Quaestio 2

ARTIC. I. An Magister congrue narrauerit tentationis processum. Conclusio est affirmatiua

D. mho. d. 31. 31. 1. q. 3. Ric. 43 1. q 3. Dur. d. 21. q. 2. Brul. d. 31. q. 2.

AD PRIMVM sic proceditur, &videtur, quod ille processus, quem narrat Magister in tentatione primorum Parentum, non fuerit conueniens quantum ad id, quod fuerit ibi im¬ pulsiuum ad tentandum. Ait enim Magister, quod impulsiuum fuit inuidia. Sed contra: lob sic scribitur: Paruulum occidit inui¬ dia, quia non videtur esse inuidia nisi paruuli, id est, minoris ad maiorem. Sed Diabolus non erat paruulus respectu hominis, quia excellentiora habebat naturalia, quam homo: & dato quod esset paruulus, tanta erat superbia eius, quod non reputabat se paruulum. Nam sem¬ per superbi se reputant maiores alijs. ergo inuidia non fuit impulsiuum Diaboli ad tentandum.

Praeterea ex superbia oritur inuidia, & ex inuidia odium: magis ergo viu, quod odium fuerit im¬ pulsiuum Diaboli ad tentandum, quo inuidia. Oia enim illa tria videbantur concurrere ibi: videlicet superbia tanquam causa suprema, quia ex illa oriuntur alia. Inuidia tanquam caus media. Odium tanquam ppxima. ergo tale impulsiuum non debet poni inidia, quo erat ca media. sed vel debet poni talis cam supbia, tamqu cam primi, vel odium tanquo ppoxima¬

Praeterea: videtur, quo Od Magister incongrue ponat cessum illius tentationis, quantum ad ordinem cum ait, quod Diabolus incoepit a muliere. Nam secundum Auicen. Foeminae sunt fraudulentiores masculis. sed non est credibile, quod Diabolus incoepit a fraudulentiori, ergo &c.

Praeterea, non videtur conneniens processus illius quantum ad formam, in qua tentauit. quia tentauit in forma Serpentis. sed alia forma fuisset magis conueniens ad tentandum: vt si tentasset in forma, vel in specie columbae, vel in forma, & specie humana, ergo &c.

Praeterea: non videtur fuisse conueniens ille¬ processus quantum ad modum tentandi. quia tentauit rememorando praeceptum Domini dicens: Quare praecepit Deus, &c. Sed habendo in memoria praeceptum stabiliores essent ad non peccandum, non videtur ergo fuisse conueniens modus tentationis incipiendo a memoria praecepti:

IN CONTRARIVM est Magister in littera, qui omnia ista narrat.

RESOILVTIO. Magister Sententiarum congruo processum de im¬ pulsiuo in tentatione primorum Parentum nar¬ ranit. Idae enim percatum impulsiuea Daemonis inuidia sormaliter, non ab ira, neque ab odio ortum traxxit. Tentationem vero ab Tua¬ exorsus est. Mm homo ratione praestantior, in bono stabilior, & in amicitia fortior erar. Sed tentatio in propria Diaboli fonma multis de causis facta non suit, vt infra patebit.

RESPONDEO dicendum, quod quaestio proposita quatuor quaerit, vel quatuor difficultates mouet, circa illius tentationis processum videlicet quantum ad impulsiuum, quod Diabolus habuit ad tentandum: quantum ad ordinem, quem tenuit in tentando quantum ad formam¬ in qua apparuit cum tentauit: & quantum ad modum, quem tentauit quando tentauit. Propter primum sciendum, quod licet ex superbia¬ oriatur inuidia, & non econuerso, vt ait Augu. super Gene. quod inuidia sequitur superbiam, non praecedit. Et subdit: non enim causa superbiendi est inuidia, sed causa inuidiendi est superbia. Est enim superbia inordinatus amor propriae excellentiae. & quia quis inordinate amat excellentiam suam, ideo inuidet, & dolet de omni bono alterius, quod aliquo modo videtur of¬ a fuscare excellentiam suam. Et ideo dicit Dam¬ lib. 2. c. 14. quod inuidia est tristitia in alienis bonis, propter quod inuidus inuidet omnibus, siue sint superiores, siue pares, siue inferiores. Vnde August. 11. super Gen. ait: Amando enim quisque excellentiam suam, vel paribus inuidet, quia ei coequantur, vel inferioribus, ne sibi co¬ aequentur, vel saperioribus, quod eis non coaequentur. sed licet inuidus posset omnibus inuide re, nunquam tamen inuidet nisi aestimando ali¬ quam minoritatem sui. quia si solus excelleret, & esset Sol, id est, solus lucens, videretur sua exce¬ lentia esse maior. Et ideo non solum inuidet su¬ perioribus, quia excelluntem. sed etiam inul¬ det paribus. quia habendo parem reputat se¬ in hoc minoratum esse, & reputaret se muiorem si parem non haberet. sic etiam inuidet inferioribus, nesibi coaequentur, quia si sibi coaequareh¬ tur, reputaret se minorem esse in hoc. propter quod bene dixit lob: Paruulum occidit int uidia. quia semper paruitas, & minoratio uvide tur esse motiuum ad inuidendum, nec refert, vtrum illud bonum, propter quod inuidet, pos¬ sit competere ipsi inuidenti. Nam qui est misei¬ impossibile est esse beatum, cuiusmodi est Dia¬ bolus. inuidebat homini de beatitudine innocem tiae, in qua erat, & beatitudine gloriae, ad quam¬ poterat peruenire, cum homo in vtroque eaxtel¬ leret Diabolum. Excellebat enim eum in beatitudine innocentiae, a qua Diabolus ceciderat irrecuperabiliter, & excellebat eum in beatitudlne gloriae, ad quam non Diabolus, sed homo poterat peruenire. Diabolus ergo ex his iuidebat es id est, primis Parentibus, & ex inuidia motus tem tauit eos illo ordine, & sub illa forma, & illo¬ modo, quo tentauit: & sic tentando prostrauit Inuidia ergo formaliter loquendo fuit impusi¬ uum ad tentandum: licet illa inuidia fuisset orta ex superbia, quia Diabolus amando inordinate suam excellentiam, quod est peccatum supe¬ biae, vel amando inordinate suum bonum excellentiae, coepit inuidere bono alieno, & excellentiae alienae. Vnde Augu. 17. super Gen. loqdens de inuidia ait: Inuidia est odium alienae felici¬ tatis. Superbia enim formaliter est amor propri¬ excellentiae. Ergo cum inuidere non sit amare, & cum Diabolus non tentauerit hominem amando, sed odiendo, motiuum ad tentandum non fuit suporbia, sed inuidia. est enim amor primum in quod fertur appetitus. semper enim amor ali¬ cuius boni, siue ordinatus, & ex hoc meritorius, siue inordinatus, & ex hoc demeritorius, est primum, quod monet appetitum: & sic, vt ex primo oriuntur alia, sic ex amore oriuntur alia, vt ex amore boni proprii potest. oriri inuidia, & odium boni alicni. Si ergo superpus amans propriam excellentiam in hoc sisteret, & non procederet vlterius: non plus haberetur ex hoc, nisi, quod se amaret. sed non haberetur, quod alium odiret: & quia id, quod impellit Diabolum ad tentandum, fuit bonum alterius, vel tristitia de bono alterius, non poterat hoc directe, & formaliter ad superbiam pertinere. sed ad odium, vel inuidiam pertinebat. Sufficienter ergo videtur declaratum esse, quod directe, & formaliter, & immediate non fuit superbia, quod impulit Diabolum ad tentandum. sed vtrum fuerit odium, vel inuidia, forte non plene patet. Et ideo videndum est, quid est odium. Videtur enim odium materialiter continere iram, & inuidiam. Est enim odium plusquam ira, & plul¬ quam inuidia. Differt enim odium ab ira multipliciter. Primo, quia odium potest esse in vniuer¬ sali, quia quis potest vniuersaliter odire fures. Ira autem semper est in particulari, quia non irascimur, nisi contra eum, qui nos offendit, vel in his, quae spectant ad nos: & quia furtumfi¬ cere semperest particularium, semperirasci est contra hunc, vel contra illum. Differt etiam odium ab ira, quia ira satiatur: odium est insatiabile. nam quando tantum est passus ille, cui quis est iratus, quod videtur sibi, quod sit satisfactum ei, sufficit hoc irato: nec vellet, quod plus pateretur. sed odium non satiatur, immo exterminat. Quantum enim plus habet de malo ille, qui oditur, tanto plus placet odienti: & inde est, quod Deus non dicitur proprie aliquid odire, quia tunc annihilaret 3.illud, quod odiret. Et ideo dicitur in lib. Sap. de Deo: Diligis omnia, quae sunt, & nihil odisti eorum, quae fecisti. Differt insuper odium ab ira; quia sentiri quidem vult iratus: odiens autem non curat. non sufficit irato, quod ille, cui irascitur, habeat malum: sed vult sentiri, & vult, quod appareat, quod per ipsum habeat illud malum: odiens autem non curat. Patitur enim malum is, qui oditur vndecunque veniat, non curat odiens. Has autem, & plures alias differentias inter iram, & odium ,ponit Philos. circa principium e. Rhet. quae omnia videntur prouenire: quia odium est appetitus mali secundum se, ira non est appetitus mali ipsius secundum se, sed in ordine ad vindictam, & inde sumuntur differentiae pertractatae. Et quia odium est per se mali, non posset tantum de malo habere oditus, quod placeat odienti, & ex hoc est odium insatiabile. Ira vero, quia non est ipsius mali secundum se, sed in ordine ad vindictam, quando tantum habet de malo ille contrarius, siue ille inimicus, cui quis est iratus, quod bene videtur ei, quod sit vindicatus de ipso, satiatur appetitus eius, & quiescit. Odium autem continet materia lter iram: quia totum illud malum, quod vult ira tus ei, cui est iratus, & adhuc amplius vult odiens odito: tamen formaliter vnum non est aliud, cum ratio odii eonsistat in volendo malum alterius secundum se: ira vero in volendo malum eius in ordine ad vindictam, de leui vnum transit ad aliud. ideo consilium, & praeceptum fuit Apostoli, quod non occidat sol super iracundiam nostram. Illo eodem die, quo sumus irati debemus stude¬ re, & satagere deponere iram.

Sic enim mandat August. in Regula sua, quod quilibet cito studeat deponere iram, & satisface¬ re ei, contra quem est motus per iram, & assignat causam, ne ira crescat in odium, & trabem faciat de festuca, & animam faciat homicidam: ergo ira diutius reseruata crescit in odium, & fit in odium, & habet se odium ad iram, sicut trabs ad festucam. Odium ergo continet iram materialiter, sicut res augmentata continet, supra quod est augmentata: sic etiam odium continet inuidiam. Nam inuidia est tristitia de alieno bono. vellet ergo inuidus eum, cui inuidet, carere bono, sed odienti non sufficit oditum carere bono: sed vellet ipsum exter¬ minare, & vellet eum habere omne malum, & ideo in istis mumn dissinitur per aliud, vt diffinitur odium per iram, quia odium est ira inueterata, & diffinitur inuidia per odium: quia secundum August. inuidia est odium alienae felicitatis. Ira ergo non potuit eoncurrere, vt impulsiuum Diaboli ad tentandum hominem, quia nunquam ira est, nisi in contrncientes, vel in piruipendentes ptomo autem nunquam fecerat aliquid contra Diabolum nec paruipenderat ipsum, vt posset sibi irasci. vel¬ ergo motiuum ad tentandum fuit inuidia, vel o¬ dium: sed magis formaliter debet dici inuidia, quam odium: quia Diabolus directe motus fuit propter bonum, quod videbat in homine tunc actu esse, & propter bonum, quod videbat in eo posse esse. Et si directe fuisset odium, sic motiuum, cum odium proprie sumptum sit insatiabile, voluisset ipsum annihilare si potuisset, quod forte¬ per se loquendo, nec adhuc hoc vellet. nam potius vult Diabolus hominem, vel homines socios in miseria, quam quo essent annihilati, & non essent in miseria sui socipper accidens: forte vellet eorum annihilationem quantum ad beatos: quia potius vellet eos esse annihilatos, quam beatos. Sed credendum est nolle Diabolum esse annihilatos mi¬ seros, cum solatium sit miseris socios habere pae¬ narum. Non ergo ira nec odium, sed inuidia debet poni motiuum, & impulsiuum diaboli ad tentandum hominem, vt dicit Magister in littera, vt etiam dicitur Sap. Inuidia Diaboli mors introiuit in orbem terrarum. Diximus autem, quod odium est per se mali, non quod intendamus contradicere Damasceno, quod malum non potest esse per se vo¬ litum. dicitur tamen odium esse per se mali, quan¬ uo quis per se, & quasi sine fine diligendo bonum suum per se, & quasi sine fine vult malum alterius, & hoc modo odium sit absolute, & per se appetitus mali alterius: sed hoc erit supponendo per se appetitum boni proprij.

DVE. I. LATERALIS. An inuidia fuerit motiuum, seu inpulsiuum Diaboli ad tentandum. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 3. sent. d. 3 1. q. 3.art. 1. Alex. de Ales 2. p. q. 170. art. 1. & q. 117. art. 10. Biel d. 21. q. 1. Ric. d. 21. q. 1. Dorb. d. 21. q. 1. Voril. d. 21. q. 1. Brul. d. 2 1. q. 3

VLTERIVS forte dubitaret aliquis, quia videtur odium fuisse motiuum ad tentandum. Nam sicut Diabolus dolebat de bono hominis, ita gaude¬ bat de eius malo. Vtroque ergo modo potuit moueri ad tentandum, & quia dolebat de bono, & tunc motiuum erat inuidia: & quia gaudebat de malo, & tunc motiuum poterat esse odium. Quod si dicatur, quod odium exterminat, & Diabolus potius vellet habere hominem socium in mi¬ seria, quam vellet ipsum esse exterminatum, vel annihilatum. Contra hoc dici poterit, quod suffi¬ cit ibi fuisse odium, & gaudium de malo hominis, eo modo, quo poterat ibi esse. non sufficiunt ergo, quae dicta sunt.

Sed oportet assignare causam, quare potius motus fuit Diabolus ad tentandum, quia dole bat de bono, quam quia gaudebat de malo. Dicendam, quod inuidia, vt patet, est dolor de alie¬ no bono, & odium est gaudium de malo. Si ergo¬ ista duo accipiantur, vt inseparabiliter se habent, & vt vnum de necessitate concomitatur aliud, tunc nulla erit quaestio: quia non facient aliud, & aliud motiuum, sed totum dicetur inuidia. Sed si illa duo ab inuicem separarentur, vt quod aliquis principaliter gaudeat de malo alterius: si autem tri¬ stetur de bono, sit ex consequenti, & hoc vocetur odium: quod si sit econtrario vocetur inuidia dicetur, quod odium potest ex duobus oriri, vel ex ira. quia ira potest crescere in odium, vt patuit per Au¬ gust. in regula, vel ex inuidia, vt quis incipit dole¬ re de bono alterius, & hoc dicitur esse inuidia, & non sistit in hoc, sed procedit vlterius, vt etiam hoc sit de intentione principali non solum de annexa: & ex hoc surgat odium, vt sit per se specialis quidam animi motus: ex illo motu, qui est inuidia, tunc inuidia debet dici tale motiuum ad tentandum, & non odium. Nam sicut mors est separatio animae a corpore, & non propriae incineratio corporis: quia sufficit sola separatio animae ad causandam mortem. Quod autem postea incineretur corpus, quamuis vnum sequatur ex alio: quia ex separatione animae sequitur incineratio corporis; tamen, cum sufficiat sola separatio, res vlterius facta non dicetur mors. sic & in proposi¬ .to illa tria in Diabolo se habuerunt per ordinem: vt amor propriae excellentiae, quod est superbia: quod si in hoc stetisset diabolus, & non habuisset alium motum mentis, commisisset peccatum proprium: sed non fuisset motus ad tentandum hominem de peccato. Propter quod superbia non potest dici tale impulsiuum, vel motiuum: sed dia¬ bolus noluit in hoc sistere, sed diligens propriam excellentiam vlterius motus fuit, vt doleret de ex cellentia alterius, inquantum videbatur impedi¬ re, vel obfuscare excellentiam propriam, inquan¬ tum excellentia alterius superabat suam: & haec fuit inuidia orta ex superbia, & hoc sufficiebat ad hoc, quod haberet motiuum, & impulsiuum ad tentandum hominem: si autem vlterius ex inuidia ortum fuit odium, nihil ad propositum. Dato tamem, quod quaestio esset de facto, & quod vtroque modo potuisset fieri, vt quod tentasset odiens, vel tentasset in¬ uidens: in talibus in sententia scripturae sacrae es¬ set standum, per quam expresse habetur, quod inui¬ dia fuit tale motiuum, vel impulsiuum.

DVE. II. LATERALIS. An tentationis initium fuerit ab Eua sumptum. conclusio est affirmatiua.

Ric. d 21. q. 3. Th. Arg. d. 21. q. 1. ait. 2.

VLTTRIVS forte dubitaret aliquis de ordine illius tentationis, vt quia arguebatur supra: Mulier est fraudulentior viro, & quod Diabolus incepisset a fraudulentiori, non videtur probabile. Dicendum, quod talis fuit ibi ordo, quia talem ordinem asserit scriptura sacra: tamen, quod talis ordo ibi fuerit, non solum concordat scripturae sacrae, sed etiam rationi, & hoc propter tria. Primo, quia vir est ratione praestantior. Secundo, quia est in bono stabilior. Tertio: quia est in amicitia fortior. Primum sic patet, quia in statu innocentiae erant defectus naturales, qui sumuntur ex principio, licet non fuissent ibi defectus orti ex termino: vt senium, & aegritudo, & talia, quae ducunt ad ter¬ minumid est ad mortem. Ex suis enim principijs ha vi bet vir, quod sit praestantior ratione, quam mulier quia habet complexionem magis aptam natam¬ seruire operibus animae, vel operibus rationis: & quia ratio semper est apta nata cognoscere, quae sunt nociua, incoepit Diabolus tentare genus humanum a muliere, vbi erat pars debilior, quantum ad rationem, vt ex hoc veniret ad fortiorem partem: sicut faciunt volentes capere aliquod castrum, quia incipiunt a parte debiliori.

Secunda via sic patet: nam quia homo est ra¬ v tione praestantior, consequens est, quod erat in bono stabilior. Nam quidam Philosophi Stoici vi¬ dentes sapientiam esse tantum scutum contra peccatum, & contra turbationem animi: posuerunt, quod turbatio animi, & multo magis peccatum non poterat cadere in sapientem virum. Quod si hoc non esset sufficienter dictum: veritatem tamen habet, vt patet ex 3. Ethic. Omnis malus est ignorans, & si ignorantia consequitur malum: ita, quod non possit esse malus, nisi ignorans: consequens est, quod quanto quis est ratione praestantior, ceteris paribus, sit minus pronus ad malum, & magis sta¬ bilis in bono. Diabolus ergo caepit a mulieretam¬ quam ab ea, quam magis credebat posse fece¬ re ad malum.

Tertio: homo est in amicitia fortior quia ma v¬ gis se exponeret periculo pro amico, quam mu¬ lier. Et si dubitatur de amicitia alia, tamem de ami¬ citia mulieris non videtur esse dubium: quia, com¬ muniter loquendo, magis vir trahitur ad amorem mulieris, quam e conuerso. Diabolus ergo incoe¬ pit a muliere, quia si eam posset flectere, cognoscebat se magis per eam posse flectere virum, quam econuerso: tu quia vir est in amicitia fortion, & magis se exponeret periculo pro patria, quam diligit, quam mulier: tum etiam, quia in tali amicrr¬ tia, cuiusmodi est viri, & mulieris, magis mulier¬ est apta nata flectere virum, quam e conuerso. Hoc enim videtur fuisse totum peccatum Adae, quia noluit contristare delitias suas. Non enim credidit, quod deberet esse sicut Deus, sicut mulier seducta, & decepta credidit: sed videns mulierem de¬ liquisse, potius voluit subire periculum, quam ea relinquere. Attamen talis credulitas non fuit primum peccatum, sed illam credulitatem aliqua¬ praecessit elatio, etiam in ipso viro.

Quod autem dicebatur, quod mulier estfraudu¬ lentior: dici debet, quod est magis fraudulenta, quat tum ad actum voluntatis, quia magis amat, & vult fraudem, quam vir: sed non quantum ad actum intellectus, quod magis sit apta nata cognoscere fraudem, quam vir. Et ideo bene dictum est, quod mulier est fraudulentior viro. nam si vir est pra¬ stantior in cognoscendo fraudem, quia scire malum non est malum, non debet dici ex hoc frab¬ dulentus: sed mulier, quae est magis prona ad mandam, & volendam fraudem quia vele pa¬ lum est malum, & velle fraudem est essefraudu¬ lentum, non inconuenienter dictum est, mulieres esse fraudulentiores viris. Quantum ergo ad pro¬ positum spectat, diabolus non incepit a viro: quia cum vellet defraudare, & decipere, incaepit ab illa¬ personma, cuus minus erat fraudem cognoscere.

DVD. III. LATERALIS. An tentario facta fuerit sub forma serpentis. Conclusio est affirmatiua.

Drh a. sent q. q. 3.art. 1. Biel d. 32 q. 1. Ric d. 31. q. 2.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de forma, sub qua fuit facta tentatio: quia, vt dicebatur, in alia forma, quo in serpente, vt puta in forma humana, vel in forma columbae magis potuisset Diabolus mulierem decipere, quamuis aliqui dixerint, quo serpens ille, in quo Diabolus tentauit Euam, videbatur habere caput virgineum. Dicendum quod illa forma, in qua tentauit Diabolus, aliquid fuit, quod ei placuit, vt quod non tentaret in propria forma. Vnde Magister ait in littera, quod ne fraus illius, id est, Diaboli nimis manifestaretur, non venit Diabolus in sua specie, ne vere cognosce¬ retur, & ita repelleretur. quod non potest intelligi ad litteram: quia in sua specie non potuisset Dis bolus apparere visibilis. Intelligendum est ergo, quod non venit Diabolus in sua specie id est non venit taliter, quod sciretur esse Diabolus, quia statim fuisset repulsus, & hoc Diabolo placuit, quod non venit sic in sua specie. sed quod venerit in specie serpentis hoc ei displicuit, quia libentius venisset in specie¬ columbae, vel in specie boni Angeli: sed non fuit ei permissum sic venire.

Et si arguatur contra: Nunc in statu miseriae, vbi homo est ad peccandum pronior, permittitur Diabolo, quod transferat se in Angelum lucis: sic dicitur apparuisse Beato Martino, quod apparuit ei Diabolus, ac si esset Christus, & sic nos psi¬ audiuimus nostris temporibus esse, quod stantibus quibusdam in orationibus, vni eorum apparuit Dia bolus, vt auis valde lucida, quam ille sequens ibat ad praecipitium, nisi socius hoc videns eum tenuis¬ set. vel dicitur Diabolus se transfigurare in An¬ gelum lucis: quia multoties persuadet, quae videm tur bona, & sunt mala: si ergo modo permittitur Diabolus apparere in sorma boni Angeli, vt lucidus, & pulcher, in qua forma visi sunt boni An¬ geli, videt quod & tunc debuit permitti sic apparere.

Ad quod dicitur communiter, & bene, quod si modo est homo ad peccatum pronior: tamen¬ ad cognoscendam fraudem Diaboli instructus ex Scriptura sacra, ex dictis, & exemplis Sanctorum factus est cautior, vt aliquid permittat nunc, quod non debuit permitti tunc. Possumus autem assi¬ gnare conuenientias plures, quare permissum fuit Diabolo, quod tentaret in forma serpentis magis, quam in alia forma. Dicemus enim, quod serpens habet in se plura conuenientia Diabolo, propter quae conueniens erat, quod in tali forma tentaret. Est enim serpens animalirrationale adhaerems terrae, venenosum, & humano generi inimicum. sic & Diabolus est irrationalis: quia non sequitur rationem. est adhaerens terrae, propter sui dementiam est quid venenosum proterue adhaerendo suo pro¬ posito: Quod autem sit humano generi inimicus, de hoc non oportet dubitare. secundum ergo illa tria diffinit Dion. 4. de diui. no. Daemonem dicens: Est furor irrationalis, demens concupiscentia, & phantasia proterua. Fuit ergo conueniens ex par¬ te Dei permittentis, vt in illa forma permitteret illum venire ad tentandum, in qua nec esset omnino notum, nec omnino ignotum, quod sic tentans esset Diabolus. Fuit etiam hoc conueniens ex par¬ te tentati: quia in omni tentatione, secundum Au¬ gust. 12. de Trin. concurrunt illa, quae fuerunt in primo parente, si ad perfectionem veniat: Quia ibi est sensualitas, vt serpens. Ratio inferior, vt mulier. Ratio superior, vt vir. Conueniens ergo fuit primum hominem sic tentari, quem alii tentati communiter representant.

DVP. IIII.LATERALIS. An tentationis initium fuerit a memoria praecepti. Conclusio est affirmatiua.

Th. Arg. d. 21. q. 1. art. 3.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de modo tentationis. quia Diabolus in tentatione illa incoepit a memoria praecepti, dicens: Quare praecepit vobis Deus &c. videtur enim non fuisse conueniens talis modus: quia cum memoria praecepti retrahat a peccato, non debuit Diabolus illo modo tentare.

Dicendum, quod propter tria Diabolus illo¬ modo tentauit. Primo, vt tentatus excusatione careret. Secundo, vt in elatione mentis assurgeret. Tertio, vt personam tentatam habilius deciperet.

Primum autem sic patet: nam non poterat excusatio esse de illo peccato, nisi diceret se non habuisse in memoria mandatum illud. ideo voluit Diabolus incipere a mandato, vt non habendo me¬ moriam de mandato, non posset se excusare. Au¬ gust. tamen 14. de Ciui. ait, quod vno cibi genere non edendo, vbi aliorum tanta copia subiacebat, tam¬ leue praeceptum ad obseruandum, tam breue ad retinendum, vult, quod ista multum aggrauent peccatum primorum Parentum. Adhuc autem magis aggrauat peccatum illud: quia quamuis praeceptum esset tam breue ad retinendum in momc¬ ria: voluit tamen Diabolus tentationem incipere¬ a memoria praerepti, vt magis inexcusabiles es¬ sent. Vnde Aug. 11. super Gen. vult, quod licet obliuio praecepti non subterfugiat culpam: permisit tamen Deus, vt Diabolus praeceptum Dei ad mo¬ moriam reduceret dicens: Sicut praecepit vobis Deus, ne mulier per obliuionem se posset excusare

Secundum autem sic declaratur: Voluit enim Diabolus incipere tentare a memoria praecepti¬ quod erat ipsius Dei dicens: Cur praecepit vobis Deus, vt habentes in mente Deum, cui promitte biteos esse futuros similes, magi, in qundam clationem, vel infarionem mentis assurgerent. Vnde Aug. 11. super Gen. exponens illud verbum prolatum a Demone: Eritis sicut Dil scientes bonum, & malum, ait, quod non crederet mu¬ lier a bna, arquo ie vtili re fuisse prohibitos: nisi iam inesset amor menti illac propriae potestatis, & de se quaedam superba praesumptio, qua per¬ illam tentationem fuerat conuincenda, & humi lianda. Volens enim ascendere superbus cadit, & humiliat ir. Prius ergo fuit mulier inflata in mente, quiod ipsa, & vir deberent esse sicut Dij, & ex illa inflatione mentis credidit verbis Diaboli. Incaepit ergo Diabolus tentare incipiens a praecepto non quocunque, sed a praecepto Dei: vt per memoriam tantae excellentiae, quanta est in Deo, Persona tentata pronior fieret ad hoc appetendum.

Tertium autem sic ostenditur: Nam Diabolus non poterat mulieri violentiam inferre, vt patet per Hug. & per Magistrum in littera, oportebat, aquod per fraudem eam deciperet, & quod Mu¬ lier per ignorantiam peccaret. sed non poterat e esse ista ignorantia in particulari, quia hoc contingit, secundum Philosophum in Ethicis ex delectatione, vel ex passione. Nam ex delectationibus sensitiuis, & e&x passionibus sic inficitur iud¬ cium rationis, vt semper in omni peccato sit ignorantia saltem in particulari. Videtur enim pecca¬ tori omnibus computatis, quo iod ille actus, sec in¬ dum quem vult peccare, sit magis faciendus, quam dimittendus. q iod tamen est iudicium falsum. quia iudicat faciendum, quod non est faciendum. Appetitus enim vel voluntas pro tunc infecta sic inficit iadicium rationis, vt iudicet faciendum in hoc particulari, quod non iudicat faciendum in vniuersali. Diceret enim fornicator omnem fornicationem esse fugiendam: tamen¬ iudicaret hanc particularem fornicationem esse faciendam. Posset enim quis scire omnem mulam esse sterilem, & credere hanc mulam esse prae¬ gnantem. Et posset quis scire omne pomum es¬ se dulce, & iudicaret hoc pomum esse amarum, vt si lingua esset infecta colera, iudicaret hoc pomum dulce esse amarum. sic ratio infecta per infectionem appetitus, & voluntatis iudicat non faciendum esse faciendum, sed tales deceptio¬ nes non poterant esse in primis Parentibus, ubi¬ nullae passiones insurgebant, vbi omnia erant rationi subiecta. Oportebat ergo, quod ipsa ratio secundum se deciperetur, quod fieri non poterat nisi dando intelligere mandatum illud non esse ad litteram intelligendum, vel aliter se habere in re, quam verba sonarent. vt edendo de illo li¬ gno non morerentur, sed magis sierent sicut dii¬ scientes bonum, & malum, quae omnia si bene considerentur, non potuit Diabolus meliorem modum in illa tentatione, qu a praecepto incipere.

RESP. AD ARG. ART. I.

QVAE ergo arguebantur de impulsiuo tentationis, quantum ad superbiam, inuidiam, & odium, soluta sunt per iam dicta. sic etiam quae arguebantur de ordine, quem tenuit Diabolus in tentando, & de forma, sub quua, & de modo per quem tentauit, omnia soluta sunt.

ARTIC. II. An Adae peccatum omnium fuerit absolute grauissimum. Conclusio est nesariua.

D. Th. 2 2. q. 163. art. 3. rt 2. sent d. 31 q2 art. 3. D. Bon d 2I. Ir. 3. q. 3. Alex. de Ales. 2. p. q. 120. ar. 6. Ric. d. 21. q. 1 Sco. q 11. q. 1. Dur. d. 21. q. 3. Tranc. Ma7. . 21. & 31. q. Ant. Andr. d 21. q. 1. Bicl. d. 32 q. 1. Landul. distat. q3 Brul. d. 21. q. 4. Nicol. de [yse. traEt. 3. B. 2. q. 4

SECVNDO quaeritur de peccato primorum Parentum, quam tum ad grauitatem, & specialiter de peccato Adae, in quo¬ fuit consumatio peccati. Vtrum fuisset grauius omnibus alijs peccatis. Et videtur, quod sic. quia Augustinu¬ soqud ens de mandato facto primis Parentibus. 14. de Ciui. ait, quod illud mandatum tanto maiori iniustitia violatum est, quanto facilioripos¬ set obseruantia custodiri. & quia omnino poterat facillime custodiri, omnino fuit maxima in¬ iustitia violatum.

Praeterea secundum August. 12. de Ciui. Dei: 1 Omne vitium naturae nocet, ergo ex nocumento, quod facit vitium, vel peccatum, debet reputari maius, vel minus. Sed plus de nocumento videtur fecisse peccatum Adae, quam aliquod aliud, ergo &c.

Praeterea cum Deus sit iustus, quanto maio¬ ri poena punit aliquod peccatum, tanto illud peccatum est maius. sed peccatum Adae videtur es¬ se maxima poena punitum, quia omnes nos na¬ scimur peccatores propter peccatum illud: ergo &c.

Praeterea quanto peccatum magis fit ex infirmitate, & ex insurrectione carnis, tanto videtur esse leuius. & per locum a sensu contrario, quanto minus, tanto grauius. sed in Adam nulla fuit nec esse poterat insurrectio carnis, nec aliquod aliud tale, quod eum impingeret ad peccandum, ergo &c.

IN CONTRARIVM quia peccatum tanto est grauius, quanto plures rationes mali concurrunt ad illud. sed Adam solum peccauit fa¬ cicndo illud, quod erat malum, quia prohibitum, quod non esset de se malum. cum ergo aliquos contingit peccare vtroque modo, faciendo ali¬ quid, quod est de se malum, & quod est prohibi¬ tum, ergo &c.

Praeterea quanto magis aliquid estexcusabile tanto videtur minus habere rationem peccati, & esse leuius: sed peccatum hominis aliquam excusationem habebat, quia peccauit alio suadente Peccatu Diaboli filit factu, & multorim hoium non alio suadente, iuxta illud Aug. de ecclesiast dog. Non omnes nostrae cogitationes malae sem¬ per Diaboli instinctu excitantur: sed aliquando e¬ nostri arbitrii motu emergunt: ergo &c.

RESOLVTIO. Adae pecotao ar1ipnmn apptuano fii¬ sed quodam modo ex accidentiid est tripliti¬ circunstantia quadam.

RESPONDEO dicendum qund peccatum potest esse vnum grauius alio, vel per se, vel pe¬ accidens. Si autem loquamur de grauitate peccati, vel culpae per se: videndum est, quomodo illa culpa fieri habeat: quia aliquando oritur culpa¬ faciendo, quod fieri non debet: & talis fuit culpa¬ Adae, quia comedit de ligno vetito, quod facere¬ non debebat. Aliquando vero committitur culpa¬ non faciendo, quod fieri debet: sed hoc non est ad nostrum propositum, cum culpa, vel peccatum Adae, de quo hic agitur, non fuerit ex omissione sed magis ex commissione. Videndum est ergo¬ quomodo actus commissus, qui habet rationem culpae, vel peccati, potest esse grauior, vel leuior,

Sciendum ergo, quod hoc potest esse quadruplici¬ ter, vel ex ipso actu, vel ex obiecto, & ex re, in quam tendit ille actus: vel ex intentione, & ex fine, qui¬ intenditur in illo actu, vel ex circunstantia aggrauante, vel alleuiante ipsum actum. Si autem grauitas culpae contingit ex ipso actu secundum se, tunc quanto magis est ex electione, caeteris paribus, tanto est grauior. Distinguunt autem ipsi¬ Theologi tria genera peccatorum. quia omne pec¬ o catum, vel fit ex ignorantia, vel ex infirmitate vel ex certa malitia. Et Philosophi, vt patet in Ethicis, istam eandem distinctionem faciunt: sed per alia verba dicentes, quod omne peccatum, vel¬ est ex ignorantia, vel ex passione, vel ex electio¬ ne. Quod ergo Theologi dicunt peccatum ex in firmitate, hoc vocant Philosophi peccatum ex passione. Nam si carnc passionata homo peccat, di¬ ex carnis insirmitate peccare. Quod vero Theologi vocant peccatum ex certa malitia: hoc vocanm Philosophiex electione. Nam tunc dicitur ali¬ quis ex electione peccare, quando non passiona¬ tus, non deceptus, non per ignorantiam: sed eli¬ git, & placet sibi sic male agere, quod quando sic sit, vocant Theologi peccare ex certa malitia. Ista ergo distinctio non sumitur ex ipsis obiectis, vel¬ ex ipsis rebus, in quas tendimus per actus: quia de¬ qualibet re mala, siue secundum se, siue quia pre¬ hibita possent istae distinctiones fieri. Sunt ergo praefatae distinctiones ex ipso actu, quia est pecca¬ tum, vel culpa: quia talis actus vel potest proce¬ dere ex quadam deceptione, & ignorantia: vel &x infirmitate carnis, & passione: vel exelectione, & ex certa malitia. & quando procedit ex electione & &x certa malitia, tunc quantum ad istum modum grauitatis, ceteris paribus, est Srauius, quam possit esse.

Secundo modo: potest sumi grauitas peccati cipso obiecto, & ex ipsa re. Nam non est pecca¬ tum, nisi quia auertit ab illa re altissima, quae est Deus: & quia magis est auertere ab ipso Deo secundum se, quam ab ipso Deo, vt est eius similitudo in proximo, vel in homine. Peccata prima¬ tabulae, quae deordinant hominem a Deo secundum se, sunt grauiora, quam peccata secunde tabulae deordinantia hominem a proximo, in quo est similitudo Dei. Per hunc etiam modum, loquende de grauitate peccati ex parte rerum, graulus est peccatum, quod tendit in rem malam, quia prohibitam, & malam ex genere, quam quod tendit in rem solum malam: quia prohibita, vt maechia, qu est mala ex genere: & est mala, quia prohibita, dicente Domino: Non moechaberis. est grauior quam esus illius ligni, qui non fuit malus secundum se, nec ex genere, sed solum fuit malus, quia prohibitus.

Tertio potest esse grauius vnum peccatum alio ex fine, qui intenditur in illo peccato, vel in ijio¬ actu. Nam secundum philostqui furatur, vt mae¬ chetur, non est fur, sed maechus. Posset enim quis in malo actu intendere bonum finem: vt si qui¬ furaretur, vt daret eleemosynam. sic enim agens peccaret, sed plus peccaret faciens malum actum intendens malum finem: vt si quis furatur vt moechetur.

Quarto potest esse peccatum grauius, vel leuius ex circunstantia aggrauante, vel alleuiante. Si autem omnia haec respiciantur, quae videntu¬ facere ad leuitatem, vel grauitatem peccati, de leui patere potest grauitas, vel leuitas peccati Adae Nam istud peccatum non fuit omnino ex electio¬ ne, & ex certa malitia, cum Eua peccasset decepta, & seducta a serpente, vel Diabolo in serpente loquente. Adam etiam non videtur ex electione, & ex certa malitia deliquisse, cum peccauerit, nolenes contristare Euam datam sibi in sociam in adiutorium generationis, & in solatium societatis.

Si etiam secundo consideremus ipsas res, ex quibus potest sumigrauitas, vel leuitas peccati, adhuc istud peccatum non fuit grauius omnibus alijs: quia non fuit illud peccatum appetendo ren¬ malam de se, sed solum malam, quia prohibitam

Tertio, si consideremus grauitatem peccati e¬ fine intento in illo actu, grauius fuit peccatum Luciferi: quia intendebat esse beatus per naturam quod soli Deo potest competere, & ideo intende bat esse similis altissimo. Lua autem seducta in¬ tendebat esse similis Deo in hoc, quod sciret bonum, & malum. Non ergo sic, vel tantum appetiit Dei aequalitatem, sicut Diabolus. Hoc autem ad Adam non debet referri: quia non fuit in hoc seductus. Seductus enim forte fuit, & deceptus, quia putauit veniale, quod erat mortale, vt patet per August. 14. de Ciuit. Et potest etiam dici Adam seductus, vt in prosequendo patebit.

Sed si consideremus quartum, id est, circun¬ ci¬ stantiam; Dicemus, quod circunstantia fuit ibit vtroque modo aggrauans, & alleuians. Aggrauans quidem fuit ibi circunstantia multiples, vt vult August. 14. de Ciuit. vt esset ibi vna circun¬ stantia aggrauans ex leuitate mandatum obseruandi quia vnum genus lisnierat sibi pronibita, omnia alia erant sibi concesta. Secunda circun¬ stantia aggrauans fuit ficilitas memorandi: quia ita breuibus verbis fuit eis traditum illud mandatum, quod semper poterant habere in memoria. Tertia circunstantia aggrauans fuit defectus im¬ pulsiui, quia nullum impulsiuum habuerunt, quantum est ex parte sua: si autem habuerunt ex parte alterius, vt ex parte Duboli hoc suadentis, illud fuit valde modicum, & fuit ibi circunstantia alleuians.

Cum ergo quaeritur vtrum fuerit grauius omnibus alijs peccatis: patet, quod non fuit grauius simpliciter, & absolute: sed aliquid habuit, quod fuit magnae grauitatis, prout in arguendo patuit per August. dicentem, quod tanto maiori iniustitia mandatum illud violatum est, quanto faciliori posset obseruantia custodiri. Viso, quomodo accipienda est grauitas, vel leuitas illius peccati, restat ostendere, quomodo possit considerari huiusmodi grauitas, quantum ad ea, quae fuerunt ibi¬ per accidens, quae et si fuerunt ibi per accidenes vno¬ modo, poterant etiam dici per se alio modo. & ista grauitas sumitur ex malo, quod fecit: vel ex bono, quod surripuit ille actus, & ille esus. Surripuit enim originalem iustitiam: in qua, qui fuissent nati, & potuissent non mori, & non habuissent rebellionem carnis, nec sensissent in membris suis legen¬ repugnantem legi mentis suae, nec captiuos eos ducentem in legem peccati, quae fuissent valde my¬ gna bona: sed haec se videntur habere per accidens ad grauitatem peccati: quia quodlibet peccatum, quodcunque fuisset, dum tamen fuisset mortale, omnia illa mala fecisset, & omnia illa bona surripuisset, sicut in homine existente in gratia primon eius peccatum mortale, dato, quod sit leuius, quam secundum: plus facit de malo, & plus adimit de bono, quia tollit gratiam, quam peccatum secundum, dato, quod sit grauius, quod non tollit gratiam, quia non inuenit ipsam. Sed si inueniret, tolleret: non tamen, simpliciter loquendo, debet secundum dici¬ leuius primo, uisi secundum quid, vel secundum aliquid: vt quia non facit illud malum, quod facit primum: tamen ista, quamuis sint per accidens, de¬ bebant esse per se considerata in Adam. Sicut vnus homo diues debet multum attendere, ne furtum faciat contra Regem: quia non solum in se meretur suispendium, sed depauperat omnes filios suos, & omnes posteros suos. Sic & Adam ditatus de tanto bono sibi collato multum debebat sibi caue¬ re, ne furtum faceret contra Deum: quia hoc faciendo non solum seipsum facit dignum morte, sed omnes posteros suos depauperauit, & fecit eos natura filios ire, qu, si non peccasset, fuissent nati filii iustitiae.

RES..AD ARG. Ad primum dicendum, quod arguit quandam grauitatem ex quadam cir¬ cunstantia: sed non arguit maiorem grauitatem absolute, & simpliciter.

Ad secundum dicendum, quod licet hoc Adam per¬ se debuisset considerare, ne propter actum suum tantum malum generi humano inferret, & tantum bonum auferret: tamen quantum ad genus peccati arguit, quod fuerit mortale, sed non arguit, quod fuerit grauius mortali, cum quodlibet pecca¬ tum mortale hoc fecisset.

Ad tertium dicendum, quod si pari peccato aliqui¬ peccent, vt puta, quia pares sunt in merendo suspendium. Iste tamen, qui est diues, etiam suadente iustitia, plus punitur: quia plura bona perdit, quae nec sibi potest retinere, nec etiam alii potest le¬ gare, & sic est in proposito. Adam illud bonum quod habebat, & illam originalem iustitiam, quam transfudisset in posteros, amittens per peccatum, non potuit transfundere in alios. Arguitur ergo¬ illud peccatum fuisse mortale, sed non arguitur fuisse grauius alijs mortalibus, vt dictum est: quia quodlibet peccatum mortale hoc fecisset.

Ad quartum dicendum, quod eandem vim habet hoc argumentum cum argumento primo, vi¬ delicet, quod tanto maior iniustitia &c. Soluatur ergo, sicut solutum est primum, quod arguit quandam grauitatem, secundum quid, non simpliciter.

ARTIC. III. An Adam prius uenialiter, quam mortaliter peccare potuerit. Conclusio est negatiua.

DTh. 1. 3. q. 89 art 3. Et2. senten. d. 31. q. 1ait 3. D pon¬ d. 21. art. 3. q. 1. Ric. d. 41. q 7. Piel. d. 2 2. q. 1. Scot. d. q. 1. Th. Arag. d. 31 q. 1. art. 1. Dur. d. 21. q. 4. Capreol q. 1. Guil. Altis. 2. sent. tract. 2. Landul. d. 21. q. 1. O d. 31. q. 1. Voril. d. 21. q. 4. Pbrul. d. 31. q. 8. Nic. de Mse tract. 2. par. 2. quaest. 4.

TERTIO quaeritur de ipso peccato Adae, vtrum potuerit pecca¬ re venialiter prius, quam mortaliter. Vel quod idem est:

vtrum primum peccatum eius potuerit esse veniale. Videtur quod sic: quia dispositio ad rem praecedit eius perfectionem: sed peccatum veniale videtur esse quaedam dispositio ad moctale: ergo &c.

Praeterea, qui potest, quod maius est, potest quod minus est: sed minus est peccare venialiter, quam mortaliter, sed poterat peccare mortali¬ ter: ergo & venialiter.

Praeterea ista erant vera: Adam poterat non peccare venialiter, quia poterat non peccare quocunque peccato. sed si erat vera de possibili, vd d contingenti, tales conuertuntur in oppositam qu¬ litatem: ergo si poterat non peccare venialiter poterat peccare venialiter.

Praeterea Adam pro illo statu non habebatli¬ berum arbitrium confirmatum ad bonum, sicut habent beati, nec obstinatum ad malum, sicut habent damnati: sed habentes tale liberum arbitrium possunt peccare, & non peccare venialiter, & mortaliter, vt placet sibi: ergo &c.

Praeterea mortale magis repugnat rectitudini innocentiae, quam veniale: sed illa rectitudo non tollebat ab Adam, quin posset peccaremor¬ taliter: ergo &c.

Praeterea August. 14. de Ciuit. ait, quod Adam non fuit seductus: sed forte credidit veniale, qidt erat mortale. Non ergo habebat Adam sllam¬ rectitudinem, quia non posset primo pecca¬ re venialiter. nam si habuisset eam, & latuisset ipsum, & credidisset veniale, quod erat moro tale, incideremus in illud inconueniens Arist. in libro posteriorum, quod haberet Adam nobilissimum habitum, qui lateret ipsum.

IN CONTRARIVM est, quia peccatum veniale fitin nobis ex pronitate ad peccandum. & & quadam impulsione carnis, sed hoc non poterat esse in Adam, ergo&c.

Praeterea paruum motiuum non mouet magnam virtutem, sed peccatum veniale est quoddam paruum motiuum. illam ergo magnam vir¬ tutem existentem in Adam ad resistendum peccato paruum motiuum, cuiusmodiest veniale, mouere non poterat. Non ergo poterat Adam pri¬

RESOLVTIO. veda peccatum veniale esse non poruit ratione immortalitatis, ordinis viritm, in¬ nocentiae flatus, ac iustitiae diuinae.

REPPOEPIO deendumn. quodi Adim¬ trespectu peccati uenialis est quatuor conside¬ rare, per quae poterimus probare, quod primum peccatum Adae veniale esse non potuit. Nam primo in Adam ex immortalitate animae, vt poterat non peccare, sequebatur im¬ mortalltas corporis, vt quia poterat non mori: Oportet ergo, quod vnum similetur alte¬ ri, vt sicut poterat mori, & non mori, sic porerat peccare, & non peccare, & econuer so. Secundo in Adam est considerare ordi¬ nem virium, quia quandiu ratio superior erat subiecta Deo: omnia alia inferiora erant subiecta sibi. Tertio in Adam est considerare ipsum statum innocentiae. Quarto in Adam est considerare actus eius, vt comparantur ad diuinam iustitiam. Ex quolibet ergo istorum poterimus arguere, quod primum peccatum Adae non potuit esse veniale, & quod non potuit prius peccare venialiter, quam mortaliter.

Propter primum sciendum, quod si Adam non peccasset, non fuisset mortuus, vt omnia praecedentia clamabant. Ergo eo modo poterat peccare, & non peccare, sicut poterat mori, & non mori, & econuerso,. Sed sic uidemus quantum ad mortem, quod ali¬ qua sunt dispositiua ad eam, vt inaequalitas humorum, & aegritudines, & talia. Ex quibus aliquando contingit hominem mori, & ali¬ quando euadere mortem. Aliud autem est considerandum in morte ipsam necessitatem moriendi. Videndum est ergo, quomodo ista se habebant ad Adam. Quilibet enim sanae mentis diceret, quod prius Adam incurrit necessitatem moriendi,, quam posset incurrere ali¬ quam inaequalitatem humorum, vel aliquam ggritudinem, quae posset esse dispositio ad mortem. Et ideo, sicut in morte Adae non potuit primo esse dispositio ad mortem, sed prius suit in eo necessitas moriendi, qua existente potuerunt in eo esse inaequalitas humorum, & ggritudines, per quas disponimur ad mortem: Sic & ex parte animae de necessitate praecessit peccatum mortale, & postea potuerunt esse in eo peccata uenialia, per quae disponuntur ad pecca¬ tum mortale.

Secundum autem, quod erat considerandum in Adam, suit ordo suarum virium. Nam quandiu ratio superior erat subiecta Deo, omnes aliae vires erant subiectae sibi. Non poterat ergo primum peccatum Adae esse ex inferioribus viribus, sed oportebat primum peccatum esse ex separatione, vel ex inobedien¬ tia rationis superioris a Deo: sed hoc non po¬ terat esse sine peccato mortali. Nam semper quando ratio superior secundum se consentit peccato, & desinit esse subiecta Deo: est ibi peccatum mortale. Sed dices, quod in ipsa ratione superiori potest esse peccatum venia le, vt quia non perfecte recedit a fine. Ad quod dici potest, quod ipsa superior ratio est inferior seipsa: prout tales imperfectiones possunt esse in ea, per quas diceret forte quis, eam disponi, vt recedat a fine. Sed dato, quod ita esset, quod in ratione superiori posset esse peccatum ueniale, tamen quia in hoc esset inferior¬ seipsa, ut adhaeret persectioni finis, quandiu se tenuisset cum perfectione finis, iste imperse¬ ctiones non potuissent insurgere. Nisi ergo primo se separasset a perfectione finis, & peccas¬ set mortaliter, venialiter peccare non poterat. Sed diceret aliquis, quod ex in surrectione non potuisset ibi esse peccatum ueniale, sed ex genere potuisset: vt verbum aliquod ociosum, vel risum iocosum, vel similia dicerent ibi potuis¬ se esse. Sed si volumus intelligere statum illum, intelligamus appetitum hominis sani, & hominis egri. quilibet enim in seipso potest es¬ se expertus, quod tales appetitus habet, cum est eger, & talia uidentur sibi delectabilia tunc, vt puta bibere aquam puram, & frigidam, & recordatur de diuersis fontibus, dicens, si contingat cum sanari, quod sic, & sic faciet, & postea factus sanus de omnibus illis nihil est sibi curae. Sic contingit de hoc statu, & de illo. Ea enim, quae sunt delectabilia simpliciter, & non concordant rationi quantum ad venialia peccata, vt declaratum est, & vt in sequentibus apparebit, non appetiuissent.

Aduertendum tamen, quod omnia verba so. latii non sunt ociosa, & omnes risus iocosi¬ non sunt peccata. Ociosum est enim quodca ret, finc. Si enim aliqui dantes se orationibus, & bonis operibus, postea simul congregentur, & habeant inter se verba solatii, & recreationis honestae, non credimus illa esse ocio¬ sa. Sic etiam st & hanesto solatio mouentur ad honestum risum, non credimus ibi esse. peccatum.

Aduertendum etiam, quod multa sunt in hoc statu peccata venialia, & aliquando mortalia, quae ibi non fuissent peccata aliqua. Ea enim, quae nos vocamus colloquia praua, & quae ali¬ quando corrumpunt bonos mores, vrputa loqui de membris genitalibus, ex quibus collo¬ cutionibus propter corruptum appetitum insurgunt cogitationes prauae, & delectamur in eis taliter, & sic morosae, quod etiam secundum cogitationes illas mortaliter peccare possumus. sed tunc quilibet videret membra sua, & alterius, & de eis sine rubore, & concupiscentia locuti suissent sine omni peccato.

Redeamus ergo ad propositum, & dicamus, quod assignatis duobus, quae erant in illo statu, vnde sumptae sunt rationes duae, volumus assi¬ gnare tertium, vt inde tertia ratio sumatur. Erat ergo tunc Adam in statu innocentiae, cui¬ repugnat omnis obliquitas, ergo nulla obliquitas stat cum innocentia. Quod ergo quis propter peccatum veniale perderet illum statum, & quod staret quodcunque peccatum cum illo sta¬ tu, repugnaret diuino ordini dicente Apostolo: Quae autem a Deo sunt, ordinata sunt. Peccata ergo venialia ibi esse non poterant. Sed dices: Quomodo potest esse, quod potuisset ibi esse perfectum malum, & non praecessisser dispositio ad illuds Dici potest, quod originalis iustitia, querat in illo statu, aequabat mores: & humores aequabant animam, & corpus, vt vere diceretur iustitia, quod nulla obliquitas poterat esse cum ipsa. Poterat enim tolli illa iustitia, sed non po¬ iterat obliquari, nec aliquam obliquitatem se¬ cum compati. Et si quaeretur, vtrum corpus pro¬ tunc posset mori; Dicemus, quod poterat mori, sed non poterat ad mortem disponi. Loquendo ergo, sicut loquitur Apostolus, quem non sequendo etiam in modo loquendi debemur dici¬ non Theologice loqui, secundum quem corpus propter peccatum mortuum est; nisi prius corpus fuisset mortuum propter peccatum, non poterat disponi ad moriendum, quia non poterant insurgere aegritudines, nec mali humores. & sic corpus poterat esst mortuum per pecca¬ tum: & nisi prius fuisset sic mortuum, non poterat disponi ad mortem: & cum mortalitas, & immortalitas corporis causarentur tunc ex mortalitate, & immortalitate animae, quod dicimus de corpore, multo magis debemus dicere de anima, quod nisi prius fuisset mortua per peccatum mortale, non poterat disponi ad mortem per pecca¬ tum veniale. Illud ergo Dei verbum: Qua¬ cunque hora comederitis morte moriemini Sic potest intelligi. Morte moriemini spirituali, per quam incurretis mortem corporalem. vel moriemini morte animae, per quam incurre tis mortem corporis.

Quartum autem, quod ibi erat diuina iustitia, ad quam comparabantur omnes actus Adae, tanquam illus iustitiae subiecti. Si ergo Adam pro illo statu potuisset peccare venialiter, non potuisset illud peccatum puniri per diuinamiu¬ stitiam. Nam quandiu erat in nobis originalis iustitia, non poteramus aliquam poenam nec ali¬ quem dolorem pati, nec etiam aliquo modo obliquari. Nam si pannus esset extensus super lapidem durum, & implicabilem, non posset plicari ille pannus, nisi remouendo ipsum lapidem, vel subtrahendo sub eo lapidem. Sic quandiu erat in nobis illa originalis iustitia, non poteramus nec dolere, nec poenam aliquam sentire, nec in aliquo obliquari, nisi sublata fuisset a nobis illa originalis iustitia: & quia hoc fieri non poterat per peccatum veniale, oporte¬ bat primum peccatum Adae esse mortale: & si fuisset veniale, non potuisset puniri per diuinam iustitiam, cum non sit punitio aliqua sine dolore, & poena. Cum ergo dolor, & poena non potuis¬ sent esse in illo statu, durante originaliiustitia, non potuissent ibi esse peccatum veniale, nisi praecedente mortali, quia tunc illud veniale remansis¬ sct prer diuinam ustitiam impunitum, qued at inconueniens.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum quod, vt patet per habita, nec corpus poterat disponi ad mortem, nisi prius fuisset mortuumper peccatum, nec anima poterat disponi ad mortem per peccatum ueniale, nisi prius fuisset mot tua per peccatum mortale.

Possemus autem hic distinguere de dispostio ne ad mortale, quomodo peccatum uenlale dicitur esse dispositio ad illud, sed non sit no¬ bis curae. ex quo sufficienter solutum est argu¬ mentum.

Ad secundum dicendum, quod in uirtutibus actiuis, qui potest maius, potest minus, ut com muniter dicitur: ut qui potest portare centum, porest portare decem, sed in uirtutibus passiuis magis est econuerso: ut qui potest uinci, uel supe¬ raria maiori, non oportet, quod hoc possitami¬ nori. Nam secundum Dionysium. 4 de diui, no¬ mi. Nullus respiciens ad malum agit, quod agit. Si ergo aliquis inclinatur ad faciendum malum, ue¬ ex aliquo bono male ad ipsum alliciente, hoc eon¬ tingit: uel ex aliquo malo inordinate ipsum retrahente, hoc facit, ut nunquam scienter quis consentiat in malum sine pugua, per quan supena¬ tur, & vincitur.

Ad tertium dicendum, quod Adam poterat non peccare venialiter: quod pro tanto verificabatur, quia poterat non peccare mortaliter. sic etiam poterat peccare venialiter, quia poterat mortaliter.

Ad quartum dicendum, quod licaet potentia ista liberi arbitrii, vt communiter dicitur, non esset confirmata. ordo tamen inferiorum ad superiora in vno, & eodem homine erat confirmatus, vt nisi ratio superior in homine se auertisset a suo superioti, id est a Deo, quod erat peccatum mortale, nusla inferiora se auertis sent ab ipsa superiori rauone quo stante,non fa¬ ttat ibi esse peccatum veniale.

Ad quintum dicendum, quod illa rectitudo, ut patet per habita, poterat amoueri, & tolli, sed non poterat obliquari, nec aliquam obliquitatem poterat secum pati. & quia non po¬ terat illa rectitudo tolli, nisi per mortale: non poterat ibi esse ueniale, nisi praecedente mortali.

Ad sextum dicendum, quod latentia nobilissimorum habituum ex parte potentiae cognitiue, ut Aristoteles intelligit, forte est impossibilis, sed ex parte affectiuae, cum charitas sit nobilissimus habitus, & possit nos latere habere charitatem: & quia illud donum scilicet originalis iustitia ex parte affectiuae se tenebat, quia iustitia, ut in subiecto, est in uoluntate: ideo non concludit argumentum.

ARTIO. IIII. An primorum Parentum pecca¬ tum fuerit irremissibile. Conclusio est negatiua.

DN. 1. gt.3 sent. d. 31. q. 1ait. 1. 2.. 3. Et d. 12. q. 3. art. 1. & 3. Alex. de Ales 2. p. q. 120. art. 7. D. Bon. d. 21. art. 3. q. 3 Ric. d. 21. q. 8. Th. Arg. d. 321. q. 1. art. 1 Hic animaduerte Tatianum, Discipulum Iustini martyris assensisse, primos Parentes suisse perpetuo damnatos. Contra quem inuehitur Alphonsus de Castro in lib. de haer. tit. Adam, & Eua, haeresid 1. vbi pro confirmatione veritatis affert in medium Sacrae scripture auctoritatem ex lib. Sap. c. 12. Haec illum qui primus sormuatue est a Deo pater orbis terrarum, custodiuit, & eduxit illum a delicto suo.

QVARTO quaeritur vtrum peccatum primorum Parentum fuerit irremissibile. Et videtur, quod sic. quia peccatum Dia¬ boli fuit irremissibile. Cum ergo peccatum primotum Pa¬ renrum non distarer a peccato Diaboli in infinitum: & remissibile, & irremissibile distent in infinitum, quia unum respicit tempus finitum, aliud infinitum: ergo & c.

Praeterea quod inficit totam naturam videtur esse irremissibile, quia morbus hoc faciens uidetur esse insanabilis. sed peccatum primorum Parentum inficiebat totam naturam: ergo &c.

Praeterea Apostolus ad Hebreos 6ouem ait: Impossibile est eos, qui semel sunt illuminati gustauerunt etiam donum coeleste, & participes sunt facti Spiritus sancti: gustauerunt nihilominus bonum Dei verbum, virtutes saeculi uentu¬ ri & prolapsi sunt: rursus renouari ad poenitentiam. sed haec omnia fuerunt in primis Parentibus: eig prolapsi non potuerunt ad poenitentiam renouari, & peccatum eorum suit irremissibile¬

Praeterea illud, quod nullam habet excusationem, videtur esse irremissibile, sed peccatum Adae, qui dicitur peccasse non seductus, nullam habet excusationem, ergo &c.

IN CONTRARIVM est, quod dicitur; Sap. 10. Illum, qui primus formatus est a Deo pater orbis terrarum, cum solus esset creatus, id est Adam, custodiuit, & eduxit illum a delicto suo, quod non potuisset esse, si suum delictum es¬ se irremissibile.

Praeterea ex latere Christi pendentis in cruce¬ flurerunt Sacramenta Ecclesiae, & ipse fuit Mediator Dei, & hominum, Homo Christus le¬ sus, in quem omnes credentes, tam priores, quam posteriores saluati sunt, vt patet per Augustinum. Omnes ergo, qui fuerunt in vita ista tam primi Parentes, quam alij, potuerunt salua¬ ri per fidem Mediatoris, per cuius fidem fuerunt peccata eorum remissibilia.

RESOLVTIO. Primorum Parentum peccatum irremissihile non fuit, dum erat in via, ex parte Dei miserantis, non malitiae peccantis.

RESPONDEO dicendum, quod omne peccatum mortale, quantum est de se, potest dici irremissibile, quia in hoc differt pecca¬ tum veniale a mortali, quod peccato veniali de se debetur venia; non autem mortali. Pos¬ sumus enim existentes in puris naturalibus cadere, sed non possumus ex puris naturalibus resurgere, sicut omnia Scripta Sanctorum clamant. Et ideo omne peccatum mortale, ni¬ si Deus ex benignitate sua nos iuuaret per auxilium gratiae, irremissibile esset. Adhuc autem magis irremissibile est, quando fit peccatum mortale ex electione, & ex certa malitia, quia non videmur tunc aliquam excusationem habere. sed tunc est peccatum simpliciter irremissibile, quando nec ex parte Del nos auxiliantis per auxilium gratiae, nec ex parte peccantium peccatum est remissibile sicut fuit pecca¬ tum Luciferi, & sicut est peccatum cuiussibet morientis in peccato mortali.

Oportet ergo assignare causam, quomodo decet diuinam iustitiam tale peccatum esse remis¬ sibile, & quomodo ex parte peccantium sit ir¬ remissibile. Multi enim conati sunt assignare causam, quare peccatum Daemonis sit irremissibile, & hominis remissibile: dicentes, quod Angelus est quid simplex, & ad quod se conuertit, totum se conuertit, ut non possit de caetero redire ad ueniam. Homo autem non sic, & ideo post peccatum potest adhuc redire ad veniam. Sed uidetur nobis, quod melius assi¬ gnetur causa ex Dei iustitia, & ex creaturae impotentia, ut dicamus de Deo illud, quod dicit Psal. Vt iustificeris in sermonibus tuis, & vincas, cum iudicaris. Deus enim a nobis, tanquam a nescientibus rationem, & ueritatem in multis iudicatur. Et dicimus de eo, quod sic deberet sacere, & in hoc non bene. facit. Sed si sciremus rationem, & causam, sem¬ per vinceret Deus, & diceremus, quod sicut facit, ita deberet facere. Et ideo videndus est modus rationabilis, quia cuncta Deus rationabiliter agit, quomodo aliquos glorificat, vt de¬ caetero peccare non possint. Et quomodo ali¬ quos damnat, vt decaetero misericordiam in¬ uenire non valeant. Dicemus ergo, quod omnis creatura, quae est apta nata ad beatitudinem peruenire: habuit certum tempus viae, vt postea post viam, si bene se haberet, perueniret ad patriam, & ad gloriam. si autem male, ad damnationem aeternam. Quilibet enim in se¬ ipso iudicat, quod nullus debet esse semper viator, nec semper in stadio currere, nec semper in agone contendere. Sed aliquod tempus debet sibi assignari, in quo sit viator, in quo sic in stadio currat, quod post cursum brauium accipiat, vel a brauio repellatur, & sic in agone contendat, quod, si legitime certauerit, coro¬ nam accipiat: & si illegitime pugnet, quod ab a acceptione coronae repudiatur. Angeli ergo habuerunt suum tempus, in quo viatores fuerunt, in quo in stadio tcurrerent, in quo fuit eis datum tempus agonitandi, vt si legitime¬ certarent, coronam acciperent: si illegitime, damnationem incurrerent. Illud autem tempus eis datum fuit a principio mundi, in quo suerunt creati, vsque ad factionem lucis. In illo enim instanti, in quo facta est lux corporalis di¬ uisa a tenebris corporalibus, facta fuit lux spiritualis id est Angeli boni conuersi ad Creatorem, diuisi a tenebris, id est ab Angelis malis auersis ab ipso.

Et si aliquis dubitet, quare tam modicum tempus habuerunt Angeli, vt essent viatores, leuis est solutio. quia cum non essent grauati carne, & haberent intellectum Deiformem, cito videre poterant, quid eis expediebat. Sci¬ mus enim, quod quilibet homo sapiens in sta¬ tu, in quo nos sumus, quamuis non possit peruenire ad tantam sapientiam, quantam habebant illae spirituales substantiae, dum erant in statu innocentiae, antequam una pars illarum spiritualium substantiarum se separaret a Deo, & alia se conuerteret ad ipsum; libenter eligeret illud modicum tempus viae, in quo se conuertendo fieret beatus, & auertendo fieret damnatus. Et si dicatur, quod Angeli pro tunc non habebant istam certitudinem: leuis est re¬ sponsio. quia oportebat etiam, quod in eis, quantumcunque essent excellentissimae creaturae, aliqua praecedetet probatio, in qua bene se habentes coronarentur: male autem se habentes damnarentur.

Habuerunt ergo Angeli tempus viae, in quo cucurrerunt, & bene currentes acceperunt brauium: Male autem currentes, a brauio sunt repulsi, & in quo tempore quasi in quodam agone contenderunt, & legitime certantes fuerunt coronati: illegitime vero condemnati,

Et quod suit in Angelis casus: hoc secun¬ dum Dam. lib. 2. ca. 3. est hominibus mors. Ita, quod tempus viae in Angelis durauit vsque ad eorum casum, siue ad auersionem eorum, quantum ad malos: & usque ad eorum conuersio. nem, quantum ad bonos. In hominibus autem huiusmodi tempus uiae durat usque ad mortem. ut quandiu uiuit homo, potest se conuertere, & poenitere. Propter quod dicit Dominus: Nolo mortem peccatoris, sed ut ad me con. uertatur, & uiuat. Et Quacunque hora in¬ gemuerit peccator: omnium iniquitatum elus non recordabor. Datum est ergo tempus hominibus, tanquam uiatoribus, usque ad mor¬ rem, ut totum reputetur uia. Nec est mirum¬ si datur eis tam magnum tempus, & Angelis fuit datum tam modicum, quia homo graua¬ tus carne non habet intellectum ita Deifor¬ mem, sicut Angelus habetr. Si hic ergo misericorditer agitur cum homine: non est mirum, quamuis omnibus consideratis, multo melior suerit conditio Angelorum secundum illud modicum tempus, quod poterat dici tempus uiae, quam sit conditio hominum secundum istud tantum tempus, quod similiter potest dici tempus uiae.

Viso quomodo ista se habeant ex parte diuinae iustitiae, secundum quam accipiendum est tempus uiae, & tempus patriae: ut, durante tempore uiae; Angeli poterant se conuertere, & auertere, & fieri beati, & damnati, sicut etiam in hominibus, durante tempore uiae, possunt se conuertere, & auertere, & fieri beati, & damnati. Post autem rempus uiae, quia iam uenit terminus, utunus¬ quisque recipiat, prout se gessit, omnino dictat ratio, quod non est amplius tempus merendi, uel de¬ merendi, nec se conuertendi, & auertendi, sed opera illorum sequuntur illos. Sic ergo est & parte diuinae iustitiae. Sed uidendum est quomodo ista rationabiliter concordant his, quae sunt ex parte creaturae. Turbatur ergo mens parum intelligentis, & in seipso habet semper homo liberum arbitrium, & semper potest poenitere de male actis, & potest a bonis actibus resilire, ut hoc modo semper possit mereri, & demereri. Sed sic cogitantes uolunt, quod tempus uiae duret in infinitum, & quod homo semper sit pere. grinus, & quod nunquam per bona opera recipiatur in patria, & per mala excludatur a patria.

Respondebimus tamen ad illud, undeuidetur argumentum uim sumere dicentes, quod sicut in operibus naturae, per quam fiunt opera propagationum, sic est in operibus gratiae, per quam fiunt opera bonorum morum. Sicut ergo in operibus naturae, & in opibus propagationis dicit Dominus in loaine: Pr meus usque nunc operatur, & ego operor. Propter quod dicit Aug. super Gen. quod extincta esset. operatio naturae, nisi operaretur Deus; sic in operibus gratiae, & in operibus bonorum morum, quia extincta esset operatio gratiae, & bonorum morum, & liberi arbitrii quantum ad me¬ ritum, & demeritum, nisi etiam in hoc opera¬ retur Deus. ergo Angelus damnatus, & etiam homo liberum arbitrium ad agendum ea, quae non excedunt facultatem naturae, sed ex quo est in termino, & est damnatus: non potest agere ea, quae respiciunt meritum, vel deme¬ ritum. In his etiam, quae sunt secundum naturam, limitatur liberum arbitrium Daemonum. vt non possint Daemones secundum suum liberum arbitrium vltra agere, quam Deus per¬ mirtat. Nam si non impedirentur etiam secundum eorum potentiam naturalem, possent omnes homines statim destruere, si Deus hoc permitteret. Damnati ergo, & etiam omnes &xissentes in peccato, mortali non possunt ad gratiam redire, nec paenitere de peccatis, vt gratiam mereantur de¬ relicti suae naturae, nisi supra naturam adiuuen¬ tura Deo. Et quia videtur Deo hoc competere, siue iustitiae, quod postquam dedit eis tempus, in quo possent se conuertere, & bene agere, vel se auertere, & male finire: peracto tempore uiae, & adueniente termino, quod ad quamcunque partem se habeant, siue ad beatitudinem, siue ad damnationem, ibi perpetuo perseue¬ rent. Iuxta illud Ecclesiastes: Ad quamcunque¬ partem ceciderit lignum, ibi stabit. Meminimus antem circa principium huius Secundi secisse ai mentionem de impetibus diuinis, secundum quos stat ad ostium, & pulsat, & uocat nos ad bene agendum. Si ibi dicta cum hic dictis, & hic dicta cum illis compensent legentes, neritatem huiusmodi difficultatis poterunt plenius intueri. Nam, ut potest patere per habita, sufficit sola subtractio diuina auxilii ad hoc, quod extincta sit operatio naturae, uel opera¬ uo gratiae.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod durare per tempus infinitum positiue fit, per infinitam uirtutem: sed priuatiue, uel negatiue nonoportet Nam si quis priuer visu, priuatu finita uir¬ tute, sed in perpetuum remanebit caecus, si ipse imperpetuum uiueret. Sic etiam in proposito quandiu durat tempus uiae, semper assistit uirtus diui¬ naut quisquis possit conuerti, uel auerti, mere¬ ri, uel demereri. sed postquam erimus in termino, non ulterius cooperabitur nobis Deus, & ex tincta sit actio meriti, uel demeriti, sicut extincta essetactio naturae, nisi semper illiactioni cooperaretur Deus. Remissibile ergo peccatum, & ir¬ remissibile non est propter distantiam in infinitum, sed propter statum uiae, & statum termini, qui status non differunt, nisi positiue, & priuatiue, quia in staru uiae assistit nobis diuina uirtus, per quam possumus conuerti: in statu termini¬ nobis subtrahitur illa uirtus.

Ad secundum dicendum quod peccatum primorum parentum infecit naturam totam, sed non totaliter. sed adhuc post peccaram poterat esse conuersio ad Deum penitentia, quia adhuc durabat status, uel tempus uiae, in quo¬ toto tempore potest quis se conuertere, & a¬ uertere.

Ad tertium dicendum, quod cum dicit Apostolus de impossibilitate renouandi pecca¬ torem ad poenitentiam, facienda est uls in verbo renouationis. Renouari enim uocat ibi Apo¬ stolus nouum fieri per lauacrum regenerationis, & per baptismum. Vnde Clo. ibidem ait, quod ibi Apostolus negat reiterationem baptis¬ mi, sed non excludit poenitentiam.

Ad quartum dicendum, quod peccatum non habens excusationem, etiam dum sumus in via, potest dici irremissibile ex malitia peccantis, sed potest esse remissibile ex misericordia Dei, quandiu durat tempus viae.

Dubitatio I. Litteralis.

SVPER litteram dubitatur: & pumo¬ super illo verbo, quod Diabolus inuenit foeminam solitariam, qua¬ re a solitaria incaepit. Dicendum quod semper in animalibus, & potissime in habentibus rationem: semper vnus iuuat alium, & vnus docet alium, ne decipiatur. Ideo Dia bolus explorauit tempus, in quo foemina erat solitaria, ne iuuaretur a uiro, & etiam defi¬ ceret a proposito, vt non posset eam de. cipere.

Dubitatio rr Littemlis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod dicitur in littera: Sed quia illi, id est, Euae, per violentiam Diab olus nocere non poterat. Sed contra: Non est potestas super terram, quae¬ ei possit cotquari: & Diabolus etiam occideret omnes homines in modico tempore, si Deus ei¬ permitteret.

Dicendum, quod duplex est nocumentum: quantum ad naturam, & quantum ad mores, quantum ad naturam autem poterat nocere Euae, si Deus permisisset, sed diuina prouidentia, vt dicebatur supra, conseruabat primos Parentes ab omni uiolentia exteriori, ut nec Dia bolus, nec aliquod animal venenosum, neo aliqua saeua bestia, vel quodcunque aliud pos¬ set nocere eis. Originalis autem iustitia conseruabat eos a laesione interiori, vt nec aegritudines, nec aliqui mali humores possent in eis insurgere nocentes ipsis. Sed si loquimur de¬ nocumento morum: prout inducimur ad peccandum, nec tunc, nec modo, simpliciter loquendo, potest Diabolus violentiam facere, quia omne peccatum adeo est uoluntarium quod si non sit voluntarium, desinit esse peccatum.

Dubitatio III. Litteralis. Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod Diabolus non venit in propria forma, vel in propria specie. Sed Diabolus nullam habet formam, nec speciem sensbilem cum sit natura pure spiritualis.

Dicendum hoc satis esse solutum per iam dicta. Appellatur enim ibi venire in propria forma, id est venire in forma, in qua nullo modo pos¬ set latere spsum esse Diabolum, quod potest re¬ ferri ad diuinam reuelationem, vt quando Dia¬ bolus venisset ad Euam, & reuelasset ei ipsum esse Diabolum. Voluit ergo Deus Euam permitti tentari a Diabolo non reuelando ei ipsum es¬ se Diabolum, vt ex hoc diceretur Diabolus non venire in propria specie, & non permisit Deus eum venire in specie, in qua valde lateret. Venit autem in forma serpentis, in qua modi¬ cum. hatere poterat, & multum arparere qux¬ lis esset.

Dubitatio IIII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod littera dicit, quod loquebatur Diabolus per serpentem, sicut per energumenos, & phanaticos. Quid intelligit Magister per haec verba. Dicendum, quod energumeni, & phanatici possunt di¬ ci Demoniaci, & arrepticii a Daemonibus, propter aliam tamen, & aliam causam. Nam energumeni, idem sonat, quod interius laborantes. Dicuntur enim energumeni ab en, quod est in, vel intra, & erge, quod est labor. Vnde Hieronymus in prologo galeato ait, quod habet nescio quid latentis energiae, viuevocis actus. Vult enim ibi, quod verbum scriptum non habet illam latentem energiam, id est interiorem operationem, sicut habet prolatum viua voce a Magistro. Vnum enim, & idem verbum in scripto positum, & a Magistro viua voce prolatum magis mouet cor¬ discipuli, vt melius intelligat illud verboum, quam scriptura. Energia ergo videtur esse interior ope¬ ratio, vel interior laboratio. Daemoniaci ergo, & arrepticii a Daemene, quia interius laborant, & Daemon in eis interius operatur, dicuntur energumeni phanatici etiam dicuntur Daemoniaci, vel¬ iarrepti a Daemone. Et dicuntur phanatici a phano, siue a templo, vel quia tales ducebantuo ad phanum, id est ad templum, vt liberarentur, vel quia in phano, id est in templo, & potissime¬ idolorum magis fiebant tales arreptiones, & inuasiones a Daemonibus, quam alibi. Est ergo in¬ tentio Magistri, quod sicut Daemon utitur Daemoniacis, & facit eos loqui mouendo linguam eorum ad dicendum hoc, vel illud, quod ipsimet ne¬ sciunt, quid dicunt; sic utebatur serpente, vt organo, linguam eius ducendo, & faciendo ipsum loqui, quod ipse serpens non intelligebat, quid loqueretur.

Quod concordat cum August. 11. super Gen. ocum ait, quod ipse serpens non irrationali anima sua, sed alieno iam spiritu id est Diabolico, posset sapientissimus dici omnium bestiarum. & idem in eodem: Quid ergo mirum, si suo instinctu Diabolus iam implens serpentem, eique suum spiritum miscens: eo modo, quo vates Daemoniorum implere solet, sapientissimum eum reddidit omnium bestiarum: Possunt autem dici va¬ tes Daemoniorum illi, quos Daemon implens, & linguam eorum mouens facit eos aliqua occulta, vel futura praedicere. Nam multa sunt nota Daemonibus, quae sunt occulta hominibus. Possunt etiam dicere aliqua futura, vel quaeip¬ simet sunt facturi, vel quae reuelatione bonorum spirituum didicerunt, quia placet bonis spiritibus aliqua ad bonum fidei per malos Angelos pronunciari, cum magis dictis illis fi¬ des adhibeatur, sicut quae dicuntur ab inimico in laudem alicuius, videntur ex hoc magis es¬ se credenda: vel possunt Daemones praedicete aliqua futura prout aliquam necessitatem habent in causis naturalibus, ut eclipses: vel de pluuiijs, & ventis, & fertilitatibus, & de sterilitatibus multa possunt coniecturari, quia haec naturalia sunt. Hoc ergo modo loquebatur Diabolus per sergentem, sicnt loquitur per& les vates.

Dubitatio V. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de verbo mu¬ lieris: Ne forte moriamur. Cum enim non posset dubitare verbum diuinum non esse verum. Quia ergo Deus dixerat assertiue: Mor. 6 te moriemini, non uidetur rationabile, mulierem hoc dixisse dubitatiue: Ne forte moriamur. Dicendum, quod non dubitauit, nec t dubitare potuit mulier de verbo diuino. quin¬ esset uerum, sicut nec fidelis dubitare potest, quin verba Scripturae sacrae sint vera: Cum¬ continue dubitamus, quomodo debeant intelligi illa verba. Vtrum ad litteram, vel qua¬ liter. Sic & mulier, quia sciebat Deum diis¬ se illa verba, cum & Daemon replicaret: Cur¬ praecepit vobis Deus. & Eua bene sciret slla¬ verba a Deo esse dicta. Deus ergo, cum sit ipsa veritas, & mentiri non possit, dubitare non potuit Eua illa verba non esse vera. Poterat tamen dubitare, &t dubitauit quomodo deberent intelligi. & hoc sufficit, vt ad proposi¬ tum spectat.

Dubitatio VI. Litteralis.

Vlterius forta dubpitaret aliquis deeo, quod in littera dicitur, quod tentatio, quae est ex carne, non fit sine peccato. Sed, vt supra patuit, caro etiam tentat naturaliter, & in naturalibus, nec meremur, nec demeremur. Dicendum, vt supra dicebatur, quod ibi appellatur tentatio facta a carne, quae non consistit solum in motu naturali carnis, vt quia calesit caro, vel insurgit caro. Sed si ex illo motu¬ sequatur aliqua cogitatio consona illi motui, & quia hoc aliquo modo dependet ex nobis, sine peccato saltem ueniali esse non potest. Potest tamen simul stare, quod ibi sit peccatum veniale, & meritum, si victores sumus in tente¬ tione illa.

Dubitatio VII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaretaliquis, quia vult Magister in littera, quod homo peccauit per alium, siue homo mulier, quae peccauit suadente Diabolo. siue homo vir, qui peccauit suadente muliere. Sed contrarium videtur, quod mulier per seipsam i. peccauit, quia dicitur Gen. 3. Vidit mulier, quod bonum esset lignum ad vescendum, & pulchrum oculis, aspectuque delectabile: ergo videtur, quod ex seipsa fuit moua mulier ad apnetendum esum¬ illius ligni.

Dicendum, quod prius praecessit tentatio Dia¬ boli: Eritis, sicut Dii: & postea subsecutus est motus interior mulieris creatus ex aspectu ligni. Ex cuius aspectu mota mulier credidit ea esse in li¬ gno, quae dicuntur Gen. Poterat enim per visum iudicare, quod esset pulchrum, sed quod esset po¬ num ad vescendum potuit ex aspectu pulchritudinis hoc credere. Sic etiam, quia erat sibi dele¬ cabile ad uidendum, potuit credere, quod esset delectabile ad vescendum, & his mota gustauit, & comedit de ligno. & quia ante omnia haec prae¬ cesit tentatio Diaboli dicta est mulier alio ten¬ unte, vel suadente peccasse.

Dubitatio VIII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis. quia dicitur Dabolus, quod sine tentatione peccauit.

Sed contra: Sicut peccauit uir tentante, & sua¬ dentemuliere, sic peccauerunt inferiores Ange¬ li tentante, & suadente Diabolo. Dicendum quod ad hoc dicunt aliqui, quod ibi non fuit tentatio, nec persuasio, sed simplex insinuatio suae voluntatis Nam, ut dicit August. 11. super Gen. Dia¬ bolus factus fuit bonus, sed superbia tumidus continue se auertit a luce veritatis, propriae potestatis, vel excellentiae delectatione corruptus. Iste aergo fuit ordo quod Diabolus uidens se ita pulchrum appetiit quandam potestatem, & quandam excellentiam, vt illuminationes deriuarentur ab eo in inseriores Angelos, & hoc appetiit habere per¬ naturam, quod debuit appetere habere per gratiam. & ex hoc uoluit esse beatus per naturam, quod debuit velle per gratiam, & &x hoc uoluit habere sedem ab Aquilone, & esse similis altissimo. Voluit enim in hoc esse similis Deo, quia soli Deo competit, quod sit beatus per naturam. Voluit ergo in hoc habere sedem ab Aquilone, quia ab Aquilone uenit frigus, & frigidi est se conftringere, & Diabolus hoc cogitando, & appetendo se constrinxit, quia in seipsum, & in suam naturam uoluit hoc reducere. Et inde est, quod dictum est, quod ab Aquilone pandetur omne malum, quia omne malum contingit, quod quis quasi insrigidatus se constrinxit, & vult propter seipsum, & propter prinatum commodum agere, quae deberet velle propter bonum publi¬ cum operari. Nam isti sunt duo amores secundum August. super Gen. Priuatus, & publicus, qui faciunt duas ciuitates: Diaboli, & Dei & be¬ ne secundum eundem ibidem diotur amor priuatus, quia priuatus est omni bono. Hanc erpo¬ cogitationem suam Diabolus manisestauit alis Angelis non per suasionem, vt etiam quidam dicunt, sed per simplicem insinuationem, cuiinsi¬ nuationi simplici alii adhaerentes vna cum ipso peccauerunt, & ceciderunt. Ideo dicuntur ali¬ Angeli non tentatione, velpersuasione alterius peccasse, sed simplici insinuatione.

Potuerunt etiam in huiusmodiinsinuatione alii Angeli peccare, & superbire, vt etiam ipsi¬ vellent esse beati per naturam, sicut uoluit Luci¬ fer. Vel potest dictum Magistri ad solum Diabolum, vel Luciserum referri. quia ille non alterius tentatione, sed prontis ecellentiae appetitu cor¬ ruptus peccauit.

Dubitatio I. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod mulier subiecta fuit viro. Sed contra: Hoc enim dictum suit mulieri: Sub viripo¬ testate eris. in poenam, & post peccatum: ergo an¬ re peccatum non erat sub viro, vel subiecta viro. Dicendum, quod ante peccatum, & post peccatum fuit mulier subiecta viro, aliter tamen, & aliter. quia ante peccatum erat subiecta viro, quantum ad regimen, & quantum ad gubernationem, quia sufficiebat sic esse, quantum ad mandata, & praecepta diuina. Nam secundum Apostolum, quae a Deo sunt ordinata sunt, sicut ergo illuminatio¬ nes diuinae veniunt ad inferiores Angelos, per superiores, sic mandata diuina. sicut fuit mandatum de non edendo de ligno uetito, vel alia mandata, quae fuissent in statu illo, venissent ad mulierem, per virum, & in hoc diceretur mulier esse sub viro, & gubernari per virum, sed post peccatum est posita sub uiro in poenam mulieris, vt corrigatur, & castigetur, & si sit necesse flagelletun per virum iuxta illud vulgare prouerbium: Bonus Equus, & malus Equus vult speronem. Bona Domna, & mala Domna vult Bastonem.