Quaestio 1

ARTIC. I. An in Angelis possit esse peccatum. Conclusio est affirmxatiua.

DTo. 1. p. q. 62. atic. 1. 1.1 2. fente s. 4. . q. 1. 2cc. 1. rt Opusc. 15. cap. r0. & 20. Item contra Gent. lib. 3. c. 1os. ro9. 110. Greg. Arim. d. 5. q. 1. Holxothi 2. sent. q. 4. Tlio. Arg. d. 5. q 1. Dur. d. 5. q. 1.

AD primum sic proce ditur: vi. detur, quod in Angelis non possit esse peccatum. Nam secundum Philosophum. 12. Metaphysicae. In vniuerso est ordo, sicut & in domo. Sicut ergo in domo liberi non licentiantur ad actiones inordinatas, sic in supercaelestibus corporibus, & mul¬ tomagis in Angelis, qui post Deum, Patremfami lias, habent se quasi liberi in domo, non potest inueniri aliqua inordinatio, immo si motus caeli¬ semper est ordinatus, multo magis motus Ange¬ lorum. sed vbi non potest esse inordinatio, nec peccatum, ergo &cc.

Praeterea secundum Philosophum in 9. Me¬ taphysicae. In rebus, quae sunt aeternae, non est ali¬ quod malum omnino, neque error. malum enim vt drm ibi, est post potentiam, sed minus est de po¬ tentialitate in Angelis, quam in corporibus su¬ percelestibus, ergo &c.

Praeterea in 7. Physicorum vult Philosophus, quod mutatio virtutis, & vitii reducatur in alte¬ rationem, quae est secundum passiones partis sen¬ sitiue, sed huiusmodipassiones non possunt esst in angelo, ergo &c.

praeterea motiuum voluntatis est ponum simpliciter, vel apparens bonum, vt vult Philosophus in 3. de anima. Ex eo ergo, quod voluntas mouetur a bono simpliciter non peccat, sed ex eo, quod mouetur ab apparenti bono, vel ex eo fit pecca¬ tum, quod mouetur a bono secundum sensum, sed cum in Angelis non sit sensus, non potest moueri eorum appetitus nisi ab eo, quod est bonum secundum intellectum. sed tale est bonum fim¬ pliciter, ergo &c.

IN CONTRAAIVN est, quia dicitur Iob: Ecce qui seruiuntei non suntstabiles, & in Angelis suis reperit prauitatem.

Praeterea, vt habetur in littera, habebant An¬ geli liberum arbitrium, quo potuerunt eligere bonum, & malum: & potuerunt peccare, & etiam aliqui peccauerunt.

RESOLVTIO. In angeli pornit ese peccatan, quii dirigatar po¬ regulamid est segem diuinam in mentibus scriptam, a qua se auertcre potuerunt. Idque etiam pater, si peccatum, quod est modi, speciei, & ordinis priuatio, secundum se consideretur: & ad ipsum pec¬ cegten restratur.

RESPONDEO dicendum, quod in Ange¬ lis possit esse malum culpae, possumus tripliciter inuestigare. Primo prout malum, siue peccatum comparatur ad suam causam. Secundo prout consideratur in se. Tertio prout refertur ad ipsum Angelum peccantem.

Propter primum sciendum, quod malum, siue¬ peccatum, non habet causam efficientem, sed deficienrem. Vnde August. 12. de Ciui. Dei. dicit: Nemo ergo quaerat efficientem causam malae voluntatis. non enim est efficiens causa, sed defi¬ ciens. Sicut enim videtur tenebra, & auditur silentium, sic, vt ibi innuitur, efficitur malum. Tenebra enim non videtur videndo, sed a videre deficiendo. Vnde si habens visum apertis oculis nihil videat, deficiendo a visu dicitur videre tenebram, sic & silentium auditu percipimus, cum nihil audimus, & cum ab audiendo deficimus. Sic malum facere est a bono defice¬ re, non est enim malum substantia aliqua, vel natura aliqua, sed est defectus boni. Et si volumus vnum aliquid generale assignare, a quo deficimus, cum male agimus, dicemus, quod male agere est non secundum regulam facere, sed a¬ regula deficere. Dupliciter ergo in appetitu ali¬ quo non potest esse peccatum, vt comniter ponitur, vel quia appetitus ille non est dirigibilis secundu re¬ gulam, vel quia huiusmodi appetitus est ipsa regula, propter quod non potest peccare, cum non pos¬ sit deficere a seipso. imaginabimur enim, quod semper inclinatio appetitus est bona, secundum illum appetitum, scundum quem est hmondi inclinatio. Nam sicut appetitus sequitur naturaliter formam naturaliter impressam, ita appetitus cognitiuus sequitur formam apprehensam. Propter quod sicut¬ inclinatio naturalis est quoddam bonum secundum naturam, & secundum naturalem formam, sic inclinatio secundum appetitum cognitiuum est quoddam bonum, secundum apprehensam formam, vt si appetitus sensitiuus fertur in bonum concupiscibile, fertur in quoddam bonum sibi, & in quoddam bonum secundum sensum. lSi autem est ibi malum, hoc est, quia talis appetitus debet rationi obedire. ideo ibi est malum, quia non fit secundum regulam rationis. Et inde est, quod in appetitu brutali, sic ferri secundum sensum, est laudabile. Vnde & Diony. 3. de diui. no¬ vult, quod passiones, & concupiscentiae, & irae sint laudabiles in Brutis, vt laudabile est in cane¬ esse furibundum, & in leone superbum, & ani¬ mosum. In talibus ergo non est malum culpae¬ nec peccatum, quia non sunt apta nata dirigi per¬ superiorem regulam.

Peccare ergo est deficere a regula, & quia appetitus sensitiuus est aptus, natus dirigi: per regulam, ratio autem est apta nata dirigi per leges diuinas. ideo in homin e dupliciter potest esse peccatum, vel quia sensus non sequitur regulam rationis, vel quia ratio obliquatur a regula veritatis, & non sequitur leges diuinas. Voluntas enim delectata per aliquod bonum sibi oblatum, causat errorem, vel neseientiam quandam in ratione, vt non vere iudicet, nec secundum diuinas leges, sed iudicet esse faciendum, quod non est faciendum. quicquid ergo non est ipsa regula, sicut est diuina voluntas, quae non potest deficere, & quicquid esta¬ ptum natum dirigi per regulam, in qua distingui¬ mus ronalem creaturam a brutali: potest pecca¬ re, & deficere.

Angelus ergo peccare poterat, non quia appetitus sensitiuus, cum sensu careat, obliquaretur a re¬ gula intellectuali, sed quia appetitus eius intellectiuus obliquabatur a regula diuina, & non sequebatur diuinam legem. Impressit enim Deus cuilibet menti rationali lumen quoddam, in quo potest cognoscere, quid agendum, vel non agendum, quod sequendo facimus secundum diuinas leges: deuiando facimus contra huiusmodi legem, ita quod gentes, quae legem non habent, natura¬ liter ea, quae legis sunt faciunt, & ostendunt opus legis scriptum in cordibus eorum, quod si in homine haec scriptura est obrenebrata, propter quod homo non solum peccat deceptus, & ignorans, sed multoties peccat per deceptionem, & ignorantiam. & si homo hanc scripturam non habet, quod in intellectu eius possibili a sui principio sit aliquid scriptum, sed solum dicitur huiusmodi scripturam habere, propter praesentiam luminis intellectus agentis, per quod statim talibus prin¬ cipijs nobis oblatis assentimus: Angelus autem, qui productus est plenus formis habens magis naturaliter talem legem inscriptam, multo magis debuit huiusmodi legem sequi, a qua se auerten¬ do peccauit.

Viso quomodo Angelus potuit peccare: si com¬ sideramus peccati causam, quia cum non sit ipsa¬ regula, & teneatur sequi regulam, potuit se a re¬ gula auertere, & sic peccare, volumus declarare, quomodo Angelus peccare potuit, si considere¬ mus ipsum peccatum secundum se.

Videtur enim esse peccatum quedam prina¬ tio modi, speciei, & ordinis. Nam vt vult Augu¬ in de vera Religione: In omni re haec tria sunt: & quia vitium, & peccatum est quoddam nocu¬ mentum naturae, & non est natura aliqua: specialiter videtur esse peccatum priuatio horum, quae reperiuntur in natura, videlicet modi, speciei. & ordinis.

Aduertendum tamen, quod haec tria possunt esse conditiones inseperabiliter se habentes ad quodlibet peccatum, vel possunt aliquando acci¬ pi, vt non in omni peccato dicantur esse omnia ista tria, sed aliquod peccatum dicetur committi¬ per carentiam ordinis, quod non committetur per carentiam modi, & speciei, & aliquod com¬ mittetur per carentiam ordinis, & modi, quod non committetur per carentiam speciei. Ad ali¬ quod vero peccatum concurret carentia omnium horum trium.

Quodlibet enim peccatum est in se quaedam¬ priuatio, & fit per defectum regulae, quia peccans, secundum quod huiusmodi non agit secundum debitam regulam: & est semper quodammodo praeter intentionem, quia ipsa deordinatio, & ipsa priuatio, non potest esse per se ab agenteinten¬ ta. Inquantum ergo omne peccatum est quaedam priuatio boni, sic quodlibet peccatum caret spe¬ cie. quia priuatio, secundum quod huiusmodi non est species, sed carentia speciei. Vnde Augu. 12. de Ciui. Dicit ea quippe, quae non in specie, sed in eius priuatione sciuntur, si dici, aut intelligi potest, quodammodo nesciendo sciuntur. Talia autem secundum ipsum sunt delicta, vel peccata. Species ergo intelligibiles, vt ibidem dicit, mens quidem nostra intelligendo conspicit, sed vbi deficiunt intelligibiles species, nesciendo condiscit. Iuxta illud Psal. Delicta, quis intelligit: Peccatum ergo, quia est priuatio, est carentia speciei, & non est de se quid intelligibile, vt natura ali¬ qua, & vt bonum aliquod, sed, vt priuatio boni. In se ergo peccatum caret specie: sed, vt est praeter regulam, caret ordine, vt est praeter intentionem, caret modo. Sic ergo accipiendo has tres conditiones, inseparabiliter se habent ad quodlibet peccatum.

Possumus tamen hoc aliter accipere, vt non, in omni peccato concurrant omnia ilta tria. Nam in actu peccati est tria considerare, videlicet materiam, supra quam cadit huiusmodi actus, & a¬ gens, a quotalis actus efficitur, & modus, per¬ quem efficit. Nam aliquando quis peccat agendo, quae non sunt de genere bonorum, vt adulterando, vel innocentem occidendo: aliquando vero agit, quae sunt de genere bonorum, sed non a¬ git conuenientia sibi, vt suspendere latronem,

vel agere aliquem actum de genero iustitiae, es¬ set agere actum de genere bonorum, non tamen¬ ad quemlibet spectat talem actum agere, sed ad iudicem, & ad personam publicam. Posset ergo aliquis agens talem actum, peccare, non quia ageret, quae non sunt de genere bonorum, sed quia non ageret conuenientia sibi. In multis etiam alijs hoc vide¬ mus, quod aliquis potest appetere aliqua, quae sunt de genere bonorum, non tamen sunt conuenientia sibi. Potest etiam contingere, quod aliquis velit quae sunt de genere bonorum, & conuenientia sibi, sed non vult sea eo ordine, quo debet. Posset enim quis peccare appetendo chatitatem. Est enim charitas de gene¬ re maximorum bonorum, & est bonum conueniens, & expediens creaturae rationali, tamen¬ sl quis vellet tantum donum consequi ex natu¬ ra, & si quis optaret, vt haberet charitatem, non per viam gratiae, licet appeteret, quae sunt degenere bonorum, & conuenientia sibi, pecca¬ tet tamen, quia non appeteret huiusmodi bonum eo ordine, quo deberet.

Possumus ergo praedicta tria ad haec ttia ada¬ prare vt dicamus peccatum carere specie, quando appetitur, quod non est de genere bonorum: carere modo, quando non appetitur aliquid conueniens sibi: carere ordine, quando non appetitur eo ordine, qduo est appetendum¬

Ex hoc autem patere potest, quomodo An¬ gtlds potuit peccare, & peccauit. Non enim peccauit, vel peccare potuit, appetendo, quae non fdnt de genete bonorum, vel appetendo non conuenientia sibi. (Non enim sic hebes erat, vt noxia sibi cuperet) sed peccauit non appetendo eo ordine, quo debuit. appetijit enim beatitudinem, quae maxime erat de genere bonorum, & maxime erat conueniens sibi, sed non appetijt eam eo ordine, quo debuit. quia debuit eam velle habere per gratiam, quam habere voluit per naturam.

Declarato, quomodo Angelus potuit peccare, Prout peccatum per comparationem ad causam est quidam defectus regulae, & prout secundum se est quaedam priuatio; volumus declarare, quo¬ modo potuit peccare, prout peccatum comparatur ad ipsum Angelum peccantem.

Sciendum ergo, quod quicunque peccat, vel peccat per ignorantiam, vel peccat ignorans, vt declarari habet in 3. Ethic. Vt si lingua hominis esset infecta colera, & haberet vsum rationis. & inhibitum esset ei, quod non comederet dulcia, si nesciret omne pomum esse dulce, si gustaret poma dulcia, peccaret per deceptionem. Nam ignorantia eent cam, quare poma gustaret, credens non gustare dulcia. Sed si sciret omne pomum dulce esse, & tamen gustaret pomum, licet non gustaret per deceptionem, gustaret tamen decepta. Et licet non deciperetur in vniuersali, deciperetur tamen in hoc particulari. Nam infectio coler¬ inficeret iudicium de gustabili, vt pomum, quod est in se dulce, propter infectionem colerae iudicaret amarum. Vnde ipfamet lingua tunc gustas diceret: Scio omne pomum esse dulce, sed propter infectionem colerae hoc particulare pomum mihi videtur amarum. Sic & in proposito aliquando quis peccaret per ignorantiam, & per deceptionem, vt quia ignorat in vniuersali, & fornicatur, quia non credit fornicationem esse pecca¬ tum. Aliquando vero ignorat in particulari, vt cum intellectus apprehendit fornicationem, di¬ cit eam esse delectationem, & dicit eam inordinatam. Appetitus tamen allicitur, ex eo, quod est quid delectabile, & praerermittit velle cogitare de inordinatione. quod faciendo, inficitur voluntas, qua infecta, inficitur iudicium rationis, vt iudicet fornicationem esse faciendam, quae non est facienda. Sic ergo peccans, non poccat per ignorantiam, & per deceptionem, sed peccat ignorans, & deceptus. Sicut enim ebrietas ligat iudicium rationis, vt non possit mente conspicere, quod est faciendum, sic concupiscentia, & ira, & caetorae passiones, quaedam ebrietates sunt: vt cum¬ est appetitus talibus infectus, inficiatur iudicium rationis, vt quis passione irae detentus, vel alicuius concupiscentiae, iudicabit, manente tali passione, aliquid valde turpe esse faciendum, sed si extta passionem esset, omnino illud abhorreret.

Sed cum Angelus passiones habere non pos¬ sit, videtur, quod nullo modo peccare potuerit. Nam non peccauit per ignorantiam, vel per ne¬ scientiam, vt quod non haberet de rebus cognitionem veram: nec peccauit nesciens, vel ignorans, quia non erat in eo appetitus sensitiuus, per cuius passiones ligaretur eius intellectus, vel eius iudicium, ne debite iudicaret.

Sciendum ergo, quod tunc aliquis peccat ne¬ sciens, quando non considerat actu, quaecunque sunt consideranda. Possumus enim scire omnem mulam esse sterilem, & credere hanc mulam es¬ se praegnantem, vt quia non consideramus quae¬ cunque sunt consideranda: vt quia videmus tumefactum vterum praegnantis, si videamus mulam habere vterum tumefactum, poterimus credere ipsam esse praegnantem. Quod maxime veritatem habet, cum peccamus. Quilibet enim in se ipso experitur, quod cum apprehendit ali¬ quid delectabile, ita a delectatione allicitur, vt non vacet sibi cogitare, quae sunt cogitanda. Propter quod iudicat multoties non debite, & iu¬ dicat faciendum, quod non est faciendum, vel iu dicat faciendum, vt non est faciendum. Dice¬ mus ergo, quod Angelus, quantum ad natura¬ lia, & ad cognoscendum species, & naturas rerum, non poterat deficere. Habebat se enim ad cognitionem talium, quasi in actu, vt cum conuerteret se super speciem aliquam, posset per illam speciem cognoscere quaecunque pertinent ad naturam illam: nec in tal ibus poterat Ange¬ lus deficere, quod appetitum naturalem haberet inordinatum, quia appetitum naturalem ad ea, quae naturalia sunt, dum erat in statu innocentiae, sic habebat ordinatum, vt in hoc non defice tet. Tamen ad ea, quae supernaturalia sunt, defice¬ re poterat, & maxime cum in eo esset aliquid, vnde posset habere ortum talis defectus.

In prima enim sui conditione, cognouit se, & alios Angelos, qui facti erant, & cognouit Deum, a quo factus erat, non visione clara, & aperta, sed in ipso cognoscebat Deum, non quod ipsam Dei essentiam immediate videret. Hoc ergo appetiit, scilicet claram visionem Dei, quod erat bonum, & bonum conueniens sibi, sed non appetiit eo ordine, quo debuir, voluit enim hoc habere per naturam, quod debuit velle habere per gratiam. Et peccauit nesciens, quia non considerauit quaecunque erant consid eranda. Intuens enim seipsum, delectatus tanta pulchritudine, quantam in seipso vidit, credidit rantum bonum pos¬ se consequi per naturam, & hoc modo appetijt consequi. Vnde Augustinus 11. super Gen. ad lit¬ teram ait, quod superbia tumidus, ac propriae potestatis delectatione corruptus: beatae angelicae vitae dulcedinem non gustauit. Qustasset enim dulcedinem beatae vitae, si eam appetijsset, vt debuit, sed delectatione propriae excellentiae corruptus, volens beatitudinem habere per naturam, amisit, quod obtinuisset per gratiam.

Dicamus ergo, quod species in mentibus An¬ gelorum repraesentant quiditates rerum. Propter quod sufficienter ducunt in cognitionem¬ eorum, quae res naturaliter consequuntur, & quae insunt naturis rerum. sed ea, quae super¬ naturaliter se habent ad res, naturali cognitio¬ ne, & certa scientia scire non possunt, vt intelligendo humanitatem Christi, scire poterant, quae conueniebant Christo, in eo quod homo, sed quod ille homo esset Deus naturali cognitione certitudinaliter scire non poterant. & quia non habentes apperitum regulatum, aliquando iudicant vltra illud, ad quod se extendit eorum sciem tia, & multomagis errat in iudicando, potuerunt errare credentes esse Messiam, qui non erat, vel non credentes qui erat.

Sic & in proposito, in statu illo innocentiae, quia non habebant liberum arbitrium confirma tum in bono, poterant iudicare vltra id, quod da¬ bat eorum scientia, vt appetentes beatitudinem tanquam bonum optimum, & nondum plene scientes qualiter deberent eam consequi, extimarent quadam extimatione falsa, quod eam possent consequi per naturam. Et potissime hoc veritatem habuit in primo Angelo, siue in Lucifero, qui videns in se tantam pulchritudinem, delectatione suae excellentiae corruptus, extimauit huiusmodi beatitudinem posse consequi per naturam. quod si omnino exti¬ masset hoc impossibile, nullo modo hoc elegis¬ set, cum electio sit possibilium, vel eorum, quae possibilia reputantur.

In hoc ergo fuit peccatum Daemonis, & in hoc se auertit a Deo, & in hoc peccauit ignorans, quia cum de supernaturalibus per species sibi naturaliter inditas plenam cognitionem habere non posset, non debuit extimare, nec eli: gere, qualiter deberet habere suam beatitudinem, quae erat quid supernaturale. sed debuit subditus esse Deo, & expectare in hoc diuinam voluntatem, & stare in hoc, quod sibi colla¬ tum erat.

Nec peccauit suam beatitudinem appetendo, quia non fuit suum peccatum respectu rei voli¬ rae, sed peccauit in modo appetendi. debuit enim appetere beatitudinem suam velle eo modo, quo Deus ordinauerat sibi dare. sed ipse praeuenire volens dispositionem diuinam, & delectatione excellentiae suae corruptus, extimans, & appetens se hoc posse consequi per naturam, peccauit, & per peccatum corruit. Auertit ergo se a Deo, quia, vt diximus, debuit velle suam beatitudinem consequi, eo modo, quo ordi¬ nauerat Deus. Et peccauit nesciens, quia cum¬ non haberet sufficientem notitiam de superna¬ turalibus, debuir hoc cogitare, vt non de talibus suum iudicium darer, quod per naturalia assequeretur ea, sed eo modo, quo Deus ordi¬ nasset. Omittens ergo hoc cogitare, sed cor¬ ruptus delectatione propriae potestatis, & vltro se ingerens, & extimans, & volens per sua naturalia posse beatitudinem obtinere, peccauit quodammodo nesciens. Propter quod patet quo¬ modo Diabolus peccare potuit, non solum vt peccatum comparatur ad suam causam, & vt consideratur secundum se, sed etiam vt refertur ad Angelum peccantem.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod Angeli debebant esse quasi liberi in domo, sed mali noluerunr agere, vt veri liberi, idest vt veri filii, quia noluerunt vt debuerunt, Patrifamilias, idest Deo esse subditi, nec voluerunt secundum Dei voluntatem, voluntatem suam regulare. Et ad illud, quod addebatur de¬ motu corporum supercoelestium, dici debet, quod huiusmodi motus est naturalis, & si Angeli solum de naturalibus iudicassent, de supernaturalibus autem se diuinae ordinationi commisissent, non peccassent.

Et per hoc patet solutio ad secundum. Nam & si in corporibus supercaelestibus est plus de po¬ tentialitate, tamen huiusmodi motus potest dici quid naturale, sed Angelus peccauit appetendo, quod erat supernaturale.

Ad tertium dicendum, quod dictum philo¬ sophi intelligendum est de vittutibus, & vitijs, quae sunt circa passiones in appetitu sensitiuo, cuius passiones, & appetitum in Angelis non po¬ nimus.

Ad quartum dicendum, quod bonum fuit simpliciter, quod appetijt Angelus, nec peccauit appetendo, quod non erat de genere bonorum, sed in modo appetendi, vt quia voluit consequi per naturam, quod debebat vel¬ le per gratiam

ARTIC. II. An Laciser peccando. Det aquali. tatem apperierit. Conclusio est affirmatiua.

D Tho. 1. p. q. 6 3. artic. 3. & 2. senten d. 3. arti. 2. Et in qu. disp. de mal. q. 16. de Daem. artic. 3. D. Bonauem. d. 5. artic. 1s. q. 2. Alex. de Ales 2. p q. 109. Sco. d. 5. q. 1. Franc. Mayr. d. 4. 5. q. 3. Hlolroth. 2. sen. q. 3. Piel d. 6. Capr. d. 4. q. 1. Ant. And¬ 3. sent. d. 5. q. 1. Nic. de Nijse tract. 2. p. 2. qid 1.

SEcVNDo quaeritur: Vtrum Lucifer peccando appetierit Dei aequalitatem. Et videtur quod non. nam appetitus praesuppo¬ nit cognitionem, sed ipse non E f intellexit diuinam essentiam, ergo nec potuit apprehendere aequalitatem eius, & per consequens nec appetere.

Praeterea secundum Ansel in de casu Diaboli: Illud appetijt, quod habuisset, si stetisset. sed nunquam fuisset aequalis Deo, ergo: &c.

Praeterca peccatum Diaboli fuit in auertendo se a Deo, iuxta illud Dio. 4. de diui. no. Malum Daemonis fuit auersio, & excessus conuenientium. sed appetere aequalitatem Dei est velle assimilari Deo, non autem est auertere se ab ipso: ergo &c.

Praeterea desiderium naturale non potest esse peccatum, sed hoc videtur esse naturale desiderium creaturae rationalis, assimilari Deo, & non potuisset aequari Deo, nisi fuisset Deo similis, hoc ergo appetendo non peccauit.

IN CcoNTRARIVN est, quod drm Esa. ex pso¬ na Nabuchodonosor in figura Diaboli: In celum ascendam. & ero similis altissimo. Non autem potest hoc intelligi de celo Empyreo, quia ibi erat. intelligitur ergo de coelo sanctae Trinitatis, & de¬ aequalitate diuinae celsitudlinis. Voluit ergo ascendere in coelum sanctae Trinitatis, & esse aequalis altissimo.

Praeterea supra illud psal. Quae non rapui, &c. vult Glo. quod Diabolus voluit rapere diuinitatem: ergo &ec¬

Dub. I. Lateralis. An Angeli inferiores Dei aequalitatem appetierint. Conclusio est affirmatiua.

Vide eosdem Doct. supra citatos.

VLTERIVS autem dubita¬ ltur. Vtrum inferiores Angeli appetierint Dei aequalitatem. Et videtur, quod non. Nam ipsi appetierunt esse sub Lucifero, ergo non appetierunt esse aequa¬ les Deo. quia nihil quod est sub creatura aequari potest Creatori.

Praeterea videbant inferiores Angeli se non pos¬ se attingere ad aequalitatem Luciferi, ergo multo magis viderunt se non posse attingere ad aequalitatem Dei: ergo &c.

Praeterea, super illo verbo Apostoli: Adam non est seductus, vult Glosa, quod non est credibile, quod vir spirituali mente praeditus, esse voluerit sicut Deus, sed quantuncunque essent Angeli in¬ feriores, erant magis praediti mente, & perspicacioris intelligentiae, quam Adam in statu innocentiae, ergo & c.

IN CONTRARIVM est, quia eodem genere peccati dicuntur peccasse Lncifer, & inferiores Angeli adhaerentes sibi. Sed ille peccauit appetendo Dei aequalitatem: ergo &c.

Resolutio Artic. II. Angelus Dei aequalitatem directe apperere non potuit, nec ex parte Dei, nec ex parte sui: indirecte Aero eudem appetijsse aequalitatem Dei non nega vus cum bratitudinem pernataram, non per gratiam derisibi ooluerit.

RESPONDEO dicendum ad quaestionem primam, quod cum quaeritur: Vtrum Diabolus appetierit aequalita¬ sst tem Dei, certum est, quod directe eam appetere non potuit, tam ex parte Dei, quam ex parte sui. Ex parte Dei quidem, quia comprehendere non potuit, quanta esset excellentia¬ Dei. propter quod, nec directe appetere potuit, quod tantam excellentiam ipse haberet.

Nec etiam hoc potuit appetere ex parte sui. Cognouit enim, quod factus erat, nec ita obtusae mentis erat, quod nesciret Deo nihil simile esse pos¬ se: Vnde Ansel. de casu Diaboli: Si Deus non potest cogitari, nisi, vt nihil illi simile cogitari pos¬ sit, quomodo potuit Diabolus velle, quod non potuit cogitare: Et hoc quantum ad rationem primam, quia huiusmodi aequalitas non potuit ab eo cogitari, nec in eius mentem potuit cade¬ re. Et subdit: Non enim ita obtusae mentis erat, vt nihil aliud Deo simile posse esse nesciret. Et hoc quantum ad rationem secundam. quia¬ ex parte sui hoc appetere non potuit. Potest autem ad hoc adduci & tertium. nam si quilibet¬ vult esse melior, factus autem alius nullus, vt vult philosophus in 9. Ethico. Nullus enim vult fieri alius, quia tunc vellet non esse. Non potuit ergo velle Angelus fieri Deus, quia tunc voluisset non esse.

Viso, quomodo Angelus directe non potuit appetere aequalitatem Dei, volumus ostendere, quomodo hoc potuit appetere indirecte. Dice¬ mus enim, quod tam in speculabilibus, quam in appetibilibus, est dare quaedam per se nota, contra¬ quae nullus vadit directe, sed indirecte, vt de hoc principio: De quolibet affirmatio, vel negatio ve¬ ra, ita est notum menti, ut nnllus directe ei mente contradicat, sed tamen indirecte omnes as¬ sentientes alicui falsitati, hoc principium negant. Nam quicunque iudicat aliquid falsum, iudicat non esse quod est: vel esse, quod non est, & per consequens asserit contradictoria verificari simul. Indirecte igitur potest nega¬ ri istud principium, quia conceditur aliquid, per¬ cuius concessionem huic principio contradicitur. Sic & in proposito, appetere Dei aequalitatem, ita est contrarium appetitibus, & maxime appetere per electionem, quod non est nisi impossibilium, vel eorum, quae impossibilia reputantur, vt in nullius appetitu hoc directe cadere possit. Indirecte tamen potest. Nam sicut quilibet iudicans falsum, indirecte consentit contradictoria simul posse verificari, ita quilibet peccans, indirecte vult esse Deo aequalis. Nam omnis peccans, vult Deo non subesse, ex quo non vult viuere scundu diuinas leges. sed qui non vult subesse Deo, vult esse aequalis, vel maior Deo. Omnis ergo peccator vult esse aequalis Deo, & quodammodo maior Deo. Nam velle facere contra voluntatem alicuius, est velle plus posse, quam ipse possit, Peccator ergo, qui vult facere contra voluntatem Dei, vust plus posse, quam pos¬ sit Deus, & per consequens vult esse plus, quam Deus. Hoc enim modo Ansel. in de casu Diaboli ostendit, Diabolum non solum voluisse esse equalem Deo, sed esse maiorem Deo, quia voluit, quod eum Deus velle nolebat, propter quod suam voluntatem super Dei voluntatem posuit, & esse plus, quam Deus voluit.

Habito quomodo Diabolus directe aequalitatem Dei appetere non potuit, sed indirecte, sicut quilibet peccator hoc appetit; volu¬ mus magis ex propinquo accedere, quomodo Dei aequalitatem appetijt. Omnes enim concedunt, quod Diabolus Dei aequalitatem appetijt, quia voluit suam beatitudinem habe¬ re per naturam, sed in hoc videtur esse differentia inter opinantes. Nam quidam dicunt, quod Diabolus voluit suam beatitudinem habere per naturam, quia voluit suam beatitudinem ponere in eo, quod erat sibi collatum naturaliter, vt videns se habere naturalia, sic splendida, & delectatus in suis naturalibus, voluit in hoc suum finem ponere, non quaerendo vlteriorem felicitatem, sicut & multi hominum vellent semper viuere in hac mundana vita, & non vlteriorem felicitatem habere, quod volen¬ do peccarent. Noluit ergo Diabolus felicitatem ponere in seipso, quon hoc, quod habebat, ordinaret in Deum, secundum quod Deus est quoddam vniuersale agens, conseruans omnium naturas in esse. quia tunc angelus vol uisset non esse, cum non posset sine Deo esse. sed voluit in seipso siste re, & sua pulchritudine, & sua excellentia frui, non referendo se vlterius in Deum, secundum quod est obiectum beatificans, & secundum quod est quid fruibile per gratiam. Quod autem hoc volebat Diabolus, satis adduci possent verba¬ Aug. in de vera Relig. dicentis: Ille angelus magis frui voluit sua potentia, quam Dei, & quod seipsum magis, quam Deum dilexit. Si enim modo, quo dictum est, volebat sistere in seipso, & in excellentia suae pulchritudinis naturalis, quam aperte videbat; non autem per gratiam, Dei essentiam aperte videre cupiebat, volebat frui seipso, & non Deo, & dilexit se in hoc magis, quam Deum, & delectari in seipso, & videre seipsum aperte, quod competebat ei per naturam, posuit esse felicitatem suam. debuit tamen ponere felicitatem suam esse, vide¬ re Deum per essentiam, quod contigisset ei per gratiam.

Alio modo ponitur, quod Diabolus non po¬ suit felicitatem suam in his, quae fuerant sibi collata naturaliter, sed in Deo: ipsam aunt uisio¬ nem Dei apertam, & ipsam summam felicitatem, quam debuit velle habere per gratiam, voluit habere per naturam. Et hoc satis videtur magis consonum, & dictis Sanctorum, & rationi. Nam beatitudo est quietatio naturalis desiderii. Nunquam autem naturale desiderium quietatur, si cognito effectu. ignoretur causa, homines autem, quia non diligunt tantum bonum intelligibile, sed etiam bonum sensibile, ratione appetitus sensitiui possunt ponere in aliquo bono sensibili finem suum. Sed Angeli, qui non vi¬ gent nisi intellectu, non nisi in bono intelligibili possunt suum finem ponere. Et sicut Angeli non feruntur nisi in bonum simplici¬ ter, ita quod non peccauerunt appetendo quod non debuerunt, sed appetendo, vt non debuerunt; ita & quietationem sui intellectus non potuerunt ponere, nisi in eo, quod erat quieta¬ tiuum simpliciter. nec posuerunt finem suum vbi non debuerunt, sed eo modo, quo non debuerunt. Non enim ita hebes erat primus Angelus, quin cognosceret se factum a Deo, & quod non poterat esse quietus appetitus eius nisi in Deo. In ipso ergo Deo felicitatem suam posuit, sed videns suam excellentiam naturalem, tumefactus superbia, credidit Dei visionem posse naturaliter obtinere sub Deo, tamen non, vt influit ratihhhali creaturae gratiam, sed vt dirigit, & gubernat totam naturam.

Concordat ergo hoc rationi, quantum ad id, quod Angelus appetijt: concordat etiam rationi prout potuit appetendo peccare. Nam error, vel erronea extimatio non contingit in An¬ gelis, quantum ad ea, quae sunt secundum naturam, sed quantum ad ea, quae sunt supra naturam. Si ergo peccasset ponendo suam beatitudinem in his, quae sibi erant collata naturaliter, mirum esset, quomodo in talibus potuisset non rectam extimationem habere, sed ponendo suam felicitatem in eo, quod erat supranaturale. quia non habebat de hoc plenam scientiam, quo tale bonum supnaturale deberet consequi: Vtrum per naturalia, quae habebat, vel aliter, cum debuisset in his, circa¬ quae non habebat plenam scientiam, expectare¬ diuinam ordinationem, ille delectatus excellentia propriae potestatis, & extimans, ac appetens per sua naturalia hoc obtinere, peccauit. Debuit enim beatitudinem, de qua non habebat plenam scientiam, qualiter obtinenda esset, velle obtine¬ re, vt Deus volebat, & hoc Deus voluisset eum velle, non autem debuit velle hoc per naturalia obtinere. Melius ergo saluare possumus, quo¬ modo potuit esse in Angelo nescientia vel exti¬ matio aliquo modo falsa, & qualiter potuit peccare, si ponamus, eum suam felicitatem posuisse in bono supernaturali, quam in bono naturali. Iicet enim Angelus ponendo suam felicitatem in bono supernaturali, & in visione Dei, poneret hoc in bono infinito, non tamen erat ita hebes, quin sciret, quod modo infinito non poterat adipisci. Poterat enim scire, quod non potuisset ad hoc deuenire, quod Deum comprehendisset, & quod ipsum infinito modo vidisset. Quia ergo de supernaturalibus plenam scientiam non habebat, & quia supernaturalem, & infinitam beatitudinem scire poterat, se non modo in¬ finito, sed finito posse adipisci, potuit in hoc habere extimationem non rectam, vt extimaret, quod per naturalia sua, quae licet finita essent, posset hoc bonum infinitum modo finito asse¬ qui. In hoc ergo peccauit, & peccatum suum fuit voluntarium, quia non debuit velle iudica¬ re, nec extimare aliquid, nisi quatenus haberet de illo scientiam plenam. Sed non tenens se¬ in suis finibus, volendo consequi diuinum bonum eo modo, quo Deus nolebat, factus est a¬ Deo auersus, cui peruerse cupiebat esse similis. Magis ergo hoc concordat rationi, quod ipsam veram felicitatem appetijt, quia cum videret se esse effectum, naturaliter inclinabatur, vt clare videret causam, cuius erat effectus, nec peccauit hoc volendo, sed quia non debito modo voluit.

Concordat hoc etiam magis cum auctoritatibus, Sanctorum, & Doctorum, quia secundum Ansel. peccando non appetiit, quod habebat, sed quod habuisset, si stetisset. Appetendo ergo inordinate non naturalia, quae habebat, sed bonum supernaturale, quod obtinuisset per gratiam, si stetisset, peccauit. Vnde & Augustinu 1I. super Gen. ait, quod mente caecus, non ab eo quod acceperat, cecidit, sed ab eo, quod accepisset, si subesse Deo voluisset. Augustinus itaque in 11. de Ciuit. Dei. vult Angelos cecidisse a beatitudine, quam acceperant, cum tamen in 11. super Gen. dicat eos cecidisse ab eo, quod erant accepturi. Vtrun¬ que verum est. fuerunt enim creati in beatitudine innocentiae, & erant accepturi beatitudinem excellentiae. Quantum ergo ad beatitudinemn innocentiae, ceciderunt ab eo, quod acceperant: Quantum vero ad beatitudinem excellentiae, ab eo, quod erant accepturi. Hoc ergo modo peccauerunt Angeli, volendo inordinate, quod erant accepturi, & quod accepissent, si stetissent.

Hiis itaque praelibatis, volumus declarare ex habitis, quomodo indirecte appetijt Diabolua aequalitatem Dei. nam si volebat in seipso quiescere, & hoc modo suam beatitudinem appetijt per naturam, quia posuit suam felicitatem in¬ collatis sibi naturalibus, quae habebat per naturam, quam debuit ponere in visione Dei, vel in dilectione Dei, quam erat habiturus per¬ gratiam, certum est, quod voluit aequari Deo, quia hoc est proprium solius Dei, quod quiescat in eo, quod habet per naturam. & quod non ovlterius quaerat aliquid ab aliquo per¬ gratiam.

Nulla autem creatura rationalis potest sic recte quiescere. Iuxta illud Aug. in principio Con¬ fes. Ad te nos fecisti domine, & inquietum est cor¬ nostrum, donec requiescat in te.

Sed secundum alium modum dicendi, magis veritati, & rationi consonum, prout suam¬ beatitudinem posuit in bono diuino, quod debuit appetere, velle habere per gratiam¬. sed tumefactus de sua excellentia extimauit non recte, volens hoc habere per naturam, in quo & peccauit, certum est Dei aequalitatem appetiuisse

Quod potest tripliciter declarari, prout ad huiusmodi beatitudinem, quantum ad praesens spectat, tria concurrunt; videlicet aperta Dei visio, simultas cognitorum, & inffexibilitas voluntatis ad malum.

Si ergo Angelus volebat suam beatitudinem consequi per naturam, voluit per naturam Deum videre aperte. sed cum quaelibet creatura habeat substantiam differentem ab esse, intellectus receptus in natura creata, non potest habere pro obiecto nisi quiditatem differentem ab esise. Deus ergo, qui est ipsum esse, secundum apertam visionem non est naturaliter obiectum alicuius intellectus creati, sed lucem habitat inaccessibilem, quam nulla creatura per naturam videt, sed nec videre potest. Ideo enim Deus non est intelligibilis ab intellectu creato, vt vult Dionysius de diuin. nom. in principio quia non est de numero existentium, vt quia est nihil existentium existens. Non est enim de nu¬ mero existentiuum per esse, sed est ipsum esse, cuius participatione omnia existentia habent¬ esse.

Volendo ergo Diabolus videre clare, & aper¬ te Deum per naturam, qui est ipsum dse, voluit habere substantiam non differentem ab esse¬, & directe, & ex consequenti voluit esse Deus.

Secundo hoc idem patet ex eo, quod ad huius¬ modi beatirudinem concurrir simultas cognitorum. Nam beati secundum visionem beatam¬v¬ no intuitu vident omnia quae vident. Si ergo Dia bolus potuisset esse beatus per naturam, potuis¬ set per essentiam suam vel per aliquam speciem, quam haberet in se naturaliter, vno intuitu omnia videre. Essentia ergo sua cum esset omnium re¬ praesentatiua, non esset determinata, nec ad genus, nec ad speciem: immo quia quicquid est natu¬ raliter in Angelo est ibi secundum modum naturae Angeli. si ergo aliquid existens naturaliter in natura angeli non esset determinatum ad genus, & ad speciem, & posset omnia representare, consequens est, quod & ipsa natura angeli ad genus, & ad speciem determinata non esset. sed nihil est tale, nisi solus Deus, ergo &c.

Tertio hoc idem patet ex eo, quod beati habent voluntatem inflexibilem ad malum. Nam aliud est habere voluntatem sic inffexibilem per naturam, aliud per gratiam. Nam per gratiam quidam habent voluntatem infflexibilem firmiter adhaerentes regulae, sed per naturam habet hoc ipsa re¬ gula. Nam hoc est naturale, quod regula a seipsa non possit auerti, sed omne aliud a regula, dimissum naturae suae, potest agere non secundum regulam. Si autem voluntas, quae non est ipsa regula, nihil potest facere, nisi secundum regulam, hoc inest ei per aliquid superadditum sibi, vt quia per gratiam est firmiter coniuncta ipsi regulae. Quare si Diabolus voluit per naturam consequi beatitudinem, voluit per naturam habere voluntatem in¬ flexibilem ad malum, & per consequens voluit esse ipsa regula, secundum quam sunt alia regulanda. & quia hoc est proprium ipsius Dei, indi¬ recte voluit esse Deus.

RESP. AD ARG. ART. II.

AD primum dicendum, quod hoc arguit argumentum, quod directe aequalitatem Dei non appetijt, quia nec eam potuit apprehendere, quod concedimus. appetiit tamen aliquid tali modo, quod habere non potuisset, nisi fuisset Deus.

Ad secundum dicendum, quod aliquid appetiit, quod habnisset, si stetisset: nunquam tamen¬ habuisset illud eo modo, quo appetiit, videlicet per nat uram, nisi fuisset Deus, & hoc modo indi¬ recte appetiit esse Deus.

Ad tertium dicendum, quod voluit assimila¬ ri Deo inordinate, & puerse, nec voluit hoc modo, quo voluit Deus. Propter quod factus est auersus a Deo.

Ad quartum dicendum, quod non peccauit Angelus in hoc desiderio naturali, quia voluit assimilari Deo, sed in modo desiderandi, vt quia voluit huiusmodi beatitudinem consequi per naturam¬

Resolutio Dub. Si Daemones superiores indirecte Dei aequalitatem appetierunt, vt superius patuit, inferiores etiam idem eodem modo apperijsse, credendum est, cum¬ peccato Cuciferi assensisse dicantur.

AD id autem, quod quaerebatur. Vtrum alii Angeli minores appetierint Dei aequalitatem, dici debet, quod etiam minores indirecte appetierunt aequalitatem Dei. Nam & minores Angeli peccarepo¬ nuntur, quia consenserunt peccato Luciferi, licet non sit credibile eos consensisse peccato Luciferi, quod solum appeterent excellentiam Luciferi, non suam, sed consenserunt peccato Luciseri, quia consenserunt peccare hoc modo, quo peccauit Lucifer; tamen sub eo. Voluerunt enim propriam excellentiam, & voluerunt per naturam obtinere beatitudinem, vt sicut Lucifer voluit obtinere suam beatitudinem per naturam, sub Deo tamen prout operatur in omni opere naturae, sic & voluerunt illi obtinere suam beatitudinem per naturam sub Deo, vt operatur in omni opere naturae, & etiam sub Lucifero. Imaginabimur enim, quod de his, quae sunt supernatura¬ liter, Angeli non habebant plenam scientiam, & cum debuisset Lucifer in appetendo supernatu¬ rale bonum, vt beatitudinem, expectare diuinam ordinationem, vt consequeretur eam modo, quo Deus vellet, ipse hoc non expectans, sed vltro se offerens, & ingerens, voluit eam consequi per naturam. Daemones autem inferiores videntes hoc appetere Luciferum, consenserunt peccato suo, vt ipsi essent sub eo tanquam sub principe, & proportionabiliter secundum quod habebant excellentia, vel minus excellentia naturalia, conseque rentur suam beatitudinem per naturam. Sed licet in beatitudine sint gradus, quia vnus clariori modo videt Deum, quam alius, nullus tamem per¬ uenit ad visionem Dei apertam in quocunque gradu, siue clariori, siue minus claro per naturam, nisi per gratiam. Ad visionem enim Dei apertam in quocunque gradu ponatur huiusmodi visio, cum Deus sit ipsum esse, non posset creatura per¬ uenire per naturam, nisi haberet naturam indiffe¬ tentem ab esse, & per consequens, nisi esset Deus. Propter quod inferiores Angeli appetierunt indi recte aequalitatem Dei.

RESP. AD ARG. DVA.

AD primum dicendum, quod licet appetierint esse sub Lucifero tanquam sub principe, appetierunt tamen consequi beatitudinem per naturam, licet non tantam, quantam Lucifer. quod esse non poterat nisi quilibet esset Deus.

Ipse etiam Lucifer non appetijt tantam beatitudinem, quantam habet Deus, quia hoc in sua mente non potuisset cadere. tamen quia visionem Dei apertam voluit habere per naturam, dicitur voluisse esse Deus, quia non poruisset hoc habere, nisi fuisset Deus.

Ad secundum dicendum, quod prout potest patere per habita, non ex reuoluta, sed ex modo volendi, appetierunt Daemones aequalitatem Dei. licet enim viderent se non posse equa¬ ri Lucifero, & licet non appetierint tam claram Dei visionem, sicut Lucifer, tamen eam tali modo appetierunt, quod eam habere non potuissent, nisi quilibet eorum fuisset super omnem rem creatam, & nisi quilibet fuisset Deus.

Ad tertium dicendum, quod Eua voluit rape¬ re diuinitatem. Adam autem peccauit, quia no¬ luit suas delitias contristare. Vnde non fuit in hoc seductus, quod crediderit esse Deus. Nec etiam Euam credendum est, fuisse tantae hebetudinis, vt crederet simpliciter esse Deus. In homine tamen, & in Angelo esse potest, quod appetant aliquid taliter, quod non possent habere, nisi essent Deus. Esse tamen Deus simpliciter, nec homo, nec Angelus appetijt.

ARTIC. III. An Diabolus per saperbiam pecca gerit. Conclusto est affirmatiua.

D. Tho. 1. 9. q. 63. artic. 2. Et 2. senten. d. 5. artic. 3. Et in qu. disp. de malo. De Paem. q. 16. art. 1. 4. Et lib. 3. cor¬ tra Cent. c. 1o9 Alex. de Ales 2. p. q. 10o. & I1. P. Bonau¬ d. 5. artic. 1. q. 1. Ricar. d. 3. q. 1. Sco. d. 6. q. 2. Franc. M aur. d. 4. & 3. q. 4. Holxoth. 2. enten. q. 3. Piel. d. 5. q. 1. Capr d. 4. q. 3. Ant. Andr. d. 6. q. 2. Nicol. de Nijse tract. 2. p. 2. q. 2.

TERTIO quaeritur, quo gene¬ re peccati peccauit Diabolus. Et videtur, quod non peccauerit per superbiam, quia vt dicitur. 1. ad Timo. Radix omniumi malorum est cupiditas, sed peccatum Diaboli fuit Radix omnium malorum, ergo peccauit per cupiditatem, & auaritiam.

Praeterea videtur, quod peccauerit per odium, & per inuidiam. Nam peccatum eius fuit auerti a Deo: iuxta illud Aug. 12. de Ciui. Beatitudinis igitur illorum causa est adhaerere Deo, quo circa¬ istorum miseriae causa ex contrario est intelligenda, quod est non adhaerere Deo. sed non adhaere¬ re Deo, & auerti a Deo, est odio habere, vel inui¬ dere, vt dicitur in littera: ergo &c.

Praeterea videtur, quod peccatum Daemonis fuerit accidia. Nam fugere laborem in bonis spiritualibus, videtur ad accidiam pertinere. sed dicitur fuisse peccatum Daemonis, quia voluit sine labo¬ re consequi gloriam, ergo &c.

Praeterea videtur, quod peccatum eius fuerit infi¬ delitas. Nam inter virtutes fides tener primum gradum. infidelitas ergo erit primum vitium, sed primum vitium, & primum peccatum fuit peccatum Diaboli: ergo &c.

Praeterea videtur, quod peccauerit peccato o¬ missionis. Nam ipse ex hoc peccauit, quia cum debuisset expectare diuinam ordinationem, ipse hoc omittens, appetens suam felicitatem, & vi¬ dens suorum naturalium pulchritudinem, credidit, & appetijt per naturam posse beatitudinem obtinere¬.

IN CONTRARIVM est, quia Isido. dam summo bono, lib id 1s. ait, quo vno superbiae lapsu pet tumorem superbiae, Homo cecidit, & Diabolus.

Praeterea August. 11. super Gen. ait, quod Dia¬ bolus a luce veritatis se auertit, superbia tumidus, & propriae potestatis delectatione cor¬ tuptus.

Dub. Lateralis. An Angeliinfericres per superbia peccauerimt. Conclusio est affirmatiua.

D. Bon. d. 5. arti. 2. q. 1. Ric. d. 5. q. 2. Nic. de Niise tract. 2. p. 2. q. 2. Et vidae eosd. Doct. suipra citatos.

VLTERIVS autem dubitatur de minoribus Angelis. Vtrum peccauerint peccato superbiae. Et videtur, quod non. quia superbiae est appetere praeesse, & non subesse, sed inferiores Ange¬ li voluerunt esse sub Lucifero, quod patet per Magistrum dicentem, quod Lucifero consenserunt: ergo &c.

Praeterea maioris auctoritatis, & dignitatis est. & sublimitatis, esse sub domino maiori, quam¬ sub minori. minores ergo Angeli non superbierunt, quia appetierunt esse sub Deo, mediante¬ Lucifero, quod erat minoris dignitatis, & subli¬ mitatis: ergo &c.

Praeterea Aug. 11. super gen. ad litteram vult, quod amor priuatus, & amor communis: vel amor sanctus, & amor immundus, fecerunt distinctio¬ nem inter Angelos, ita, quod vnus fuit in Ange¬ lis bonis, alter in malis. Peccatum ergo malorum Angelorum quoruncunque non fuit superbia, sed amor immundus, vel concupiscentia.

INCONTRARIVM est, quia si hoc modo peccauerunt Angeli inferiores, quia consenserunt Lucifero, non consenserunt ei, vt solum vellent excellentiam eius, sed & vt vellent excellentiam suam, sicut & Lucifer voluit suam¬, set hoc est pecratePet stpetbiam: crgo stc:

Resolutio Artic. Ill. Angelipeccatum primum fuit superbia, cum propriae excellentiae amore peccduterit, non autem alia peccata esse potuerunt, vt sunt carnalia, vel corporalia: ex conse¬ quenri fuit inuidia.

RESPONDEO dicendum ad id, quod quaeritur: Quo genere peccati peccauit Lucifer, quod hanc quaestionem pertractat Augustin. 11. super Gen. ostendens peccatum Luciferi primum non esse inuidiam, sed superbiam.

Cum enim ponantur. 7. vitia capitalia: Qula, Luxuria, Auaritia, Ira, Accidia, & Superbia, & Inuidia: certum est, quod non potuit esse Daemon incitatus ad peccata carnalia, vel corporalia, vt ad luxuriam, vel ad gulam, vel ad auaritiam: secundum, quod auaritia est speciale peccatum proutilicet est cupiditas pertinentium ad sufficientiam vitae, cum ipse talibus non indigeat. Nec etiam accidia potuit esse peccatum eius: secundum, quod aliquis retrahitur a spiritualibus, volens fugere corporales labores. Nam ipse cum non habeat virtutes organicas: non laxatur, nec laborat. Nec etiam primum peccatum Daemonis potuit esse ira, vel odium: vel inuidia, secundum quae est appetitus alicuius mali, vel secundum quae est, dolor de alieno bono. Nam talia rationem primi peccati habe¬ re non possunt. & Primum ergo peccatum Daemonis suit superbia, & amor propriae excellentiae, sed ex hoc peccato consecutum est in eo odium, & inuidia, vt ipse doleret de alieno bono. Vnde August. 1I. super Gen. ait: Nonnulli dicunt ei. est Diabolo fuisse casum a supernis sedibus, quod inuiderit homini facto ad imaginem Dei. Et subdit: Porro inuidia sequitur superbiam, non prae¬ cedit. Non enim, vt ait, causa superbiendi est inuidia, sed inuidendi superbia. Cum ergo, vt di¬ cit, superbia sit amor excellentiae propriae, inui¬ dia vero sit odium felicitatis alierae, quare inde nascatur, in promptu est. Amando enim quis¬ que excellentiam suam, vel paribus inuidet, quod ei coaequentur: vel inferioribus, ne sibi coaequentur: vel superioribus, quod eis non coaequentur. Superbiendo ergo, vt concludit, inuidus non inuidendo est quisqu: superbus. peccatum ergo primum Diaboli superbia fuit, non inuidia. Vnde idem Augu. ibidem ait, quod non non frustra putari potest ab initio temporis, Dia¬ bolum superbia cecidisse. Propter tamen argu¬ menta sciendum, quod superbia, & auaritia pos¬ sunt accipi generaliter, & sic sunt conditiones inseparabiliter respicientes quodlibet peccatum. Nam quilibet peccans conuertit se ad aliquod commutabile bonum, & ita est ibi cupiditas, & auaritia. quia nimis est auarus, & cupidus, cui non sufficit Deus. Secundum hoc ergo verificatur dictum Apostoli, quod radix omnium malorum est cupiditas. Sic etiam quilibet peccans auertit se ab incommutabili bono, & in hoc est superbia. Nam magnae superbiae est nolle subes¬ se Deo. Si ergo accipiatur cupiditas generaliter pro appetitu inordinato cuiuslibet boni, & superbia generaliter pro omni auersione a Deo, sic peccatum Diaboli, & quodlibet peccatum criminale, est auaritia ratione conuersioris, & superbia ratione auersionis. Alio modo potest ac¬ cipi cupiditas specialiter secundum, quod est idem, quod auaritia, & secundum, quod est quoddam vitium capitale distinctum ab alijs vitijs: & sic est idem, quod amor pecuniae, vel eorum, quae possunt pecunia mensueari. vel est amor eorum, quae requiruntur ad sufficientiam vitae. Sit au¬ tem, vt diximus, peccatum Diaboll nunquam est auaritia. quia ipse non indiget talibus, nec ad talia afficitur. Posset autem habere reatum, & obligationem ad aliquam poenam ex huiusmodi peccato, prout inducit homines, vt concupiscant pecuniam, & alia, quae possunt pecunia mon surari: sed non est sic de superbia specialiter sumpta, quae idem est, quod amor propriae excellentiae. Vnde in peccato Daemonis fuit superbia generaliter sumpta ratione auersionis, & speciali¬ ter sumpta ratione conuersionis. Ipse enim dili¬ gens suam propriam excellentiam, quod est superbia specialiter sumpta, auertit se a Deo, quod est superbia generaliter accepta. Haec autem superbia specialiter sumpta, quae est amor propriae excellentiae est species cupiditatis generaliter sumptae. Diabolus ergo auarus, & cupidus propriae excellentiae: quod, vt diximus, est superbia proprie accepta: cecidit, & a Deo auertit se. Vnde August. 11. super Gen. dicit: Hinc enim Diabolus cecidit, qui vtique non amauit pecuniam, sed propriam potestatem. Primum ergo peccatum Daemonis fuit superbia, sed ex hoc peccato in¬ currit multos defectus. Vnde Augu. 5. de Ciui. dicit: Daemones esse spiritus nocendi cupidissimos, a iustitia penitus alienos, superbia tumidos, inuidentia liuidos, fallacia callidos. Videns enim Daemon se non posse obtinere, quod voluerat, incaepit odire Deum, per cuius iustitiam erat deiectus, & inuidere alijs angelis obtinentibus, quod ipse obtinuisset, si stetisset: & coepit inuidere homini, quod poterat ascendere, vnde ipse ceciderat. Et cum videret se posse homini nocere, & eum fallere, liuidus inuidia, & tumidus superbia, incaepit es¬ se nocendi cupidus, & fallendi callidus.

RESP. ADARG. ART. III.

AD primum dicendum, quod radix omnium malorum est cupiditas generali¬ ter sumpta. Hoc ergo modo peccauit Diabolus per cupiditatem, non cupiendo pecuniam, sed propriam excellentiam, quae cupiditas superbia erat.

Ad secundum dicendum, quod odium, & inuidia Daemonis ortum habuerunt ex superbia: primo enim propriam excellentiam concupiuit, quam non potens obtinere, caepit alios odire, & inuidere.

Ad tertium dicendum, quod peccatum Daemonis non potuit esse accidia. quia ipsi Daemones in ministrando non habent laborem, neque taedium. Hoc enim est accidia, cum quis volens fugere corporales labores, retrahitur a spiritualibus bonis. Dicitur tamen Daemon voluisse si¬ ne labore consequi gloriam, quod est metaphorice dictum. Nam voluit ex propria virtute consequi gloriam, & hoc appellatur sine labore, vt id dicatur, laboriosum, ad quod vires propriae non sufficiunt.

Ad quartum dicendum, quod, vt communi¬ ter dicitur, non oportet, quod ea, quae sunt prio¬ ra in generatione, sint priora in destructione. Propter quod non sequitur, si fides est prima vir tus, quod infidelitas sit primum vitium. Primum enim vitium fuit superbia, & illud fuit initium omnis peccati. Nam a superbia Daemonis caetera peccata sequentia quodammodo habent ortum.

Ad quintum dicendum, quod ille peccat peccato omissionis, qui tenetur ad aliquid, quod si non faciat, non potest vitare peccatum. sed Diabolus potuit aliter vitare peccatum, quia potuit non peccare nihil conferendo de diuina ordinatione, sed solum non appetendo inordinate propriam excellentiam. Dicemus ergo, quod omissio alicuius circunstantiae est conditio consequens quod¬ libet peccatum, & hoc modo in peccato Daemonis fuit omissio. sed prout omissio est speciale peccatum, non fuit ibi omissio, sed commissio. Si enim quis faceret lineam tortuosam, non dicere¬ mus, quod peccaret peccato omissionis, licet omisisset regulam, quam si habuisset, fecisset li¬ neam rectam. Nam hoc modo omissio consequitur quodlibet peccatum: sed diceremus, quod non te¬ nebatur habere regulam, nisi voluisset lineam facere. Potuisset enim non peccare, & non facere li neam tortuosam, etiam non habendo regulam. Nam si nullam fecisset lineam, non fecisset lineam tortuosam, sic si stetisset angelus in sua innocentia, non peccasset.

Resolutio Dub. Damones omnes cum propriae excellentie amore sua beatitudinem consequi voluerint; Omnes itidem superbiae peccato laborasse censendum est.

AD id autem, quod quaerebatur de demo nibus inferioribus. Vtrum peccauerint peccato superbiae, dici debet, quod sic. Dicemus enim, quod licet Angelus primus viderit se habere principatum super alios, vt supra diximus per auctoritatem Bernardi, non tamen ple¬ ne sciuit modum, secundum quem hoc erat habiturus. ita dicere possumus, quod praeuidit Dia¬ bolus se esse ordinatum ad felicitatem habendam, sed non plene sciuit modum. quo hoc plene po¬ terat consequi. Vel ergo nihil debuit cogitare de¬ huiusmodi re: & tunc tacite se commisisset diuinae ordinationi, vel si actualiter volebat cogitare de modo: debebat actualiter considerare de diuina ordinatione, vt illo modo suam beatitudinem consequeretur, sicut Deus ordinauerat, & sicut volebat eum consequi. Ipse autem hoc non expectans, sed vltro se ingerens, propter pulchritudinem, quam in se vidit: extimauit se posse per naturam hoc consequi. Nam si nullo modo credidisset hoc esse possibile, non appetisset illud, nec elegisset. Nam licet velle finem sit voluntatis: tamen quod hoc modo, vel illo consequamur finem, pertinet ad electionem. & quia electio non potest esse impossibilium, vt dicitur in 3. Ethicorum nun¬ quam elegisset illo modo beatitudinem consequi, si credidisset hoc eem penitus impossibile. Propter quod patet, quomodo peccauit Diabolus, quia suam excellentiam diligens, & excellentia propriae potestatis delectatus, credidit per sua naturalia posse beatitudinem consequi. Alii vero An¬ geli peccatores hoc videntes, quod ille sic volebat per sua naturalia beatitudinem consequi: ipsi sub eo ranquam sub principante voluerunt eriam pet sua naturalia beatitudinem consequi. Ex amo re ergo propriae excellentiae, quia excellentius est aliquid consequi per naturam, quam per gratiam: appetierunt suam beatitudinem consequi per naturam, & quia amor propriae excellentiae est superbia, non solum Diabolus, sed & alii angeli peccauerunt per superbiam.

RESP. AD ARG. DVI.

AD primum dicendum, quod & ad su¬ Al perbiam pertinet etiam sub aliquo velle

excellentiam obtinere. Vnde dicitur de Diabolo in lob, quod Ipse est Rex super omnes filios superbiae. Nam & alii Demo¬ nes filii superbiae fuerunt, amantes propriam excellentiam. Voluerunt tamen esse rub Diabolo tanquam sub principe, propter huiusmodi excellentiam obtinendam. Vellet enim superbus nulli subesse, & omnes excellere. sed cum non potest suam excellentiam habere: vult esse sub alio, vt suam excellentiam habeat.

Ad secundum dicendum, quod maioris excellentiae est, esse immediate sub maiori domino: at tamen superbus propter aliquam excellentiam consequendam, eligit aliquando esse sub domi¬ no minori, vel quocunque alio modo: dum tamen credat excellentiam obtinere, quod totum ad superbiam pertinet, cum propter amorem excellentiae ad hoc inducatur.

Ad tertium dicendum, quod amor ille priua¬ tus fuit amor propriae excellentiae. Propter quod talis amor quaedam superbia fuit.