Quaestio 2

AE. I.c. I. An in opere creationis quatuor co¬ aeua recte assignenrur. Conclusio est afftrmatiua.

D. Tho. 1. p. q. cc. artic. 3. Et 2. scri. 2. senten. d. 12. q. 1. artic. 5.

AD primum sic proceditur: & vi¬ detur, quod in illo primo ope¬ re creationis incompetenter as¬ signentur quatuor illa cooeua: videlicet, Coelum Empyreum: Natura angelica: Materia info¬ mis, & Tempus. Nam tempus est mensura rerum corporalium. nam secundum Augustinum, vbi¬ cundds tractat de hac materia: a corpore incoe¬ pit tempus. nam in productione corporum nulla suerunt tempora, sed sicut corporibus assignatur tempus, sic assignatur & locus; fuerunt ergo quinque cooeua.

Praeterea tempus est quoddam accidens, vt com¬ muniter arguitur, quia est passio primi motus, vt vult Philosophus in 4. Physi. sed in illo primo opere creationis fuerunt alia multa accidentia concreata praeter tempus, ergo praeter illa quatuor multa sunt alia coeua.

Praeterea tempus complementum suum hent ab anima, quia secundum Philosophum in 4. Physic. Tempus est numerus motus secundum prius, & posterius. quod exponens Commentator dicit: Tolle animam meam numerantem, non re¬ manet nisi motus, & res mota. cum ergo in illo primo opere creationis, quod fuit ante omnem diem, non fuerit producta anima, quae creditur fuisse producta in 6. die, quando formauit Deus hominem, iuxta illud: Formauit Deus hominem de limo terrae, & inspirauit in faciem eius spiraculum vitae, & factus est homo in animam viuentem: ergo, quia non erat adhuc anima nu¬ meras, non erat adhuc tempus, quando erant alia cooeua.

Praeterea tempus est numerus motus primi¬ mobilis: sed primum mobile videtur esse firma¬ mentum, quod fuit factum secunda die. ergo in primo opere creationis non fuit tempus, & per consequens non fuit vnum de quatuor coaeuis.

IN CONTRARIVM est Beda, & alii Sancti, qui assignant praefata quatuor cooeda:

RESOLVTIO. coana quatnorsimul natura creata suerunr: hoc est, ceesum Emipyprenm: Natura Angelica: nateria infornis, & rempus.

RESPONDEO dicendum, quod ponendo quatuor coceua, oportet nos loqui secundum communem opinionem Sanctorum, secundum quam omnia sunt facta simul in materia, sed non omnia fuerunt distincta per formam. oportet ergo ex verbis Gen. omnia ista sumere, quia comu¬ nis opinio Sanctorum se conformat Gen. prout sonat ibi littera. Ibi enim non fit mentio de natu¬ ra angelica directe, quae est primum coeuum, sed sit mentio de coelo, & de terra, de abysso, & de te¬ nebris, de aquis, & de spiritu Domini, qui ferebatur super aquas. Per coelum itaque intelligitur secundum coguum: Per terram, abyssum, & aquas, intelligitur tertium cooeuum, scilicet materia in¬ formis, quae multis nominibus est nominatam qui multa inde fienda erant: vel quia si vno nomine nominaretur tantum, vnum crederetur illud es¬ se, per quod illud nomen significatur, & non erat vnum aliquid, sed erant multa in quadam confu¬ sione, & indistinctione. Per spiritum Domini, qui ferebatur super aquas, possumus intelligere tempus, quod est quartum cooeuum. nam spiritus Domini ferebatur super aquas, non quod feratur in se, sed dicitur ferri super aquas, quia fecit aquas illas ferri, labi, & moueri. ferebatur ergo spiritus Domini non in se, cum sit Deus. apud quem non est transmutatio, sed in suo effectu ferebatur super aquas. a principio ergo fuit celum, materia informis, & motus: sed motus non potest esse sine tempore, ergo a primo principio fuit tempus.

Primum autem cooeuum videlicet natura angelica, quae in dignitate praecedit omnia alia, sub proprio nomine in Gen. non est posita, quia populus, cui loquebatur Moyses, erat, vt diximus, ru¬ dis, & grossus, & spiritualia capere non valebat, sed per corporalia dabantur eis intelligi spiritualia. Fit autem mentio in Gen. de quatuor corporalibus, videlicet de terra, de abyfio tenebrosa, de aquis, & de coelo. Per terram autem non possunt intelligi spiritualia, quia prima materia dicta est terra, cum esset informis. quia secundum Augustinum, vt habetur in littera, inter omnia elementa est minus speciosa: angelica natura inter omnia creata est magis speciosa, & formosa. & adeo sunt formosi Angeli, quod etiam sunt ipsae formae, nam quilibet Angelus est quaedam forma, & quaedam substantia separata. Per quodlibet autem aliorum trium potest intelligi angelica natura. Nam per coelum possumus intelligere eam iuxta¬ illud August. 1. luper Gen. In principio creauit Deus celum, idest angelicam naturam.

Rursus per abyslum tenebrosam possumus intelligere etiam spiritualem creaturam. Vnde Augu. circa principium super Gen. Tenebrosam abyssum intelligimus naturam vitae spiritualis, nisi conuertatur ad Creatorem, idost non conuersam ad Creatorem. quo solo modo, supple¬ per comuersionem ad Creatorem formari potest, vt non sit abyssus: & illuminari, vt non sit tenebrosa.

Tertio & per aquas, de quibus fit mentio in Princibio Gen. possumus intelligere Angelos. nam cum dicitur: Fiat firmamentum in medio aquarum, & diuidat aquas ab aquis, non potuit firmamen¬ tum illud, quod postea vocatum est caelum, diui¬ dere aquas ab aquas, nisi diuideret aquas, quae sunt super caelum, ab aquis, quae sunt sub caelo. nec diuisit alias aquas, quam illas a principio factas. ergo a principio fuerunt factae aquae, quae sunt super caelum, sed per huiusmodi aquas pos¬ sumus intelligere Angelos, iuxta illud Augu. 12. Confess. Sunt autem aliae aquae super hoc firma¬ mentum, credo, immortales, a terrena corruptio¬ ne separate, laudent nomen tuum, scilicet illi, qui laudant te supercenlestes populi Angelorum. Secundum ergo August. per aquas super caelis possumus intelligere supercaelestes populos Angelorum.

Aduertendum autem, quod per omnia haec tria signantur corpora. quia per celum signatur caelum empyreum, quod est corpus: vel signatur a globo lunari supra, quod est etiam quid corporale. Per abyssum tenebrosam possunt signari illa tria elementa, vel matetia illorum trium elementorum, quae est inter globum lunarem, & teriam. Per aquas vero potest signari sequendo communem opinionem Sanctorum tota illa informis materia, quae erat inter caelum Empyreum, & terram, quae informis materia secunda die fuit diuisa in tres partes, quia fuit inde factum firmamen tum, idest coelum sid ereum, quod diuisit inter a¬ quas superiores, idest, crystallinum, & alias aquas, per quas possumus intelligere materiam illam in formem, quae erat sub firmamento, idest fub coelo sidereo. Quodlibet ergo illorum trium sub proprio nom ine signat aliquod corpus, sed figuratiue signet Angelos. Nec dubitare possumus quod simul cum mundo sint creati Angeli, dicente Scriptura sacra, Ecclesiast. Qui viuit in aeternum creauit omnia simul. Omnia ergo illa quatuor, quae dicimus coaeua, simul creata sunt: videlicet, Natura angelica, Coelum Empyreum, Materia in¬ formis, & Tempus.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod locus comprehenditur per cooeuum, quod voca mus coelum Empyreum. nam cum locus sit vltimum continens, & vltimum coeli Empyrei contineat omnia alia corporea; consequens est, quod locus comprehendatur sub coelo Empyreo.

Aduertendum ergo, quod quando loquimur de quatuor coaeuis, intelligimus quatuor res, quarum vna non continetur sub alia, & vna est diuersa ab alia. nam natura angelica est diuersa a coelo¬ Empyreo: & coelum Empyreum est quid diuer¬ som ab illa materia informi, quae ferebatur, & mouebatur per spiritum Domini, & etiam illa materia erat diuer sa a suo motu, vnde accipieba¬ tut ratio tempotis: & ex his, vt patet, accipiuntur illa quatuor coaeua.

Ad secundum dicendum, quod omnia producta fuerunt simul a principio secundum suas for¬ mas substantiales: vt terra habebat suam formam substantialem, sed non apparebat, quia erat inuisi bilis. & incomposita: & aqua, & aer habebant suas formas substantiales, sed habebant quandam commixtionem ad inuicem: sicut & nunc aqua, si se immiscuerit aeri facit aerem nebulosum, & turbidum: & sicut habebant elementa suas formas substantiales, sic habebant sua accidentia, prout competebat ea habere pro illo statu. ideo sub no¬ mine materiae informis comprehenduntur accidentia. Sed si quaeratur, quare specialiter fit mentio plus de tempore, quam de alijs accidentibus, di¬ cere possumus, quod hoc fecerunt ad elidendum errores Pbilosophorum ponentium tempus non incoepisse, quia secundum eos nunquam fuit in¬ stans: quod non fuerit finis praeteriti: & secundum eos nunquam finietur tempus. quia nullum erit instans, quod non sit initium futuri. ideo ponunt Sancti tempus esse vnum de quatuor coaeuis, quia tempus incaepit in aliquo instanti, ante quod nullum fuit tempus, & finietur in aliquo instanti, post quod nullum erit tempus, quia cessabit motus coeli.

Ad tertium dicendum, quod tempus comple¬ mentum suum habet ab anima numerante, & cum non erat anima humana numerans, erat anima mundi, idest, Deus, qui sicut erhera firmabat sursum, & librabat fontes aquarum, sic numera bat prius vel posterius, in motu illo primo, per quod complebatur ratio temporis. erant etiam Angeli, qui ista numerare poterant.

Vel possumus dicere, quod scriptura diuina no curat de istis ampullosis verbis philosophorum, nec de sublimitate sermonis, nec de sapientia verbi, sed de ipsa re tantum. Sufficiebat ergo Sanctis, quod effet tempus secundum quod est in re tantum, ad hoc, quod dicerent tempus esse vnum de quatuor cooeuis.

Ad quartum dicendum, quod firmamentum siue caelum sidereum non est primum mobile, & tempus non est passio motus firmamenti. Quid autem sit primum mobile, & quomodo tempus, de quo loquimur est passio primi mobilis, in sequenti quaestione patebit. vbi quaeretur: vtrum tempus, quod numeratur de quatuor coaeuis, aequiuoce se habeat ad tempus, quod est modo, de quo Philosophi sunt locuti.

ARTIC. II. An tempns ex quatuor coaeuis, & quod nunc est, sint idem. conclusto est afffrmatiuna.

Aegid. de mensura Ang. q. 2. & 6. Et 1. p. Hexam. cap. 11¬ & 19. Item 4. Physie. lect. 28. T. c. 130. D. Th r. p. q. Sc. arti. Alb. Mag. de aeter. Aeuo, & tempore. q. 3. art. 12 loan. qrand. 2. Phys. q. 2. 2 9. Capr. 2. sent. d. 2. q. 2. suessA. Physic. Comment. 113.

SEcvnDo quaeritur de tempore, quod fuit in primo opere creationis, & quod fuir vnum de quatuor coeuis: Vrrum fuo¬ rit vnum cum tempore, quod est modo, vel dicatur gquiuoce per comparationem ad istud tempus. Et videtur, quod non fuerit idem, sed dicatur aequiuoce. quia tempus, quod est modo, est passio primi motus, vel est passio motus primi mobilis: sed primum mobile non erat tunc distinctum ab alijs mobilibus, vel non erat illud mobile sub propria forma, & per consequens non erat motus eius sub propria formae, vel sub forma, sub qua est modo: ergo nec tempus erat illud idem, quod est modo, sed sumitur tempus aequiuoce ab eo, quod est modo.

Praeterea dies, & nox sufficienter diuiduntteno pus, sed dies & nox fuerunt facta prima die, quande Deus creauit lucem, & diuisit lucem a tenebris, & lucem appellauit diem, & tenebras noctem, vt habetur Gen. 1. sed mundus fuit factus ante omnem diem, vt habetur in lirtera, ergo fuit factus ante omne tempus.

Praeterea Augu. 12. Confess. ait: Tu Deus ipse Doctor famuli tui Moysis, cum te commemorat fecisse in principio coelum, & aerram, tacet de¬ tpibus, silet de diebus, per quod innuit Augu. quod mundus fuit factus ante omne tempus, & ante omnem diem: ergo & c.

Praeterea videtur, quod tempus fuerit factum quarta die, iuxta illud Genid 1t Fiant luminaria in firma¬ mento celi, & diuidant diem a nocte, & sint insi¬ gna, & tempora, & dies, & annos. sed hoc fuit quarta die, quia sequitur in littera: Et factum est vespere, & mane dies quartus.

Praeterea quod nihil est, fieri non potest: fed tempus nihil est, cum partes temporis nihil sint: partes temporis sunt praeteritum, & futurum: sed praeteritum iam non esse futurum, nondum est. ergo de tempore nihil est. sed de quo nihil est, ipsum quoque nihil est: ergo tempus nihil est. sed quod nihil est, fieri non potest: ergo &c.

Praeterea si de tempore est aliquid, non est nihil quod est praesens. sed de tempore nisi est presens. quia si esset aliquid praesens, quod in praeteritum non transiret, iam non esset tempus, sed aeternitas, vt vult Aug. 11. Confes. De tempore ergo non est nisi instans, vel non est nisi, quod nunc sem¬ per fluit, & chrrit, iuxta illud Boetii: Nunc stans facit aeternitatem, nunc currens facit tempus. Si ergo de tempore non est, nisi nunc, & nunc non efttempus, sed est initium: vel finis temporis, consequens est, quod de tempore nihil sit, & quod ipsum nihil sit: & per consequens, quod fieri non potuerit¬

IN CONTRARIVM est Aug. de Ciuit. Dei. libr. 11. c. 6. dicens, quod proculdubio non est mudus factus in tempore, sed cum tempore. Et idem eo. lib. c. 9. Factus est cum tempore mundus: sed eum non sit, nisi vnum, & idem tempus omnium temporalium, consequens est, quod illud idem tempus, quod est modo, fuerit etiam quando factus est mundus.

Praeterea, si non esset illud idem tempus, quod esbmodo, & cum quo factus est mundus, sicut non suntilla eadem accidentia, cum materia illa in¬ fofmi tunc & modo, non esset alia ratio de tempore, quam de alijs accidentibus. ergo sicut acci¬ ddeutiaralia non computantur inter coaeua, sic neci tempus compurari deber: vel si computa¬ uoribitempus, debent & alia accidentia compu¬ rtari, sicut rarum, & spissum, & alia accidentia quaecunque erant. efsent ergo, hoc posito, plura, quam quatuor coaeua, quod est contra Sancto¬ arumdicta. 21 V 2122.21.. 0 1.. Cet. 21.

friai R ES CO IE IV.E.II.. O. Tempus in opere creationis primo idem cum nostro n. aesse non dubitamus.

RESPO NDEO dicendum, quod aliqui, & magni dixerunt, quod tempus, quod nunc est, in coepit secunda die, quando factum fuit firma¬ mentum. Volunt enim, quod motus, super quo fundatur tempus, fuerit factus illa secunda die: sed istud stare non potest. nam motus, super quo fundatur tempus, est motus primus. quia secun¬ .dum Philosophum motus primus prout est nu¬ meratus per prius, & posterius, hoc est tempus. sed ante morum firmamenti, quod fuit secunda die, est dare alium motum, qui fecit vesperam: & mane primae diei, cum ergo ante primum motum non sit dare alium motum, motus firmamenti non fuit primus motus: & per consequens non fuit ille motus, super quo fundatur tempus, immo tempus incoepit ante huiusmodi motum. Hoc idem etiam manifeste patet, quod motus firmamenti non sit primus motus. nam firmamen¬ tum est coelum sidereum, siue est octaua sphaera secundum Philosophos. cum ergo compertum sit octauam sphaeram moueri pluribus motibus, vt patet per Astronomos; consequens est, quod octaua sphaera non sit primum mobile. igitur eius non erit primus motus, & ideo non est motus ille, su¬ per quo fundatur tempus. Dicemus enim, quod vna sphaera non habet, nisi vnum motum proprium, cum non habeat, nisi vnum motorem. Ex hoc ergo contingit alicui orbi, quod habeat plures motus, quia habet aliquem orbem superiorem, qui reuoluit eum. & ideo orbes inferio¬ res possiint habere plures motus, quia mouentur motu proprio, & mouentur motu orbis superioris reuoluentis ipsos. sed mobile omnino supremum, cuius motus est motus primus, cum de se non moueatur, nisi vno motu, cum non habeat, nisi vnum motorem, quod est commune¬ omnibus orbibus: quia omnes orbes, quantum est de se, quilibet non habet, nisi vnum moium, & vnum motorem: & cum non habeat aliud mobile superius, quod reuoluat ipsum; consequens est, quod supremum mobile non moueatur, ni¬ si vno moru: & consequens est, quod quicquid mouetur pluribus motibus, non sit supremum mobile. omnino ergo concludit, quod firmamen tum, siue coelum sidereum non sit primum mobile, cum compertum sit ipsum moueri pluribus motibus. motus ergo eius non est motus primus, nec est motus ille, super quo fundatur tempus.

Est ergo alius modus dicendi, quod tempus illud, quod est quartum coaeuum, non fundatur super motum firmamenti, quod factum fuit secunda die: nec est idem, quod tenipus, quod tst modor sed est idem, quod Aeuum, ita quod ista sunt quatuor coaeua, tria videlicet praedicta, &. Aeuum, quod sumitur pro tempore, & pro quarto coaeuo, sed hoc est contra August. loquentem de factione mundi, prout loquuntur alii Sancti, quod mundus factus est cum tempore, & quod in eius conditione factus est mutabilis motus: secundum quem videtur se habere ordo ille primorum dierum: quae verba habentur ab Augu. 11. de Ciuit. c. 6. loquendo ergo secundum conem opinionem Sanctorum, cui opinio¬ ni alludit August. & conformat se ei in dicto loco; simul cum conditione mundi factus, & conditus est motus mutabilis, vt sexto die perficiantur omnia: & septimo in magno mysterio Dei vacatio commendetur: & ne videatur opinionem suam pertinaciter asserere subdit, quod cuiusmodi sint illi dies, aut per difficile nobis, aut etiam est impossibile cogitare. Cum ergo mundus dicatur factus cum tempore, quia factus est cum¬ motu mutabili, & Aeuum repugnet motui, vt patet per Diony. 10. de di. no. dicentem, quod proprietates aeui sunt antiquum, & inuariabile, & totum secundum totum metiri, quae omnia sunt contraria motui, & tempori, vbi semper pars noua succedit veteri, & vbi semper est variatio. quia semper quod est futurum fit praeteritum, vbi nunquam totum secundum totum mensuratur. Et si dicatur mensurari totum scundu totum, hoc erit per partes, vt quia quaelibet pars mensurat quam¬ libet partem, ideo ex consequenti totum porest dici mensurare totum. Intentio enm Dio. est, quod in Aeuo totum mensuret totum, quia non est successio, quod pars succedat parti, sicut est in tempore. vt si aliquod opus durat per totam diem, consequens erit, quod illud opus non fiet simul, sed fiet pars post partem, vt in vna parte diei fiat vna pars operis, & in alia pars, & sic successiue in tota die fieri poterit totum opus. Iste ergo modus dicendi, quod tempus, cum quo factus est mundus, & quod est vnum de quatuor cooeuis, sit aedum, stare non potest.

Est ergo tertius mous dicendi, quod huiusmodi tempus, de quo loquimur, non est numerus motus primi mobilis, sed sumitur ibi tempus pro¬ quacunque variatione, ita, quod quaecunque variatio incoepit cum mundo; Dici poterit, quod tale tempus incoepit cum mundo, sed ad esse coaeuum, mundo non sufficit, quod incipiat cum mundo, sed debet tam tum durare, quantum durat mundus, & huiusmodi sunt omnia coaeua. nam Coelum Empyreum, & Angeli incaeperunt simul cum mundo, & durabunt etiam vltra, quam duret mundus. materia illa informis semper erit cum aliqua infor¬ mirate, licet non cum tanta, sicut fuit in principio mundi. Tempus etiam, quod est quartum coaeuum, cum, mundo incoepit, & cum mundo finietur, quia iurauit Angelus, quod post sinem mundi non erit amplius tempus. sed nulla alia variatio nisi solus motus celi durabit, quantum durabit mundus, ergo tempus, quod est quartum coeuum, & quod incoepit cum mundo, & finietur cum¬ mundo, est numerus motus coelestis, & potissime primi motus coelestis siue primi coeli, & motus, qui est causa omnium aliorum motuum, & per quem sunt, & durant omnes alii motus, qui secum dum Philosophum in principio 7. Physicorum. Est vita in entibus: vnde sicut a corde est vita in omnibus alijs membris, quia per motum cor¬ dis mouentur omnia membra; ita & a motu primi mobilis, est quoddam opus vitae in omnibus alijs mobilibus. quia per illum primum motum mouentur omnia alia mobilia. propter quod po¬ sitio praefata stare non potest.

Est & quartus modus; dicendi, quod illud ten¬ pus, qdod incoepit cum mundo, est quaedam mu¬ tatio facta in principio mundi. vt quia mundus post nihil incoepit esse aliquid. sed secundum Augustinum in factione mundi proprie non fuit ibi nec ante, nec post. nam ante, & post sunt differentiae temporis: sed ante mundum non fuit tempus, & per consequens, nec differentia temporis. non ergo proprie dicitur, quod res ante fuerunt nihil postea aliquid. Nam cum ante, & post sint differem tiae temporis, res non fuerunt ante nihil, quia an¬ te non potuerunt esse, cum non fuerit aliqua differentia temporis: nec post nihil fuerunt res, quia non est dare aliquod post, cum nullum fuerit an¬ te, quia nulla fuit differentia temporis, nisi quando incoepit esse creatura, per cuius motus oriretur tempus, & differentiae temporis. Haec etiam positio stare non potest, quod dicatur tempus illa variatio, per quam res sunt productae ex nihilo, quia illa variatio non fuit motus, cum non fuerit facta in tempore, nec fuerit mutatio, cum mutatio, sit terminus motus, & variationem illam nullus praecesserit motus. Creatio enim, nec est motus, nec mutatio, quia non est terminus motus. Dice¬ mus ergo, quod tempus, quod est vnum de qua¬ tuor coguis, & quod incoepit cum mundo, est illud idem, quod est nunc, & durabit vsque in finem mundi, motus enim primi mobilis, cuius nume¬ rus est tempus, incaepit cum mundo, & durabit vsque in finem mundi. propter quod tempus, quod est numerus illius motus, sic incaepit, & sic durabit vsque in finem mundi. sed in fine mundi, quia cessabit motus celi, & Sol, & Luna stabunt in habitaculis suis, quod non mouebuntur amplius iuxta dictum Prophetae: ideo tunc in fine mundi finietur motus celestis, & tempus.

ARTIC. III. An Primum Adobile ab initio quam di moneri coeperit. Conclusio est affirmatiua.

Aegid. 4. physi. Lect 2 2. vbi dedaratur quomodo substa¬ tia primi Nob diuersa ratione Moblle sit, & lnstans¬

TERTIO quaeritur: vtrum primum mobile incepit statim moueri in ipsa factione mundi, vt sicut incoepit tempus in primo instanti, in quo factus fuit mundus: ita incoepit motus, qui est primus simul cum ipso tempore. Et vtrum iste modus ponendi concordet Scripturae sacrae, & rationi. Et videtur, quod non concordet Scripturae sacrae, secundum quod iacet in littera. In illo enim primo instanti, in quo incoepit mundus, non erat distinctum primum mobile ab alijs mobilibus. ergo non poterat habere se per modum distinctum ab alijs mobilibus.

praeterea non solum ex parte mobilium, sed etiam ex parte motorum videtur hoc non potuis¬ se fieri. Nam in ipso primo instanti creatio¬ nisimundi non erant Angeli boni distincti a malis. cum ergo motores appropriati coelorum sint Angeli boni confirmati in gratia, quia hoc non fuit in primo instanti creationis mundi, non potuit tunc primum mobile moueri, quia nullum habebat motorem appropriatum.

IN CONTRARIVM est, quod dicebar in principali quaestione, quod primus motus, & tempus inceperunt cum modo simul¬

RESOLVTIO. notu primui prinimatiis, & tenpus. simut inceperunt.

RESPONDEO dicendum, quod omino rationabile est dicere, quod primus motus, & tempus incoeperunt simul cum mundo: ita, quod in illo instanti, in quo factus fuit mundus, incoepit pri¬ mus motus, & tempus. In illo enim instanti, sicut nihil fuit de tempore, sed solum initium temporis: sic nihil fuit de motu, sed solum initium motus: & hoc non obstante, dicere possumus, quod ten¬ pus, & motus incoeperunt simul cum mundo, quia tempus, & instans, non est plus, quam tempus tantum: sicut linea, & punctus non est plus, quam linea tantum. nam si sint duae lineae aequa¬ les, & vna diuidatur in multas partes, alia remanem te idiuisa, & coaptetur: linea sic diuisa sup linea continua tantum erit sicut alia: plura tamen erunt puncta in actu in linea diuisa, quam in continua. nam cum linea continuetur per puncta in potentia, si diuidatur huiusmodi linea, vnus punctus in potentia fiet duo puncta in actu, non tamen¬ propter huiusmodi applicationem punctorum linea diuisa erit maior seipsa continua. quia punctus in nullo augmentat lineam, nec superficies in nullo augmentat corpus. quia, vt dicebamus supra, superficies vltima corporis continentis est locus corporis contenti: & si recederet locatum, cum huiusmodi superficie, vel cum suo loco, non esset maius seipso sine huiusmodi loco. quod totum contingit ex eodem, quia punctus non augmen¬ tat lineam, & superficies non augmentat corpus: sic nec instans augmentat tempus, quia non plus est instans, & tempus, quam tempus tantum. Haec autem diximus, ad quietandum intellectum, quia si in illo instanti, in quo factus fuit motus, nihil fuit de motu, nihil fuit de tempore;, cogitaret forte aliquis, quod non simul cum mundo incae pissent motus. & tempus, ideo diximus, quod ten¬ pus, & instans non est plus, quam tempus. Quare posuimus exemplum de duabus lineis equalibus, posita vna super aliam, quo posito cogemur di¬ cere, quod in ipsa diuisione in linea continua v¬ nus punctus in potentia respondebit duobus punctis in actu: & si volumus vnum adaptare ad aliud, oportebit dicere, quod in linea continua pars lineae cum puncto in potentia respondebit in linea diuisa parti lineae cum puncto in actu. & quia in continuo non est nisi vnus punctus in potentia, vbi in re diuisa sunt duo in actu; Cogemur pone¬ re, quod alii parti lineae diuisae cum puncto in actu respondeat in continuo sola linea sine omni puncto. quod non esset si punctus augmentaret lineam, vvel si instans augmentaret. tempus,

Redeamus ergo ad propositum, & dicamus, quod in illo instanti, in quo factus fuit mundus, primum mobile incaepit rotari, & moueri. Quo po¬ sito, substantia primi mobilis fuit quid mobile respectu motus: & fuit instans respectu temporis: & vt mobile currens fecit motum, ita instans currens fecit tempus: & quia in illo instanti, in quo factus fuit mundus, fuit factum primum mobile; licet non appareat distinctum ab alijs, in illo etiam instanti incaepit primus motus, & tempus, quae sunt vna res, aliter, & aliter considerata: sicut vna, & eadem substantia primi mobilis, est mobile, & instans aliter, & aliter accepta¬ Haec quidem positio concordat Scripturae sacrae: verbis Sanctorum: & rationi. Scripturae qui¬ dem sacrae, quod ante, quam fiat mentio de temporibus, & de diebus in illo inslanti, in quo Deus creauit Coelum, & terram; dicitur, quod Spiritus Domini ferebatur super aquas, quod non verificatur in se, quod ipse spiritus ferretur, sed in suo effectu. quia ipse aquae, quae erant ibi, serebatur, & mouebantur, & circulariter rorabantur. Imaginabimur ergo, quod sicut modo primum mobile mouetur, & secum circumuoluit omnes sphaeras coelestes, & sphaeram ignis, & sphaeram aeris, excepto aere, qui clauditur inter montes terrae. qui propter dictos montes impeditur, vt non circunuoluatur, & rotetur, vt declarari habet in libro elementorum, si dicemus, & tunc, quod statim facto mundo, tota huiusmodi materia incoepit volui, & rotari, & tota vocata est aqua. quia sicut aquae sunt labiles, ita, tota ista materia erat mobilis, & labilis, & super huius¬ modi aquas ferebatur spiritus Domini, quia faciebat istas aquas ferri, & moueri.

Si ergo quaeratur, cuius erat iste motus: dice¬ mus, quod erat proprius primi mobilis, sed erat aliorum tanquam circumuolutorum per primum mobile: Dices vlterius, quod primum mobile non erat tunc distinctum ab alijs. Respondebimus, quod sic accidebat tunc de huiusmodi motu respectu primi mohilis, & aliorum mobilium, sicut accideret nunc de cane eunte cum duobus hominibus. Quandiu enim illi duo homines irent simul; nesciretur, cuius esset ille canis: sed quando diuiderent se, statim sciretur, cuius esset. quia canis remaneret cum suo Domi¬ no: sic & in proposito: quando totum sic confusum, & aliqualiter indistinctum ab ipso principio, incoepit volui ab oriente in occidens, ne¬ sciebatur vtrum ille motus esset proprius toti illi materiae sic motae, vel esset proprius alicui parti. sed statim cum fuit factum firmamentum, ille motus remansit proprius primo nim obili, vel remansit proprius aquis illis, quae sunt super firmamentum, idest, coelum aqueum, quod est primum mobile. Firmamentum vero, quod est coelum sidereum, cum incoepit habere alium motum contrarium ei, qui est ab oriente in occi¬ dens, apparuit, quod ille motus primus primi mobilis proprius erat, non autem erat proprius firmamenti, nec aliorum mobilium: sed errati¬ corum, tanquam circumuolutorum per primum mobile. Sicut ergo canis pergens cum duobus est Domini sui, & non alterius, licet non appareat ante, quam se diuidant: sic ille motus, qui incoepit cum mundo, erat proprius primo mobili: licet non appareret ante, quam¬ diuideretur firmamentum ab ipso, & haberet motum contrarium huic motui, qui fuit secunda die.

Ista positio concordat verbis Sanctorum. Sic enim, vt supra dicebatur, dicit August. quod cum tempore est factus mundus: & quod in conditio¬ ne eius id est quando conditus fuitmundus: factus est motus mutabilis. quod non potest intelligi, nisi de primo motu. Ista etiam positio concordat rationi, quia sic ponendo non aequiuocatur in tempore, sed est illud idem tempus, quod fuit prius. nec dicamus quid importetur nomine ten¬ poris, vt quidam dixerunt, quod nomine temporis importatur euum: vel, vt quidam dixerunr, quod nomine temporis non importatur nume¬ rus primi motus, sed aliqua alia variatio: vel, vt in scriptis communibus inuenitur, quod nomi¬ ne temporis importatur illa nouitas, secundum quam res post nihil inceperunt esse aliquid: non ergo oportet recurrere ad tot inuolutiones: ad quot existimationes capit: quia, vt patet per habita, saluare possumus Scripturam sacram, & verba Sanctorum, quod simul cum mundo incae¬ pit primus motus, qui est proprius primi mobilis. & incepit tempus proprie sumptum, quod est numerus primi motus.

Ex hac autem positione vitamus multa inconuenientia. Vt non ponamus aliquem alium motum praecedere primum motum: nec ponamus aliquem alium motum non causatum per primum motum. Sed dices: Cum tempus, & motus incae¬ perint cum mundo: quare non ponuntur quinque cogua: videlicet praefata tria, & tempus, & motus : Dicemus, quod tempus, vel est idem cum¬ motu, vel addit aliquid supra motum tanquam aliud coaeuum. prout vero includit, & addit supra motum: non oportebat etiam hoc ponere, quia ponendo hoc modo tempus, ponimus & motum: cum tempus sit numerus motus, & addit supra motum numerationem, & ex hoc includit in se motum.

Etsr: A A2e. 225. 111.

e VPEAT A autem in contrarium non est difficile soluere. Nam cum dicitur, quod primum mobile a principio erat indistinctum ab alijs. Dice¬ mus, quod, vt patet per habita, illa indistin¬ ctio non faciebat, quod motus, qui incaepit cum¬ mundo, non esset proprius primi mobilis: sed faciebat latere cuius erat proprius ille motus. quia si nos fuissemus tunc facti in principio mundi: motus, qui fuit factus tune, habuisset mobile proprium, sed latuisset nos, quod fuisset illud suum mobile proprium: sicur canis pergens cum duobus habet suum dominum proprium: licet lateat alios, quis sit eius dominus proprius.

Ad secundum dicendum, quod certum est, quod ille motus, qui incepit cum mundo, non fuit factus per Angelos, nec per motores appro priatos, sed per spiritum Domini, qui ferebatur super aquas. Dicemus enim, quod sicut in alijs, vt in productione animalium, quae nascuntur per propagationem, siue per generationem prima animalia fuerunt immediate producta, Deo, quia primus equus, & prima equa non nisi a Deo fieri potuerunt: vnde talia fuerunt a Deo inchoata, sed postea fuerunt per secunda agentia continuata. sic motus, qui incaepit cum mundo, fuit a Deo inchoatus, sed postea per secunda agentia, idest per Angelos siue per motores ap¬ propriatos fuit continuatus. Si enim ante, quam peccassent Angeli, fuissent aliqui deputati ad mouendum orbes, & ad regendum vniuersum, illi fuissent certi de sua beatitudine, & alii sine culpa fuissent dubii. quod fuisset inconueniens. Primo ergo fuit diuisa lux a tenebris, & fuerunt aliqui Angeli auersi, & facti tenebrae: & aliqui alii conuersi, & facti lux: & postea de illis, qui erant facti lux, fuerunt aliqui deputati ad regimen vniuersi, & ad mouendum coelos, sicut diuinae placuit voluntati, & hoc tunc, quando dictae voluntati placuit.

Aduertendum autem, quod diximus, quod prima animalia, quae fiunt per generationem, & propagationem fuerunt immediate facta a Deo, quia ea, quae fiunt per putrefactionem, etiam prima potuerunt per alia agentia fieri.

Restat ergo soluere argumenta Artieuli secundi.

REET. AD ARG. ART. II.

AD primum ergo cum dicitur, quod primum mobile tunc non erat distinctum ab alijs mobilibus: patet responsio per praedicta. quia illa indistinctio faciebat solum ad latentiam, non ad non existentiam. non enim faciebat, quod motus ille, qui incaepit cum mundo, non esset proprius primi mobilis, sed solum hoc agebat, quod lateret: vel, quod non sic clare appareret, quod esset eius proprius.

Ad secundum dicendum, quod accidit tempori, quod diuidatur per diem, & noctem. tempus enim per se comparatur ad motum: ita, quod non potest esse motus sine tempore¬ nec tempus sine motu: loquendo de tempo¬ reo prout est quid reale¬: vel loquendo de tempore non prout numerat, sed prout est aptum natum numerare motum, vel esse, numerus motus. nam illa est diffinitio temporis, quod est numerus motus. Diffinitiones autem magis accipimus secundum aptitudinem, quam secundum actum, vt si diffiniatur homo, quod est animal gressibile, bipes, si curreret, qui est bipes: non propter hoc perderet diffinitio¬ nem illam secundum Porphyrium. quia id, ad quod aptum natum est semper, dicetur. sic & tempus, & si non sit anima hominis, nec anima coeli, quae numeret: semper de se est tempus na¬ tum, vt sit numerus motus. Per se ergo tempus comparatur ad motum. quod autem distinguatur per diem, & noctem, accidit tempori

Ad tertium dicendum, quod in creatione mun¬ di secundum Aug. Scriptura sacra tacet de temporibus: silet de diebus, & ex hoe datur intelligi, quod mundus fuirt factus ante omnia tempora, & ante omnes dies; Dici debet, quod illud ante non excludit simul. Sic enim fuit factio mundi ante omne tempus, quod etiam fuit simul cum tempore. fuit namque factio mundi ante omne tempus, quia fuit factus in instanti. quod fuit initium temporis: &, vt patet, sicut punctus est prineipium lineae, quod est simul cum linea, quod in nullo augmentat lineam: sic illud instans, in quo fuit factus mundus, fuit initium temporis, quod poterat dici simul cum tempore, quia in nullo augmentabat temi¬ pus.

Ad quartum dicendum, quod tempus, simpliciter loquendo, non incepit quarta die, sed in¬ caepit cum prima factione mundi. sunt tamen¬ quaedam diftinctiones temporum: prout nos di¬ stinguimus tempota diuidendo diem a nocte, & diuidendo tempus in signa, tempora, annos, & dies, quae omnia sumuntur secundum motum Solis, vt infra patebit. Tempus ergo per se com. patatur ad motum primi mobilis, qui incepit fimul cum mundo: sed per comparationem ad nos, qui per motum Solis diuidimus diem a nocte, & accipimus 12. menses iuxta 12. signa, & distinguimus diuersa tempora in eodem anno, & computamus vnum annum post alium: accipienda sunt illa verba Gen. quod facta sunt luminaria coeli, vt possemus per ea, ista distingue¬ re. sed de his omnibus forte plenius infra tractabitur.

Ad quintum cum dicitur, quod tempus non est, quia partes eius non sunt: & quod non est, fieri non potest. Dici debet, quod istud argu¬ mentum non arguit tempus non esse, sed petit sibi quandam difficultatem solui: videlicet cum praeteritum, & futurum, quae sunt partes temporis, non sint, quia praeteritum iam non est: fu¬ turum nondum est: videtur ergo ex hoc, quod & ipsum tempus non sit. Responderi porest per¬ differentiam permanentium, & successiuorum. nam esse permanentium est in simultate partium. nam tunc sunt permanentia, quando partes eorum sunt simul. vt tunc est domus, quae est de genere permanentium: quando sunt simul, & sunt coniunctae, & sunt perfectae omnes partes domus: sed successiua habent esse non in simultate, sed in ordine partium: & tunc est motus, quando vna pars motus ordinatur ad aliam partem: & tunc est tempus, quando vna pars temporis ordinatur ad aliam partem. Ordo autem motus conferuatur in mobili, vt quandiu fluit mobile, per cuius fluxum motus factus ordinatur ad fiendum, & continuatur ad ipsum, tam diu durat motus. sic in ipso instanti reseruatur ordo temporis, & sicut ex fluxu mobilis causatur motus, sic ex fluxu instantis causatur tempus. mobile namque fluens causat motum, & instans siue nunc currens causat tempur: & sic per mobile fluens ordinatur motua factus ad fiendum, & continuatur ad ipsum. sicut ergo sufficit ad hoc, quod sit motus, quod sit mobile¬ fluens: ita sufficit ad hoc, quod sit tempus, quod sit instans currens. Ex hoc autem patet mirabilit differentia permanentium ad successiua, vt per¬ manentia incipiunt esse, cum facta sunt: vt tunc¬ incipit esse domus, cum facta est tota domus, & completae sunt omnes partes domus. sed successiua econtrario non incipiunt esse, cum completa sunt, sed tunc desinunt esse cum perfecta sunt. vt quando completus est motus, & peractae sunt omnes partes motus, tunc desinit esse dies. & quando completus est annus, & peractae sunt omnes pattes anni: tunc desinit esse ille annus. Vnde Aug. dans differentiam inter annos Dei, qui semper stant, & annos nostros qui semper transeunt: per consequens dat differentiam inter ae¬ ternitatem, quae est anni Dei: & tempus, quod est anni nostri. 11. Confes. dicit: Isti autem an¬ ni nostri omnes erunt, cum omnes non erunt, idest cum finiti erunt, nulli erunt. tunc enim homo complebit annos suos, cum mortuus erit, & non habebit aliquid vlterius de annis suis.

Ad sextum dicendum, cum dicitur, quod de tempore non est nisi praesens, & illud praesens non est nisi instans, & instans non est tempus. ergo nihil est de tempore, & nihil est tempus: Dici debet, quod quamuis instans non sit tempus; est tamen ordo temporis, vel est illud, in quo reseruatur ordo temporis. & quia successiuorum es¬ se, vt diximus, est in ordine partium: sufficit ad esse temporis, quod sit instans ffuens, in quo reseruatur ordo temporis, vt ordo temporis, idest ordo praeteriti ad futurum, & per cuius fluxum cam tinuatur praeteritum cum futuro.

Argumenta aurem in contrarium gratia conclusionis concedantur.

ARTIC. IIII. An opus creationis fuerit in tempore factum. Conclusio est affirmartua.

Aegid. 1. p. Hen. cap. 21. D. Th. 1. p. d. 5. ar. 3. Et &qol. 5. ar. 1. Item opusc. 3. q. 1oo.

QVARTO quaeritur de opero creationis per comparationem ad tempus. Vtrum illud opus fuerit factum in tempore, & quomodo se habuerit ad ipsum. Videtur autem, quod illud opus non fuerit factum in tempore. quia, vt patet per habita, factum fuit ante omne tem¬ pus: etgo nullo modo fuit factum in tempore. Dato ergo, quod possemus aliqualiter concede¬ re, quod opus creationis fuerit factum cum tempore, & quod tempus fuerit coaeuum ei, vt patet ex quaestione praecedenti: nullo tamen modo, vt videtur, possumus concedere, quod fuerit factum in tempore.

Praeterea, secundum Philosophum: Illud fit in tempore, quod continetur a tempore, & illud continetur a tempore, quod praecedit, & sequitur tempus. hoc ergo posito, quod tempus prae¬ cessisset opus creationis. sed ante tempus creationis non fuit aliqua creatura: fuisset ergo tempus ante omnem creaturam, & per consequens rem¬ pus non esset creatura, quia fuisset ante seipsum: & quod magis inconueniens est, cum tempus sit accidens: fuisset accidens ante subiectum. Et quod vlterius inconueniens est: cum tempus sit de genere successiuorum: esset successiuum absque eo, quod aliquid succederet: vel, quod idem est: es¬ set motus absque eo, quod aliquid moueretur. Praeterea secundum eundem Philosophum omnia, quae sunt in tempore, patiuntur aliquid atem¬ pore, quia tabescunt, vel senescunt in tempore. si ergo opus creationis fuisset factum in tempore: fuisset aliquid a tempore passum, & haberet aliquem ordinem ad tempus: tanquam ad id, quod aliquid fecisset in eo, sed opus creationis est effectus solius Dei, & nihil aliud est, quod ali¬ quid efficiat in ipso, & non habet ordinem nisi ad solum Deum: quare tale opus in tempore fieri non potest.

Praeterea, secundum eundem Philosophum. Sicut non idem est esse in loco, & esse cum loco, fic non est idem esse cum tempore, & esse in tempore. Nam si quicquid est cum loco esset in loco, quodlibet esset in quolibet, & coelum esset in grano milii. Nam cum granum milii possit esse locus alicuius, & cum coelum sit quando est granum milii, siue quando est huiusmodi locus, si idem esset esse cum loco, & esse in loco: coelum esset in grano milii. dato ergo, quod mundus sit factus cum tempore: non oportet, quod sit factus in tempore.

Praeterea hoc idem patet non solum prout te¬ pus comparatur ad locum, sed etiam prout com¬ paratur ad motum, vt patet ex eodem Philosopho in 4. quia non est idem esse cum motu, & esse in motu: omnia enim sunt cum motu. Iplse¬ enim Deus estcum motu, quia est quando est motus: non propter hoc est in motu, nec est quid mobile: ergo a simili: ea, quae sunt cum tempore, vel quae sunt facta cum tempore, non oportet, quod sint in tempore.

IN CONTRARIVM est, quia omne temporale est in tempore: omnis creatura est quod temporale: ergo omnis creatura est in tempore, & facta in tempore.

Praeterea, secundum Augustinum 1. de Trin¬ omnis mutatio nonnulla mors est. cum ergo solus Deus habeat immortalitatem secundum Apostolum: omnis alia creatura est aliquo mo¬ do mutabilis praeter Deum. sedomne mutabile mensuratur tempore, & est in tempore, & est factum cum tempore. ergo omnis creatura mensuratur tempore, est in tempote, & est facta cum¬ tempore.

RESOLVTIO. Opus creationis rerum in tempore factum fuit, se¬ cundumse: sed ad errores remonendos, cum tempore. Idqu ex sacrosancta Scriptura constat. Nec tamen cogitandum est, Deum ab eterno Mundum facere non potuisse, vt Theologis placet, quam¬ uis motum ab aeterno fuisse, rationes vllae necesfa¬ rio non concludant.

RESPONDRO dicendum, quod mensura certificat nos de mensuratis, & certificari non possumus de rebus: nisi, secundum quod sunt in actu. quia actus est, qui distinguit, & ex hoc actus, qui nobis res notificat, & qui de rebus nos certificat, & cum non sint nisi duo actus in rebus: vel est motus, qui est actus entis in potentia: prout est in potentia, vel est actio mobilis, vt est mobilis, vt patet ex libro Physicorum, & esse quid est actus entis in actu, vt est in actu non erunt nisi duae mensurae: in entibus vna, quae mensurabit motum, & hoc est tempus: & alia, quae mensurabit esse, & hoc est aeternitas siueae¬ uum. vnde Dion. 10. de diuin. nom. ait, quod scriptura Sacra vocat tempus, quod est in gene¬ ratione, & corruptione, & variatione id est quod mensurat motum, & vocat aeuum. quod magis proprie mensurat existentia. Vnde ait, quod proprie existentia aeuo, supple menfurantur, & quae sunt in generatione, idest in motu mensurantur tempore. Hoc idem dixit Proclus in de elementatione Theologica, propositione 54.. omnis aeternitas mensura est aeternorum, & omne tempus temporalium, & hae duae mensurae sunt solum in entibus vitae, & motus. Concordat ergo Proclus cum Dionysio, quod non sunt nisi duae mensurae in entibus: aeternitas, & tempus. Aeternitas enim mensurat vi¬ tam, idest mensurat viuere: vel, quod idem est, mensurat esse, quia viuere viuentibus est esse secundum Philosophum, & tempus mensurat motum. cum ergo non sint nisi duo actus: motus, qui est actus entis in potentia, vt est in potentia: & esse, quod est actus entis in actu, vt est in actu: non erunt nisi duae mensurae in entibus: videlicet rempus, quod mensurat motum, vel mensurat actum, entis in potentia, vt. est quid tale, & aeternitas, quae mensurat esse,, vel mensurat actum entis in actu, vt est in actu. Hoc idem concordat cum verbis Philosophi, qui vult, quod actus, & potentia. sufficienter diuidant ens. vel ergo mensurabit ens in potentia, secundum quod huiusmodi, & tunc menfura illa erit tempus, vel mensurabit ens in actu, secundum quod huiusmodi, & tunc mensura illa erit aeternitas, siuae aeuum.

aduertendum tamen, quod licet non sint ni¬ si duae mensurae in entibus: tempus, & euum: tamen non omnia eodem modo istas duas mensu¬ ras participant, vel ad istas duas mensuras aequa¬ e liter se habent. quia quaedam sunt aeterna simpliciter: quaedam quantum ad aliquid sunt temporalia, & quantum ad aliquid aeterna. Vnde Proclus de elementatione Theologica ait: Omne, quod hac quidem aeternale: hac autem temporale est ens, & generatio simul, idest omne tale quantum ad aliquid est aeternum, & mensuratur aeternitate, & quantum ad aliquid est genera¬ bile, idest temporale, & mensuratur tempore. Si vero aliquis dubitaret, & non crederet dictis nostris, quod non sunt, nisi duae mensurae in entibus: aeternitas, & tempus: patefaciemus probositum nostrum dicentes, quod omnis mensura habet suum nunc: vel ergo illud nunc est stans, & tunc facit aeternitatem, vel non est stans, sed fluens, & currens, & tunc facit tempus, iuxta illud Boetii: Nunc currens facit tempus, nunc stans facit aeternitatem. Itaque cum non sit dare medium inter stans, & non stans: non est dare tertiam mensuram aliam a tempore, & aeternitate. His duobus declaratis: vide¬ licet, quod non sunt: nisi duae mensurae in entibus: tempus, & aeternitas: & quod his duabus mensnris non omnia pariter mensurantur. quia aliqua mensurantur sitopliciter aeternitatem, & huiusmodi est solus Deus: aliqua simpliciter tempore, vt generabilia, & corruptibilia: aliqua mensurantur vtroque, & sunt ens, & generatio simul: statim patet solutio ad quaesita. quia cum solus Deus sit simpliciter aeternus, & omnis crea tura sit aliquo modo temporalis, & omne temPorale sit factum in tempore: consedllebs eft, quod totus mundus sit factus in tempore. Sed huic veritati dicta Augustini 11. de Ciuitate Dei, obuiare videntur dicentis non esse mundum in tempore, sed cum tempore. quare, vt pateat quomodo veritatem habeat sententia Augustini, & quomodo, quod diximus: narrabimus conditiones aeternitatis: per cuius oppositum sumantur conditiones temporis: ex quibus apparere poterit quomodo mundus sit factus in temPore, & quomodo cum tempore, vel quomodo mensuretur tempore. Propter duod sciendum, quod Dion. 19. de diui. nom. narrat tres proprietates aeui, idest, aeternitatis dicens, quod proprietas aeui est antiquum inuariabile, & totum secundum totum metiri, & per oppositum proPrietates temporis erut nouum variabile, & partem secundum partem metiri.

Ex his apparere potest, quod licet nihil sit simpliciter aeternum, nisi Deus, & licet aeternitas dicatur mensurare esse, & tempus motum: tamen motus, qui per se respicit tempus, sequendo viam Philosophorum potest dici aeternus, & potest mensurari aeternitate. quia potest aliquid participare de aeternitate, & ipsum esse, quod per se dicitur respicere aeternitatem potest mensurari tempore, quia esse omnium generabilium, & corruptibilium mensuratur tempore, & est quid temporale. motus autem coeli secundum Philosophos est aeternus, & mensuratur aeternitate: & si dicatur, opinionem Philosophorum falsam esse, quia coelum factum est a Deo, & motus eius incepit in tempore: dicemus, sic es¬ se secundum veritatem: dicente hoc Scriptura sacra, cuius est maior auctoritas, quam totius humani ingenii perspicacitas. sed licet sic fuerit in veritate, quod motus coeli incaepit in temporem, vel cum tempore: inter Theologos tamen est opinio, quod Deus ipsum potuit facere ab aeterno. Nos autem nunquam vidimus aliquod argumentum: quod de necessitate cogeret, quod motus non potuerit esse ab aeterno. Non videtur enim contra rationem cabsati, quod effectus sit coeuus suae cansae: & si causa est aeterna, quod causatum non possit esse aeternum, iuxta illud August. Si ab aeterno fuisset pes in puluere: ab aterno fuisset vestigium pedis in puluere, quod factum a pede nemo dubitaret. Dimissa tamen¬ opinione Philosophorum adhaerendo Scripttr¬ sacrae: dicemus aliqua creata eterna, quia ignis inferni dicitur aeternus, iuxta illud: Ite maledicti in ignem aeternum. & sicut ignis damnatoru dicitur aeternus: ita vermis eorum, idest remorsus conscientiae poterit dici aeternus, iuxta illud Esa. Ignis eorum non extinguetur, & vermis eorum non morietur. Portae etiam inferni dicun¬ turaeternales, iuxta illud: Eleuamini porrae aeternales. Vita etiam Beatorum dicitur aeterna, qiuia non finietur. Et mors damnatorum dicitur ae¬ terna, quia non morietur. possunt ergo aliquae creaturae dici aeternae, quia participant aliquid de conditionibus aeternitatis, & ista est sententia Piony. lib. & cap. praeallegatis.

Redeamus ergo ad prorosrtum, & dicamus. quod aeternitas mensurat esse non quodcunque¬ sed esse, quod est non exiffenter: Si ergo sit esse non ext stenter id est non sta biliter, cuiusmodi est generati¬ uum: non mensurabitur aeternitate, sed tempore, cum tale esse sit quid mobile, vel mutabile. Inquantum ergo aliquid participat esse existenter: in tantum mensuratur aeternitate: & inquantum deficit: in tantum deficit ab aeternitate. & quia solus Deus simpliciter, & per ornem modum habet esse existenter, solus Dens mensuratur aeternitate simpliciter: & quia nostrum esse ad diui¬ num esse comparatum, magis est non.sse, quam esse, iuxta illud Esa. Omnes gentes coram eo existimatae sunt, quasi non siot, sicut omnia defi¬ ciunt ab aeternitate. Et si dicantur aliqua men¬ sutari aeternitate: hoc non erit aeternitate simpliciter, sed participaliter. Sicut ergo esse potest participare conditiones temporis, & mensurari tempore, sic motus, vel aliquae creaturae mobiles, & variabiles possunt participare aliquas conditiones aeternitatis, & possunt dici aeterna.

Ad plenam autem cognitionem quaesiti dice¬ mus, quod mundus potest nominare omnem creaturam. Cum ergo multae creaturae participent aliquas conditiones aeternitatis, quod patet in Angelis, qui secundum substantiam non mensurantur tempore, sed aeuo: ipsi etiam coeli quam¬ tum ad substantiam non mensurantur tempore, sed aeuo, idest aeternitate participata. Inde est ergo, quod mundus, idest omnis creatura non in¬ caepit in tempore. quia ipsi coeli, & ipsa euiterna etiam participant conditiones aeternitatis incae¬ perunt cum tempore, dici potest, quod totus mum dus quantum ad omnes sui partes nullo modo fuit ante tempus, sed vel fuit post tempus, vel incaepit esse cum tempore. patet ergo verba Au¬ gust. vera esse quantum ad totum mundum, & secundum omnes sui partes ipsum non incaepisse in tempore, sed cum tempore.

Possumus autem & aliter saluare verba Aug. quia etiam quantum ad illas partes mundi, quae mensurantur tempore, potest dici mundus non factus in tempore, quia non participant omnes conditiones eorum, quae sunt facta in tempore. Est enlm vna conditio temporis, vt aliquid dicatur in tempore, quia aliquid patitur a tempore id est a motu caeli, in quo habet esse tempus. Cum ergo omne, quod patitur a tempore: dicatur esse in tempore: mundus, quia statim factus incaepit pati a tempore: potest dici factus in tempore. Alio modo potest aliquid dici factum in tempore, vel in¬ cepisse esse in temporescilicet quia in ipso primor¬ a dio continebatur a tempore, & tempus praecedebat ipsum. hoc modo mundus non est factus in tempore, quia tempus non praecessit factio¬ nem mundi. sed mundus est factus cum tempore, quia simul cum factione mundi incepit tempus. propter quod patet, quomodo mundus est factus in tempore: prout esse in tempore est pati a tempore: & quomodo mundus est factus cum tempore, sed non in tempore, prout esse in ten¬ pore est contineri a tempore, & est incipere post tempus. Sed quaeres quod nam istorum est magis asserendum, & quod istorum est verius dictum. Ad quod dici potest, quod aliquid aliquando est magis asserendum, secundum se: aliquid est magis asserendum ad remouendum errores. Sic etiam aliquid potest esse verius dictum, secundum se: aliquid autem inquantum per illud dictum verius, vel magis, vel clarius remouentur errores. secundum se quidem magis videtur esse in tempore, quia est quid temporale, & patitur a tempore, idest a motu, in quo est tempus: vt vlna dicetur mensura panni, quia mensurat pannum: dato, quod simul fuerit facta cum panno, & non praecessit pannum. sic tempus dicetur mensura temporalium, & temporalia dicuntur esse in tempore, quia mensurantur a tempore, & quia patiuntur, senescunt, tabescunt, & alterantur a tempore. Quod autem fuerit tempus ante istud temporale: non est ad propositum, quia tempus, quod fuit ante, non alterauit ipsum, vt ip¬ sumest: sed tempus, quod ineepit eun ipso: incepit alterare ipsum, quia per se loquendo le¬ cundum Philosophum in 4. Nihil nouum, neque bonum fit in tempore. Tempus enim quantum est de se semper inueterat, & semper deteriorat. si autem innouat, & meliorat: hoc est per acci¬ dens: inquantum inueterando, & deteriorando corrumpit, & corrumpendo per se, per accidens generat. quia nunquam aliquid corrumpitur nisi aliud generetur, & generando innouat, & multoties meliorat. quia aliquando generatum est melius corrupto: aliquando autem econtrario, quia corruptum fuit melius generato. Sed si loquamur, quod est magis asserendum quantum ad remotionem errorum: vel si quaeratur, per quid magis, & verius remouentur er¬ rores; Dicemus per dictum August. quia cum¬ homines, vt plurimum, sequantur Philosophos: qui, vt plurimum, rationibus sensibilibus sunt locuti, & maxime Aristo. quem alii posteriores sunt secuti, qui posuit mundum aeternum. qui error statim eliditur per dictum August. quod mundus fuit factus cum tempore, vel fuit factus in principio temporis, & quod non fuit tempus ante illud instans, cum quo factus est mundus. nam ante cum sit differentia temporis, & nulla fuit differentia temporis ante factionem mundi: nihil fuit ante mundum id est nulla differentia temporis praecessit mundum. Et si dicas, quod Deus fuit ante mundum: illud ante non dicit existentiam temporis, sed dicit solam aeternitatem, quia Deus non praecessit mundum tempore, sed aeternitate. & ista est intentio August. & ibi in de Ciui. Dei, & in alijs libris, vbi loquitur de ista materia.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod quantumcunque tempus fuerit coaeuum mundo, & ex hoc posset dici factus cum tempore: potest tamen dici factus in tempore¬ prout factus est quid temporale, & in sua factione incepit pati a tempore, & esse quid temporale.

Ad secundum dicendum, quod dictum est secundum opinionem Philosophi, quod quicquid patitur a tempore praeceditur a tempore, & per consequens continetur a tempore. sed si potuisset videre Philosophus, quod aliquid pateretur a tempore, quod non praecederetur a tempore, non dixisset, quod omne temporale contineretur a tempore, cum concedat, quod omne, quod patitur a tempore, sit temporale, & sit in tempore. Voluit enim Philosophus, quod non esset dare aliquod in¬ stans, quod esset initium futuri, & non esset finis praeteriti, etiam secundum veritatem non solum secundum imaginationem, secundum quem modum omnia quaecunque fiunt, & facta sunt prae¬ cessit tempus. secundum veritatem, quod illud instans, in quo facta fuerunt, fuit finis prteriti, & inde est, quod quicquid fit: fit in tempore, & omne factum prae¬ cessit tempus. Diceret enim Philosophus, caelum non esse factum, sed esse aeternum, & per hoc patet solutio. Ad alia autem, quae addebantur, quia secundum Philosophum non omnia sunt facta, sed multa sunt coaeterna Deo. secundum veritatem autem tempus non praecessit omnia facta, nisi for¬ te loquamur de tempore imaginato: non de tempore secundum veritatem.

Ad tertium dicendum, quod illa factio fuit in instanti temporis, iuxta illud: In principio creauit Deus, idest in principio temporis secundum vnum modum exponendi August. Dicemus ergo, quod illa factio, qua fecit Deus primores, aut refertur ad Deum: aut ad res factas. si refertur ad Deum facientem, sicut Deus non indiget loco, sed simul cum locatis fecit locum, sic non indiget materia, sed simul creando res materiales concreauit cum eis materiam: sic etiam non indiget tempore, sed simul creando temporalia concreauit cum eis tempus, & subiecit temporalia ipsi tempori, vel subiecit ea variationi ten¬ poris: & similiter res creatae fuerunt subiectae ten¬ pori, & fuerunt factae in tempore: sic ipsa factio, per quam res fuerunt primo facte, incepit esse in principio temporis, vt suo modo comparetur illa factio ad principium temporis, sicut res factae comparantur ad tempus. Ideo argumentum non est contra nos: immo pro nobis. quia si illa factio fuit in principio temporis, consequens est, quod res temporales per illam factionem productae, fuerunt factae in tempore, vt ex hoc ipse mundus ratione suarum partium temporalium fuerit factus cum tempore, & in tempore. ratione autem suarum partium non temporalium, secundum quod huiulmodi: factus fuit mundus cum tempore, sed non in tempore.

Ad quartum dicendum, quod esse cum loco, & in loco est idem: & non est idem cum esse cum tempore, & in tempore. Quantum enim ad res locatas, vel ad res, quae respiciunt locum: aliquo modo est idem esse cum loco, & habere respectum ad locum: ita, quod de omni re, quae per se respi¬ cit locum, si est cum loco, & habet per se respectum ad locum, eo modo est apta nata respicere locum: sic etiam de tempore quantum ad res ten¬ porales, & multo magis omnia, quae sunt cum tempore, sunt in tempore. Quantum autem ad res non temporales possunt aliqua esse cum tempore, quae tamen non sunt facta in tempore, nec sunt in tempore, vt euiterna fuerunt facta cum tempore, quia fuerunt coaeua tempori, non tamen fuerunt facta in tempore, quia per se loquem do non mensurantur tempore: nec sunt in tempore, loquendo de tempore, vt nunc loquimur, quod est numerus primi motus. Quicquid ergo sit de loco, & de tempore: tamen claro clarius est quantum ad res temporales, quia omnia talia, quae fuerunt facta cum tempore, fuerunt facta in¬ tempore, quia fuerunt mensurata a tempore, & passa sub tempore.

Ad id vero, quod dicitur, quod si quaecunque¬ sunt facta cum loco, essent in loco, quodlibet eiset in quolibet loco, & coelum esset in grano milii. quia est, quando est gtanum milii; Dici debet, quod non est simile de locatis compara¬ tis ad locum, & de temporalibus compara¬ tis ad tempus, quia omnia locata non comparantur per se ad vnum, & eundem locum, sed omnia temporalia comparantur ad vnum, & idem temPus. Item omnia locata non solum non com¬ parantur ad vnum, & eundem locum, sed non eodem modo comparantur ad locum, quia locata hoc modo comparantur ad locum prout conparantur ad motum localem. Non omnia autem mouentut eodem modo localiter. nam aliqua mouentur localiter, quia mouentur ad locum: vt grauia, & leuia: aliqua, quia mouentur circa locum, vt supercaelestia: sed omnia temporalia, quare eodem modo comparantur ad tempus, quia nulla talia sunt cum tempore, quae non sint in tempore, & non subiaceant tempori, & non alterentur a tempore, & etiam omnia talia conti¬ nentur a tempore: non, quod oporteat ea prae¬ cessisse tempus, sed continentur a tempore, sicut alterata ab alterante, & mota a mouente.

Ad dictum autem Philosophi comparantis res ad locum, & ad tempus, & dicentis: sicut non est idem esse cum loco, & in loco, sic non est idem esse in tempore, & cum tempore; Dici debet, quod Philosophus solum vult excludete res non temporales, quae non sunt aptae natae mensurari tempore, quia talia sic sunt cum tempore, quia sunt quando est tempus. quae tamen, secundum quod huiusmodi, non sunt in tempore.

Ad quintum dicendum, quod res immobiles ita sunt cum motu, quia sunt quando est motus. quae tamen non sunt in motu, quia sunt immobiles. sed res mobiles quamdiu sunt cum motu, dicuntur esse in motu, quia sunt subiecte motui: dato, quod non moueantur, quia tempus non solum mensurat motum, sed etiam quietem: & non solum subijciuntur tempori, & motui coelesti mobilia, vt actu mouentur: sed etiam, vt quiescunt. vt patet ex quarto. quia quies non est quarumcunque rerum non motarum, loquendo de quiete, vt nunc loquimur, quae opponit motui: sed rerum non motarum, quae sunt aptae nate ad moueri. Omnia autem talia siue moueantur siue quiescant, semper sunt subiecta motui coelesti, & tempori: nec possunt talia esse cum tempore, quin sint in tempore, & nisi sint subiecta tempori: nec possunt esse cum motu, nisi sint in motu: & ni¬ si sint subiecta¬ motui.

Dub. Lateralis. fundus in fempore factus quo¬ modo dicatur.

VLTERIVS autem circa hoc queritur: Quomodo essendi, in, accipitur mundum esse factum in tempore.

RESPONDEO dicendum, quod cum Philosophus in 4. Physicorum. assignet multos modos essendi, in; Mundum esse factum in tpe re¬ ducerad illum modum essendi, in, sicut ea, qua sunt Crae corum, sunt in Rege eorum: & sicut omnino motus, idest res mota est in mouente, & per consequens sicut alteratum est in alterante, hoc enim modo ea, quae sunt oraecorum sunt in Rege Srae corum: & omnia, quae sunt in quocumque regno, sunt in rege illius regni, quia Rex de omnibus eis facit voluntatem suam, & omnibus eis vtitur, & reducit ea ad modum suum. sic Mundus quantum ad temporalia est factus in tempore, quia omnia temporalia reducuntur ad modum temporis, ut suis spatijs transeant, sicut transit tempus, & omnia sunt in tempore, sicut res motae in mouente, sicut res alteratae in alterante, quia omnia alterantur a tempore. Omnia tabescunt, & senescunt tempore, & per consequens omnia corrumpuntur a tempore, quia idem est ire ad senium, & ad corruptionem, & ideo benedictum est, quod male nos mensurat tempus, quia mensurando nos, facit nos senescere, & ire ad cor rurrionert.

ARTIC. V. An mudur in die factus dici possir. Conclusio est problematica.

Aegid. in 1. p. Hex. c. 11. D. Bonau. d. 12. art. 2. quaestio. 2. Nic d. 12. q. 5.

QVINTO quaeritur de opere creationis per comparationem ad dies. Quaeritur enim: Vtrum sicut mundus sit factus in tempore, sic possit dici factus in die. Et vider, quod sic, quia Gen. 1¬ dicitur. Istae sunt generationes caeli, & terrae, quando creatae sunt in die, quo fecit Deus celum, & terram, & omne virgultum agri. Si ergo in die fecit Deus celum, & rerram; ergo in die creatus est mundus, quia nomine caeli, & tetrae intelligitur totus mundus, & omnia, quae sunt in mundo.

Praeterea probauimus mundum esse factum in tempore, ergo multo magis possumus dicere ipsum esse factum in die, cum Scriptura sacra, quoaueid facit mentionem de factione mundi, non dicat ipsum esse factum in tempore, sed dicat ipsum es¬ se factum in die, vt patet per auctoritatem pro¬ positam.

Praeterea dicitur Ecclesi. 18. Qui viuit in aeternum creauit omnia simul. si ergo omnia creata sunt simul, in ipsa prima factione mundi fuerunt creata luminaria mundi, quibus motis in ipsa factione mundi incepit esse dies. ergo mundus fuit factus in die.

IN CoNTRARIV M est, quia dies fuit facta cum factione lucis, vt paret ex Cen. quia Deus faciendo lucem diuisit lucem a tenebris, & appellauit lucem diem, & tenebras noctemi. cum ergo fuerit factus mundus ante lucem, mundus fuit factus ante omnem diem, ergo non est factus in die sed ante diem.

Praetetea magister in littera loquens de factio ne mundi ait, quod in principio creauit Deus caelum idest Angelos & terram id est materiam illam informem, & subdit quod hoc fuit ante omne diem: non ergo factus est mundus in die, sed ante diem.

RESOLVTIO. Mundus quamuis in tempore, non tamen in die, vel cum die, si buiusmodi locutio referatur ad vnam primi mobilis reuolutionem. factus est enim ante omnem diem. Si autem ad quandam morulam re¬ feratur, aliquo modo verum esse affirmamus.

RESPONDEO quod creatio lucis, cuius a¬ creatione incaepit dies, secundum omnem modum dicendi fuit valde modicum spatium post creae tionem mundi. sic enim Sancti omnes communi¬ ter sentiunt, quod Angeli fuerunt creati cum mundo, & post valde modicam morulam aliqui ex eis fuerunt auersi, & facti tenebrae, & alii conuersi, & facti lux. Et cum dixit Deus: Fiat lu:, & facta est lux. & cum subditut: Vidit Deus lucem, quod es¬ set bona, & diuisit lucem a tenebris, exponitur com¬ muniter, quod tunc fuerunt diuisi boni Angeli a¬ malis, & quia valde fuit modica morula inter factionem Diaboli, & eius casum. quia Diabolus quasi statim factus in Superbiam erectus cecidit, valde fuit modica morula inter creationem mundi, cum quo fuit factus Diabolus, & alii angeli, & factionem lucis, & diuisionem a tenebris, per quod intelhigitur distinctio malorum angelorum a bonis. Vnde in Euangelio non dicitur de Diabolo, quod in veritate non fuit, sed quod in veritate non stetit. In quadam enim veritate innocentiae fuit factus, sed in illa veritate non stetit. quia quasi statim fadtus ab illa veritate innocentiae cecidit. Vnde ipse Lucifer, & ipse Diabolus dictus signa¬ culum similitudinis propter suam excellentiam, iuxta illud Exechi. 2S. Iu signaculum similitudinis, plenus sapientia, persectus decore in delicijs Peradisi fuisti. Diabolus ergo fuit in delicijs Paradisi. quia creatus fuit in quibuidam delicijs in¬ nocentiae: vel secundum qui oldam in quibusdam delicijs gratiae, non gratiae consumniate, idest gelo riae. quia ab illa non potuisiet cadtre. sed gr atiae initiatae, a qua per superbiam cecidit, & eiectus fuit de Paradifo, idest de celo Empyreo, in quo creatus fuerat. factus ergo tenebrae per peccatsi diuisus fuit a luceid est a bonis Angelis, quia illi conuersi ad Deum facti sunt lux, & remanserunt in caelo Empyreo, vbi facti fuerunt. Diabolus autem cum omnibus sibi adhaerentibus de illo celo cecidit, vbi creatus fuit. Viso quod valde fuit modica morula inter creationem mundi, & factio¬ nem lucis, quod patet per id, quod signabat illa lux facta diuisa a tenebris, quia signabat Angelos bonos diuisos a malis, quod fuit quasi statim post creationem mundi, & post creationem ipsorum volumus loqui de modis accipiendi diem, vt pos¬ simus soluere quaestionem propositam, quomodo possimus saluare mundum factum cum die, idest in die, & factum ante omnem diem.

Sciendum ergo, quod dies vno modo accipitur pro latione lucis super terram, vt illa lux, quae facit diem, quando fertur super terram nostram habitabilem dicitur esse dies, & sic secundum com¬ munem opinionem Sanctorum mundus non fuit factus in die, nec cum die, quia non fuit factus cum illa luce, sed fuit factus ante diem communem. quia fuit factus ante lucem. alio modo accipitur dies pro vna reuolutione totius primi mobilis. vnde nos distinguimus inter diem artificialem, quae est latio Solis super terram, & diem na¬ turalem, quae continet diem, & noctem, & conti¬ net vnam completam reuolutionem primi mobilis.

Possumus autem & tertio modo accipere diem, quamuis de hoc soli Astronomi distinguant: vt sit dies vna completa reuolutio primi mobilis, & tantum plus, quantum Sol iuit motu contrario in illa die. Verbi gratia, si tota reuolueretur ad vnam partem, & formica super rotam iret ad aliam, motus rotae de puncto ad punctum, & tantum plus quantum formica contraiuit per suum motum, computaretur pro vna reuolutione. Sic etiam in proposito primum mobile mouetur ab oriente in occidens. Sol econtrario ab occidente in oriens. vocatur ergo vna dies reuolutio primi mobilis de puncto ad punctum, & tantum plus, quantum contraiuit Sol: nec faciamus vim, quod diem de¬ claramus per motum solis, quia lux illa, quae fecit primos tres dies, cum Sol factus fuerit secundum Sanctos 4. die, fungebatur vice solis. vnde pro eodem accipimus diem factum motu illius lucis, vel motu sclis, immo communiter creditur, quod de illa luce fuit factus Sol.

His itaque praelibatis, dicamus, quod omnis alia dies a prima die habuit vnam reuolutionem completam primi mobilis, & aliquid amplius. Nam secunda die fuit factum firmamentum, idest caelum sidereum secundum communem modum exponendi, quod statim factum incepit moueri motu contrario a primo mobili. Fuit ergo illa secunda dies reuolutio primi mobilis de puncto ad punctum, & tantum plus, quantum illa lux mota fuerat in contrarium motui firmamenti. Tertia dies fuit tanta sicut secunda fuit: sed quar¬ ta dies sequendo communem opinionem Sanctorum fuit maior, quam secunda, & tertia. quia illa die fuit factus Sol, & alii Planete, & etiam alia sidera. ex hoc etiam fuerunt facti deferens Sol, & alii deferentes aliorum planetarum, & illa quarta dies creata fuit per motum Solis, & fuit illa dies 4. reuolutio primi mobilis de puncto ad pumn ctum, & tantum plus. quantum motu firmamenti contra motus est Sol, & in hoc coaequata est illa dies diei fecundae, & tertiae. sed adhuc illa dies quarta fuit maior quam secunda, & tertia, quod non solum fuit tantum plus, quantum motu firmamenti contraiuit Sol, sed etiam quantum motu sui deferentis contraiuit. Reuertamur ergo ad propositum, quia non intendimus, cum ista sint Astronomica, in his multum immorari, sed ex his verbis habere volumus: quod omnis alia dies a prima die fuit vna completa reuolutio primi mobilis, & aliquid amplius.

Quod ergo prima dies fuerit exclusa ab oi¬ bus alijs diebus, & nihil habuerit amplius nisi vnam completam reuolutionem primi mobilis, non videtur conueniens. ergo possumus ei dare aliquod aliud amplius, sicut damus omnibus alijs diebus, vr sicut habet idem nomen cum alijs diebus, quia vocata est prima dies, sicut, & alii dies, ita habeat aliquid aliud amplius, quam vnam reuolutionem, sicut habuerunt omnes alii sequem tes dies. quod non discordabit a ratione. In prima enim die non erat factum firmamentum, vt dicebamus, illam diem esse vnam completam reuolutionem primi mobilis, & tantam plus: sicut lux illa contraiuerat motui firmamenti. Si ergo volumus primae diei dare aliquid plus, quam vnam completam reuolutionem primi mobilis, non poterimus ei dare aliud nisi illam modicam morulam, quae fuit inter creationem mundi, & casum Diaboli: vel quae fuit inter creationem mundi, & conuer sionem bonorum augelorum, quae signata est nomine lucis spiritualis, & quae facta fuit tunc, quando facta fuit lux corporalis. Secundum hoc ergo prima dies fuit vna completa reuolutio primi mobilis, & tantum plus, quantum con¬ trastat illud primum mobile vsque ad factionem lucis, secundum quem modum accipiendi diem incepit cum tempore. Nam cum primum mobile statim factum incaepit moueri, & ex hoc statim incaepit esse tempus, & fectus est mundus cumtem pore, & in tempore, eo modo, quo locuti sumus, sic etiam secundum hunc modum accipiendi diem statim incaepit esse dies, & fuit factus mundus cum die, & in die, sicut fuit factus cum tempore, & in tempore.

Cum ergo quaeritur: Vtrum cum die vel ante diem fuerit factus mundus: Dicemus, quod si accipiatur dies, quod incipiat a factione lucis vsque ad reditum eiusdem lucis ad eundem punctum secundum modum: & non continet nisi vnam completam reuolutionem primi mobilis; Mundus non fuit factus nec in die, nec cum die, sed ante omnem diem. Sed si volumus illi diei primae dare aliquid plus, quam vnam completam reuolutionem primi mobilis sicut damus omnibus alijs diebus: & pro illo plus volumus sibi dare illam modicam morulam, per quam factio mundi praecessit factionem lucis, secundum quem modum accipiendi diem, dies incaepit simul cum tempore: sicut locuti sumus de factio¬ ne mundi, cum tempore: & in tempore; ita loqui possumus de huiusmodi factione cum die, & in die, vt est per habita declaratum.

Argumenta autem procedebant suis vijs. Nam probantia mundum esse factum ante omnem diem, patet quomodo sunt intelligenda. Probantia vero mundum esse factum in die, ali¬ quam difficultatem habent: sed illa difficultas pertinet ad sequentes distinctiones, vbi agetur de¬ distinctione dierum. Nam cum dicamus mundum esse distinctum, & ornatum in sex diebus Gene. 1. per replicationem, loquendo de creatione caeli, & terrae, quod dicitur factum ante omnem diem: & productione virgulti, quod di¬ citur esse factum tertia die: & Scriptura illa dicat hoc totum esse factum in illa die: & tamen per sex dies dicatur mundus distinctus, & ornatus, quia in Ecclesiastico videtur haberi, quod omnia fuerunt simul facta: dicamus, quod omnia ista in sequentibus plenius clara fient.