Quaestio 3

ARTIC. I An Taeter operetur per Filium. Conclusio est afffrmatiua.

Magiferdtent d. 1 3. p. rho. 5cc.. q.1 3. 4.1. artie 5. Etde Ver. 2 4. artic. 4. I.

D primum sic proceditur: videtur, quod Pater non operetur per¬ Tilium, quia agens per alium nonm immediate attingit effectum, sed attingit mediante illo perr quem agit. sed nullum effectum immediate attingit Filius, quem non immediate attingat Pater: ergo immediate, Filio, vel per Filium nullum effectum producit Pater.

Praeterea praepositio, per, videtur importnre aliquam habitudinem causae. si ergo Pater operatur per Filium, ergo ad operationem Patris, vel quod Pater operetur aliquid, facit Filius aliquid ergo recipiet Pater a Filio, quia recipit hoc, quod operari possit, vel quod operetur: sed nihil recipit Pater ab aliqua alia persona, cum secundum Dionysi. de diui. nom. Pater sit rontana deitatis: ergo &c.

Praeterea secundum Dam. cogitatio Dei est e¬ pus eius. siergo Pater operaretur per Flium, co¬ gitaret per rilium, & esse sapiens perFilium, quod est inconueniens dicere.

Praeterea illud, per quod operatur aliquid, est causa media ad operandum. esset ergo Pater causa prima, & Filius causa media. essent ergo non vna causa rerum, sed duae causae, quod est inconueniens.

IN CONTRARIVM est Apostolus ad Hebraeos. 1. vbi dicitur: Nouissime autem his diebus locutus est nobis Pater in Filio, per quem fecit & secula, idest, per quem fecit mundum.

Praeterea Augustinus in lib. Confess. loquens Deo Patri ait: Vno verbo aeterno,: tibi autem coaeterno dicis quicquid dicis, & fit quicquid dicis.

RESOTVTIO. pater omnia per Filium producit, vt ex rilii productione, et Filium producendi modo, productionis¬ que creaturae, videre licet.

RESPOND EO dicendum, quod triplici via possumus declarare, quod omnia operatur pater per Filium: vt Vna via sumatur ex ipsa prductio¬ ne Filii, vt est quaedam persona producta a Patre. Secunda ex ipso modo productionis Filii, vt quia Filius producitur per ralem modum, videlicet pe¬ modum intelligendi. Tertia via sumatur ex modo productionis creaturae. quia creatura producitur a Deo sicut artificiatum ab artifice. iuxta il. lud: Omnium enim est artifex.

Prima via sic patet: Nam Filius est quaedam res, & quaedam persona producta a Patre, ita quod nihil habet a se, sed totum habet a Patre. ideo di¬ cit Hylarius, quod Filius nihil habet nisi natum i est quod nascendo accepit, & quia Filius nihil habet a se nihil potest facere a seipso. ideo dicitur lo. 5. nec potest Filius a se facere, nisi quod viderit Patrem facientem. quod Aug. exponens ait, quod videre Filii a Patre, hoc est natum esse a Patre. quare sic nihil potest facere Filius a se: sed quicquid facit, hoc habet a Patre. ergo quicquid facit Filius, vt facit illud, hoc est a Tatre, & per consequens illud facit Pater. omnia ergo operatur per Filium, & omnia opera Filii sunt opera Patris, secundum quod diximus. Imaginabimur enim, quod illam eandem substantiam, illam eandem virtutem, quam habet Pater, communicat cum filio, & ab illa vir¬ tute, quae est communis Patri, & Filio, & toti Tri¬ nitari producitur crearura, & quodcunque opus diuinum. Illud ergo opus erit a Patre dupliciter, quia erit immediate ab eo. Nam Pater sic dedit Filio virtutem suam, quia eam totam dedit Filio, & totam sibi retinuit. Si ergo a virtute diuina procedit quodlibet opus, & illa virtus est in Patre. & Filio;, quodlibet opus procedit immediate a Patre, & Filio. vnde bene dictum est de ope¬ te quocunque, quod procedit immediate a¬ Patre.

Rursus bene dictum est de opere quocunque, quod procedit a Patre immediate. nam loquendo de quocunque opere, quod facit Pater, & Filius, patet, quod illud opus erit a Patre, vt fit per virtutem, quae est in Patre: & erit a Patre, prout fit per virtutem, quae est in Filio. quia illam virtutem habet Filius a Patre. Si ergo Pater dedisset virtutem Filio, & non retinuisset eam sibi, omnia faceret Pater per Filium, & omnia faceret mediante Filio. nihil ergo faceret immediate. sed quia sic dedit virtutem Filio, quod totam retinuit sibi, dupliciter operatur Pater quodlibet opus per se, & immediate. Inquantum habet in se illam virtutem, a qua procedit immediate opus, & per Filium mediate. Inquantum illam virtutem dedit Fi¬ lio, per quam Filius facit illud opus; ideo dicit Magister in littera, quod Pater operatur per Filium, quia genuit opificem Filium. Quid ergo est. Patrem generare Filium opificem, nisi dare sibi virtutem operandi, per quam est opifex.

Ad hoc etiam vadunt verba Ioannis Chryso¬ stomi, & habentur in littera: quia si Pater est causa Filii, multo magis est causa eorum, quae facit Filius. nam si quid est causa causae, est causa causati. si Pater est causa Filiji, ergo multo magis est causa causatorum a Filio, siue est causa eorum, quae causat, & facit Filius. operatur ergo Pater per Filium, quia operatur omnia opera, quae operatur Filius.

Aduertendum tamen, quod licet sic loquatur Chrysostomus tantus Doctor, quod Pater est causa Filii, sustinet tale dictum Ecclesia ad exprimendam illam tantam veritatem. quia quicquid habet Filius habet a Patre, & quod nihil habet Filius, nisi quod gignendo dat sibi Pater: tamen nomen cau¬ sae non proprie recipitur in diuinis, quia est causa, ad cuius esse sequitur aliud. Filius autem non est aliud a Patre, sed alius. Quantum autem ad ve¬ tatem quaestionis sufficit, quod Filius sit alius a Patre, & quod virtutem operandi habeat a Patre. quo posito omnia opera, vt sunt a Filio, sunt a Patre. Omnia ergo opera operatur Pater per Filium, quia virtutem operandi omnia opera accepit a¬ Patre Filius.

Secunda via ad hoc idem sumitur, si confideretur modus productionis Filii. nam Pater produxit Filium tanquam suum verbum, quo dicit quicquid dicit, & fit quicquid dicit. Vnde Augustinus in de Trini. loquens de Filio ait, quod est eo verbum, quo Filius, & eo Filius, quo verbum. Si ergo inuestigemus, quid importetur nomine verbi, patebit, Patrem omnia agere per Flium. Verbum enim cuiuslibet rei est idem, quod diffinitio eius. Vnde Augustinus 9. de Trinita. ait: quod diffinitio quid sit temperantia, vel intemperantia. ho¬ est verbum eius. sic enim imaginabimur, quod verbum in voce prolatum est signum verbi in mente concepti. Vnde Augu. 1 5. de Tri. In mente verbi, quod foris sonat, signum est verbi, quod in tus lucet. cum nominamus aliquid ronnem aliquam concipimus in mente de illa re, quam nomina¬ mus, & illa ratio potest dici verbum, potest dici diffinitio, & potest dici speculum. Quod possit dici verbum patuit per Augustinum dicentem, quod verbum exterius significat verbum interius. Quod autem possit dici diffinitio paret per Philosophum dicentem, quod ratio, quam signat nomen, est diffinitio. Quod autem possit dici speculum, patet per Hugo. de angelica natura dicentem, quod diffinitio rei est quasi speculum: in qua ipsius rei na¬ tura cernitur, sicut in speculo corporis compositi imago videtur. Pater ergo intelligendo se gignit in se quoddam verbum, quod est quaedam diffinitio omnium, & quoddam speculum, in quo re¬ lucent omnia. Cum ergo quodlibet agens per intellectum producat in se aliquod verbum, & ali¬ quam rationem, per quam producit rem, quam vult intelligendo facere, Deus Pater producendo Verbum producit quandam diffinitionem omnium, per quod verbum diffiniendo omnia facit quaecunque facit. nam secundum Philoso¬ phium in Meta. A domo, quae est in anima, fit domus in materia. Artifex enim in se concipit rationem domus, vel diffinitionem domus vel verbum domus, & per illam conceptionem vel per illam diffinitionem vel per illud verbum, quod concepit de domo in anima, agit domum in materia. Et si artifex iste materialis per verbum vel per diffinitionem, quam concepit de rebus in se agit res exteriores multo magis Deus per verbum quod gignit in se quod est speculum in quo relucent omnia, vel est quaedam diffinitio, & quaedam ars in qua sunt rationes omnium, & per quam Pater agit, & operatur omnia. vnde Aug. loquens de filio. vi. de Tri. ait, quod est ars quaedam omnipotentis, atque sapientis Dei plena omnium rationem viuentium, & incommutabilium. Quilibet enim artifex agit per rationes, quas habet de rebus apud se. & quia filius est verbum patris, in quo sunt omnes huiusmnodi ratio¬ nes, consequens est, quod quicquid agit Pater, agat per filium.

Diximus autem quod si artifex naturalis, vtpu¬ ta homo per verbum, vel per rationem, quam concipit de re in anima, agit res in materia, quod multo magis hoc facit Deus, quia ad illasrationes, quas concipit homo in anima, non statim fiunt res in materia, sed oportet quod homo per manus suas faciat res in exteriori materia. verum est tamen quod manus hominis exterius dirigitur, & regulatur per rationem, quae est in mente interius. Et hoc modo a domo, quae est in anima. fit domus in materia. quia secundum domum uel secundum rationem domus, quam habet homo in anima, regulat manum suam, per quam faciat domum in materia. sed per ronnes, quae sunt in mente Dei, fiunt res in materia, siue fiunt res in quocunque genere ad solum velle Dei, ideo dictum est, quod omnia quaecunque voluit fecit, quia secundum velle suum per verbum suum vel per rationes aeternas, quae sunt in verbo suo, agit quaecunque agit. ergo diffeientia erit inter agere Dei agere angeli, & agere hominis. quilibet enim istorum agit per verbum, quod habet in mente, & per ronnes quas concipit in seipso. sed angelus verba sua, vel omnes rationes suas. per quas agit non format simul, sed sut cessiue, & per tempora, homo vero nec ronnes, per quas agit, format simul, nec illae ronnes sufficiunt ad agendum. sed oporter, quod motibus manuum vel motibus corporis agat quaecunque exteriua agit. sed Deus ab eterno genuit suum verbum, in quo sunt rones omnium ab eterno, per quas ronnes in suo proprio verbo ordinauit quaecumque erat factu¬ rus in tempore. vnde Augu i i. super Gene. dicit, quod non motibus corporis sicut operatur homo, aut motibus temporalibus sicut operatur angelus, sed eternis atque inconmmutabilibus, & stabilibus ronni¬ bus coaeternis sibi verbi sui operatur Deus. Patet ergo quod si consideramus modum productionis filii, quia producitur vt verbum plenum omnibur romnnibus aeternis, quia omnia facit Deus per illas rationes eternas, omnia facit per verbum, quod est ars plena omnibus rationibus illis.

Tertia via ad hoc idem sumitur, si consideretur modus productionis creaturarum. Dicemus enim, quod productio personarum est ratio pro¬ ductionis creaturarum primo enim Deus produxit filium, & postea per filium produxit creatu¬ ras, vt sit impossibile quod producantur creaturae sine productione filii, & productio filii fuit & est ratio productionis creaturarum. Si enim mundus fuisset ab eterno productio filii, fuisset prior, quam productio creaturae, sicut ratio rei in artifice praecedit rem, cuius est ratio. Quantuncun¬ que enim ponererur mundus aeternus, productio verbi praecessisset productionem mundi. sicut enim modo, quia mundus semper durabit, dici¬ mus qued Deus regnabit in eternum, & vltra. sic si Deus fecisset mundum ab eterno, possemus di¬ cere nunc, quod Deus regnauit ab eterno, & an¬ te. Nam eternitatem creaturae praecessisset eter¬ nitas Dei patris, & Verbi, & Spiritus Sancti. sed de hoc id est de Spiritu gancto agetur in alia quaestio ne. & si posita eternitate mundi, quam falso po¬ suerunt Philosophi, conceptio verbi non praecessisset creaturam duratione, praecessisset origine, & dignitate, quia ab emanatione verbi semper fum¬ psisset originem emanatio creature.

Redeamus ergo ad propositum, & dicamus quod si omnia comparantur ad Deum, sicut artificiata ad artificem. iuxta illud Sapien. vii. Omnium enim est artifex omnem habens virtutem. & Cor men. in Met. vult quod omnia, quae sunt hic inferius pcedunt ab vna arte principali, quae est ipsius Dei.

Si ergo hoc est de ratione cuiuscunque artificis, quod gignat in se verbum, in quo est ratio rei fien¬ dae, per quam facit rem fiendam, consequens est, quod non negemus a Deo agente per intellectum, quod non negamus a quibuscunque agentibus per intellectum. concipit ergo Deus in seipso verbum plenum rationibus aeternis, & plenum rationibus omnium. Deus ergo per verbum, & per rariones illas faciet omnia, quia emanatio verbi erit ratio emanationis omnium, vigitur non solum si consideretur modus emanationis verbi, sed etiam si consideretur modus emanationis creaturarum, quia emanant a Deo, vt artificiata ab artifice: Deus Pater producens verbum, in quo sunt rationes omnium, per illud verbum producit oia.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod nullum effectum immediate attingit filius, quenm immediate non attingat pater. quia, vt patuit, vir tutem illam agendi quam dedit filio, totam sibi retinuit, & habet eam in seipso. prout ergo illam virtutem dedit filio, agit mediante filio, & per filium: prout vero totam retinuit sibi, & habet eam in seipso agit immediate, & per seipsum. vna tamen simplex actio est, qua agit pater, & filius, & rota Trinitas. Illa tamen actio, vel creatio, vel pro¬ ductio cuiuscunque creaturae, est a patre, & est a¬ filio, & est a patre per filium. est enim vna sim¬ plex diuina essentia, & natura est tota in patre, & in filio, & tota est a patre in filio. Ipse enim filius est, quasi quidam flos deitatis, & quaedam pullulatio procedens a patre pullulante, & florente, vt non possit a se agere, sed solum per id, quod habet a patre.

Ad secundum dicendum, quod haec praepositio, per¬ causalitatem notat in filio, non respectu patris, sed respectu creaturae. & pater operatur per filium non seipsum, sed creaturam. operatur ergo pater per filium non aliquid accipiendo a filio, sed vir¬ tutem suam agendi dando, & communicando Filio.

Ad tertium dicendum, quod cum dicitur pater operatur per filium, non intelligitur de operatione, quod est idem, quod esse patris. vnde non concedimus, quod pater intelligat per filium, quia cum intelligit per filium, quia cum intelligere patris sit idem quod esse eius, si pater intelligeret per filium, pater esset per filium. si cogitatio accipiatur pro ipso actu intelligendi, sicut pater est suum intelligere, & suum intelligere est suum esse, sic pater est suum cogitare, vel suum esse. Aug. tamen in 13. de Ttini. Vult, quod cogitatio sit verbum imperfectum. Et ideo dicit, quod in Deo non est cogitatio, sed verbum quomodocunque tamen accipiatur agere, cum¬ dicimus, quod Deus agit per verbum; videtur intelligi non de agere, quod est idem, quod esse in Deo: sed de agere, per quod alia res a filio producitur, a Deo, quia omnis alia res a filio producitur a patre per filium.

Ad quartum dicendum, quod pater est causa prima, & filius est causa prima: & non sunt duae cau¬ ae primae, sed una causa prima. nam sicut pater est Deus, & filius Deus: & pater, & filius non sunt ni¬ si vnus Deus: sic pater est causa, & filius est causa. pater tamen, & filius non duae causae, sed vna causa. omnis enim causa dicitur esse causa per aliquam virtutem, quam habet in se, & per quam operatm. sicut ergo pater, & filius sunt vnus Deus; sic sunt vna virtus, & vnum lumem, & vna causa. Non enim differt, quod habet pater ab eo, quod habet filius quantum ad rem ipsam habitam, sed quantum ad modum habendi. quia pater illam naturam, & illam virtutem, quam haent, non habet ab alio, sed filius habet ab alio. Et ex isto alio modo habendi o riumn¬ tur veritates multarum propositionnm; videlicet quod pater est Deus, non de Deo: & est lumen non de lumines filius tamen est Deus de Deo, & lumen de¬ lumine. & pater est principium, non de principio: filius est principium de principio. Pater tamen, & filius non duo Dij, sed vnus Deus, vnum lumem, & vnum principium.

ARTIC. II. An Pater, es Filius operentur per¬ Spiritum Sanctum. Conclusio est affirmatiua.

Magister fent d. 19. D. Tho. de ver q 4.

SECVNDO quaeritur: Vtrum Pater, & Filius operentur per Spiritum sanctum. Et videtur quod non. nam Deus pater operatur per sapientiam suam. iuxta illud: Omnia in sapientia fecisti¬ & filius etiam operatur per sapientiam suam, quia est ipsa sapientia. sed Spiritus sanctus non dici¬ rur sapientia patris, & filii. ergo per eum non operatur Pater, & Filius.

Praeterea quodlibet agens agit per virtutem suam, quia ista tria se habent per ordinem secundum Dion. & Dam. Substantia, virtus, & operatio. sed esse sapientiam, & virtutem competit filio & appropriantur fiilio. iuxta illud. 1. ad Corinthios, Praedicamus Christum Dei virtutem, & Dei Sapientiam. cum ergo haec non approprientur Spi¬ ritui sancto, operabitur per Filium, & non per Spi¬ ritum sanctum.

praeterea omnis creatura procedit a Patre, & Filio, & a tota Trinitate tanquam artifice. quia tota Trinitas est quasi quidam artifex omnis creaturae. sed quilibet artifex operatur per suam artem. cum ergo spiritus non dicatur ars Patris, & Filii: ergo, &c.

IN CONTRARIVM est Magister in littera dicens, quod per Spiritum Sanctum dicitur operari siue Pater, siue Filius. quia ab vtro¬ que procedit Spiritus sanctus, factor omnium, ergo &c.

praeterea Dio. 4. de diui. nomi. ait: quod amor, qui est in Deo, mouit ipsum ad operandum, amor¬ ergo fuit causa, quare Deus operaretur, ergo per amorem facit quicquid facir. sed Spiritus sanctus est amor Patris, & Filii: ergo &c.

RESOLVTIO. pater, & Filius operantur per Spiritum sunctum quatenus Spiritus sunctus est res in se: & persona producta. Idque patet, si modus producendi Spiritum sanentum consideretur: quonamue pacto res crea¬ ra producantur.

RESPONDEO dicendum, quod illis tribus vijs quibus declatauimus Patrem opetati per filium, declarare possumus patrem, & filium ope¬ rari per spiritum sanctum. Erit enim prima via prout Spiritus sanctus est quaedam res in se, & quaedam persona producta a patre & filio. Secunda sumetur, si consideretur modus productionis spiritus sancti. Tertia autem via sumetur ex modo productionis creaturae.

Prima via sic patet: sicut enim pater dat esse fi¬ lio, & dat ei omnia, quae habet: ita quod nihil habet filius a semetipso, sed totum habet a patre. quod ergo filius habet, & quod sit opifex, & quod habeat virtutem agendi, totum habet a patre; ideo pater operatur per filium, vt dicebatur, quod quicquid operatur filius operatur pater: sic quia spiritus sanctus habet naturam, & esse quicquid habet, habet a patre, & filio. Propter quod, quod sit opifex, & quod sit factor rerum habet a patre, & filio. omnia ergo opera eius operatur pater, & filius, & ex hoc dicuntur operari per ipsum pater, & filius.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex modo pro¬ ductionis Spiritus sancti. Nam sicut filius producitur per modum intellectus, quia pater intelligenm do se producit verbum, quo dicit omnia, sic pater & filius producunt spiritum sanctum per modum voluntatis. quia pater, & filius volendo se, & diligendo se producunt quendam amorem, qui est spi¬ ritus sctuns, quo diligunt oia. nam quilibet amans diligit quaecunque amat amore a se procedente. Pater ergo, & filius quaecunque amant, diligunt amore a se procedente, qui est spuns sctuns. sicut ergo ex modo procedendi filii, quia procedit per modum intellectus, & vt verbum, quo pater dicit omnia: & quia dicendo operatur, ideo per verbum operatur omnia sic, quia pater, & filius producunt spiritum sctum per modum voluntatis, qui est amor eorum, quo amant omnia. & quia spiritu sctom amant omnia, spiritu sancto producunt omnia. nam vo¬ lendo, & amando producunt omnia. ideo dicit Diony. 4. de di. no. quod amor, qui est in Deo, non permisit ipsum esse sine germine, quod potest intelligi de germine creaturae. Nam cum amare sit idem, quod velle bonum, vt dicit Philosophus in 2. Rhetoricorum: Deus quia amat creaturam, vult bonum creaturae, & communicat ei de bonitate sua; hoc enim modo Deus producit creaturam, quia communicat ei de bonitate sua. Deus ergo, & dicendo producit creaturam: & amando, & vo¬ lendo bonum creaturae communicat sibi bonitatem suam. quod faciendo producit creaturam, quia nihil est aliud creaturam producere, quam de bonitate sua creaturae communicare. quia ergo De omnia producit dicendo omnia, pater producit per verbum, quo dicit omnia. & quia omnia producit amando, & volendo, Pater, & Filius, & tota Trinitas omnia producunt per Spiritum sanctum, qui¬ est amor diuinus, quo amantur omnia.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex modo pro¬ ductionis creaturarum. Dicebatur enim quod creaturae producuntum a Deo sicut artificiata ab artifice: sed oia artificiata fiunt pe voluntatem artificis, iuxta illud Philosophi in c. Metaphy. Principium artis in artificialibus, est voluntas: & ibidem ait, quod ar¬ tificiatum, & voluntarium est idem.

omnia ergo procedunt a Deo per intellectum, & per voluntatem. Aliquando enim inuenimus, quod scientia Dei est causa rerum, iuxta illud Commentatoris in 12. Scientia nostra causatur a rebus: sed scientia Dei causat res. Et August. 15. de¬ Trin. c. 13. ait. Vniuersas autem creaturas suas spi¬ tuales, & corporales non quia sunt, ideo nouit. sed ideo sunt, quia nouit. scientia ergo Dei est causa rerum, sicut & voluntas Dei est causa rerum: iuxta illud August. 13. de Trin. Voluntas Dei est prima, & summa causa omnium corporalium specierum, atque motionum. nihil enim visibiliter & sensibiliter hoc fit, quod non de interiori inuisibili, & intelligibili aula summi Imperatoris, aut iubeatur, aut peo¬ mittat: & sicut voluntas Dei est causa oium creatu¬ rarum, quas videmus: sic est causa oium, quas non videmus: omnia ergo fiunt a Deo per intellectum, & voluntatem. Quare si modus productionis creaturae est, vt producat a Deo, tanqua artificiata ab ar¬ tisice, cum ois artifex agat per intellectum & volum tatem: omnia producuntur a Deo per intellectum & voluntatem, & vt producuntur per intellectum, ois poducuntur a Deo per verbum: prout vero prducum tur per voluntatem: omnia producuntur per Spiritum sanctum. In illa ergo sancta Trinitate nisi ema naret ibi verbum, nihil produceretur a Deo in istis rebus creatis per intellectum: & nisi produceretur ibi Spiritus sanctus, qui est amor diuinus, nihil emanaret a Deo per amorem & per voluntatem. Propter quod bene dictum est, quod emanatio personarum est ratio emanationis creaturarum: Et si dicatur, In diuinis potest sumi amor essentialiter, & personaliter: Dicemus, quod amor vt in diuinis sumitur personaliter, est ratio emanationis craturarum, vt procedunt a Deo per voluntatem & per amorem.

Adducemus aunt & quartam rationem ad propositum coummunem quaestioni praesenti & praecedenti. Dicemus enim, quod Deus intelligendo se intelligit alia, & volendo & amando se, vult & amat alia. Si ergo intelligere se est causa, quare Deus intelligit alia; & velle, & amare se est causa quare velit & amet alia; illa persona, quae producitur in diuinis, prout Deus intelligit se: erit ratio, & causa qua¬ re producuntur a Deo alia per modum intellectus. Propter quod emanatio verbi diuini est ron qua¬ re producuntur oia alia. propter quod Deus pater producendo verbum diuinum dicit, & dicendo pro¬ ducit omnia alia: sic quia Deus volendo se, vult alia: illa persona, quae procedit ex eo, quod Deus vult se, & amat se: erit ratio & causa quod Deus velit alia, & quod volendo producat alia. quia ergo persona, quae procedit in diuinis per modum intellectus, est verbum, quod procedit a¬ patre: omnia per verbum operatur pater. quia vero persona, quae procedit in diuinis per modum voluntatis est Spiritus sanctus, qui est amor patris & Filii, omnia amant Pater & Filius per Spiritum Sanctum: & quicquid communicant creaturae de honitate sua: communicant ei per Spiritum Sanctum. Quilibet enim Genti¬ lis ponens Deum vnum, & non Trinum: rogeretur ponere, quod Deus intelligeret se, & dili¬ geret, & intelligendo se esset ibi verbum: & dilige¬ do se, esset ibi amor. sed ibi verbum, & amorem non poneret Sentilis esse alias res, nec relatas, nec absolutas; concederet tamen, & cogeretur concedere, quod per verbum illud, quod est in Deo, & per suum intelligere, & per illum amorem, qui est in Deo, & suum diligere Deus produxit omnia. Et verbum diuinum, & amor diuinus esset ratio productionis omnium. Illud ergo, quod dice¬ rent Gentiles de verbo diuino, & amore non existere alias res, nec absolutas, nec relatas, dice¬ mus nos de eis ponendo eas alias res non absolutas, sed relatas: & ponendo ibi veram emanatio¬ nem, & productionem, vt ibi verbum vere ema¬ net, & producatur a Deo, Patre: & ibi amor, idest Spiritus sanctus vere emanet, & producatur a Patre, & Filio, vt ex hoc omnia pater producat, per Verbum, & Pater, & Filius producant per Spi¬ ritum sanctum. a tota enim Trinitate procedit quodlibet opus, quia indiuisa sunt opera Trinitatis, cum sit indiuisa substantia. sed sicut ipsa vir¬ tus, & ipsa substantia diuina in se nullo modo re¬ aliter differens habet aliquem modum se habendi, vt est in Patre, quem non habet, vt est in Filio. quia in Patre est, vt fontana: in Filio, vt pullulatio id est per pullulationem communicata. vel est in patre, vt non accepta ab alio, & hoc modo dicitur fontana. In filio est, vt acccepta ab alio, & hoc modo potest vocari pullulatio. sic ipsum opus, quod proceditur a diuina virtute, & a tota Trinitate, quia diuina virtus est ipsa diuina substantia. ideo tota Trinitas habet vnam, & eandem substantiam: sed sicut huiusmodi virtus, & substantia habent aliquem modum se habendi in vna persona, quem non habet in alia, sic ipsum opus, quod procedit a tali virture, & a tota Trinitate habet aliquem modum se habendi per comparationem ad vnam personam: vel habet aliquem modum respectus ad vnam personam, quem non habet ad aliam, vt dicetur esse a Patre per Filium, & non ecomuerso. Et dicetur esse a Patre immediate, & mediante Fi lio, & tamen non dicetur esse a Filio immediate, & mediante Patre. Et quod dictum est de Patre re¬ spectu Filii, veritatem habet de Patre, & Filio re¬ spectu Spiritus Sancti.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod Deus omnia operatur per sapientiam suam, & omnia operatur per voluntatem suam. creaturae igitur, vt procedunt a Deo per sapientiam, factae sunt a Patre per verbum: prout vero procedunt a Patre, & Filio per voluntatem, & per amorem, factae sunt a Patre, & Filio per Spiritum sanctum. Creaturae ergo quamuis fiant a tota Trinitate, quia indiuisa sunt opera Trinitatis, prout est in¬ diuisa substantia; tamen, quia diuina substantia, & diuina virtus, quae est idem quod ipsa substantia, habet aliquem modum se habendi in Patre, quem non habet in Filio, & in Patre, & Filio, quenm non habet in Spiritu sancto respectu operis creati, prout Pater intelligendo generat Filium, & net Filium operatur creaturam habet aliquam principalitatem, quam non habet Filius: & Pater, & Filius prout volendo se, & diligendo se producunt Spititum sanctum, quem producendo per ipsum producunt creaturam, habent aliquam principalitatem respectu creaturae, quam non habet Spiritus sanctus, sed ex ista principalitate nulla est minoritas in Filio respectu Patris, & nulla est prioritas in Patre respectu Filii, & nullus est ibi ex hoc ordo maioritatis, & prioritatis, quo Pater sit prior Filio, vel Filius sit minor Patre, sed solum est ibi ordo originis, quo Filius est ex Patre, sic etnat & in Spiritu sancto solus est ordo processionis, & productionis, quia Spiritus Sanctus non est posterior Patre, & Filio. nec est minor eis, sed procedit ex eis in Patre, & Filio. ergo quantum ad creaturas est principalitas respectu Spiritus Sancti: quia est productus ab eis, & procedit ab eis, vt ex hoc Spiritus sanctus, quod producat creaturam, habeat a Patre, & Filio: Pater autem, & Filius non habeant ab ipso.

Ad secundum dicendum, quod licet agens agat pe¬ virtutem suam, & Dei Hlius est virtus, & sapientia Patris, prout res procedunt a Deo per intellectum, secundum quem modum Pater operatur per Filium, tamen non excluditur, quin res proce¬ dant a Deo per voluntatem, & per amorem, secum dum quem modum Pater, & Filius operantur per Spiritum sanctum, per quem diligunt creaturam.

Est enim diligenter aduertendum, quod pater non intelligit Filio, ne ex hoc videatur Filius aliquid facere ad esse Patris: sed Pater, & Filius diligunt Spiritu sancto, quia ex hoc non potest dici, quod Spiritus sancto aliquid faciat ad es¬ se Patris, vel Filii. quod totum contingit ex alia, & alia habitudine rerum significatarum. quia no¬ mine amoris non significatur esse. quod si Pater, & Filius diligant Spiritu Sancto, non propter hoc intelligitur, quod ille amor, qui est Spiritus Sanctus, aliquid faciat ad esse Patris, & Filii, quia amor dicit aliquid ab alio: sed intelligere dicit aliquid in alio. & ideo non concedimus, quod Pater intelligat Filio, ne videatur aliquid accipere a Filio. Concedimus tamen, quod Fater, & Filius diligant Spiritu sancto, quia in hoc non datur intelligi, quodaliquid accipiant a Spiritu Sancto.

Ad tertium dicendum, quod Filius est ars Patris, sed artifex non solum operatur per artem, sed per voluntatem. vt quia vult, & amat, & sibi placet opus. Propter quod, si Pater operatur: operatur per verbum. quia se intelligendo producit Verbum, Pater, & Filius operantur per Spi¬ ritum sanctum. quia se volendo, & diligendo, producunt Spiritum Sanctum.

Dub. I. Lirteralis.

SVPRRlitteram dubitaret forte aliquis de hoc, quod dicitur: Factum est vespere, & mane dies vnus. Et postea dicitur, quod ordo naturalis distinctionis dierum est, vt designentur, & com¬ putentur dies a mane vsque ad vesperam. Contra naturam ego computati sunt dies a vespera vsque ad mane.

Dicendum, quod computatio dierum potest esse tripliciter. vel secundum quod requirit ratio¬ dierum in se: Vel secundum, quod requirit ratio dierum in tali materia: Vel secundum, quod re¬ quirit ratio dierum in aliquo mysterio.

Secundum quod requirit ratio dierum in se, videtur esse computandus dies a mane, quia mane est principium diei. Sed secundum quod com¬ putatur dies in aliqua materia, computandi sunt dies secundum illam materiam Vt Medici, qui conm¬ siderant deinfirmitate egroti, computant dies pro¬ ut incipit infirmitas eius. Et ideo a tertia hora in tertiam, vel a sexta in sextam, computant diem sicut incepit infirmitas eius. sic & Moyses volens computare diem, sicut facta fuit lux in illa distinctione, & ornatione dierum, quia illa lux primo facta non incepit in aurora, ita quod dies ille primus non habuit maneid est auroram, & ex hoc non habuit suum initium: nox autem habuit suum initium, quia habuit vespere, computauit diem a vespere vsque ad mane, volens secundum sua initia computare dies.

Tertio secundum quod computantur dies in aliquo mysterio, sic iuxta modum mysterii pos¬ sunt computari dies, vel a vespera, ratione peccati: vel a media nocte, vt aliquam partem habeamus de tertia die, in qua surrexit Christus. secundum eigo alium, & alium modum mysterii potest aliter, & aliter incipere dies, vt patebit inferius.

Dub. I Pitteralis.

LTERIVS forte dubitaret aliquis de eo, quod dicitur, quod illud corpus lucidum non fuit factum de nihilo, sed de materia praeiacente. Sed contra: Stella est densior pars sui orbis, & est plus de materia in stella, quam in aliqua parte sui orbis, sed facere plus de materia est facere hoc ex ni¬ hilo, cum materia non possit fieri ex aliquo, sed ex nihilo, ego &c.

Dicendum, quod solus Deus potest augmenta re materiam, etiam potest inspissare aliquid eo¬ augmentato non, vel nullo addito, & solus potest innouare materiam: vt potest aliquid rarefacere eo non occupante maiorem locum. Materia enim de se non est multa, vel pauca: non est tanta¬ vel non tanta. propter quod non est idem esse materiam tantam, & occupare tantum locum. nam illud idem augmentatum de materia, quod est in vno pugillo aquae, si fiat inde aer, occupabit. 2. pugillos. Deus ergo qui habet potentiam superipsam essentiam materiae, habet potentiam super quantitate eius, vt possit de pauca materia facere multa. hoc tamen non est facere aliquid de nihilo, sed est ipsam materiam augmentare, & facere ipsam esse sub maiori quantitate, quare si inspissatur plus caelum in illa parte, vbi fuit facta lux, potuit hoc fieri virtute diuina illam praeiacentam materiam augmentando, & ex hoc eam magis spissam faciendo. De hoc autem, cum tractabitur de¬ luminaribus coeli, clarius patebit.

Dub. II Larteralis.

VLTERIVS forte dubitaret ali¬ lquis de eo, quod dicitur: Ante lu¬ lcem nec dies fuit, nec nox, licet tempus fuerit. Sed contra: Nox nihil est aliud, nisi aer quidam, vel dyaphanum quoddam tenebrosum. sed ante factionem lucis erat aliquid tale tenebrosum, ergo &c. Dicendum quod tenebro sitas, quae est nox, differt a tenebrositate illa, quae fuit ante lucem tripliciter. Primo quia tenebrositas noctis est per lucem & a luce, quia est vmbra causata a luce, & ex corpore opaco. ex duobua enim causatur vmbra: ex luce, & ex corpore opaco. cum ergo illa tenebrositas, quae erat ante factio nem lucis non esset causata a luce, nox dici non po¬ terat. Secundo differt tenebrositas, quae est nox, a¬ tenebrositate illa praecedente lucem. quia nox est tenebrositas secundum partem: sed illa tenebrositas praecedens erat secundum totum. tunc est enim tenebrositas noctis, quando in vna parte terrae vel in vna parte hemisphaerii est tenebrositas, in alia aunt parte est luciditas, & claritas. Tertio differt illa tenebrositas praecedens a tenebrositate noctis, quia illa tenebrositas erat per lucis negatio¬ nem. quia quandiu stabat mundus sine luce, in nulla sui parte erat aptus natus illuminari. Sed tenebrositas noctis non est per lucis omnimodam negationem, sed per lucis priuationem, quia licet pars illa terrae, vbi non est nos, non illuminatur a Sole, vel ab alia luce: tamen est apta nata illuminari, quia semper Sol post occa¬ sum tendit versus orientem, vt iterum illuminet terram, vel hemispherium nostrum, sicut faciebat & illa lux.

Dub. IV. Ltteralis.

VLTERIVS forte qubitaret qyi lquis de eo, quod dicitur, quod dies potest accipi tripliciter. Vel pro ipsa luce, vel pro aere illuminato, vel pro spatio. 2 4. horarum; quomodo differenter acci¬ piantur isti dies.

Dicendum, quod, prout ista lux dicitur dies, fic est qualitas, quia lux quaedam qualitas est. Pro ut dicitur spatium 2 4. horarum, sic potest dici quantitas: quia est tota circulatio, vel est peragrare tantam quantitatem, sicut est circulatio, quam facit Sol. Prout autem dies dicitur illuminatio aeris, sic dies est pars circulationis, & est dies sumpta artificialiter, prout lux peragrat hemisphaerium nostrum, & illuminat aerem in hemisphaerio uostro.

Vel possumus dicere, quod lux dicitur dies causaliter, quia causat diem. Illuminatio vero ae¬ ris cum motu lucis dicitur dies formaliter, & est dies, quae dicitur artificialis. Sed prout dies dicitur spatium 2 4. horarum, causatur ex peragratio ne lucis, & est dies totalis, vel est dies naturalis co¬ prehendens totam circulationem,

Dub. V Lirteralis.

VLTERIVS forte dubitaret ali¬ quis, quomodo dicitur dies naturalis, & quomodo artificialis. Dicendum, quod dies natura¬ ralis dicitur illud, quod naturali¬ ter fit ex vna circulatione Solis. quod autem sit ibi terra in medio, & quod sit vmbra in hemif¬ phaerio nostro, & ex hoc dicatur nox, vel fiat vmbra in hemisphaerio alio, & claritas in nostro, & dicatur dies, hoc est, vt artificialis, & ex modo loquendi nostro. Sol enim in tota circulatione sem¬ per se vertit quasi eodem modo circa terram, & ex vna parte facit claritatem, & ex alia vmbram. tota ergo circulatio, & quaelibet pars circulationis semper continet claritatem, & vmbram, vt tora circulatio ex hoc possit dici dies ratione claritatis, & tota dici nox ratione vmbrae. Sed quia denominatio debet fieri a digniori, dignius est, quod tota circulatio denominetur a claritate, & dicatur dies, quam denominetur ab vmbra, & dicatur nox. pars ergo circulationis vbi est vmbra, potest dici nox tota: circulatio cvero denominata a digniori, idet, a claritate, debet diel dies.

Dub. IV. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret ali¬ quis de eo, quod dicitur, quod sunt diuersi modi computandi dies, quo modo hoc habeat esse.

Dicendum, quod dies, vt patet, est tota vna reuolutio, quae diuiditur in diem, & noctem. tam ergo in die, quam nocte est dare tria, videlicet principium diei, medium, & finem. Et principium noctis, & medium, & finem. Et quanuis ista omnia videantur sex, tria respectu diei, & tria respectu noctis, tamen non sunt nisi quatuor, quia idem est finis diei, & principium noctis. Nam sicut vespera est finis diei, & principium noctis, ita mane est finis noctis, & principium diei. Nam mane est principium huius, & finis illius. quatuor ergo sunt puncta notabilia in vna tota circulatione solis, quae dicitur vna dies natura¬ lis; videlicet mane, meridies, vespera, & media nox. secundum ergo haec puncta notabilia pos¬ sunt quatuor modis computari dies: Vel ab vno mane vsque ad aliud: Vel ab vna meridie vsque ad aliam: Vel ab vna vespera vsque ad aliam: Vel ab vna media nocte vsque ad aliam: Omnes hae computationes acceperunr suos iudices, vel acceperunt suas gentes sic computantes. Nam Graeci computant diem a mane vsque ad mane. Et iste modus secundum Magistrum in littera est magis naturalis. Arabes computant diem ab vna meridie vsque ad aliam; & videtur hoc satis rationale. Nam si dies dicitur a dyan, quod est clarum, satis est rationale, quod a perfecta claritate incipiat computari dies. Iudaei vero computant dies a vespera vsque ad vesperam, & induunt exemplum Litterae Gen. vbi computatur dies a vespera, cum dicitur: Factum est vespere, & mane dies vnus. Sancta autem nostra Hater Ecclesia computat diem a media nocte vsque ad mediam noctem. quod sacro mysterio factum est: vt tunc incipiat dies, quando primo surgimus ad orandum, quod fit in media nocte, vel quia circa mediam noctem debet pulsari ad Matutinum, vt concordemus cum Psalmista: Media nocte surgebam ad confitendum tibi. hoc etiam non solum factum salubriter, & sacro mysterio, sed etiam factum est vtiliter, vt sciant Sacerdotes quomodo ieiuni debeant celebrare Missam, vt si sentiant se sacerdotes post mediam noctem sumpsisse cibum vel circa: nullo modo debent¬ celebrare, cum non sint ieiuni illa die se. cundum Ecclesiam, quae computat diem ab vna media nocte vsque ad aliam. Si autem haec sumpserunt ante mediam noctem pof¬ sunt secure celebrare. quia cum pertineat ad aliam diem praecedentem, ieiuni sunt pro illa die, qua postea celebrabunt. Dormire autem, vel non dormire nihil ad propositum. si enim sumat cibum vel potum post mediam noctem, siue dormiat, siue non dormiat, non debet cele¬ brate. Esse enim ieiunum vna die, qui celebrat computando diem, vt computat Ecclesia, est per se considerandum. Dormire autem, & non dor¬ mire se habent per accidens, & non sunt ad pro¬ positum.

Potest autem assignari tertia causa huius, quae est quasi quaedam necessitas, & verificentur verba Christi dicentis: Tertia die resurgam. compu¬ otantur enim tres dies accipiendo partem pro toto. stetit enim in sepulchro per aliquam partem e diei veneris: videlicet ab illa hora, qua fuit posi¬ tus in sepulchro vsque ad mediam noctem, & stetit per totam diem sabbati: videlicet a media nocte vsque ad aliam mediam noctem, & stetit per partem diei Dominicae. videlicet a media nocto vsque circa ortum solis, & tunc tertia die resurrexit. Si enim computaremus, vt computant Ara bes, videlicet, a media die vsque ad mediam diem, non solum non stetisset per tres dies, sed nec com¬ plete per duos in sepulchro. Hoc enim modo, vt computat Ecclesia dies, possumus magis saluare ipsum tertia die resurrexisse, vt est per habita de¬ claratum.

Dub. VI. Litteralis.

VLTRRIVS sorte dubitaret aliquis de eo, quod dicitur, quod in Patre monstratur auctoritas. Cum enim vna, & eadem sub¬ stantia simplex sit in Patre, & Filio, & cum Filius per omnia sit aequalis Patri, non videtur, quod auctoritas sit in Patre respectu Filii.

Dicendum, quod cum Pater sit principium Fi¬ lij, est auctoritas in Patre respectu Filii: quia est principalitas in Patre respectu Filii, cum sit principium Filii. quantuncunque ergo rem producunt Pater, & Filius, siue personam diuinam, siue creaturam, illa procedit principaliter a patre. Vnde Augustinus 15. de Trini. ait: Filius autem de patre natus est, & Spiritus sanctus de patre principaliter, & de vtroque communiter procedit. quare si ipsa persona diuina, quae procedit de patre, & filio, communiter procedit a patre principaliter, multo magis creatura, quae producitur a¬ tota Trinitate coniter, producitur a patre principaliter. Sed dices: Simplex est nosse diuinum, simplex est eius velle, per quod producitur crea¬ tura. quom odo ergo vna, & eadem res vno simpli ci nosse, & vno simplici velle diuino producta a¬ tribus personis, porest ab aliqua personarum pro¬ duci principaliter, vel produci ab vna persona per aliam:

Sciendum ergo: quod, vt supra dicebatur, quam tuncunque nosse, & velle diuinum, sit quid sim¬ plex, tamen secundum modum se habendi differt, vt est in vna persona, & in alia. quia nosse est in fi¬ lio communicatum a patre, & non econuerso. Et velle est in Spiritu sancto communicatum a¬ patre, & filio, & non econuerso. igitur cum per illud nosse procedat creatura a patre, procedat prin¬ cipaliter. quia secundum illud nosse pater est principium filii, & secundum illud nosse a patre procedit per filium, quia a patre est communica¬ tum filio. Et quod dictum est de nosse diuino re¬ spectu filii, intelligendum est de velle diuino re¬ spectu Spiritus sancti. Nam cum per velle diui¬ num producat creatura a tota Trinitate, quia secundum illud velle pater, & filius sunt principium Spiritus sanctisa Patre, & filio procedet creatura Principaliter.

Rursus: quia huiusmodi velle communicauit Pater, & Filius Spiritui sancto, secundum illud Velle proredet creatura a Tatre, & Flio pet Spiritum sanctum.

Aduertendum tamen, quod quantuncunque¬ Pater, & filius sint communiter principium Spi¬ ritus sancti, pater habet quandam principalitatem, quia Pater communicat hoc filio, quod sit principium Spiritts sancti: ideo pater, prout producitur crea tura per nosse diuinum, vel per velle, habet quandam principalitatem respectu filij, quia hoc communicat filio. Et pater, & filius habent talem principalitatem respectu spiritus sancti, quia hoc con¬ riunicant spiritui sancto. Vnde Augustinus 5. do¬ Trinita. ait: Sicut Spiritus sanctus est Deus cum Patre, & Filio, & vnus Deus; sic ad creaturam sunt vnum principium non duo, vel tria principia. v¬ num ergo principium sunt Pater, & Filius, & Spi¬ ritus sanctus respectu creaturae; tamen, quod filius sit tale principium respectu Spiritus sancti: habet hoc a patre, ideo Spiritus sanctus principa¬ liter procedit a patre.

Rursus: quia, quod creatura preducatur a filio habet hoc filius a patre, ipsa etiam creatura producitur principaliter a patre respectu filii, & producitur a patre per filium: sic etiam quia Spiritus sanctus, quod sit principium creaturae, hoc habet a¬ Patte, & filio. ideo respectu Spiritus sancti producitur creatura principaliter a patre, & filio, & operantur hoc modo producendo creaturam per Spi ritum sanctum pater, & filius.