Quaestio 1

ARTIC. I. An Angeli creati futerint beati. conclusto est negatiua.

D. Tho. 1. p. q. 6 2. art. 1. Item 2. sentent. d. 4. art. r. Et Quol. 9. art. 3. D. Bonau. d. 4. art. 1. q. 1. Sco. d. 5. q. 2. Ric. d. 4. q. 1. 3. 4. Cap. d. 5. q. 1. Dur. d. 4. q. 1. Biel. d. 5. q. I. Th. Arg. d. 4. q. 1. art. 1. Voril. d. 4. art. 1.

AD primum sic procedit: videtur, quod angeli creati fuerint beati. Nam, vt dicit Augu. in de fide ad Petrum. Angeli aeternitatis, ac beatitudinis donum, in ipsa naturae spiritualis creatione diuinitus acceperunt, ergo &c,

Praeterea August. 4. super Gen. ad litteram vult, quod spiritualis substantia creaturam faciendam in verbo cognouerit a principio, ergo antequam creatura fieret: cognouit angelus eam faciendam in verbo, sed talis cognitio non potest esse sine beatitudine, a principio ergo creatus est angelus beatus.

Praeterea angeli in principio suae creationis aliquam cognitionem habuerunt de Deo: vel ergo cognouerunt Deum per speculum in eni¬ gmate: sicut, & nos, vel aperte, & clare. Non in ca est rationis obumbratae, accipientis cognitio¬ nem a phantasmatibus: cognouerunt ergo angeli¬ Deum in principio suae creationis clare, sed hoc non est sine beatitudine, ergo &c.

Praeterea procedere de posterioribus ad priora, est naturae inquirentis, & conferentis, & intelligentis cum discursu, sed angelus in intelligendo non discurrit. ergo non procedit de posterioribus ad priora, sed magis econuerso. Prius ita¬ que cognouit ipsum verbum in se, quam creaturas ipsas. sed hoc non potest esse sine felicitate. quia visio est tota merces, vt vult August. 1. de Trin.

IN CONTRARIVM est, quia de ratio¬ ne beatitudinis est perpetuitas, & oonfirmatio. Vnde & Boetius in libro de consolatione dicit, se non fuisse felicem, quia ceciderat. Iuxta illud: Quid me felicem, &c. sed a principio Angeli non fuerunt confirmati, & poterant cadere: ergo, &c.

Praeterea simul fuerunt mali Angeli facti mi¬ seri, & boni facti boni. sed mali non fuerunt a prin¬ cipiomiseri, ergo nec beati fuerunta prineipio beati.

RESOLVTIO. Angeli in sua creatione non fuerumnt beati. pcaniti¬ dine excellentiae, qua nibil maius excogitari potest quaue Deus ipse solus pollet, nec geatitudi¬ ne vltimata, quam post confirmationem habuerunt; sed Bearitudine innocentiae a sui primor¬ qio praatifiernt:

RESPONDEO dicendum, quod de qu. ista videtur Augustinus loqui varie. Nam aliquando videtur velle angelos non fuisse creatos a principio beatos: aliquando econuerso. Nam 11. super Gen. ad litteram ait, quod de beata vita quaestio est: vtrum eam quisquam iam habere dicendus sit, cui incertum est: vtrum secum permansura sit: an ei miseria quandoque succedat. Oum ergo nec mali fuerint certi de suo casu, nec boni¬ de sua stabilitate; consequens est eos non fuisse beatos. Immo plane de Diabolo in eodem 11. dicit, quod nunquam de illa dulcedine beatae angelicae vitae gustauit. Vnde ait, quod beatae atque angelicae vitae dulcedinem non gustauit, quam non vtique acceptam fastidiuit, sed nolen¬ do accipere deseruit, & amisit. Sed & in eodem II. dicit: Diabolum cum suis socijs a caeteris Angelis in principio ante suum peccatum non fuisse discretum. Ante ergo, quam Diabolus peccaret, quia pena non debet praecedere culpam, non erat differentia inter Diabolum, & suos socios, & caeteros Angelos. quia ergo Diabolus, nunquam fuit beatus, quia de beatitudine non gustauit, consequens est, nec caeteros Angelos a suae creationis principio fuisse beatos. In 11. q. de Ciui. Dei: ait, quod mali Angeli, siue scientes suum casum timerent, siue nescientes aliud putarent, quia scientes timor, nescientes error, beatos esse vtique non sinebat. Non ergo fuerunt beati ipsi Angeli cadentes, & per consequens, nec alii: cum ante peccatum non esset distinctio, quantum ad beatam vitam inter hos, & illos. Et in eodem 1I. dicit beatitudinem effici ex eo, quod intellectualis natura incommutabili bono, quod Deus est, sine vlla molestia perfruatur, & in eo se in aeternum esse mansurum, nec vlla dubitatione crucietur, nec vllo errore fallatur. De ratione ergo beatitudinis est certitudo stabilitatis. & quia hoc non fuit in Angelis a principio suae creationis, consequens est secundum August. verba, tunc non fuisse beatos. Inuenimus etiam ab eo¬ dem Augustino, Angelos a sui principio fuisse bea¬ tos. Vnde eodem lib. 11. de Ciuitate Dei & ait: Nullo quidem modo secum dum spatium aliquod temporis, prius erant spiritus illi tenebrae, quos angelos dicimus: sed simul, vt facti sunt, lux facti sunt: non tamen ita tantum creati sunt, vt quoquomodo viuerent, sed etiam illuminati, vt sapienter, beateque viuerent. ergo a principio fuerunt lux. a principio fuerunt facti, vt sapienter, & beate viuerent. Itaque, vt saluemus Augusti¬ ni verba, oportet nos sustinere angelos a suae creationis principio aliquo modo fuisse beatos, & ali¬ quo modo non. Propter quod sciendum, quod felicitas, siue beatitudo est operatio animae secundum virturem perfectam. Nam cum beatitudo sit maximum bonum, non potest poni in eo, quod est in potentia, quia esse potentia tale, non est es¬ se maxime tale, sed potius esse secundum minic¬ mum tale. quia potentia secundum, quod huiusmodi minimum participat de entitate, & per consequens de bonitate. Oportet ergo, quod felicrtas ponatur in actu, siue in operatioue. Quia ergo operatio procedens ex habitu estiper fectior, cum habitus perfecti dicantur esse vite tutes, & cum inter ipsas virtutes vna sit perfectior alia: ideo bene dictum est, quod felicitas est in ope¬ ratione animae, siue in operatione substantiae spi¬ ritualis. Non potest enim talis felicitas esse in opt¬ ratione corporis, cum quo communicamus cum brutis, sed erit in operationtranimae: & non in ope¬ ratione qualibet animae, sed in operatione virtutis: & non in operatione cuiuslibet virtutis, sed virtutis perfectae. Et quia secundum aliud, & aliud genus virtutum est alia, & alia virtus perfecta: vt in genere virtutum moralium est virtus perfecta¬ Prudentia, quae est directiua omnium aliarum: in genere autem virtutum intellectualium, est perfecta virtus Metaphysica, quae est regulatiua omnium aliarum scientiarum humanitus inuen¬ tarum, sub qua huiusmodi scientiae sua principia¬ sumunt. Scire ergo bene dirigere se, & alios secundum prudentiam est quidam actus virtutis perfectae in genere virtutum moralium, & est quaedam feliciras politica. Scire autem se dirigere, & alios secundum Metaphysicam, est actus virtutis perfectae in genere virtutum intellectualium, & haec etiam quedam felicitas dici potest: immo secundum viam Philosophorum, haec est altior felicitas, quam sit prima. Virtures enim intellectuales secundum ipsos altiores sunt, quam morales. Sed de hoc non sit nobis curae: sufficiat autem ad praesens scire, quod etiam in his, quae pos¬ sumus habere ex puris naturalibus, est aliquis modus felicitatis, vt licet natura non sufficiat, vt simpliciter bene viuamus; tamen qui faceret totum, quod in se est, & viueret modo sibi possibili secundum prudentiam, dato quod Deus nullam ei apponeret gratiam, sic tamen se habens esset aliquo modo felix. Sic etiam, qui scit bene speculari secundum Metaphysicam: prout huiusmodi speculatio per pura naturalia haberi pont, aliquem modum felicitatis per naturam habere pont: & si pos¬ sumus in hac vita habere aliquem modum felicitatis per naturam;: multo magis etiam in hac vita sumus aliquo modo felices habentes gratiam. Vnde Augu. 1I. super Gen. loquens de spiritualibus hominibus ait, quod non absurde, nec improprie dicimus beatos iam fuisse: hoc ipso, quod spirituales essent, non corpore, sed iustitia fidei, spe¬ gaudentes, in tribulatione patientes. Et si homines spirituales in praesenti vita sunt aliquo modo beati, multo magis primus homo in paradiso beatus erat. Vnde Augu. in eodem 11. cum prius dixi sset spirituales homines esse beatos secundum iustitiam fidei, spe gaudentes, in tribu¬ latione patientes. Postea subdit: quanto ergo magis ampliori modo beatus erat homo in paradi¬ lo ante peccatum, quamuis incertus futuri sui casus, qui spe ita gaudebat propter praemium futurae commutationis, vt nulla esset tribulatio, cui tolerandae patientia militaret. Et idem Aug. 1I. de Ciui. Dei primos homines dicit fuisse beatos, & etiam iustos in praesenti vita dicit beatos esse. Vnde ait: Quis primos illos homines in paradiso negare audeat beatos fuisse ante peccatum, cum homines non imprudenter beatos vocemus, quos videmus pie, ac iuste hanc vitam ducere sine crimine vastante conscientiam. Quod si primus homo, & etiam iusti in hac vita pos¬ sunt dici beati, angeli quoque in statu innocentiae ante peccatum beati dici poterant. Possumus ergo distinguere septem gradus beatitudinis, vt dicamus primum gradum beatitudinis esse, scire se regere secundum prudentiam ex naturalibus acquisitam, & hoc in vita actiua.

Secundus gradus est scire speculari secundum Metaphysicam, & hoc in vita contemplatiua. Hae duae felicitates aliquo modo se habent secundum excedentia, & excessa, modice tamem re¬ putationis debent esse sine gratia. Nam & ipsa prudentia non meretur proprie dici virtus sine gratia, nec etiam proprie meretur dici prudentia, nisi loquamur de prudentia large secundum, quod filii huius seculi dicuntur esse prudentio¬ res in generatione sua, quam filii lucis. Quod si intendentes in rebus seculi possunt dici prudentes: & facientes totum, quod in se est, & prudenter se habentes secundum, quod potest extendere se¬ natura: dico, quod si sic se habentibus Deus non apponeret gratiam, quamuis sit hoc inconueniens cogitare, felices quodammodo dici possent.

Tertius gradus felicitatis est, quem habent homines iusti per iustitiam fidei, & per gratiam in hac vita; Sancti tamen, vt patuit per Augusti¬ num, prntermissis duobus felicitatis modis, de quodbus locuti sunt Philosophi, quia illi sine gratia, vt diximus, debent esse modicae reputationis, incaepe¬ runt de felicitate agere, dicentes felices esse iustos homines in hac vita.

quartus modus felicitatis est, quem habuit primus homo in paradiso, videtur autem illa felicitas fuisse super felicitatem iustorum in hac vita, vt sonant auctoritates Augustini praeaddu¬ dte, quae non sic acciriendae sunt, quasi nulo modo felicitas iustorum in hac vita excedat felicitatem primi hominis. Nam, vt idem Augu¬ II. de Ciui. Dei ait: Quantum itaque pertinet ad delectationem praesentis boni, teatior erat primus homo in paradiso, quam quilibet iustus in hac infirmitate mortali. quantum antem ad spon¬ futuri boni, beatior est quilibet in quibuslibet cruciatibus corporis. Habent enim iusti in hac vita, non solum vnde possint stare, sed etiam vnde possint proficere, quod non habebat primus homo.

Quintus modus, vel quintus gradus felicita¬ tis est, quo fuerunt beati angeli ante lapsum malorum, & ante confirmationem bonorum. Nam si primus homo in paradiso terrestri dicebatur beatus, quia sic in alto positus, vt in paradiso. quia innocens erat, nullius peccati macula maculatus. quia non habebat ad peccandum im¬ pulsiuum, vt quia non habebat legem in membris repugnantem legi mentis, multo magis omnes angeli in primordio suae conditionis erant beati, cum essent in coelo Empyreo, & essent tanta puritare, & innocentia praediti: cum essent formae per se existentes, non solum non habentes legem in membris, repugnantem legi mentis, sed omnino materialibus membris carentes, vbi lex huiusmodi esse posset.

Sextus gradus felicitatis est felicitas, quam habuerunt angeli post confirmationem, & quam habent homines assumpti ad consortium ange¬ lorum. Vnde Augu. loquens de beatitudine 11. de Ciui. Cum prius dixisset beatitudinem esse in¬ haerere incommutabili bono, sine vlla molestia, sine vlla dubitatione, sine vllo errore postea subdit, hanc habere angelos lucem pia fide credi¬ mus. Et ait: Hanc ante, quam caderent, non habuisse angelos peccatores: habuisse tamen ali¬ quam. In aliqua ergo beatitudine fuerunt ange¬ li peccatores ante, quam caderent, sed non fuerunt in illa, in qua sunt angeli post confirmationem.

Septimus autem gradus felicitatis est, quem habet ipse Deus. Cum ergo quaeritur: Vtrum an¬ geli creati fuerint beati: si loquimur de ea beatitudine omnino excellenti, qua nihil maius potest itelligi, qua solus Deus posset; sic nec fuerunt beati angeli, nec sunt, nec esse possunt. Si vero loquimur de beatitudine vltimata possibili creaturae, quae consistit in aperta Dei visione, sic sunt beati angeli post confirmationem, non autem fuerunt beati in sua creatione. sed si loquamur de beatitudine innocentiae, quam habuit primus homo in paradiso, sic angeli creati fuerunt beati: quantum ad puritatem innocentiae: non autem quantum ad puritatem ex cel¬ lentiae. Vnde August. lib. & cap. praeallignato de Ciui. cum prius dixisset, quod creati fuerunt angeli, vt sapienter, & bene viuerent: postea subdit: Ab hac illuminatione auersi quidam ange¬ li, non obtinuerunt excellentiam beatae vitae. Cum ergo non debeamus sic coarctare nomen beatitudinis, vt no dicamus beatum nisi solim Denm¬ vel, vt non dicamus beatos nisi habentes beatitudinem vltimatam, quam habent nunc angeli confirmati: possumus concedere angelos in sui creatione fuisse beatos. Vnde Augustinus eodem¬ libro, & capitulo de Ciui. ait: Neque enim beatae vitae vocabulum ita contrahimus ad quasdam significationis angustias, vt dicamus solum Deum esse beatum. Nam, vt ibidem innuitur, & primos homines, & iustos in hac vita dicimus esse beatos, quo modo etiam Diabolus beatus fuit. Nam non solum tenentes beatitudinem, sed gaudentes spe, beati dici possunt. Vnde Augustinus 11. su¬ per Gen. dicit: Spe gaudentes, possunt non in¬ congrue dici iam beati. Ex quorum numero, vt subdit, si Diabolus cecidit, simile est hoc ei, quod cadunt a iustitia fidei homines. Angeli ergo nunc sunt beati beatitudine, quam non est possibile deserere: in sui autem creatione fuerunt beati beatitudine, a qua poterant cadere.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum. quod Augustinus non loquitur de beatitudine excellentiae, in qua certum est beatos perseuerare, sed de beatitudine a qua contingit cadere, vel loquitur de beatitudine in spe, non in re, secundum quem modum aliqualiter & primi homines erant beati. Vnde tam de hominibus, quam de ange¬ lis hoc dicit. sic enim iacet auctoritas: Angeli atque homines: pro eo, quod rationales sunt facti: aeternitatis, atque beatitudinis donum in ipsa naturae spiritualis creatione diuinitus acceperunt. Fuit autem huiusmodi donum, vt quia non habentes impulsiuum ad peccandum, debebant de aeterna beatitudine sperare.

Ad secundum dicendum, quod Angelus a sui principio habuit cognitionem rerum in verbo, non quod ipsum verbum aperta visione videret, quia tunc fuisset simpliciter beatus. Nullus enim ad tantam visionem admittitur, qui postea repellatur. Fuisset enim in statu comprehenso¬ ris, a quo nullus decidit. Quod si dicatur hoc fuisse possibile per raptum, vt quod raptus fuisset vsque ad tertium coelum, sicut fuit Paulus clare videns Deum; Dicemus, quod, quia hic est angelis casus, quod hominibus mors, vt vult Dam. lib. 2. Sicut Angeli cadentes: non est eis possibile vt resurgant: sic ad visionem Dei apertam admissi nunquam ab illa visione cecidissent. sicut enim animae post mortem nullae admittuntur ad visionem Dei, quae de caetero repellantur: sic & angeli semel admissi: nunquam repulsi erunt. Dicuntur tamen Angeli in sui primordio cognouisse res fiendas in verbo, quia quodammodo prius cognouerunt res a verbo, & in verbo, secundum quem modum erant fiendae, quam co¬ gnoscerent eas in proprio genere, secundum quem modum erant factae. Prima enim intellectio an¬ geli fuit, qua intellexit se, & species, quas habebat apud se, & in quadam generalitate intellexit res, quarum erant illae species. Per talem enim cognitionem non proprie sciebant illas res esse, vel non esse. Forte enim non minus: immo magis confusam cognitionem habet angelus de rebus hoc modo per species, quas habet, quam habeamus nos per species, quas habemus in intellectu nostro, cum actualiter nos conuerti¬ mus super illas. Cum enim angelus vult per spe¬ cies habere cognitionem de rebus, vt habent es¬ se: & vt sunt in proprio genere, oportet, quod actualiter se conuertat super hanc speciem, vel super illam. sed cum videndo se videt & species, & videndo species aliquam cognitio¬ nem habet de his, quorum sunt species, cognitio illa est valde confusa: nec est de rebus, vt habent esse, vt propter hoc res sciat esse directe, vel non esse, sed solum scit hanc speciem¬ esse representatiuam talis naturae, & illam illius naturae, vt possit se non causaliter conuertero super hanc speciem, vel super illam, vt pro¬ suae libito voluntatis intelligere possit hanc naturam, vel illam. Intelligendo autem sic se, & species, quas habet apud se, intellexit se factum a verbo Dei, & babere huiusmodi species a verbo Dei: intellexit etiam in verbo Dei esse rationes, per quas fierent res, quarum habe¬ bat species. Propter quod prius intellexit res fiendas, quam res factas, quia in prima sui intellectione, cum intellexit se, & species, & intellexit, quod a Deo habebat esse ipse, & suae species; intellexit omnes res, quarum habebat species, esse in Deo: tanquam in causa, sed non¬ dum intellexit ea esse in proprio genere, sed quando postea se conuertit super hanc speciem, vel super illam: intellexit huiusmodi res, secundum quod sunt in seipsis: qualis autem debeat vocari haec cognitio: Vtrum Vespertina, vel Matutina, vel Diurna: infra patebit. Nunc autem scire sufficiat, quod non fuerunt angeli a principio creati beati, quia apertam Verbi visionem non habuerunt.

Ad tertium dicendum, quod est dare mediam cognitionem inter apertam, & specularem. Nam cognitio in speculo est non per aliquid immediate acceptum a re, sed a similitudine rei. Nam quia non potest visus immediace videre seipsum: multiplicatur similitudo faciei vsque ad speculum, & ab imagine in speculo recipitur similitudo facta in oculo, vt oculus non immediate recipiat similitudinem a re, sed ab imagine rei. Sic & in proposito: homo habet de Deo cognitionem specularem, quia nihil est in intellectu¬ nostro impressum a Deo, per quod possit intellectus noster cogitare aliquid actualiter de seipso, vel de Deo: sed cognitio intellectus nostri fit ex eo, quod aliquid recipit ab istis sensibilibus, quae recipiendo ab obiectis venit in cognitionem actuum, & ex actibus in cognitionem potentiarum, & ex potentijs in cognitionem substantiae, quam cognoscendo potest aliquid cogitare de Deo, & de substantijs separatis. Spe¬ cularis est ergo ista cognitio, quia non est impressa a Deo, sed accepta est a sensibilibus, vbi refulget quoddam vestigium, & aliqualis similitudo Dei. Sed in Angelis non sic, sed immediate hent a Deo essentiam suam, quam intelligunt per se¬ ipsam, quam intelligendo intelligunt etia Deum, aquo huiusmodi essentia est producta. Hoc modo verum est, quod intelligentia scit, quod est supra se: per modum substantiae suae, quia Ange¬ lus intelligendo se per essentiam, qui factus est, intellexit, & Deum, a quo factus est.

Ad quartum dicendum, quod si ex vna comnuersio¬ ne intelligitur causa, & effectus, non est hoc intelligere cum discursu. Nam hoc modo Deus intelliget cum discursu, cum intelligendo se intelligat alia. Quod si non fiat vis in argumento quam tum ad discursum, quia certum est, quodsi ange¬ li intelligendo creaturam, siue se: intelligunt Deum, & non intelligunt cum discursu, quia simul feruntur hoc modo in cognitionem creaturae, & Creatoris. Sed si vis fiat, quia non intelligunt priora per posteriora, sed econuerso; Dicemus, quod in his, quae non excedunt naturalem cognitionem: Angeli prius intelligunt causam, quam effectum. sed quia Deus est supra eorum naturalem cognitionem, cum habuerunt in sui primordio naturalem cognitionem de Deo: non habuerunt hoc per priora, sed per posteriora, & per effectus: ideo intelligendo effectus, intellexerunt huiusmodi causam. Et quia talis cognitio de Deo non est illa visio, quae est tota merces: ideo ratio non concludit.

Ad rationes etiam in contrarium potest responderi, quod sicut rationes primae non arguunt an¬ gelum habuisse beatitudinem excellentiae, quae vltimo expectatur, sic rationes in contrarium factae non arguunt ipsum non habuisse beatitudinem innocentiae, in qua creatus fuit.

ARTIC. II. An Angeli mali praesciuerint, se casuros. Conclusio est negatiua.

D T. sent 2. d. 4. 2t. 2. p. Boniu. d. 2. arc. 2. 4. 2. Lie: d. d. q. 5. Guil. Altis. tract. 2. sent. cap. 1. Biel. d. 4. q. 1. ar. 3. Dub. 3. Alb. Magn. de a. coguis. q. 10. ar.3 Voril. d. 4. q. 2. Dur. d. 4. q. 3. Adam in 3. q. c. Pro hac materia facit. q. 9. D. Th. in d: disp. de cogn. Ang. An cognoscant futura.

SEVNDO quaeritur: Vtrum mali Angeli praesciuerint se casuros. Et videtur, quod sic. Nam sicut se habet homo ad suum casum, sic se videtur habere & Angelus. sed homini aliquando praenunciatur suus casus, sicut dictum fuit Petto, vt habetur Matth. 2 6. Sed ea, quae scientiae sunt magis debent attribui Angelis, quam hominibus. Siergo homo, vt Fetrus, praesciuit suum casum: multomagis & Angelus.

Praeterea dicitur Exech. 29. in persona Regis Tyri de Lucifero: Tu plenus sapientia. sed non fuisset plenus sapientia, si nesciuisset ea, quae pertinerent ad se: praesciuit ergo Diabolus suum casum.

Praeterea quanto aliquid est magis temotum a cognoscibilitate: tanto minus subiacet cognitio¬ ni eius. sed res naturales, quarum non sunt An¬ geli causae: sunt magis remotae ab angelo, quam motus liberi arbitrii, quarum ipsi sunt causae, sed possunt angeli scire eclypses, & alia futura habentia naturales causas: ergo multomagis sciuit se casurum, quod ex libero arbitrio dependebat, & cuius ipse debebat esse causa.

Praeterea Bernardus in de gradibus humilita¬ tis vult, quod Diabolus praeuidit super malos principatum se habiturum, sed non est factus princeps malorum, nisi per peccatum: ergo sciuit Dia¬ bolus se esse peccaturum.

IN CoNTRARIVM est, quia non potest quis esse certus de malo futuro, & simul spe¬ rare bonum contrarium. Si ergo Angeli praesci¬ uissent, & habuissent certitudinem de suo casu, desperassent de sua beatitudine: fuissent ergo desperati ante, quam peccassent. quod est inconueniens.

Praeterea August. 11. super Gen. ait, quod nec sui casus Diabolus praescius esse potuit: quoniam sapientia pietatis est fructus.

RESOLVTIo. Angeli mali suum casum non praesciuerumt, nec ex suae naturae. aut voluntatir parte, nec ex coniectura. ER dinina tamen reuelatione potuerumt praestire. Idg vero haudquaquam decebat.

RESPONDEO dicendum, quod cum agitur de casu Diaboli: agitur de eo, quod pertinet ad liberum arbitrium. Nam, vt ait Augustinus 12. de Ciuitate Dei, Angelorum bonorum, & malorum inter se contrarios appetitus, non naturis, principijsque diuersis, sed voluntatibus, & cupiditatibus extitisse, dubitare fas non est. Si ergo casus dependet ex voluntate Angeli, si angelus cognouisset suum casum, vel hoc esset ex parte suae naturae, vt quia natura sua hoc exi¬ geret, vt cognosceret huiusmodi futura, vel ex parte ipsius voluntatis, vt cognoscendo voluntatem suam, cognosceret se casurum. vel ex par¬ te ipsius Dei, vt quod Deus Angelo reuelasset suam miseriam, & suum casum. Nullo autem istorum modorum potuit Angelus suum casum praescire, vt probat Anselmus in libro de casu Diaboli. Non autem hoc esse potuit ex parte naturae angelicae, vt, quod natuta angeli fuerit talis, vt ei sint nota contingentia fu¬ tura. Nam, vt supra diximus, res sunt obiectum cognitionis angelicae, secundum, quod habent esse: quae ergo habent esse determina¬ tum, cognoscit angelus determinate, & certe: quaeautem habent esse indeterminatum ad alteram partem, determinate, & certe scire non potest. Et quia futura contingentia donec fiant, non sunt determinata in alteram partem: ideo Diabolus ante suum casum non potuit determinate scire suum casum. Vnde Anselmus, de casu Diaboli ait: Videtur non posse praesciri, quod potest futurum non esse, nec posse non esse futurum, quod praescitur. q. d. quod eo ipso, quod casus Diaboli potuit non esse, non potuit praesciti a Diabolo. quia si Diabolus ipsum prae¬ sciuisset, necessario euenisset. Nam scientia est eorum, quae non conueniunt aliter se haberi, vt potest haberi ex 1. posteriorum, & etiam ex Boetio in arithmetica sua. Quod ergo scitur, non aliter se habet, sed necessarium est sic esse: & quod praescitur non aliter se habetit: sed necessarium est sic futurum esse. vnde eo ipso, quod casus Diaboli poterat aliter se habere, ex natura sua Diabolus praecognitionem de hoc habere non poterat: cui futura contingentia non poterant esse naturaliter cognita. Viso, quod si consideretur cognitio naturalis angeli, quam habere poterat ante casum, non potuit esse praescius sui casus, volumus ostendere, quod si consideretur ordo voluntatis ad volitum, vel si consideremus, quomodo volendo cecidit, non potuit esse sui casus pr¬ scius. Addit autem haec ratio supra primam. Nam prima ratio concludit, quod non potuit Dia¬ bolus per suam cognitionem naturalem praesci¬ re certitudinaliter, sed haec ratio concludet, & non potuit hoc praescire per coniecturam. Nam quandiu Diabolus rectam voluntatem habuit, vt dicit Ansel. in de casu Diaboli, voluit in tali volum tate perseuerare. quia si noluislet perseuerare, statim a recta voluntate cecidifset. Arguatur ergo sic: Quandiu quis vult in recta vosuntate perseuerare, non potest rationabiliter suspicari se non recte volen do casurum: sed angelus quam diu non cecidit, in recta voluntate stetit, & in recta voluntate perseuerare voluit, vel saltem oppositum non voluit. Non ergo potuit conie¬ cturare se casurum, rectam voluntatem dimittendo. Nam hoc scitur per coniecturam, quod est magis ad vnam partem, lquam ad alteram¬ Qquod ergo non potest fieri, nisi volendo non recte: si persistatur in voluntate recta, magis est coniectura, quod non cadat, quam, quod cadat. Quam diu ergo stabat Diabolus in voluntate recta, non poterat certitudinaliter scire se casurum. quia non habebat de hoc certas, & infallibiles causas, nec poterat per coniecturam scire se casurum. immo magis sciebat hoc modo se non casurum, cum in bona voluntate semper persi¬ steret ante easum. Potest autem ad hoc idem, quod per coniecturam. suum casum praescite non poterat, adduci & alia ratio. Nam quia eorum natura erat instituta ad bonum, & non ad malum: ideo per coniecturam non poterant hoc modo aliqui credere se casuros. Tertia via ad hoc idem sumitur ex parte diuinae iustitiae.

Nam prima via concludit, quod ange¬ li mali non potuerunt suum casum scire cer¬ titudinaliter per naturam. quia hoc modo non sciuntur ab angelis, nisi futura habentia infallibiles causas, non contingentia aliter se habere.

Secunda autem via arguit, quod mali Ange¬ li non potuerunt hoc scire naturaliter per coniecturam. quia quae sic sciuntur, magis se habent ad partem illam, quam ad oppositam: an¬ geli ergo magis vidissent se habere ad cadere, quam ad stare, si per coniecturam sciuissent se casuros:: tamen & ex parte naturae, vt quia videbant se habere naturam ordinatam ad bonum: & ex parte voluntatis, quia videbant se ante casum in recta voluntate persistere, non poterant per coniecturam scire. Sed quia di¬ ceret aliquis, quod ex cognitione naturali, nee¬ certitudinaliter, nec per coniecturam scire po¬ terant se casuros, sed ex reuelatione diuina hoc potuerunt cognoscere: ideo ex ordine diuinae iustitiae concludit Anselmus, non potuisse malos angelos suum casum praescire. Nam si praesciuissent suum casum, vel voluissent hoc, tunc non praesciuissent, sed statim cecidissent: sufficiebat enim velle cadere ad hoc, quod caderent. Si autem non voluissent suum casum, fuisset poena, & dolor ante culpam: vel, vt arguit Anselmus, fuisset ex eodem miser, & iustus: & quanto miserior, tanto iustior. Nam quanto magis dolebat, cum ipse dolor sit quaedam poena, & quaedam miseria, erat ex hoc miserior. Erat etiam & ex hoc iustior. quia quanto magis dolebat de casu, tanto minus volebat cadere, & magis volebat Deo adhaerere, & per consequens ex hoc iustior. quae¬ simul esse in angelis, vt, quod sit simul poena, & dolor cum innocentia: vel, quod simul sit in eis iustitia cum miseria, ordo diuinae iustitiae non admittit. Augustinus tamen 1I. su¬ per Gen. ad litteram aliter arguit, quod Dia¬ bolus non potuit esse praescius sui casus. quia vt in arguendo rangebatur, Sapientia fructus est pietatis. Deus enim reuelat, & dat nobis sapientiam ad fructum, non ad damnum. Hoc autem fuisset in malum Daemonis, & in desperationem eius, si Deus suum casum ei re¬ uelasset. fuisset enim prius infelix, & miser, quam peccaret: & fuisset miserior, quam fuerit ex reuelatione Dei. quia prius miseria in¬ caepisset, quam incaeperit. Incaepit enim miseria Diaboli in suo casu, sed hoc modo incaepisset ante casum. Non ergo esset talis sapientia, & talis cognitio ex pietate, sed ex seueritare. Dicems ergo. quod quaedam sunt necesfatia: quaedam contingentia. Rursus contingentia distinguuntur, quia quaedam sunt magis in alteram partem: quaedam minus: quaedam ad vtrumlibet. Necessaria autem sciuntur, vel sciri possunt certi¬ tudinaliter: contingentia autem, quae sunt magis ad alteram partem, sciri possunt per coniecturam. quae sunt vero ad vtrumlibet, & multomagis, quae sunt minus ad vnam partem, per coniecturam sciri non possunt. de talibus enim sciri potest, quod possent esse, sed quod erunt, nec certitudo, nec coniectura ad hoc haberi potest. Po¬ terat ergo scire Diabolus, quod erat naturae mutabilis, & quod poterat cadere. sed se casurum, nec scire poterat certitudinaliter, nec per coniecturam, nec secundum hunc ordinem, quem vi¬ demus, fuit congruum, quod hoc Deus sibi re¬ uelaret.

Aduertendum, quod cum dicimus, quod quae praesciuntur ab Angelo naturaliter, habent cau¬ sas infallibiles, & quod de necessitate erunt, non excludimus propter hoc, quod Deus non henat praeseientiam contingentium futurorum, quia omnia futura respondent Deo, vt praesentia. & quia quantumcunque contingentia, vt sunt prae¬ sentia, sunt determinata: ideo Deo funt talia determinate cognita. sed futura, vt futura determinationem non habent, nisi habeant infallibi¬ les causas. Angelo ergo, cui non respondent futu¬ ra, vt praesentia, suus casus, vel quodcunque aliud futurum contingens non potuit esse naturaliter praescitum, quia nihil tale infallibiles causas habet.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod non est simile de hominibus, & de Angelis. Nam homines cadentes possunt resurgere: ideo ex eo, quod praedicitur eis casus, non coguntur desperare. sed magis habent materiam, vt humiliores fiant. sed si Angelis quibus non est locus Penitentie post casum, praediceretur casus, habe¬ rent materiam desperandi.

Ad secundum dicendum, quod Diabolus fuit plenus sapientia, quia omnis intelligentia est ple¬ na formis. Statim enim a sui primordio secundum capacitatem naturalium, fuerunt ei impressae spe¬ cies. Hac autem sapientia tanto Diabolus fuit alijs Angelis plenior, quanto fuit illis superior, & excellentior. sed haec plenitudo sapientiae non facit, quod angeli possint praescire futura contingentia, nisi quatenus vident ea in Deo.

Ad tertium dicendum, quod futurum aliquod esse magis propinquum, vel magis remotum ab angelo: non facit, quod angelus illud certitudina¬ liter sciat, nisi quatenus habet causas infallibiles, quia de tali potest inesse naturaliter certitudo ipsi angelo.

Ad quartum dicendum, quod non quicunque preuidet aliquid, praeuidet omnem modum, secundum quem debeat hoc contingere, vt ponitur exemplum de loseph, qui praeuidit in somnis, se debere habere dominium super fratres, sed ne¬ sciuit quomodo hoc deberet effectui mancipari. Sic, & si Diabolus sciuit se debere habere dominium; nesciuit tamen, quo modo hoc fieret. Et vt melius pateat, quod dicitur, dicemus, quod quando aliquid est quodammodo necessarium, & potest ex duabus causis contingentibus eueni¬ re, potest sciri ab angelo illud futurum esse, sed nescietur, quomodo fiet. Posito enim, quod Lucifer fuerit de superiori ordine, si stetisset, habuisset principatum super alios angelos, quia illuminationes descendunt ab angelis superioribus in inferiores. si non stetisset, sicut non stetit, habuisset sicut habuit principatum super angelis cadentibus. Videndo ergo se habere, splendidiora naturalia, quam alios, potuit se cogitare debere habere aliquem principatum super alios, sed quod hoc haberet cadendo, vel stando, cer¬ titudinaliter scire non potuit: potuit tamen magis coniecturam habere, quod hoc obtineret stando, quam cadendo.

ARTIC. III. An Angeli boni praesciuerint se per¬ mansuros. Conclusio est negatiua

D. Th. 3. Scr. 2. Sent. d. 4. art. 2. D. Bonau. d. 3. 1. 2. q. 1. Ric. d. 4. q. 5. Dur. d. 4. q. 3. Et vide eosdem Doct. supra citatos.

TERTTO quaeritur: vtrum An¬ geli permanentespraesciuerint. se permansuros. Et videtur, quod sic. Nam dolor, vel pena non debet praecedere culpam, sed Imagna paena est incertitudo de¬ salute propria, vt vult Greg. sup illo verbo lob 3. Viro, cuius abscondita est via, &c.

praeterea Augustinus 11. super gen. ad littera. reddens causam, quare Diabolus non fuit praescius sui casus, ait, quod sapientia fructus est pietatis. sed licet reuelare damnationem non sit pietatis opus, reuelare tamentsalutem, videtur ad pietatem pertinere.

praeterea idem Augustinus in eodem 11. vult, quod Deus forte Diabolo reuelare noluit, quid facturus, & passurus esset: caeteris vero reue¬ lare voluit: videtur ergo, quod Diabolus ne¬ sciuerit suum casum, sed alii praesciuerunt suam salutem.

Praeterea habere cognitionem aliorum, vt vi¬ detur, est minus conueniens naturae angelicae, quam habere cognitionem ad se pertinentium. Si ergo Deus ab initio conditionis angelicae impressit eis cognitionem aliarum rerum, multo magis impressit eis cognitionem spectantium ad ipsum angelum. Et potissime quantum ad angelos beatos, quibusreuelare suum statum, non erat imristas, sed pietas

IN CONTAARIVM est. quia plus est eer¬ tificare de gloria, quae dare gratiam. Nam multis datur gratia, qui non sunt certi de gloria, sed ange¬ li etiam boni secudu coniorem opinionem in sui primordio non habuerunt gratiam, ergo multo magia non fuerunt certi de gloria.

Praeterea sicut se habent damnati ad casum, ita & boni ad beatitudinem. sed damnati non fuerunt praescii sui casus, ergo &c.

RESOLVTIO. Angeli mali, & boni ex certa notitia suum statum cfuturum nonpraescinerunt: Eoni vero ex coniectura: Masi non item. Boni enim suam naturam ordinatam babebant, voluntatemque perseneran¬ tem ad bonum, non autem passiones ad malum.

RESPO ND EO dicendum, quod loquendo de scientia large, duplex est scientia: per certitudinem, & per coniecturam. Per certitudinem quidem, nec boni praesciuerunt suam beatitudinem, nec mali suam miseriam. Sed per coniecturam, boni potuerunt praescire suam beatitudinem. Non autem mali miseriam. Magister tamen in littera tangit opinionem quorundam, quod angeli, qui perstiterunt boni, suam beatitudinem Deo reuelante praesciuerunt futuram, ita, quod beati fuerunt certitudine spei. Sed non videtur haec positio congrua. Manifestum est enim, quod cognitione naturali, cum tam conuersio bonorum ad Deum, ex qua adepti sunt beatitudinem, quam auersio malorum, per quam incurrerunt miseriam: dependeret ex libero arbitrio; angeli nec hoc, nec illud, certitudinali¬ ter scire potuerunt. quia nihil futurum cognitione naturali est ab angelo certitudinaliter pro¬ cognitum, vt supra diffusius diximus, nisi quod habet infallibiles causas, & quod necesse est euenire: non ergo quod dependet ex libero arbitrio, quod potest non contingere. Itaque si cer¬ titudinaliter praesciuerunt, vel isti beatitudinem, vel illi miseriam, hoc fuit Deo reuelante¬

Sed quia supra discussum est, non fuisse congruum, malis fuisse reuelatam suam miseriam: volumus triplici via declarare, quod secundum hunc ordinem, quem videmus, non fuit congruum, quod bonis sua beatitudo reuelarerur: ex quo malis non reuelabatur miseria. Prima via sumitur ex aequalitate angelorum. Secunda ex par¬ te ipsorum angelorum peccantium. Tertia ex par¬ te Dei reuelantis.

Prima via sic patet: Nam a principio omnes angeli habuerunt quandam aequalitatem. quia omnes fuerunt in quadam beatitudine innocentiae. Nam & ipse Diabolus in illa beatitudine fuit simul cum alijs angelis, sed a beatitudine illa voluntate propria se auertit, secundum, quod supra diximus per Augu. 11. de Ciui. quod angeli simul, vt factisunt, lux facti sunt. Sed non tantum creati sunt, vt viuerent, sed etiam illuminati, vt sapienter, & beate viue¬ rent. Ab hac illuminatione auersi quidam, non obtinuerunt excellentiam bea tae vitae: immo in eodem capitulo scribitur, in participatione eius¬ dem beatitudinis aequales fuisse istos illis.. 9. Non ergo bonis fuit reuelata excellens beatitudo su¬ tura. quia tunc non habuissent aequalitatem beatitudinis, de qua hic loquimur, isti, & illi. Immo boni fuissent a principio beatiores, quam qui erant futuri mali, propter certitudinem spei obtinendi beatitudinem.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex parte angelorum peccantium. Nam, quod sit discretio inter ipsos angelos, non praecedente merito, vel demerito: secundum hunc ordinem, quem videmus, non viderur esse quid congruum. Cum ergo a primordio suae conditionis, nec boni me¬ ruerint: nec mali demeruerint, quod esset haec discretio inter eos, quod Deus reuelasset aliquid futurum angelis, qui permanserunt, nihil reuelando his, qui ceciderunt, non visum fuisset esse quid congruum. Vnde Augu. 1I. super Gen. di. cit: Quo merito, ante suum peccatum Diabolus cum socijs suis, a caeteris angelis discretus fuerit, vt ipse sui casus futuri esset ignarus. illi certi permansionis suaeem q. d. quod cum nullum prae¬ cesserit meritum, quo essent discreti hi ab illis, non debuit inter eos huiusmodi discretio esse. Et idem Augu. in eodem 11. ait: Si Deus Dia¬ bolo reuelare noluit, quid facturus, vel passurua esset: caeteris vero etiam reuelauit, quod essent in aeternum in eius veritate mansuri, quo malo merito ita discernebatur a caeteris, vt ei Deur nec ea, quae ad ipsum pertinerent, futura reuelaret: q. d. quod cum ante peccatum non praecessisset in Dia¬ bolo malum meritum in reuelatione suturorum, a caeteris non debuit esse discrerus.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex parte Dei reuelantis. Nam non videtur conueniens, quod Deus prius aliquem puniat, quam ille peccet. sed quoddam punire fuisset, si angelis alijs reue¬ lasset Deus futura ad ipsos pertinentia, & hoc non reuelasset Diabolo, & socijs eius. Hoc est ergo, quod dicit Augustinus in eodem 11. Nunquid ille. i. Deus prius vltor fuit, quam iste. d es. quam Diabolus peccator: Absit. Ne¬ que enim, vt subdit, Deus innocentes damnat.

viso, quomodo, Deo reuelante, boni an¬ geli suam beatitudinem certitudinaliter non praesciuerunt, sicut nec mali miseriam, volu¬ mus ostendere, quod& per coniecturam quodammodo praesciebant boni se beatitudinem adepturos, quamuis etiam per coniecturam, nescirent mali se habituros miseriam, quod etiam triplici via declarari potest. Prima via sumitur ex eo, quod habebant naturam ordi¬ natam ad bonum. Secunda ex eo, quod non habebant passiones, vel legem membrorum impellentem ad malum. Tertia ex eo, quod habebant voluntatem perseuerantem in quadam iustitia, siue in quadam innocentia.

Prima via, sic patet: Diximus enim sumpra, quod scientia per coniecturam est de eo, quod magis est ad vnam partem, quam ad aliam: de eo vero, quod est omnino ad vtrumlibet, vel quod minus est ad aliquam partem, non est fcientia etiam per coniecturam. Potest enim quis scire, quod talia possunt euenire, sed nullo modo sciet, quod euenient, cum non videat, nec certitudinem, quae est in omnibus, nec coniecturam, quae est in pluribus, quod sic fiat. eo ergo ipso, quod boni habebant naturam ordinatam ad bonum, magis se habebant ad partem illam, quod fierent beati, quam miseri. sic etiam & mali habebant de hoc magis coniecturam. Propter quod per coniecturam sciuerunt boni beatitudinem, non autem mali miseriam. Nec est inconueniens, quod scientia per coniecturam deficiat. Propter quod mali, & si de beatitudine coniecturam aliquam habuerunt, ab illa tamen¬ coniectura desecerunt.

Secunda via sumitur ex eo, quod non habebant passiones, vel legem membrorum inclinantem ad malum. Nam cum omnes naturaliter velint esse beati, vt vult Aug. 13. de Trini. Ex quo natura¬ le desiderium est creaturae rationalis ad beatitudinem habendam: vbi non videt impedimentum retardans, & obsistens: rationabile est, quod creatura illa rationalis habeat de sua beatitudine coniecturam. Cum ergo Angeli haberent na¬ turale quoddam desiderium ad beatitudinem habendam, & non haberent passiones, vel legem membrorum obsistentem: habere debebant de¬ sua beatitudine coniecturam.

Tertia autem via sumitur ex eo, quod habebant voluntatem in iustitia perseuerantem. Nam cum ipsi rectam voluntatem haberent: & quam¬ diu rectam voluntatem habebant, volebant in recta voluntate perseuerare, aliter rectam voluntatem non habuissent, cum sic perseuerando essent beatitudinem adepturi: coniecturam habere de¬ bebant, quod deberent beatitudinem obtinere.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod coniectura, quam habebant de bea¬ ritudine obtinenda, timorem, & anxietatem au¬ ferebat ab ipsis. Cum enim non possent miseriam incurrere nisi volendo, & cum non haberent, vt diximus passiones, vel legem membrorum, vel aliquid simile obsistens, ne in voluntate recta perseuerarent, rationabiliter non debebant de miseria timere, nec proprer hoc anxii esse: immo forte bonum fuisset Diabolo, quod de posse cadere cogitasset, quia in seipso humilitatem habuisset, & non fuisset suae naturae innisus, vt per naturam voluisset beatitudinem obtinere.

Ad secundum dicendum, quod pietas non debet aequalitatem excludere. & quia non videbatur equum, quod Diabolus absque malo, me¬ rito praecedente, esset ab alijs discretus, vt ne¬ sciret futura ad se pertinentia: alii autem sci¬ rent ea: ideo secundum certitudinem, vel secundum reuelationem diuinam, persistentes ne¬ sciuerunt perseuerantiam, sicut nec ruentes casum.

Ad tertium dicendum, quod Augustinus non dicit, quod dictum est, vt illud asserat. sed vt contra illud obiiciat. Nam postquam dixerat, quod Deus forte non voluit hoc reuelare Diabolo, sed reuelanit caeteris, quod essent in eius veritate mansuri; subdit: Quo malo merito ita discernebatur Diabolus ab alijs: quasi dicat, quod cum tunc non esset in Diabolo malum meri¬ tum, non debebat ipse in hoc ab alijs esse discretus.

Ad quartum dicendum, quod conueniens, vel non conueniens naturae angelicae, quantum ad cognitionem futurorum, sumitur ex infalli¬ bilitate causarum, vt siue futura aliqua sint pertinentia ad ipsum angelum, siue non: dum tamen habeant infallibiles causas, si illae causae sint notae angelo, oportet, & illos effectus notos esse. & quia auersio, vel conuersio dependens ex libero arbitrio, non est huiusmodi: ideo na¬ turali cognitione talia per certitudinem nota es¬ se non poterant, nec etiam de hoc boni ante confirmationem, & mali ante casum, reuelationem habuerunt, vt diffusius est ostensum.

ARTIC. IIII. An Angeli fuerint creati in gratia. Conclusio est negatiua.

D. Th. 1. p. q. 6 2. art. 3. stem 2. sent. d. 4. art. 3. Et Quol. 9. q. 4. art. 3. D. Fonau. d. 4. art. 1. q 3. Ric. d. 4. q. 4. Dur. d. 4. q. 2. Biel. d. 4. Nic. de Nisse tract. 2. p. 2. q. 2. Th. Arg. d. 4. q. 1. art. 2.

QVARTO quaeritur de perfectione Angelorum: vtrum Ange¬ li in sui primordio habuerint perfectionem gratiae, vel solum perfectionem naturae, & cuiusdam innocentiae. Et videtur, quod angeli fuerint creati in gratia, per auctoritatem Aug. expressam lib. 12. de Ciui. Dei dicentis, quod Deus angelos creauit, simul in eis, & com¬

dens naturam, & largiens gratiam. Et idem Augustinus ibidem dicit, quod istam i d est bonam voluntatem, quis fecerat in angelis, nisi ille, qui eos cum bona voluntate id est cum amore casto, quo illi adhaererent, creauit: Sed voluntas bona cum casto amore quo adhaereretur Deo, non est sine gratia: ergo, &c.

Praeterea idem Augu. eodem libro, & cap. ait: Sine bona voluntatei d es. sine Dei amore, nunquam sanctos angelos fuisse, credendum est. sed sancti angeli cum bona voluntate non possunt esse sine gratia: ergo, &c.

Ad hoc idem auctoritas ibidem facit, vbi di¬ citur: Aut minorem amoris diuini gratiam ac¬ ceperunt cadentes, quam illi, qui in eadem per¬ stiterunt: aut illi adiuti sunt amplius cadentibus, ad eam beatitudinis plenitudinem. Omnes ergo fuerunt creati in gratia.

Praeterea supra illud Oseae: Diligunt vina¬ cia vuarum, dicit Glo. & dicitur esse Hieronymi, quod per vinacia intelliguntur Daemones, qui creati sunt in magna pinguedine Spiritus sancti, ergo &c.

Praeterea Deus est promptus ad miserendum plus, quam ad puniendum: sed fecit angelos in tali statu, quod poterant demereri, & puniri: ergo multo magis fecit eos in tali statu, quod. possent mereri, & per Dei misericordiam beatitudinem obtinere. sed posse mereri praesupponit gratiam, ergo &c.

IN CONTRARIVM est August. 1. su¬ per Gen. ad litteram, qui per tenebrosam abyssum intelligit naturam vitae spiritualis informem, quae nisi conuertatur ad Creatorem, for¬ mari non potest. Prius ergo fuit natura spiritualis abysisus tenebrosa: postea ad Creatorem conuersa, facta est lux. sed haec conuersio fuit per gratiam, ergo in principio non habuerunt angeli gratiam,

Praeterea fecundum, quod ait Magister supra¬ in distinctione tertia, tales erant angeli, quod po¬ terant stare, sed non poterant proficere ad meri¬ tum. Non ergo in sui primordio habuerunt gratiam, per quam possent proficere, sed solum in¬ nocentiam, pet quam poterant flare¬

RESOLVTIO. Angeli in gratia creati haudquaquam fuerunt: sed stantibus apposita suit gratia: cadentibus vero infficta pena. 5i n. in gratia fuissent creati, Lucifer beatitudinem per gratiam illam, non per naturam appetijsset, qua quidem beatitudine cognita, cadere non potuisset. Id antem cum bovini negatum fuerit; nibil est, quod Angelis concedatur.

RESPONDEO dicendum, quond de hac quaestione inter Doctores est controuersia. Nam aliqui dixerunt sic esse dicendum de gratia, sicut dicimus de alijs rebus naturalibus. Cum ergo de rebus naturalibus sint duae opiniones. quia quidam dicunt omnia fuisse facta simul, & per species distincta. quidam vero per successionem temporum dixerunt talia processisse in esse: ita quod prius fuerunt informia, postea formata, sic & de gratia est loquendum. Nam ponentos res prius tempore fuisse informes, & postea formatas, vt vi¬ detur, debent ponere, quod angeli prius fuerint informes, non habentes gratiam, & postea fuerint facti formosi per gratiam. Sed ponentes, quod informitas rerum, non tempore, sed solum origine praecesserit formationem: videtur, quod cogantur ponere, quod angeli non prius tempore fuerunt informes per carentiam gratiae, & postea formosi per gratiam. Sed a principio suae creationis gratiam habuerunt, & solum origine na¬ tura in eis praecessit gratiam: sicut informe saltem natura, & origine semper praecedit formatum.

Sed non est simile de natura, & de gratia. Nam, etsi Deus dando nobis naturam, creauit nos sine nobis: ita, quod ad creationem nihil cooperati sumus: in iustificando tamen non iustificat nos sine nobis. Cooperatur enim ad iustificationem nostram voluntas propria, vel fides parentum: ita, quod sine primo voluntatis motu, vel in nobis ipsis, quantum ad adultos, vel in alio, quantum ad paruulos, quibus subuenit fides parentum: secundum hunc ordinem, quem videmus, non fit iustificatio per gratiam. Cum enim mereri sit voluntatis; gratia, quae datur ad meritum, vt videtur, congruum est, quod fiat aliquo motu voluntatis praeuio: non quod possimus per huiusmodi motum gratiam mere¬ ri: sed possumus secundum Dam. sequi Deum vocantem ad virtutem, vel secedere a virtute, & esse in malitia.

Siue ergo res secundum tempus prius fuerint informes, postea formatae, siue secundum origi¬ nemn tantum: vel informitas rerum praecesserit formationem; tamenquantum ad gratiam, videtur multo congruentius, quod per aliquam morulam Angeli in voluntate recta a principio perstiterint, & stantibus Deus gratiam infuderit: Auertentibus autem poenam inflixerit.

Ii tamen, qui aliquando quodammodo sub dubio dimiserunt: Vtrum Angeli in principio suae creationis habuerint gratiam, in alteram partem simpliciter postea declinauerunt, quod slse Angeli fuerint in gratia creati. quia omnia fue¬ ret creata a principio in rationibus feminalibus: & gratia se habet, quasi ratio seminalis ad gloriam. Sed ex his, quae sunt naturae, velle argue¬ re ea, quae sunt gratiae, est procedere ex medio in¬ sufficienti.

Possumus autem triplici via ostendere, quod secundum hunc ordinem, quem videmus, congruum fuit, Angelos non fuisse creatos in gratia, sed stantibus fuerit apposita gratia: cadentibus autem inflicta poena. Prima via sumitur per ea, quae videmus in nobis. Secunda per ea, quae fuerunt in cadentibus Angelis. Tertia per ea, quae fuerunt in permanentibus.

Prima sic patet: Nam in nobis ipsis in primordio in statu narurae institutae, non fuit apposita gratia. nam homo ante peccatum habuit vnde, posset stare, sed non habuit vnde posset proficere. Et si in nobis hoc fuit, qui tenemus infimum gradum in genere substantiarum intelligibilium, & qui ex pluribus partibus possumus incitari ad peceandum, multomagis debemus arbitrari hoc fuisse in Angelis. Quod autem primus homo non fuerit creatus in gratia, vnde posset proficere, patet per Aug. lib. 11. De Ciuita. volentem, quod quantum ad delectationem praesentis boni, beatior erat primus homo in Paradiso quibuscun¬ que iustis in hac vita. Sed quantum ad spem futu¬ ri boni, beatior est quilibet iustus in hac vita, quod primi Parentes. Quod non esset, si primi parentes fuissent creati in gratia, quia cum non haberent sic impulsiua ad peccandum, vt nos, si habuissent gratiam, per quam possent proficere, plus potuis¬ sent sperare de futura beatitudine, quam iusti in hac vita. Si ergo primis nostris Parentibus non¬ fuit a sui primordio collata gratia, ergo nec An¬ gelis a sui primordio fuit collata gratia. Vnde & Magister, quod infra dicet de hominibus, in 3. distinctione, dixit de Angelis, quod non poterant proficere ad meritum vitae, nisi eis gratia adderetur. Et in sequenti distinctione dicetur, quod post creationem, aliquid collatum est Angelis, per quod conuerterentur, gratia scilicet.

Secunda via ad hoc idem potest sumi ex his, quae fuerunt in Angelis cadentibus. nam si fuissent Angeli creati in gratia, consequens est, quod & Diabolus in gratia fuisset creatus. quo posito, non videtur, quod potuisset illo modo cadere quo cecidit. Nam secundum Augustinum 11. super Gen. Superbia tumidus, & propriae potestatis delectatione corruptus, beatae, atque Angelicae vitae dulcedinem non gustauit.

Si ergo Diabosus in sui primordio habuisset gratiam, cum non intelligat componendo, intelligendo seipsum, quod habuit a principio suae creationis, intellexisset omnia, quae fuissent in ipso. Cognouisset ergo gratiam, quam in seipso habebat. qua cognita, non potuisset ignorare eam¬ esse perfectionem suae naturae. Beatitudinem ergo cognoscendo, quae est summum bonum, quod adipiscipoterat, non erat ita hebes, quin cognouisset tale bonum, sic excellens adipiscendum es¬ se, per id, quod erat in ipso perfectius. & quia hoc cernebat esse gratiam, non videtur bene pos¬ sibile, quod hoc modo peccasset delectatus propria potestate, & volendo consequi per naturam, quod dobebat velle consequi per gratiam¬. Si enim a principio habuisset gratiam, simul cognouisset naturam, & gratiam perficientem naturam: & si delectatus fuisset in natura, tanquam in aliquo perfecto, multomagis delectatus fuisset in dono gratiae sibi collato, tanquam in reper¬ fectiori. Vidit enim se valde pulchrum per naturam, sed si fuisset creatus in gratia, vidisset se pulchriorem per gratiam: & per consequens vidisset, quod multo magis supremum bonum possibile sibi potuisset adipisci pergratiam, per quam erat pulchrior, quai per naturam, per quam erat minus pulcher¬

Tertia via ad hoc idem sumitur per ea, quae fuerunt in permanentibus. Dicimus enim fuisse morulam inter creationem bonorum, & eorum beatitudinem, sicut inter creationem malorum, & eorum miseriam. Si enim boni fuissent creati in gratia, in primo instanti intellexissent se esse in gratia, & in tali intellectione, quandam com¬ placentiam habuissent. nam si complacuerunt sibi intelligendo se creatos in natura sine gratia, & hoc in primordio suae creationis: quae complacentia fuit quodammodo naturalis, & sine culpa, multo magis complacuissent sibi, si vidissent se¬ creatos perfectiori modo, & in gratia, quae com¬ placentia fuisset meritoria.

Et quia in primo actu meritorio Angeli boni meruerunt beatitudinem, sicut in primo demeri torio mali meruerunt miseriam, fuissent Angeli boni in primo instanti beati. quod non ponimus, immo secundum hunc ordinem, quem videmus, non videtur possibile, quod Angelus habens gratiam, possit a gratia cadere. Nam si homo in gratia existens, tum quia nescit se in gratia esse, quia non potest se libere supra se conuertere: vt aperte videat, quae existunt in ipso: tum etiam, quia habet aliunde incitatiuum, vnde praeter gratiam agat, potest a gratia cadere.

Sed si quis clare videret se esse in gratia, & non haberet passiones, vel legem membrorum, vel aliquid simile incitatiuum ad contrarium, non vi¬ demus, cum tantae excellentiae sit ipsa gratia, quod posset eam fastidire, vel ab ea se auertere. Ideo signanter videtur loqui Augu. 11. super Cene. de Diabolo dicens, quod beatae, atque angelicae vitae dulcedinem Diabolus non guitauir, quam non vtique acceptam fastidiuit, sed volendo accipere de seruit, & amisit. Tanta enim est dulcedo gratiae, si quis aperte, & clare videret, quid est esse in gratia, quod si non haberet inclinans in contrarium, sicut nec angelus habebat, nunquam a gratia recederet. Si enim natui a quaecunque creata, relicta sibi porest deficere, non est mirum, sed adiuta per gratiam, & clare cernens se esse in gratia, & non habens inclinatiuum in contrarium, maxime quia angelus semper intelligit se, & ea, quae sunt in se, & ab hoc intelligere nunquam cadit, non videmus, quomodo semper intelligens se esse in gratia. a gratia caderer.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod quia valde fuit modica morula inter creationem, & confirmationem in bonis ange¬ lis: sicut fuit valde modica inter creationem, & lapsum in malis: ideo dicitur Deus simul in an¬ gelis creasse naturam. & infudisse gratiam. Vnde sicut Diabolus dicitur fuisse malus ab initio: ita & boni propter valde modicam morulam dicuntur fuisse in gratia ab initio. Vel ipse amor naturalis, prour erat innocens, & purus, quo omnes angeli in instanti suae creationis Deum dilexerunt, quaedam gratia dici potest. Sicut ergo generans graue, simul dat sibi naturam grauis, & inclinationem, vt tendat deorsum, & quantum dat sibi de forma, & de natura grauis, tantum dat sibi de huiusmodi inclinatione, sic Deus simul dedit angelis naturam, & inclinationem, vt per¬ natutam in ipsum tenderent. Et haec inclinatio licet esset consequens naturam, poterat tamem dici gratia, quia erat quid additum naturae. Non enim fuit paruum donum, simul cum natura da¬ re angelis huiusmodi inclinationem. Et quod sic possit intelligi, satis patet per verba ibidem, videlicet, quod Deus creauit angelos cum bona voluntatei d est cum amore casto, quo illi ad¬ haerent. Ille autem amor castus erat amor na¬ turalis, sequens illum statum puritatis, & innocentiae. Quod ergo dicebatur, quod adhaerere Deo amore casto, non est sine gratia; Dicemus quod in statu naturae corruptae non potest hoc esse si¬ ne gratia, sed in statu naturae institutae potuit hoc esse per puritatem, & innocentiam. Ad secundum dicendum, quod angeli semper suerunt sancti adhaerentes per amorem Deo id est a principio suae creationis habuerunt quandam sanctitatem id est quandam puritatem, & innocentiam per quam adhaerebant Deo per amorem. Non ergo oportet eos ponere creatos in gratia, sed suffi¬ cit eos fuisse creatos in quadam puritate, & in¬ nocentia.

Et per hoc patet solutio ad tertium. Nam Daemones dicuntur fuisse in magna pinguedine Spi ritus sancti, quia fuerunt creati in quadam magna¬ puritate, & exccellenti innocentia.

Ad quartum dicendum, quod sicut mali potuerunt demereri: ita & suo modo boni me¬ reri. Mali enim demeruerunt in veritate non stando, boni autem meruerunt in veritate stando. Hoc enim modo meruerunt boni, non quod gratia cadat sub merito: sed bonis facientibus, quod in se erat, & in rectitudine sua stantibus: Deus fecit, quod in se fuit, & eis gratiam dedit. Hoc ergo modo boni stando meruerunt, quia stando gratiam acceperunt, per quam meruerunt.

Dub. I Litteralis.

SVPER litteram primo quaeritur de illo Verbo: Beati quo¬ que nunquam fuerunt illi, qui ceciderunt, quia sui euentus ignari fuerunt. Contra: Ad hoc, quod aliqus sit beatus, sufficit, quod videat ipsum Deum. Non autem oportet, quod videat omnia contingentia, quae euenire possent.

Dicendum, quod de ratione beatitudinis est aeternitas. Nam vt dicit August. libr. 6. de Ciui. Qui non dat felicitati vitam, quomodo potest dare aeternam:Innuit ergo, quod non sit aliud felicitas, quam aeterna vita, quae non potest esse in hac vita, quia est cursus ad mortem. Iuxta illud Au¬ gust. 13. de ciui. Nihil est aliud tempus vitae huiusmodi, quam cursus ad mortem. Sic felicitas habens finem, non est vera felicitas. Hoc est ergo quod August. ait de Ciui. lib. 6. Eam quippe vitam aeternam dicimus, vbi est sine fine felicitas. Sicut ergo, vt ibidem dicitur, nulla quippe est maior, & peior mors, qua vbi mors non moritur, ita dicere nos possumus, quod illa est felicitas optima, qua nungu finitur. Quia, vt dicitur in principio 5. de Ciui. Dei. Omnium rerum optandarum plenitudo est faelicitas. Est ergo de ratione vere felicitatis, quod nunquam finiatur. aliter enim non esset plenitudo optandarum rerum, vel non esset vera felicitas, si existentes felices irent ad non felicitatem. Sicut nec vere viuunt, qui viuentes tendunt ad mortem. Rursus non solum de ratione selicita¬ tis est, quod non finiatur, sed etiam quod sciatur non finiri. Nam quantuncunque sit magnum bonum, nisi cognoscatur esse bonum, non erit ex illo magno bono magnum gaudium. Si ergo ex hoc est mors pessima, quia non moritur, & ex hoc felicitas optima, quia non finitur, non habere¬ mus de hoc optimo bono magnum gaudium, nec essemus ex tali bono felices, nisi scitemus magnitudinem huiusmodi boni, & nisi sciremus ipsum non posse finiti. Licet ergo felix, vt hic de felicitate loquimur, non oporteat, vt sciat quos¬ cunque euentus, oportet tamen ipsum scire, quod sua felicitas finiri non possit, quia aliter non esset vere felix.

Dub. II. Litreralis.

LTERIVS autem dubitatur de eo, quod dicic in lietera: Beati es¬ se non poterant, si damnationis in¬ certi erant. Contra: Certitudo dan¬ nationis ad pbeatitudinem non facit, cum sit beatitudini contraria.

Dicendum, quod felix debet habere certitudinem spectantium ad felicitatem, & maxime si sint talia, quae possent mutare statum. Incertitudo ergo peseuerantiae in bono arguit non esse felicitatem in speciali, sed incertitudo damnationis, arguit non esse felicitatem in generali. In speciali autem talis certitudo, vt arguendo dicebatur, magis argueret miseriam, quam felicitatem. Potest ergo sic in quadam generalitate argui: Quicunque non habet certitudinem de pertinentibus ad suum statum, ille non est felix, sed qui est incertus de sua damnatione non habet certitudinem de pertinentibus ad suum statum, ergo &cc. Vel si vellemus, quod certitudo damnationis faceret in speciali ad felicitatem; Diceremus, quod potest aecipi certitudo pro omni eo, quod non dubitatur, vt nullus est vere felix, si aliquo modo dubitat se posse damnari: sed ille felix est, qui certus est, quod non damnabitur. Potest ergo certitudo damnationis accipi non affirmatiue, sed negatiue, vt quod certus sit, se non damnaturum. & hoc modo talis certitudo ad beatitudinem pertinet in speciali.

Quo. III. Litteralis.

VLTERIVS autem dubitatur de modis perfectionis in littera posi¬ tis, quomodo accipiantur illi tres modi. Dicendum, quod quicquid est perfectum, vel est tale essentialiter, & simpliciter, vel participatiue, & in genere. Si primo modo sic est tertius modus perfectionis, secundum quod aliquid dicitur perfectum vni¬ uersaliter, & summe, prout Deus dicitur esse perfectus. Quod concordat cum verbis Philosophi in 5. Meta. qui dicit, Deum esse perfectum modo quodam vniuersali, vt in eo est nobilitas, & perfectio reperta in vnoquoque genere, Si vero est aliquid perfectum participatiue, & in genere, vel hoc est in esse naturae, & hoc appellat perfections scund tpns. Nam illud dicitur esse perfectum secundum tfs, quod est perfectum, secunmdu, quod requirit suae nature status. Alio modo potest aliquid esse perfectum in esse gratiae. Et quia gratia ordinatur ad gloriam, quod est sic perfectum, iam adeptum est beatitudinem, & gloriam. Nam & ipsa gloria dicitur gratia consummata, siue perfecta. Quod autem sic perfectum est, vocat Magister perfectum secundum naturam. Nam gratia, & gloria non tollunt naturam¬, sed perficiunt. Quod ergo adeptum est gloriam, habet perfectionem naturae, non a natura natura liter causatam, sed a Deo in natura receptam.