Quaestio 2

ARTIC. I. An operum diuinorum completio sexta, & seprima diefacta fuerit. Conclusio est affirmatiua.

Acgid. in Hexam. 2. par. cap. 4t. D. Th. 1. p. q. 12. a. B Lt 2. lent. d. 15. q. 3. ar. 1.

AD primum sic proceditur: Vi¬ detur, quod completio operum diuinorum non fuerit facta die septimo, sed die sexto, quia Genes. dicitur de die septimo, quod vidit Deus cuncta quae fecerat: ergo die sexta fecerat cuncta, & per consequens perfecerat vniuersa.

Praeterea: in eodem capitulo dicitur de his, quae fecerat Deus die sexta, quod erant valde bona. sed valde bona non dicuntur, nisi omnia simul. quia secundum Augustinum in Enchiridion, & habetur in littera: Vnumquodque in se bonum est: omnia autem simul valde bona, quia ex omnibus constat vniuersitas, & mira¬ bilis pulchritudo. Si ergo sexto die opera diui¬ na fuerunt valde bona, sexto die fuerunt vniuer¬ sa completa.

Praeterea tunc completur opus, quando non vterius fit aliquid in opere. sed post sextam diem nihil Deus vlterius fecit in operibus fuis: ergo sexto die fuerunt. omnia diuina opera¬ com¬ pleta¬

Praeterea videtur, quod nec etiam sexto, vel septimo die fuerint omnia diuina opera com¬ pleta, quia non est completum opus, quamdiu¬ artifex operatur. sed Deus a principio mundi vsque nunc semper operatus est, & operatur, iuxta illud lo. Pater meus, &c.

IN CONTRARIVM est littera Genes. Quia compleuit Deus die septimo, &c. Praeterea in opere cuiuslibet diei operatus est Spiritus fanctus, sed Spiritui sancto appropriatur numerus septenarius: ergo in die septimo debet poni completio operum diuinorum.

RESOLVTIO. operum creationis completio quinmue modir dicitur, die sexta, & septima fuisse facta inxta duplicem Scripturae sacrae transtatio¬ nem. Vna enim dici sextoi astera vero septimo huiusmodi can¬ pletionem ad¬ scribit.

RESEONDEO dicendum, quod difficultas huius quaestionis oritur ex eo, quod nostra translatio habet, quod complenit Deus in die septimo opus suum. Alia translatio habet, vt di¬ cit Magister in littera, quod consummauit Deus die sexto opera sua, & quia bonum est vtrunque saluare: postquam vtraque littera toleratur. Ideo videndum est quomodo completio operum diuinorum potest attribui diei sexto, & quomodo diei septimo. Possumus autem saluare quin¬ que modis vtranque translationem.

Primo modo, vt completio diuinorum operum quantum ad sextum diem referatur ad vesperam. Quantum ad septimum referatur ad mane.

Secundo prout consummatio diuinorum operum secundum diem sextum referatur ad perfectionis existentiam. Secundum diem septimum ad perfectionis euidentiam.

Tertio cum esse sit perfectio rerum: ideo secundum diem sextum refertur ad esse: prout a¬ Deo rebus datur. Quantum ad diem septimum referatur ad esse. prout a Deo in rebus conti¬ nuatur.

Quarto possumus sic saluare. prout quantum ad diem sextum sumitur perfectio secundum actum primum: Quantum ad septimum, secundum actum secundum.

Quinto prout in omnibus rebus reperitur substantia, virtus, & operatio, iuxta illud Dion¬ in de Ecclesiastica Hierarchia: Existere oportet primum, & postea operari non est sine virtute: propter quod oportet, quod res primo existat per suam substantiam. Secundo, quod habeat virtu¬ tem. Tertio, quod operetur. qula secundum Cen¬ mentatorem nulla actio egreditur immediate ab ipsa substantia, vel ab ipsa formasubstantiali, sed sumper egreditur mediante virtute. propter quod ait, quod nulla est virtus actiua in igne, nisi calor. Calefacere ergo, quod est operatio ignis non egreditur immediate a forma substantiali ignis, sed egreditur ab ea mediante calore, vel medianto virtute calefactiua. Triplex ergo erit perfectio rerum, vel secundum substantiam, & hoc pertinet ad primos tres dies, vel secundum virtutem, & hoc pertinet ad numerum senarium, vel ad alios tres dies, vel ad sextum diem: in quo completa sunt opera omnia. Accipietur etiam perfectio secundum operationem, & hoc pertinebit ad diam septimum: vt sexto, & septimo die dicatur esse facta perfectio operum diuinorum.

Propter primum sciendum, quod prima dies, vt communiter dicitur: non habuit mane supple de se, sed vesperam habuit de se, mane vero habuit sequentis diei. & quod dictum est de prima die, veritatem habet secundum litteram Genes. & de sexta die. quia & de sexta die dicitur in Genes. quod factum est vespere, & mane dies sextus. Quilibet ergo dies operum diuinorum fuit vnus dies completus quantum ad spatium temporis. quia quilibet huiusmodi dies fuit spatium 2 4. horarum, sed quantum ad partes eius illae 24. horae non fuerunt partes eiusdem diei, sed vespera se renuit cum prima die, & mane fuit pars diei alterius. Ita, quod vespera diei primae, & mane diei secundae fecerunt vnum diem com¬ pletum. sic vespere diei sextae, & mane diei septimae fecerunt diem septimum completum. Quantum ergo ad naturalem ordinem, vt dixit Magi¬ ster in distinctione 13. ordo naturalis distinctionis dierum est, vt computetur dies a mane vsque ad mane exclusiue, vt quilibet dies habeat proprium mane, & propriam vesperam vsque ad aliud mane, quod eum sua vespera faciat sequentem diem, quantum ad quantitatem temporis cau¬ satum est vespere, & mane: & econuerso. Differentia tamen est inter computationem istam, & illam, quia si computemus diem secundum mane, & vesperam, sic accipiemus diem computando diem secundum ordinem naturalem: prout mane, & vespera pertinent ad eundem diem: sequendo modum computationis dierum naturalem, secundum traditionem Magistri. sed com¬ putando vnum diem: prout habet vesperam, & mane, sic vespera erit diei praecedentis, & mane erit diei sequentis, & sic vespere,, & mane erit vna dies complete con fecta secundum ordi¬ nem naturalem ex partibus diuersorum dierum, secundum quem modum diem sextum fecerunt vespera diei sexte, & mane diei septimae: propter quod bene dictum est, quod completio diuinorum operum potest attribui diei sextae, quantum ad vesperam: & diei septimae quantum ad mane. quia vesperam diei sextae, & mane diei septimae com¬ putat littera Sen. vnum totum completum diem sextum, secundum quem modum dies sextus tantum accepit de spatio temporis diei septimae, quantum de spatio temporis deficiebat sibi ad faciendum vnum totum completum diem. Quibus visis, patet, quomodo vera est trauslatio illa, quod die sexto, & quomodo est vera translatio alia, quod die septimo consummauit, vel compleuit Deus opus suum.

Secundo modo potest hoc ostendi, vt perfectio diuinorum operum referatur ad perfectionis existentiam quantum ad diem sextum: sed ad diem septimum, quantum ad petfectionis euidentiam. Huic autem modo possumus adapta¬ re illud verbum Philosophi, quod vnumquod¬ que perfectum est, cum sibi potest simile genera¬ re. cum ergo generans sit causa generati, non potest esse, quod ex effectu causetur perfectio cau¬ sae: cum quae sunt causatorum, abundanter prae¬ infint causis, vt vult Dion. 2. de diui. no. ergo generare non facit ad existentiam perfectionis, sed ad euidentiam eius. vt cum aliquid generat sibi simile, ex effectu generationis apparet euidenter perfectio generantis. In sex ergo diebus fuerunt omnia perfecta secundum existen¬ tiam, quae sic perfecta in septima die incaeperunt dare operam generationi, & incoeperunt esse perfecta quantum ad perfectionis euidentiam. ista autem est perfectio coelorum: quia coeli faciunt ad generationem rerum, & elementorum: quia cum ex omnibus elementis componatur mixtum: secundum debitam proportionem elementorum resultat perfecta mixtorum complexio. Differt autem iste modus salnandi vtranque translatio¬ nem a primo. quia primus modus referebat perfectiones ad vnum, & eundem diem, secundum diuersas partes eius. Sed iste modus refert vtran¬ que perfectionem ad alium, & alium diem. quia Deus compleuit, vel perfecit omnia in die sexto: quantum ad perfectionis existentiam. quia in die¬ sexto omnia extiterunt perfecta. sed perfecit Deus opera sua die septimo, quantum ad perfectionis euidentiam. quia die septimo incoeperunt animalia dare operam generationi: quod faciendo non solum existebant perfecta, sed etiam euidenter apparebant perfecta.

Tertio possumus saluare illam diuersitatem accipiendo perfectionem secundum esse: quod factum fuit sexto die. Et quantum ad continuationem essendi, quod fuit factum die. 7. Ad hunc autem modum potest adaptari illud verbum Philosophi in 2. de generatione, qued natura semper desiderat quod melius est, & quia melius est esse, quam non esse: semper natura desiderat esse. Cum ergo propter longe distare a primo principio non possint res perpetuati in suo esse secundum seipsas: reliquo modo compleuit Deus perpetuitatem essendi, continuam faciens gene¬ rationem. appellat autem Philosophus longe di¬ stare a primo principio non secundum sirum: sed secundum assecutionem proprietatum esse diuini. vbique est enim Deus praesens & in vuaquaque re est Deus per essentiam suam seruans illam rem in esse secundum modum naturae illius rei: cum dicantur aliqua esse propinquiora Deo, vt illa quae¬ plus assequuntur de proprietatibus diuinae essen¬ tie, vel diuine substantiae. nam substantia diuina hent esse semper, & hent esse intellectiuum. angelica ergo natura quantum ad esse, & quantum ad intelligere participat conditionem diuinae substantiae. Et propter hoc Augu. in lib. confess. dicit naturam angelicam esse prope Deum. Aliqua vero participant conditiones diuini esse quantum ad esse, et quantum ad semper esse, sed non quantum ad intelligere, vt corpora coelestia scundum se sumpta, & ista inferiora magis distant a Deo, quam Angeli. Nam si corpora coelestia intelligunt: hoc non est quod ipsa secundum se intelligant: sed quia motores eorum appropriati, qui dicuntur eorum animae, intelligunt. ista autem inferiora: quia sunt generabilia & corruptibilia: participant condiriones diuini esse, quantum ad esse, non quantum ad semper esse, & ista adhuc magis distant a Deo. propter istud ergo distare a Deo, & quia ista in¬ feriora non possunt se perpetuare in seipsis, reliquo modo compleuit Deus continuationem continuam faciens generationem: secundum quam animalia se continuant, & perpetuant in suo simi li. Propter quod benedictum est, quod est duplex perfectio rerum: vna quantum ad esse, prout in seipsis habent perfectum esse, & hoc fuit in die sexto, quia tunc omnia habuerunt perfectum esse: cum Dei perfecta sint opera. Et alia est perfectio quantum ad continuationem, & perpetuitatem essendi, & hoc fuit in die septimo: quando ani¬ malia incoeperunt dare operam generationi, per quam continuantur, & perpetuantur in esse.

Quarto modo possumus saluare dictam diuersitatem, vt vna perfectio referatur ad actum primum. vlia ad secundum: secundum quem modum loquitur Philosophus in 2. de anima dicens, scientiam esse primum actum, & considera re secundum. per actum enim primum intelligi¬ mus formam, vt dat esse: per actum secundum intelligimus ipsam operationem egredientem a forma: sicut considerare est quaedam operatio egrediens a scientia. secundum ergo actum primum semper sumus in actu: quia quandiu habe¬ mus scientiam: tam diu habemus esse scientifi¬ cum. & quandiu habemus aliquam formam: tan¬ diu habemus esse secundum illam formam. sed quantum ad actum secundum non semper sumus in actu. nam licet habens scientiam semper sit sciens: non tamen semper considerat secundum illam scientiam. & habens albedinem semper est album, non tamen semper disgregat visum. differt tamen iste quartus modus ab alijs, quia generalior. Nam sexto die fuerunt res perfectaesecundu partes componentes totum: quia nulla fuit pars vniuersi, quae non esset facta sexto die. Alia aunt perfectio est secundum consecutionem finis: quia quelibet res p suam operationem est apta nata tendere in suum fi¬ nem: propter quod iste modus dicitur generalior: quie & si cuilibet rei non competit generare, cuilibet tamen rei competit habere aliquam operationem, per quam tendit in suum finem: vt graue mouetur deorsum, vt tendat in centrum, tanquam in finem. Ista autem perfectio incaepit comperere rebus die septimo, quando eis constitutis in esse die sexto: die postea septimo inceperunt agere, & per actiones in finem tendere. septima ergo die, quando Deus voluit requiescere, inceperunt res laborare, & agere, & in perfectiones suas tendere.

Quinto modo possumus saluare diuersitatem praefatam magis particulariter, vt diuidamus septem dies in tres, & tres in vnum, & cuilibet parti demus suam perfectionem, vt primo ternario demus perfectionem rerum quantum ad substantiam. secundo ternario quantum ad virtutem: diei vero septimo dabimus perfectionem quantum ad operationem. quae tria, vt supra tangebatur, substantia, virtus, & operatio in omnibus habent esse, vt in lib. Genes. tripliciter agitur de perfectione. nam ibi dicitur: Perfecti ergo sunt coeli, & terra id est ista inferiora elementa: supple quantum ad substantiam: & omnis ornatus eorum, supple¬ est perfectus quantum ad virtutem, & postea se¬ quitur: Compleuit Deus id est perfecit Deus opus suum, supple quantum ad operationem. quia tunc opera Dei inceperunt habere operationes suas: Perfectio ergo secundum substantiam incepit ab esse rerum, & terminata est in distinctionem ipsarum. ideo in illis tribus diebus dicuntur esse facta opera distinctionis. Perfectio autem secundum virtutem, secundum quam dicuntur res ornatae: incaepit a distincto esse, & terminata est in distinctum posse. Perfectio autem secundum ope¬ rationem, quae competit diei septimo: incepit a¬ distincto posse rerum, & terminata est indistinctum agere ipsarum. Et ideo dies septimus non hent vesperam, quia distinctum agere rerum nunquam terminabitur, sed semper res habebunt distinctas actiones, sicut habent distinctas formas, quam¬ diu durabit mundus. Signat autem ista distinctio operationum, vel ista perfectio secundum ope¬ rationes requiem illam beatorum, quae sequitur opera nostra, quando dicetur: Amodo enim iam dicit spiritus, vt requiescant a laboribus suis. Opera enim illorum sequuntur illos. quae requies nunquam habebit vesperam, quia nunquam finietur. Diximus autem, quod perfectio secundum substantiam facta est ante omnem diem. postea facta est distinctio rerum. Nam a principio, ante omnem diem, res habuerunt formas substantiales dantes sibi esse. sed cum haberent quandam confusionem in seipsis, vt supra fuit diffusius declaratum, postea per partes acceperunt distinctum esse in primo ternario dierum. Dabant enim tunc formae substantiales cui¬ libet rei, quod esset ens: sed non dabat ei perfecte, quod esset vna, quia non dabat ei perfecte, quod esset distincta ab alijs: propter quod bene¬ dictum est, quod illa perfectio incepit ab esse, & terminnta est in distinctum esse. Perfectio autem secundum virtutem incepit a distincto esse: & terminata est in distinctum posse. quod fuit factum secundo ternario dierum, quando ornati sunt coeli, & elementa. per quem datum est eis posse, & virtus ad agendum. Nam cum coeli in¬ fluant in haec inferiora, & influentia sit a luminoso: quando fuerunt facta luminaria coeli, quod fuit quarta die, fuit datum coelo posse, & virtus, vt influeret in haec inferiora. Quinta autem die¬ quando aqua produxit pisces, & aues, fuit data aquae virtus, & fuit ei datum posse, vt per ratio¬ nes seminales inde fierent pisces, & aues. aqua enim ibi stat pro elemento aquae, quod abundat in complexione piscium, & stat pro isto aere humectato, & aquoso, qui abundat in complexione¬ auium. Sexta vero die quando fuit ornata terra, iumentis bestijs, & reptilibus: fuit terrae data vir¬ tus, & fuit ei datum posse, vt per rationes semina les ista ex ipsa fierent. Propter quod bene dictum erat, quod perfectio secundi ternarii, qul com¬ pletus fuit in septimo die, incepit a distincto esse, & terminata est in distinctum posse. Propter quod Perfectio sextae diei fuit secundum virtutem, seu secundum posse. quia in illo die omnibus rebus fuit collata perfecta virtus, & perfectum posse distincte secundum suum genus, & suam speciem. perfectio vero diei septimae, quae fuit secundum operationem, vel secundum agere, quia res existentes perfectae incaeperunt agere, & operari. cum operatio non sit nisi a potentia, & a virtute, bene dictum est, quod ista perfectio incepit a distincto posse, & terminata est ad distinctum agere, vt est per habita declaratum.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod perfectio rerum fuit facta die sexto, & die septimo: aliter tamen, & aliter, vt patet per habita.

Ad secundum dicendum, quod videre cuncta, quae Deus fecerat, pertinet ad perfectionem tota litatis, quae constat ex omnibus virtutibus. nam secundum formas partium vniuersum habet es¬ se, & secundum virtutem collatam partibus vni¬ uersum habet posse. Iste autem perf. ctiones fuerunt completae sexto diae. sed est alia perfectio prout partes vniuersi habent agere, & agunt, & ista est perfectio septimae diei, vt verificetur, vtro que die Deum suum opus perfecisse.

Ad tertium dicendum, quod sexto die fuerunt omnia completa, quantum ad rerum esse, & quam tum ad eatum posse, sed non quantum ad earum agere.

Ad quartum dicendum, quod loann. 5. dicitur, quod vsque nunc operatur Pater, & Filius, quantum ad rerum propagationem, vel quantum ad earum in esse conseruationem, non autem quantum ad nouarum rerum productionem. quia in sexto die omnia fuerunt producta, vt nihil noui deinceps fierer, quod non esset factum in suo si¬ mili. Postea in septimo die incoeperunt res vna¬ cum virtute diuina agere, & incoeperunt coad muuare tali virture seipsas, & propagare. Et quia sine Deo nihil potest creatura facere: & quia in omni opere creaturae operatur Deus: ideo dictum est illud loannis: Pater meus vsque nunc, &c. pos¬ sent etiam ista opera Patris, & Filii, & totius Fri¬ nitatis referri non solum ad opera naturae, sed ad opera gratiae. dicente Domino Discipulis suis: Si¬ ne me nihil potestis facere. Et dicente eodem eis¬ dem: Sicut palmites non possunt terrae fructum afferre a semetipsis, nisi manserint in vite. sic neo vos nisi in memanseritis. que possunt ad opera gratixcongtusreferti.

ARTIC. II An Deus die septimo quienerit at opere, quod patrarat. Conclusio est affirmatiua.

Aegid. in Hexam. 2. p. Cap. 41. D. Tho. 1. p. q. 94. artic. 2. Et 2. sent. d. 15. q. 3. artic. 2. D. Bon. d. 15. arti. 2. q. 3. Ric. ttti die: Alerint. dc Afebt. P. dr. 2rtici 16. Voll d. 15. qrI.

SECVNDO queritur de quiete Dei, de qua agitur Gene. 2. quod requieuit Deus die7. ab omni¬ opere, quod patrarat.

Sed videtur hoc esse impossibile, quia quies opponitur motui: & ideo Natura dicitur esse. 2. Physicorum, principium motus, & quietis eius, in quo est. cum ergo opposita sint apta nata fieri circa idem, si Deus esset aptus natus quiescere, effet aptus na¬ tus moueri, quod est contra dictum Prophetae dicentis: Ego Deus, & non mutor. & contra dictum lacobi: Apud quem non est transmutatio, nec¬ vicissitudinis obumbratio.

Praeterea res non quiescit nisi ad euitandum laborem. cum ergo ipsi motores orbium moueant coelos sine labore, & poena. quia aliter non perpe¬ tuaretur motus coeli, multo ergo fortius Deus operatur sine labore, & poena. non ergo propter cessationem ab opere possumus dicere Deum quiescere.

Preterea forte dices, quod Deus quiescit, quia facit nos quiescere. cum ergo Deus quieuisset die septimo, quia cessauit ab operae, si diceretur Deum quieuiffse, quia fecit nos quiescere, diceretur, Deum illis sex diebus operatum fuisse. quia fecit nos operari. quod patet esse falsum, quia illis sex diebus non est operatus homo, sed solus Deus.

Praeterea forte dices, quod requies Dei accipiem da est transumptiue, secundum quod competit ei opera¬ ri& ceslareab opere. sedn.c hoc videtur pos¬ stare, quia Deus operatur per voluntatem suam iuxta illud: Oia quaecunque voluit fecit. Si ergo competeret ei quiescere hoc competeret eisecundum volipro tatem: cum ergo voluntas non quiescat, nisi pro¬ cedendo ab his, quae sunt ad finem, & requiescendo in fine. quia non est quies quia non est in iis, quae sunt ad finem sed in fine: Deus ergo volen¬ do alia, vellet se, & per voluntatem a creaturis ta¬ deret in seipsum. sed cum secundum veritatem sit contrarium huiusmodi: quia volendo se, vult alia; sicut intelligendo se, intelligit alia: non erit dare in Deum huiusmodi quies.

IN CONTRARIVM est: quia omne agens perfectis suis operibus quiescit. sed omnin¬ opera diuina fuerunt facta die. 7. ergo Deus die septimo quieuit. Praeterea nos debemus cessare ab operibus nostris, & quiescere in Deo. multo ergo magis Deus, cum cessauit ab operibus suit, quietit in seiEfo:

RESOLVTIO. Deus die septimo cessasse dicitur. quoniam ceffantie instar se habuit, cum amplius nouam speciem non creet. Nec ei tamen quies morui, aut labori opposita tribuenda eft. Sed quicuisse dicatur, quatenus in fine quieuit, & ab opere nono faciendo vacauit. sicut enim inter faciendum; ita inter quiesten¬ dum summo quidem opere Deus a creatura differt. cum Homo motibus corporis.. Angelus vero motibus temporis agat, ipse rationibus aeternis: non propter bonitatem acquirendam, nec propter¬ sein bono corseruandum, sed prortersuam nobis bonitatem communicandam.

RESPONDEO dicendum, quod in fcri¬ ptis omnibus respondetur ad hoc, quod quies, proprie loquendo, opponitur motui. quia motus in operibus nostris, vt dicit Philosophus causat laborem: ideo quies opponitur non solum mo. tui, sed labori. ex his autem duobus modis secnp¬ dum quos homo loquitur de quiete, vel quia cessat moueri, vel quia cessat laborare, transumu¬ tur duo alii modi. vnus prout quies opponitur labori, & alius prout quies opponitur motui.

Prout vero quies opponitur labori: quia ex omnibus operibus aliquo modo causatur labor: ex illa quiete, quae opponitur labori tranf¬ mutatur quies, quae opponitur operi: vt sicut cessare a quocunque labore dicitur quies: sic cessare a quocunque opere dicitur quies. & iste est tertius modus quietis transumptus a quiete, pro¬ ut opponitur labori. Est & quartus modus quietis transumptus a quiete: prout opponitur motui, & iste motus potest transumi ad motum voluntatis. vt sicut graue mouetur per medium, & quiescit in centro, tanquam in fine: sic voluntas mouetur per ea, quae sunt ad finem: sicut per quaedam media, & per ea attingens finem quiescit in fine. Dicunt ergo scripta communia, quod pri¬ mos duos modos non possumus transferre ad quietem diuinam: videlicet, vt quia quies opponitur morui, & labori. quia Deus nullo mon mouec & nullo modo laborat. sed alios duos modos: prout Deus quiescit in fine, vt prout cessat ab ope¬ re, possumus transferre ad quietem diuinam, vt dicatur Deus quieuisse die septimo, quia cessauit ab omni opere nouo, quia de cetero non fecit nouam creaturam, vt dicatur Deus quieuisse etiam temporaliter in seipso, tanquam in fine. Distinguemus enim de quiete Dei in seipso, tanquam in fine, quia vel hic accipitur absolute, vt dicatur Deus in seipso quiescere, quia in seipso tanquam sufficientiam inueniens in se, quiescit tanquam in fine. & hoc modo Deus quiescit quiete aeterna. Alio modo potest accipi huiusmodi quies per comparationem ad creaturam, vt dicatur quiescere respectu creaturae, quia complacet sibi in creatura, & complacendo sibi in creatura ordi¬ nat eam ad seipsum, tanquam ad finem. & hoc modo per respectum ad creaturam quiescit in se¬ ipso tanquam in fine. Et istud potest esse temporale. quia sicut ex tempore incoepit esse Domi¬ nus creaturae: ita ex parte secundum istum modum loquendi, Deus complacuit sibi in crea¬ tura.

Sed sic dicendo videmur aliquo modo a veritate discedere, quia ex quo loquimur de quiete Dei transumptiue, non solum quiescendo in fine, qui fuit quartus modus: & non solum cessando cessando ab opere, qui fuit tertius modus, sed etiam cessando a motu, & a labore, qui fuerunt primus, & secundus modus, possumus in Deo transumptiue ponere quietem. quia ex quo po¬ nimus in Deo per quandam transumptionem motum. iuxta illud Gen. 1. Spiritus Domini ferebatur super aquas, quod exponit Magister 12. distinctione dicens, quod super aquam ferebatur Spiritus Domini, sicut superfertur fabricandis rebus voluntas attificis, quia subiacebat bone voluntati Creatoris, quod Creator formdaum, perficiendumque inchoauerat. Et etiam laborem possumus transumptiue transferre ad Deum. ita, quod secundum transumptionem omnibus modis quietis possumus loqui de Deo, quia ex quo ipsum motum transferimus ad Deum, qui videtur omnino repugnare diuinaesubstantiae, & eius aeternitati, non videtur inconueniens, & alia quae cunque ad Deum transferre¬

Rursus modus soluendi praetactus non videtur omnino ire ad ea, quae sunt per se in hac materia: Verum est enim, quod cessare ab opere fuit diuina quies, quia hoc dicit littera Gen. quod com¬ pleuit Deus die 5. opus suum, & requieuit ab. vni¬ uerso opere, quod patrarat. sed in hoc est modica declaratio quaestionis, & si volumus bene, & per se quaestionem declarare, Videndum est per quid agit Deus, propter quid agit Deus, & quo¬ modo agit Deus, vt his visis possim videre, quo¬ modo ab opere cessat Deus. quo declarato, apparebit, quomodo quiescit Deus.

Tertio possumus contra dictum modum sol¬ uendi arguere. quia ponere in Deo complacen¬ tiam temporalem, quae complacentia est in ipso Deo veraciter, quia veraciter complacet sibi in se¬ ipso, & vere delectatur in seipso, eo modo, quo possumus vere loqui de Deo secundum propositiones affirmatiuas, quia omnes tales propositio¬ nes secundum Diony. in de angelica Hierarchia sunt incompacte. Negatiuae aunt sunt vere. nullas autem propositiones affirmatiuas possumus de¬ Deo dicere, nisi restringendo eas per negatiuas: quia ille sunt incompactae, & istae verae. Vnde Dio¬ 5. de diui. nomi. vult, quod Deus nec erat, nec fuit, nec erit, magis autem nec est. Omnia ista de Deo restringendo eas per negatiuas, sunt vera. Deus enim fuit, & erat, & erit, sed non quomodo fuerunt, & erant, & erunt alia. sic etiam Deus est, sed non est quomodo alia sunt, nec enim omnino potest esse Deo simile secundum quodcunque, qud contingit affirmari de Deo.

Redeamus ergo ad propositum, & dicamus, quod ea, quae in Deo veraciter esse secundum rem po¬ nimus, non sunt ponenda in deo nisi aeternaliter, vt de creatura temporali gaudet Deus gaudio ae¬ terno. Vnde Aug. super illud loannis: Vt gaudium meum in vobis sit, & gaudium vestrum impleatur, ait quod Deus ab aeterno gaudebat de nobis, sed illud gaudium non erat in nobis, quia nec nos eramus, in quibus illud gaudium esse posset. Ea autem, quae secundum rem sunt in creatura, secundum rationem possumus in Deo ponere in tempore. vt quia in tempore factus est Creator, vel ex tempore competit sibi, quod sit Creator. nam secundum vnum modum exponendi: in principio, idest in principio temporis, creauit Deus coelum, & terram. Natura ergo creata a Deo de nihilo vere, & realiter in creatura, & ab ista re, quae est in creatura, vel ab ista nouitate, quae est in creatura, ex tempore nulla nouitate facta in Deo, competit ei, quod ex tempore sit creator, & a vera, & reali seruitute, quae est nouiter in creatura, dicit Deus ex tempore Dominus creature. vere est ergo Psds Dominus creaturae, quia vere creatura est serua eius, sed ab aeterno non fuit Pominus creaturae, quia creatura non erat, quae ei seruire posset.

His ergo praetermissis, dicamus, quod omne agens agit per aliqua, & agit propter aliquid, & agit modo aliquo: vt homo per aliqua, quia agit pet manus, vel per pedes, vel per aliqua membra corporis, agit propter aliquid, quia agit propter aliquod bonum, quod ex sua actione sperat obtinere, vel acquirere: vel a git propter aliquod bonum, in quo vult se conseruare, & stabilire. Nam non solum mouetur infirmus, vt acquirat sanitatem, sed etiam mouetur sanus, vt se conseruet in sanitate. Tertio non solum considerandum est in homine per quid agit, & propter quid agit, sed etiam considerandus est modus, secundum quem agit, vt secundum quem modum agit homo,

Dicemus, quod agit per motum. agit enim mouendo manus, vel pedes, vel alia membra corpo¬ tis. agit enim per pedes propter sanitatem, quam vult acquirere, & hoc facit mouendo pedes: vel agit per manus propter bonum pecuniae, quam intendit habere ex arte sua, & hoc facit manus mouendo. Videndum est ergo de Deo, per quid agit, proprer quid agit & per quem modum agit. Ad primam autem quaestionem, per quid agit Deus. Respondet Aug. 1. super Gen. dans differem tiaru inter agere Dei, & Angeli, & hominis, dicit quod homo operatur motibus corporis: Angelus motibus temporum: Deus rationibus aeternis in¬ commutabilibus, & stabilibus. Per quid ergo a¬ git Deus, per rationes aeternas, quibus plenus est Filius, qui est ars Dei Patris omnipotentis. iuxta¬ illud Aug. de Trini. 6. loquentis de Filio, quod est ars quaedam omnipotentis, atque sapientis Dei ple¬ na omnium rationum viuentium, & incommutabilium. a rationibus ergo illis aeternis, sicut Deus disposuit ab aeterno, fiunt omnes istae creaturae in tempore, eo modo quo disposuit ab aeterno, vt sicut fecit coelum, & terram in tempore, ita & isto modo ab aeterno, & in rationibus aeternis disposuit, vt sic in tempore faceret creaturam. sicurer¬ go cessat fieri opus diuinum, sic cessat Deus ab opere. agit enim Deus temporalia, sed non pet rationes temporales. agit enim Deus ex tempore, sed nihil disponit, nec ordinat dispositione vel ordinatione temporali. illa enim sapientia, per quam fecit res in tempore, fuit in Deo ab aeterno illius enim sapientiae sunt opes superbae. aurum vero, & argentum sunt opes valde humiles, quia vilissimi habent eas. fcientia, & virtutes sunt opes superbae, quia dedignantur esse cum quolibet, & potifsime cum his, qui sunt vilitate depressi. istam sapientiam, per quam Deus agit omnia, pos¬ sedit Deus ab aeterno: & in initio viarum suarum antequam quicquam faceret. In principio enim, & ab aeterno ordinata est ista fapientia, quia Deus ab aeterno ordinauit per sapientiam suam quicquid erat facturus in tempore, vt non vnum iota, aut vnus apex fiata Deo in tempore, quod non fuerit ab aeterno praeordinatum in ipso. quando ergo sic factum est in tempore, vel quando factum est in opere, prout Deus ordinauit ab aeterno, & in creatione mundi, quando fuerunt factae omnes illae nouitates, quas Deus ordinauerat ab aeterno, tunc fuit completum opus, & cesfauit Deus ab opere, vt deinceps nihil noui faceret, quod faciendo requieuit ab vniuerso opere, quod patrarat. Sic ergo considerando per quid agit Deus, quia agit per rationes aeternas, declaramus quo¬ modo Deus cessauit ab opere, & quomodo re¬ quieuit. sic etiam confiderando propter quid a¬ git Deus, poterimus declarare hoc idem.

Sciendum ergo quod Deus non agit propter bonitatem aliquam acquirendam. quia, vt dicit Augustinus 8. de Trinita. Deus non est aliud, quam ipsum bonum, & per hoc est summum bonum, & omnis boni bonum. non ergo potest habere de¬ bonitate amplius, quam habet. propter quod nihil facit propter bonitatem acquirendam. quilibet enim dent dicerecu psalmista. Des meu. c. tu¬ quoniam bonorum meorum non eges.

Rursus non agit Deus, vt se possit in bonitate cunseruare. quia, vt dicit Augustinus in loco prae¬ allegato, bonum diuinum non potest minui, nec augeri. Si ergo quaeras propter quid agit Deus. Dicemus quod propter bonum, quia competit omni agenti. sed non agit propter bonum, quod velit acquirere, nec in quo se velit conseruare, sed agit propter bonitatem suam, quam vult no¬ bis communicare. & quia ab aeterno ordinauit quomodo bonitatem illam volebat communica¬ re creaturis, & ab aeterno disposuit, quomodo volebat in tempore facere nouas species rerum, quibus secundum capacitatem earum volebat communicare de bonitate sua. quando factae sunt omnes illae nouae species, vt de caetero nulla noua fieret species, sed per propagationem continuarentur species iam productae: Deus cessauit ab opere quantum ad nouitatem: quia nihil vlterius no¬ ui fecit, sed requieuit ab omni opere, quod patrarat.

Tertio possumus hoc idem ostendere, considerando, quomodo agit Deus. sed si vellemus hoc modo satisfacere quaesito, esset iste modus idem cum primo. Quia si quaeris, quomodo agit Deus: Dicemus, quod agit dicendo: luxta illud: Ipse dixit, & facta sunt. vel dicemus, quod agit verbum gignendo: quia cum dicitur in Gen. Dixit Deus: Fiat &c. exponit Augustins: Dixit, idest verbum genuit: in quo erat, vt fieret, propter quod 1I. Confess. ait: Deus vno verbo aeterno, sibi autem coaeterno, & c. sed idem est agere verbo, & agere rationibus aeternis, quibus est ple¬ num verbum. qui fuit primus modus ostendendi quomodo Deus cessat ad opere. Loquimur ergo de modo agendi aliter, videlicet quem modum se habendi dicimus habere Deum ex operibus suis. Aliquando enim talia opera fecit Deus: quod licet non sit iratus, habet se ad modum irati: & licet non paeniteat, habet se ad modum paenitentis: & licet non doleat, habet se ad modum dolentis. Iuxta illud Gen. 6. Paenitet me¬ fecisse hominem in terra, & praecauens in futurum, & tactus dolore cordis intrinsecus, Delebo, inquit, hominem, &c. Omnia ergo ista referenda sunt ad Deum secundum effectum, non secundum affectum. Deus enim non afficiebatur dolo¬ re, nec poenitentia: quia secundum Augustinum poenitens, hoc est, poenam tenens. Sed secundum effectum dicta sunt talia, quia delendo omnes homines per Diluuium, talia fecit, ac si paenituisset eum fecisse hominem, & ac si doluisset fecisse hominem. non ergo absolute poenituit Deus, vel do¬ luit, sed se habuit ad modum poenitentis, & do¬ lentis. Et propter istum modum se habendi dicit Scriptura de Deo, quod poenituit, & do¬ luit. Sic & in proposito Deus non mouetur: Deus non laborat. sed quando facit aliqua, quae faciunt, qud mouentur, vel laborant, tsic eo modo, quo dicitur poenitere & dolere, potest dici moueri, & labora¬ re. Et quia cessare ab opere, & non operari consueuerunt facere qui operantur per motum, vel qui laborant operando. In Deo ergo licet non cadat labor & motus, cessando tamen ab opere habuit se ad modum operantis cum labore, & motu, quo facto dictus est quiescere. quia quies opponitur motui, & labori.

RESP. AD ARG. Ad primum, & secundum dicendum, quod licet non moueatur, nec laboret, tamen quia videmus cessare ab opere ea, quae mouentur & laborant: ideo, vt dicebatur, habet se ad modum eius, quod mouetur & laborat. Vel possumus dicere, quod etiam in soluendo tangebatur, quod Deus non quieuit, prout quies opponitur motui, & labori, sed prout quies, vel quiescere est idem, quod cessare ab opere.

Ad tertium dicendum, quod cum ipsum cessate ab opere, modo, quo patuit, possit dici quies: possumus sufficienter saluare, quod ipse Deus secundum se quieuit, quia secundum se ab opere cessauit. Nam sicut ab aeterno ordinauit, vt in ten¬ pore noua opera conderet, & eis conditis ab ope¬ re cessaret, & cessando quiesceret, sic secundum illum ordinem in tempore factum est.

Ad quartum dicendum, quod Deus volendo se, vult alia. & quia suam bonitatem diligit in se, suam bonitatem diligit in alijs, & vult eam communicare alijs. & ideo iste modus est quasi circularis. vt quia Deus diligit se, diligit alia, & diligendo alia ordinat ea ad se. res ergo exeunt a Deo tanquam a principio, & tendunt in Deum sicut in fi¬ nem: opera vero Dei exeunt a Deo tanquam a principio, & redeunt ad ipsum tanquam ad finem. Et quia in huiusmodifine est quies: Deus in se tam quam in fine dicitur operando quiescere¬

ARTIC. I. An recte Deus diem septimum Benedixisse, ac Sanctificasse dicatur. Conclusio est affirmatiua.

Aegid in Hexam. 2. p. cap. 41. D. rhom. 1. p. q. 33. arti. 3. Lt 2. sent. d. 15. q 3 artic. 3. Ric d. 15 q. 9. Quill. Altir tracta. 9 qui3. Pe or. d diei¬ in 2. senten

TERTIO quaeritur de Benedictione, & Sanctificatione diei septimae.

Et videtur, quod non debuit Benedicere, & Sanctificare dien¬ septimum, in quo quieuit, sed magis diem sextum, in quo operatus est, & sua o¬ pera consummauit. quia operatio est nobilior orio, propter quod Philosophus 2. Ethico. felicitatem tor Fostit in otio,sed in opere.

Praeterea Sanctificatio, & benedictio videntur bonitati congruere, sed secundum Boetium bonumest suiipsius diffusiuum: ergo magis diffusioni, & productioni rerum, secundum quam diuina bonitas se diffundit, competit Sanctificatio, & penedictio, quam quieti.

Praeterea propter hoc videtur ese induda sa¬ ctificatio, & Benedictio, vt populus Fidelis hoc cogitans rememoretur, quomodo Deus produxit mundum, & est omnipotens: Sed inuisibilia Dei per ea, quae facta sunt, & per opera diuina intellecta conspiciuntur, vt dicitur ad Romanos. ergo Sanctificatio, & Benedictio, quae faciunt nos habere in memoriam Dei omnipotentiam, magis debent attribui. diuinis operibus, quam¬ quieti.

Praeterea, quod aliquis sanctificet, & benedicat aliquam diem propter suam quietem, vel quod cesset ab opere, hoc est, vel quia operando diminuta sunt eius bona, sicut gaudet auarus, cum cessat ab actu liberalitatis: vel quia hoc faciendo euenerunt sibi aliqua mala, sicut fatigatus gau¬ det, cum cessat ab opere, quia quiescit a labore, sed talia Deo non possunt comperere: ergo &c. Praeterea duplex est opus diuinum, vnum secundum, quod natura instituit, & aliud secundum quod in natura operatur, adiuuando naturam, vt seipsam valeat propagare, & seipsam propagando conseruare. Primum opus fuit in operibus sex dierum, quando naturam instituit, & eam distinxit, & ornauit. Secundum opus fuit in die 7. quando naturam propagauit, & res in producendo sibi similia adiuuauit. sed diuinam omnipotentiam magis indicat primum opus, quam secum dum: ergo &c.

IN CONTRARIVM est: quia sanctificatio, & beatitudo ad bonitatem pertinent, sed bonitas potissime sumitur ex fine. quia secundum Commen. in 2. Metaph. finis, & bonum idem sunt, & qui tollit finem tollit omne bonum. Et Philo¬ sophus in Physicis deridet Poetam dicentem, quod mors est finis omnium. nam, vt ait, finis non solum dicit, quid vltimum, sed etiam quid optimum. quare si esse quid bonum, & quid optimum competit fini: dies septimus, in quo Deus cessauit ab opere, & quieuit in seipso, tanquam in fine debuit ab ipso sanctificari, & bene¬ dici.

Praeterea vita contemplatiua, secundum quam cessatur ab opere, & intenditur diuinae contemplationi, est potior, quam actiua, secundum quam laboramus, & operamur. Propter quod Dominus pro Maria respondet Marthae, quod optimam partem elegerat: ergo &c.

RESOLVTIO. pies primus Dominicus suit, duabus rationibus sic dictus. penedixit autem Deus diei septimno, cuius benedictio bonorum multiplicatio fuit.

RESPONDEO dicendum: quod primo videndum, est quis fuerit dies primus in operibus sex dierum, vt possimus videre quis fuerit dies septimus, in quo drns requieuit. Secundo videndum est, quno ille dies septimus habuit mane, & non habuit vesperam. ex his enim duobus diebus habebimus aliqua iuuamenta ad tertium, de quo est quaestio principalis, quomodo Deus benedixit & sanctificauit diem septimum.

Propter primum sciendum, quod primus dies mundi fuit dies Dominicus. Qui primus dies dupliciter porest accipi. vel vt continet vnam reuolutionem completam, & non amplius: & tunc lux fuit facta illa prima die. mundus autem fuit factus ante huiusmodi primam diem, & per consequens fuit factus ante omnem diem. sed, vt supra dicebatur, cum cuilibet diei demus aliquid vltra vnam reuolutionem: quia damus ei illud, quod contrauadit octaua sphaera, vel illud, quod contrauadit Sol: satis congrue possumus illam modicam morulam, quae fuit inter creatio¬ nem mundi, & factionem lucis, dare primae diei, vt dicatur prima die factus mundus. Sic enim incoepit suum librum, qui fecit auroram. Primo facta die coeli, terraque leguntur. fuit autem aliud opus solenne factum die Dominico, quod illo die resurrexit dominus. ideo sic incipit hymnarium: Primo dierum omnium: quo mundus extat conditus, vel quo resurgens conditor & c. posset autem ille dies Dominicus vocari dies Solis: quia lux illa, quae fuit facta illa die, fuit lux, de qua factus est Sol. verum quia longe est nobilior denominatio a domino nostro sesu Christo: qui fabricatus est auroram, & Solem: quam a¬ Sole: congruum est, vt ille dies, in quo resurrexit dominus: non vocetur dies solis: sed dies Dominicus. Duo ergo dies in hebdomada vocantur ab operibus diuinis, videlicet primus dies, qui dicitur Dominicus: vel quia in illo die dominus mundum condidit, vel quia in illo die dominus resurrexit. Septimus autem dies denominatus est ab operibus Domini, & dicitur Sabbathum, siue quies. quia in illo die Dominus Deus quieuit ab vniuerso opere quod patrarat. vel quia illo die Christus requicuit in sepulchro. nuslo¬ autem alio die complete requieuit Corpus Do¬ mini in Sepulchro, nisi die Sabbathi. nam per magnam partem diei Veneris pependit in cruce, & summo mane, die Dominico resurrexit. sed per totam diem Sabbathi in Sepulchro requieuit. omnes autem alios dies denominamus a planetis, vt diem Lunae a Luna: Martis a Marte, & sic de¬ alijs.

Quod si volumus scire: quare est iste ordo dierum consentiendo Astronomis: quod secundum circulum planetarum fit denominatio in die secundum horas diei: si incipias a die Dominico, qui est dies Solis. Prima hora dominabitur Sol: & octaua hora Sol: & vigesima hora Sol: & vigesimasecunda hora Sol: vigesimatertia hora dominabitur venus. quae immediate est sub Sole. 24. dominabitur Mercurius. 2 5. hora quae est prima hota noctis sequentis diei dominabitur Lu¬ na. & ideo dies Lunae est immediate post diem Dominicum. & si sic diseurramus per omnes planetas inuenimus, quod ille planeta, a quo deno¬ minatur dies, dominatur prima hora illius diei: denominando diem Dominicum a Sole, & Sab bathum a Saturno. Verum quia visum est ecclesiae, vt istud sit superstitiosum, nullam diem denominat ab aliquo planeta. nam primum diem non denomi. nat a Sole, sed a Domino, & vocat ipsum diem Dominicum. secundum diem non denominat a Luna: sed dicit ipsum secundam feriam: quia est secunda dies a die Dominico: quae debet esse Christianis omnibus feriata, & sic de aliis diebs. diem etiam Sabbathi non denominat a Saturno: sed eum denominat a quiete, quam Deus habuit ab operibus conditis, vel quam habuit Do¬ minus in sepulchro.

viso de diebus, quae fuerit prima, & quae septima, & quomdo se habent dies alii: volumus de ipso mane aliqua enarrare, quo septima dies habuit mane & non habuit vesperam: Dicemus ergo sequendo Magistrum in littera. 13. distin¬ quod ordo naturalis distinctionis dierum est vt computentur dies a mane. dici enim poterit quod in computatione dierum dupliciter acci¬ pietur mane: vel secundum naturalem ordinem, vel secundum necessariam quandam recompensationem. nam prima dies incoepit a clara luce, & habuit vesperam, quae est principium noctis: sed non habuit mane, idest auroram: vt Hagister ex¬ ponit: quae est initium diei. in recompensatio. nem ergo diei primae, vt illa dies haberer comple¬ tam reuolutionem: accepit mane sequentis diei: & hoc modo factum est vespere, & mane dies primus, siue dies septimus. Illud ergo primum mane secundum ordinem naturalem fuit diei secundae. sed secundum necessariam recompensationenm fuit computatum cum prima die. quia aliter illa dies non habuisset completam reuolutionem, nec fuisset 24. horarum. Et quod dictum est de¬ die prima respectu secundae, veritatem habet de die 6. re spectu 7. nam quando dictum est: Et factum est vespere, & mane dies sextus. Illud mane secundum necessariam recompensationem fuit diei sextae, sed secundu naturalem ordinem fuit die 7. & quia secundum naturalem ordinem illud mane pertinebat ad diem v. secundum recompensationem ad diem 6. Etiam secundum ipsum ordinem dierum dicebatur supra, quod completio operum poterat eongrue referri ad diem 6. & ad diem septimum. Cum ergo quaeritur quomodo 5. dies habuit mane, & non habuit vesperam: potest vno modo responderi, quod scriptura diuina in Gen. facit mentionem de mane, quod secundum ordinem naturalem est diei 7. sed quia non facit mentio¬ nem de vespera: dicimus illam diem non habere, vesperam. sicut dicitur de Melchisedech, quod non inuenitur ei neque Pater, neque Mater. non est hoc intelligendum, quod non habuit Patrem, & Matrem sicut, & alii homines, sed quia scriptura diuina non facit mentionem de eis.

Possumus autem, & aliter respondere, quod dies potest computari: vel secundum reuolutionem coeli, vel secundum inchoationes operis illi diei appropriati. & quia opus generationis, & propagationis appropriatur diei 7. cum ergo illud opus inchoatum fuerit in die 7. habuit principium, siue mane ille dies septimus: sed quia non finietur vsqu, in finem mundi: ille dies non habuit vesperam. secundum hunc ergo modum totum tempus, quo durabit generatio. & corruptio, est vnus dies septimus: qui habuit mane id est inchoationem, quando inchoatum fuit tempus propagationis: sed non habuit, nec adhuc habet vesperam, quia nondum fuit finitum rale opus. finietur autem qunm erit completus numerus electorum, quod erit in fine mundi, & tunc suam vesperam obtinebit. lgi tur secundum reuolutionem coeli vesperam habuit septimus dies, & multae reuolutiones, & multe vesperae interpositae sunt inter hanc diem, & illam. Sed accipiendo mane pro inchoatione operis generationis: & vesperam pro consummatione, patet quomodo dies septimus habuit mane, sed non habuit, nec adhuc habet vesperam.

His itaque praelibatis, videre volumus, quomodo Deus benedixit diemy. & sanctificauit illum, vt dicitur Gen. 2. de quo est quaestio principalis. Sciendum ergo, quod quando Srriptura sacra exponit aliquid, & postea quasi statim verbum exposi tum replicat. Sic debemus exponere verbum re¬ plicatum, sicut exponebatur prius positum, & sic habet littera Gen. Producant aquae reptile animae viuentis, & volatile, & postea subditur: Et vidit Deus, quod esset bonum, & benedixit eis dicens: Crescite, & multiplicamini. sic etiam & in ornatu terrae, quando Dens fecit iumenta, reptilia, bestias, & hominem, benedixit illis, & ait: Crescite, & multiplicamini, & replete terram. Et licet specialiter videatur dictum esse de homine, potest tamen ad totum ornatum terrae referri. Hoc etiam modo videtur esse intelligendum, quod dixit Sathan ad Deum de lob: Operibus manuum eius benedixisti, & possessio illius creuit in terra. bencdictio ergo Dei est augmentatio bonorum nostrorum, quia hoc est Dei benedicere, quod eius benefacere. quia non nisi dicendo facit. benedictio ergo diei 7. ad augmentum, & ad multiplicationem animalium referri potest. quia vt tunc in die septimo incaepe¬ runt se multiplicare, vt ista fuerit benedictio diei¬ septimae: vt tunc animalia die septimo incoeperunt fecundum benedictionem illam agere, secundum quam Deus benedixit eis dicens: Crescite, & multiplicamini, &

Dub. I. Lateralis. An benedictio amimalium ad diem septimum pertineat. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 1. p. q. 33 arti. 3. Idemloco supra citato, & ali.

VLTERIVS forte circa hoc dubitaret aliquis, quod non data fuit animalibus bandictio: vt se multiplicarent. quod non est nisi pet¬ generationem eorum, siue gene¬ rentur ex semine, siue ex putrefactione. quare dies septimus fuit benedictus.

Ad quod potest multipliciter responderi, vt dicatur dies septimus benedictus per signum. sicut dicitur vrina sana, quia significat sanitatem, non quod in ea sit proprie sanitas, sicut in subiecto, sed sicut in signo. Benedictio ergo diei septimae significat, & erat signum benedictionis prius datae. Et etiam fuit inchoatiuum eius quia tunc incoe¬ perunt animalia dare operam generationi, quia tunc mares, & foeminae incaeperunt habere com¬ mixtionem ad inuicem, quantum ad ea, quae generantur ex semine, & tunc incoeperunt esse putre¬ factiones, quantum ad ea, quae ex putrefactione producuntur,

Possumus autem & tertio respondere, quod benedictio sic data fuit diei septimae non solum, vt esset signum, nec solum, vt tunc inchoaretur, sed etiam, vt esset causa. Vt sicut diximus de Stellis, quod sic sunt signa serenitatum, & tempesta¬ tum, & plurium aliorum, quae possumus autuma re ex ccniunctione aliorum, & aliorum siderum, quae etiam sunt illorum causae. Sic & in proposito benedictio illa, & fuit inchoatio benedictionis praedicte, & fuit signum illius benedictionis, quod multiplicarent se animalia. Quia ex quo cessabat Deus a condendo nouas creaturas, signum erat, quod volebat condita conseruare, & ea in esse per perpetuare, quod non nisi per generationem fieri habet.

Fuit & quarto benedictio diei septimae causa muliplicationis praefatae. Nam non sufficit, quod res habeant esse lecundum suas formas subostan¬ tiales, quod fuit ante omnem diem, nec quod habeant esse dictum, quod fuit in primo ternario dierum, nec quod sint ornatae virtutibus, per quas sunt aptae natae agere ad generationem diuersarum specierum. quod fuit in alijs tribus diebus, sed oportet, quod ipsis motibus supercaelestibus detur benedictio, vt faciant ad generationem praedictbrum. Nam statim, cum cessabit motus primi mobilis, cessabit omnis generatio. propter quod Philosophus. in 2. de generatione. 4 ponit ignem organum coeli, quia non agit nisi in virtute coeli. propter quod, si cessaret motus coeli quantuncunque ignis haberet, virtutem calefactiuam, non posset: ealiter calefacere. cessante ergo motu coeli secundum fidem nostram, elementa remanebunt, & habebunt esse, & habebunt distinctum esse, & habebunt in se virtutes actiuas, & passiuas, per quas se inuicem alterant, & corrumpunt, & per quas ex se inuicem generantur. sed cessante illo motu per virtutes illas non se immutabunt realiter, nec ex se inuicem generabuntur. & quia motus coeli facit ad generationem & corruptionem omnium, non sufficiebat dedisse benedictionem auibus, piscibus, & alijs animalibus. sed oportuit ipsum motum cuoeli benedicere, ad hoc, quod posset prae¬ dicta causare. Quarto ergo die fuerunt facta luminaria, & fuit data coelis aptitudo ad alterandum ista inferiora. Quinta die fuerunt facti pisces, & aues, & fuerunt benedicti, vt possent se per generationem multiplicare. Sexta die fuerunt facta animalia, & homo habentia aptitudinem ad se multiplicandum. Sed quia ad construendum multa requiruntur: ad destruendum autem vnum solum sufficit; omnia ista non sufficiebant, vt actus generationis esset sufficienter constitutus in esse, & complete constructus: sed oportuit benedicere motum coeli, vt ista causare posset. & quia dies est pars temporis, & tempus est idem realiter, quod motus coeli: Deus bene¬ dicendo diem septimum, benedixit motum coe¬ li, & constituit eum causam generationum, & corrnptionum omnium, quae fiunt in sphaera actiuorum, & passiuorum: & ex tunc incaeperunt tes dare operam generationi, vt superius dicebac

Dub. II. Tateralls. An rhminum tenedictio diferat ab animasium benedicttone.

Conclusio est afffrmatiua. Sandfificatione, & contemplatione.

Aegid. in Hexam. 2. p. cap. 40.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de sanctificatione septimae diei. quia dies septima non solum fuit benedicta, sed etiam fuit sanctificata. Sciendum ergo, quod non est simile de homine, & alijs animalibus. Animalia enim, quae instinctu, & promptitudine naturae agunt, non oportebat aliud expectare mandatum: sed data¬ benedictione multiplicationis eis, & data bene¬ dictione coelis, & motibus coelorum, vt causarent generationes hic inferius, quod fuit die septimo; Alia animalia eodem die statim incaeperunt dare operam generationi, sed in hominibus non sic. Nam cum eis sit data ratio, & intellectus, per quae possunt comptehendere mandatum supe¬ rioris, & eis sit datum esse liberum aibitrium, per quod debent eligere, quae sunt placita suo superiori. posito etiam, quod iam fuissent producta, non statim dehuissent dare operam generationi, sed expectassent mandatum superioris Dei¬ cum ergo Deus mandet, quod primo quaeramus regnum Dei, primi Farentes tanquam ratio¬ ne praediti prius debuerunt dare operam sanctificationi, & quaerere, quae erant Deo placita, & postea mandato diuino superueniente dare operam generationi. Prius enim debuerunt vi¬ uere vita contemplatiua, quae est animae, vt inhaererent Deo, & postea poterant viuere vita actiua; & intendere creationi filiorum. Benedictio ergo diei 7. potest referri ad animalia communiter. quia ex tunc incaeperunt illa se pergeneratio¬ nem multiplicare: & Sanctificatio specialiter potest referri ad homines, vel ad hominem, vt sicut alia animalia incaeperunt die 7. dare se generatio¬ ni, & procreationi filiorum, homo autem ratione Pditus incaepit se dare sanctificationi, actioni, & contemplationi diuinae. antequam enim Adam peccaret, semp ratio eius erat subdita Deo. Et licet omni tempore debeamus nos dare operam orationi, & contemplationi. iuxta illud ad Thessal. 1. Sine intermissione orate. Non est tamen inconueniens in huiusmodi septenario numero dierum, secundum quod vniuersum tempus eos¬ dem dies reiterando in esse statuitur, dare ali¬ quam diem specialitet ad ea, quae sunt Dei, relictis seruilibus actibus. Et si quaeratur, quae est. illa dies, Dicemus, quod cum dies Dominica fuerit Prima dies: dies S ibbati fuit lilla septima dies, quae fuit benedicta, & sanctificata. Nam quantum ad benedictionem, & ad multiplicationem animalium communiter fuit illa dies septima benedicta simpliciter. sed quantum ad sanctificationem fuit illa dies 7. sanctificata figuratiue, dicente Apostolo de ludeis. quod omnia in figura contingebant illis. Moyses ergo, qui fuit iu¬ deus proponendo iudeis diem septimam esse sanctificatam, quantum ad aliquid proposuit quid reale, siue quid morale: & quantum ad ali¬ quid proposuit quid figuratiue. Nam, quod ali¬ quam diem seu aliquod tempus debeamus dare deuotioni, & contemplationi diuinae, & oratio¬ ni, fuit quid morale. sed, quod illa dies esset septima, potest dici quid figuratiuum. figurabat enim quietem domini in sepulchro: quae fuit per¬ totam diem sabbati, quae dies ordinabatur ad re¬ surrectionem eius, quae fuit illucente die dominica. cum ergo illa figura ordinaretur ad hane rem, quae est resurrectio domini, & adueniente re cessat figura: sicut adueniente corpore cessat vmbra, resurgente domino non celebratur dies sabbati, quo requieuit, sed dies dominicus, quo resurrexit. Aduertendum autem, quod secundum, Hugo. Sahbatum interpretatur requies. Re¬ quies ergo dunii, qua requieuit ab omni opere, quod patrarat, & quam colebant iudei, aliud figura bat, & ad aliud ordinabatur. figurabat requiem Christi in sepulchro, sed ordinabat ad resurre¬ ctionem eius in gloria. Nam & ipsa requies Christi in sepulchro ordinab vtur ad resurrectionem illius gloriosam, qua adueniente, cessauit figura. ergc colimus rem, idest resurrectionem ipsam, sed celebramus diem dominicum, dimittendo figuram, quae celebrat Sabbathum. Benedictio ergo ad multiplicationem fuit data omnibus animalibus communiter, aliter tamen, & a¬ liter. quia animalibus alijs fuit data pro statim, & pro illo die septimo: sed hominibus fuit data pro loco, & pro tempore, vt tunc taliter a¬ gerent, prout dictabat ratio. sed quamuis haec benedictio fuerit data omnibus animalibus conmuniter, modo, quo, diximus: sanctificatio tamen fuit impensa sabbatho pro hominibus specialiter, vt hiomines primo quaererent regnum Dei, & darent aliquod tempus deuotioni, & postea operarentur, & laborarent, & darent talia tempora seruilibus actibus.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod foelicitas Dei non consistit in operatione, qua con didit creaturas, sed in fruitione qua fruitur seipso, & qua requiescit in seipso: sic & felicitas nostra non consistit in operibus nostris, nec in operationibus diuinis, sed in ipso Deo. Erimus enim beati requiescendo in Deo, & nunc sumus beati modo, quo patitur, dum su¬ mus in via spem nostram ponendo in Deum.

Ad secundum dicendum, quod licet bonum sit diffusiuum sui, & licet manifesterur diuina bonitas ex eo, quod Deus communieat creaturis. Perfectio tamen diuinae bonitatis non est ex eo, quod se communicat creaturis, sed ex eo, quod non indiget creaturis. sed in seipso sufficientiam habet, in quo & nos debemus sufficientiam habere, & propter illam sufficientiam festa celebrare.

Ad tertium dicendum, quod ea, quae: facta¬ sant, idest creaturae, sunt via ad deueniendum in cognitionem Creatoris. sed non debemus quiescere in via, sed in termino. propter quod non debuit sanctificari dies, vel non debuerunt sanctificari dies, in quibus Creaturae fuerunt conditae, sed dies in quo requieuit in se, in quo nos requiescendo beati erimus.

Ad quartum dicendum, quod quamuis nihil diminuatur Deo ex hoc, quod prduxit creaturam: & quamuis non laboret Deus ptoducen¬ do creaturam; tamen magis manifestatur potentia eius ex eo, quod quieuit non indigendo creatu¬ ra, quam ex eo, quod produxit cre aturam, propter quod dies quieris erat magis sanctificandus, quam dies operationis.

AI quintum dicendum, quod non celebratur dies operationis: qua produxit naturam ratio¬ ne operis: nec celebratur dies, prout eonseruat creaturam, vel prout iuuat naturam pro pagan¬ tem, vt se conseruet ratione operis. fuit euim tale opus in die 7. quia illo die incaeperunt anima¬ lia dare operam propagationi, & tunc incaepit Deus iuuare ea ad tale opus: nec sanctificatur dies septimus rationes talis operis, sed quia Deus non egens creaturis in seipso quieuit.

Deb. I. Litteralis.

SVPRA litteram primo quaeritur de factione luminarium. Et specialiter de factione. Solis. Dicebatur enim, quod Sol primo sactus non lucebar, sed po¬ noa illa materia de qua factus en: prima die condensata incaepit lucere, & facta est lux. sed non lucebat tantum, quod faceret a¬ lia lucere, sed postea quarta die fuit adeo condensata illa materia, vnde factus fuit Sol, & facta est sic splendida, quod non lucebat in se, sed dabat lumen omnibus alijs. quia Luna, & aliae Stellae incae perunt lucere per lumen receptum ab iplo.

Quaeritur ergo, quomodo fuerit facta illa condensatio. Dicendum, quod duobus modis fieri potuit, vel multiplicando materiam, vt supra tangebatur. quia Deus potest materiam ipsam secundum se multiplicare, & facere de corpore raro densum, vel de corpore depresso magis de¬ pressum, non minorando illud corpus, nec addem do sibi aliud corpus. vel potuit hoc ficri non materiam multiplicando, sed corpus per sui mino¬ rationem condensando. corpus ergo illud, de quo facta est lux prima, fuit per sui minorationem condensatum, vt luceret. Et postea quarta die fuit magis minoratum, & magis condensatum, & in tantum factum fuit splendidum, quod non solum lucebat, sed alia lucere faciebat.

Si autem quaeras, quo istorum modorumfue¬ rit facta condensatio. Vtrum per materiae multiplicationem, vel per illius corporis minoratio nem, Dicemus, quod illud fuit, quod Deo placuit, Vterque tamen modus fuit Deo possibilis.

Duts. 1I. Litteralis.

TERIVS forte dubitaret aliquis. quia licet videat pos¬ sibile, quod suerit facta con densatio de corpore solari propter materiae multiplicationem, non videtur. tamen possibile, talem condensationem fuisse per illius corporis minorationem. quia tunc remansisser aliqua pars coeli vacua.

Dicendum, quod sicut videmus mustum intur¬ bidatum per faecem clare fieri, per hoc, quod faex se trahit ad vnam partem, & est densior in se, quam fuerit mixta vino. nec oportet, quod per talem condensationem fiat vacuitas maior in dolio, nisi for¬ te per accidens. quia aliquid exhalauit de vino, vel de materia eius, propter bullitionem musti¬ Sic & in proposito potuit materia illa, vnde factus est Sol, se congregare, & fieri magis densa virtute diuina, absque eo, quod sphaera Solis it¬ aliqua parte sui remaneret vacua, sed remansit rata, & magis trausparens, & dyaphana. Differentia tamen est inter eongregationes foecis, & illius materiae, de qua factus fuit Sol. quia cum¬ vinum non sit de natura lucis: fex, quae est densior vi¬ nog est vilior vino. sed quia coelum est de natura lucis: illud, quod est densiusin coelo, quia plus habet de luce, est nobilius ipso. Stella ergo, quae. est densior pars sui orbis, est nobilior pars sui orbis: & corpus illud, vnde factus fuit Sol: quanto magis condensabatur: magis lucebat, & maiorem nobilitatem habebat.

Dup. 1II. LIreraslis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de eo, quod dicitur in littera praesentis Distinctionis: Producant aquae reptile & volatile. videtur quod omne volatile sit reptile: quia ex hoc dicitur aliquid reptile: quia ventre, vel corpore reptat. Nam ut patuit supra per Augu. Lacertae, & Stelliones propter breuitatem pedum ducunt quasi ventrem per terram, & isto modo reptant. Cum ergo ex hoc dicantur reptilia in terra: quia mouendo se per terram, ducunt ventrem per eam: omnes aues erunt de genere reptilium, quia mouendo se per aerem, ducunt ventrem per aerem, in quo se monent

Dicendum, quod reptilia dicta sunt.: vel ex qe¬ fectu instrumentorum, vt lacertae, & Stelliones: qui propter defectum pedum, quos habent ni¬ mis breues: inter reptilia computantur: vel propter carentiam instrumentorum, vt quia carent instrumentis ad se mouendum: ventre & corpore reptant, & mouent se. aues autem habent sufficientes alas ad se mouendum. propter quod habent sufficientia instrumenta ad huiusmodi motum. non ergo ex insufficientia vel ex carentia instrumentorum conducunt corpus suum peraerem, cum volant necdirecte iuuant se cum¬ torpore in volitd: sedeum ali.

Dub. I. Ltteralis.

VLTERIVS forte dubitaret ali¬ quis: quia videtur quod nomi¬ ne reptilis intelligantur omnes pisces: sicut nomine volatilis intelliguntur omnes aues.

Dicendum quod omnes pisces possunt dici quasi reptilia: quia non habent sur¬ ficientia instrumenta ad mouendum se super aquas, vel si aliqui habent pennulas, vel squamas: illae penulae & ille squamae non sufficiunt ad talem motu,sed cum corpore & cum cauda se iuuant: vt possint talem motum exercere. Et si sint aliqui pisces hantes pedes: vel aliqua alia instrumenta, per quae se moueant in aquis: quia valde pauca sunt talia: de¬ nominatio. facta est ab eo, quod est in maiori parte: non ab eo, quod est in valde paucis. & ideo nomine reptilis intelliguntur omnes pisces.

Dus. V. Iitteralis.

VLTERIVs forte dubitaret aliqus de eo, quod in littera dicitur: Pro¬ ducat terra animam viuentem, iu¬ menta: reptilia, & bestias. Quid intelligitur nomine iumentorum, quid bestiarum, & quid reptilium: satis superius declaratur. Sed quid importetur nomine iumentorum; Dicemus, quod iumenta sunt quasi iuua¬ menta: quia nos iuuant ad portandum onera, vt equi, & asini. Vel possumus magis large accipere iumenta ad omne iuuamentum, quod habemus ex bestijs. Vnde Augustinus. 3. super Gen. pro eo¬ dem posuit iumenta, & pecora. Vnde dicit, quod per iumenta siue per peccora intelliguntur animalia accommodata vsibus hominum ad adiuuandum eos: siue in laboribus, vt boues & equi: siue ad lanificium: siue ad vescendum vt oues, & sues. Verum quia ista non videntur concordia: quod oues, & sues dicantur iu¬ menta: possumus de nomine distinguere quantum ad significationem nominis, & quantum ad etymologiam eius. Aliquando enim etymologia nominis est amplior, quam significatio eius, vt lapis secundum et vmologiam dicitur ledens pedem. multa enim ledunt pedem, quae non sunt lapides, vt ferrum, vitrum, & multa alia. Quantum ergo ad significationem nominis: nomine lapidum non intelliguntur, nisi lapides qui apud communem vsum accipiuntur. Sed quantum ad etymologiam nominis, nomine lapidis intelliguntur quaecunque ledunt pedem. Sic & in proposito: nomine iumentorum intelliguntur magna animalia, quae sunt quasi nostra iuuamenta, & iuuant nos, vel ad portandum onera, vt equi, & asini, vel ad trahendum, vt boues, qui trahendo aratrum non modicum nos iuuant. Sed si acci¬ piantur iumenta non solum ad significationem nominis: prout significantur nomine iumentorum, & prout secundum communem acceptio¬ nem hominum significantur iumenta: sed secundum etymologiam nominis, pro omnibus ani¬ malibus, quae nos iuuant, sic possunt dici iumenta, idest iuuamenta siue nos iuuent ad portandum onera. siue ad trahendum aratrum: siue ad lanificium, siue ad esum: siue ad quaecunque alia iuuamenta.

Viso quid importatur nomine reptilium, & quid nomine iumentorum. Videndum est, quid importatur nomine Bestiarum. Bestiae enim quasi vastiae dicuntur. Vnde August. 3. super Gen. vult, quod natura bestiarum conueniat leonibus, par¬ dis, tigribus, lupis, vulpibus: canibus, & etiam simiis. Ista enim, & similia dicuntur bestiae, quasi vastiae: quia vnguibus, & dentibus, & alijs destruunt & vastant, quae vastare possunt. Vnde inter talia multa dicuntur esse ferae a ferendo, vel furiendo, & vastando, quae ferunt, & etiam feriunt, & vastant quaecunque possunt.

Oub. V. Lrteralir.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de eo, quod habetur in littera, quod aliqua animalia sunt ex aqua, aliqua ex terra. Nam in omnibus animalibus videtur dominari ignis. quia per calorem consolidantur membra cuiusque anima¬ lis, sine qua confolidatione animalia stare non possent.

Dicendum, quod secundum quantitatem in omnibus animalibus dominatur terra. Videndum est enim, cum omnia elementa concurrant a d gene¬ rationem cuiuslibet animalis, quomodo se habeant elementa ad mixtionem animalis. Terra enim se habet, vt illud, de quo fit corpus anima lis. Aqua autem se habet, vt illud, quod conti¬ nuat partes terrae, de qua fit animal. Propter quod apparet, quod plus est ibi de terra, quam de aqua. quia aqua non facit nisi continuare partes terrae. quia terra sine aqua est discontinua, & est puluis. Cum ergo ex terra fiat animal, & aqua concurrat ad continuandum partes terrae, longe est ibi plus de terra, quam de aqua. vnde & homo de terta dicitur formatus: quamuis formatus fuerit ex omnibus elementis. tamen quia in for¬ matione eius plus fuit ibi de terra secundum quam¬ titatem, quam de alijs elementis, dicitur de ter¬ ra fuisse factus, & formatus. aer autem, & ignis concurrunt ad generarionem animalium ad consolidandum partes animalis. aliud est enim continuare, & aliud consolidare. sicut videmus in lateribus. quia materia de qua fiunt lateres continuatur per aquam: consolidatur autem per calorem ignis. Nam sine aqua, materia, de qua fiunt lateres, esset puluis, per aquam tamen continuatur illa materia. & sicut continuatur per aquam illa matetia, ita consolidatur per ignem. Ex hoc autem apparere potest, quod aliter cooperatur calor ignis ad generationem animalium, & aliter calor, & humiditas aeris, quia calor ignis operatur ad generationem animalium ad consolidandum membra eorum: calor autem, & humiditas aeris videntur ad hoc operari tanquam illa, quae habent aliquam principalitatem, quantum ad vitam animalium. Nam vita animalium vi detur consistere in calido, & humido, non in quolibet calido, sed in calido temperato, cuius¬ modi est calidum aeris. nec in quolibet humi¬ do, sed in humido de difficili desiccabili, cuius¬ modi est humidum aeris. Licet ergo in quolibet mixto concurrant omnia elementa, tamen manifestius apparet in animalibus, quomodo omnia concurrunt ad generationem ipsorum: quae omnia elementa quomodo, & qualiter concurrunt ad generationem animalium, est per habita manifestum.

His autem omnibus praelibatis, adhuc restat dubium. quia, vt habetur in littera, in distinctio ne praesenti, dicitur in littera Gene. Dixit Deus: Producant aquae repuilia animae vluentis, destp¬ sces. Et volatile super terram, idest aues. ita quod pisees, & aues videntur facti ex aqua. Postea se¬ quitur in littera Geno. & in tex. sententiam: Pro¬ ducat terra animam viuentem, iumenta, & repti¬ lia, & bestias. ex quibus colligitur, quod iumenta, reptilia, & bestiae sunt facta ex terra. propter quod cum omnia elementa coneurrant ad generationem animalium, dubitatur, quomodo pisces, & aues sint facti ex aquis, iumenta repti¬ lia, & bestiae sint facta ex terra. Sciendum ergo quod semper in generatione animalium concut rit ibi terra, tanquam illud quod superabundat secundum quantitatem, de quo animalia fiunt: & concurrit ibi aqua, tanquam continens partes terrae, & concurrit ibi ignis, tanquam consolidans illam continuationem, & concutrunt ibi humi¬ ditas. & caliditas aeris, tanquam illa, quae habent aliquem modum principalitatis in vita ani¬ malium. Sed proportionibus seruatis, est in talibus magna differentia attendenda. quia in aliquibus plus abundat elementum terrae. Nam propter hoc, quod in omnibus animalibus fecundum quantitatem plus abundat terta: tamen in animalibus tetrestribus adhuc plus abundat terra, quam in omnibus alijs animalibus. Iu Pilcibus vero, omnibus consideratis, plus abundat aqua, loquendo simpliciter quantum ad elementum aquae, quam in alijs animalibus: in auibus vero, confideratis omnibus, plus abundat a¬ qua, non simpliciter, nec quantum ad elementum secundum se, sed prout est admixta aeri, & facit aerem nebulosum, quam in animalibus a¬ lijs. Ex his ergo causis animalia terrestria dicuntur facta ex terra. pisces, & aues dicuntur facti ex aqua. Et si considerentur verba August. su¬ per Sene. referendum est ad aquam grossiorenm, vel ad ipsum elementum aquae, quantum ad pisces. aues etiam dicuntur factae ex aqua. quia referendum est ad aquam subtiliorem, vt patet ex Augui est ad aquam vaporabilem, & admixtam aeri. quia secundum aliquem modum in complexione piscium plus abundat aqua grossior: in complexione vero auium plus aqua subtilior vaporabilis, & admlata atrl:

Dub. VI. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis. quia dicitur in littera alterius translationis, quod omnia Deus compleuit die sexto. sed constat, quod dies 9. fuit a¬ Heeffd lia a die 6. & die 5. fuit facta a¬ liqua creatura, ergo die sexta non fuerunt com¬ pleta omnia. Dicendum, quod Dies g. fuit alius a die septimo, & dies 9. abS. Dicuntur ergo omnia facta in sex diebus: quia non fuit aliquid factum nouum post 6. Dies enim septimus, octauus, & nonus, & decimus, & alii dies sequentes fuerunt similes diebus praecedentibus: & quia continebant completam reuolutionem, fieut aliae dies praecedentes. Et si posset aliqua differe¬ tia assignari in talibus, quia modica esset, non esset de ea curandum.

Dub. VIII. Trreralis.

VLTERIVS fre dubiuret a¬ liquis de eo, quod in littera di¬ citur. Quia videtur ex tex. Sententiarum haberi, quod in illis S. diebus fuerunt productae omnes species animalium, nisi for¬ te illae, quae nascuntur ex putrefactione corporum mortuorum. Sed contra: Videtur velle Philosophus in de animalibus, quod frequenter apparent nouae species animalium, quae nunquam apparebant. Dicendum, quod istud non potest intelligi, nisi vel de animalibus, quae fiunt ex putrefactione, vel de animalibus, quae fiunt ex indu¬ stria hominum. satis est enim credibile, quod mu¬ li non fuerunt producti in prima productione animalium, sed postea ex industria hominum ex coniunctione asini cum equa productus est mu¬ lus. sic, & ex industria hominis ex coniunctione¬ diuersarum specierum possent diuersae species produci. sed talia non sunt computanda in pro¬ ductione primorum dierum, quibus fuit data benedictio diuina, vt multiplicarentur, & cresce¬ rent. quia omnia talia sunt sterilia. quia nec mu¬ lus generare potest, nec mula portare in ventre. Et quod dictum est de mulo, & mula, intelligendum est de omnibus animalibus sic genitis. Quantum vero ad alia, quae nascuntur ex putrefactio¬ ne, dicit Philosophus in 12. quod forte sunt per se, & a casu animalia, quae generantur ex putrefactione. per se enim est generatio talium. quia secundum Commenta. ibidem, quod est semen in his, quae generantur ex semine, hoc est putrefactio in his, quae generantur ex putrefactione. Qquantum ergo ad hoc est generatio talium per se. quia ex alio, & alio a spectu siderum, & alia, & alia dispositione materiae possunt alia, & alia ex putrefactione generari. Ideo ex putre factio¬ ne talium possunt alia, & alia a casu generari. Potest ergo contingere, quod non fuit visum alias, quod fuerit concursus istius aspectus siderum, & in illo aspectu concurrerit sic disposita materia, quod inde generaretur animal per talem putrefactionem. verum quia de his, quae sunt per accidens, & a casu non est curae arti, non oportuit talia esse facta in primis conditionibus rerum. Aduertendum autem, quod quantum ad animalia, quae nascuntur ex putrefactione est ali¬ qua materia ordinata ad generationem aliquorum animalium putrefactibilium, & alia ad generationem aliorum. quia, vt dicit Commen. in ia. & allegat Themistium. Vespae enim videntur fieri ex corporibus equorum mortuorum. a¬ pes ex corporibus vaccarum mortuarum. ranae ex alia putrefactione. musciliones ex vino corrupto. In his autem non intromittet se ita casus for¬ tuitus, sicut in his, quae ex alio, & alio aspectu siderum ex materia aliter, & aliter disposita fiuat alia, & alia animalia per putrefactionem.

Dub. IX. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitarer aliquis de eo, quod dicitur, quod Deus quieuit die septima. quia cessauit ab editione nouae creaturae. Sed contra: Sunt quaedam, in quibs sola virtus diuina operatur, vt in creatione animarum rationalium in infusione, & in operatione. miraculorum talia omnia videntur esse noua, ergo &c. Dicendum, quod omnia fuerunt producta aliquo modo in primis sex diebus, sed non eodem modo, propter quod sicut verificatur dictum Philosophi, quod nihil est in intellectu, quod prius non fuerit in sensu. Nam sensus exteriores sunt quasi quaedam ianuae, per quas itur ad sensum communem, imaginationem, & phantasiam, & postea a phantasmatibus, quae sunt in phantasia, prout irradiat super eum lumen intellectus agentis, accipit intellectus possibilis, & fiunt species in eo. propter quod quae sunt in intellectu, phantasia, & imaginatione, fuerunt prius in sensu, sed non eodem modo. quia imagnabimur bestiam habentem caput Leonis, & corpus caprae, & caudam serpentis, & sic imaginamur chimeram, quae dicitur es¬ se parte prima Leo: media capra, anguis in ima. talis enim bestia non fuit in sensu per se, sed per suas partes: sie nihil fit modo, quod non praecesserit aliquo modo in primis sex diebus, aliter tamen, & aliter. quia aliqua fiunt modo, quae prae¬ cesserunt tunc in principijs actiuis, & materialibus, & secundum similitudinem speciei: vt ea, o generantur ex sibi simili, aliqua vero fuerunt puro¬ ducta in principijs actiuis, & materialibus, sed non oportet, quod fuerint producta secundum similitudinem speciei. quia multa possunt fieri per¬ putrefactionem, vel per commixtionem particularium diuersarum specierum, sicut fuit mu¬ lus, & talia, quae non oportuit tunc esse producta. Tertio aliqua fiunt, quae tunc fuerunt facta non in principijs proprie actiuis, sed in princi¬ pijs dispositiuis, quorum praecessit simile in illis sex diebus, sicut animae rationales, quae non educuntur de potentia materiae secundum essentiam, sed secundum dispositionem, quibus praecessit simile secundum speciem, vt anima Adae. Ad hunc autem modum possumus aliquo modo reduce¬ re creationem gratiae. quia praecessit simile in illis sex diebus, scilicet gratia in angelis. & licer nos non possimus sufficienter disponere ad gratiam, possumus tamen sequi Deum nos vocantem ad eam. Quarto fiunt aliqua, quae non prae¬ cesserunt in illis sex diebus, nisi in potentia obedientiae materiae. sicut illa, quae fiunt per mira¬ culum, quae fiunt per rationes obedientiales, pprut materia est apta nata obedire suo Creatori.

Dus. A. Ltteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis. Quia supra dicebat, aues factas esse ad ornatum aeris. Sed contra: Dam. cap. 4. vult, quod per volatilia copulantur tria elementa: Terra, Aqua, & Aer. ergo sunt in ornatu trium elementorum. Dicendum, quod aues copulant illa tria elementa, sed non eodem modo copulant, & referuntur ad illa. ad terram enim referuntur, quia in ea quiescunt. ad aquam, quiade ea fuerunt factae, ad aerem, quia in eo volitant. sed cum ornatus non accipiatur secundum quietem, nec secundum materiam, sed secundum motum animalem, prout animalia per apprehensionem animae se mouent in hoc elemento, vel in illo: & quia hoc faciunt aues in aere, ideo sunt orna¬ mentum aerit.

Dub. I. Litteralis.

VLTARIVS forte dubitaret aliquis de perfectione septimae diei. quia dicebatur, quod animalia tunc incae¬ perunt dare operam generationi. sed animalia expectant determinatum tempus ad generandum. proprer quod non vr, quod hoc fecerint die septimo, sed expectauerunt suum determinatum tempus. Dicendum, quod secundum Dam. 2. lib. cap. 7. Sol habet quatuor versio¬ nes in anno. & ait, quod primo vernat, & subdit, quod in ipsa vernatione Deus fecit vniuer¬ sa, propter quod mundus fuit factus in vere. quod patet verum esse. quia tunc terra produxit herbas, & ligna pomifera, quod proprie in vere ista incipiunt fieri. propter quod Dam. eo. lib. & cap. assignans proprietates veris ait, quod versio veris est bene concreata. quia est sanguinis augmentatiua, calida, & humida medians hye¬ mem, & aestatem. & quia tale tempus est aptum generationi, poterunt dici animalia illa die 7. quae fuit in vere: incaepisse dare operam generationi.