QVIA, Magister in hac distinctione agit de duobus: vide¬ licet de corpore Adae existentis in Paradiso: de quo extracta suit costa, vnde facta fuit mulier. agit etiam de rationibus, secundum quas for mata est mulier ex illa costa Ade. Ideo de his duobus quaeremus.

Circa primum id est circa formationem mulieris in Paradiso de costa corporis Adae, quaeremus tria. Primo de ipso Paradiso, in quo suit formata¬ mulier. Secundo de corpore Adae, vnde extracta fuit costa: de qua fuit formata mulier. Tertio de¬ ipsa costa, de qua fuit formata mulier.

Articulus 1

ARTIC. I. An Paradisus quid spirituale solum dicatur. Conclusio est negatiua

D. Th. 1. p. q. 102. art. 1. & 2. Sent. d. 17. q. 3. ar. 3. Th. Arg. d. 4 q. 1. ar. 4. Biel. d. 17. q. 2. Barth. Syb. 1. Dec. cap. 3. q. 7. 7t leges multa, & curiose dicta. Vide etiam Augustinun¬ Steucum. Et Iac. Naclantum Episc. Clugiensem. Et per dub. sequentibus vide D. Bon. d. 17. in Dub. litteralib hiel asserit hunc locum nobis occultum ex Cosmographis: & ex canonica scriptura. Hic locus Grece Paradisus dicitu¬ latine Hortus, Hebraice Edon.d est delitiae. Vide Dion. Cart ,sent. d. 17. q. 5. Daul. cortesium li. 2. d. 5. Isid. Hispal. 1 Ethym. c. 3. Iacob. de Valentia in fine exp. Psal. 71.

AD PRIMVM sic proceditur, vin¬ quod Paradisus sit solum quid sp¬ rituale, qua Magister vult in lit tera. 17. di. quod attingit vsque ad lunarem globum, sed nullus est locus corporalis habitabilis attingens vsque ibi: ergo non est quid corporale, sed spirituale.

Praeterea multi intromiserunm se de Mappa mum di, & multi fuerunt Historiographi narrantesge¬ sta mundi. sed cum tales tractauerint de corpora¬ libus habitaculis mundi, non videntur tracuasse de Paradiso: ergo &c.

Praeterea dicitur in Paradiso suisse lignum vitae, sed Prouerb. 3. dicitur: lignum vitae esse sapienr tia. Sic enim ibi scriptum est de sapientia, quod est lignum vitae his, qui appraehenderint eam.

Praeterea id, quod dictum est in poenam homini¬ peccanti: non erat in Paradiso. sed operari terram dictum est in poenam homini peccanti. luxta illud: In sudore vultus tui &c. dicere ergo Paradisum, & fuisse ibi positum hominem ad operandum: non videtur, quod possit intelligi corporaliter.

Praeterea dicere esse Paradisum, & dicere esse ibi positum hominem ad custodiendum: non vi¬ detur, quod possit intelligi corporaliter, cum nullus possit tunc Paradisum corporaliter inuadere.

IN CONTRARIVN est Gen. 2. quia ibidici¬ tur: Tulit ergo dominus Deus hominem, & po¬ suit eum in Paradiso, vt operaretur, & custodiret illum.

RESOLVTIO. Paradisus terrestris, quamuis torporeus reipsa exi stat, rem tam en spiritualem significat. Idquod ex hon ine in eo posito constat. Item ex modo loquendi, sensibussds Scri¬ prurae sacrae.

RESPONDEO dicendum, quod de paradiso: quantum ad praesens spectat: possunt esse q. dubia Primum de natura, & conditione eius: Vtrum sit quid corporale, vel quid spirituale. Secundum de alti udine eius. Tertum de temporis. Quartum de vo¬ luptuositate. Quintum de fluminibus ipsius. Sextum de arboribus ibi nominatis. Septimum de homine ibi posito. Propter primum sciendum, quod Magister in littera. 16. dist. quantum ad naturam ipsius, vtrum sit quid corporale, vel quid spirituale, narrat tres modos dicendi. Quorum vnus est, quod Paradisus est quid solum spirituale. Secundus, quod est solum quid corporale. Tertius, quod est vtroque modo, & iste tertius modus sibi magis placet. Aug. etiam. 8. super Gene. Ista eadem quas¬ verba narrat, dicens, tres esse sententias de Paradiso. Vna, vt intelligatur corporaliter tantum. Alia spunaliter. Tertia vtroque modo. Et dicit idem Aug. ibidem, quod ista tertia sibi magis placet. Dam. etiam li. 4. C. xi. vult Paradisum posse accipi vtroque modo, sensibiliter, & intelligibiliter, & corporaliter, & spiritualiter. Dicemus ergo, quod Paradisus, de quo¬ loquit scriptura Gen. est quod corporale, & signifi. cat rem spunalem, quia significat ecclesiam, vel significat illam felicitatem nostram aeternam, quia quiescemus inus Deo. Quod autem Paradisus sit res corporalis, tripli¬ citer nititur ostendere Aug. S. supGen. primo, ex homine ibi corporaliter posito. Secundo &x modo loquendi litterae Gen. Tertio ex sensibus scripturae sacrae. Prima via sic patet: Nam cum scriptura dicat hominem, qui est quid corporale, po¬ situm fuisse in Paradiso. oportet, quod hic Paradisus sit quaedam res corporalis, in qua homo corporali¬ ter fuit positus. Secunda via ex modo loquen¬ & di Gen. sic ostenditur, quod secundum Augst. ibi. dem, modus loquendi libri Gen. est litteralis, modus loquendi canticorum est figuratiuus. Si ergo verba de Paradiso haberentur in Canticis, satis esset probabiliter dictum, quod figuratiue debent intelligi, vel quod de Paradiso spirituali debent exponi. sed cum verba de Paradiso sint scripta in Gene vbi locutiones, & expositiones sunt litterales ad litteram, debent intelligi, quod Paradisus est quaedam res corporalis, & terrena. Sic enim loquitur in Gen. Formauit ergo Deus hominem de limo terrae &c. Et postea habetur: Tulit igitur Deus hominem, & posuit eum in Paradiso. cum ergo homo formatus fuerit de terra, & fuerit terre nus, Paradisus, in qua dicitur positus, debet intelligi res terrena. Hoc est ergo, quod August. dicit 8. super Gen. quod oportebat, quod sicut homo de ter. ra factus est, ita & per Paradisum, in quo eum collocauit Deus, nihil aliud intelligatur, quam ter¬ raquaedam, terra.iset vbi habitaret homo terrenus.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex sensibus scripturae sacrae. Nam semper mysticus, & spiritualis sundatur in sensu litterali. Sicut ergo, vt ait A ug. in eodem, Vrbs Hierusalem est aeterna in coelis, sic etiam est in terra ciuitas, qua illa significatur Et subdit, quod quamuis Sara, & Agar significarent duo testamenta: erant tamen etiam duae mulieres. Sic & Paradisus, sequendo litteralem sensum, est quaedam res terrena, sed secundum sensum mysticum potest sigunare rem spiritualem. Paradisus ergo, de quo loqtur liber Gen. vtroqui modo debet itelligi, corporaliter, & spunaliter. sed corpora¬ liter secundum sensum lrtalem: spunaliter smu sensum mysticum.

ADVB. I. LATERALIS An Paradisus ad tunarem nsaue cirtulum asten. dat. Conclusio est affirmatiua.

Bhiel. d. 17. q. 3 Parth. SD. 1 Decc. 3. q. 3. e panadiso terrest Vbi agitur de, ijs, qui illuc tranalati sunt. Th. Arg¬ da. . 4. 4rt qiucorp.

RESOLVTIO. Paradisus, si secundum eius substantiam, vel naturam, vtl quantum ad dominium capiarur; ad lu¬ narem vsque Circulum non attingit: contra vero, si pro circulo, qui Halon dicitur, sumatur, lunaris effectiue, & concomitatiue dici potest.

PRIMA dubitatio de Paradiso est quantum ad eius altitudinem, quia, Vt vult Magister in littera 17. dist est tantae altitudinis, quod pertingit vsqu ad Lunarem circulum. Et Strabus, & Beda dicum tur hec sentire. Sed sic intelligere hoc dictum, & vt verba sonant: stare non potest. Nam circulo¬ Lunari coniungitur sphaera ignis, qui est sic actiuus, quod ibi habitatio hominum esse non possit. Oportet ergo nos alias vias inuenire quomodo hoc dictum stare possit. Dicemus ergo, quod circulus Lunaris, vel ipsa Luna tripliciter potest considerari, vel quantum ad suum dominium, vel quantum ad suum motum, vel quantum ad suam substantiam, vel naturam. Si consideremus Lunam quantum ad suum dominium: dicitur dominari super omni: humida, & specialiter super aquas, siue sint aquae grossae: cuiusmodi sunt aquae terrestres, vt Maria: flumina: sontes, & riui: siue sint Aquae tenues, & cuaporabiles, vt aquae, vnde fiunt nubes, & plu¬ uiae, super omnia enim haec videtur speciale dominium: ideo immediate super omnia videtur esse dominium Lunare, & influentia eius. Paradisus ergo terrestris dicitur esse quidam mons altus transcendens omnia ista, quibus dominatur Luna. Paradisus ergo, quia est positus inter ista, quibus dominatur lunaris circulus, & Luna: ideo di¬ citur se immediate habere ad Lunam.

Secundo potest considerari Luna non solum,, quantum ad dominium, sed etiam quantum ad motum. Facit n. Luna aliquando quendam circulum, vel quandam superficiem rotundam, quam voca¬ mus Halonem. Est n. ille halon, vel ille circulus, ex quibusdam vaporibus lucidis, qui omnino sequum tur motum Lunae. Dicitur autem Paradisus esse tantum eleuatus a terra, quod est circa illum circulum, qui sic sequitur motum Lunae. Vnde & illecircu¬ lus potest dici lunaris effectiue, quia factus est a Luna, vel potest dici lunaris concomitatiue, quia sequitur, & comitatur corpus Lunae secundum eius motus. Paradisus ergo existens circa illum circulum potest dici per altitudinem suam pertingere vsque ad lunarem circulum.

Tertio modo potest considerari Luna secundum eius substantiam, & naturam. Et sic impossibile est, Paradisum terrestrem pertinuere vsque ad Lunam, vel vsque ad lunarem circulum Quia hoc modo, vt arguendo probabatur, esset Paradisus si¬ tuata in sphaera ignis, vbi habitatio hominum esse non posset. Possumus tamen & hoc modo sal¬ uare Paradisum esse eleuatam vsque ad Lunam non quantum ad situm, sed quantum ad aliquam conditionem, in qua Paradisus sequitur, & imitatur conditionem substantiae Lunae. Nam Luna secundum Philosophum in de coelo & mundo, est quasi tota¬ terrestris, quia est vicinior terrae, quam aliquod aliud celeste corpus. Propter quod licet omnia corpora caelestia sint incorruptibilia: tamenquan¬ do inuenimus aliquam habitationem terrestrem participare aliquid de conditione incorruptibili¬ ratis: dicimus habitationem illam magis attinge¬ re in hoc Lunam sic vicinam terrae, quam alia corpora supercaelestia eleuata magis a terra. Et quia Paradisus illa terrestris propter magnam temperiem ibi existentem vitam non sic corruptibilem, sed magis longaeuam praestat suis habitanti¬ & bus, vt Enoch, & Hleliae, qui ibi esse dicuntur: ideo eratione illius incorruptibilitatis, in qua aliquo modo imitatur Lunam, dicitur pertingere vsque ad Lunarem circulum.

DVB. II. LATERALIS An Paradisi temperiem habeat. Conclusio est affirmatiua.

via. paroe snt locit supa ciatis, & q. 3. Vide etan cabt. Biel d. 17. q. 2. D. Th. 1. p. q. 102. ar. 2. Sco. d. 17. q. 2

Paradisus Regio est temperatissima, ex bumiditatum ratione: radiorum salarium defectu: situque inter frigidum, & calidum: & ex ipso ordine, & aspectu, quem habet: & ex temporum aequalitate.

SEcVNDa autem dubitatio de Paradiso est quantum ad eius temperiem, quia dicitur regio multum tempera Es ta. Ideo merito dubitatur quibur¬ de causis est ibi tanta temperies. Dicendum, quod quinque causas possumus assignare ad probandum ibi esse tantam temperiem, vt Sancti, & Doctores dicunt: vt sit prima causa ex superexisten¬ tia istarum humiditatum: tam existentium in ter ra, quam eleuatarum a terra. Secunda vero causa¬ sit ex defectu reflexionis radiorum solarium. Tertia vero sit ex sua collocatione inter aerem frigi¬ dum, & calidum. Quarta ex aspectu, & ordine, quem habet ad caeleste corpus. Quinta ex aequalitate temporum, siue ex aequalitate dierum, & noctium. Prima via sic patet: Nam radii solares ir¬ materia grossa, & specialiter in materia humida magis vrunt, & ideo dicimus, quando radii so¬ res videntur nos vrere, & incendere, quod es¬ signum pluuiae. Et quia Paradisus est locus eleuatus ultra omnem eleuationem istarum humi¬ ditatum: ideo radii solares non possunt ibi tantam adustionem causare, & ex hoc ibi quaedam temperies causatur, vel generatur. Secunda uia ad hoc idem sumitur ex desectu reflexionis radiorum so¬ latium. Nam sicut pila proiecta ad terram, sursum eleuatur, & reuertitur: sic radii solares peruenientes ad terram reuertuntur superius, & reflectuntur, & ex ista reflexione, & reuersione, quia quasi¬ duplicantur, radii habent inducere calorem, & aestum. Vbiergo deficit ista ressexio radiorum, est mu¬ continuum frigus, & vapores humidi illuc per¬ uenientes inspissantur, & faciunt nubes, quibus factis fiunt pluuiae. Paradisus ergo terrestris eleuata super omnes istas humiditates, & super omnes istas reslexiones radiorum solarium debet es¬ se regio temperata. Videmus enum quod radii solares transeuntes per materiam humidam, vt patet in ampulla plena aqua: habent ad generare ignem. sed Paradisus terrestris situata est super omnes istas humiditates, & super medium interstitium aeris, vbi est continuum frigus. Concluditur ex hoc aper¬ te, quod sit regio temperata. Tertia autem uia ad hoc R idem sumitur ex modo situationis Paradisi. Ess enim situata inter aerem calidum, & frigidum. quia est situata inter aerem propinquum igni, qui est calidus, & per propinquum medio interstitio, qui est frigidus. vt ex caliditate ignis, infra quam est situata: & frigiditate medii interstitii, supra quod est collocata, quandam temperiem habeat.

Quarta via sumit ex aspectu, & ordine, quem ha p¬ bet ad caeleste corpus. Nam quia ante, quam perueniatur ad habitationem Paradisi, deficit refsexio radiorum solarium: & cum radii simplices non duplices per reflexionem radiorum modicum aestum habeant facere: Ideo nisi Paradisus haberet aspectum, & ordinem ad partem coeli magis calidam: forte esset intemperata, & esset nimis frigida. Ideo dicitur esse situata sub equinoctiali, qui diuidit circulum Codiaci, sub quo est cursus solis, vt ex hoc aliquem calorem habeat tempera¬ tum, ne ibi excedens frigiditas dominetur. Oportet enim Paradisum, in qua reflexio radiorum solarium ibi non pertingit: esse sub torrida Gona, & esse sub cursu solis. quia radii solares simplices, nisi sint quasi directi: sic superuincuntur a frigo re, vt non possint temperiem facere. Quinta via, ad idem sumitur ex equalitate temporum, siue ex aequalitate dierum, & noctium. Nam cum sit illa habitatio sub aequinoctiali: semper sunt noctes aequales diebus, & econuerso. Nam est in principio Arietis, & Libre omnibus existentibus in ter ra habitabili, quia in illis duobus punctis sunt omnibus eis dies equales noctibus: hoc est in omni¬ tempore habitantibus sub aequinoctiali, quia sem¬ per habent dies aequales noctibus, & econuerso. Cum ergo Sol in die calefaciat, & in nocte infrigidet: ex aequalitate dierum, & noctium semper erit ibi aequale temperamentum.

DVB. III. LATERALIS. An Paradisis voluptatis dici possit. conclusio est affirmatiua.

TERTIA dubitatio de Paradiso oritur quantum ad eius voluptuositatem. Nam cum dicatur Paradisus volup¬ tatis, merito dubitatur, & quibus causis causatur ista voluptuositas, vel illa delecta bilitas.

Sciendum ergo, quod possumus quinque cau¬ sas assignare, quare dicta est Paradisus voluptatis. Et prima sumatur ex bonitate terrae. Secunda &x abundantia aquarum. Tertia ex claritate aeris. Quarta &x amenitate arborum. Quinta ex multiplicatione, & duplicitate fructuum. Prima via sic patet: Creditur eni ibi esse ita bona terra, quod homo operando ibi ad solatium: si¬ ne sudore vultus, & sine labore, & sine generatione impedimentorum, vt spinarum, tribulorum, & aliarum herbarum inutilium: inhabitantes ibidem omnem sertilitatem obtinuissent. Propter quod August. vult, quod in statu innocentiae fuisset agricultura ad solatium non ad laborem.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex abundantia aquarum. Vnde dicitur Gen. 1. quod fluuius egrediebatur de loco voluptatis ad irrigandum Paradisum, qui inde diuiditur in quatuor capita. Tuuius ergo ille diuisus in quatuor capita ad irrigandum Paradisum egrediebatur de¬ loco voluptatis. quod magnam delectationem fecisset habitantibus in ea, vel ibidem.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex claritate aeris. Nam vt dicitur Eccle. 1I. Dulce lumen, & delectabile est oculis videre solem. & quia ibi semper suisset aer clarus non permixtus vaporibus: semper fuisset ibi voluptuosum viuere propter aeris claritatem.

Quarta via ad hoc idem sumitur ex amenita¬ te arborum, quia plantauerat Deus Paradisum voluptatis ex amenis arboribus portantibus delectabiles fructus: in quo posuit hominem, quem plasmauerat. Ipsa ergo amenitas arborum cum dulcedine fructuum causabat, quod essetibi delectabile, & voluptuosum viuere.

Quinta via ad hoc idem sumitur ex multipli¬ citate, & duplicitate fructuum. Credibile est n. quod non solum erant ibi arbores amenae facientes dulces fructus, & delectabiles: sed etiam, quod erant ibi multae tales arbores facientes fructus duplices, quia produxissent bis in anno. ergo tunc ratione multipliciraris fructuum, quia suissent ibi multae arbores facientes multiplices bonos fructus: erat ibi voluptuosum viuere

Quod autem ibi arbores bis fructificassent in anno, patet. quia cum ponatur illa regio sub equi¬ noctiali, & secudum Astronomos, existentes sub aequinoctiali habeant duas aestates, & duas hye¬ mes, vt etiam notum est modicum sentientibus de Astronomia: oportet eos sic existentes habere duas recollectiones fructuum. Assignauimus autem quinque causas quare in Paradiso est viuere voluptuosum dest delectabile. Nihilominus tamen¬ & aliae causae superius assignatae possent ad hoc adaptari, quod est ibi temperies aeris: tot modis est ibi delectabile, viuere. Ipsa etiam emi¬ nentia loci, & alia, quae assignata sunt: possent ad huiusmodi delectationem adaptari.

DVP. IIII. LATERALIS. An in Paradiso sit magnmmn ilud sumnen ab occano originem trabens. conclusio est affrmatiua.

Vide Doc. suna cimm. &rh. Ar8. d. 1o. q. 1. at 4in corp¬

QVARTA dubitatio est de fluminibus ipsius Paradisi. quomodo oritur ibi fluuius, qui diuiditur in qua¬ tuor capita. Dicendum, quod circa illos sluuios in oen. nominatos potest esse triplex dubium. Vnum quantum ad nomina. Aliud quantum ad originem, quam habent in terra. Tertium quantum ad originem: quam aliqui dicunt eos habere in mari. Propter primum sciendum, quod dubium est de illis fluuis quantum ad nomina, quia nomina illorum fluuiorum non inueniuntur alicubi, & tamen in Gen. narrantur loca, vnde illa flumina sluunt. Hoc autem dubium ponit Aug. S. super Gen. Et respondet ad huiusmodi dubium. Quia sicut fluuius Romanus prius vocabatur Albula: modo autem vocatur Tibris: sic omnes illi fiu¬ uii habebant talia nomina: qualia Myses narrat, sed post lapsum temporis duo illorum fluuiorum mutauerunt nomen, & duo retinent sibi nomen¬ antiquum. Nam Gehon ipse est ille, qui dicit Ni¬ lus. Phison autem dicebatur ille, quem nunc CGan¬ gem appellant, qui dictus est a quodam Rege ln¬ diae, qui sic vocabatur. Alii vero duo fluuiil i¬ gris & Euphratesantiqua sibi nomina retinent: vnus a velocitate, vt Tigris. Nam Tigris est quaedam bestia velocissima. Alius Euphrates, qui interpretatur frugifer, vel fructuosus, quia for¬ te per regiones frugiseras, & fructuosas transit. Secundum autem dubium est de illis fluminibus quantum ad originem, quam habent in ter ra. Nam omnes praedicti fluuii, vel plures eorum inueniuntur habere originem in terra, alia a Paradiso: ergo non habent primum ortum in Paradiso. Hoc etiam dubium mouet August 8. super Gene. Et soluit. Nam possunt habere ortum in Paradiso, & possunt habere ortum in terra alia. Quia multotiens inuenitur fluuius aliquis sub¬ intrare terram, & potest erumpere in alium locum. Ita potest esse de illis fluuiis Paradisi, quia vere sic est, quod in Paradiso habent initium: cum scriptura sacra hoc dicat. Sed in ipso exi¬ tu Paradisi, vel post exitum possunt subintrare terram, & erumpere in alio loco, vt ibi videatur habere originem. Tertium autem dubium sumitur ex origine, quam viderur Damasce. di¬ cere lib. 2. c. 9. dictos sluuios habere originem in mari. Nam tractans dicto libro, & capitulo de magno fiuuio Paradisi videtur dicere ipsum esse Oceanum, sed Oceanus est mare magnum, qui receptus est in cauernis terrae, vt supra dicebatur de congregatione aquarum. Hoc autem dubium ex dicto Dam. non soluitur ab eo, quia non dicit hoc dubitando, sed asserendo.

Nos autem possumus dictum dubium sol¬ uere dupliciter. Primo quidem, ut Dam. non asse sA rat hoc dictum secundum rem, sed secundum similitudinem. Non enim ait, quod Oceanus sit ille fluuius Paradisi, sed quod est velut ille fluuius. Nam sicut ille magnus fluuius Paradisi diuiditur in quatuor sluuios circumeuntes magna spatia terrarum: sic & Oceanus circuncingit totam terram, & inde multa flumina habebet ortum. Possumus aunt & aliter soluere. Quia dato hoc esse dictum assertiue, & scudur reme, non scum multitudinem tantum; Respondebimus vtrumli¬ bet verum esse. Nam ille magnus fluuius diuisus in quatuor capita procedit de loco voluptatis d est de Paradiso, & habet originem in Oceano. Nam omnia flumina vadunt ad mare, & sumunt originem a mari. sed ad mare vadunt in propria forma, sed cum sint altiora mari non possunt in propria forma exire amari, & redire ad loca propria, vt iterum fluant. sed, vt supra diximus, mare inebriat terram, & ex. illa inebriatione etiam in altis montibus potius, quam in vallibust quia montes sunt magis cauernosi, quam valles possunt ad illas cauernas eleua ri vapores, & fiensontes, & fluuii.

DVB. V. LATERALIS. An in paradiso tria arborum genera fuierint, sien¬ excepta. Conclusio est affirmatiua.

Vide Doct supra citatos: Et Georg. in Probl. Tomo 1. sect. 1. Probl. 32.

QVINTVM dubium est de arboripus no minatis in Paradiso. Tria enim genera arborum nominantur ibidem. videlicet lignum scientiae boni, & mali: lignum vitae, & ficus: quomodo ista ibi, erant. Dicendum, qod ficus ibi denominatur indirecte, quia post peccarum erubescentes secerunt sibi perixomata ficuum. Et de¬ hoc non potest esse dubium, quia ficus satis est arbor¬ nota. sed dubium est de illis aliis duabus arboribus nscientiae boni, & mali, & vitae. Cuiusmodi autem fuit illa arbor scientiae boni, & mali: certum aliquid non inuenimus a Sanctis assentiendum. Aliqui tamen¬ quadam temeritate ducti asserunt illam arborem fuisse ficum: sumentes occasionem ex perixomatibus de ficu factis. Aliqui vero asseruerunt illam fuisse arborem aliam: sumentes occasionem ex morsu. Quia aliquae arbores inueniuntur facientes fructus, in quibus inuenitur quasi signum cuiusdam morsus. sed, vt dicit Aug. 8. super Gen. melius est dubita¬ re de occultis, quo litigare de incertis. certum est enum quod fructus fuit cuiusdam arboris, ad litteram, sed ne¬ scitur cuius arboris. Relinquentes ergo, quau, & qua¬ lis fuit illa arbor: volumus declarare quare dicta¬ sit arbor scientiae boni, & mali. Et Dam. lib. 2. ca. II. triplicem causam videtur tangere: Vnam ad vitandum, ne agamus contra obedientiam: Secum dam ne agamus per ignorantiam: Tertiam ne agamus secundum insufficientiam. Primam autem causam declarat Magister, & Sancti. Nam dicta fuit illa arbor scientiae boni, & mali, quia primi parentes transgredientes mandatum Dei per¬ experientiam sciuerunt, quid interesset inter bo¬ num obedientiae, & malum inobedientiae. Nam obedientes existebant in Paradiso voluptatis. In¬ obedientes suerunt inde eiecti, & multae aliae poenae suerunt eis adiectae.

Secunda autem causa a Dam. facta sic potest declarari: Quia homo non debet agere per ignorantiam. Dato ergo, quod non suisset eis inhibi¬ tum, ne comederent de illa arbore: ipsi non debuissent comedere de aliqua arbore, nisi quaesi¬ uissent, vtrum esset bona ad comedendum, vel non. quia forte aliquid potuissent ignotum ede¬ re, quod fuisset eis nociuum. Differt autem ista causa a prima, quia propter prohibitionem prohibetur actus comedendi simpliciter, sed ista potest prohibere ipsum modum actus. Nam non omnis res seruiens nobis ad victum est bona quocunque modo. Bonum enim est uinum quam¬ tumcunque potens, sed non est bonum sine aqua. Forte fructus illius arboris non suisset edem ti bonus: tali modo potuisset sumi. Fuit ergo vsus illius arboris malus, quia prohibitus. Et potuit esse malus, quia ignotus. Et potuit Deus prohibe¬ re esum illius arboris, vt bonus dominus. Et potuit eum prohibere, vt bonus Medicus. Et potuit eum prohibere vtroque modo. Ante creationem Mundi non erat Deus dominus: quia non habebat seruum. Cum ergo incepit habere hominem seruum voluit esse bonus dominus dando ei mandatum, quod obseruando mereretur. Et forte voluit esse bonus Medicus dando ei mandatum, quod obseruando, a ligno illo non lederetur. Prima autem causa est euidens, & est simpliciter vera, quia voluit Deus apparere do¬ minus Adae. ideo sibi mandatum dedit. Secunda causa non habetur ex scriptura sacra expresse, nec eam asserit Damasc. sed tangit eam, non vt sic, entem, sed possibilem esse: tamen si sic fuisset, posset illa arbor vocari scientiae boni, & mali. Boni quidem abstinendo: Mali autem per esum nocumentum sentiendo. Tertiam autem causam innuit Dam. ne homo aoat secundum suam in¬ sufficientiam, vel praeter suam sufficientiam. ut homo non agat, nisi sciat se sufficientem ad illud. Poterit enim esse, ut tangit Dam. quod sicut alius cibus competit paruulis: alius iam prouectis. quia illis competit lac: prouectis uero esca. sic for¬ te pro illo tempore omnes aliae arbores competebant esui hominum, sed illa arbor prohibita pro illo tempore non competebat. Omnes autem istae canae potuerunt forte concurrere. Vel esset illa arbor prohibita, ut ostenderet Deus se esse do¬ minum, cui debebat obediri: & ostenderet se esse medicum, cui deberet credi. Et quantum ad modum edendi, ut tangebat secunda causa. Et quantum ad tempus edendi, ut illo tempore ederet, quando esset sufficiens ad talem esum, vt tangebat causa tertia. Omnibus autem istis modis si omnes concurrissent, vel quilibet istorum modorum si solum vnus ibi suisset: poterat illa arbor vocari scientie boni, & mali. Magister tamen¬ in littera duo dicit de illa arbore, quod non erat cundum naturam mala, & quod solum fut ib transgressio, vel inobedientia. Quod autem non esset secundum suam naturam mala: etiam hoc verum est, quia nulla creatura secundum suam naturam est mala. Potest autem esse mala isti, vel illi, vt lupus est malus oui, & boui. Et Sol, qui tam tum profectum facit vniuerso: aliquando alicui¬ est malus, cum propter nimium aestum infert aliquod nocumentum. Secundum verodictum Magistri, quod solum fuit ibi transgressio, vel in¬ obedientia; pro tanto verum est, quod solum non sufficiebat ad verificandum verba scripturae sacrae, sed propter hoc non excluditur, quin alia ibi¬ potuerint esse. Et si solum illud ibi fuit, vt tangit Magister, quantum ad aliquid: magis relucebat ibi bonitas obedientiae, vt supra declarabatur. Sed si fuit ibi illud, & alia: possumus illi mandato dare aliquam aliam excellentiam, quia ex hoc non solum relucebat ibi mandatum boni domi¬ ni, sed diligentia boni medici.

Viso de arbore scientiae boni, & mali quomodo sit sic dicta: volumus declarare de ligno vitae: quomodo sic sit nominatum. Possumus afsigna¬ re quantum ad praesens spectat triplicem causam, vt vna sit figura, alia sit natura: tertia sit Dei ope¬ ratio oculta. Primo potuit illud appellari lignum vitae propter figuram quia figurabat sapientiam, quae est lignum vitae his, qui appraehenderint eam, vt supra dicebatur in prouerbiis. Vel figurabat Christum, qui est Dei virtus, & Dei sapientia, qui¬ est Christus, & Dei Filius: cum procedit a Patre¬ per modum intellectus, ei appropriatur vita, quia actus intellectus est vita. Non quod illud lignum non esset aliqua arbor estuemduem sensum litteralem, sed secum dum sensum mysticum, & per signum poterat ali¬ quid significare Hanc rationem tangit Aug. 8. su¬ per Gene. Secunda autem causa poterat esse illius arboris natura, quia forte talem naturam habebat, quod magis conseruasset vitam, quam aliquis alius cibus. Nec est hoc inconueniens, quod naturaliter vnus cibus sit magis proficuus ad conseruandam vitam, quai alius Quod potest esse, vel simpliciter, vt quando est magis proficuus alicui homini sano. Vel huic, vt quando est magis proficuus alicui in firmo propter aliquam sui infirmitatem. Iertiam autem causam propter Dei operatio¬ nem occultam tangit Aug. S. super Oen. quia for¬ te ordinauerat aliquam occultam operationem facere in esu illius arboris, quod multum profe¬ cislet ad conseruationem vitae.

DVB. VI. LAIERALIS

An Adam fuerit extra Paradisim creatus. conclusio est affirmatiua.

Vide Doct. supra citatos. Tuit n. creatus vili loco ratione cognitionis Dei, beneficii, & peregrinatonis,

SEXTA dubitatio est de homine ibi posito, quia non videtur ibi congruum quod in vna parte terrae fuerit generatus, & in alia fuerit positus. quia semper locus generationis rei videtur magis con¬ gruus suae conseruationi VVnde & locus secundum Philosophum dit habere vim conseruatiuam, quia vnumquodque magis conseruatur in suo loco, quoe alibi. facit etiam in hoc dubium, quia cum tota terra esset tunc fructifera, & quaelibet pars terrae esset competens ad habirandum, competenter poterat dimitti homo, vbi fuerat productus. Dicendum, quod questionem de Paradiso, & quaestonem sequem tem de corpore S dae scripta conia mouent in distinctione pracedenti: tamen ppepluralitatem quoenum in dicta di. motarum mouimus dictas quaestiones in hac distinct Nam cum hic agatur de positione hominis in Paradiso: Propter quod aliqua dubia de Paradiso sunt mota: & cum agatur de formatione mulieris, quae formata est de corpore viri: vtraque quaestio in hacdist. moueri potuit.

Ad quaestionem autem quaesitam de positione hois in Paradiso Dam. li. 2. c9. assignat rationem ex ex¬ cellentia hominis ad bestias. Nam homo excedit bestias in tribus Primo quantum ad compositio nem. Secundo quantum ad repraesentationem, siue ad imitationem. Tertio quantum ad dominium Ex qualibet autem istarum excellentiarum potest sumi ratio, quare conueniens fuit hominem po¬ ni in Paradiso. Nam cum homo sit compositus excellentiori modo, quam bestiae, qui est compositus ex natura visibili, & in uisibiliid est ex natura corruptibili, & perpetua. Nam secundum Apo¬ stolum, quae videntur temporalia sunt, quae non videntur aeterna. Vel possumus exponere hominem esse compositum ex natura, siue ex creatura visibili, & inuisibilid est ex corporali, & spirituali. Alia vero animalia non sic, quia totaliter sunt corruptibilia. Nam non solum sunt corruptibilia quantum ad corpus, sed etieam quantum ad animam: & etiam corporaliter possunt dici corporalia, quia nihil habent, nisi corpus, & quod est eductum de potentia corporis. homo ergo sic ex¬ cellens omnia alia animalia, debuit, & congruum fuit ei deputari excellentem locum, cuiusmodi¬ est Paradisus.

Secundo homo excellit alia animalia non solum quantum ad suam compositionem, sed etiam quantum ad suam formationem, quia formatus est ad imitandum, & repraesentandum Deum, uo imitari referatur ad imaginem. Nam idem est imago, quod imitago, vt hic de imagine loquimur. Repraesentare vero referatur ad similitudinem. Formatus est enim homo ad imaginem, & similitudinem Dei. quod nulli alii animali competit, ergo idem, quod prius: videlicet, quod homini tanquam excellentiori animalium dignum fuit de¬ putari excellentiorem locum.

Tertia excellentia hominis ad alia animalia sumitur ex parte dominij, quia constiturus est Rex, & Princeps animalium omnium luxta illud: Dominamini piscibus maris &c. Videmus. enim ali¬ qua animalia, quod suo Regi edificant excellentiorem locum. Dicitur enim de apibus, quod in loco, vbi¬ mellificant speciale domicilium artificiose, & excellenter constructum faciunt pro suo Rege. Deus ergo, qui naturam omnibus animalibus indidita principio plantauerat Paradisum voluptatis, in quo poneret hominem tanquam Regem, & Principem omnium animalium. Hanc autem triplicenm¬ excellentiam tangit August libro, & capitulo prae¬ fatis dicens: Quia vero Deus conditurus erat hominem ex visibili, & inuisibili creatura quantum ad excellentiam primam: secundum propriam imaginem, & similitudinem quantum ad excellentiam secundam, sicut quendam Regem, & Principem omnis terrae: & eorum, quae sunt in ipsa terra quantum ad excellentiam tertiam. Ex omnibus autem istis excellentijs concludit dicens, quod ante eumid est ante hominem constituit, supple Paradisum, velut quandam regiam, supple¬ domum, in qua conuersans beatam, & omnidi temid est omnibus bonis diuitem habeat vitam. Et subdit, quod haec domus est Paradisus.

Possumus autem si volumus alias tres ratio¬ nes assignare: prout homo comparatur ad Deum. Et istae tres rationes non solum declarabunt qua¬ re homo positus est in Paradiso, vt declarabant rationes primae, sed etiam ostendent quare for¬ matus est in loco minus nobili, & magis infimo, & translatus est ad Paradisum, tanquam ad locum magis nobilem, & supremum: vt sit Prima ratio, vt ex hoc magis cognoscat diuinum beneficium, qui eum ad nobilem locum transtulit: vt ex hoc magis inardesceret ad faciendum bonum. Sit a& tem secunda ratio, vt ibi se cognosceret esse peregrinum, tanquam de alio loco translatum. & hoc, vt cautius vitaret malum, quia ex quo sciebat se esse peregrinum: cogitare debebat, quod de leui¬ poterat inde cadere. Ad has autem duas rationes possumus adaptare verba Gen. quod tulit igitur Deus hominem, & posuit eum in Paradiso, vt operaretur, supple bonum bene viuendo, & quantum ad rationem primam custodiret illum: supple sibi ne perderet ipsum a malo sibi cauendo: quantum ad rationem secundam. Possumus autem his duabus rationibus addere rationem tertiam. Nam sicut gustans bonum, & perdenes ipsum malefaciendo ardentior efficitur, vt peniteat de malo, quod fecit, vt recuperare possit bonum, quod amisit, vel illud, quod est melius eo. Et haec tertia ratio potest adaptari ad illa duo verba Gen. vt si male operando amisit bonum, quod custodiebat cauendo sibi a malo, & bene operando recuperet, quod amiserat.

Quod vero dicebatur: quod vnumquodque melius conseruerur in loco suae generationis; Verum est si transferatur ad locum peiorem, sed si trans¬ feratur ad meliorem: non est verum. Nam & bestiae genitae in terra sterili si transferantur ad terram magis fertilem: melius ibi viuunt, Si autem econuerso: non possunt ibi bene diu viuere. Ad formam autem arguendi dici debet, quod locus generationis alicuius non est punctalis, sed est magnae latitudinis. Totum enim aliquod spacium, vbi animal est aptum natum viuere, potest vocari locus suae generationis. Nam natura dedit anima¬ libus persectis secundum locum motiuum, vt pos¬ sentsettansserte de loco ad locum, vuimalu¬ possunt viuere. Quod vero addebatur, quod tota ter ra erat fructifera; Dici debet, quod in fructificatione potest cadere magis, & minus. Poterat ergo habitatio illa, quae erat Paradisus, esse magis fructifera quoaalia. Vel possumus dicere quod vnus locus potest esse melior alio: non solum propter sru¬ ctificationem, sed propter amenitatem aeris: propter altitudinem situs: propter abundantiam aquarum, quae omnia magis erant in Paradiso, quam¬ in alijs partibus terrae.

RESP. AD ARO.IN CONTRARIV

Argumenta autem facta in contrarium decon¬ ditionibus Paradisi; Dicendum ad primum, quod Parad sus attingit vsque ad globum, vel ad circulum luna¬ rem: modo, vel modis, quibus supra exposuimus

Ad secundum dicendum, quod Historiographi¬ non dicunt aliquid de Paradiso, quia locus ille no est notus per experientiam, & per accessum hominum, de quibus loquuntur Historiographi, sed no¬ tus est per reuelationem scripturae sacrae, de qu componentes historias non se directe intromi¬ tunt. Et si se vellentintromittere: oporteret, quod hocfacerent non secundum res gestas ab hominibus visas, sed per reuelationem habitas.

Ad tertium dicendum, quod in Paradiso erat lignum vitae ad literam. Erat eniam ibi quaedamarbor¬ sic dicta: poterat tamen illa arbor figuratiue signa¬ re sapientiam, vel Christum, vt supradicebatur.

Ad quartum dicendum, quod agricultura secundum Aug. quae post peccatum est ad laborem ante peccatum suisset ad delectationem.

Ad quintum dicendum, quod homo fuit ibi pos¬ tus ad custodiendum Paradisum non ab inuasoribus, sed ad custodiendum eum sibi cauendo a malefacere, quia male faciendo poterat Paradisum perdere. Potest tamen, & aliter responderi, qod posuit Deus hominem in Paradiso, vt operaretur & custodiret illum. Ibi ly illum potest reserti, vel ad Paradisum, vt homo ibi positus operaretur, & custodiret illumid est Paradisum: vel potest reser ri ad ipsum hominem, quia Deus posuit hominem in Paradiso, vt operaretur, & custodiret il¬ lumid est hominem. Deus enim operatur hominem, plantando in eo virtutes bonas: & custodit illum cauendo, ne inducatur in tentationes malas.

Articulus 2

ARTIC. II. An ad compositionem corporis Ade concurrerit aliqua pars caele¬ stis Conclusio est negatiua.

D. Th. 2. Sent. d. 17. q. 3. art. 1. D.pon. q. 14. art. 3. q. 1. & 2. Rich. d. 17. q. 6

SECVNDO quaeritur de corpore Adae vnde formata est mulier: vtrum ad compositionem illius corporis concurrerit ibi aliqua pars corporis coe¬ lestis. Et uidetur quod sic. Quia nobilissimae sormae debetur nobilissima materia, sed inter omnes formas anima rationalis est nobilior: ergo debuit habere nobilissimam materiam. sed huiusmodi est corpus caeleste, ergo &c.

Praeterea materia debet esse proportionata formae, ergo formae perpetuae debetur materia perpetua. Animae ergo intellectiuae, quae est perpetua, quia intellectus separatur ab alijs sicut perpetuum a corruptibili, debetur materia perpetua, siue corpus perpetuum, cuiusmodi est corpus caeleste, ergo &c.

Praeterea anima humana conuenit cum motoribus caeli, quia est naturae intellectualis, sicut & ipsi. quare si Motor conuenit cum Motore, mobile debet conuenire cum mobili, erit ergo corpus humanum de natura coeli.

Praeterea impossibile est contraria peruenire ad magnam aequalitatem, nisi reconcilientur per¬ aliquid carens contrarietate. Elementa autem, quae sunt contraria, non poterunt coaequari, & conuenire, vt faciant completionem humanam, in qua est tanta aequalitas, nisi hoc fiat per cor¬ pus caeleste, vbi nulla est contrarietas, ergo &c.

Praeterea spiritus, qui diffunditur per mebnbra, est de natura lucis secundum Auicennam, sed hmondi est corpus caeleste, ergo aliquod de corpore ce¬ lesti concurrit ad completionem cuiuslibet ani¬ malis habentis suas operationes per spiritus dif¬ susos per membra.

Praeterea philosophus in de animalibus vult, quod in semine sit triplex calor, elementalis, caelestis, & animalis, siue vitalis. Sed accidens non deserit proprium subiectum. Siergo in semine sit aliquid de calore caelesti, concurrit ibialiquid de corpore caelesti.

Praeterea homo non esset minor mundus, nisi de omnibus materijs mundi concurreret ad compositionem eius, ergo concurrit ibi¬ aliquid de corpore caelesti.

IN CONTRARIVM. quia idem est locus par¬ tis, & totius Si ergo aliqua pars coeli concurreret t ad compositionem corporis humani, illa recederet a corpore, & iret ad suum totum. SPraeterea primum alterans non alteratum non potest venire ad compositionem alicuius corporis alterabilis, sed alterans non alteratum est coelum: ergo &c.

RESOLVTIO. Nec. Adae corpus, net aliorum hominum corpora caelesti ulla parte constant. Id quod simpli¬ cium, & mixtorum generatio indicat.

RESPONDEO dicendum, quod cum agatur de¬ compositione alicuius corporis generabilis, & corruptibilis, opertet videre, quae sunt principia naturae generabilis. & corruptibilis. Philosophus autem primo Physico. assignat tria talia principia, Materiam Formam, & Priuationem. In libro¬ autem de generatione videtur huiusmodi princi¬ pia assignare quatuor elementa.. Dicemus ergo quod quatuor elementa sunt principia naturae r¬ generabilium, & corruptilium, & etiam Materia, Forma, & Priuatio huiusmodi principia, Ali¬ ter tamen, & aliter, quia materia, forma, & priuatio sunt principium omnium genarabilium, t & corruptibilium, sed quatuor elementa non sunt principia omnium talium, sed solum sunt principium omnium mixtorum. Sunt autem quatuor elementa quaedam miscibilia, ex quorum mixtione generantur omnia mixta. vt faciamus a differentiam inter mixta, & admixta. Vt dicantur mixta, quae componuntur ex omnibus elementis. Admixta vero dicantur pluuiae venti, & nubes, ad quae fienda concurrunt aliqua elementa. Differunt E etiam illa principia, materia, forma, & priuatio a¬ quatuor elementis, quia illa sunt simplicia simi¬ liter, loquendo de simplicitate, quae opponitur conpositioni ex his: sed elementa non sunt simpli¬ cia simpliciter, sed sunt simplicia i genere corporum corruptibilium. Sunt enim ipsa elementa com¬ posita ex his, quia sunt composita ex materia, & forma. Ad ipsam etiam generationem elementorum concurrunt illa tria, quae sunt principia omnium simpliciter. Vel sunt principia omnino simplicia, quia nullo modo sunt composita ex his. Materia enim forma, & priuatio, non solum concurrunt ad generationem mixtorum, sed etiam ad generationem elementorum. Ex urroque ergo genere principiorum tam ex principijs simplici¬ ter, quam ex ipsis elementis, vt sunt principia¬ mixtorum, possumus ostendere coelum non es¬ se de compositione corporis humani, nec de conpositione alicuius corporis generabilis, vel corruptibilis. Primo ergo ad productionem cuiusdam rei generabilis concurrunt tanquam principia, materia, & forma, & priuatio. Aliter tamen, & aliter. quia priuatio concurrit ibi tanquo principium a quo: forma tanquae terminus ad quem: materia tanqum subiectum utrique: priuationiis. & formae. Et ista principia semper manent, quia secundum Philosophum Principia oportet manere. Semper est eni. in quolibet generabili materia, forma. & priuatio. Nam¬ cum materia ex poliatur vna forma, induitur alia. Et cum tollitur vna priuatio p aduentum formae ppo¬ sitae, an nectit materiae priuatio formae oppositae.

Sed dices: cumtgenerationes sint ex contrariis. in contraria, vt omnis Philosophia clamat, videte quod principia naturae deberent poni ipsae sormae contrariae, & materia, tanquoa tertium principium, quod nunc subiicitur vni formae contrariae, nunc alii. Sciendum ergo: quod magis proprie priuatio, & forma ponuntur principia naturae cum tertio principio, quod est materia, quam duae formae contrariae cum materia. Nam nisi esset appetitus natura lis materiae ad formam: nunquoam materia moueret ad suscipiendam formam. Iste autem appetitus naturalis non est propter perficere, quod consequitur materia ex forma: sed pprer deficere quod consequitur materia ex priuatione. Nam pepe priuationem habet materia, quod appetat formam: sicut turpe bonum, & foemina virum, vt patet ex primo Physic & commentatore ipidem: omnis euim forma qualiscunque sit: de se habet perficere, & omnis priuatio de se habet deficere. Iurpitudo enim mate. riae, & femineitas eiusdem quendam defectum d dicunt. Nam sicut semina est homo defectiuus, & o sicut turpitudo est quidam desectus: sic materia ex priuatione, quae de se dicit quoddam deficere: contrahit turpitudinem, & femineitatem. Dupli¬ citer enim posset deturpari aliqua res: siue aliqua imago. Vel per defectum: vt si deficeret sibi ali¬ quod membrum: vtputa nasus, vel oculus: vel¬ aliud membrum. Vel per appositionem: vt si apponeretur circa eam aliquod infectiuum: vel ma¬ culatiuum: vtputa lutum, vel aliquod aliud. Turpitudo autem materiae non est per appositionem: sed per desectum. Nam omnes formae aptae natae¬ in materia: possunt dici quasi membra materiae: non membra, quae sint partes: sed quae sint perfectiones eius: vt in hoc sit simile: Quia sicut omnia membra faciunt ad perfectionem totius: sic omnes formae faciunt ad perfectionem materiae: vt eo modo, quo loquitur Philosophus: appellans potentias animae, per quas agit anima, & per quas perficitur anima, & partes eius. Iuxta illud: e De parte autem animae: &c. vt sicut anima est quoddam totum possibile apta nata agere per diuersas potentias: sic & materia est quoddam totum per¬ fectibile apta nata perfici per diuersas formas. & sicut anima videret se turpem, quando deficeret sibi aliqua potentia, per quam est apta nata agere: sic & materia videt se turpen, quando deficit sibi¬ aliqua forma, per quam est apta nata perfici. Et quia iste defectus prouenit sibi ex priuatione: ideo materia propter priuationem desiderat formam, sicut turpe bonum, & femina virum.

Reuertamur ergo ad propositum, & dicamus, quod cum tria sint principia naturae: Materia, Forma, & Priuatio: & cum omne corpus generabile, & corruptibile: siue sit miscibile, vt elementum: siue sit mixtum, vt elementatum: de necessitate habeat in se omnia ista tria: materiam, formam, & priuationem: si coelum posset esse de compositione ali¬ cuius corporis generabilis, & corruptibilis haberet in se materiam, vt subiicitgenerationi, & vt su¬ biicitur transmutationi, & motui: non solum ad vbi, sed ad esse, & haberet in se formam contrariam, ad quam terminatur generatio, & haberet in se priuationem, a qua incipit generatio, quae omnia repugnant corpori coelesti. Nam coeluin non habet in se materiam subiectam motui, & trans¬ mutationi ad esse, sed solum ad vbi. non habet in se formam contrariam, ad quam termi natur generatio, quia cum motui eius nihil sit contrarium, ipse motus coeli indicat, quod nulla natura sit in coelo, cui sit aliquid contrarium Nec habet in se priuationem, vel desectum: per quem appetat esse sub alia forma. quia coelum non debet dici quid defectiuum forma, sed plenum forma, cum ibi¬ forma repleat, & faciat totum appetitum materiae.

Secunda via ad declarandum, quod coelum non possit esse de compositione alicuius corporis corruptibilis: sumi potest ex ipsis primis principiis non omnium, sed mixtorum: non simpliciter, sed in genere corporum. Nam principia omnium generabilium loquendo simpliciter: etiam sunt materia, forma, & priuatio: non autem omnium generabilium, sed mixtorum: & non simpliciter, sed in genere corporum. Nam sunt quatuor elementa, quae sunt prima non simpliciter, sed sunt prima corpora in genere actiuorum, & passiuorum. & ideo prime qualitates, per quas fit actio. & passio appropriantur his quatuor corporibusi se quatuor elementis. Nam calidum, & frigidum sunt qualitates ad agendum. Humidum, & siccum ad patiendum. & licet duae sint qualitates actiuae: cali¬ dum, & frigidum: sicut duae passiue humidum, & siccum. Tamen calidum, & frigidum non sunt aeque actiua, quia calidum est plus actiuum, quam frigidum. Vnde & elementa calida: cuiusmodi sunt ignis, & aer: magis dicuntur actiua elementa. Elementa vero frigida: cuiusmodi sunt aqua, & terra: magis dicuntur passiua, secundum quem modum loquitur Aug. 3. super Gen. dicens: Distribuuntur enim elementa ad patiendum duo: humor, & humus id est aqua, & terra. ad faciendum au¬ temid ies ad agendum alia duo: aer, & ignis. Dicamus ergo, quod cum sint quatuor qualitates primae, & qua¬ tuor sint elementa, quae sunt corpora prima in gere actiuorum, & passiuorum: oportet quodlibet elementum constare ex duabus illarum qualitatum. Nam ignis est calidus, & siccus: aer calidus, & humidus: aqua frigida, & humida: terrafrigi¬ da, & sicca. Cum ergo non sint, nisi quatuor qualitates primae: secundum eas non poterunt esse, nisi quatuor corpora miscibilia. Coelum vero, quod est corpus quintum: nullo modo poterit else corpus miscibile, nec poterit conuenire ad compositionem, vel mixtionem alicuius corporis mixti.

DVB. I. LATERALIS. An duae qualitates vnum elementum constituant. conclusio est affirmatiua.

vide Aristotelem: de cen. cap. 2. & 3

VLTERIVS forte dubitaret aliquis: quot qualitates requirantur ad constitutionem cuiuslibet elementi, quia & hoc magis apparebit, quomodo coelum non est de conpositione corporis huma¬ ni, nec alicuius mixti. Dicendum est, duas qualitates concurrere ad constitutionem praefatam. Ad quod potest triplex ratio assignari, vt sit vna ratio &x actiuitare, & passibilitate elementorum. Sit secunda ex principalitate qualitatis, quae competit elemento principaliter, & eius qualitatis, quae conpetit ei ex consequenti. Sit tertia ratio ex proportione, & consiguatione ipsorum elementorum.

Prima ergo via, sic patet: Nam cum dicimus duas qualitates constituere elementum: non est intelligendum simpliciter quantum ad esse substantiale, sed quantum ad esse, quod habet in g¬ nere actiuorum, & passiuorum. Quodlibet enim elementum oportet, quod sit quid actiuum, & quid Passiuum: quare necesse est, quod habeat duas qualitates: vnam actiuam, & aliam passiuam. sed cum calidum, & frigidum sint qualitates actiuae: humidum, & siccum passiuae: si bene considerentur qualitates eorum: apparebit quodlibet elementum habere vnam qualitatem actiuam, & aliam passiuam.

Secunda via ad hoc idem, quod oporteat cuilibet elemento dare duas qualitates: sumitur ex eo, quod cum sint quatuor primae qualitates: non possunt it. esse, nisi prima corpora miscibilia. Nam vna, & ea¬ & dem qualitas prima duobus, vel pluribus corporibus primo, & principaliter conuenire non potest. Oportet ergo, quod vna prima qualitas vni primo corpori primo, & principaliter conueniat. vt igni primo, & principaliter conueniat caliditas: siccitas autem conueniat sibi ex consequenti. Nam cum tanta caliditate, quanta est in igne non poterit stare humiditas: oportet quod sit ibi siccitas: Habebit ergo ignis duas qualitates: vnam principaliter, vt caliditatem, & aliam ex consequenti, vt siccitatem. Aer autem non poterit habere calidi¬ tatem principaliter, quia hoc modo habet eam¬ ignis. Habebit ergo humiditatem principaliter: caliditatem ex consequenti. Aqua vero non poterit habere humiditatem principaliter, quia hoc modo habet aer: propter quod habebit frigiditatem principaliter, & humiditatem ex consequenti. Et inde est, quod humiditas aerea dicitur de difficili de¬ siccabilis, quia principaliter competit sibi humi¬ ditas. Terra autem non poterit habere frigiditatem principaliter, quia hoc modo habet eam aqua, sed habebit siccitatem principaliter, & frigiditatem ex¬ consequenti. Quod aunm quodlibet elementum habeat duas qualitates, & vna illarum competat sibiprincipalius, vel magis, quam alia, patet per Philosophum in 3 de generatione dicentem: Ter raenim est sicci magis, quo frigidi. Aqua vero frigidi¬ magis, quam humidi. Aer autem magis humidi, quo call¬ di. Ignis autem magis calidi, quam sicci.

Haec ergo via duo probat. Nam probat vnum elementum non habere, nisi vnam qualitatem principaliter. Et probat quodlibet elementum habere¬ duas qualitates: vnam principaliter. aliam ex consequenti. Primo autem modo, quod vnum elementum habet vnam qualitatem principaliter: magis de¬ seruiet nunc ad propositum nostrum. Alio autem modo poterit aliquando ad alia deseruire.

Tertia autem via ad hoc idem, quod elementum habeat duas qualitates: sumitur ex proportione, & colligatione elementorum. Et istam viam tangit Boetius in de consolarione dicens: Iu numeris id ist pre¬ portionibus elementa ligas, vt frigora flamis: arida¬ conueniant liquidis. Sic. n.m sunt ligata elementa, vt elementum frigidum conueniat cum calido, & aer calidus conueniat cum aqua srigida in humi¬ ditate: & elementa aridaid es sicca conueniant cum li quidisi est cum humidis. vt ignis aridus conuenit cum aere liquido in caliditate, & terra arida cum aqua¬ liquida in frigiditate Sic enim sunt ligata elementa, vt semper clementum stans iuxta aliud elementum, & distinctionem retineat propter qualiratem, quam habet differentem ab ipso, & ligatum sit cum eo propter qualiratem, quam habet conuenientem cum ipso: vt aer stans iuxta ignem est distinctus ab eo per humiditatem, & est colligatus cum ipso pe¬ caliditatem: & aqua stans iuxta aerem, est distincta ab eo per frigiditatem, & colligata cum ipso per humiditatem: & terra coniuncta aquae est distincta ab ea, quia secundum se est sicca, & coniuncta cum ea, quia est frigida sicut aqua. Istae autem tres viae: licet quaelibet possit probare quodlibet elementum habere duas qualitates, vnam ad agendum: aliam ad faciendum, vt dicebat ratio prima: vnam principaliter, aliam ex consequenti, vt dicebat secunda: vnam ad conueniendum cum elemento sibi proximo, & aliam ad differendum ab eo, vr dicebat tertia. Volumus tamen vnam istarum rationum accipere prout vni elemento non conue¬ nit, nisi vna qualitas primo, & principaliter. Alias vero duas volumus accipere prout cuilibet elemento conueniunt duae qualitates: Vvna ad agendum: alia ad patiendum. Vna ad conueniendum cum elemento sibi proximo: alia ad differendum ab eo, & ad contrariandum sibi.

Ex quibus tribus vijs probabimus, nec caelum, nec aliquod aliud corpus: praeter quatuor elementa posse conuenire ad compositionem generabilium corporum. Nam in mixto non possunt es¬ se elementa secundum suas proprias formas substantiales, sed sunt in mixto sudu Philosophum lib. 1. tex. &4. de generatione, quia saluatur virtus eorum. Oportet autem, quod ista mixtio sumatur secundum proprias qualitates, quae sunt calidum, frigi¬ dum, humidum, & siccum. Ex quibus primis qualitatibus oriuntur secundae, vt sapor, odor. & talia. O ecundum ergo illas primas qualitates mixta participant omnia elementa. Cum ergo non sint nisi quatuor qualitates primae: secundum quas at tenditur mixtio: non possunt esse, nisi quatuor mi¬ scibilia. Corpus ergo celeste, quod est corpus quin¬ tum, nullo modo poterit esse quid miscibile, quia cum sit corpus quintum, oporteret dare quintam qualitatem: primam, secundum quam fieret mixtio, quod est impossibile, cum non possint esse, nisi¬ quatuor huiusmodi qualitates. Haec autem via pro¬ bat non solum corpus caeleste non venire ad com¬ positionem mixtorum, sed etiam, quod nulla corpora alia a quatuor elementis veniunt proprie & di¬ recte ad compositionem mixtorum. Aliae autem quae via, quod oportet quodlibet elementum habere duas qualitates, vnam ad agendum, aliam ad patiendum, & vnam ad conueniendum cum corpore elementari sibi proximo: & aliam, per quam di¬ stinguitur ab eo, & contrariatur ei. vt aer, quod est elementum proximum igni: in caliditate con¬ uenit cum igne, & colligatur ei: in humiditate vero distinguitur ab eo, & contrariatur ei, & probant, quod nullo modo coelum sit de compositione alicuius mixti. Nam cum oporteat elementum habere qualitatem actiuam, & ex hoc oportoat omnia elementa agendo, & patiendo alterare se, & alterari ab inuicem, quando conueniunt ad com¬ ipositionem mixti, vt in hoc verificetur dictum Phi¬ rlosophi, quod commixtio est miscibilium altera¬ torum vnio. Quodlibet ergo miscibile est alterans alteratum. Si ergo coelum posset conuenire ad compositionem alicuius mixti: non esset primum alterans inalterabile, sed esset alterans alteratum: quod est inconueniens. Alia etiam via, quod quodlibet elementum, siue quodlibet miscibile habeat vnam qualiratem, per quam conuenit cum aliis elementis, sibi proximis: & aliam, per quam contrariatur: probat impossibilitatem de coelo, quod posset esse de compositione alicuius mixti, cum¬ coelo nihil sit contrarium.

RESP. ADARO. ART. II.

AD PRIMVN dicendum, quod anima intellectiua debet habere corpus nobilissimum tali nobilita¬ te, quod possit per ipsum exercere suas actiones, cum non sit anima propter corpus, sed econuerso: cum datum sit ei corpus in obsequium eius, vt possit per ipsum acquirere perfectiones suas, & agere actiones suas. Sed omne tale corpus viuit per vi¬ tam, & habet in se contrarietatem componentium, & quia nulla contrarietas potest compete¬ re coelo: ideo &c.

Ad secundum dicendum, quod secundum Dio in de di. no. c. 7. propter connexionem, & ordinem vniuersi, oportet infima supremorum attingere, suprema infimorum. Anima ergo, quae est infima in genere perpetuorumid est in genere substantiarum separatarum: attingit corpus humanum, & fit forma eius, quod est supremum id est in genere corruptibilium. De hoc etiam satis dictum est supra, quomodo anima humana habet esse forma¬ corporis corruptibilis.

Ad tertium dicendum, quod sicut se habet motor ad motorem: sic se habet mobile ad mobile; Verum est, quando motores similiter mouent, & mobilia similiter mouentur. sed anima non simi¬ liter mouet, nec similiter coniungitur suo corpori mobili, sicut motor caeli mouet, & coniungitur coelo. quia anima sic mouet suum corpus, quod dat ei esse. sed motor coeli, sic mouet coelum, quod non dat ei esse. Rursus anima, & motor coeli habent aliquas virtutes non organicas, sed virtus non organica animae coniungitur corpori mediante es¬ sentia. sed in motore coeli est econuerso, quia ibi¬ essentia coniungitur coelo, mediante sua virtute, & potentia.

Ad quartum dicendum, quod sufficit caelum concurrere ad compositionem humani corporis vir¬ tualiter, & effectiue, ad hoc, quod faciat ad aequalitatem complexionis humanae: & ad hoc. quod sit aequa litas in elementis componentibus dictum cor¬ pus. Non autem oportet, quod caelum veniat ad compositionem corporis humani secundum se, vel secundum suam substantiam.

Ad quintum dicendum, quod spiritus, qui diffunduntur per membra corporis animalis: sunt de natura lucis, & in hoc conueniunt cum corpore perpetuo. Nam secundum Philosophum in 2. de Anima: Aer, & aqua conueniunt cum coelo, siue cum corpore perpetuo. Sed hoc est per quandam imitationem, & analogiam: non quod sint eius¬ dem naturae, cum coelo, cum coelum sit corpus quintum diuersum a quatuor elementis. Illi ergo¬ spiritus aliquam imitationem, & aliquam analogiam possunt habere ad celum: non quod sint de na¬ tura coeli.

Ad sextum dicendum, quod calor caelestis habet es¬ se in semine animalis eflectiue. Nam certum est corpora caelestia aliqua esse calida: aliqua esse frigida effectiue. Faciendo ergo corpora caelestia esse¬ ctiue calorem aliquem in semine animalis, dicitur ibi concurrere calor caelestis.

Ad septimum dicendum, quod homo dictus est minor mundus: non quod omnia, quae sunt in mundo secundum substantiam veniant ad compositionem eius, sed quia homo habet quandam similitudinem, & quandam conuenientiam cum omnibus, quae sunt in mundo: ideo dictus est mi¬ nor mundus. Nam secundum Creg. homo habet esse cum lapidibus: viuere cum arboribus: senti¬ re cum animalibus: intelligere cum Angelis.

Articulus 3

ARTIC. III. An Euae corpus ex costa viri for¬ mari debuerit. Conclusio est affirmatiua.

Aegid. Quol. 2. q. 11. D. Th. 1. p. q. 92. art. 3. & 3. Et 2. sent. d is. q. 1 ar. 1. D. Bon. d. 7. ar. 1. q. 2. Henr. Gand. Quol. 7. 8. Alex. de Ales 32 p. q. 22. art. 5. Ric. d. 18. q. 1. & 3. Biel. d. IB. q. 1. Greg. Arim. d. 18. q. 1. Th. Arg. d. 18. q. 1. ar. 4. Ca preol. d. 19. q. 1. Caietanus in Commentarijs super Gen¬ asseuerat locutionem hanc Gene. de formatione Euat ex Adae costa esse parabolice, non literaliter exponenda quae profecto sententia est non minus noua, quam falsa & contra omns Doctores, vt adnotauit Alphonsus de Ca¬ ltro. lib. de Haer. titulo Adam, & Eua haer. 6.

TERTIO quaeritur de illa parte¬ corporis Adae, de qua formata fuit Eua, videlicet de costa. Et videtur, quod non debuit mu¬ lier formari de costa viri, quia secundum philosophum: Na¬ tura nihil facit superfluum, nec deficit in necessariis. Illa ergo costa, ex qua dicitur facta mulier: non erat superflua in Adam, & erat ei necessaria. Propter quod in resurrectione resurget illa costa in Adam, quod est inconueniens, quia tunc Fua non resurgeret cum aliis.

Praeterea dicitur Gen 1. Creauit Deus homi¬ nem. Et postea subditur: Masculum, & seminam creauit eos. ergo tam masculus, quam saemina habuerunt esse a Deo per creationem, & non de aliqua praeiacenti materia.

Praeterea distinctio sexus non facit distinctio¬ nem speciei. ergo sicut in aliis animalibus tam¬ mas, quam femina in qualibet vna, & eadem spe¬ cie (Maxime loquendo de his, quae generantur per propagationem, fuerunt facta immediate a Deo, & vnum non fuit factum de alio, sic ergo debuitesse & in hominibus.

Praeterea de parua quantitate non transitur ad magnam sine rarefactione. Si ergo de vna costa viri fuisset totum corpus mulieris: suissetita rarefacta, quod non potuisset inde fieri tale cor¬ pus: ergo &c.

Praeterea secundum Aug, 2 super Gen. In operibus diuinis non conuenit recurrere ad miraculum, quid dominus possit facere, sed quid requirit natura instituta. Cum ergo natura instituta hoc requirat, quod non fiatanimal ex costa animalis, sed ex semine: ergo &c.

Praeterea in corpore sensibili non potest esse diuisio continui sine dolore. Cum ergo Adam haberet corpus sensibile, non potuit ab eo trahi co¬ sta sine dolore: habuit ergo penam ante, quam conmitteret culpam, quod est inconueniens.

INCONTRARIVM est: quia principium, & finis in rebus videntur esse idem. Cum ergo Adam suerit finis mulieris, quia propter eum, & in adiutorium eius facta est mulier; videtur quod debuit esse principium, vt de ipso fieret mu¬ lier: ergo &c.

Praeterea Boc. in li. de Conso. ait: Omne enim, quod imperfectum esse dicitur, ad imitationem perfecti imperfectum esse perhibetur. Et subdit, quod in quolibet genere sialiquid imperfectum esse videtur: in eo est aliquid perfectum, a quo supple impersectum sumit originem. Cum ergo vir¬ sit persectior muliere: debuit ab eo mulier originem sumere.

RESOLVTIO. Eue corpus de sola Adae costa formatum fuit: nullo addito extrinseco. Idqu; non natura, sed virtute diuina, quae quidem ex parua quantitate magnam facere potest. Id quod planum fit materia ad quantitatem: qualitate ad quantitatem: for¬ mamqus substantialem comparata.

RESPONDEO dicendum, quod aliqui in hac parte intendunt reprobare Magistrum, tanquam impossibile sit eius dictum. Vult enim Magister in praesenti distinct quod de sola ipsius costae substam tia sine omni extrinseco additamento mulieris corpus factum esse dicatur per diuinam potentiam in seipsam multiplicatam. Corpus ergo mu¬ lieris non per creationem, vel per additionem alterius materiae, sed ex sola multiplicatione substam tiae, vel materiae illius costae formatum fuit. In hac autem positione videntur facere verba Hugonis de sancto Victore li. 1. parte o c penultimo dicem tis: Porro, quod de costa viri mulieris corpus factum dicatur; ita intelligendum est, vt de sola ipsius costae substantia sine omni extrinseco additamento per diuinam potentiam in semetipsa multiplicata idem corpus factum credatur.

Sed quidam hoc dictum Magistri, & etiam Hu¬ gonis: tanquam impossibile, & contradictionem implicans: reputantes improbant in hunc modu dicentes, quod hoc intelligibsle non videtur sic sor¬ matum esse mulieris corpus Quia si per multiplicationem materiae hoc factum esse dicatur; oportet multiplicationem hanc, aut secundum quantitatem tantum attendi, aut secundum essentiam materiae. Si primo modo, vtaiunt: oportet quod eadem materia numero, quae prius fuit sub par¬ uis dimensionibus, postmodum maiores dimensiones recipiat. hoc autem idem est, quod rarefieri, vt patet ex 4. Physic. Sequetur ergo corpus mulieris per modum rarefactionis esse formatum: quod, vt dicunt, expresse est impossibile. Si vero¬ vt aiunt: multiplicatio attingit ipsam essentiam materiae: oportet, vt asserunt, quod aliquid materiae sit sub forma corporis mulieris, quod prius non erat sub forma costae, quod nullo modo, vt videtur, esse potest, nisi per additionem, vel per creationem nouae materiae. Est ergo impossibilis positio Magistri. Pro hac autem positione contradicentium dictis Magistri vi facere Aug. 10. sup Gen. Iomo 3. c. 35. Qui disputans contra Tertullianum ait: Quid V¬ autem absurdius, quam putare massam cuiuspiam metalli ex aliqua parte crescere posse, nisi decre¬ ti scat ex altera, vel augeri latitudine, nisi grossitudi; ne minuatur: Aut vllum esse corpus manente na & turae suae quantitate, quod vndique crescat, nisi rarescat: Sed isti optime concludunt de actione naturali creaturae, sed de actione supernaturali ipsius Dei, cui omnia sunt possibilia, vnisi quaecon¬ tradictionem implicant, vt patet per Philosophum in 6oum Ethi. Et per Hiero. dicentem, quod cum caetera possit Deus: non posset facere virginem de cor¬ rupta id est non posset sacere, quod corrupta non fuerit, corrupta, vel praeteritum non fuerit praeteritum, quia contradictionem implicaret. Sed quod dicunt Hugo, & Magister de materia illius costae contradictionem non implicat: ideo talia tanquam Deo impossibilia reputari non debent. Dictum aurem Aug. intelligendum est de operatione naturae, quia nihil absurdius, quam dicere naturam posse facere aliquod corpus, quod vndique crescat, nisi rarescat.

Ad euidentiam autem dictorum sciendum, quod in omni actione est tria considerare. Agenes, quod agit: Virtutem, per quam agit: Et modum, secundum quem agit. Ex his autem tribus poterimus verificare dictum Hugonis de sacramentis li. 1. parte om. c. vlt. Dicemus enim sententiam eius, non verba. Ponit en. ipse Hugo quatuor, quae potest Deus: quae non potest aliqua creatura. Primo quia potest de nihilo facere aliquid. Secundo potest de aliquo facere nihil. Tertio potest de paruo fa. cere magnum, eo non rarefacto, & nihilo addito.

Quarto modo potest de magno faicere paruum: eo non condensato, & nihil inde subtracto. De¬ clarando ergo haec quatuor, apparebit esse impos¬ sibile cuilibet creaturae de sola costa Adae facere corpus mulieris: si nihil aliud obstaret, nisi quia non potest aliqua creatura de paruo corpore facere magnum nullo alio addito & non rarefacto, sed hoc non erit impossibile ipsi Deo.

Primum ergo, quod considerandum est in eactionibus alicuius agentis, est ipsum agens. Vtrum sit agens primum: cuiusmodi est Deus. vel sit agens non primum: cuiusmodi est natura, vel quaecunque creatura Nam si sit agens primum, nihil erit, quod non sit eius effectus. Ipsa ergo materia est efsectus primi agentis: & quia nullum agens de necessitate praesupponit effectum suum, poterit Deus agere nulla materia praesupposita, quo posito poterit de nihilo facere aliquid. quod primo¬ dicebatur competere soli Deo. Propter quod philosophus loquens. 2. Meta de agentibus ordi¬ natis imaginatur quasi tria. videlicet agens primum, quod tenet supremum gradum & omnia alia agentia, quae tenent quasi secundum gradum, & omnes effectus, qui tenent quasi tertium gradum. Ipse ergo Deus, hoc modo loquendo, se habebit, vt quid primum. omnia alia agentia, secundum quod hiusmodi se habebunt, vt quid secundum. Ipsi autem effectus, vt effectus sunt, se habebunt, vt quid tertium. Quaerit ergo Philosophus ibidem, quid erit causa totius. Et vult, quod non vl¬ timum, quod est causa nullius. Nam effectus, vt effectus sunt, non habent rationem causae sed cau¬ sati. Nec secundum: id est ipsa agentia secunda, quia solum sunt causa vnius. quia sunt solum illorum causa, quae naturaliter natu¬ ra, vel quaecunque creatura artificialiter potest producere, ut omnia ista tenent vnum gradum. Non ergo tertium, nec secundum, sed solum primumerit causa totius. nulla ergo erit res, siue sit composita ex his, siue huic vt siue sit materia, siue forma, siue compositum, siue sit potentia, siue actus, quae non sint effectus Dei. Vnde Commen. super illo verbo Philosophi. 2. Meta. vbi sub trinario numero possunt com¬ praehendi omnes causae sub quocunque gradu, & omnes effectus; ait, quod necesse fuit, vt vni¬ uersum haberet vnam causam, & si non tunc esset eis aliquid sine causa. Et subdit, quod si quaesitum fuerit a nobis, quid est causa vniuersi; Ex istis tribus, non possumus dicere postremum. quia non est caula alicuius eorum. nec possumus dicere medium, quia medium est causa postremi tantum, non vniuersi Necesse igitur est, si omnia habeant causam, quod in motu primum sit causa omnium. Et ibidem subdit: Quapropter necesse est, si ali¬ qua res non fuerit primumid est prima causa, vt & vniuersum non habeat causam omnino, quod dlaro clarius est. Quod ait, quia si primum desisteret esse cam: omnia alla desisterent esse cam, & non so¬ fai lum desisterent esse cam, sed desisterent omnino esse. Vnde Aug. 9. super Gen ait quod Deus per seipsum operatus esb, & non desinit operari: sed ita conti¬ nue operatur, vt nec vlla illarum rerum, nec ipsorum Angelorum natura subsistat, si non operetur. [ssupple Deus. Hoc idem S super Gene. ex¬ presse innuit quod Deus est causa efficiens, & conseruans Quia ergo Deus est causa omnium, & nihil est, quod non sit effectus Dei: uerificatur dictum primum quia cum ipse possit agere nullo presupposito: potest de nihilo facere aliquid. Quia vero non solum est causa efficiens omnium, sed etiam est conseruans, vt nihil possit conseruari in esse sine opere Dei, vt & ipsa etiam natura Angelorum conseruetur: hoc modo. in operatio¬ ne diuina. & sic verificatur dictum secundum, vt 1 possit de aliquo facere nihil quia omnia in nihilum tenderent, nisi manu Dei sustentarentur.

Viso quomodo Deus, considerando, vt est agens, differt ab alijs agentibus, quia est agens primum & omnia sunt effectus eius, & quia omnia conseruat in esse, ex quibus declarata sunt illa duo quae potest Dens, & nulla alia creatura; Volumus loqui de Deo quantum ad virtutem, perquam agit Et quantum ad suum modum agendi. per quae declarabuntur alia duo quae post Deus, & nulla¬ alia creatura. quia potest de minori facere maius non rarefacto vel aliquo addito: econuerso de maiori minus, non condensato, nec aliquo subtracto. Sciendum ergo quod virtus, per quam Deus agit, est ipsa sua essentia, & tota Irinitas est vnum principium agendi creaturam, quia tota Triniuas est vna, & cadem essentia, & hoc sunt indiusa opera Trinitatis, quia indiuisa est earum sub¬ stantia. Et si dicatur vna persona agere per aliam, hoc non erit ex alia, & alia essentia, sed ex alio, & alio modo se habendi vnius, & elusdem essentie¬ Et quia Deus agit per suam essentiam, ideo per suam essentiam attingit immediate essentiam cu¬ iussibet creaturae, vt possit in ipsa essentia creaturae inducere omnia, quae potest illa essent a recipere, quod alia agentia non possunt. Nam licet es¬ sentia materiae non sit quanta, & non sit multa nec pauca, sed hoc habeat per quantitatem, agens tamen naturale, quod non agit per eslen¬ tiam suam, sed per virtutem sibi superadditam, quae est quaedam qualitas: vt ignis secundum Con men. 12. Met Nullam habet virtutem actiuam nisi calorem: propter quod nihil potetagere nisi calt ciendo, quod est quoddam quale facere, quia calor est quaedam qualitas: & quod dictum est de igne, veritatem habet de quolibet agente creato, quia sua¬ virtus est quaedam qualitas; ergo nullum agens creatum potest agere nisi localiter mouendo, vel¬ quale faciendo. & quia qualitas supponit quantitatem, per quam materia est multa, vel pauca: & motus localis etiam hoc supponit, quia per¬ motum localem non potest de materia parum fieri multum, nec econuerso; nullum agens naturale poterit de pauca materia facere multam, nec econuerso. Hoc ergo modo agens naturale poterit immutare materiam, prout qualesaciendo potest immutare ipsam; cum omnis virtus agentis creati sit quaedam qualitas. Propter quod quale sae¬ ciendo, & alterando facit quicquid facit. Motus autem localis quantum ad praesens secundum se nihil immutat de his, quae secundum rem sunt in substantia mobili: sed solum mutat in eo, prout habet ordinem ad id, in quo mouetur, velad id, circa quod mouetur. Et quia per nullum quale¬ facere potest de pauca materia fieri multam, nec econuerso. Nullum enim agens naturale potest se ad hoc extendere per quale facere: ergo materia potest occupare maiorem, vel minorem locum. quia potest rarefieri, vel condensari, quae sunt quaedam qualitates. sed habere plus de materia, vel minus non potest agens naturale hoc facere, quia agit per virtutem, quae est qualitas, quae ipsam quantitatem praesupponit.

Si ergo volumus descendere ad diuersa gene¬ ra agentium, cuiusmodi sunt substantiae spirituales, & corporales: dicemus, quod substantiae spi¬ rituales aguntur per virtutes, vel per potentias, quae sunt quaedam qualitates spirituales. quia sunt quaedam potentiae in genere qualitatis, sed ad illas potentias non obedit materia, nisi quantum rad motum localem. Et ideo Angeli non possunt aliquam formam inducere directe, & per se, nisi mouendo corpora, vel super coelestia: per quoae corpora hic inferius transinutantur ad formam, vel¬ mouendo corpora ista inferiora coniungendo actiua passiuis. Ad quorum coniunctionem se¬ quitur transmutatio ad formam. Sic ponit exem i plum Aug. de Magis Pharaonis. 3. de Trini. quod secerunt serpentes adhibendo quaedam semina. di Sicut ergo substantiae spirituales per se non pos¬ sunt, nisi mouere localiter; mouendo tamen corpora, possunt transmutare ad formam praesuppo¬ nendo materiae quantitatem, per quam dicitur esse multa, vel pauca. Sed substantiae corporales etiam hoc suo modo possunt. quia cum omnes virtutes eorum sint quaedam qualitates corpora les quae de necessitate supponunt quantitatem materiae, vel multitudinem, & paucitatem eius: Nullo ergo modo de pauca materia poterunt facere multam, nec econuerso. Poterunt ergo transmuta¬ re materiam ad quantitatem: prout occupat magnum. vel paruum locum. quia hoc modo solum¬ condensando, & rarefaciendo materiam, fieri potest: sed non, quod ipsa mareria fiat multa de pauca, vel econuerso, vt est per habita manifestum. sed Deus, qui non per qualitatem, nec per aliquod accidens per suam essentiam, & per scipsum at¬ tingit ipsam essentiam materiae, poterit in ipsa es¬ sentia materiae iam ante creata inducere omnia illa, ad quae est in potentia ipsa essentia materiae. & quia ipsa essentia materiae de se, nec est multa, nec pauca, nec quanta, nec qualis quantum ad for¬ mas accidentales: nec hoc, nec illud quantum ad substantiales, vt supra patuit per Aug. Philosophum & Commentat. Omnia ista poterit Deus facere in essentia materiae iam productae. Quia si verbis non creditur, credatur rationi. Nam si materia, quae est in uno grano milii, & quae est i vno magno monte, vel quantumcunque magno cor¬ pore, esset separata ab omni forma: non haberet per quid differret hec ab illa, quia quaelibet esset potentia pura, nec deberecvni maior quantitas. quam alii. Ei ergo, ad quem spectat creare materiam ex nihilo: spectat substernere eam maiori. vel minori quantitati, nec est idem vnum, quod aliud. Nam aliud est ipsam essentiam materiae de¬ nouo creare, & eam alij, & alii quantitati subster nere. Nam primum respicit ipsamessentiam materiae secundum se, quae non potest creari, nisi de¬ nouo, & ex nihilo producatur. Sed secundum respicit essentiam materiae: prout subiicitur, vt dictum est: alii, & alii quantitati, sed quia eodem manente subiecto potest subiici ab agente, qui potest hoc facere alij, & alii actui: cum quantitatis sit quidam actus materiae virtute diuina, quae potest hoc facere: poterit eadem essentia materiae aliji, & alii quantitati substerni, vt pauca materia virtute diuina possit fieri multa, & econuerso.

Miramur enim de dicentibus, quod oporteat creare nouum subiectum, siue nouam materiam, vel addi aliquid ipsi materiae, vt suscipiatur ibi¬ virtute diuina quodcunque sit illud, ad quod es¬ sentia materiae est in potentia. Si enim essentia materiae de se esset multa, vel pauca: tunc forte non posset minorari, pisi abscinderetur, vel annihila retur aliquid de ipsa materia. Et si deberet augmentari: nullo modo forte posset hoc fieri, nisi vel causaretur, vel adderetur de nouo aliquid de¬ materia ipsi materiae. sed cum materia de se non dicat aliquam quantitatem: nec materia de se sit magis magna, vel magis pauca in quocunque magno corpore: respectu cuiusque parui, vel in quam tumcunque denso, respectu quantumcunque ra¬ ri; cum materia de se nihil horum sit. Nam docet nos Aug vt supra patuit: imaginari materiam pe¬ omnis actus priuationem. non tamen ad nihili¬ peruentionem, & docet nos imaginari materian¬ quantum ad actus, & perfectiones, siue sint substantiae, siue qualitates, siue quantitates, siue qua¬ cunque alia apta nata materiam perficere: quod materia de se non est aliqua haec, sed est potentia omnia haec.

Aduertendum tamen, quod Deus est omnis actus, quia est actus purus: in quo non admiscetur aliqua potentia. & qula non est, nisi actus: ideo est omnis actus: secundum quem modum loquitur August. 8. de Trin. quod quia Deus non est, nisi bonum: ideo est omne bonum, & omnis boni bonum. Alia vero agentia non sunt omnis actus, sed aliquis actus. Primum ergo agens potest persicere omnem potentiam, & potest in essentia materiae inducere omnem actum: ad quem est in potentia. Alia vero agentia, quia non sunt omnis actus: non possunt perficere omnem potentiam omni actu, ad quem est in potentia. Ei ideo quantum ad quantitatem, vel quantum ad multitudinem, vel paucitatem materiae non habent posse agentia naturalia in materia. Non quia materia de se sit multa, vel pauca, nec quod eadem essentia materiae de se non sit in potentia quod¬ libet horum: sed quia agens naturale praesuppo¬ nit ista in materia: ideo non habet posse quantum ad multitudinem, & paucitatem in materia. Sed agens diuinum, quod cum vult non praesupponit materiam, & potest ipsam materiam concreare. & non solum non praesupponit materiam, sed non praesupponit aliquid, cui substernatur materia. & ideo sicut, cum vult, potest materiam concreare, ita cum vult potest materiam iam ante crea¬ tam cuilibet actui, ad quem est in potentia, sub¬ sternere. & quia, vt iam est pluries replicatum, materia de se non est multa, vel pauca, sed est in potentia ad vtrumque, potest Deus pro voluntate sua eandem materiam, nihil de nouo creando, vel nullam aliam materiam sibi addendo, vel partem aliquam illius materiae subtrahendo, subster nere eam multitudini, vel paucitati, vt de materia pauca faciat multam, vel econuerso pro suo libito voluntatis.

Tertia via ad hoc idem sumitur non solum ex ipso agente, quod agit, vel ex ipsa virtute, per¬ Re quam agit, sed ex ipso modo agendi, secundum quem agit. Nam omne agens naturale agit per motum, & transmutationem. & quia motus, & trans¬ mutatio praesupponunt materiam quantam, sed non praesupponunt esse qualem: quantitas materiae, per quam est multa, vel pauca, non poterit immutari ab agente naturali, vt pauca materia fiat multa, vel ecomnuerso. Sed quantitas materiae, per quam occupat maiorem, vel minorem locum, Iquia hoc, vt dicebatur, potest fieri per solam qualitatem, vt per raritatem, vel densitatem, quarum quaelibet est quaedam qualitas, poterit talen¬ quantitatem materiae immutare naturale agens. Sed Deus, qui potest agere praeter hunc modum agendi, & praeter transmutationem, & motum potest agere, & potest in materiam quemcunque actum, ad quem est in potentia inducere, quando hoc facit, non oportet, quod illa actio sit motus, quia is, non oportet, quod fiat in tempore, nec oportet quod sit a mutatio. quia non oportet quod sit terminus motus: sed erit solum quaedam innouatio, prout nouitas fit in materia alium & alium actum recipiendo. Proprie ergo loquendo sine motu, & mutatione, sed per solam quandam materiae innouationem potest eam ad omnem actum, ad quem est in potentia, inducere, prout nouitas fit in materia alium, & alium actum recipiendo & quia, ut est pluries replicatum materia de se nec est multa, nec pauca, sed de se est in potentia ad utrunque, potest Deus unam, & eandem essentiam materiae, quae est sub paucitate, facere multa, & econuerso. Quod praeter duos modos praefatos habet hoc esse ppe modum agendi diuinum alium ab agentibus alijs.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod Deus, e qui est agens uniuersale, & agit quae requiruntur ad perfectionem speciei, & indiuiduorum; sicut quotidie per ordinationem diuinam in corpore indiuiduorum, uel particularium hominum, uel etiam aliorum animalium, quorum est gene¬ rare, fit superfluum alimenti. quod licet sit superfluum indiuiduo; non tamen est superfluum speciei. Quia inde fit semen, per quod conseruatur species naturae. Ita ex speciali ordinatione diuina in Adam fuit illa costa superflua indiuiduo, ut coniter ponitur, quae non fuit superflua speciei. quia &x ea fuit formata mulier, quae una cum uiro fecit ad conseruationem speciei. Quantitas ergo materiae in illa costa, quia superflua fuit indiuiduo Adae, non indiuiduo Euae: resurget in Eua¬ non in Adam.

Ad secundum dicendum, quod Deus masculum, & foeminam creauit homines, quia de materia ante creata fuerunt facti. tamen non fuit, nec oportuit, quod materia aliqua de nouo crearetur, sed fieri potuerunt, vel facti fuerunt de materia praeiacente. Aduertendum tamen, quod homo potest dici creatura plus, quam aliae res. Quia semper in generatione hominis, siue masculi, siue foeminae fit noua creatio animae. Littera tamen Gen. aliquando sequitur ordinem histo. riae: aliquando non sequitur. Illa ergo littera que videtur sonare, quod simul fuerunt producti vir, & mulier: non sequitur ordinem historiae Masculum ergo, & Foeminam creauit eos, sed non simul. quia primo creauit masculum, & postea de costa eius formauit foeminam.

Ad tertium dicendum, quod licet mas, & soe¬ mina sit eiusdem speciei; tamen faciunt ad perfectionem speciei. quia sine eis non potest conseruari species. Sed quod dicebatur de aliis animalibus; dicendum quod voluit facere praerogatiuam homini & non animalibus aliis quantum ad dignitatem, vt omnes homines essent &x vno homine: sicut omnia sunt ex vno DeoNIo¬ luit etiam facere praerogatiuam homini quantum ad amorem, & charitarem, vt esset ex hoc maior charitas inter eos. quia secundum Aug. nihil nos debet magis inducere ad amorem mutuum, quam quod omnes descendimus ab vno, & eo¬ dem homine.

Ad quartum de parua, & magna quantitate satis diffuse per iam habita solutum est argu¬ mentum.

Ad quintum dicendum, quod in operibus di¬ uinis non debemus recurrere ad quid Deus pos¬ sit facere, sed ad quid natura instituta requirit. Verum est vbi iudicio nostro relinquitur quid sentiendum, sed quando per scripturam sacram determinatur, quod de costa viri formata est mu¬ lier, quia maior est huius scripturae auctoritas, quo torius &c. sentire aliud, quam illud, quod & presse dicit scriptura: debet temerarium iudicari.

Ad sextum dicunt quidam, quod id, quod deciditur in generatione alicuius, hoc fit cum delectatione, vt patet in semine: ex quo, vt videtur, volunt habere, quod illa costa, vnde fuit formata mulier, fuit decisa ab Adam cum delectatio¬ ne. sed hoc est naturaliter solum in decisione se¬ minis. Nam secundum Auicen. bene fecit natu¬ ra, quod in illo actu posuit tantam delectatio¬ nem, quia si sciret indiuiduum quantum sibi nocet ille actus, nisi quia propter multam delectationem attrahitur omnino fugeret a tali actu. Propter quod bene dicitur semen superfluum alimenti, quia quasi superfluum nondum tran¬ substantatur in membra: & ideo non cum dolore, sed cum delectatione deciditur.

Sed de partibus corporis iani continuatis ad inuicem, quod possit ibi, esse decisio naturaliter sine dolore, est impossibile. Si ergo non fuit ibi dolor, sed magis forte suit ibi delectatio in deci¬ sione illius costae, quia Adam uidebatur in hoc delectari, & esse inquodam sopore: hoc non fuit naturaliter, sed miraculose.

Argumenta autem in contrarium, gratia conclusionis concedantur.

PrevBack to TopNext

On this page