Quaestio 1

ARTIC. I. Ar opus distinctionis fuerit post opus creationis. Conclusio est affirmatiua.

Aegid. 1. p. Hexam. cap. 11. 12. &c. D. rh. distin. 1i3. articulo 1.

AD primum sic proceditur. vrquod nullum opus distinctionis factum fuerit cum opere creationis. nam secundum Sanctos omnia fuerunt facta simul in materia: sed non fuerunt simul distincta secundum species. quando ergo fuit creata illa materia informis, nulla fuit ibi distinctio secum dum speciss.

Praeterea Aug. 12. Confesrait prius, quam ista materiam informem formares, atque distingue¬ res, non erat aliquid non color, non figura, non species, non corpus, non tamen omnino nihil. Erat quaedam informitas sine nulla specie. Cum enim sint praedicamenta simpliciter realia, sub¬ stantia, quantitas, & qualitas. Et cum substantia sit duplex: spiritualis, & corporalis: omnia ista vr Aug. negare ab illa materia informi. videlicet quod non erat color id est non erat qualitas: non figura id est non quantitas: non species id est non substantia spi¬ ritualis: non corpus idest non est corporalis¬

Praeterea materia informis est fundamentum naturae, sed secundum Philosophum in Heta. In fundamento naturae nihil est distinctum, ergo in primo opere creationis, quando fuit creata illa materia informis, nihil erat ibi distinctum.

Praeterea opus creationis secundum Magistrum, & secundum Sanctos fuit factum ante omnem¬ diem, sed opus distinctionis fuit factum per ali¬ qua dierum curricula. ergo cum opere creationis non fuit factum opus distinctionis.

IN CONTRARIVM est Aug. qui loquens de illa materia informi. 12. Confess. ait, quod non priuatione omnis formae, sed comparatione formosiorum erat informe.

Praeterea dicitur in lib. de causis, quod prima rerum creatarum est esse. ergo prima creatio terminabitur ad esse. ergo terminabatur ad distinctio¬ nem. quia etiam ipsa materia, & si est indistincta¬ per essentiam; est tamen distincta per esse

RESOLVTIO. Distinctionem septemplicem in operae creationis factam fuisse non amhigimus, non tamn tantam, quantam post opus creationis esse videmus. Idque eax me¬ diorms exrrenirie ex nedi: ad itton patet,

RESDONDEO dicendum, quod in ipsa prima creatione rerum fuit multiplex distinctio: tamen sequendo communem opinionem Sanctorum, non fuit tanta distinctio, quanta fuit postea. ideo dicemus de distinctione illius materiae: sicut dicit Aug. de informitate eius, cum ait, quod sicut materia illa informis non priuatione omnis formae, sed compatatione formosiorum erat infor mis: sic materia illa erat indistincta, non priuatio¬ ne omnis distinctionis, sed comparatione magis distinctorum dici poterat indistincta,

Possumus autem, quantum ad praesens, enumerare septem distinctiones, quae fuerunt in prima creatione rerum, quae omnia aliquo modo pos¬ sunt haberi ex littera Ceneseos.

primo enim fuit ibi distinctio omnino extremorum, quia fuit ibi distinctio supremi extremi. i. caeli Empyrei ab infimo extremo. is. a terra. Et hoc est quod dicitur in littera: In principio creauit Deus coelum, idest supremum extremum, quod est elementum terrae. Et si potest hoc dictum multis modis exponi, iste tamen est modus satis competens sine reprobatione aliorum modorum.

Secundo in prima creatione fuit distinctio non solum caeli, & terrae: sed aeris, & terrae. & hoc potest intelligi cum dicitur: Terra erat inuisibilis. quod ex ponens August. 1. super Gen. ait, quod terra erat inuisibilis, & erat cooperta aquis, vt vi¬ deri non posset. sed oportet, quod ibi per aquas intelligamus aerem nebulosum, & admixtum vaporibus aqueis: ralis enim aqua cooperiebat tunc terram, quia aer sic admixtus, & sic nebulosus velabat, & faciebat eam inuisibilem. Cum ergo dicitur, quod terra erat inuisibilis datur intelligi distinctio terrae ab aere, sicur distinguitur quid quasi coopertum a cooperiente, & velatum a velante.

Tertio fuit ibi distinctio terrae ab aqua. Et quantum ad hoc dicitur, quod terra erat incon¬ posita. Debemus ergo scire, quod in tertia die. quando dictum fuit: Congregentur aquae &c. Et tunc aquae acceperunt quandam ponderositatem: vt non possent stare in aere, sed constringerent se simul: & sua ponderositate tenderent ad locum in¬ feriorem, videlicet ad concauitatem terrae, vbi nunc est mare, vbi congregantur omnes aquae: quia omnia flumina fluunt ad mare: ideo dictum est: Congiegationesque aquarum appellauit maria. & quia aquae sic factae ponderose adhaeserunt terrae: fecerunt quandam compositionem cum terra. vnde Aug. primo super Oen. exponens quo¬ modo terra erat incomposita ait, quod ideo erat incomposita: quia nondum a mari erat distincta, & cincta a littoribus. Ipsa ergo littora cingentia terram: & ipsa maria adherentia terrae faciunt quandam compositionem cum terra.

Quarto erat ibi distinctio ignis ab extremis, & a medijs. quod notatur cum dicitur: Et tenebrae. Per tenebras enim possumus intelligere ignem, qui dicitur tenebra, quia in sua sphaera non lucet, sed est aptus natus recipere lucem. cum ergo tenebea sit priuatio lucis, & priuatio sit carentia rei cum aptitudine habendi; hoc erat tenebra, vel hoc erat corpus tenebrosum, quod caret luce, sed est aptum natum recipere lucem.

Aduertendum ergo quod per hoc, quod ignis dicitur tenebra, vel dicitpriuatus luce, differt ab extremo caeloi est ab Empyreo. quia illud non caret luce, & differt ab alio extremo idest a terra. quia & si terra caret luce, tamen non est apta nata illuminari, loquendo de illuminatione in profundo: cum sit corpus opacum, & ex hoc non sit aptum natum recipere lumen. Dicitur enim ignis tenebra, vt est in sphaera sua. quia quantuncunque sit de na¬ tura lucis, ibi tamen non lucet, sed est aptus na¬ tus recipere lucem. Ignis ergo per hoc quod dictus est tenebra, differt vt patuit, ab extremis: & differt etiam a medijs. omnia autem alia media, praeter coelum Empyreum, & terram, quae sunt extrema: vel sunt inter ignem, & terram, cuiusmodi sunt aer, & aqua, vel sunt inter ignem, & caelum Empyreuni: cuiusmodi sunt omnes celi mobiles a globo lunari vsque ad caelum Empyreum. Ignis ergo per hoc, quod dictus est tenebra, differt ab aere & aqua, prout erant tunc temporis. quia ignis erat rarus prout est modo: non habebat ad¬ mixtionem in parte illa sua superiori, vbi non hent modo: sed aer, & aqua, sequendo eorum sententiam, erant tota admixta, & etiam aliquam admixe¬ tionem faciebant in aliqua parte ignis inferioris, vbi etiam nnnc admixtionem aliquam facit aer. tantum enim ascendebant tunc aquae, quantum ascendunt modo quicunque vapores. sed vide¬ mus quod nunc aliqui vapores ascendunt ita alte quod igniuntur, & videntur esse stellae cadentes. vbi enim hoc fuit, vel est aer admixtus igni, vel econ¬ uerso, cum sit ibi tanta calefactio, quod igniuntur vapores. Dicemus ergo, quod per hoc, quod ignis dictus est tenebra, differt a medijs, quae sunt inter ipsum & terram: item differebat tunc ab aere sic conuoluto aquis, quia ille aer tunc non erat tenebra, quia licet careret luce, non tamen erat aptus natus recipere lucem, vt aptus erat ignis, qui erat rarus in sua parte superiori, vbi admixtione carebat. Differt etiam per hoc ignis ab alijs medijs, idest differt ab omnibus caelis mobilibus per hoc, quod dicebatur tenebra. quia coeli planerarum, & caelum sidereum aliquid habebant de lumine, vbi debebant esse planetae: & vbi dembant esse sidera, plus, quam haberet ignis, vt infra patebit, vbi age¬ mus de luminarijs caeli. differt etiam ignis sic acceptus a caelo aqueo, quod est vltimum mobile. quia illud caelum non est nec tenebra, nec erat tunc omnino tenebra, quia irradiabatur, & illuminabatur tunc, & nunc a caelo Empyreo, quod est totum luminosum.

Quinto in ipsa prima creatione rerum erat a aliqualis distinctio ignis. nam non solum generaliter ab omnibus, sed specialiter distinguebatur ab aere, & aqua. quod datur intelligi per¬ hoc, quod illae tenebrae, per quas intelligebatur ignis, erant super faciem abyssiid est erant in superfi¬ cie abyssi: hoc est aeris admixti aquae, qui tunc po¬ terat vocari abyssus propter aquam, quam habe¬ bat admixtam. Ad litteram ergo: Tenebrae id est ignis erant in superficie abyssi id est erant in superficie ae¬ ris, sic admixti aquae, & distinguebatur ab illo ae¬ re sic admixto, sicut illud, quod est in superficie, ab eo, quod est superficies.

Sexto, & septimo in prima creatione erat distinctio mediorum ab extremis, & mediorum ab inuicem. quod datur intelligi per hoc, quod di¬ citur, quod spuns Domini ferebatur super aquas. Spiritus enim Domini ferebatur, & mouebatur super aquas: non in se, cum sit omnino immobilis: sed dicebatur ferri, & moueri super aquas, quia faciebat illas aquas ferri, & moueri: in quo motu possumus intelligere distinctionem mediorum ab extremis, & distinctionem mediorum ab inuicem. nam si consideremus ipsum motum, intelligemus distinctionem mediorum ab extremis: & si consideremus proprietatem illius motus, intelligemus distinctionem mediorum ab inuicem.

Propter primum sciendum, quod omnia alia sunt mobilia, & sunt media inter coelum Empy¬ reum, quod est supremum, extremum, immo¬ bile: & terram. quod est aliud extremum infimum, & immobile. Et si dubitatur nunc, vtrum omnia ista sint mobilia quantum ad nunc, quantum ad tunc dubitari non debet. Imaginabimur quidem, quod sicut nunc primum mobile suo motu circumuoluit omnes alios celos inferiores, & ignem, & aerem: nisi aerem illum clausum inter montes, qui obstaculo montium non potest circumuolui circumuolutione coeli, vt declarari habet in Meteoris: sic, & tunc primum mobile, quia statim ab ipsa creatione incepit moueri: incepit circumuoluere omnes coelos inferiores, & incaepit circumuoluere elementum ignis aeris, & aquae. quia tunc elementum aquae erat commixtum cum elemento aeris. omnes ergo coeli, & omnia elementa, quae sunt inter Empyreum, & terram ( excepta terra, & si qua detinebantur obstaculo terrae) ferebantur, & mouebantur tunc per spiritum Domini. Aquae ergo, & quae propter sui labilita¬ tem possunt signari omnia ista media, ac labilia, & mobilia, ferebantur a spiritu Domini, vt est per¬ habita manifestum.

Patet ergo, quod si consideremus illum motum in se, quem faciebat tunc Spiritus Domini: datur intelligi distinctio mediorum ab extremis: idest ab Empyreo, & terra. quia omnia illa media erant mobili,, & mouebantur: praeter coelum Empy¬ reum, & terram. Sed si consideremus illum motum primum non secundum se, sed secundum suam proprietarem, sic dat intelligere distinctio¬ nes mediorum ab inuicem. quia ille motus erat proprius primi mobilis, & secundum proprietatem distinguebat ipsum ab omnibus alijs inter¬ medijs, quorum non erat proprius.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod omnia fuerunt facta simul in materia, sed non fuerunt simul distincta specie: non, quod nulla fuerit ibi distinctio, cum ex littera Sen. simul cum creatione assignatae sint multae distinctiones. sed dicuntur tunc entia fuisse indistincta, quia non erant ita distincta sicut fuerunt Postea.

Ad secundum dicendum, quod illa materia informis non erat spiritus, non corpus, non color, non figura. quia materia illa omnia ista prae¬ cessit origine: non, quod omnia praecesserit tempore, vt ipsemet Aug. vbi de ista materia loquitur, se exponit.

Ad tertium patet solutio per iam dicta, quod materia informis est fundamentum naturae, & nihil est ibi distinctum: non quod materia sic accepta. praecedat, omnia. alia tempore, sed origine.

Ad quartum dicendum: quod, vt patet, opus creationis fuit ante omnem diem: & per sequentes dies fuit opus distinctionis: non, quod nulla distinctio fuerit cum opere creationis: sed quia non fuit tanta, sicut post illud opus¬

ARTIC. II. An opur distinctum differat ab¬ opere creationis. Conclusto est afffrmariua.

Aegid. 1. p. Hexam. cap. 11. 12. &c.

SECVNDO quaeritur de ope¬ re distinctionis per respectum ad opus creationis quantum ad differentiam. Vtrum differat hoc ab illo: & vtrum fuerit factum hoc post illud

Et videtur, quod non. quia maxima distinctio est per formas indiuiduales. nam indiuidua vniuntur in specie: species in genere: gene¬ ra in analogo, & sicut ab indiuiduis ascenditur ad analogum vniendo: ita ab analogo descenditur ad inferiora distinguendo. quando autem peruentum est ad indiuidua, quae sunt maxime inferiora: peruentum est ad maxime distincta. sed creatio terminata est ad res indiuiduas, quia vniuersalia nec agunt, nec patiuntur, nec fiunt nisi factione indiuiduorum. vltra creationem. ergo quod terminatur ad indiuidua, non est aliud opus distinctionis.

Praeterea: coeli, & elementa creata sunt secundum suas formas substantiales. sed formae substam tiales eorum sunt distinctae: non ergo fuit aliud opus distinctionis.

Praeterea: si post opus creationis fuit opus distinctionis: videtur, quod res creatae sunt confusae, & postea factae fuerunt distinctae. videtur ergo re¬ dire error Anaxagorae, & Anaximandri, qui omnia posuerunt facta fuisse confusa, & postea fuerunt facta distincta, quod dicere, omnes sapientes inconueniens reputant.

Praeterea: non est distinctio nisi eorum, quorum potest esse confusio. sed supercaelestia non possunt misceri, nec habere confusionem cum istis infe¬ tioribus, nec ecomuerso: ergo quantum ad super¬ caelestia non fuit necessaria alia distinctio.

IN CONTRARIVM est Magister in lit tera dicens, quod primum opus distinctionis fuit productio lucis. sed huiusmodi productio lucis fuit post opus creationis: ergo opus distinctionis differt ab opere creationis, & suit post ipsum.

Praeterea: in ipsis coelis post opus creationis factum est opus distinctionis. quia factum est firmamentum d est coelum sidereum, quod diuisit a¬ quas ab aquis id est secundum vnum modum exponendi diuisit coelum aqueum ab alijs coelis, qui etiam possunt dici aquae.

RESOLVTIO. opus distinctionis fuit quantum ad esse, apparere, agere, qugmentare, & crescere: Quantum ad omnia fuit in prima die in lucir factione: Quantum ad supercaelestia in secunda die, in factione firmamenti: Quantum ad elementa tantum, in tertia die, in congregatione aquarum.

RESPONDEO dicendum, quod opus distinctionis triplicatum est, siue factum est per tres dies: & opus creationis fuit aliquo modo ante omnem diem. in tribus diebus fuerunt facta ope¬ ra distinctionis, quae tripliciter possumus sepa¬ rare, & distinguere. Primo quantum ad esse. Secundo quantum ad apparere. Tertio quantum ad agere. Quantum ad esse quidem sic patet: quia licet fuerint multae distinctiones factae simul cum opere creationis, vt patet ex quaestione praecedenti: tamen post opus creationis opus distinctionis fuit magis augmentatum, & in tantum fuit augmen tatum, quod extendit se ad omnes principaliores partes vniuersi, vt quaelibet talis pars fuerit magis distincta post creationem, quam in ipsa creatione. In partibus enim vniuersi est dare duas partes omnino differentes: videlicet intelligentias, quas communi nomine vocamus Angelos, & ista inferiora. nam intelligentiae sunt immateriales, & incorruptibiles: haec autem inferiora elementa sunt materialia, & corruptibilia. ne ergo esset vniuersum omnino dissolutum, facta sunt corpora media, cuiusmodi sunt corpora coelestia, quae sunt incorruptibilia, & in hoc conueniunt cum Angelis, & sunt materialia, modo, quo supra diximus. & in hoc conueniunt cum istis in¬ ferioribus elementis. principaliores ergo partes vniuersi sunt substantiae separatae, siue Angeli, Caeli, & Elementa: ideo tribus diebus fuit factum opus distinctionis, quia Prima die, vt diximus, in nostro Hexameron fuit facta distinctio Angelorum. Secunda coelorum: Tertia elementorum. Primum enim opus distinctionis fuit productio lucis, quoqu de luce corporali, & spirituali potest intelligi, vt ait Magister in littera, & verba sic sunt intelligenda, quod primo facta fuit lux corporalis, quae fuit quoddam corpus lucidum, & signabat lucem spi¬ ritualem id est naturam angelicam, conuersam ad Crea¬ torem. & fuit tunc diuisa lux a tenebris idest lux corporalis a tenebris corporalibus, & lux spiritualis a tenebris spiritualibus idest boni Angeli conuersi a malis auersis. Et ex hoc apparet, quod valde fuit modica morula inter creationem rerum, & productionem lucis, & diuisionem a tenebris, quia valde fuit modica morula inter creationem Angelorum, & auersionem malorum: per quam facti sunt tenebrae: & conuersionem bonorum, per quam facti sunt lux: & intantum fuit modica morula inter creationem, & lapsum, quantum ad malos: & creationem, & conuersionem quantum ad bonos: vt Diabolus, qui fuit in veritate creatus, dicatur mendax ab initio, & quasi statim post initiationem, vel initium: & quod in veritate non sterit. in ipsa enim factione lucis corporalis, & diuisione a tenebris fuerunt Angeli tenebrosi diuisi ab Angelis lucidis. Et licet vrrunque¬ fuerit factum eadem die, & eodem instanti i licet di¬ uisio lucis corporalis a tenebris corporalibus, & lucis spiritualis a tenebris spiritualibus: tamen, quia lux spiritualis est longe dignior luce corporali: quia, vt ait Aug. 1. super Genes. Lux, quae primum dicta est, vt fiat, & facta est: etiam prima tum creaturae tenere intelligenda est. Ipsa est intellectualis vita, quae nisi ad Creatorem illuminam da conuerteretur: fluctuaret informiter. Cum autem conuersa, & illuminata est: factum est, quod in verbo Dei dictum est: Fiat lux. quia ergo corporalia quasi nihil sunt respectu spiritualium: diuisio lucis a tenebris competenter attribuitur diuisioni, & distinctioni Angelorum.

Prima ergo die facta est lux, & diuisa a tenebris facta est distinctio Angelorum.

Secunda vero die quando factum est firmamen tum, facta est distinctio coelorum: non quod caeli non essent a natura distincti per suas substantiales formas: sed non erattanta distinctio inter coelos, quanta fuit, quando factum fuit firma¬ mentum. Factionem autem firmamenti possumus intelligere nihil aliud fuisse: nisi, quod tunc¬ firmamentum id est coelum sidereum incaepit moue¬ ri contra motum primi mobilis, vt dicatur factum, quia tunc habere incaepit motum proprium. tunc ergo firmamentum sic motum diuisit inter coelum aqueum, & alios coelos Planetarum. quia tunc manifeste apparuit, quod primus motus, qui incaepit cum mundo, erat coeli aquei, quod est primum mobile, & non erat aliorum coelorum, qui¬ sunt coeli planetarum. qui coeli planetarum etiam aquae dici possunt, vt potest esse per habita manifestum.

Tertia die facta fuit distinctio elementorum: quando dixit Deus: Congregentur aquae in locum vnum, & appareat arida. Erant enim elementa quasi confusa, quia aqua immixta aeri faciebat quandam confusionem in aere. Faciebat etiam quandam confusionem in aliqua parte ignis: saltem in illa parte, vbi ignis est immixtus aeri, & vbi non est purus ignis. Faciebat etiam quandam confusionem in ipsa terra, vt esset inuisibilis, & apparere non posset. sed facta congregatione aquarum, facta est purificatio ignis quantum ad ali¬ quam partem eius. facta est purificatio aeris, & tenuit aqua locum suum, & terra facta est visibilis, vt ex hoc omnia elementa, vel in parte, vel in toto, vel secundum aliquem modum distinctionis acciperent. Cum ergo supra, multis modis diceretur differre, & distingui opus distinctionis ab opere creationis, vt vnus modus esset, quia opus distinctionis post opus creationis est aug¬ mentatum, & creuit quantum ad omnes partes principales vniuersi. quia post opus creationis modo, quo dictum est, facta est distinctio Ange¬ lorum, coelorum, & elementorum: patet, quod talis distinctio potest dici creuisse, & augmenta¬ ta esse. Nam Angeli in ipso opere creationis erant distincti, & differebant secundum naturam, & secundum substantiam. quia quilibet eorum crea¬ tus fuit, vt quaedam substantia, & quaedam forma per se existens: tamen ista distinctio creuit, & fuit augmentata. quando non solum secundum substantiam fuerunt diuisi, sed etiam secundum culpam, & gratiam consummatam. quia conuersi facti sunt lux, & adepti sunt gloriam, & gratiam consummatam. Auersi facti sunt tenebrae, & adepti sunt damnationem aeternam. Secundo distinctio coelorum per factionem firma¬ menti creuit, & est etiam augmentata. nam coe¬ li in ipso suo primordio: in ipsa sui creatione fuerunt creati distincti secundum suas substantiales formas, vt quodlibet hoc modo haberet esse distinctum substantialiter ab alio.

Sed ista distinctio secunda die fuit augmenta¬ ta multum, vt non solum esset distinctio coelorum secundum substantiam, sed etiam secundum motum: quando incaepit firmamentum moueri contra motum primi mobilis, & habere motum distinctum ab ipso.

Tertia vero die distinctio elementorum creuit, & etiam fuit augmentata, quia elementa etiam in principio suae creationis fuerunt creata distincta secundum suas substantiales formas. sed ista distinctio per aggregationem aquarum, & apparitionem aridae intantum est augmentata, vt distinctio elementorum non solum esset secundum substantiam, sed etiam secundum locum. vt ignis remaneret in suo loco purificatus ab a¬ qua quantum ad illam partem, quae patitur ad mixtionem alterius elementi. Potest enim probabiliter credi, quod quantum ignis patitur de ad¬ mixtione aeris, tantum patiebatur de admixtio¬ ne aquae nebulosae, quae toti erat admixta. Aer veto habebat suum locum distinctum ab aqua, & aqua ab aere, & terra, cum non tota cooperiretur aquis. Duo enim dixit Deus: Congregentur aquae, & appareat arida. ex illo enim verbo: Congregentur aquae. apparuerunt distincta tria elementa. quia aqua congregata, & tendens ad locum suum purificauit totum aerem, & quod inficiebatur de igne. Ex illo autem addito, & appareat arida: cum terra non posset apparere, sed tora cooperiretur ab aquis, nisi haberet aliquam gibbositatem: vel illam gibbositatem habuit a principio suae creationis, vt ex sola congregatio¬ ne aquarum apparere posset: vel satis posset pro¬ babilit er dici, quod in illo verbo diuino: & appareat arida: data fuit terrae quaedam gibbositas circa partem septentrionalem, vbi est habitabilis, quae gibbositas remansit apta ad habitandum: cum aquae eam cooperire non possent.

Dub. I. Lateralis. De Distinctione, quantum ad apparentiam.

VLTERIVS forte dubitaret a¬ liquis propter id, quod dicebatur in principali solutione, quod opus distinctionis fuit factum post opus creationis non solum quantum ad augmentare, & crescere, quia post creationem creuit, & augmenta¬ ta est distinctio: sed etiam quantum ad appare¬ re, quia post creationem factum est, vt apparerer maior distinctio in entibus, quam appareret an¬ te. sed iste modus non potest proprie adaptari ad Angelos, quia Angeli in sua propria natura no¬ bis apparere non possunt. sed si apparent nobis: hoc est in corpore assumpto. Formant enim sibi An¬ geli aliqua corpora de ista inferiori materia, in quibus sunt visi hominibus apparere. quae corpora, peracto officio, dissoluuntur, & conuertuntur in praeiacentem materiam: oportet ergo istam apparentiam reterre ad corpora supercelestid, vel ad ista inferiora.

Tripliciter ergo erit ista apparentia distinctionis. Vel quantum ad omnia corpora, vel quantum ad supercaelestia tantum: vel quantum ad elementa tantum. Quantum ergo ad omnia: hoc fuit in prima die in factione lucis, Quantum ad supercaelestia tantum, hoc fuit secunda die in factione firmamenti. Quantum ad elementa tantum: hoc fuit in tertia die in congregatione aquarum. Factio ergo lucis fuit apparentia distinctionis, quantum ad omnia. Nam mhil potest apparere distinctum, vel apparere id, quod est: ni¬ si per lucem. Ideo ait Magister in litrera, quod congrue mundi ornatus a luce caepit: vnde caetera, quae creanda erant, viderentur. Productio ergo lucis fuit opus ornatus, & fuit opus distinctionis. opus quidem ornatus fuit, quia multum fuit decoratus, & ornatus mundus per productionem lucis. Opus autem distinctionis fuit, quia sine luce nihil poterat apparere distinctum. ergo productio lucis quantum ad apparere fuit opus distinctionis: quantum ad omnia vero fuit opus ornatus, quia nec caelestia, nec ista inferiora poterant sine luce apparere distincta.

Sed secunda die apparuit opus distinctionis quantum ad caelestia tantum. Nam facto firma¬ mento, & moto in contrarium primo mobili: facta est distinctio in supercaelestibus, & quantum ad esse, quod pertinet ad quaestionem superiorem, & quantum ad apparere, quia firmamentum sic motum est magis distinctum a primo mobili, quam ante quando mouebatur solo eodem motu cum ipso: & etiam quantum ad apparere, quia ex illo motu cotrario manifeste apparebat, & euidenter ostende batur, quod firmamentum erat distinctum a primo mobili: cum mouere¬ tut motu contrario primo mobili.

Tertia vero die fuit distinctio non solum quantum ad esse, sed etiam quantum ad apparere in ipsis elementis. Fuerunt enim elementa creata distincta quantum ad formas substantiales: sed non fuerunt creata omnino distincta, quantum ad locum.

In tertia ergo die quando congregate sunt a¬ quae in locum vnum, & apparuit arida: facta est diftinctio non solum quantum ad esse, sed etiam quantum ad apparere. Alia enim distinctio est secundum esse. Alia prout est in alio, & alio loco. haec distinctio non solum est quantum ad es¬ se, sed etiam quantum ad apparere. quia res magis apparent distincte, quando habent alia, & alia loca. quando ergo aqua erat ad mixta aeri: licer esset aer secundum naturam distinctus ab aqua; non tamen apparebat distinctus, sed quando quodlibet eorum accepit locum suum: appa¬ tuit vnum elementum esse distinctum ab alio.

Dub. II. lateralis. De distinctione quantum ad agere.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis: cum tria fuerint proposita de opere distinctionis: Vnum quantum ad esse: aliud quantum ad apparere. tertium quantum ad agere: Cum declaratum sit qumo facta fuit distinctio quantum ad esse, quia fuit maior distinctio rerum post opus creationis, quam fuisset in ipsa creatione. quia quamuis in ipsa creatione fuerit aliqua distinctio rerum: tamen non erat tanta, quanta fuit post creationem: propter quod si opera distinctionis augmentauerunt distinctionem, & fecerunt illam distinctionem maiorem esse: non poterat esse distinctio maior: nisi esset maior secundum ali¬ quod esse. Tuit etiam maior distinctio secundum apparere, vt patet ex praecedenti dubitatione.

Volumus ergo nunc declararae quomodo fuit maior quantum ad agere. Dicemus enim, quod cum tres dies sint aslignati distinctionibus rerum: possumus illos tres dies adaptare ad agere rerum, & specialiter ad agere rerum corporalium. inter corporalia quidem videmus duo genera agentitm¬ siue alterantium. Quia quaedam agunt, & alterant non alterata, vt supercelestia: Quaedam autem agunt, & alterant alterata, vt haec elementa. Duos ergo dies dabimus supercoelestibus dicentes, quod eis fuit collata virtus agendi, & alterandi. Et tertiam diem dabimus elementis secundum virtutes actiuas, & passiuas.

Propter primum sciendum, quod in coelestibus propter duo ponimus virtutes alteratiuas: Proptet lumen, & propter motum: propter lumen, quia influentia est magis a luminoso. Supercaelestia enim propter lumen, quod habent, in fluunt in ista inferiora, & alterant ipsa, vt patet de Sole calefaciente, & ex hoc alterante ista in¬ feriora. Patet etiam de Luna infrigidante, & ex frigidatione alterante. Et inde est, quod aliqua sidera dicuntur calida: aliqua frigida: non quod in se sint calida, vel frigida: sed quia in istis in¬ ferioribus habent tales effectus, quia aliqua causant in eis caliditatem: aliqua frigiditatem. hoc ergo supponamus, quod a corpore supercelesti luminoio est maior influentia in haec inferiora, quam a dyaphano.

Secundo corpora caelestia habent influere, & habent alterare ista inferiora per motum. Vnde Philosophus 2. de generatione hanc materiam pertractans: ait, quod idem semper similiter se¬ habens est semper natum facere idem, & ideo cum in istis inferioribus generatio, & corruptio sint contraria: concludit ibi Philosophus, quod vna, & eadem latione coelesti non fit generatio, & corruptio: & ibidem ait, quod ptima latio, quia semper est continua, & eodem modo non habens contrarietatem: non potest poni suffi¬ ciens causa generationis, & corruptionis: sed latio Solis in obliquo circulo, idest in 4odiaco propter contrarietatem, quam habet ex obliquitate sui circuli: vt quoniam aliquando. appropinquat nobis, quando est in signis Seprentrio¬ nalibus aliquando remouetur a nobis: quando est in signis Meridionalibus, causatur generatio, & corruptio in nostris inferioribus partibus. Tantum ergo volumus habere ex verbis Philosophi, quod ex vno motu coelesti eorum eodem modo se habente, non causatur contrarietas, vel non cau¬ satur generatio, & cortuptio, quae habent ad in¬ uicem contrarietatem: sed oportet esse aliquam contrarietatem in motibus coelorum, vt ex eis causetur generatio, & corruptio in istis inferioribus. Et quia primitus in ipsa crearione. mundi non erat in coelestibus contrarietas motuum, sed erat solus motus primi mobilis, qui sempet eodem modo, & vniformiter se habet: cum in factione firmamenti fuerit factus motus contrarius illi motui: patet, quod cum duo requirantur in coelestibus, vt influant, & alterent ista in¬ feriora: videlicet, luminositas, quae fuit facta prima die: & contrarietas motuum, quae incipit secunda die: dicere possumus, quod cc rpora supercelestia in illis duobus diebus aliquo modo acceperunt virtutes actiuas ad agendum in haec inferiora, & ad alterandum ipsa.

Tertia vero dies, quae purificauit elementa, potest adaptari ad virtutes elementorum acti¬ uas, & passiuas: vt elementa sic purificata per conm¬ gregationem aquarum, & ex hoc magis fortificata in suo esse, quia res sicut se habent ad esse, ita se habent ad agere. elementa ergo purificata in suo esse fuerunt fortificata in suo agere. Vnde & aliqui magni Doctores dederunt differentiam in ter opus creationis, & distinctionis. quia opus creationis fuit terminatum ad esse, & ad substantias rerum. opus vero distinctionis, & ornatus ad principia actionis, & passionis, & ad virtutes actiuas, & passiuas rerum. Sed hoc sic fimplici¬ ter acceptum stare non posset, quia virtutes acti¬ uae, & passiuae elementorum sunt quatuor qualitates: calidum, frigidum, humidum, & siccum, quod fuissent ergo creata elementa sine suis qualitatibus, & quod fuisset creatus ignis non calidus, non videtur conueniens. Aliquem ergo modum ad actionem, & passionem: vel aliquem modum ad localem motionem possumus assignare in elementis, quantum ad tertiam diem collatam eis, vt magis exercere possent suas actiones, & suos locales motus. Nam aer, & ignis fuerunt illa tertia die magis depurata, modo, quo supra dixi¬ mus. sicut ergo homo habens magis depuratos humores, est mnagis sanus, & potest magis agere actiones sibi competentes; sic aer, & ignis magis purificata poterant magis agere actiones sibi conpetentes. Aqua etiam congregata accepit quandam virtutem, quantum ad localem motum, & etiam quantum ad proprias actiones. Nam & nunc videmus. quod aqua rarefacta ascendit, quae postea veniens ad mediuminterstitium, vbi¬ est continuum frigus, infrigidata efficitur: ponderosa descendit, & facit pluuiam. Sicut ergo nunc aqua per condensationem in nubibus effi¬ citur frigida, & ponderosa: non est mirum, si tunc congregata, & condensata effecta fuit frigi¬ da, & ponderosa, vt ex his duobus duo sortiretur: ex frigiditate quidem propriam actionem: ex ponderositate vero proprium situm, & propriam locationem. De terra vero nulli dubium est, tunc tertia die fuisse sibi aliquas virtutes collatas. quia non solum dictum est tertia die: Congregentur aquae, & appareat arida, sed etiam dictum est: Germinet terra herbam virentem, & facientem semen, & lignum pomiferum faciens fructum. In quibus verbis intelligimus aliquam vir tutem collatam terrae ad agendum, germinan lum, g ad prod cendum, quae produxit. Patet ergo, quod rtdiffeu opus distinctionis ab opere creatio nis, & quantum ad esse, quia per opera distinctionis res habuerunt magis distinctum esse: & quantum ad apparere, quia separatae apparuerunt magis distinctae: & quantum ad agere, quia celestia, & elementa fuerunt potiora ad agendum, quam fuerint in primordio creationis eorum.

RESP. AD ARG. ART. II.

AD primum dicendum, quod licet non sit descensus infra indiuidua: ipsa tamen indiuidua possunt esse magis ad mixta, & consusa, & magis distincta, & separata: & quantum ad aliquod esse: & quantum ad apparere: & quantum ad agere, vt est per habita declaratum.

Ad secundum dicendum, quod creata fuerunt corpora coelestia, & elementa distincta secundum formas substantiales: tamen in supercaelestibus, & elementis non apparebat illa distinctio, sicut apparuit postea ex productione lucis. Supercaelestia vero non habebant ita distinctos motus, & elementa non ita distinctos situs, nec habebant alias distinctiones iam dictas, sicut habuerunt postea.

Ad tertium dicendum, credendum esse, quod forte Anaxagoras, & alii Philosophi errantes ac¬ ceperunt occasionem errandi ex Scriptura sacra non intelligendo eam. vbi ergo ipsi errando, & non intelligendo dixerunt falsitatem: nos autem pet dicta Sanctorum bene intelligendo, & exponem do, dicimus veritatem.

Ad quartum dicendum, quod indistinctio non solum fit per mixtionem, sed fieri potest alijs modis, vt quae habent vnum, & eundem motum cum alio, videntur forte esse idem cum illo: Caelum ergo, quod nunc est sidereum, videbatur for¬ te tunc idem esse cum coelo aqueo, quia non habebat alium motum ab ipso. Sed secunda die postquam incaepit motu contrario moueri motui primi mobilis: apparut distinctum ab eo, vel saltem apparuit magis distinctum. non ergo solum per mixtionem partium, sed etiam per motum diuersum potest apparere distinctio in entibus. In elementis ergo possemus saluare talem distinctionem, quia elementa aliqua habuerunt tunc aliquam admixtionem ad inuicem: in coelestibus vero fuit distinctio per nouae rei productionem, vt per productionem lucis, quae fuit producta in tali coelo, & non in alijs: vel per noui motus impressionem, vt patet de firmamento, quod incepit moue¬ ri motu contratio prini¬ mobili

ARTIC. III. An Dies distinctionis, & ornatus sint proprie accipiendi. Conclusio est affirmatiua.

Magister sent. d. 13. D. Bonauen. d. 15. Pub. 1. & 2. & att. 1. qast.

TERTIO quaeritur de opere distinctionis quantum ad dies: quomodo accipiendi sint illi dies: in quibus facta sunt ope¬ ra distinctionis, & ornatus. quae quaestio potissime habet locum propter dicta August. referentis illos dies ad cognitionem angelicam. Vniuersaliter tamen¬ dubitatur de illis diebus, quomodo sint accipiendi.

Et videtur, quod non possint accipi siecdie,, sicut accipit Scriptura sacra, secundum quam factum est Vespere, & Mane dies vnus. nam vsita¬ tus motus est, quod dies non solum habet Vespere, & Mane, sed etiam meridiem, quae praecedit Vespere.

Praeterea vuit Magister in litteta, quod dies naturalis sit spatium 2 4. horarum. Nam dies na¬ turalis comprehendit diem, & noctem. debuit ergo dici factum est dies, & nox dies vnus: quo¬ modo ergo dies naturalis comprehendit diem, & noctem, & quomodo totum dicidebeat vna dies, in prosequendo patebit.

Preterea: videtur, quod saltem secundum au¬ gust. non possimus saluare plures dies. Nam plu¬ res dies sunt plures successiones temporum, sed secundum eum omnia ista fuerunt facta simul: ergo, &c.

Praterea: die: non et nisi irtadatolucs: nu¬ per ea, secundum quae hent esse dies. vt si est dies he¬ mispherio nostro: oportet, quod sit irradiatio lucis quantum ad ea, quae sunt in hemisphaerio nostro: sed cognitio angelica non habet aliquas itradia¬ tiones in illis rebus, secundum quas sumuntur isti dies: ergo, & c.

Praeterem die, illi non habuerdt nisi duo Mane ilicet & vespere. sed si haec debent referri ad ali¬ quam cognitionem: cum res habeant cognosci in omnibus illis, in quibus habent esse, & secundum Augustinum super Genesim: res habeant esse triPliciter: in verbo, in mente angelica, & in prorria natura: oporteret, quod quilibet dies haberet tria secundum, quod res habet triplex esse. Sed secundum Scripruram sanctam non aslignantur dies, nisi duo: ergo, &c.

INCORTRARIVM est Augnstinus 11. de Ciuit. & in quaestionibus ad Drosium, & su¬ per Genesim ad litter am: vbi omnes istos dies adaptat ad cognitionem angelicam. Lubium est etiam quomodo accipiendi sint isti dies secundum opinionem aliorum Sanctorum.

RESOLVTIO. bies tripliciter sumi potest. boc est, quantum ad lucem, quantum ad cius partes, eihasiprintipia.

RESPOND EO dicendum, quod cum dies accipiendi sint secundum lucem factam, quia cum facta fuit lux, dictum est per Scripturam sanctam: Factum est Vespere, & Mane dies vnus, cum lux illa facta possit intelligi corporalis, & spiritualis: oportet, quod vtroque modo possint accipi illi dies: Vel prout referuntur ad lucem spi¬ ritualem, quae erat in mente Angeli, & tunc accipiendi sunt illi dies secundum cognitionem angelicam. Vel prout referuntur ad lucem corporalem, & tunc accipiendi sunt illi dies secundum reuolutionem illius corporis lucidi primo formati.

Dies ergo potest tripliciter accipi: Vel quantum ad suam causam, & sic lux dicitur dies: Vel quantum ad alia sua principia, & sic Vespere, & Mane dicuntur vnus dies, sed hoc est quantum ad diei initia: Vel quantum ad suas partes, quia Vespere est principium, vel initium noctis: Mane vero est principium, vel initium diei. sicut ergo dies, & nox faciunt vnam diem, sic Velpere, & Mane, faciunt diem vnam. I. rtio vero modo potest accipi dies, quantum ac suas partes: & cum partes diei sint nox, & dies: hoc modo nox, & dies faciunt vnam diem. S. d hoc forie icietur valde mirabile, quod nox dicatur pars diei. Sciendum ergo, quod nunquam est nox limpliciter, sed semper est aliquo modo dies, quia sempet Sol illuminat aliquam partem terrae, vel aquae. quae cooperit tertam. Si ergo terra: sset tota discooperta: semper illuminaret Sol. liquam pat¬ tem terrae. cum ergo Sol, vel lux illa, quae illo triduo fungebatur vice Solis illuminat hanc Pattem hemisphaerij, vbi sumus, est dies in hac parte, Vbi sumus: quando illuminat aliam partem, est nox, vbi nos sumus, sed est dies in a¬ liqua parte hemisphaerii. Vel ergo secundum duas partes terrae, siue sit cooperta, siue dilcoperta, vel secundum duo hemisphaeria diuidetur tota dies. Nam tota vna dies est reuolutio lucis ab vno mane vsque ad aliud mane, vel ab vno puncto coeli vsque ad eundem punctum. Et quia coelum habet duo hemisphaeria quando illuminat vnum hemispha rium, vbi nos sumus, est vna pars diei: quando illuminat hemisphaerium aliud: licet sit nos nobis: secundum veritatem est tamen alia pats diei.

viso quomodo tripliciter potest accipi dies: Vel quantum ad lucem, quae est causa diei: Vel quartum ad sua Lrincipia, quae sunt Vespere, & Mane: Vel quat rum adi suas partes, quae sunt nox, & dies: vbitunque: inucnitur ratio lucis: ibi Poterit inueniri Vespere, & Mane, & nos, & dies. Et exinde poterit accipi ratio diei, vel ratio diae¬ rum. quia poterunt plures dies accipi secundum pluralitatem rerum, in quibus inuenitur ratio lucis.

De luce autem loqui possumus dupliciter, vel secundum communem acceptionem lucis facientis diem, vel secundum illud, vnde sumitur ratio lucis.

Primo quidem modo, vt communiter homines loquuntur de luce faciente diem, est lux solaris, vel est lux illa, quae in illo triduo fungebatur vice solis. Reuolutio ergo corporis solaris, vel illius lucis de puncto ad punctum faciebat diem.

Alio modo potest accipi lux facies diem, com¬ siderando, vnde sumatur nomen lucis. Nomen¬ enim lucis sumitur a manifestatione: vnde & Philosophus intelligentias, & Deum appellat manifestissima in natura, vt patet ex 2. Metaph¬ cum in eis magis reperiatur ratio lucis, quam in quibuscunque corporalibus. Sic etiam, & Apo¬ stolus Ephe. ait: Omne enim, quod manife¬ stadumem est. Cum ergo res manifestatur omni mon, quo hent esse. quia sicut res se hentad esse, ita se habet ad cognosci, & manifestari: cum res habeat tri¬ plex esse: in verbo, in mente angelica, & in natura propria: omnibus istis modis poterit accipi dies. sed si accipiatur dies prout res habet esse in verbo, illa dies non habebit nisi meridiem. Non habebit enim dies sic accepta nec noctem, nec mane, nec vesperam, sed solum claram lucem. quia omnia ista dicunt aliquid per comparationem ad tenebras. Cum ergo res in Deo sint idem, quod Deus. quia nil est in Deo praeter Deum: cum Deus sit lux, & tenebrae in eo non sint vllae, sic accepta dies erit clara lux sine comparatione ad tenebras. sed si accipiatur lux prout res sunt manifestae in seipsis, vel sunt manifestae in mente an¬ geli, vel etiam prout sunt mamifestae in Deo, non quantum ad cognitionem diuinam, quae semper est clara lux, sed quantum ad cognitionem aliorum, qui videntes Deum vident res in Deo; ipsi angeli, & ipsi sancti videntes Deum vident res in Deo, sed non vident res ita clare, sicut vi¬ det ipse Deus. ita quod visio beatorum, quam habent de rebus in Deo, potest dici mane, & potest dici visio non ita clara, sicut est visio Dei: quam habet de rebus in seipso.

Ex hoc potest patere solutio ad quaesita. quia cum quaeritur quomodo accipiendi sunt isti dies; dici potest, quod praetermissa cognitione diuina, quae semper est clara lux: secundum omnem aliam manifestatio¬ nem, ex qua potest sumi ratio lucis: possunt accipi praedicti dies.

Dub. I. Lateralis. An dies distincfionis, & ornarus multis modis ex communi Sanctorum opinione capi possint. Conclusio est affirmatiua.

vide eosdem Doct. supra citatos.

VLTERIVS forte dubitaret a¬ liquis, cum dies possit accipi tripliciter. Primo videlicet secundum motum lucis facientis diem, secundum quam lucem manifestantur omnia. Secundo prout res manifestancin natura propria. Tertio prout manifestantur in mente angelica. Vtrum primus modus possit adaptari ad dicta aliorum Sanctorum, & Augustini.

Dicendum, quod fic. adaptabimus enim diem sic sumptam ad opinionem communem, siue ad opinio nem aliorum Sanctorum, vt ad opinio¬ nem August. quae sic patent: Nam illa lux fuit facta, vt patet per Magistrum in littera, non mane quando adhuc est aurora, & non est clara lux, & ideo illa lux non fecit primo mane, sed fecit primo vespere, & postea fecit mane, & ideo dictum est: Factum est vespere, & mane dies vnus. Sed dices: Certum est, quod illa lux fecit primo diem, quando peragrauit medium hemisphaerium nostrum, & postea fecit vesperam, quando iuit versus occasum: & postea fecit noctem, quando peragrauit aliud medium hemisphaerium. & postea fecit mane, quando fecit auroram. qua¬ re ergo non fit mentio de die, & nocte, sed solum de vespere, & aurora:

Ad quod dici potest, quod Moyses volens tractare de principijs rerum, quia de talibus tractandum erat in ipsa productione rerum, voluit nomina¬ re diem naturalem, quae continet noctem, & diem a suis principijs, videlicet a vespere, quod est principium noctis: & a mane, quod est principium diei: vt sic vespere, & mane faciant vnum diem. secundum ergo alios Sanctos in sex diebus omnia sunt distincta, & ornata. quia sex reuolutiones illius lucis facientis diem appositae sunt ad haec omnia faciendum. Sed secundum August. omnes isti sex dies non sunt nisi vnus dies. Nam sicut in tex multories dicitur: Dixit; Deus. & tamen Deus non nisi semel locutus est. quia non nisi vnum verbum genuit in quo fecit omnia: propter quod multoties eiixit Deus, est, vnum, & idem verbum multories repetitum: sic vno eodem die, & simul Deus fecit omnia. & cum multoties dicitur vespere, & mane fecisse diem, est vnus, & idem dies multo¬ vies re repetitus. Dicitur tamen Deus in sex diebus fecisse omnia, qui sex dies accipiuntur se¬ cundum Sanctos, secundum sex temporum spatia. secundum Augustinum vero accipiuntur secundum sex rerum genera, prout in littera cumputantur, vt primum genus rerum factarum sit lux secundum firmamentum, & sic de alijs. vnde Augu. primo super Gene. ait, quod potuerunt simul fieri, sed non potuerunt simul dici. origine ergo se processerunt ista non tempore. hoc est ergo, quod Augu. dicit, quod Deus simul ista fecit, & quod sola origine fuit prius in faciendo: tempore fuit prius in narrando. quia non potuit simul dici, quod potuit simul fieri. Illa ergo sex genera rerum in sex diebus facta origine, vel dignitate se poterunt praecedere: sed secundum. Augu. non se praecesserunt tempore, & maxime quantum ad ea, quae sunt in caelestibus: sed secundum alios Sanctos non solum quantum ad elementa, sed etiam quantum ad caelestia fuit productio prius, & posterius tempore.

Dub. II. Lateralis. An Dies distinctionis, &s ornatus secundum genera rerum diuersa sumi possint. Conclusio est affirmatiua.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis, quomodo possint acci¬ pi isti dies secundum diuersa genera rerum. Dicendum, quod vt dicebatur supra, nomen lu¬ cis a manifestatione sumptum est. quia vt allegabat Apostolus, Omne, quod manifestatur, lumen est. igitur cum in qualibet re¬ creata sit compositio ex potentia, & actu, & in rebus materialibus sit compositio ex materia, & forma; ratione materiae in rebus materialibus, vel ratione potentiae vniuersaliter in rebus crea¬ tis sumetur vespere, vel sumetur nox. Ex parte vero formae, vel ex parte actus sumecu mane, vel sumetur dies. In conditione ergo cuiuslibet creaturae aliquo modo vespera praecedit mane. quia prius intelligitur informis, quam formata: sed secundum August. in multis locis super Gene. semper informe origine praecedit formatum. quaelibet ergo creatura est quaedam dies facta ex vespere, & mane, idest composita ex informi, & formato. Cum ergo omnes sex dies possint adaptari ad sex genera rerum materialium; quia prima die fuit facta lux, idest quoddam corpus lucidum, quod est compositum ex materia, & forma: secunda die fuit factum firmamentum, idest coelum sidereum, quod etiam est quid composi¬ tum ex materia, & forma, & sic de alijs; quaelibet talis factio potest dici quaedam dies composita ex vespere, & mane: vel ex nocte, & die. vt siue pro vespere, siue pro nocte sumatur materia: pro mane, vel prodie accipiatur forma. Vnde Augustinus. 2. super Genesim dicit, quod circa speciem facte rei dies appellatus sit: circa priuationem nox, vt nondum specie formata materia nox dicta sit. Erunt ergo sex dies secundum sex genera rerum. quia quaelibet res potest dici dies, cum sit composita ex informi, & formato. ratione cuius est in ea vespere, & mane, & nox, & dies. Sed secundum alios Sninctos ista sex gene¬ ra rerum etiam tempore successiue sunt pro¬ ducta.

Dub. III. Lateralis. An huiusmodi dies secundum angelicam cognitionem sumi possint. conclusio est afirmatiua.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de alio modo accipiendi diem: videlicet, secundum cognitionem angelicam. Dicem dum, quod secundum Augusti¬ num, a quo ista verba videntur sumpsisse originem: Cognitio angelica potest dici vespera, mane, & dies: vt dicat vespera prout cognoscit res in proprio genere: Dicatur mane prout hoc surgit in laudem Creatoris: Dicatur dies prout illam eandem rem, quam cognoscit in proprio genere, cognoscit in verbo, siue in Deo, vbi multo clarius cognoscit eam, quam in proprio genere. immo secundum istum omnia ista possunt esse simul. Nam sicut in ista luce vi¬ sibili videmus, quod secundum eam simul est alicubi mane, alicubi vespera, alicubi dies, sic & ange¬ li simul possunt res cognoscere in proprio gene¬ re, & ex hoc habere vespere, & assurgere inde in laudem creatoris, & ex hoc habere mane, & vi¬ dere eam in verbo, & ex hoc habere diem. Vnde Augustinus 4 super Genesim ait: Illam caelestem Ciuitatem angelorum simul contemplari aeternitatem Creatoris, mutabilitatem creaturae, & lau¬ dare Creatorem; & cum hoc totum simul faciunt, simul habent diem, & vesperam, & mane. Et subdit, quod etiam in hoc mundo visibili, videmus esse diem, vbi est Sol: noctem, vbi non est, vesperam vnde discedit: mane quo accedit. Ex quibs verbis manifeste patet, quid est cognitio vespertina: quid matutina: & quid meridiana. quia cognoscere res in verbo est cognitio meridiana: cognoscere ea in pioprio genere est vespertina. Ex illa cognitione surgere in laudem Creatoris est matutina. Nam mane est initium diei: vespera est finis. & quia res exeunt a verbo, quasi ab initio. quia ibi est inititim operis, & fiunt in propria materia, vel in proprio genere, & ibi terminatur opus: cognoscere res in. proprio genere est cognitio vespertina, quia vespera est finis diei. sed surgere ex hoc in laudem Creatoris est cognitio matutina. quia a Creatore sumpserunt initium quae sunt facta in proprio genere. sicut a mane sumpsit initium dies, quae iam transiuit in vesperum. Verum quia inuenimus multoties ab Augustino, quod cognoscere res in verbo est cognitio matutina: in proprio genere est vespertina: propter quod & aliqui magni hoc idem vocauerunt dicentes, quod cognitio vespertina est rerum in genere proprio: matutina est rerum in verbo, addentes quod cognitio matutina, & vespertina non differunt quantum ad res cognitas, sed quantum ad modum cognoscendi. quia alius modus cognoscendi res, est in proprio genere, & in verbo. Dicemus quod cum ista sint per quandam adaptationem dicta, non est inconueniens de vno, & eodem posse varias adaptationes fieri. sed vt inter adaptationes videatur, quae sit potior; sciendum quod isti sic adaptantes vespertinam, & matutinam ad cognitionem in proprio genere, & in verbo meridia¬ nam cognitionem ponunt in ipso Deo, quam habet de seipso, & de rebus. Sed cum Augustinus omnia ista adaptet ad cognitionem angelicam dicens; eam esse vespertinam, matutinam, & diurnam, non videtur quomodo possit cognitio angelica diurna esse nisi illa cognitio, quam habet de rebus in verbo supernaturaliter adaptetur ad diurnam. Vespertina ergo, & matutina adaptabitur ad cogtiitionem rerum, quam habent naturaliter. Nam naturaliter posfunt cognoscere res in proprio genere, & naturaliter possunt co¬ gnoscere, quod res a Deo habuerunt initium, & processerunt a Deo. prout ergo cognoscunt res in proprio genere, in quo sunt admixtae tenebris, & habent respectum ad noctem, siue ad nihil, quia ex nihilo omnia sunt propucta, potest dici talis cognitio vespertina. sed prout co¬ gnoscunt, quod secundum illud esse, quod habent in proprio genere, processerunt a Deo, & habuo¬ tunt initium a deo, & ex hoc assurgunt in lau¬ dem Dei, potest dici cognitio matutina. & quia vtraque istarum cognitionum potest esse natura¬ lis, & vtranque possunt habere Angeli naturali¬ ter vespertinam, & maturinam, dignum est, vt vtraque istarum cognitionum sumatur secundum naturam. quia cum vespere, & mane sint claritates admixtae tenebris, & cognitio cuiuslibet creaturae, quam potest habere per naturam sit admixta tenebris, dignum est talem cognitionem per vespere, & mane significari debere. Ipsam autem cognitionem supernaturalem, quam habet angeli de se, & de rebus in verbo, diurna vel meridiana dici debet.

Aduertendum autem, quod licet cognitio, quam habet Deus de seipso, & in seipso in infinitum sit clarior, quam illa, quam Angeli supernaturali¬ ter habent in ipso: propter quod meridiana dici potest, & non illa, quam habent supernaturaliter angeli; patet tamen, quod sic procedendo damus cognitionem meridianam Deo: & vespertinam, & matutinam angelis. Sed si volumus omnes illas tres cognitiones attribuere Angelis, quas & Augustinus attribuit, credimus sic dicendum es¬ se, vt est per habita declaratum.

Possumus autem dicere quatuor esse genera cognitionum, quorum duo sunt vespertina, & matutina, quae sumenda sunt modo, quo dictum est. Alia autem duo sunt diurna, & meridiana, quae possunt accipi pro diuersis cognitionibus. nam dies dicitur a dyan Graece secundum Hugu¬ tionem, quod idem est, quod lux Latine vel claritas, vnde in Gene. bene appellauit lucem, diem.

Cognitio ego diurna est idem, quod cognitio lucida, & clara. Cognito vero meridiana erit idem, quod mere lucida, & mere clara.

Cognitionem ergo diurnam possumus adapta¬ re ad Angelos, prout cognoscunt res in Deo. vel in verbo. Cognitionem vero meridianam, idest mere lucidam, & mere claram possumus adapta¬ re ad Deum: prout cognoscit res in seipso, quae cognitio est mere lucida, & mere elara, quia Deur lux est, & in co tenebrae non sunt vllae.

Ad id autem, quod videbatur esse contrarium, quia Augustinus aliquando videtur dicere, quod cognoscere res in proprio genere est vespertina, in verbo est matutina; Dicemus etiam, quod non dum sumus in via cognoscimus res esse in verbo, & in proprio genere. & quia cognoscimus omnia hic a Deo processisse, possumus ex hoc assurgere in laudem Creatoris, quia secundum Augustinum de Trinita. Omnis creatura clamat habere Deum praestantissimum Conditorem, & si nos possumus ista scire dum sumus in via, multo magis possunt Angeli hoc naturaliter scire. Illae ergo duae cognitiones possunt sumi in Angelit prout cognoscunt res naturaliter in proprio genere: & prout cognoscunt eas processisse a Creato re, & exinde laudant, & glorisicant creatorem. & si tamen volumus omnino cognitionem su¬ pernaturalem, quam habent Angeli in verbo, cum nullam cognitionem habeant Angeli clariorem, quia res in verbo non sunt aliud, quam verbum appellare matutinam, non dabimus Angelis nifi duas cognitiones.

Tertia vero, quae est meridiana, quae caeteras superat claritatae, soli Deo erit attribuenda. vnde & si aliquando inueniretur Augustinus sic lo¬ quaens, possemus suam locutionem ad hoc adaptare modo, quo dictum est,

His itaque praelibatis, potest patere quomodo secundum Augustinum accipiendi sunt sex dies, in quibus productae sunt res distincte, & ornate. nam ab ills eisdem rationibus, quae sunt in verbo. vel ab illis eisdem ideis, quae sunt in Deo, proces¬ serunt species in materia propria: vel quaecunque res processerunt in genere proprio, & processerunt species, & similitudines in mente angelica, per quas Angeli habent cognitionem rerum. angelus ego primo cogitauit deluce, vt habet esse in genere proprio, & sic habuit de ea cognitionem vespertinam.

Cogitauit etiam de luce, quod erat facta Deo. & ex hoc surrexit in laudem Dei, & sic habuit de luce cognitionem matutinam, & secundum hoc vespere, & mane fecerunt vnum diem secundum cognitiouem angelicam. Vel si per lucem prima die factam volumus intelligere lucem spiritualem, idest naturam Angelicam, dicemus, quod angelus primo considerauit seipsum, vt est quaedam res in se, & sic habuit de seipso cognitionem vespertinam. consideratur etiam se esse factum a Deo, & ex hoc surrexit in laudem Dei, & sic habuit de seipso cognitio¬ nem matutinam, & sic factum est vespere, & mane secundum cognitionem angelicam dies vnus.

Prima ergo dies facta est in mente Angeli co¬ gnoscendo lucem secundum cognitionem vespertinam, & matutinam. Secunda vero dies facta est per cognitionem firmamenti, siue co¬ gnoscendo distinctionem coelorum secundum cognitionem vespertinam, & matutinam. Tertia cognoscendo, & considerando hoc modo distinctionem elementorum. Quarta cognoscendo, & considerando luminaria coeli, quae sunt ornamenta coelorum. Quinta cognosten¬ do, & considerando pisces, & aues, quae sunt ornamenta elementorum mediorum. Sexta cognoscendo, & considerando reptilia, bestias & homines, quae sunt ornamenta terrae: quae est elementum extremum. Ignis autem nullum habet, nec habuit ornamentum. Voluit enim Deus, quod angelus laudaret eum ex eo, quod fecit ipsum, & ex eo, quod impressit sibi species angelorum, per quas cognosceret alia. & voluit, quod in senario numero, qui est primus numerus perfectus, laudaret ipsum. quia primo, & in principio creauit ipsum perfectum quantum ad cognitionem naturalem¬ quia fecit eum plenum formis, idest speciebus cognoscibilibus, iuxta illud de causis: Omnis intelligentia est plena formis.

Possumus autem in cognitione angelica sal¬ uare rationem diei quadrupliciter. Primo quam tum ad causam, quae est lux. quia per lucem cau¬ satur dies. Secundo quantum ad principalia quae sunt eespere, & mane. quia vespera est principium noctis, & mane diei. Tertio quantum ad partes, sci licet quantum ad noctem, & diem, quae sunt partes diei. Et quarto quantum ad sueceffionem¬ quia vna dies succedit alteri.

Primo ergo in cognitione angelica saluabitur ratio diei quantumn ad causam, idest quantum ad lucem. quia aliqua lux est in intellectu¬ angeli, in qua videt id, quod videt. Nam, quod dicit August. de anima 12. de Trinit. cap. 15. quod anima videt omnia in quadam luce sui generis: possumus & nos dicere de angelo, quod omnia videt in quadam luce sui generis,

Secundo in cognitione angelica possumus saluare rationem diei, quantum ad principia. quia, vt patet per habita, possumus ibi saluare vesperam, que est principium noctis, & mane quod est principium diei.

Tertio possumus ibi saluare rationem diei quantum ad partes. quia sicut saluamus in co¬ gnitionae angelica vesperam, & mane: sic pos¬ sumus ibi saluare noctem, & diem. Nam de vespera itur ad mane, sicut de informi itur ad for¬ matum. cognitio enim vespertina, per quam co¬ gnoscit angelus res in proprio genere se habet ad cognitionem matutinam, per quam cognoscit angelus non solum in proprio genere, sed. vt sunt factae a Deo, & ex hoc assurgit in laudem Dei, sicut informe ad formatum, & per consequens sicut nox ad diem.

Quarto possumus ibi saluare successionem temporis, quae est etiam de ratione diei. Nam licet angelo impressae sint species omnium, tamen non simul considerauit secundum omnes illas species. quia non solum super diuersis speciebus potest habere, & habet diuersas conuersiones, sed super vna, & eadem specie, prout est plurium representatiua potest habere plu¬ res conuersiones, & successiue habere conuersiones illas. licet enim angelus non discurrat, sed cagnoscendo effectum, cognoscat causam: & non componat, nec diuidat, sed cognoscendo substantiam cognoscat praedicatum; tamen non est Deus, sed deficit ab intellectu di¬ uino, vt quando fertur intellectus eius in plu¬ ra simul, non sic clare cognoscit, vel videt ali¬ quod illorum, sicut si specialiter se conuertat super illud, vt ex hoc. dicat August. super Cene. Angelum moueri per tempora, potest refer¬ ri, vel ad varias affectiones: quia modo afficitur ad vnum modo ad aliud, vel ad varias conuersiones super varijs speciebus. quia modo conuertitur super vna specie, modo super alia: vel ad varias couersiones sup vna, & eadem specie¬ quia sup vna, & eadem specie pont se conuertere, ali¬ quando vno modo, vt est representatiua vnius: ali quando alio modo, vt est representatiua alterius.

REST. AD ARG. ART. III.

AD primum dicendum, quod licet dies habeat vespere, & mane, & meridiem: tamen per vespere, quod est principium noctis: & per mane, quod est principium diei, potest intelligi dies com¬ pleta tanquam per sua principia.

Ad secundum dicendum, quod omnia ista fuerunt simul in angelo quantum ad cognitio¬ nem supernaturalem, quam habet in verbo, vbi videt omnia simul: sed quantum ad cognitionem naturaleni potest ibi esse successio. Vel possumus dicere, quod quantum ad cognitio¬ nem naturalem fuetunt in angelo omnia ista simul, quantum ad impressiones specierum, & quantum ad cognitionem quandam quasi ha¬ bitualem. quia simul fuerunt & impressae spe¬ cies omnium, & ex consequenti habuit cognitionem omnium quasi habitualem, sed cognitionem actualem, & plenam de rebus habet per diuersas conuersiones sibi inuicem, & tempore succedentes: iu¬ vta illud Philosophi in Topicis: Scire possumus plura simul: sed intelligere, idest considetare vnum solum.

Aduertendum tamen, quod cum dicimus conuersiones Angeli super speciebus sibi in¬ uicem posse tempore succedere, non oportet, quod istud tempus sit idem cum tempore primi mobilis. quia cogitationes angelorum non mensurantur proprie tali tempore, licet forte pos¬ sint esse cum tali tempore. In cognitione enim angeli supernaturali, quam habet in verbo, non cadit tempus: & illa cognitio siue visio non mensuratur aliquo tempore, sed aeuo. Sed cognitio angeli naturalis, quam habet per species concreatas, successionem patitur, vt angelus non simul eognoscat omnia, quorum habet species, sed successiue cognoscat illa.

Ad illud autem de Magistro in littera, quod dies naturalis comprehendit diem, & noctem, patet solutio per iam dicta. quia per vespere, & mane, quae sunt principia noctis, & diei, comprehenduntur ambo, nox, & dies.

Ad quartum dicendum, quod licet res habeant tripliciter esse: in verbo, in mente angeli, & in proprio genere: Angelus non cognoscit res naturaliter, nisi prout sunt in mente eius, vel non cognoscit eas, nisi per species impressas menti eius. seipsum enim cognoscit angelus per es¬ sentiam suam naturaliter, tamen alia cognoscit naturaliter per species sibi impressas. Cum enim angelus non accipiat cognitionem a rebus, oportet, quod per species sibi impressas cognoscat res i proprio genere, & cognoscat eas esse effectus Dei, & cognoscat romnes illarum esse in mente Dei. non ergo species, per quas angelus habet cognitionem vespertinam, & matutinam, erunt alibi, & alibi: sed erunt in mente angeli, & per illas easdem species habere poterit cognitionem vespertinam de rebus, prout eas cognoscit in proprio genere, & per easdem poterit habere cognitionem matutinam, prout cognoscit eas esse effectus Dei & per focasurgttinlauden Del