus eius est in libro de Ciui. Dei, loqui magis assertiue: in lib. super Gen. magis dubitatiue: ideo magis imus ad mentem eius ponendo ipsum ab initio suae creationis fuisse bonum, & postea fuisse propria voluntate deprauatum: immo antiquitus Magistri Parisienses simul conuenientes: hanc positionem reprobauerunt, quod angelus peccauerit in primo instanti suae creationis, & approbauerunt hanc opinionem, quod in illo primo instanti fuerit bonus, & non potuerit esse malus. Propter quod inuestiganda est causa: quare malus angelus in primo instanti creationis suae non potuerit exire in actum malum, & non potuerit peccare. Dicunt autem quidam hoc esse propter deliberationem. Volunt enim, quod angelus prius deliberauerit, quid eligeret, & postea peccauerit. & quia deliberatio non potest es¬ se in instanti: ideo non potuit angelus in primo instanti suae creationis peccare. Sed hoc improbatur, quia angelus sicut non intelligit cum discursu, sed simul intelligit principia, & conclusiones: ita non vult cum discursu, sed simul vult finem, & ea, quae sunt ad finem. Nos autem, quia non statim possumus videre veritatem: ideo prius consiliamur, vel in nobis, vel cum alijs, & postea eligimus: ita, quod electio est conclusio consilii, sed angelus non sic. statim enim in eo¬ dem instanti absque discursu intelligendo ali¬ quid, intelligi consequentia ad illud: & volendo aliquid, eligit quomodo consequatur illud. Deliberatio ergo sua non requirit tempus, sicut nec intellectio eius. Est ergo secundus mo¬ dus dicendi, videlicet quod ad hoc, quod angelus aliquid appeteret, tria necessaria praecognouit, videlicet ipsum appetibile, & se, cui appetebat, & rationem mouentem, quare appetebat. Sed ista, vt dicunt, sunt diuersa, & impossibile est, quod per naturam aliqua potentia simplex ad plura simul, & semel se comuertat. Ideo & Philosophus in Topicis dicit, quod scimus quidem plura: intelligimus autem vnum solum. Inde est ergo, vt aiunt, quod non potuit peccare in primo instanti. quia ad praeco¬ gnoscendum, quae requiruntur in actione qua¬ cunque, cum sint plura, & diuersa: semper requiritur ibi tempus. Sed istud stare non potest. quia vbi vnum propter alterum vtrobique vnum tantum. & quia ratio appetendi appetibile, & ipsum appetibile sic se habent, quod vnum est propter aliud: ideo vtrobique est vnum tantum: imo in rationem appetendi, vel intelligendi, vt ratio est, & in ipsum appetibile, vel intelligibile, de necessitate simul ferimur. Posser enm aliquis oculus ferri in lucem, vt est quoddam obiectum visibile¬ secundum se: sed vt est ratio videndi colorem, non posset ferri in lucem, nisi simul videret & colorem. Experimur etiam in nobis ipsis, quod simul videmus lucem, & colorem. Et quod dixi¬ mus de sensu, veritatem habet de intellectu. & appetitu. In ipsa enim principia, vt sunt quoddam obiectum intelligentiae, potest ferri intellectus, absque eo, quod feratur in conclusiones. sed in ipsa principia, vt sunt ratio intelligendi conclusiones, simul inducens cognouit, vt in primo Posteriorum iradunt. sic etiam de fine, & de his, ouod sunt ad finem. Sed quicquid sit in nobis: eo, quod prius intelligimus principia, quam conclusiones, & ex parte voluntatis prius volumus finem, & postea volumus ea, quae sunt ad finem: in angelo vero, cuius cognitio non est discursiua, & per consequens nec volitio eius dicitur esse dis¬ cursiua, ralia simul sunt. In nobis. enim est. quia intelligimus discurrendo, quod prius feramur in rationem intelligendi: non, vt ratio est, sed, vt quoddam obiectum est, & postea feramur in ea, quae intelligimus per rationem illam, & ex par¬ te voluntatis prius feramur in rationem volen¬ di, vt in finem: non, vt ratio est, sed vt est quoddam volitum, & postea per voluntatem feramur in ea, quae sunt ad finem, & in ea, quae volumus per huiusmodi rationem. Sed angelus simul intelligit id, quod est ratio intelligendi, & ipsum intelligibile, & simul vult id, quod est ratio appetendi, & id, quod appetit. Quia aliter esset sua cognitio discursiua. Ex parte ergo rationis appetendi, & appetibilis, non potest causa sufficiens assigna¬ ri, quod angelus in primo instanti suae creationis peccare non potuerit.

Quod vero dicunt tria praecognoscibilia requiri in angelo: ad hoc, vt appetat, videlicet, vt pco¬ gnoscat, se cui appetit: & rationem, per quam appetit, & appetibile, quod appetit: dici debet, quod in angelo cognitio sui non impedit cognitionem aliorum. semp enim angelus intelligit se, & ea, quae sunt in se: vel aliter casu intelligeret, vt patebit inferius, cum de cognitione angeli disputabimus. Et vt in quaestionibus nostris de cognitio¬ ne angelorum diffusius diximus, potest forte re¬ mitti Angelus in tali cognitione, sed nunquam totaliter tollitur cognitio eius: quando sempet intelligat se, & ea, quae sunt in se. Non ergo potest sufficiens causa assignari, quod angelus in principio suae creationis non potuerit appetendo peccare: nec ex eo, quod oportebat eum cognoscere se, cui appetebat: & rationem, quam appetebat: & appetibile, quod appetebat. quia omnia ista simul habere potuit.

Tertius autem modus dicendi, quod Angelus in primo instanti suae creationis peccare non potuerit, est, quia, vt dicunt, haec duo sunt neecssaria per se, quod nullus in illo instanti, in quo peccat, potest vitare peccatum: & quod omne, quod est, quuae est: necesse est esse. Si ergo angelus peccauit in primo instanti suae creationis, in illo instanti non potuit vitare peccatum, nec potuit vitare in instanti priori. quia prius non fuerat: nec in in¬ stanti posteriori. quia hoc Deus priuatur, cum contradictionem implicet. quia non potest face¬ re praeteritum non esse praeteritum: ergo de necessitate peccauit. itaque poni non poterit, quod angelus peccauerit in instanti suae creationis. ni¬ si ponatur, quod de necessitate peccauerit. Sed, vt supra diximus per Aug. in de vera Religione, peccatum adeo voluntarium est, quod si non est voluntarium, non est peccatum.

Sed nec hoc sufficit. quia omne agens libere, in illo eodem instanti, in quo agit: posset non a¬ gere: non enim posset simul agere, & non agere. Propter quod si ponatur agere, non potest non agere, & econuerso: tamen ex quo libere agit, in potestate sua est eligere hoc, & illud. Imaginantur enim sic dicentes, quod, si quis debet agere in aliquo instanti, ante illud instans debeat impedire actionem illam. quo posito, potentiae rationales non essent ad opposita. agens enim per intellectum sicut per eandem formam simul in eo¬ dem instanti, intelligit hoc, & oppositum: sic simul in eodem instanti potest agere hoc, vel oppositum, secundum suae voluntatis electionem. Sic & in proposito dicetur, quod angelus malus in primo instanti suae creationis habuit vsum liberi arbitrii, qui est ad opposita, vt posset agere, vel non agere, eligere, vel non eligere. Si ergo tunc elegit, quod non debuit, libere hoc fecit, & potuisset non eligere, si voluisset. Si ergo est ibi necessitas, erit solum conditionis, & suppositionis. vt si supponatur, quod elegerit, non potuit non eli¬ gere. quia non potuit simul eligere, & non elige¬ re. Potuit ergo agere alterum, quod voluit, sed non potuit simul vtrunque agere. Propter quod nulla fuit ibi necessitas, quae libero arbitrio re¬ pugnaret, & quae tolleret rationem peccati.

Est ergo quartus modus dicendi, quod omne¬ malum est corruptiuum: sed nihil corrumpitur, nisi quod est, vel fuit. aliquid ergo fuit in angelo, quod ammisit per peccatum. Si ergo angelus peccauit subito, cum in subita mutatione simul fuerit, fieri, & factum esse, simul fuit ibi cor¬ rumpi, & corruptum esse: ergo fuit Angelus simul bonus, & non bonus. quia ex quo peccatum corrumpebat bonum, quod inueniebat: in primo suo instanti fuit bonus, & in illo etiam eodem in stanti non fuit bonus, quia per peccatum fuit corruptum in eo bonum. Non ergo potest poni, quod in primo instanti peccauerit, nisi ponatur in illo instanti bonus, & non bonus. Sed nec sufficit istud, quia malum culpae non directe opponitur bono naturae. Deus enim in primo instanti fecit in Angelo naturam bonam, quod si ipse in illo eodem instanti habens vsum liberi arbitrii se deprauauit per culpam, tunc vitium corrumpit habilitatem naturae ad bonum. Si enim non macu¬ lass et se per culpam, habuisset quandam naturalem innocentiam, & quandam habilitatem ad bonum, quam potuit habere, si non peccasset: & non habuit, quia peccauit. Cecidit ergo a bono, noni quod habebat, sed quod habuisset, si non peccasset. Vnde August. 1I. super Gen. ait, quod Diabolus continuo mente caecus. non ex eo, quod acceperat, cecidit, sed ex eo, quod accepisset, si subdi Deo voluisset. Peccatum ergo in eo fuit nocumentum naturae: tollendo ab ea innocentiae habilitatem ad gratiam, & etiam ipsam gratiam, non quam habebat, sed quam habuisset, si stetisset. Quod si dicatur: hoc esse contra mentem Augustini, dicentis, quod Diabolus in veritate fuit, sed in ea non permansit; Dicemus, quod adduc ere contra Augustinum, non est soluere. Nec enim nos di¬ cimus, quod angelus in primo instanti peccauerit, sed quod rationes assignatae non sufficienter concludunt angelum in primo instanti suae creationis non potuisse peccare. Diceret enim aduersarius, quod cum angelus non fuerit mole carnis grauatus, habuit in primo instanti vsum liberi ar¬ bitrij, quem habendo, potuit se in eodem illo in¬ stanti auertere, & peccare.

Est ergo quintus dicendi modus: videlicet, quod potuit angelus in primo instanti suae creationis exire in actum proprium, sed non potuit exire in huiusmodi actum deficientem, nisi huiusmodi defectus retorqueatur in suam causam agentem, & in suum productiuum. Ponunt enim exemplum de tibia, quod si in primo instanti exiret in actum, & ille actus esset defectiuus, quod hoc es¬ set ex defectu agentis. Non enim posset tibia in primo instanti claudicare, nisi defectina esset facta ab agente. sed nec illud sufficit. Nam verum est, quod primus actus naturalis alicuius retorquetur in agens, sed primus actus voluntarius non oportet, quod sic retorqueat. Si ergo tibia haberet liberum arbitrium, & in sua electione esset claudicare, & non claudicare, quamtuncunque agens fecisset eam perfectam: statim cum inciperet per gere, non ex sua natura, sed ex praua electione claudicare posset. Quare si angelus in primo in¬ stanti potuit exire in liberum arbitrium: quantun¬ cunque in illo instanti esset natura bonus: potuit per electionem fieri malus. Vnde & Aug. 11. de Ciui. Dei vult, quod vnus modus dicendi est, quod Diabolus ab initio peccat, hoc est: ex quo factus est, iustitiam recusauit. Et subdit, quod huic sententiae quisquis acquiescit, non sapit cum illis Haereticis Manichaeis. Ponere ergo angelum, ex quo factus est id est in primo suo instanti peccasse, non est sapere cum Manichaeis, quod malus creatus sit, sed Deus creauit ipsum bonum, & ipse non a creante, sed a propria voluntate factus est malus.

Est itaque & sextus modus dicendi. Nam huiusmodi idem sic dicentes de tibia: alibi aliam camm reddunt, dicentes, quod Angelus in primo in¬ stanti peccare non potuit, quia licet non intelligat cum discursu, non tamen intelligit omnia simul. Propter quod licet in primo instanti habuerit vsum liberi arbitrii: tamen primo mouit se ad cognoscendum naturalia, & in hoc non peccauit, nec peccare potuit, quia in cognitione naturali non poterat habere defectum. Postea autem mouit se ad cogitandum de supernaturalibus, & in hoc potuit deficere, & peccare. Propter quod non in primo instanti, sed post primum instans pecca re potuit. Sed nec istud sufficit. Nam licet angelo essent quaedam supernaturalia, quae non poterat habere per naturam: tamen in statu illo ea, quae cogitabat, eo modo, quo cogitabat, non erant ei supernaturalia: quin posset ea sic cogitare per naturam. Cogitatio enim illa de supernaturalibus, secundum quam peccauit, non fuit ei supra naturam, quia tunc non potuisset seipsum ad hoc mouere, & per consequens non peccasset. Quare si angelus non intelligit discurrendo, simul potuit intelligere naturalia, & supernaturalia, quia per ipsa naturalia aliquid de supernaturalibus cogitabat: vel si secus dicatur, ponetur quod intelsi¬ gat cum discursu, & si hoc simul potuit in primo instanti, potuit & peccare, immo & Magister in littera cum quaerit de cognitione, quam habuerunt Angeli in principio suae creationis, ait, quod cognouere, quod facti erant, & a quo facti erant, & cum quo facti erant, & habebant aliquam notitiam boni, & mali. Si ergo in primo instanti habuerunt talem notitiam, & in primo instanti habuerunt vsum liberi arbitrii, & ad talem notitiam se mouerunt: potuerunt secundum talem notitiam deficere, & appetere aliquid non appetendum, & peccare. Nec valet dictum illud de naturalibus, & supernaturalibus. Nam si statim cognouerunt, quod facti erant, & a quo facti erant: cum facti essent a Deo, statim mouerunt se in notitiam rei super naturalis, & statim potuerunt, cogitando de Deo, & de re supernaturali cogitando, deficere, & inde bite aliquid appetere, & peccare.

His itaque omnibus praelibatis, dicamus quod statim cum Angelus potuit se mouere ad aliquid appetendum: potuit peccare. Nam antequam es¬ sent beati, vel essent confirmati in gratia: in ope¬ rationibus eorum potuit esse defectus. Propter quod in illo statu in continenti, quod potuit se¬ mouere ad aliquid appetendum: potuit deficere, & peecare. Hoc est ergo videndum, vtrum ange¬ lus potuerit se mouare in primum actum volun¬ tatis: vel oporteat dicere, quod primum actum voluntatis non habent a se, sed a Deo Probat. enim Anselmus in libro de casu Diaboli, quod primum actum voluntatis angelus non potuit a se habe¬ re. Nam non est simile de omnibus alijs actibus, & de actu voluntatis. Nam ille, qui nihil videt, vt puta quia est in renebris, potest seipsum mouere ad videndum, & ire ad lucem. sed ille, qui nihil vult, impossibile est, quod seipsum moueat ad volendum. Nam quicquid per voluntatem se mouet ad aliquid; aliquid vult, & aliquid appetit, per quod mouet se ad aliquid appetendum, vt si quis clausus in domo vult videre solem, ex hoc volito mouet se, vt velit ire extra domum. sed si nihil vellet, nullo modo ad volendum se mouere posset.

Ad primum ergo actum voluntatis non potuit angelus se mouere. est ergo, quod ait Anselmus, quod non videns habet visum, & voluntatem, qua potest mouere visum. sed de eo, qui nullam voluntatem habet, loquimur, si qua res seipsam mouet de non velle ad velle. Et subdit, quia quicquid se mouet ad volendum, prius vult. Et ibidem dicitur, quod nihil potest per se velle, qui nihil vult. propter quod ibi concluditur, quod angelus ille, qui iam aptus factus est ad volendum, sed tamen nihil vult, non potest a se habere voluntatem primam. Dicamus ergo, quod Deus creauit angelum intelligentem, & volentem, & ad illud intelligere, & ad illud velle angelus se non mouit. Statim enim cum fuit producta essentia an¬ geli, fecit intellectionem suijpsius in intellectu an¬ geli: ita, quod in instanti suae creationis angelus in¬ t. llexit se, & omnia, quae erant in se. Nam ange¬ lus ficut non intelligit discurrendo, ita non intelligit componendo, sed simul intelligit subiectum, & ea, quae sunt in subiecto. propter quod simul intellexit se, & omnia, quae in ipso erant. se autem intelligere non poterat, cum esset quaedam factura: nisi etiam aliqualiter intelligeret suum Factorem. Nam, vt ait Commentator S Metaph. Non scitur haec substantia particularis, ignorata prima causa. Angelus enim, qui simul intelligit effectum, & causam, prout cognoscitur in suo effectu, quia non intelligit discurrendo ex illa intellectione, quam causauit essentia an¬ geli in intellectu eius, intellexit se, quod factus erat: & eum, a quo factus erat: & intellexit omnia, quae habebat in se, & in isto intelligere habebat quandam complacentiam naturalem. Istud ergo intelligere, & istud velle, dicitmr angelus non habuisse a se, sed a producente. quia ex sola creatione substantiae angeli, cum suis potentijs factum est, quod sic intelligeret, & sic sibi complaceret. quia ergo hoc non habuit a se, nec ad hoc seipsum mouit, non potuit in hoc esse peccatum.

Tota ergo difficultas quaestionis est in viden¬ do quomodo angelus intelligit, & quomodo vult. Nunqu iam enim est, quin angelus intelligat seipsum, & ea, quae sunt in se. aliter enim casu se moueret ad aliquid intelligendum. sed cum intelli¬ gitse, & videt omnes species intellgibiles, quas habet apud se, potest se conuertere super hanc speciem intelligibilem, vel super illam, & intelligere hoc, vel illud: & cum conuertit se super ali¬ quam speciem, licet non omnino ex hoc desinat se intelligere: tamen non ita plene, & ita perfecte seipsum intelligit: cum comuertit se super speciem alicuius, & specialiter intelligit aliquid, sicut si sistat solum in intellectione sui. naturale est ergo angelo, quod essentia sua faciat plenam intellectio¬ nen suijpsius, nisi ipse angelus per voluntatem se conuertat super aliquam speciem, ex qua conuersione remittatur huiusmodi intellectio. Cum ergo sit naturale, quod cognitio praecedat velle, & si non tempore, origine: prima intellectio angeli, qua intellexit seipsum, non potuit esse remissa¬ quia non remittitur huiusmodi intellectio: nisi per int entionem voluntatis, conuertentis se su¬ per aliud, vel super speciem aliam. intellectionem ergo remissam praecedit intentio voluntatis. Primam ergo intellectionem angeli non potuit fi¬ cedere intentio voluntatis: ergo illa intellectio remissa non fuit: illam tamen intellectionem primam non ex intentione voluntatis, sed ex vnio¬ ne substantie angeli ad intellectum, intelligimus factam esse, & ex hoc consecuta est complacentia secundum talem intellectionem: qua com¬ placentia subsecuta, potuit angelus se moue¬ re ad aliud, sicut voluit. quia ergo ad intellectionem, & ad complacentiam, quam habuit angelus in primo instanti, se non mouit: ideo secundum ea peccare non potuit. propter quod in primo instanti suae creationis non potuit esse peccatum. In quaestione vero sequenti, vbi quaeretur de mora inter creationem, & lapsum, hoc idem plenius declarabitur. Ad prae¬ sens autem sufficiat scire, quod licet angelus in primo instanti suae creationis fuerit intelligens, & volens: tamen in hoc peccare non potuit. quia ad illa se non mouit, nec mouere potuit. prima n. intellectio angeli, qua intellexit se, & primum velle, quo complacuit sibi in huiusmodi intelligere, non fuit criminosum: fuit tamen valde periculosum. quia ex illa complacentia motus fuit, vt moueret se ad appetendum, quod non debuit. videns enim se sic pulchrum, & sic lucidum, mouit se ad appetendum, & appetijt, vt conse¬ queretur beatitudinem ex natura, quam debuit velle, & appetere per gratiam. Vnde Augu. 1I. sup Cen. ait, quod Diabolus a luce veritatis se auertit, superbia tumidus, & propriae potestatis delectatione corruptus.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod non fuit tota causa, quare creatus fuit homo id est reparatio ruinae angelicae: sed fuit quaedam voluntas consequers. Creatus. enim fuisset homo propter decorem, & bonitatem vniuersi, & ne in vniuerso talis species deficeret, & vt Dei gloria magis manifestaretur, si nunquam angelus peccasset. propter quod, vt diximus, reparatio ruinae non fuit principalis cam creationis eius, sed ex hoc est secuta haec vtilitas. & quia creatus est homo, per creationem potuit ruina angelica reparari.

Ad secundum dicendum, quod etiam Ange¬ lus in principio suae creationis fuit intelligens, & volens: & ad illud intelligere, & ad illud velle se non mouit: ideo non potuit ibi esse peccatum, licet esset ibi periculum. Debuit enim sic se intelligeres, & sic in tali intellectione sibi complacere: & ex hoc se mouere in laudem Creatoris, qui fecit illum: non autem debuit se mouere ad appetendum propriam excellentiam, & ad volendum consequi beatitudinem per naturam.

Ad tertium dicendum, quod non fuit hoc ex maioritate potentiae, vel ex minoritate, quod in primo instanti peccare non potuit; sed fuit ex ordine potentiae, vt quia potentia angeli, vt intellectus, & voluntas hunc ordinem habent in actionibus suis, quod ad primam intellectionem, & ad complacentiam illius intellectionis se proprie non mouet, sed in ipsa prima factione factus est sic intelligens, & sic sibi complacens, vt ex hoc postea, sicut vellet, seipsum mouere posset,

Ad quartum dicendum, quod dabitur primum instans, in quo fuit malus: & vltimum instans, in quo fuit bonus: nec tamen inter illa duo instantia cadet tempus medium, in quo nec fuit malus, nec bonus. quia in motu angeli non est dare continuitatem, quod semper inter duo instantia cadat tempus medium, sicut in motu corporum.

Auctoritates autem contra hoc adductas, probantes Diabolum semper fuisse malum: soluit Magister in littera. Nam ad illud, quod dicitur, quod mendax fuit ab initio, & in veritate non stetit: exponit Magister ab initio id est statim post initium. Et quod additur, quia in veritate non stetit: ait Magister, & sumptum est ab Augustino 11. de Ciui. Dei, quod in veritate fuit, sed in ea non per¬ mansit. Ad illud autem de Canonica. loannis, quod Diabolus ab initio peccat: potest similiter exponi id est post initium: vel, vt exponit Aug. li. de Ciu. Dei cap. assignato; Diabolus ab initio peccat. Non ab initio suae creationis, sed ab initio peccati, quia eius fuit peccatum primum, & initium omnium peccatorum.

ARTIC. III. An fuerit aliqua mora inter Au¬ gelorum creationem, & la¬ sum. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 1. par. q. 63. art. 6. Item in qu. disp. de Daem. q. 16. art. 43. Alex. de Ales 2. p. q. 109. membro 2. Capr. d. . q. 1. circa finem. Voril. d. 3. q. 8. Parrh. Syb. c. 2. 3. Dec. q. 4. & alil Doct. supra citati in praedictis locis.

TERTIO quaeritur: vtrum fuerit aliqua mora inter creatio¬ nem, & lapsum. Et videtur, quod non. quia vt dicit Magister in littera, Diabolus mendax erat ab initio id est statim post initium. Nullo ergo modo fuitibi mora, sed statim post initium malus fuit.

Praeterea: Initium temporis, siue nunc, nullam habet moram. quia vt dicit Aug. 1I1. Cons. praesens tempus nullum habet spatium, sed vt dicitur in littera ab initio tem poris id est statim post initium temporis Diabolus apostatauit. si ergo angelus fuit creatus simul cum tempore, quia qua¬ tuor fuisle coaeua ponuntur: caelum Empyreum: Materia prima: Tempus, & Angelus; si statim post initium temporis peccauit, non fuit nisi per in¬ stans in caelo empyreo: nulla ergo fuit mora inter creationem, & casum.

Praeterea. Aug. 1I. super Ge. dicit, quod non Diabolus cecidit, si talis factus est id est si factus est malus: sed, vt subdit, factus, continuo a luce veri¬ tatis se auertit: nullo ergo modo habuit moram. Ad idem etiam facit auctoritas erus. 11. de Ciu. Dei, vbi vult, quod in veritate fuit, sed in ea non per¬ mansit.

Praeterea: In volendo, & intelligendo Angelus non requirit tempus. Potest enim statim velle, & intelligere. Si ergo in primo instanti non peccauit, quia ad primam intellectionem se non mouit: potuit statim post illud instans se mouere, & peccare, & nullam in hoc moram habere.

IN CONTRARIVM est, quia vt dicit Egech. 23. Tu ambulastiperf. ctus in vijs tuis: a die conditionis tuae, donec inuenta est in te ini¬ quitas: hoc autem esse non potuit sine mora, quod ambularet in vijs suis sine iniquitate.

Praeterea: Origenes vult, & habet in littera, quod serpens hostis contrarius veritati, non a principio, nec statim super pectus suum ambulauitid est pcc¬ cauit.

RESOLVTIO. Angeli lapsus, & creatio moram quandam habuerunt, quae quidem breuissima, non antem instantanea fuit.

RESPONDEO dicendum, quod quidam volunt, nullam fuisse moram inter creatio¬ nem, & lapsum. Statim enim post primum instans suae creationis peccauit, & corruit. Mouentur autem ad hoc ex gratia, in qua ponunt angelos creatos. Volunt enim quod angelus potuerit mereri in¬ instanti, & quia creatus fuit in gratia, statim post primum instans debuit se mouere ad merendum. quod si non fecit, gratiae impedimentum praestitit: nulla ergo fuit mora inter creationem, & lapsum, quia post primum instans saltem ommit¬ tendo peccauit.

Sed argumentum istud ita arguit non fuisse moram inter creationem, & lapsum, si non fuerunt creati in gratia, sicut si fuerunt. Nam si an¬ gelus, habens gratiam tenebatur statim post primum instans se conuertere; si non habuit gratiam, ex ipsa ratione tenebatur facere totum, quod in se erat. quod si fecisset, Deus etiam fecisset, quod in se esset: & per consequens beatitudinem, & gra¬ tiam habuisset. si ergo haec sunt vera: tune nulla fuit ibi mora, sed statim post primum instans hi fuerunt damnati, qui se auerterunt, & illi confirmati, qui se conuerterunt. Secundum hoc ergo, siue fuerunt creati in gratia, siue non, oportet dicere, quod ipossibile fuerit, ibi fuisse moram.

Praeterea peccatum Angeli non dicitur fuisse omissionis tantum, sed commissionis. Quicquid ergo sit de creatione eorum in gratia, quia de hoc infra dubitabitur; hanc partem sustine¬ mus, quod fuit aliqua morula inter creationem, &e lapsum. Quod plane dicit Origenes, & habetur in littera, quod serpens cum in paradiso de¬ litiarum moraretur, aliquando fuit non serpens. Et in littera habetur post creationem angelos cecidisse, & quod fuit ibi aliqua morula, licet breuissima. Hoc ergo ordine procedemus, quia primo declarabimus, quod illa prima intellectio, quam habuit angelus, in qua non fuit peccatum: non potuit esse simul cum intellectione illa, secundum quam peccauit. Secundo declarabimus, quod intellectio illa prima habuit aliquam moram, & non fuit in instanti temporis, sed fuit in instanti, quod mensurat operationes angelicas. quod, vt patebit, moram habere potest.

Propter primum sciendum, quod non solus non est simul intellectio facta per vnam speciem, cum intellectione facta per aliam, quia non potest intellectus angelicus simul informari pluribus speciebus, sed etiam cum angelus intelligit per vnam, & eandem speciem, non est simul intellectio facta per vnam conuersionem, cum intellectione facta per aliam. In intellectionibus enim Angelorum non solum damus diuersas species, sed etiam damus diuersas conuersiones. vt si An¬ gelus aliquis intelligat perspeciem animalis: po¬ terit intelligere per illam speciem omnes species onimalis: non tamen propter hoc intelliget, quase conuenient huic speciei, vt est haec species, vt quae conueniunt leoni, vt est leo: sed si speciali¬ ter se conuertant super illam speciem, vt est re¬ praesentatiua leonis, intelligeret leonem: & quae conueniunt leoni, vt leo est: haec autem non pos¬ sunt esse simul, quia tunc simul intelligeret, & non intelligeret ea, quae sunt leonis, vt leo est. Vt ergo hoc ad propositum adaptemus: dica¬ mus, quod prima intellectio angeli, qua semper intellexit se, omnino fuit plena. nam semper substantia angeli coniuncta suo intellectu causat in eo intellectionem plenam suipsius, nisi impediatur, vt dicebatur ex intentione voluntatis, se conuertentis supet aliquam speciem: non ergo remittitur talis intellectio, nisi voluntas praeueniat super aliud se conuertens. Non est enim credibile, quod aeque plene se intelligat, cum specialiter se conuertit super aliud, sicut si solus ad intellectionem sui esset intentus: cum ergo primam intellectionem sui non potuerit praeuenire voluntas, quia nihil possumus vel¬ le cognitione non praeuia: oportuit illam intellectionem esse plenam, & esse quasi naturalem, idest ex naturali vnione substantiae angeliad po¬ tentiam intellectiuam: Angelus ergo primo intellexit se, & ea, quae sunt in se: & fuit haec cognitio plena eo modo, quo plena esse poterat, & conm¬ placuit sibi in ista intellectione. Si ergo voluit vlterius cogitare aliquid aliud specialiter, vtputa de beatitudine consequenda: oportuit, quod intellectio, qua intelligebat seipsum, remittereture, cum specialiter se conuertit ad intelligendum ali quid aliud. Et quia non est possibile, quod simul sit intellectio plena, & non plena: vt quod simul se angelus intelligat plene, & non plene, quod postea specialiter intellexit, non fuit simul cum intellectione prima. Angelus enim intelligendo seipsum, intelligit omnia, quae sunt in ipso, & intelligit alia connexa huic intellectioni, vtputa quia ipse est factus, & quia simul intelligit effectum, & causam, intelligit aliquo modo causam suae factionis. Sed ex isto intelligere. supra nihil aliud specialiter se conuertit, sed solum intelligit ista: prout sunt annexa intellectioni suipsius. sed si ex hoc ad aliquid appetendum vult se specialiter conuertere: quicquid sit illud, siue sit beatitudo, siue sit quodcunque aliud; oportet, quod in aliquo remittatur intellectio, qua intelligit se¬ ipsum. Et quia non potest esse simul aliquid re¬ missum, & plenum, non poterit esse simul hoc, & illud: immo in his, quae intelligir, intelligendo se, si vult se super aliquod illorum specialiter conm¬ uertere, oportet quod remittatur intellectio sui ipsius. vt puta si intelligendo se, intelligit se sapientem, pulchrum, & excellentem, vtputa, quia haec sunt proprietates, vel quaedam propriae passiones eius: & quia intelligendo subiectum, intelligit omnia, quae sunt subiecti: ideo intelligendo se, intelligit omnia ista, si vult se postea specialiter conuertere, vtputa super excellentia sua, vel super quocunque alio, oportet quod remittatur intellectio sui ipsius. Nam aliud est intellige¬ re alia, intelligendo se, quod fit ex plena intellectione suipsius, & aliud est considerare de aliquo alio specialiter, quod non possit hoc simul face¬ re, & se plene intelligere. In prima ergo intellectione Angelus non peccauit: sed postea, quia ex hoc super aliquid aliud specialiter se conuertit, illud inordinate appetendo, ideo tunc peccauit: & quia conuertendo se specialiter super illud, remittebatur intellectio prima, & non potuit hoc esse simul cum prima intellectione. propter quod in primo instanti cum primo se intellexit non peccauit, sed post illud instans peccare potuit. Et quod dictum est de intellectione: dicendum est de conplacentia. Nam non potuit sibi non complacere in illa prima intellectione, cum se intellexit. nec propter hoc sequitur, quod non voluerit, & quod non libere sibi complacuerit sic se habendo. Nam de necessitate quilibet vult esse beatus. Nec tamen¬ finis est minus volitus, quam alia: immo est magis volitus, & etiam voluntas proprie dicitur es¬ se finis. Quamdiu enim sic se intelligebat: com¬ placebat sibi in intellectione illa: poterat tamen, si volebat, se conuertere super alio, & sic fuisser remissa coplacentia, sicut fuit remissa intellectio. Redeamus ergo, & dicamus, quod prima intellectio angtli, & prima complacentia, prout intellexit se, & complacuit sibi, in tali intellectio¬ ne, non fuit peccatum: nec ad hoc proprie se mouit angelus, sed ex hoc factus actu intelligens, & actu volens, potuit se determinare per voluntatem: vel vt in hoc persisteret, vel vt ad aliud se¬ comuerteret. persistendo autem in hoc poterat peccare peccato omissionis. Nam per se non poterat esse peccatum considerare seipsum, & in hoc complacere sibi. Poterat autem esse hoc peccatum, ex eo, quod intelligendo se, non referebat se in lau¬ dem Creatoris, vel ergo persistebat in illa intellectione plus, quam deberet, vt ex hoc omittendo peccare, tunc in principio non fuit malus, nec¬ potuit talis persistentia esse sine mora. propter quod fuit aliqua mora inter creationem, & lapsum, vel non persistebat in tali intellectione, sed statim conuertit se ex illa complacentia, qua conplacuit sibi ad aliquid specialiter appetendum, quod inordinate volendo peccauit. Sed quia, vt diximus, non poterat sic specialiter se conuerte¬ re, nisi remitteretur intellectio sunipsius, non potuit hoc esse simul cum illa intellectione, & per consequens in principio suae creationis, cum erat intellectio illa suijpsius plena, non remissa, peccare non potuit. Siue ergo ponatur, quod peccauerit peccato omissionis plus, quam debuerit i sua intellectione persistendo, sine peccato commis¬ missionis, se ad appetendum inordinate aliquid specialiter conuertendo, semper concluditur, quod non in primo instanti peccauerit. Habito, quod prima intellectio angeli non fuit peccatum, vt prima fuit, sed potuit ibi esse peccatum, vel nimis in ea per¬ sistendo, vel se ad ahud inordinate specialiter conm¬ uertendo, volumus specialiter declarare, quod inter peccatum angeli, & suam creationem fuit aliqua morula, licet breuissima. Nam si peccauit ange¬ lus nimis persistendo in intellectione suijplius, hoc non potuit esse sine mora. quia si non fecif¬ set in hoc moram, non nimis perstitisset, nec ex hoc peccato omissionis peccasset. Sed dices, quod non peccauit angelus in illa intellectione nimis persistendo, sed peccauit inordinate ad aliquid specialiter se conuertendo: & quia in illa intellectione non stetit nisi per instans; ideo, licet non fuerit in instanti suae creationis malus, tamen statim post illud instans, fuit malus: ita, quod nulla fuit mora inter creationem, & lapsum. quia instans nullam moram habet.

Dicemus ergo, quod de necessitate illa intellectio prima, ad quam angelus se non mouit, & in qua per consequens, vt prima erat, non poterat esse peccatum, de necessitate durauit plus, quam per instans vnius temporis. Nam quotiescunque res acquirit aliquid tanquam aliquid in actu, stat ibi plus, quam perin¬ stans temporis. in motu enim locali, quia mobile non est in loco sibi aequali, nisi per instans ten¬ poris, quandiu sic mouetur secundum, quod huius¬ modi dicitur esse in potentia, & non in actu. & inde est, quod diffinitur motus, quod est actus entis in potentia, secundum quod est in potentia. eum erp ad illam intellectionem se haberet angelus tanquam ad aliquid in actu, non potuit in instanti se remouere ab intellectione illa, immo non solum respectu illius intellectionis, ad quam an¬ gelus se non mouet, sed respectu aliarum intellectionum, ad quas angelus se mouet, non potest ibi persistere per instans temporis tantum, vt quod non nisi per instans vnius temporis staret in intellectione aliqua. quia tunc frustra se mouerer ad illam intellectionem. Ex quo. en. oportuit an¬ gelum fieri actu intelligentem, & volentem: vt sic in actu factus, postea moueret se ipsum ad volendum, & intelligendum, quae vellet: intellectio illa prima, ex quo respondebat angelo, vt aliquid in actu, non potuit durare per instans ren¬ poris tantum. quia quod est tale, non consideratur, vt in actu, sed vt in potentia. Oportuit ergo esse aliquam morulam inter creationem, & lapsum. quia intellectionem illam primam oportebat durare plus, quam per instans temporis. Si ergo peccauit committendo, vt conuertendo lse¬ inordanate specialiter ad aliquid, hoc fuit in ali¬ qua mora temporis, cum hoc non posset facere, nisi prius per aliquam morulam quantuncumque¬ breuissimam, oportuisset eum persistere in intellectione prima. Si autem peccauit omittendo, vt nimis persistendo, vel plus, quam deberet stando in intellectione illa, hoc etiam non fuit sine tempore. quia si fecisset totum, quod in se erat, oportuisset intellectionem illam primam dural¬ se plus, quam per instans temporis, cum ad eam compararet tanquam ad aliquid, per quod erat factus in actu, quod sine omni mora temporis fieri non potest. Dicamus ergo, quod si volumus appellare instans, quandiu stat angelus in intellectione vna, tunc angelus non nihi per instans fuit in coelo Empyreo. Sed sic aequiuote accipit in¬ stans. quia sic instans, habet moram. quo posito. ponimus moram inter creationem, & lapsum, quod probare intendebamus. Si volumus accipere instans pro instanti temporis, quod nullam moram habet: sic angelus fuit in coelo Empyreo plus, quam per instans. quia nulla est intellectio angeli nec esse potest, loquendo secundum naturae cursum, & secundum ordinem, quem videmus, quae non duret plus, quam per instans temporis. non enim comparatur ange¬ lus ad suas intellectiones, sicut ad aliquid in potentia, sicut comparatur mobile ad omnia loca intermedia, in quibus non vult esse: nisi, vt attingat locum vltimum. propter quod in omnibus locis intermedijs semper est in loco aequa¬ li, solum in instanti temporis, & in potentia. Iu loco autem vltimo, quem intendit per se acquirere, est in tempore, & in actu. Ociose enim moueretur ad acquirendum illum, si non esset ibi in actu, & si non esset ibi plus, quaed per instans temporis. Intellectiones aunt angeli non sic se habent, vt quod ion Angelus moueat se ad aliquam intellectionem, vt per hoc intendat in aliam, ac si non posset si¬ ne illa aliam habere. quia tunc intelligeret discur¬ rendo, & si aliquo modo vna deserunit ad aliam: vtputa intellectio prima, per quam fuit factus angelus in actu, deseruit ad alias, quia non potuisset angelus se mouere ad intellectiones alias, nisi fuisset factus in actu per primam: Attamen non propter hoc secundum illam intellectionem debebat dici esse in potentia, secundum quod in potentia, cum & in illa intellectione secundum se sibi complaceret, & ex hoc esset secundum se intenta, & per consequens ad illam compararetur, vt ad aliquid in actu. propter quod oporte¬ bat intellectionem illam durare plus, quam per¬ instans temporis. fuit ergo aliqua morula inter creationem, & lapsum.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod Angelus propter breuissimam morulam in¬ ter creationem, & lapsum: dicitur statim ab initio id est statim post initium peccasse. Nam quod valde modicum est, intellectus accipit, quasi nihil effet.

Et per hoc patet solutio ad secundum, quia ex hoc dicitur Diabolus peccasse statim post initium temporis, vel post initium creationis suae, propter breuissimam morulam inter creationem, & lapsum. Illa ergo verba allegata, tam in primo argumento, quam in secundo, sicut verba Magistri in littera, non debent intelligi hoc modo, quod nulla fuerit morula inter creationem, & lapsum: cum plant dicat Nagistet in littera,ibi fuisse moruli, sed breuissimam.

per hoc etiam patet solutio ad tertium, quia propter breuissimam morulam: dicitur continuo se auertisse, & dicitur in veritate fuisse, sed non permansisse.

Ad quartum dicendum, quod intelligere ap¬ geli non requirit tempus, vt quod succeffiue, & in tempore perdat vnam intellectionem, & acquirat aliam, sed simul a tota vna intellectione se a¬ uertit, & simul in totam aliam intellectionem se¬ facit. Licet ergo non sit ibi hoc modo tempus quantum ad acquirendam, vel perdendam intellectionem: est tamen ibi aliqua mora temporis, quantum ad persistendum, quia non statim, cum est factus sub vna intellectione, recedit ab illa, & facit se sub alia: sed quaelibet intellectio est aliquo¬ modo placita, & per se intenta, & comparatur ad eam, vt ad aliquid in actu, & persistit in ea plus, quam per instans temporis. & hoc modo sufficit, quod sit ibi tempus, ad hoc, quod fuerit morula aliqua breuissima inter creationem, & lapsum.