Quaestio 1

ARTIC. I. An vere aquae sint super caelos, quae sint eiusdem speciei cum nostris. conclusio est negatiua.

Aegid. in Hexam. p. 2. cap. 13. & 14. D. Tho. 1. 9. qu. ens. art. 2. Et in Quol. 4. art. 4. Item2 senten. d. 12. art. 1. Ale 5. de Ales p. 2. q. 50. D. Bonau. d. I4. art. 1. q. 1. Ric. d 12. q. 1. Pield 12. q 1. Pur. d. 1d. q. t. Brul. d. 14. q. 1. Voril. d. 14. q. 1.

AD primum sic proceditur. vVi¬ detur, quod verae aquae sint su¬ per coelos. Sic enim in littera dicitur: Fiat firmamentum in medio aquarum, &diuidat a¬ quas ab aquis, quod exponens Magister inlittera dicit, quod firmamentum est coelum sidereum, quod diuidit aquas, quae sunt supra ipsum, & istas aquas inferiores. Sed istae a¬ quae inferiores sunt vere elementales, ergo & illae superiores sunt elementales.

Praeterea videtur, quod aquae diluuii fuerint de illis aquis superioribus, iuxta illud Gene. 7. Cataractae coeli apertae sunt, & facta est pluuia super terram 4o. Diebus. Sed ex apertione ca¬ tharactarum coeli non poterat fieri pluuia, nisi de aquis, quae sunt supra coelum: sed aqua pluuiae diluuii fuit eiusdem naturae cum istis aquis, ergo & c.

Praeterea secundum Aug. 2. super Gene. maior est huiusmodi scripturae auctoritas, quae totus humani ingenii perspicacitas. Sed ita dicit Scriptura Gene. quod aquae sunt supra coelum diui¬ sae per firmamentum ab aquis inferioribus. Sed cum Scriptura sacra non distinguat inter aquas istas, & illas. ergo nec debemus distinguere nos, sed debemus dicere eas eem eiusdem naturae cum istis.

IN CONTRARIVM est. quia semper continens respectu contenti, se habet, vt quid for¬ male ad ipsum. vt quia aer continet aquam, est formalior aqua, & ignis formalior aere, & coelum formalius igne. Si ergo verae aquae essent super coelum, aquae elementales essent formaliores coelo, quod est inconueniens dicere.

Praeterea secundum Aug. 2. super Gene. quando verba Scripturae sacrae possumus saluare ex his, quae videmus in naturis rerum, non debe¬ mus ad miraculum recurrere. & quia, vt patebit in solutione principali, sicut saluamus coelum Empyreum, idest igneum super coelum aqueum: ita possumus saluare coelum aqueum sup coelum sidereum. non ergo debemus ad miraculum recurrere, vt ponamus illas aquas eiusdem naturae cum istis inferioribus, quod sine miraculo fieri non posset.

RESOLVTIO. Aquae sunt super caelos non spirituales, sed corporeae, non eiusdem speciei cum nostris, nec eius¬ dem rationis, nisi quantum ad materiam, non autem quantum ad formam.

RESPONDEO dicendum, quod hanc qua¬ stionem, & multas alias in nostro Hexameron de¬ operibus sex dierum diffusius tractauimus. Dicemus ergo, quantum ad praesens spectat, quod in hac materia, aliorum dicta quasi ad modum tri¬ plicem teducuntur. Quidam enim dixerunt veras aquas corporales eiusdem naturae cum istis inferioribus esse super firmamentum, cum Scriptura sacra dicat: Qui etegis aqus superiora eius. Alii autem sunt omnino oppositi, quod aquae illae supercaelestes non sunt corporales, sed sunt ipsi angeli, vel angelorum populi. vtranque autem opinionem inuenimus ab Aug. narratam, fiue tractatam. Nam primam, quod sunt aquae corporales eiusdem naturae cum ipsis inferioribus, inuenimus pertractatam ab Augu. 2. super Gene. Aliam vero, quod illae aquae sunt spirituales, inuenimus narratam ab Augu. 13. Confess. qui ait: Sunt autem aliae aquae super hoc firmamento, credo immortales, & a terrena corruptione semotae. De quibus aquis idem Aug. ibidem ait: Laudent nomen tuum, laudent te supercaelestes populi angelorum, ait etiam de illis aquis ibidem: Vident enim faciem tuam semper, & ibi legunt sine labijs, quid velit aeterna voluntas tua. Videtur ergo velle, quod angelorum populi, & aquae spirituales sint illae aquae. Est aunt & tertius modo dicendi, quod illae aquae secundum sensum litteralem sunt corporales, sed non sunt eiusdem naturae cum istis inferioribus, nisi dicantur eiusdem naturae quantum ad materiam, non autem quantum ad speciem, vel quantum ad formam. Secum dum quem modum loquitur Aug. 2. super Gene. Ex ista materia corporali factum est coelum, cuius multum distat species a terrenis.

Propter primum sciendum, quod ponentes vere aquas corporales esse super coelum eiusdem naturae cum istis inferioribus, tripliciter mouent. Primo ex aquarum tenuitate. Secundo ex earum frigiditate. Tertio ex similitudine, quam habet coelum ad hominem hic inferius existentem.

Prima via sic patet: dicit enim Augu. 2. super Gene. narrans aliquorum opinionem, quod cum cor¬ pus sit diuisibile in infinitum; cum videamus a¬ quas vaporabiles ita tenues esse, quod ascendunt supra aerem, & faciunt pluuiam. quare non posse¬ mus dicere etiam naturaliter ita tenues posse fieri aquas, cum quodlibet corpus sit diuisibile in infinitum, quod etiam naturaliter possent esse supra coelum. ex ipsa ergo tenuitate aquarum, quia possunt fieri tenues in infinitum: arguunt aquas eiusdem naturae cum istis posse esse supra coelum.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex frigiditate aquarum. Dicemus enim stellam, quam vocamus Saturnum, esse frigidae naturae. cum ergo Saturnus secundum se deberet magnam calidi¬ tatem generare in istis inferioribus propter suum rapidum, & velocem motum, videtur istis, quod sitfrigidus, & hoc sit propter aquas, quas habet super iplum infrigidantes eum.

Tertia via sumitur ex similitudine, quam habet coelum ad hominem. Nam cum homo factus sit minor mundus, & dicatur habere similitudinem ad coelum, & in superiori parte hominis sit cerebrum, quod est naturae frigidae, & videamus ipsum esse supra cor, quod est naturae calidae: sic etiam erit in coelo, vt aquis naturae frigidis tegantur superiora coeli. Sed istud sta¬ re non potest. quia, vt supra tetigimus per Au¬ gust. 2. super Gene. Nos conuenit secundum scripturas diuinas quaerere, quemadmodum Deus instituerit naturas rerum, non quod in eis, vel ex eis ad miraculum potentiae suae velit operari¬ Debemus ergo scripturas sacras, quas possumus exponere, ad id, applicare: prout sunt naturae rerum institutae. Non ergo debemus ad mitacula confugere, vbi possumns miracula euitare. Ratio nes autem superius adductae de tenuitate, & frigiditate aquarum, & de similitudine hominis, vel non concludunt, vel magis ad propositum non faciunt, vt in sequenti vlterius patebit.

Secundus etiam modus dicendi est, quod firmamentum factum est inter aquas superiores spi¬ rituales, idest angelos: & inferiores corporales, idest aquas istas. Sed secundum litteralem sensum stare non potest. Nam sicut in alijs, quae ex¬ ponuntur de angelis, semper damus aliquod cor¬ pus: sic & si per aquas superiores volumus intelligere angelos, oportet nos ponere aquas illas esse aliquod corpus. Nam & per lucem primo factam possumus intelligere angelos conuersos, nihilominus illa lux fuit quoddam cor¬ pus lucidum, & per coelum Eimpyreum primo factum possumus intelligere angelos: nihilo¬ minus coelum Empyreum est quoddam cor¬ Ps. Sic, & si per illas aquas superiores volu¬ mus intelligere angelos, hoc tamen non obstante illae aquae superiores sunt quoddam corpus. Quod autem dicebatur de August. 13. Confess. quod aquae ille superiores sunt angelorum populi, Dicemus, quod i psemet Augustinus ne ex hoc aliqui sumerent materiam errandi creden. tes illas aquas superiores esse solum spirituales substantias, & non esse aliquod corpus in secundo libro Retractationum retractat praefatam sententiam dicens: Quod dixi firmamentum factum inter spirituales aquas superiores, & cor¬ potales inferiores, non satis considerate dictum est. Dicit ergo se in exponendo praefata non fuisse considerate locutum, sed inconsiderate. Non quia per aquas superiores non pos¬ sumus intelligere angelos, sed forte ne aliquis erraret credens illas aquas non esse corporales, sed spirituales tantum

Tertius autem modus dicendi, quod ille aquae secundum litteralem sensum sunt corporales, sed non sunt eiusdem naturae cum istis aquis inferioribus, magis concordat veritati. Est enim conso¬ nus scripturae sacrae, & concordat cum his, quae videmus ad sensum. Dicemus quidem, quod sicut in agibilibus Deus non dat nobis omnia parata, sod multoties in sudore vultus nostri vescimur pane nostro: sic & in speculabilibus non dat nobis omnia parata, sed per ea, quae inuenimus in Scriprura sacra, & a Sanctis Doctoribus, & a peritis Gentilibus, & quod scimus ex nostro superaddere, oportet cum multo labore, & poena inuestigare veritatem. A peritis Centilibus, & potissime ab Astronomis inuenimus, & ad sensum patet. nam si quis vellet pe instrumenta Astrone mica laborare, inueniret, quod supra coelum side reum, quod dictum est firmamentum, est aliud coelum reuoluens ipsum. Nam, vt supra dicebamus, quodlibet coelum, quod mouetur diuersis motibus, habet aliquod coelum, supra se reuoluens ipsum. nam si vnum elementum non habet nisi vnum motum proprium, multomagis vnum & idem coelum, quod est magis vnicum, & sim¬ plex, non habebit nisi vnum motum proprium.

Si ergo videmus aliquod coelum moueri duobus motibus, cum ex se non habeat nisi vnum motum proprium; ab aliquo alio coelo, vt supra tetigimus, habet illum alium motum, sed non a¬ caelo inferiori. quia caelum inferius non est aptum natur reuoluere coelum superius: ergo hoc habebit a superiori coelo. & quia compertum est coelum sidereum moueri duobus motibus: Vno ab oriente in occidens super polos mundi: Alio econuerso ab occidente in oriens super polos 4o¬ diaci. oportet super coelum sidereum, quod est sirmamentum, esse aliquod aliud coelum mobile mouens, & reuoluens ipsum firmamentum, Sed cuius naturae sit illud coelum, quod reuoluit firmamentum, vtrum sit totum diaphanum, aut totum lucidum, aut partim sic, & partim sic; omnes rationes nostrae ortae ex sensibilibus, & quicquid sciuerunt dicere Philosophi proprio capite moti non valent aliquid; possemus sorte aliquod probabilitatis dicere, sed nihil cogs einueniremus in talibus. Deus ergo nolems nos dimittere in ignoram tia nra, aliquod pe Scripturam sacram dignatus est no¬ bis aperire de conditionibus illius coeli, cum dixit: Fiat firmamentum in medio aquarum, & diui¬ dant aquas, quae sunt supra firmamentum ab alijs aquis. Si ergo super firmamentum, idest, super coelum sidereum sunt aquae, oportet nos ponere coelum illud, quod per instrumenta Astronomica inuentum est esse super coelum sidereum, & quod habeat aliquas conditiones de conditionibus aquarum. quia aliter non esset vocatum aqueum. sed non videmus in istis aquis aliqui conditio nem, in qua comueniant cum corpore pepetuo, nisi dya¬ phaneitatem. quia vt habet. 2. de aia. c. de lucido¬ Aer & aqua conueniunt in corpore perpetuo. idest cum corpore caelesti in dyaphaneitate. erit ergo illud coelum aquae: vel est totum aqueum: quia totum est dyaphanum. Illud ergo coelum non est dictum aquae, vel aqueum a frigiditate, sed a dya phaneitate. nam frigiditas cum sit forma habens contrarium, formaliter in coelo poni non potest. Effectiue enim possunt corpora supercaelestia poni calida, vel frigida: sed non formali¬ ter: cum omnis contrarietas ab ipsis formaliter sit exclusa.

Dub. I. Lateralis. An rationes aliorum de aquis su¬ per eoelos solui possint. comelusto est affrmatiua.

Aesid. locis supna citatis, & ine. 15. 16.

VLTERIVS circa hoc forte dubitaret aliquis quomodo soluuntur rationes illae: per quas arguebatur, aquas corporales eiusdem naturae cum aquis istis esse supra firmamentum. Dicendum: quod cum ad hoc adduceretur triplex ratio. vna ex tenuitate aquarum: alia ex frigi¬ ditate: alia ex similitudine cerebri humani. omnes praefatae tres rariones nihil ad propositum concludunt, sed prima ex eis est impossibilis. Secunda oppofitum arguit. Tertia propositum non concludit. Nam cum dicitur: Si possunt aquae tenues hic fieri, vt ascendant super aerem: cum possint in infinitum semper fieri magis tenues: quia corpus est diuisibile in infinitum ergo. Respondetur, quod diuisio corporis naturalis non vadit in infinitum. posset enim sic modi¬ cum accipi de aqua, vel de vino: quod si acciperetur minus, non remaneret ibi species aquae, nec species vini. Dato tamen, quod possent fieri sic tenues aquae, possent immisceri aeri. sed non possenr transire sphaeram ignis: quia essent tantae debilitatis: quod statim corrumperentur ab igne & multo magis non possent transire ipsos coelos. de quibus dicitur in lob: Solidissimi sunt quasi aere fusi sint. Insuper posito quod ibi possent esse tales aquae: omnino essent inutiles: quia cum essent tantae raritatis, & tantae debilitatis: non possent reuoluere firmamentum. sed, ut patet per habita, cogimur ponere su¬ per firmamentum aliquod corpus tantae solidi¬ tatis, & tantae virtutis, quod reuoluat ipsum. ideo Magister in littera loquens de huiusmodi coelo¬ aquaeo, dicit ipsum esse aqueum non tenuitate va¬ porabili: sed soliditate glaciali, vel crystallina. 6 verba innituntur verbis Sanctorum dicentium, dictum coelum esse crystallinum, sed siue illud ceelum vocetur aqueum, siue glaciale, siue crystallinum, non sortietur haec nomina a frigiditate, sed a dyaphaneitate. Omnia enim praefata tria nomina, quantum ad propositum spectat, vnum & idem significant. nam ex aqua fit glacies: & glacies diu manens talis in Alpibus propter continuum frigus conuertitur in lapidem & fit inde crystallus. Est ergo prima ratio impossibilis: quod aquae propter sui tenuitatem transcendant coelum: vel, quod sint ibi inutili. ter supra coelum. Secunda vero ratio de frigiditate arguit oppositum: quia aquae tenues sunt aquae calefactae: & ideo propter caliditatem vdl propter calorem incorporatu vaporibus aqueis: vapores aquei ascendunt super aerem vsque¬ ad medium interstitium,: vbi est continuum frigus. Ibi enim fiunt inde nubes: & ibi vapores illi infrigidati faciunt pluuiam, & defcendunt. Si ergo aquae sic tenues tenerent se super firma¬ mentum, essent calidae: immo essent valde calidae, vt in tam eminenti loco possent persistere. Saturnus ergo propter illas aquas fic calidas non infrigidaret nos, sed potius calefaceret. Tertia autem ratio de cerebro hominis non est ad propositum: quia in ipso vniuerso partes collocatae sunt secundum dignitatem, vt caelestia, & incorruptibilia sunt super quatuor elementa, quae sunt corruptibilia: nec sunt eiusdem naturae cum eis. Propter quod aquae illae supercaelestes non sunt eiusdem naturae cum istis elementalibus. Ipsa et elementa secundum, quod sunt magis, & minus di¬ gna habent magis & minus sublimem locum, vel magis & minus infimum: sed in mixto, vt in homine: vel in quocunque animali ordinantur partes secundum exigentiam complexionis mixtae. Embrio enim, de quo fit animal, generatur ex sanguine, & staum in principio apparent ibi qua si tres particulae sanguinis, & de fanguine magis flegmatico fit cerebrum, vt poffit magis de¬ seruire operibus sensitiuis. Ex sanguine autem magis calido, & in flammato fit hepar, vt possit magis deseruire operibus nutritiuis. Ex fangui¬ ne vero magis puro fit cor, vt possit magis dese¬ uire operibus vitalibus. Ex illis itaque tribus particulis sanguinis, vna magis ffegmatica: alia inflammata, & alia magis pura, quae apparent in principio embrionis, fiunt illa tria membra: cerebrum, hepar, & cor. sed hoc est, quia sic requirit complexio hominis, vel alterius animalis. Vel le ergo ex hoc arguere de partibus vniuersi: vbi fit ordinatio secundum maiorem, & minorem dignitatem, non est ad propositum.

Dub. II. Lateralis. An firmamentum diuideus aquas at aquis mnstice possr sumt pro medio aeris interstatio. Conclusio est afffrmatiua.

Aegid. locis sipra citatis, & c. 17. 15.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis: vtrum Firmamentum, qd diuidit aquas ab aquis, possit accipi pro medio interstitio ae¬ ris; Dicendum, quod August. 2. super Cen. multum vr istam opinionem commendare, quod firmamentum accipia¬ tur pro ipso aere, vel pro ipso medio interstitio aeris, quod diuidit inter aquas in nubibus existentes, & aquas inferius permanentes. Nam secundum ipsum non solum communi sermone aer vocatur coelum, sed etiam ipse Dominus suo sermone vocauit aerem coelum, cum dixit: Volucres coeli comederunt illud. Rursus vocauit, vt dicit Augustinus, aerem coelum, cum loquens de nubibus dixit: Faciem coeli noscis iudicare. Si ergo firmamentum illud vocatum est coelum, quod diuisit aquas ab aquis, & aer possit vocari coelum, & diuidat aquas ab aquis, videt, quod firmamentum possit dici aer, vel interstitium illud aeris, quod sic diuidit inter aquas in nubibus, & aquas hic inferius. Sciendum ergo, quod Scriptura sacra licet possit adaptari multis expositionibus, semper tamen vna illarum est magis lltteralis: vt illa, quae magis concordat cum omnibus verbis istius textus. Nam expositio non litteralis non oportet, quod concordet cum toto textu, sed sufficit aliqua esse in textu, quae possimus adaptare ad expositionem illam. cum ergo in littera habeatur: Fiant luminaria in firmamento coeli, & cum ibi habeatur, quod Deus fecit stellas, & posuit eas in firmamento coeli, oportet, quod firmamentum coeli diuidens aquas ab aquis sit coelum, vbi sunt stellae, quod vocamus coelum sidereum. Si ergo alias adaptationes volumus facere, possumus. Sed ista videtur magis litteralis.

RESP. AD ARG. ART. I.

AD primum dicendum, quod secunde Augu. Scriptura sacra etiam paruulis congruens nullius generis verba vitauit. Vnde in scriptura sacra: Et agnus pedicat, & elephas natat. Quaedam enim verba familiaria profert scriptura sacra, quae laici quasi agni sim¬ plices intelligunt etiam non eleuati a terra, sed pedicantes, & se tenentes in terra, & sub illis ver bis familiaribus latent tanta mysteria: vt elephantes idest magni, & subtiles clerici natent, & non possint ibi fundum attingere. Scriptura ergo sacra illud coelum Crystallinum vocat aquas, vt simplices, & grossi possent de eo aliquem intellectum habere, videlicet, quod habeat aliquam similitudinem cum istis aquis, vt quia est dya phanum, vt sunt istae aquae. Tamen non oportet ex hoc, quod per omnia assimiletur istis aquis, & quia non est formaliter frigidum, sicut sunt istae aquae, non est eiusdem naturae cum eis.

Ad secundum dicendum, quod cum dicitur, quod cataractae coeli apertae sunt; lbi coelum potest stare pro aere. & cataractae pro nubibus. Tanta enim fuit tunc inundantia aquarum, & ita nu¬ bes se aperiebant, & immitebant aquam, quod videbantur illae nubes coeli, idest illae cataractae aeris omnino apertae propter tantam emissionem aquarum. Et ista videtur expositio magis litteralis, quodmon ex aquis supra firmamentum fieret illa pluuia, quod esse non posset: sed ex aquis. in nubibus eleuatis, ex quibs videmus fieri plu¬ uiam. Sed si vellemus cataractas coeli vocare corpora supercaelestia, diceremus cataractas coe¬ li esse signa, vel sidera, quae habent efficere plu¬ uias. Cataractae ergo coeli idest signa, vel sidera, vel planetae, quorum est facere pluuiam, ita fuerunt tunc congregata, & tantam pluhiam fecerunt, quod visae sunt cataractae apertae, cum ex eis tanta pluuia causaretur, & tanta descenderet.

Ad tertium dicendum, quod bene patitur Scriptura sacra, quantaecunque auctoritatis existat, quod exponatur. Vnde ille idem August. qui dixit tantae auctoritatis esse Scripturam sacram ait: Quocunquae modo ibi, idest super firmamentum sint aquae, ibi tamen eas esse non dubitamus. In textu ergo scripturae sacrae non dicitur, quales sunt ille aquae, sed dicitur ibi esse aquas. Non autem debemus ad miraculum tecurrere, vbi secui¬ dum naturas institutas possumus Scripturam sacram exponere. Dicemus ergo tales esse illas a¬ quas, quales possunt esse supra coelum, & ideo cum nullae res corporales possint esse supra coelum secundum naturas institutas, nisi sint naturae coelestis, etunt illae aquae naturae coelestis.

ARTIC. II. An firmamentum cum elementis etusdem sit nature. Conclusio est negatiua.

D. Tho. 2. sent. d. 14. art. 2. D. Ponau. d. 14. art. 1. q. 2. Ric. d. 14. q. 3. Landul. d. 14. q. 1. Gorr. d. 1. q. 1. Ioan. Gand. 1. coeli qu. 12.

SECVNDO quaeritur: Vtrum firmamentum sit eiusdem naturae cum istis elementis. Et vi¬ detur, quod sit naturae aqueae. quia Magister in littera dicit, quod coelum, vbi fixa sunt side ra est factum de aquis. sed quod est tale, est naturae aqueae, & est eiusdem naturae cum istis elementis, ergo &c.

Praeterea Augu. 2. super sene. ait, quod super ae¬ rem purus ignis dicitur esse coelum. Vnde etiam sidera, atque luminaria facta coniectant, & vt di¬ cit Magister in littera: iste Augu. consentit huic opinioni, quod firmamentum sit naturae igneae, & quod stellae factae sint de igne.

Praeterea inconueniens videtur, quod de praestantiori elemento non fiat speeialis mentio in lit¬ tera Gene. sed ibi fit mentio de terra, de aqua, & de abysso, quae fuit aer inuolutus aquis de coelo, & de firmamento: oportet ergo, quod ignis, quod est nobilissimum elementorum, intelligatur per aliquod istorum: sed non per coelum. quia per illud intelligitur coelum Emprreum, naeeperalia dement. intelligitur erse rat sit mamentum.

Praeterea semper agens affimilat sibi par¬ sum, sed videmus aliqua corpora supercaelestia calefacere, ergo ipsa sunt calida. sed omne ca¬ hidum aut est ignis, aut participat naturam ignis, cum esse primum calidum competat igni, ergo &c.

Praeterea esse corpus subtilissimum dicitur competere igni. sed quod per superabundantiam dicitur, vni foli conuenit, vt potest habe¬ ri ex 1o. Metaph. ergo quicquid erit corpus subtilissimum, vel erit ignis, vel participabit naturam ignis. sed coelum est corpus subriliffimum, ergo &c.

IN CONTRARIVM est. quia coelum a Philosophis appellatur quinta essentia per differentiam a quatuor essentijs quatuor elementorum. ergo non est de natura, nec de essentia alicuius quatuor elementorum.

praeterea quodlibet quatuor elementorum est corruptibile: coelum autem est incorruptibile. sed corruptibile, & incorruptibile differunt genere, vt vult Philosophus in 1o. ergo coelum non solum non est de natura alicuius elementorum, sed differt genere a quolibet eorum.

RESOLVTI.. caelum aqueum eiusdem rationis cum bis inferioribus non nisi secundum quid, materialiter, & analagice: hoc est: diapbaneitate, & claritate.

RESPONDEO dicendum, quod de na¬ tura coeli multi multipliciter sunt locuti. Nam & primi Philosophantes omnia corpora posuerunt eiusdem naturae, & secundum quod variabantur loquendo de principijs, sic variabantur loquendo de principiatis. Nam aliqui principium omnium posuerunt aerem, & ex illo faciebant omnia alia: Alii ignem: Alii athomos, idest corpora quae lam indiuisibilia. Cuius opinionis fuit Democritus, cui fuit curae de omnibus disserere. Nam per alios, & alios athomos, vel per eos¬ dem athomos aliter, & aliter dispositos redde¬ bat rationem de omnibus. Empedorles autem posuit sex principia rerum, quatuor elementa, & litem, & amicitiam. Quando ergo quatuor elementa amicabantur in compositione alicuius rei fiebat genera tio illius rei: quando autem per litem se separabant, fiebat corruptio eius. Coelum autem dixit incorruptibile. quia in com¬ positione eius non interuenerat lis, per quam posset corrumpi. Posuit ergo coelum composi¬ tum ex quatuor elementis sine lite. Omnes ergo primi Philosophantes posuerunt coelum de natura elementorum. Philosophus autem dixit ipsum esse alterius naturae ab istis elementis. Nam cum omnia, quae sunt hic inferius, sint elementa, vel mixta ex quatuor elementorum, vel ex aliquibus eorum, sicut sunt ea, de quibus de¬ terminatur in Meteoris, vt nubes, pluuiae, venti, & talia omnia ista, vel sunt grauia, vel leuia. ipsa etiam mixta, quae sunt composita ex omnibus elementis, sortiuntur locum ab aliquo elemento. quia secundum quantitatem molis domi¬ natur in eis: coelum ergo cum secundum Philosophum in primo coeli, & mundi, non sit graue, neque leue, non est de natura alicuius istorum. Sed sicut dissenserunt inter se Philosophi ipsi, ita & Sancti videntur inter se de hoc difcrepare. quia Dionysi. 4. de Diui. nomi. loquens de substantia coeli ait, quod non est au¬ gmentabilis, non est minorabilis, sed est inuariabilis, & concordat cum Philofopho dicente, coelum non suscipere peregrinas impressio¬ nes. propter quod secundum materiam est se¬ motum ab omnibus istis. Augustinus vero vi¬ detur magis sequi Platonem, vel alios Philosophos, quam Aristotelem. videtur enim consentire illi opinioni, quod de igne facta sint lumina coeli, vt habetur in littera. Vt ergo inter tot diuerfitates aliquam veritatem conferamus; Dicemus coelum esse eiusdem naturae cum istis in¬ ferioribus; potest intelligi tripliciter, Aut fecundum quid, & materialiter: Aut per aliquam assimilationem, vel analogiam: Aut simplici ter, & formaliter. Si intelligatur secundum quid, & materialiter, posfumus concedere sic esse. Nam materia coeli si esset absoluta ab omni forma esset eadem: vel non haberet per quid differret ab ista materia, sicut probauimus supra per Augustinum, quod coelum habet eandem materiam cum istis terrenis, sed specie longe distat ab eis. Hoc ergo modo potest dici coelum factum ex aqua. quia materia illa informis, de qua facta sunt omnia in scripturis vocata est aqua. Materia enim est penitus informis, secundum quem modum est eadem in coelo, & in istis inferioribus, potest dici aqua. quia sicut in huiusmodi materia est aptitudo ad recipiendum formas, sic in: quis est aptitudo ad recipiendum imagines facierum, & aliquarum formarum. Ipsa etiam Scriptura facra corpora coelestia vocat aquas.

Secundo potest intelligi coelum esse eiusdem naturae cum istis inferioribus per quandam assimilationem, & analogiam, & hoc esse non po¬ terit nisi in duobus, in dyaphaneitate, & claritate. secundum hoc ergo poterit conuenire cum¬ igne quantum ad luciditatem: & cum aqua, quantum ad dyaphaneitatem. habet enim coelum suas stellas cadentes, vt quando vapores sicci ascendunt vsque ad locum, quo attingit calor ignis, succenduntur, & videntur esse stellae cadentes Dicta ergo Sanctorum non sunt ad prauum sensum adaptanda, nec calumniose improbanda, sed ad bonum intellectum reducenda, & pie ir¬ terpretanda. Ipsi ergo coeli quantum ad dya¬ phaneitatem possunt dici esse facti de aqua. quia secundum dyaphaneitatem habent quandam analogiam, & quandam assimilatio nem cum aqua. propter luciditatem possunt dici facti ex igne, vel possunt dici ignei, quia in hoc concordant cum igne.

Tertio vero si dicatur coelum eiusdem naturae cum istis simpliciter, & formaliter: nullo modo stare potest hoc, nec etiam quantum ad formam, vt est principium motus. Nam aliqua sunt grauia, & mouentur ad medium: & aliqua leuia, & mouentur a medio. aliqua neutra, neque grauia, neque leuia, & mouentur circa medium. omnia autem haec inferiora, vel sunt grauia, & mouentur ad medium: vel sunt leuia, & mouentur a me¬ dio. Coelum autem longe distat secundum naturam ab eis. nam nec est graue, nec est leue, nec ad medium, nec a medio mouetur, sed circa medium, quae omnia habent declarari in primo coeli, & mundi.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod firmamentum dicitur esse factum ex aquis ronne illius informis materiae: ex qua facta sunt oia, & hoc modo diuidit inter aquas, & aquas, quia diuidit inter coelum aqueum, quod est supra ipsum, & istas aquas inferiores, quae sunt ab ipso. Vel diuidit inter aquas, & aquas, quia diuidit inter coelum aqueum, quod est supra ipsum, & primum mobile, & sphaeras Planetarum, quae sunt sub ipso. Omnes enim planetae sunt sub celo sidereo, quod dicitur firmamentum: sphaerae ergo Planetarum, quae sunt sub firmamento, possunt dici aquae ratione dyaphaneitatis, & ipsum coelum aqueum, quod est supra firmamen¬ tum, potest dici aquae propter dyaphaneitatem. Firmamentum ergo modo, quo diximus, est in¬ ter aquas, & aquas. Ipsum ergo firmamentum quantum ad dyaphaneitatem non debet dici aquae, quia non est dyaphanum, nec transparens, sicut sunt sphaerae Planetarum, & celum aqueum: inter quae situatum est firmamentum. Si autem dictum firmamentum potest dici aquae: hoc erit solum ratione materiae: prout factum est de illa materia, quae, vt informis, in scripturis vocata est aqua.

Ad secundum de August. dici potest, quod luminaria coeli facta sunt de igne, & coelum di¬ citur naturae igneae, non a calore, sed a splendo¬ re, cum in splendore habeat aliquam assimilationem ad ignem, vt ad ignem, qui est carbo. quia sunt aliquae Stellae rubeae cadentes, quasi, vt ignis carbo. Cuiusmodi est planeta ille, qui dicitur Mars, qui totus videtur igneus. Vel est ista similitudo ab igne, qui est flamma, sicut sunt quaedam Stellae clarae, quae vi¬ dentur lucentes, quasi quaedam flammae. Vel erit ista similitudo quantum ad ignem in sphae¬ rasua¬: vbi est dyaphanus, & transparens, & sic poterit esse similitudo coeli ad ignem quantum ad suas partes dyaphanas, & transparentes

Ad tertium dicendum, quod de nobilissimo elemento, vt est de igne, non fit mentio in Genes. sub propria forma. quia Moyses loquens populo rudi, qui de igne in sua sphaera, vbi est pu¬ mum elementum, uon poterat habere sufficien¬ tem cognitionem: ideo subticuit, nec sub proprio nomine locutus est de ipso. sic etiam non est locutus de aere, quia aer est inuisibilis, & inpalpabilis. sed Rabi Moyses, vult quod de¬ omnibus elementis locutus sit Moyses, quia locutus est de terra, & aqua, quae sunt elementa grauia. Locutus est de aere, cum dixit: Spi¬ ritus Domini ferebatur super aquas, quia aer¬ potest dici spiritus, qui naturaliter est super a¬ quas. Locutus est etiam de igne cum dixit: Quod tenebrae erant super faciem abyssi. Nam abyssus tunc significabat aerem admixtum aquis: super cuius faciem, vel in cuius superficie erant tenebrae, idest erat ignis, qui potest dici tenebra, quia in sua sphaera non lucet. Quod autem dicit Rabi Moyses de tenebris, & de igne placet nobis. Nam & nos superius dicebamus, quod per tenebras super faciem abyssi po¬ terat intelligi sphaera ignis. Quod vero dicit de spiritu Domini, quod possit per hoc intelligi aer, nullo modo placet. Nam licet aer pos¬ set dici spiritus, tamen quando additur ibi Do¬ mini, quia per hoc significatur Spiritus sanctus, secundum litteralem sensum non est exponendum de aere.

Ad quartum dicendum, quod semper agens assimilat sibi passum. Sed ista similitudo non est semper vniuoca: vt si corpora coelestia calefaciunt ista inferiora, quod sit vniuoce calor in his, & in illis. Dionysius enim 2. capite de diuin. nomin. vult, quod quae sunt causa¬ torum, abundanter, & substantialiter praein¬ sunt causis. & in eodem etiam capite vult, quod non est diligens comparatio de causatis, & causis, quia habent quidem causata causarum contingentes imagines. ea ergo, quae sunt causatorum, abundanter insunt causis. quia causae ali¬ quando habent excellenter, & abundanter ea, quae habent causata: vt si a corporibus supercaelestibus causatur calor in istis inferioribus, erit in istis calor formaliter: & in illis erit excellentiori modo, quia erit in eis virtualiter, & non formaliter.

Rursus: Si diligenter inspiciamus: non sem¬ per est vniuoca comparatio causatorum ad cau¬ sas. quia non semper causata sunt sufficientia ad recipiendum ea, quae sunt causarum in tanta excellentia, in quanta habent causae. sed recipiunt ex causis quasdam imagines. imago enim secnudum Philosophum in Topicis ab imitando est dicta, quasi imitago. causata ergo recipiunt aliquando a causis imagines id est imitagi¬ nes contingentes. quia tantum recipiunt de suis causis, & in tantum, imitantur eas: quantum potest eis contingere, & quantum pos¬ sunt capere.

Ad quintum dicendum, quod ignis est cor¬ pus nobilissimum inter elementa, & inter ea, quae sunt in sphaera actiuorum, & passiuorum: & est formalius, & dignius omnibus elementis, inter quae semper rariora sunt digniora: sed non oportet, quod ignis sit subtilior coelo: nec est illa comparatio inter coelestia, quae est inter elementa: vt sicut rariora in elementis sunt digniora: ita in celestibus rariora sint digniora. quia Stella est spissior, & densior pars sui orbis. quare si in elementis rariora sunt digniora: in coelestibus autem spissiora sunt digniora, quia Stella est spissior, & nobilior orbe.

ARTIC. III. An motus Firmamenti sit a sua forma naturali. Conclusio et negatiua.

Dmh. 2. sent. d. 12. 2. 3. D. pon d. 11. 2r 3. q. 2. Ric. d. 14. q. 5. Biel. d. 1d. q. 1. Brulef. d. 14. q. 5. Gorr. d. 14. q. 2.

TERTIO quaeritur de motu¬ firmamenti: quomodo sit ille motus.

Et videtur, quod sit per suam formam naturalem. Et secundum Philosophum in de caelo, & mundo: motus coeli est naturalis: sed illud, quod est naturale, cum natura principaliter dicatur de forma; est per formam naturalem existentem in ipso: ergo, &c.

Praeterea: dicitur in 2. Physicorum, quod na¬ tura est principium motus, & quietis eius, in quo est. quod ergo demus in alijs mobilibus, quod habeant in se principium motus: vt, quod graue¬ habet in se formam grauis, per quam mouetur, & non demus hoc in caelo, quod habeat in se formam naturalem, per quam moueatur: non videtur conueniens: ergo, &c.

Praeterea secundum Philosophum in g. Physicorum: coelum mouetur ex se: ergo est diuisibile in duo: quorum vnum est per se mouens, & aliud per se motum. sed omnis talis motus est ab anima, vel omne sic mouens est animatum, & tunc idem, quod prius. coelum ergo, &c.

Praeterea Philosophus dat hanc differentiam inter naturam, & artem, quia res artificialis ex eo, quod est talis, nullum consequitur motum, vt arca, vel scamnum, secundum quod talia, nullum consequuntur motum: sed ex eo, quod sunt. quoddam lignum, vel quoddam mixtum naturale, in quo dominatur elementum graue: habent suum motum. coelum ergo ex natura, quae est in seipso, habebit suum motum.

IR CO NTRARIVM est, quia coelum dicitur moueri ab intelligentia: ergo non mouetur a sua forma naturali.

Praeterea opus narurae dicitur esse opus intelligentiae, quia est opus motorum orbium: ergo motores orbium sunt intelligentiae.

RESOLVTIO. celi d sua intelligentia, non autem a sua naturali sorma monentur, nec ab anima infor¬ mante, qua praeditos esse bandqua¬ quam affirmamus.

RESPONDEO dicendum, quod forma na¬ turalis coeli est illa, ex qua cum materia coeli fit vnum secundum esse: vel ergo coeli sunt anima. ti, vel inanimati: loquimur aunt de animatione simpliciter, non de animatione, secundum quendam modum. Secundum hoc ergo, quod possunt di¬ ci animati, vel inanimati: potest esse triplex opinio de motu caeli: vna, quod coeli sunt inanimati, sicut sunt elementa, & moueantur a sua forma naturali, sicut mouentur elementa: alia, quod caeli sunt animati, sicut sunt animalia, & mouean¬ tura sua anima, sicut mouentur animalia. Tertia opinio potest esse de motu caeli, quod coeli non sint animati simpliciter, nec fiat ex anima caeli, & caelo vnum fcudm esse, sed solum ecudu operationem: vt ex hoc coeli non dicantur viuere scudu quendam modum: prout motor eorum inffuit eis motum, qui est quoddam opus vitae. celi ergo non mouebuntur a sua forma naturali simplici sicut elementa: nec a sua anima, quae cum materia coeli faciat vnum secundum esse; quia coeli non habent talem animam: sed mouentur a suo motore appropriato id est ab intelligentia, & haec tertia opinio est vera: primae autem duae sunt falsae.

Sciendum ergo, quod si coelum moueretur a sua forma naturali: tria inconuenientia sequerentur. Primo, quia esset extra suum locum naturalem. Secundo, quia moueret se per accidens. Tertio, quia moueret se in non tempore.

Propter primum sciendum, quod aliquo modo poffumus loqui de motu ad vbi, sicut loquimur de motu ad formam. quia materia naturaliter appetit formam, quia est priuata illa forma. Vnde secundum Philosophum in 1. Phys. reprehem sibilis est Plato, qui despexit priuationem, quia materia appetit formam, sicut foemina masculum, & turpe bonum. vbi vult Comment. quod quicquid fae¬ mineitatis id est quicquid defectus, & quicquid turpitudinis habet materia, hoc est ex priuatione. materia ergo non appetit formam sibi naturalem: nisi, quia est priuata illa. Sic ergo: si caelum moue retur per suam formam naturalem, esset priuatum suo loco naturali, & esset extra suum locum na¬ turalem, quod est inconueniens.

Secundum inconueniens sic patet: quia si caelum moueretur a sua forma naturali, moueret se ipsum per accidens. nam ille, qui dedisset ei illam formam, & illam naturam, moueret coelum per se, & celum¬ constans tali natura, ex qua sibi competeret talis motus, seipsum moueret per accidens, sicut diximus de grauibus, & leuibus, quod mouent a gniante essentialiter, & per se, qui dedit eis formam grauis, vel le¬ uis: a seipsis vero mouent per accidems. Quod autem motus ille, qui est causa omnium aliorum motuum, fit per accidens, non videtur consonum rationi.

Tertium inconueniens sic ostenditur. quia si talis esset motus coeli: esset in non tempore. Dicebatur enim, quod suo modo loquendum est de motu ad vbi, sicut loquimur de motu ad formam. si enim nulla contrarietas esset in materia, quae impediret, vel prohiberet introductionem¬ formae: in instanti introduceretur forma. Propter quod videmus haec in formis intentionali¬ bus, & in illuminatione aeris, quod fiunt in instam ti. quia in medio vbi recipiuntur non est contrarietas, neque repugnantia ad illa: sic, & si in me¬ dio non esset resistentia, in instanti esset graue deorsum, & leue sursum. Totum enim tempus, quod apponitur in motu grauis, vel leuis est propter impedimentum, vel propter resistentiam medii, quod si non resisteret medium motui grauis, sicut non resistit multiplicatiuum lucis: & sicut in instanti se facit lux ab oriente in occidens, sic in instanti se facerent grauia a sursum ad deorsum: cum ergo in motu celi nihil sit resistens, vel non moueretur graue, vel motus eius esset in non Peratem:

Dub. I. Lateralis. Anratione mobilis in moturei naturasis requiratur tempus. Conclusto est affirmatiua.

VLTERIVS forte circa hoc dubitaret aliquis, quare in motu rei animatae, quae est per formam suam apponitur tempus: dato, quod non esset resistentia medii in motu grauis, vel le¬ uis: non apponeretur tempus, si non esset resistentia medii.

Dicendum, quod motus animalis est contra naturam corporis mobilis. quia corpus anima¬ tum, cum dominetur ibi elementum graue: non est aptum natum moueri nisi deorsum natura¬ liter. cum ergo moueatur ad omnem differentiam positionis: oportet, quod sit ille motus contra¬ naturam mobilis, vel cum resistentia mobilis: ideo, si nulla ibi esset resistentia medii ad mobile, esset ibi resistentia mobilis ad motorem: propter quod non fieret talis motus in tempore, sed in motu grauis forma substantialis grauis mediante grauitate per accidens mouet ipsum graue, scindendo medium, & remouendo prohibens, quia propter nihil aliud apponitur ibi tempus. nam si non esset ibi medium prohibens in instanti graue faceret se deorsum. Forma enim grauis cum sua grauitate est ibi principium mouendi actiue, & materia grauis est ibi principium mouendi passiue. Et quia in hoc motu¬ nullam potest habere resistentiam materia grauis ad suam formam: nullo modo potest apponi tempus in motu grauis, nisi ex resistentia medij, non ex resistentia mobilis. Si ergo caelum moue¬ retur per suam formam naturalem, quae dat sibi esse: oporteret, quod hoc fieret per aliquam qualitatem, quam nescimus nominare: sed vocamus eam neutram, quia nec est grauitas, nec leuitas. nullus enim actus secundum Commenta. in 6u¬ Metaph. procedit a forma substantiali, nisi mediante aliqua qualitate. Forma ergo caelicum illa qualitate esset principium mouendi actiue¬ materia vero celi, sine vlla resistentia esset principium mouendi passiue. cum ergo in motu coeli non sit resistentia medij, si nulla esset ibi resistentia mobilis, vel non moueret coelum in instanti: se faceret ab oriente in occidens; sicut, si non esset resistentia medij, non moueretur graue, vel in in¬ stanti se faceret a sursum deorsum.

Sed dices, si moueretur graue sine resistentia medii: prius esset graue in parte superiori, quam in parte media, & quam in termino motus. Dicemus, quod stultum est laborare circa impossibile, quia ad impossibile quasi sequitur quodlibet. Ad formam tamen arguendi dicemus, quod etsi lux facit in toto medio, idest in instanti, tamen lux prius generatur in parte medii propinqua corpori lucido, & per illam in parte alia magis propinqua, & sic de alijs. sed istud prius, & posterius est origine non tempore. vel dicemus, quod est ibi mutationum successio. sed quia quae libet talis mutatio fit in instanti: omnibus illis mutationibus sic se succedentibus, non duratio ne, sed causaliter: non respondet ibi nisi vnum instans in tempore. nam sicut in eodem instanti fit illuminatio aeris: multiplicatio colorum, & visio: & cum illuminatio aeris sit causa multi¬ plicationis, & multiplicatio colorum sit causa visionis: origine ergo, & causalitate istae mutationes se praecedunt: sed non tempore, vel duratione; sic origine, vel causalitate graue prius es¬ set in vna parte medii, quam in alia, sed non duratione, vel tempore.

Sed dices, quod impossibile est idem simul esse in diuersis locis. Dicemus, quod Aug. 1I. su¬ per Genes. circa finem vult, quod prius, & posterius stent bene simul, vt prius se diffundit lux circa principium spatii, quam circa medium, vel finem: & tamen tota se diffundit simul. vel possumus dicere, quod ista impossibilitas accidit ex impossibilitate positionis, quod fiat motus localis sine resistentia mobilis, vel medii.

Dub. II. Lateralis. Anmotus caeliperpetuus esse posset, st vmum per se ex anima coeli, e& caelo ipsofieret. Conclusio est negatiua.

VLTERIVS forte circa hoc dubitaret aliquis: Vtrum si fieret vnum ex anima coeli, & coelo secundum esse. posset moueri coelum ab illa anima. Dicendum, quod impossibile est, coelum esse sic animatum. dato tamen, quod esset possibile: oporterer coelum habere animam sensitiuam, & oporteret coelum habere virtutes organicas, & non posset perpetuari motus caeli, sed lassaretur anima coeli mouendo coelum. quae omnia sic patent. nam illa anima coeli, vel effet intellectiua, vel non. Inconueniens enim esset, quod corpus tam mobile, & incorrupti¬ bile non haberet animam intellectinam, & quod non apprehenderet vniuersale bonum, cum coelum moueatur propter vniuersale regnum vni¬ uersi. sed cum intellectus coniunctus corpori te¬ neat infimum gradum in genere intelligibilium: non poterunt ibi esse essentialiter gradus, & non poterunt ibi esse duo corpora differentia specie¬ habentia tanquam specificas formas, animas intellectiuas. Dato tamen, quod hoc esse posset: oporteret, quod illa anima intellectiua haberet vim sensitiuam, & haberet virtutes organicas. Sic enim imaginabimur, quod econuerso ordinatur anima humana ad corpus, & Ange¬ lus. quia anima humana immediate per essentiam coniungitur corpori. & quia corpori est coniuncta essentia animae: sunt corpori coniunctae potentiae, quae fundantur in essentia animae, vt intellectus, & voluntas: ita, quod anima per intellectum, & voluntatem, quia per eas immediate non attingit corpus: non potest immediate mouere corpus. oportet ergo, quod habeat ali¬ quas Virtutes organicas, per quas immediate at¬ tingat corpus, & per quas immediate moueat corpus, quae virtutes organicae non sunt sine sensu, & sine irascibili, & concupiscibili, quae sunt aptae natae obedire rationi. In Angelo autem est econuerso. quia Angelus non est forma cor¬ poris, & non fit vnum ex Angelo, & corpore secundum esse, & secundum operationem, cum¬ operatio egrediatur immediate a potentia; Ange¬ lus primum attingit corpus per suam virtutem, & per suam potentiam, & mediante virtute at¬ tingit ipsum corpus per essentiam.

Angelus ergo per intellectum, & voluntatem potest immediate mouere corpus. Non autem anima, quae est forma corporis: si ergo intelligentia, quae est motor orbis, esset vere anima eius, & fieret ex ea, & coelo vnum secundum esse: oporteret eam habere virtutes organicas, per quas immediate attingeret coelum, & moueret coelum¬ Cum ergo coelum non possit moueri a substantia simplici: quia, vel non moueretur, vel moueretur in non tempore, nec ab anima, quae faciat cum eo vnum secundum esse: quia siue illa anima esset intellectiua, siue sensitiua: oporteret, quod moueret coelum per virtutes organicas. quod de sensitiua non est dubium, nec de intellectiua, cum anima intellectiua per virtutes non organicas non possit immediate attin¬ gere corpus. sed cum virrutes organicae lassarentur ex suis operibus: non posset perpetuari motus coeli: si fieret ab anima, quae faceret cum caelo vnum secundum esse. monetur ergo coelum ab intelligentia habente esse separatum a coelo, qui est motus appropriatus coeli, & potest dici anima coeli, & potest dici: per illam animam viuit coelum, non simpliciter, sed inquantum illa anima influit caelo motum, qui est quoddam opus vitae.

Hoc ergo modo possumus saluare motum caeli fieri in tempore. quia eo ipso, quod motor habet esse distinctum a mobili, & est mobile in alio vbi, vel est aliter in vbi, quam motor velit, intelligitur esse quaedam resistentia mobilis ad motorem. sed quando principium motus est ex forma mobilis, sicut ingrauibus: vel etiam ipsa forma est motor corporis, sscut in animalibus, cum fiat in talibus vnum secundum esse, & mobile, non habeat esse distinctum a motore, vel ab eo, quod est principium motus, oportet quaere¬ re resistentiam, vel ex grauitate mobilis, vel ex impedimento iedii, vel ex vsroque, vt saluemua ibi rationem motus.

Hoc etiam modo possumus saluare motum ce¬ li posse perpetuari. quia cum mobile sit propot tionatum motori, & motor moueatur immediate per virtutem non organicam: circa quam proPrie non contingit lassitudo, poterit perpetuari motus coeli.Aii.

Recitare autem hic opinionem Auioen. quod Deus primo creauit primam intelligentiam, & ab illa creata est anima primi coeli, & ab anima primi caeli creata est substantia corporis primi cao¬ li, & sic per ordinem ascendere ad alios coelos: non est praesentis negotii, quia abhorrent aures fidelium, cum audiant intelligentias, vel Angelos, vel quascunque creaturas posse aliquid crea re. immo ipsis Angelis, quantum ad materiam horum corporalium, non damus virturem, vel potentiam: nisi quantum ad motum localem. Dicimus enim, quod corpora non obediunt eis in motu ad formam, sed in motu¬ ad vbi.

Dub. III.. Laterasis. An motus caeli sit naturalis. Conclusio est affirmatiua.

Idque tripliciter rh. Ar3. d. 14. q. 1. a1. 1. Biel. d. 14. q. 1. Pacc.d. 1e. q. 1. Dur. d. 14. q. 2.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis. quomodo motus coeli sit naturalis. Nam fecundum Comment. non est naturalis: nisi quia habet naturam habilem ad talem motum. non est uutem naturalis, quod natura sua sufficiat ad agendum huiusmodi motum: sed, quod ab intelligentia, siue a motore appropriato, qui dicitur anima coeli effectiue, sit coeli motus. Aduertendum ergo, quod cum motus coeli sit perpetuus, sit circa medium, & sit circularis: possumus triplicem habilitatem assignare in celo naturalem: quare tali motu naturaliter moueatur, vt sit Prima habilitas ex natura formae substantialis coeli. Secunda ex natura qualitatis eius. Tertia ex natura quantitatis ipsius. In coelo. enim quod moueatur perpetuo, possumus assignare habilitatem ex parte suae formae substantialis: cui non est annexa contrarietas. Vnde Comment. in 12. hanc causam assignat in¬ corruptibilitatis coeli dicens: In corpore quidem coelesti non est potentia, vt corrumpatur, quia non habet contrarium: ergo est habilitas in coelo, quod motus eius sit perpetuus, vel possit perpetuari, donec compleatur numerus electorum. quia est incorruptibile, & habet formam substantialem, cui non est annexa contrarietas, nec priuatio formae contrariae.

Secundo in coelo est habilitas, cum motus eius non solum sit perpetuus, sed etiam sit circa medium ex natura qualitatis eius. quia qualitas eius non est grauitas, propter quam moueatur ad medium: nec leuitas per quam moueatur a me¬ dio, sed qualitas eius erit neutraid est nec grauitas, nec leuitas: per quam habet habilitatem, vt semper moueatur circa medium.

Tertio in coelo est habilitas, vt motus eius fit circularis ex natura quantitatis eius, quia natu¬ ralirer habet quantitatem rotundam, & circularem: per quam habet habilitatem, & est aptum natum, vt circulariter moueatur. propter has autem habilitates naturales dicitur motus coeli esse naturalis.

Possumus autem, & aliter ostendere motum coeli esse naturalem. nam quicquid est a causa superiori est naturale secundum Comment. Propter quod fluxus, & refluxus maris est naturalis, quia est a causa superiori, & sequitur motum Lunae, vel aliam causam superiorem. vt quia per calorem Solis, quando Sol transit directe su¬ per mare, fit tanta euaporatio maris, & fit tanta¬ conuersio aquarum in aerem, quod mare sic di¬ minutum se retrahit. Ex parte vero Septentrio. nali fit tanta inspissatio aeris propter continuum frigus; & aer sic inspissatus tantam quantitatem conuertit in aquam, quod aqua maris inde augmentata dilatat se, & hoc modo mare fluit, & refluit. Tantum ergo volumus habere ex istis, quod esse aliquid a causa superiori est esse naturale: & quia a causa superiori, & ex ordine di¬ uino est motus coeli per motores appropriatos, non potest dici naturalis.

Possumus autem & tertiam causam assigna¬ re, quare sit naturalis. quia propter connexionem vniuersi naturale est, quod semper infima supremorum attingant suprema infimorum. Vnde Dion. loquens de diuina essentia ait, quod est omnia concordans, & est indissolubilis omnium, & ordinis causa, & semper fines primorum coniungit principijs secundorum. Cum ergo spirituales creaturae sint priores, & superiores corporalibus; infima in spiritibus attingunt suprema in corporibus: corpora ergo supercelestia, quae sunt corpora suprema, non mouentur per superiores Angelos, sed per inferiores, & hoc forte voluit Auicen. in Metaphysica sua: quando ad mouendum quemcunque orbem coelestem po¬ suit intelligentiam, & animam: non intendens, quod anima coeli faceret vnum secundum esse cum coelo: sed haec erat differentia secundum ipsum inter intelligentiam, & animam, quia natu¬ ra intelligentiae erat longe superior, & excellentior, quam natura animae coeli, & in intelligentia erant vniuersaliores species, quam in anima coeli: ita, quod species in intelligentia non erant proportio natae propter sui vtilitatem ad causandum motum coeli, qui est quid particulare: ideo inter intelligentiam, & coelum posuit animam coeli habentem species minus vniuersales, & ex hoc habentem magis proportionatas ad causandum motum coeli. sed, quod intelligentia superior non pos¬ sit facere, quod facit inferior, est ridiculum cogitare. in talibus ergo non arguamus ex impotentia: vt quod non possit superior, hoc non possit inferior, sed ex indecentia, vt quia multoties non decet superiora, quae decet inferio ra. Indecens enim esset in superioribus, quod mouerent coelos. & quia iste ordo est secundum naturam, & naturalis, & resultat ibi secundum Dion. pulcherrima harmonia. & quia hoc ordi¬ ne administrantur coeli, & mouentur ab intelli gentijs: potest dici motus coeli modo, quo dixi¬ mus, naturalis.

Sed quaeres quomodo intelligentia mouet caelum¬, cum sit articulus, quod est error, si di¬ camus, quod sola voluntate intelligentia mouet coelum.

Sciendum ergo, quod in intelligentijs non oportet ponere alias potentias ad agendum, vel ad mouendum corpora, quam voluntatem, & intel¬ lectum. Errorem tamen esse dicimus, quod intelligentia per solam voluntatem moueat coelum, & quod per solum velle moueat coelum: quia, quod non tangit, non agit, secundum Philosophum¬ Si ergo intelligentia per solam voluntatem pos¬ set mouere coelum, sequeretur, quod existens in ter¬ ra posset velle motum coeli. ergo in terra existens posset mouere coelum. quod dicimus esse falsum. oportet enim intelligentiam esse in coelo, & applicare virtutem suam ad coelum ad hoc, quod moueat coelum.

Possumus autem, & aliter saluare articulum. Dicemus enim, quod in voluntate non sunt similitudines rerum, sed in intellectu. Sic enim imaginabimur, quod sicut a domo in anima fit domus in materia, vt declaratur in 7. sic a motu, qui est in mente Angeli fit motus, qui est in corpore coeli. quia natura corporalis obedit intelligentiae quantum ad motum localem: non quantum ad motum ad formam. ergo per solam voluntatem non potest mouere coesum, cum in voluntate non sit similitudo illius motus, nec per solum intellectum potest mouere coelum, quia a similitudine motus, qui est in mente An¬ geli, non causatur motus in materia: nisi concurrat ibi velle Angeli. quia scientia speculatiua non est causa rerum, sed practica: ideo dicitur in Metaph. quod idem est artificium, & volitum. Dicimus insuper, quod intelligentia etiam per illa quo simul: per voluntatem videlicet, & intellectum non potest mouere coelum: nisi hoc fiat eo modo, quo est aptum natum fieri, quia existens in terra quantumcunque intelligeret, & vellet motum coeli: non moueret coelum. oportet enim, quod existat in coelo, & per potentias suas attingat coelum, si vult mouere illud.

RESP. AD ARG. Ad primum patet solutio per iam dicta. quia patet, quomodo motus coeli est naturalis.

Ad secundum dicendum, quod non est inconueniens aliquid ponere in inferioribus, quod non ponatur in superioribus. nam multa animalia sciunt facere ex naturali instinctu, quae nesciunt homines: vt aranea ex naturali instinctu facit telam, & hirundo nidum: & canicula quando facit filios scit quomodo se debet habere ad eos: vt si facit eos inuolutos cum pellicula, statim illam pelliculam cum dentibus lacerat: & si mu¬ lier sic pareret, & non haberet obstetricem se¬ cum: crederet fecisse monstrum, vel abortiuum. sed licet haec sint in bestijs, & non in homine, homo tamen propter intellectum est nobilior eis. sic & in proposito: licet graue habeat in se principium motus, & quietis, & per accidens moueat seipsum, quod non potest facere coelum: nobilius est tamen coelum omnibus alijs corporibus, & habet nobiliores motores, quia habet intelligentias. nec ipsa grauia mouent seipsa per se, sed mouentur a generante, quod est longe ignobilius, quam intelligentiae, quae mouent coelum.

Ad tertium dicendum, quod coelum moue¬ tur ab anima, idest a motore suo appropriato: non autem mouetur ab anima, quae faciat cum eo vnum secundum esse.

Ad quartum dicendum, quod in ipso coelo est natura quaedam, quod moueatur sic. sed illa natura non est effectiua talis motus, sed est habi¬ luahi ad talen hotbrt:

ARIIC. IIII. An Firmamentum dici debeat octaua sphaera. Conclusio est affirmatiua.

QVARTO quaeritur dem ordi¬ ne Firmamenti ad alios coelos, quo sit in ordine respectu coe¬ lorum. quod est quaerere quot sunt coeli.

Et videtur, quod Rabanus male assignet numerum celorum. Dicit enim esse septem celos: Empyreum, Chiystallinum¬ Sidereum, lgneum, Olimpyum, Atethereum, & Aereum.

Sed contta: in omnibus his non affignatur ee¬ lum, quod volebat ascendere Lucifer: de quo dicitur Esa. In caelum conscendam. Non potest enim intelligi de caelo Empyreo, quia in illo erat. intelligitur ergo de caelo supra Empyreum. sed omnes caeli nominati sunt infra Empyreum: ergo, &c.

Praeterea: praetet omnes didtos tales suntcc¬ li septem Planetarum: ergo male numerantur celi, quia non sunt 5. sed 14. vel etiam prdrss, computatis celis nominatis a Rabano.

Praeterea: inter celos nominatos a Rabano, nominatur aer, & ignis, quae sunt elementa: deberet ergo nominari aqua¬, & terra, quae sunt etiam elementa.

Praeterea: ignis nominatur tanquam duo ce¬ li, quia coelum igneum, & olympium non sunt nisi vnum elementum ignis. sic aethereum, & ac¬ reum non sunt nisi elementum aeris. si ergo v¬ num elementum nominatur nomine duplicis caeli: videtur, quod quodlibet aliorum coelorum debeat nominari nomine duplicis coeli: & sic trunt nulse plures coell, qtam entimeretes¬ banus.

IN CONTRARIVM es: quia non vi¬ detur, quod sint nisi tres, quia non est dare coelum vltra illud, ad quod fuit raptus Paulus: Sed Paulus fuit raptur ad tertium coelum, vt habetur 2. ad Corinth. ergo, &c.

RESOIVTIO caelicorporei in aniuersm decen sunt quatuor el¬ mentis exceptit. Emppreum autem phylosophis ignotum suit. Datur praeterea caelum Sanctifsimae Trinitatis, quod corporeum baud esse afftrma¬ mus: & ad ipsum Lucifer conscendere voluit. R.ESTONDEO dicendum, quod praeter elementa sunt decem coeli: qui sic possunt accipi: quia quodcunque coelum. vel est totum lucidum: vel totum non lucidum: vel partim lucidum: & partim non lucidum: totum lucidum est Empyreum: quod dr¬ aPyr, quod est ignis: quod idem est, quod coelum igneum: & sic nominatum est non a calore, sed a splendore. totum enim est splendidum, & totum lucidum. Caelum autem totum non lucidum est Crystallinum, vel aqueum, vt dicitur non lucidum, quia totum est dyaphanum si¬ ne aliqua stella. De coelo enim Empyreo nihil potuerunt scire Phylosophi: sed scitum est per¬ reuelationem. nam cum sit immobile: non potest per instrumenta astronomica inuestigari: nec potest nobis aliquid apparere de ipso via sensus, per quod possimus sufficienter pergere in notitiam eius, nec possumus etiam scire sufficienter via sensus, quod sit dare tale coelum. Coelum autem partim lucidum, & partim non lucidum est coelum sidereum. & Coeli 97. Planetarum. quodlibet enim istorum coelorum est lucidum quantum ad stellas, quas continet, vel quantum ad stellam, quam continet: & non lucidum quantum ad alias partes.

Rabanus autem coelum sidereum, & sphaeras omnium Planetarum posuit pro vno coelo: quia illae spherae planetarum non habent alium motum quam octaua sphaera. deferentes enim planetarum, & epiciclorum habent alium motum, quam octaua sphera: sed ipsae spherae planetarum habent eundem motum cum ea. ideo forte Rabanus propter vnitatem, & identitatem motus computauit octauam sphaeram, & sphaeras septem planetarum sub vno, & eodem coelo. Nos aunt si volumus, possumus illos coelos sic distinguere: Dicentes, quod caelum, quod partim est lucidum, & partim non lucidum, aut habet multas, & mirabiles stellas: & sic est c¬ lum sidereum: aut non habet nisi vnicam stellam tantum: & sic sunt 7. sphaerae y. planetarum: in¬ ter quas sphaera Lune est sphera vltima: supra¬ quam est sphera Mercurij: supra quam est sphaera Veneris: supra quam est sphaera Solis: supra quam est sphaera Hartis: supra quam est sphaera louis: supra qua est sphaera Saturni. Luna ergo est in¬ fimus planetarum, & Saturnus supremus, & Sol medius inter omnes. Sic ergo distinximus coelos per totum lucidum, & totum non lucidum: & perpartim lucidum, partim non lucidum.

Aliqui vero volunt ipsos distinguere per totum lucidum, & totum dyaphanum: & partim lucidum, & partim dyaphanum: sed secundu hanc distinctionem non comprehenderetur coelum sidereum: siue firmamentum, quod est octaua sphaera. Est enim coelum sidereum partim lucidum: quantum ad partes, vbi sunt stelle: & partim non lucidum, quantum ad partes vbi non sunt stellae: sed non est partim lucidum, & partim dyaphanum: quia nulla pars est ibi dyaphana, cum idem sit dyapha¬ num, quod transparens. nulla pars est ibi tran¬ spatens, quia videremus per partem illam transparentem coelum Crystallinum: vel coelum Em¬ pyreum, quod patet falsum esse. Decem ergo sunt coeli computando v. coelorum planetarum, sidereum Crystallinum, & Empyreum. Rabanus tamen omnes istos x. coelos comprehendit sub tribus coelis: sub Empyreo, Crystallino, & Side¬ reo: quia sphaeras y. Planetarum non distinxit a sphaera siderea: quia forte fecit propter vnum, & eundem motum, quem habet cum illa: vt supra dicebatur. sed his tribus coelis superaddidit duo elementa: ignem, & aerem: quorum quod¬ libet diuisit in duos coelos propter diuersitatem, quam habent in suis partibus. nam ignis in par¬ te sua superiori, quae est iuxta sphaeram Lunae est ignis purus: in parte sua inferiori, quae est iuxta aerem non est ita purus. propter quod Rabanus partem illam superiorem, vbi est purus ignis, vocauit coelum igneum: quod ibi est purus ignis: partem vero inferiorem: vbi est ignis non purus: vocauit coelum Olympium a quodam monte, qui dicitur esse in Macedonia: qui vocatur mons olympii: qui dicitur esse tantae altitudinis: quod transcendit omnes nubes, & forte omnes ventos. Nam aliqui dicuntur esse montes ita alti: vbi est aer ita siccus, quod pergentes per cacumina eorum oportet portare spongiam cum aqua: vt inspiratio, & respiratio fiat cum aere madefacto per aquam ad refrigerandum cor. dicitur etiam quod in dictis montibus Phylosophi aliqui de¬ scripserunt in puluere characteres aliquos: quos Post aninum inuenerunt non mutatos. signum ergo erat montes illos, non solum superare omnes nubes, sed etiam omnes ventos: quia charan¬ cteres in puluere formati per ventos delentur, & tolluntur. Distinxit ergo Rabanus elementum ignis in duos coelos: in igneum, & olympium: & distinxit elementum aeris in duos coelos propter duas partes aeris: quia vna pars aeris est valde sicca propter ignem, cui appropinquat, & illam partem vocauit coelum aethereum: quasi siccum, & inflammatum: quia secundum Philo sophum in de caelo, & mundo: nomen aetheris designat corpus velocis motus, cito inffammabi¬ le, & inflammans. aliam autem partem aeris in¬ feriorem; vbi aues istae volitant, vocauit coelum aereum.

RA5g. AP ARG. Ad primun dicendum, quod coelum illud, quod voluit ascendere Lucifer, non est caelum corporeum, sed est caelum Sanctae Trinitatis. Voluit enim Lucifer aequati Deo: & esse similis altissimo. Nos autem locuti sumus de numero caelorum corporeorum: a quibus celis in infinitum distat celum ganctae Trinitatis dignitare, & nobilitate:

Ad secundum dicendum, quod eelos y. Pla¬ netarum comprehendit Rabanus sub caelo sidereo: quia habent eundem motum cum ipso.

Ad tertium dicendum, quod aer, & ignis pos¬ sunt nominari nomine coeli propter aliquam assimilationem, quam habent cum coelo. nam coelum est altum, & est dyaphanum: sicut vide¬ mus in coelis Planetarum: quia quodlibet coelum cuiuslibet planetae est totum dyaphanum, praeter solum planetam, quem continet aer, & ignis: propter istas duas assimilationes, quia sunt eleuati, & sunt dyaphani, possunt vocari coeli: nam idominus istam partem aeris inferiorem, vbi sunt: volucres, vocauit coelum: iuxta illud: Volucres coeli comederunt illud. & in Gen. aer vbi sunt volatilia pennata: iuxta illud: Domina¬ mini piscibus maris, & volatilibus caeli. & si pars inferior aeris potest vocari coelum: multo magis pars superior aeris, & pars inferior, & superior ignis potuerunt vocari coeli. sed aqua licet sit elementum, & sit dyaphanum: tamen non debet vocari coelum, quia non habet altitudinem: cum sit recepta in cauernis terrae. terra etiam non debet vocari coelum, quia est infima, & non est dyaphana.

Ad quartum dicendum, quod sicut aer potest vocati duo coeli propter partem superiorem siccam, & partem inferiorem humidam: sic & ignis potest vocari duo coeli propter partem superiorem puram, & partem inferiorem impuram, vel ad¬ mixtam. sed in illis super celestibus istas diuersitates non videmus: quod vna pars sit pura, & alia imputa, quia non patiuntur peregtinas impressiones: nec videmus, quod ibi vna pars sit sicca, & alia humida: quia non recipiunt qualitates contrarias.

Ad argumentum autem in contrarium dicendum, quod illud tertium coelum, quod nominat Paulus, non est tertium coelum corporale, quos coelos hic nominamus: sed est tertium coelum, idest tertium genus visionis. raptus enim fuit Paulus vsque ad tertium coelum, idest tertium genus visionis. Visio enim intellectiua, per quam possumus capere aeterna, dicitur coelum: iuxta illud Aug. 3. de Trinita. cap. 20. Inquantum ali¬ quid aeternum mente capimus: non in hoc mundo sumus, & omnium iustorum spiritus adhuc in carne viuentium, inquantum eterna sapiunt, non sunt in hoc mundo. cum enim considera¬ mus de aeternis, possumus dicere cum Apostolo: Nostra conuersatio in coelis est. visio ergo intellectiua potest dici coelum.

Possumus autem distinguere triplex genus visionis intellectiuae, quia est visio intellectiua cau¬ sata a sensibus exterioribus: quia inuisibilia Dei per ea quae facta sunt, & per ea, quae aspicimus pet istos sensus exteriores, intellecta conspiciuntur: vt dicitur ad Roma. 1. est ergo vna visio vel vna cognitio intellectiua a sensibus exterioribus deriuata.

Est autem alia visio, vel cognitio intellectiua phantasmatibus admixta: quia secuodum Philosophum, nostrum intelligere, vel est phantasia, vel non est sine phantasia. nam, & si possumus intelligere non occupati per sensus exteriores: tamen non possumus intelligere non occupati per phantasiam, & per sensus interiores.

Est & tertium genus visionis siue cognitionis intellectiuae, quae non est occupata a sensibus exterioribus: sed sensibus interioribus: nec ad¬ mixta phantasmatibus: sed in pura, & clara vi¬ sione diuinae essentiae constituta.

Ad istud autem tertium coelum, siue ad istud tertium genus visionis fuit raptus Paulus, quia vidit diuinam essentiam in illa claritate, & in illa puritate, in qua vident beati.