Quaestio 2

ARTIC. I. An in ratione possit esse peccatum, Conclusio est affirmatiua.

DTh.1. 2. q. 74ar. 3. Et 2. sent. d. 24. q. 3. 1r. 3. D.Bon. d. 44. p. 2. ar. 1. q. 1.

AD PRIMVN, sic proceditur: videtur, quod in ratione non possit esse peccatum, quia secundum Philosophum in de anima: Intellectus semper est rectus: sed in eo, quod semper est rectum, non potest esse peccatum, ergo &c. Praeterea in tantum aliquid est peccatum, in¬ quantum est contra rationem. Si ergo in ipsa ratione esset peccatum, esset aliquid in ratione, quod esset contra rationem, quod non videtur possibile.

Praeterea omne peccatum videtur esse in volum¬ tate: sed voluntas est potentia appetitiua, ratio est potentia cognitiua, ergo &c.

Praeterea, quod est mensura, & regula virtutum, non videtur posse in ea esse peccatum, quia tunc virtus posset esse vitium, sed ratio est huius¬ modi regula, ergo &c.

IN CONTRARIVM est, quia eligere non est sine ratione. Cum ergo electio possit esse recta, & non recta, poterit esse in ratione peccatum.

Praeterea sicut est in speculatiuis, ita est suo modo in practicis. Sed ratio speculatiua, quae debet esse mensura speculabilium, potest esse recta, & non recta; Ergo ratio practica, quae debet esse mensura operabilium, potest esse ro¬ cta, & non recta, & potest ibi esse peccatum.

RESOLVIIO. In ratione potest esse peccatum, cum electio sine ratione esse non possit.

RESPONDEO dicendum, quod haec fuit opinio Socratis, ut patet per Philosophum in Ethicis, quod impossibile est scientem, vel sapientem peccare. Dicebat enim esse scientiam, vel sapientiam tantum scutum protegens a peccato, & tantum fraenum refraenans peccatum, quod sapiens, vel sciens, peccare non poterat. Propter quod secundum eum omne peccatum erat per ignorantiam. Pro hac autem positio¬ ne videtur facere, quod omne peccatum est voluntarium, quia secundum Augustinum, si non sit voluntarium, desinit esse peccatum. Cum ergo voluntas non moueatur nisi a bono appre¬ henso per intellectum, vel per rationem, quia voluntas est appetitus rationalis, vel intellectiuus, nec potest moueri nisi ab eo, quod ostenditur sibi tanquam bonum, quia malum secundum Dio. 3. de Di. Nom. est praeter voluntatem & praeter intentionem. Malum enim in eo, quod malum, non potest esse volitum, nec intentum: propter quod in principio Eth. dicitur, quod omnis ars, omnis doctrina: similiter actus, & electio bonum quoddam appetere videntur. Propter quod bene annunciauerunt Philosophi diffinientes bonum, quod est id, quod omnia appetunt. Si ergo non potest moueri voluntas, nisi¬ ostendatur ei aliquid tanquam bonum, cum peccatum, simpliciter loquendo, sit quid non bonum non poterit esse peccatum in voluntate, nisi ostem datur ei a ratione, vt bonum, quod non est bonum. Bed hoc esse non poterit sine errore rationis. ergo nunquam poterit esse peccatum, nisi

peccans sit ignorans, & nisi sit aliquis error in ratione. Sciens ergo, vel sapiens, vt videtur, pecca¬ re non potest. sed haec positio etiam apparentibus contradicit. Nam quantumcunque sciamus omnem fornicationem esse fugiendam: possumus tamen fornicari, scientes fornicationem esse malam. Propter quod dictum est, quod vinum & mulieres apostatare faciunt sapientem. Salomon enim, de quo scriptum est, quod ante eum non fuit sapientior, nec post eum erit, peccauit, & dedit honorem Idolis. 3. Reg. 3. Oportet ergo distinguere de ignorantia. Dicemus ergo cum Philosopho in 3. Ethic. quod omnis peccans, vel peccat ex ignorantia, vel peccat ignorans,

Ex ignorantia autem sapiens, vel sciens peccare non potest, sed sapiens, vel sciens potest pecca¬ re ignorans. Nam potest quis scire omne pomum esse dulce, & iudicare pomum esse amarum per deceptionem, sed posse ipsum iudicare esse amarum deceptus. vt si quis haberet linguam infectam colera, videretur sibi dulce esse amarum, Sicut ergo inficitur iudicium linguae propter infectionem colerae, sicut inficitur iudicium rationis propter passiones, & propter apprehiensam delectationem, vt iudicet faciendum, quod non est faciendum: semper igitur est ibi aliqua ignorantia. Sed disting uit Philosophus de ignorantia in 7. Ethi. quae ignorantia simul stat cum scientia, quia potest quis esse sciens simpliciter, & ignorans in pertractando, quia vel potest quis es¬ se sciens in habitu, & ignorans in actu, quia potest ille habitus esse actu ligatus, uel potest quis scire in habitu, & ignorare in actu, quia potest ille habitus scientiae esse ligatus per actum in habitu, vel potest quis scire in uniuersali, & ignorare in particulari. Ommisso ergo, cum quis peccat per ignorantiam, quia sic peccans non est sciens, & ignorans, sed est simplici¬ ter ignorans. Videndum est, cum quis peccat, non per ignorantiam, sed ignorans, quia semper sic peccans est sciens, & ignorans Et, ut possimus illas quatuor distinctiones de scientia, & ignorantia adptare ad popositum; Dice¬ mus, quod quis simpliciter peccat non n iguorantiam sed ignorans. quia sic pecccans, vel est incontinens, vel est mollis, vel est intemperatus. Si est incontinens, tunc scit simpliciter, sed ignorat in pertractando. Nam incontinens syllogixat in quatuor terminis, vel format sibi quatuor propositiones: vnam minorem, & vnam conclusionem. Nam incontinens bellat volendo continere, sed victus passiue efficitur incontinens, vt si adsit facultas, labitur in prauum opus: talis autem accipit maiores duas: Vnam, quod inordinatum est fugiendum, & quod delectabile est prosequendum: & quia fornicatio habet vtrumque, cum deberet accipere hanc minorem, quod fornicatio est quid inordinatum, accipit sub alia maiore, quod fornicatio est, quid delectabile, & concludit eam esse sequendam. quantumcunque ergo incontinens sit sciens simpliciter, est tamen ignorans in pertractando, id est in syllo¬ gixando. Nam sicut fit syllogismus in speculati uis, sic syllogixamur in practicis, & possumus vtroque modo errare, & ista mens Philosophi¬ in 1. Ethic. Est ergo incontinens sciens & ignorans, modo, quo diximus, sed mollis est sciens in habitu ignorans in actu. Differt enim mollis ab incontinente, quia incontinens bellat, sed mollis non bellat, sed statim vincitur passione. Mollis ergo, & si habet habitum scientiae, ille habitus sic ligatur per actum, id est per impetum rationis, quod statim consentit in malum opus. Mollis ergo, & si est sciens in habitu, est tamer in actu ignorans. Vterquee tam mollis, quam incontinens peccat passiuenm, sed intemperatus peccat electione. Ille enim dicitur intemperatus, qui sic est habituatus in malo, quod delectabile est ei malefacere. propter quod quantumcunque habeat habitum scientiae in intellectus tamen prauus habitus, qui est in appetitu: ita ligat habitum scientiae, quae est in intellectu, quod quandocunque occurrit facultas praui ope¬ ris, progreditur in prauum opus. Talis ergo, & si est sciens propter habitum, quem habet, in intellectu: est tamen ignorans propter habi¬ tum, quem habet in appetitu sigantem habi¬ tum scientiae existentem in intellectu. Propter quod patet, quod tres distinctiones adaptari possunt ad tres modos peccandi.

Est autem & quarta distinctio de scientia, & ignorantia, quia potest esse quis sciens in vniuer sali, & ignorans in particulari. Et ista distinctio comprehendit quemlibet, qui peccat ignorans. Et ex ista distinctione potest patere, quo¬ modo potest quis scienter peccare, & quomodo potest simul esse sciens, & ignorans. Nam non potest esse res volita, & non volita, nisi apprehendatur, vt bona, & mala. Nam illud, quod apprehenditur solum, vt bonum, de necessitate est volitum: & illud, quod apprehenditur solum, vt malum, de necessitate est non volitum, sed illud, quod apprehenditur vno modo, vt bonum, alio modo, vt malum; potest esse vo¬ litum, & non volitum. Si ergo posset peccator separare bonum a malo, & inordinationem a delectatione, iudicaret, quid esset fugiendum: vt puta, quia fornicatio apprehenditur, vt bona, quia delectabilis: apprehenditur, ut mala, quia inordinata. Igitur si peccator posset habere delectationem fornicationis sine inordinatione, potius vellet. Sed magis vult illam inordinatio¬ nem, quam velit perdere delectatlonem, Et quantumcunque sciat fornicationem esse inordinatam, ligatur eius scientia, vt non iudicet fornicationem non esse facien dam, quia inordinata. Sed iudicat esse faciendam, quia delecta¬ bilis. Quod iudicium est erroneum, & sic iudicando dicitur ignorans, sed haec ignorantia non est in vniuersali, quia scit omnem fornicationem esse fugiendam: at in particulari, quia quantumcunque sciat omnem fornicationem esse fugiendam, iudicat hanc fornicationem esse faciendam.

Et vt melius intelligantur verba philosophi. Dicemus, quod res in vniuersali intelligitur secundum se separata a conditionibus, cum quibus est. sed in particulari intelligitur eum omnibus conditionibus, cum quibus est. Cum: ergo fornicatio sit quid inordinatum, si esset sepa¬ rata a delectatione, numquam caderet sub appetitu. Propter quod, cum appetitus elus sit in vniuersali, nunquam ligabit habitum scientiae, sed in particulari, vt est coniuncta delectationi, ligabitur ratio, & iudicabit fornicationem faciendam, cum non sit facienda. Dicemus ergo, quod bene videt peccator, quia fornicatio est bona, &mala: est mala simpliciter, & est bona apparenter. Cum ergo vult iudicare vtrum sit facienda, vel non; si in eo ratio sit fortis, & non vincatur passione, iudicabit eam non faciendam. sed si ratio sit debilis, & permittat se a passione vinci, iudicabit eam faciendam, quod iudicium est erroneum. sed iste error non est in vniuersali, nisi inordinatio separetur a delectatione. Sed est in particulari, ubi inordinatio est coniuncta delectationi, & ideo dicitur sic peccans ignorare in particulari, non in vni¬ uersali.

Sed dices, quod etiam, cum homo actu fornicatur, si quaeretur ab eo: Vtrum illa particularis fornicatio sit facienda; Diceret, quod non. ergo in particulari scit eam non esse faciendam.

Dicemus ergo cum Philosopho, quod sic dicens mentitur, & dicit ore, quod non sentit cor¬ de. quia corde iudicat, & consentit, quod illa fornicatio sit facienda, quia si hoc non consentiret corde, vel non consentiret, non faceret. Si ergo facit, & fornicatur, corde consentit illud esse faciendum, & iudicat in corde suo illud esse faciendum, quantumcunque ore dicat contrarium. & quia tale iudicium non est sine errore, & error non est sine ignorantia, omnis peccans, & si non ignorat in vniuersali, saltem ignorat in particulari. Ideo dicitur in 3. Ethic. quod om¬, nis malus ignorans. Potest enim contingere, quod peccans habeat remorsum conscientiae, & iudicet illud faciendum, & non faciendum, cum omnibus conputatis proer illo tempore, quo peccat, iudicat illud magis esse faciendum, quam non faciendum: quia si non iudicaret, non faceret. Sed dices, quo modo potest sic ligari habitus scientiae, vel potest sic ligari ratio, quod iudicet faciendum, quod non est faciendum. Ad hoc respondebimus cum Philo¬ sopho in 7. quod sicut ratio ligatur in dormiente, & in ebrio, sic ligatur ratio in homine passionato. In somnis enim semper videt, quis se in iudicio rationis, & ebrius deficit in iudicio rationis. & si dicantur verba scientiae ore, corde non intelligit, quod dicit. Passiones ergo, & impetus sensualitatis, cuiusmodi sunt concupiscentiae, & irae, ita reddunt rationem sopitam, ita inebriant eam, vt erronee, & ignoranter iudicet, & dicat essefaciendum, quod non est faciendum. Propter quod omnis malus, saltem in particulari, in quo erroneum dat iudicium, dicitur esse ignorans. Sed dices, quod somnus, & ebrietas transmutant corpus, & corpore transmutato, impeditur iudicium rationis. Ad hoc respondebimus cum Philos. quod irae, & concupiscentiae etiam transmutantcorpus, & non solum impediunt iudicium rationis, vt male iudicet hoc in particulari, sed etiam reddunt aliquando hominem insanum. Nam aliqui ex amore, & concupiscentia alicuius mulieris effecti sunt insani. Et tempore nostro vidimus aliquem ex nimia ira in insaniam incidisse.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod intellectus ibi accipitur pro habitu principiorum, vel¬ pro intellectuali cognitione principiorum, circa¬ quae non contingit error, sed quilibet probat audita. Ebsi aliquis negauit principia, hoc fuit, quia non intelligebat, quid dicebatur per ea, vel hoc non fuit cum ipsa significatione, sed cum extranea. dixit enim Heraclitus contradictionem posse verificari: quia res erant, in tanto motu, quod statim cum quis dixes rat, hoc esse, poterat dicere hoc noneesse: sed hoc non erat contradictoria verificari simul, sed successiue. sed licet intellectus semper sit rectus, ratio tamen potest esse recta, & non recta, & potest ibi esse peccatum.

Ad secundum dicendum, quod omne peccatum est contra rationem, non quocunque modo sumptam, sed contra rationem rectam; ideo potest contingere, quod aliquis malefaciendo credat se obsequiu praestare Deo, & hoc credendo habebit rationem non rectam. Peccatum ergo, & obliquitas pos¬ sunt esse in ipsa ratione.

Ad tertium dicendum, quod omne peccatum est voluntarium, & hoc modo omne peccatum est in voluntate: tamen, quia voluntas non mouetur, nisi¬ ab obiecto ostenso ab intellectu, vel a ratione, vel¬ a Deo, non potest esse defectus in voluntate, nisi in vniuersali, vel in particulari sit aliquo modo defectus in ratione. Vel possumus dicere, quod ratio, vt hic de ratione loquimur, non dicit potentiam cognitiuam, sed dicit potentiam appetitiuam a ratione motam: sieut sensualitas non dicit potentiam cognitiuam, sed dicit potentiam appeti¬ tiuam a sensu motam.

Ad quartum dicendum, quod ratio, non quo¬ cunque modo sumpta, est mensura aliorum, nec debet poni in difunitione virtutis: sed ratio, vt est recta, quia virtus est habitus electiuus in medio¬ critate consistens, vt recta ratio iudicabit, & nor quilibet homo debet esse mensura, & regula aliorum, vt vult Philosophus: sed homo iustus, qui se quitur rationem rectam.

ARTIC. II. An delectationis tantum consensus possit esse peccatum. conclusio est assurmatixa.

Dmh. 1. 3q. 31. att 6. 4at.8. 1t 2. fent 4. 24. 4. art. 4. Et de Ver. quaest. 15. art. 4. cor¬ Et Quol. 13. art. 43.

AD SECVNDUM sic proceditur: videtur, quod consensus in delectatione rationis, sine consensu in opus non possit esse pecca¬ tum mortale. Nam peccatum homicidii est peccatum mortale dato ergo, quod quis cogitet de occisione mortuorum, & delectetur in cogitatione illa, non videtur peccare mortaliter. Nam cum audimus historias Troianas, & audimus, quod Hector occidit tot homines, & delectamur, in hoc non videmur pecca¬ re mortaliter: ergo &c.

Praeterea omne peccatum in tantum est peccatum, inquantum est contra praeceptum diuinum: ergo illius est peccare mortaliter, cuius est perci¬ pere praeceptum diuinum. sed hoc pertinet ad rationem superiorem: ergo in ratione inferiori quantumcunque sit ibi delectatio, non poterit ibi esse peccatum mortale.

Praeterea Magister in littera vult, quod non sit peccatum mortale in delectatione rationis, nisi illa delectatio sit morosa. sed nulla circunstantia aggrauat peccatum in infinitum. Cum ergo pecca¬ tum mortale in infinitum distet a veniali, mora, quae est quaedam circunstantia, non aggrauat delectationem in infinitum, cum delectatio rationis non morosa dicatur peccatum veniale: morosa vero dicatur mortale.

Praeterea omne peccatum est prohibitum in lege diuina: etgo siue sint morosae, siue non, non videntur esse peccatum mortale.

IN CONTRARIVM est: quia sicut in coniugio primorum Parentum fuit vir, & mulier, & quilibet poterat peccare mortaliter. Sic in coniugio spirituali est ratio superior, quae se habet, vt vir: & inferior, quae se habet, vt mulier. Tam vir¬ ergo, quam mulier, id est, tam ratio superior, quam inferior poterunt peccare mortaliter. sed rationi inferiori attribuitur delectatio, consenti¬ re in opus attribuitur rationi superiori: ergo in illa delectatione rationis sine consensu in opus potest esse peccatum mortale.

Praeterea Magister hic plane dicit in littera, quod delectatio rationis, sit sit morosa sine consensu in opus, est peccatum mortale.

RESOLVTIO. maedione rationt. auque operepotor esse pecta¬ tum mortale, ex delectationae morosa, non ratio¬ ne morae, vel temporis: sed quia ratio delectario¬ ni consentit, & consentiendo eligit, sic delectari. Idam sit ratione superiori, respectu Dei: & inferiori, respectau proximi.

RESPONDEO dicendum, quod licet superius dederimus differentiam inter rationem superiorem, & inferiorem, adhuc de distinctione earum volumus aliqua dicere. Potest enim ratio superior, & inferior dupliciter distingui, vel respectu¬ obiectorum, vt data fuit superius distinctio inter eas: quia superior est respectu aeternorum, inferior respectu temporalium. Ratio enim superior¬ attendit quomodo sit subiecta Deo, & quomodo intendat aetemnis consulendis. Inferior attendit, quomodo regat corpus, & quomodo intendat ten¬ poralibus ministrandis. Sic ergo distinguitur ratio superior, & inferior, vt conparantur ad obiecta: sed, vt comparantur ad potentias alias, dicetur ratio superior illa, quae omnes potentias alias mouet ad suos actus. Nam ille, qui stat super equst. dirigit equum per quamcunque viam vult, & vt placet sibs. Sic ratio superior mouet membra, & potentias, & omnia, quae sunt in potestate nostra, vt placet sibi. Vtroque ergo modo dicta est ratio superior per comparationem ad obiecta. quia ae¬ terna sunt super temporalia: & per comparatio¬ nem ad potentias, quia omnes alias potentias mouet ad sua opera, vel ad suos actus. Propter quod consentire in opus competit rationi superiori: quia cum illa moueat omnes alias potentias ad suos actus, non fit opus aliquod, nisi ex consensu, & ex imperio illius. Videtur autem haec duplex ratio esse sumpta secundum rationem duplicis tabulae. Nam sicut Deus dedit suas tabulas, vnam in qua¬ erant scripta praecepta ordinantia ad Deum, & aliam, in qua erant scripta ordinantia ad proximum: sic ratio superior sumpta est ex eo, quod attendat ordi¬ nantia hominem ad Deum: inferior vero ordinantia hominem ad proximum. Et sicut ordinantia hominem ad proximum, debent regulari per ordinantia hominem ad Deum. Sic ratio inferior debet regulari per rationem superiorem. Vtrobique ergo potest esse meritum, & demeritum. Nam si recte viuimus, & agimus in his, quae sunt ad Deum, meremur secundum rationem superiorem: sed per ea, quae sunt ad proximum, secundum in¬ feriorem: vtrobique etiam potest esse delectatio bona, & mala. Nam si delectamur in his, quae sunt ad Deum, est delectatio bona secundum rationem superiorem. Si e contrario, est delectatio mala¬ secundum eandem rationem. Eodem etiam modo si recte delectamur in his, quae sunt ad proximum, erit delectatio bona secundum rationem in¬ feriorem. Si econtrario, erit mala secundum eandem rationem.

Aduertendum autem, quod tam ratio superior, quam inferior potest bene, & male se habere dupliciter: videlicet secundum se, & secundum id, quod habet regulare. nam ratio superior habet regulare inferiorem. Potest ergo superior se habere dupliciter, vel secundum se, vel secundum, quod compescit rationem inferiorem, & dicitur male, vel secundum se, vel secundum, quod negligit compescere rationem inferiorem. Sic ratio iuferior dupliciter potest se habere bene secundum se, & secundum, quod compescit sensualitatem, & dicitur male secundum se, & secundum, quod negligit sensualitatem compescere.

Cum ergo quaeritur de delectatione rationis, vtrum possit ibi esse peccatum mortale. patet, quod tam in ratione superiori, quam in inferiori potest esse delectatio bona, quae est meritum, & delectatio mala, quae potest esse peccatum mortale. Nam & in his, quae sunt ad Deum, & inhis, quae sunt ad proximum, possumus bene, & male delectari, & possumus mereri, & mortaliter peccare. Magister tamen in littera mouet hanc quaestionem propter rationem inferiorem, cui attribuitur delectatio, quia rationi superiori attribuitilr consensus in opus: quod non ssc intelligendum est, quod rationi¬ superiori non competat delectatio, cum delectatio sit aliquid consequens operationem. Sicut ergo rationi superiori artribuitur propria operatio, quae est in his, quae sunt ad Deum, vel in con¬ tmrijs: sic attribuemus ei propriam delectatio¬ nem. sed quia rationi inferiori competit delectatio, sed non competit consensus in opus: quia non competit ei mouere membra, & potentias ad suos actus, vel ad sua opera: quia hoc competit solum ei, quod tonet supremum gradum in regno animae: cuiusinodi est ratio superior. Inde est ergo, quod licet delectari possit esse quid commune rationi superiori, & inferiori: tamen, quia consentire in opus est proprium rationi superiori, ideo attribuitur ei delectatio: nec attribuitur. rationil in¬ feriori, vt in hoc distinguatur a superiori: quia ei competit solum delectari, sed non consentire in opus, quod rationi superiori competit. De ratione ergo inferiori Magister vult, quod si sit delectatio morosa, quod sit ibi peccatum mortale.

Et si obiiciatur contra eum, quod non est pecca¬ tum mortale line consensu rationis superioris; propter quod si non consentiatur in opus, non videtur ratio superior consentire, & quantumcunque¬ morosa sit ista delectatio, non videtur ibi esse peccatum mortale.

Ad quod respondet Magister, quod si sit delectatio morosa in ratione inferiori, ibi est consensus superioris rationis: & si non est ibi consensus in opus prauum, consentit tamen in delectationem prauam. Nam cum delectatio sit quid consequens opus: oportet, quod quale est opus, talis sit delectatio, vt potest haberi a Philos. Si ergo opus erit bonum, delectatio erit bona, si prauum, praua.

Aduertendum, quod ad hoc valet distinctio superius facta, quod rationi superiori dupliciter potest imputari malum, vel secundum se, vel secundum, quod habet compescere rationem inferiorem: ergo si delectatio sit morosa in inferiori ratione, & si non sit ibi consensus superioris rationis secundum se; erit tamen ibi consensus, prout negligit com¬ pescere rationem inferiorem, quod faciendo di¬ citur consentire. Nam & Ambros. super illo verbo: Non solum, qui faciunt, sed qui consentiunt ait: Consentis, si taces, cum possis arguere. ergo ratio superior consentit delectationi rationis inferioris ex hoc solum, si non compescit eam¬ cum possit compescere: quia plus est consentire non compescere, qui potest compescere, quam tacere, qui potest afguere. Aduertendum etiam quod delectatio morosa non dicitur peccatum mortale ratione temporis, vel ratione morae, sed ratione consensus, & electionis, vt tunc dicatur delectatio morosa, quia ratio consentit, & consentiendo eligit sic delectari.

RESP. AD 3RO. Ad primum dicendum, quod cum audimus aliqua de Sanctis, quod sic passi sunt, si gaudemus de his, sic passis, tanquam bene meritis, non solum non peccamus, sed meremur. sed si gaudemus de eis, sicut gaudebant tyranni, peccamus, & demeremur: & nulli dubium, quod hoc modo possumus mortaliter peccare, etiam si audimus de aliquo milite strenue bellante, si gaude mus de eo tanquam de defendente iustitiam, non solum non peccamus, sed meremur. Sed si gaude mus de eo tanquam de prosequente iustitiam, possumus mortaliter peccare.

Ad secundum dicendum, quod praecepta Deinon solum ordinant hominem ad Deum, sed etiam ad prosimum, etiam ante legis dationem, vbi fuerunt data praecepta Dei, homo tenebatur dilige¬ re Deum, & proximum. Et, vt ferebatur in Deum, pertinebat hoc ad rationem superiorem, vt in proximum ad inferiorem. Et nunc etiam mandata Dei, licet sub hac ratione, vt sunt Dei, quae est quid ae¬ ternum, videatur ad rationem superiorem pertinere, tamenm sub hac ratione, vt terminatur ad proximum, qui est quid temporale, pertinent ad rationem inferiorem. Vel possumus dicere non esse inconueniens vnum, & idem alio, & alio modo ad aliam, & aliam rationem pertinere. Vel pos¬ sumus tertio respondere, quod sicut in sensualitate potest esse virtus, & vitium, vt regitur a ratione in¬ feriori: sic esse potest meritum, & demeritum, & peccatum mortale in ratione, vt. regitur a ratione superiori, cuius est percipere mandata Dei.

Ad tertium dicendum, quod delectatio morosa potest esse peccatum mortale non ratione morae secund im se, quae est quaedam circunstantia, sed ratione consensus, & electionis, quae dait spem¬ peccati: Nam si quis ex impetu delectetur, non peccabit mortaliter: sed si consentiat, & eligat sic delectari, si illud opus est mortale, mortaliter peccabit. Quamuis autem in hoc aliqui contradicant Magistro; tamen tutior est opinio Magistri, cum¬ non solum consentire in opus, quod est peccatum mortale, sed etiam consentire in ipsam delectatio nem sine opere per consensum, & electionem, quod vocat Magister delectationem morosam, est peccatum mortale, & etiam contra mandata Dei, & reducitur ad illud mandatum: Non concupisces, iuxta illud Apostoli: Nesciebam, quod concupiscentia esset peccatum, nisi lex diceret: Non concupisces.

ARTIC. III. An omne peccatum a sensualitati ortum habeat. Conclusio est naegatiua.

Riat. 433qdlima niaa: 4a..

AD TERTIVM sic proceditur videtur, quod non possit esse pecca¬ tum in ratione, quod non oriatur ex sensualitate, quia super illo¬ verbo: Altaria tua Domine vir¬ tutum, dicit Olo. quod non potest alis¬ qua mala suasio oriri in te, nisi carnis tuae primo¬ desiderium commouerit: ergo nullum pecca¬ tum erit in ratione, nisi oriatur ex carne, id est, ex¬ sensualitate.

Praeterea Apost. ad oalatas, narrando opa carnis, narrat ea, ad quae possunt reduci omnia peccata: ergo omnia peccata oriuntur ex carne, & per consequens ex sensualitate.

Praeterea super illo verbo ad Romanos Nam concupiscentiam nesciebam, &c. dicit Glo. bona est¬ les, quae cum concupiscentiam prohibet, omni¬ mala prohibet; sed concupiscentia, cum sit passio, habet esse in sensualitate: ergo &c.

Praeterea aut homo viuit secundum superiora aut secundum inferiora: si viuat secundum superiora, non videtur peccare: peccabit ergo, si viuar secundum inferiora: sed inferiora ascendunt ad rationem per carnem ex sensualitate: ergo &c.

IN CONTRARIVM est August. de Ciui¬ Dei lib. 4. vbi ait: Qui putant omnia animae mala¬ ex corpore accidisse, in errore sunt.

Praeterea idem Aug. eo. lib. c. 3. ait: Non omnia vitae vitia tribuenda sunt carni, ne ab his omnibus purgemus Diabolum, qui non habet car¬ nem. Et ad Galatas Olo. in eandem sententiam incidit.

RESOLVTIO. Si ex passione peccamus, nullum est in ratione peccatum, quod a sensuatitate ortum non trahat: contra vgro exr esectione, siue quantum ad peccata spiritualia, siute quentum ad carnalia. qui ali¬ ter sentiunt, illi quidem caecutiunt.

RESPONDEO dicendum, nuli dubun es¬ se aliqua esse peccata spiritualia, aliqua carnalia. Peccata autem spiritualia omnia non solum non a carne, sed nec etiam a Diabolo sumunt ortum. Non a carne, vt patet per August. in locis praeassi gnatis. sed si omnia peccata, & maxime spiritualia essent a carne, purgaremus Diabolum a peccato, qui non habet carnem. Nec etiam sunt a Dia¬ bolo omnia talia peccata. Vnde August. in lib. de¬ Eccles. dogm. ait: Non omnes malae cogitationes nostrae semper Diaboli instigatione excitantur sed aliquoties ex nostri arbitrii motu emergunt: sed licet sit sic de spiritual bus peccatis, dubium est de carnalibus, vtrum omnia sint ex carne, vel¬ priantur a carne. Cum ergo ommisso peccato per¬ ignorantiam, aliquis possit peccare ex passione, vel ex d. lectatione; non est dubium, quod si pecca¬ mus ex passione, quod peccata illa oriuntur ex carne, & ex sensualirate. Cum enim sensualitas mouctur ad illicita, semper est ibi peccatum, saltem veniale. Fuerunt tamen aliqui dicentes, quod in sensualitate potest esse peccatum, & vitium: sed non culpa, nisi¬ hoc procedat a voluntate. Assentiunt ergo Aug. aquod nonnullum vitium est, cum caro concupiscit ad¬ uersus spiritum, & spiritus aduersus carnem. sed illud vitium, vel peccatum, nisi a voluntate, vel ratione non procedat, non habebit rationem culpae. sed tutius est dicere, quod licet primi motus natura¬ les nullam habeant rationem culpae, qui motus sunt primo primi: motus tamen secundo primi, qui sunt sensualitatis, sequentes imaginationem nostram, non habent rationem culpae, iuxta illud Apostoli: Video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, & ca¬ puunntem mne sulege peccati :ergo intalibus labet esse peccatum.

Sed dites: In talibus habet esse peccatum, cum¬ sint quid inordinatum: sed non habet ibi esse cut¬ pa, si non procedunt a voluntate, ex qua sumitur ratio culpae. Nam in ipsis rebus naturalibus habet esse peccatum, cum generant monstra: tamen non est in eis ratio culpae, sed quod primi motus sensualitatis sunt culpabiles, patet per Apo¬ stolum, qui cum prius dixisset, quod videbat aliam legem, & c. postea immediate subdit: Infelix ego¬ homo, quis me liberabit de corpore mortis huius: Cratia Dei. ergo cum gratia opponatur culpae, & habeat expellere cuipam, tales motus ita sunt peccatum, quod etiam sunt culpa. De eo vero, quod dicunt, quod nihil habet rationem culpae, nisi¬ quatenus est a voluntate volitum, vel a ratione imperatum; Dici debet verum esse, quantum est de¬ culpa perfecta. propter quod tales motus, inquam¬ tum habent rationem culpae imperfectae, & inquan¬ tum sunt peccatum veniale, non oportet, quod procedant a ratione, immo possunt praecedere rationem.

Et si quaeratur: vtrum aliquo modo hoc imputetur rationi: dicitur, quod quia potest impedire hunc, vel illum, & quemlibet in se impedire potest, vt ex hoc aliquo modo imputetur rationi, non obstante, quod ratio omnis huius motus impedire non potest. Et quia leuissima est culpa in talibus, & resistendo eis est magnum meritum, si volumus legitime certare, debemus gaudere, si in tentationes varias incidamus. Omne ergo peccatum est voluntarium, & si est peccatum perfectum, est voluntarium simpliciter: sed si est imperfectum, non oportet, quod sit voluntarium simpliciter, sed sufficit, quod sit voluntarium secundum quid, inquantum voluntas non impediuit, quod potuit impedire.

Ad quaestionem autem, cum quaeritur: vtrum possit esse peccatum in ratione, quod non oriatur ex sensualitate, vt iam tetigimus, ommisso peccato per ignorantiam, non contigit peccare, nisi dupli¬ citer: ex passione, & ex electione. Si ergo pecca¬ mus ex passione, cum passionos, proprie loquendo, non habeant esse, nisi in parte sensitiua, nullum tale peccatum erit in ratione, quod non oriatur ex sensualitate. Sed si peccamus ex electione, non oportet, non solum quantum ad peccata spiritualia, sed nec etiam quantum ad carnalia, quod quodl ber tale oriatur ex sensualitate. Nam sicut non om¬ nesmalae cogitationes nostrae sunt ex instigatio ne Diaboli, quia possunt esse exmotu nostri arbitrii, vt patuit per Aug. Ita non oportet, quod omnia, quae cogitamus de carnalibus motibus, oriatur a carne, quia possunt oriri ex motu nostri ar¬ bitrij. Videmus enim aliquos non stimulatos a carne ex motu sui arbitrii facere experimenta, & sumere aliqua cibaria calida, vt in eis moueatur caro. Tales enim non solum non bellant contra¬ carnem, immo displicet eis, quod non insurgit in ei¬ caro. Dicere ergo talia peccata ortum habere a scnsualitate, vcla carnenec apparentammec ea¬ stentiam habet.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum secundum Aug. 14. de Ciui. nomine carnis pote¬ intelligi totus homo. Nam cum dicitur: Ex ot¬ ribus legis non iustificabitur omnis caro. Idem¬ est, ac sidicat: Non iustificabitur omnis homo Et in cod. cap. vult, quod peccata spiritualia, & carnalia sunt opera carnis, quia sunt opera hominis Totestergo &xvponi verbum qilo. qibiqro sumatur pro homine,

Et per hoc patet solutio ad secundum. Nam¬ Augustinus eodem lib. & cap. exponens opera carnis, quae narrat Apostolus, vult, quod ibi caro stet pro homine. omnia ergo illa sunt opera carnis, quia sunt opera hominis. Inter illa tamen opera, vt ait Augustinus, narrantur tam¬ peccata carnalia, quam spiritualia. Dicuntur tamen omnia esse opera camis; quia sunt omnia opera hominis, cum contingat, liominem pecer¬ re vtroque genere peccatorum.

Ad tertium dicendum quod nominp concupiscentiae potest intelligi omne desiderium. Cum¬ ergo nullum sit malum, quod ex aliquo desiderio non oriatur: quia desiderare non solum com¬ petit appetitui sensitiuo, sed etiam intellectiuo, lex prohibendo concupsscentiami est mala desideria, prohibet omnia mala.

Ad quartum dicendum, quod peccatum non distinguitur per cogitare de superioribus, vel de inferioribus: sed per cegitare, & viuere ratione, & non ratione. Et quia cogitando de superioribus, & inferioribus, possu¬ us hoc agere ratione Snon rtione: ideo &c.

ARTIC. IIII. An in ratione superiori possit quod veniale peccatum, Conclusio est affirmatiua. pnra eq manta, g4o. Rt. sqt 4. 44q1art3. Etd. verit q. 15. art. 3. D. Bon. d. 34. p. 2. art. 1. q.3

AD QVARTVM sic proceditur: videtur, quod in ratione superiori non possit esse peccatum veniale. Nam haec videtur esse differentia inter rationem superiorem, & inferiorem: quia ratio superior¬ semper videtur ferri deliberate, sed non inferior¬ Cum ergo ferri deliberate in malum sit peccatum mortale, in ratione superiori non poterit esse, vt videtur, peccatum veniale, sed semper mortale.

Praeterea supra dicebatur, quod Adam habebat rationem superiorem coniunctam Deo, non po¬ terat peccare venialiter. Cuius causa tota videtur esse, quia in ratione superiori non potest esse peccatum veniale: quia si posset inesse, vt videtur, potuisset Adam peccare venialiter.

Praeterea non est aliud peccatum mortale, nisi¬ obliquare se a rebus diuinis. Cum ergo ratio su¬ perior habeat intendere circa diuina, non poterat peccare, nisi obliquando se a diuinis, sed hoc est mortale peccatum: ergo &c.

Praeterea pnccata venialia videntur esse ex car¬ ne: Ratio ergo superior, quae est maxime remota a carne, vt vite, non poterit peccare venialiter.

IN CONTRARIVM est: quia non est maius peccatum consentire in actum, quam sit ipse actus. sed aliqui actus de se sunt peccata venialia¬ ergo si ratio superior consentiat in illos actus, non peccabit mortaliter, sed venialiter.

Praeterea subiti motus, & inde liberati non solum possunt esse in ratione inferiori, sed superiori, cum tales motus sint peccatum veniale: ergo &c.

RESOLVTIO. Pectatum veniale in ratione esse non potest, si de veniali in genere, & ex se loquamur: sed ratio¬ ne subiecti non item.

RESPONDEO dicendum, quod peccatum veniale potest esse dupliciter, vel de se, & per se: vel¬ non de se, & per se: sed per accidens, & ratione subiecti. Illud enim peccatum est de se veniale, quod secundum suum genus est veniale. Et illud per se est veniale, quod non ratione subiecti, sed ratione sui est tale. Sed illud est veniale non per¬ se, nec de se, sed per accidens, quando ratione subiecti, non ratione sui est tale: vt puta, si aliquis su¬ bito cogitaret aliquid pertinens ad infidelitatem, licet talis motus esset superioris rationis, quae ver¬ satur in his, quae sunt circa Deum;: tamen ex hoc non peccaret mortaliter. Infidlelita, ergo per sc & de se est peccatum mortale: sed per accidens & ratione subiecti, vt quia potentia, cui competit talis motus, indeliberate mouetur, potest esse peccatum veniale.

Cum ergo quaeritur, vtrum in ratione superiori¬ possit essce peccatum veniale: aut loqueris de eo quod est veniale ex genere; sic in ratione superiori potest esse peccatum veniale, quia potest ratio¬ superior consentire, vt dicatur verbum ociosum & hoc faciendo non peccabit mortaliter: immo quia ad rationem superiorem spectat mouere men¬ bra, & potentias ad suos actus, non poterimus mouere labia, & linguam ad proferendum verbum ociosum deliberate, nisi per consensum rationi: superioris. Dato ergo, quod ex deliberatione rationis superioris consentiatur in hoc, non erit propter hoc peccatum mortale. Sed si loquamur de peccato veniali non ex genere, sed ex ratione subiecti, vt quia potentia indeliberate mouetur ad aliquem actum; sic distinguimus de motu rationis superioris: quia aut mouetur ex se, aut mouetur consentiendo rationi inferiori. Nam ille modus peccandi, qui habetur in littera, & traditur ab Aug. in lib. de Trin. quod in peccato sensualitas se habet, vt serpens: ratio inferior, vt mulier: superior, vt vir; non oportet, quod semper illa tria concurrant ad quodlibet peccatum: quia, vt patuit per¬ Aug. non debemus sic carni, vel sensualitati attribuere mala, vel peccata, quod Diabolus peccare non possit, qui caret carne. Potest ergo in ratione esse Peccatum sine sensualitate, vel absque eo, quod oriatur ex sensualitate, vt in praecedenti quaest. dicebatur. Et sicut potest in ratione inferiori esse peccatum sine sensualitate: sic potest in ratione superiori es¬ se peccatum absque inferiori: quia potest superior de se moueri in his, quae sunt ad Deum, & in his, quae spectant ad tabulam primam, vt puta ad adorandum idola, vel ad periurandum, vcl ad non sanctificandum sabbata. Si ergo de se moueatur ratio superior ad talia non recte; vel erit ille motus plenus, & deliberatus, & cum completo consensu¬ sactus, & tunc erit mortale: vel erit incompletus, & indeliberatus, & subitus sine electione, & tunc erit peccatum veniale. propter quod in rationo superiori, etiam hoc modo potest esse peccatum veniale. Sed si moucatur ratio superior a ratione inferiori, vt puta, quia ratio inferior delectatur in aliquibus illecebris, & suadet rationi superiori, quod consentiat, talis consensus non videtur posse esso sine deliberatione. Ratio enim superior ex hoc habet regulare inferiorem, vt consulit aeterna, & vt mouet membra, & potentias ad suos actus, quae¬ sine deliberatione, & sine electione fieri non pos¬ sunt. Propter quod Magister in littera delectatio nem morosam posuit peccatum mortale: quia non potest hoc esse sine consensu rationis, quae & si non consentiat in opus, consentit tamen in delectationem. Cum ergo voluntas eligat, & eligendo consentiat, non poterit ratio superior consentire inferiori sine electione, siue sit illa electio: quia eligit non refrenare inferiorem: siue sit, quia assentit illi¬ delectationi, & delectatur in his, in quibus delectatur inferior. Nam cogitando de his, a quibus possumus defecti, & delectari inalijs, videtur, quod ratio superior hoc. modo in his, quae sunt de se peccatum mortale, vel in delectationem talis operis erit peccatum mortale. Vnus enim, & idem homo est, qui per rationem inferiorem delectatur, & deliberando per superiorem rationem consentit, vel delectationi tantum, vel delectationi, & ope¬ ri, quod si opus est peccatum mortale, solus consensus in delectationem erit peccatum mortale.

RESI. AD ARO. Ad primum dicendum, quod cum ratio superior dicatur semper ferri deliberate; non est intelligendum, vt patet de proprio motu: quia hoc modo potest moueri subito, & indeliberate, sed vt consentiat rationi inferiori, quia hoc non fit subito: quia in hoc motu primo¬ delectatur ratio inferior, & suadet superiori, sicut mulier suasit viro, si consentiat ratio superior, quae se habet vt vir, hoc non erit sine deliberatione, & electione. Non potest enim quis delectari, & aduertere delectationem, & consentire in ea sine deliberatione. Si enim quis subito delectatur, & non aduerteret de delectatione, non di¬ ceretur consentire in ea. Si autem animaduertat, & consentiat, patet, quod cum deliberatione, & electione hoc faciat. Si ergo opus illud est peccatum mortale, consensus in delectationem eius, quod non fiet sine ratione, semper erit peccatum mortale.

Ad secundum dicendum, quod Adam non potuit peccare venialiter, non solum propter adhaesio¬ nem rationis superioris cum Deo: sed quia habe¬ bat originalem iustitiam, per quam omnia inferiora erant subiecta superioribus, vt nihil insurgeret in eo, nisi secundum dictamen rationis.. propter quod prius dictabat ratio talem motum fien¬ dum esse, quuam fieret. Quandiu ergo sic se habc¬ bat, nec venialiter, nec mortaliter peccabat: non poterat ergo peccare, nisi prius perderet illam originalem iustitiam, quam perdere non poterat si¬ ne peccato mortali, & auertendo se a Deo. peccatum enim veniale, etsi est aliqualis conuersio ad bonum commutabile, non est ibi auersio a bono incommutabili, quia non perdit per hoc homo charitatem, per quam coniungitur incommutabili bono. Et quia non poterat Adam peccare, nisi prius se auerteret a Deo, & perderet originalem iustitiam: ideo primum peccatum suum non potuit esse veniale. sed non est sic in nobis, quia cum non habeamus originalem iustitiam, possumus prius peccare venialiter absque eo, quod peccemus mortaliter,

Ad tertium dicondum, quod peccatum est auersio ab incommutabili bono, & obliquatio a Deo si habeat plenam rationem peccati: sed peccatum veniale, quia non habet plenam rationem peccati, dicitur conuertere aliqualiter ad commutabile¬ sed non auertere ab incommuta bili. & dicitur es¬ se praeter finem, sed non contra finem.

Ad quartum dicendum, quod peccata venia¬ lia sunt ex carne pro tanto: quia propter corruptionem carnis traducitur peccatum originale, & nascimur sine originali iustitia, qua priuati, polluinus peccare niortaliter, & veniallter, & qua induti essemus similes Adae & non possemus peccare venialiter, nisi prius peccaremus morta¬ liter. Cum non omnia peccata, vel mortalia, vel¬ venialia sint a carne, quod non possit esse pecca¬ tum veniale, vel mortale in ratione tam superiori, quam inferiori: nisi oriatur & came, vt estpet ante habita manifestum.

ARTIC. V. An peccatum veniale fieri¬ sit mortale. Conclusio ob varios sensus est problematica. pruons. futdint, 3auat, atdumos

AD QVINTVM sic proceditur: videtur, quod peccatum veniale pos¬ sit fieri mortale, saltem per multiplicationem: quia omne fini¬ tum proportionale est cuilibet finito. sed in omni peccato est quaedam complacentia, & illa complacentia est finita, siue sit peccatum veniale, siue mortale. Nam¬ conuersio ad commutabile bonum, vnde sumitur complacentia, est finita: Toties ergo poterit fieri complacentia peccati venialis, quod aequabitur complacentiae peccati mortalis.

Praeterea delectatio rationis inferioris ante consensum rationis superioris est peccatum veniale, post consensum est mortale: ergo &c.

Praeterea vnus motus continuus, vt puta vna¬ delectatio continuata in prima sui parte potest es¬ se sine contemptu Dei, & tunc erit veniale: postea in alia sui parte potest esse in contemptu Dei, & erit mortale: ergo veniale erit mortale.

Praeterea peccatum veniale videtur esse quaedam di spositio ad mortale. Habet ergo se mortale, & veniale, sicut dispositio ad habitum. sed ipsa dispositio fit habitus: ergo veniale potest fieri mortale.

Praeterea mortale potest sieri veniale, quia illud, quod est mortale de se, per conformationem fit veniale: ergo & e conuerso, veniale potest fieri mortale.

IN CONTRARIVM est: quia quae distant in infinitum, vnum non potest in aliud transmutari. sed veniale, quod obligat ad poenam temporalem, distat in infinitum a mortali, quod obligat ad poenam aeternam: ergo &c.

Praeterea iteratio actus non diuerficat speciem, sed veniale, & mortale non solum sunt diuersae spe¬ cies, sed sunt diuersa genera peccatorum: ergo &c.

RESOLVTIO. Peccatum veniale ex genere per complacentiam sieri potest mortale: idemquae actus mortalis, & veniatis qse potest materiatiter: formaliter not item. Idemi insiper actis in genere mortalis, & venialis dici vadet, sed non ingenere moris. RESPONbro dicendum, quod peccatum veniale fieri mortale dicunt quidam posse fieri per iterationem actus, & hoc uidetur tangere Magister in littera, quia quoddam est peccatum mortale si fiat semel, quoddam si frequenter. Et exponit se. Quia quaedam etiam semel facta damnant, quaedam non, nisi si frequenter.

Sed hoc stare non potest, quia peccatum veniale non tollit charitatem. Si enim aliquis homo fecisset omnia peccata uenialia, quae sunt facta ab Adam vsque nunc; propter hoc non perderet charitatem, quia charitas est illa uestis nuptialis, in qua quicunque inuenietur, intromittetur ad illas nuptias aeternas. Nam ut Aug uult in

15. de Trin Charitas est illud donum, quod diuidit inter filios perditionis aeternae, & filios regni aeterni. Multiplicatio ergo uenialium, quae non tollit charitatem, non aequabitur peccato morta li, quod tollit charitatem. Verum quia huic dicto videtur Magister assentire, in litteralibus quaestionibus patebit, quomodo possit hoc habere veritatem.

Ad quaestionem ergo propositam responderi potest per uarias distinctiones, ut sit una distinctio, quod id, quod est ueniale &x genere, potest fieri mortale per complacentiam. Vel potest dici, quod idem actus materialiter potest esse peccatum ueniale, & mortale, sed non idem formaliter.

Potest etiam & tertio dici, quod idem actus in genere naturae potest esse ueniale, & mortale. sed non idem in genere moris.

Potest etiam quarto dici, quod idem actus rationem praeueniens potest esse peccatum venia¬ le: a ratione imperatus potest esse mortale.

Propter primum sciendum non esse inconueniens ueniale ex genere: fieri mortale ex complacentia. Vt puta uerbum ociosum, quod est veniale &x genere, ex complacentia posset esse mortale, quia tantum posset quis sibi complacere in verbis ociosis, quod poneret ibi rationem finis, quod faciendo peccaret mortaliter. Nam lignum vetitum de se non erat malum, sed tamen, ut prohibitum a Deo erat malum, & peccauerunt mortaliter edentes de illo ligno. Si ergo bonum potest fieri malum per prohibitionem, pecca¬ tum veniale potest fieri mortale per prohibitio nem. qui ergo tantum complaceret sibi in verbo ocioso, quod etiam si Deus prohiberet, ipse nullo modo dimitteret; quod esset veniale simpliciter, & ex genere, fieret mortale ex com¬ placentia. Propter quod potest habere veritatem id dictum, quod non est aliquod venia¬ le, quod non fiat mortale: dum placet uerum est, si placet placentia finis.

Propter secundam distinctionem est sciendum, quod sicut aliquando quis potest esse in druerso loco materialiter non formaliter, sic idem actus potest esse peccatum ueniale, & mortale materialiter, non formaliter.

Vel secundum tertiam distinctionem ille leidem actus in genere naturae, non idem in Eenere moris. Si quis enim esset in aliquo lo¬ co, & veniret ventus, & tolleret totum ae¬ rem, qui est circa ipsum, diceretur: ille est in eodem loco formaliter, quia haberet eundem ordinem ad vniuersum. Sed non esset in eo dem loco materialiter, quia non esset in eo dem aere. Sic nauis in eodem flumine ligata ad stipitem semper est in alio, & alio loco materialiter, quia semper habet aliam, & aliam aquam sub se. sed semper est in eodem loco¬ formaliter, quia semper habet eundem ordinem ad totum fluuium.

Et ex hoc potest patere intellectus illius verbi¬ Philosophi, quod totus fluuius habet magis rationem loci, quam pars fluuil. Potest autem es¬ se, & econuerso, quod aliquid sit in eodem loco materialiter non formaliter, ut si vas ple¬ num uino portaretur ad alium locum, esset illud uinum in eodem loco materialiter, quia es¬ set in eadem superficie uasis, sed non esset in eo¬ dem loco formaliter, quia non haberet eundem ordinem ad uniuersum. Et si quae retur de¬ il la superficie uasis: Vtrum sit in eodem gene re: respondetur, quod esset in eodem genere ut, genus refertur ad quantitatem continuam, sed non esset in eodem genere, vt genus refertur ad locum, uel ad unitatem loci. Nam alia est unitas superficiei, vt est quantitas una, & vt est locus unus. quantitas enim continua haber vnitatem, & continuitatem in se, ut superfi¬ cies habet in se lineam, quae continuat ipsam, sed locus habet unitatem a locato, quia vni locato debetur unus locus. Si ergo unum cor¬ pus esset partim in aqua, & partim in aere: licet superficies aeris. non faciat unam supersi¬ ciem cum superficie aquae in genere quantitatis continuae, ramen faceret unam super ficiem in genere loci. quia superficies aetis, cum superfi¬ cie aquae, prout continent unum locatum, non essent, nisi unus locus. Et ideo Philosophus in raedicamentis uolens distinguere vnitatem loci ab vnitate quantitatis continuae ait: Amplius autem praeter hec, tempus, & locus Magnitudo enim habet unitatem a se, continuitatem vero ab aliquo, quod est in ea, & est terminus eius. Tempus autem & locus habent unitatem ab alio, ut tempus habet vnitatem a motu, & locus a locato. tempus ni de se est quantitas discreta, quia est numerus, & si habet unitatem, habet eam ab alio, videlicet a motu coelesti, qui est unus, & continuus.

Possumus autem hoc adaptare ad propositum, ut dicamus, quod sicut potest esse una, & ea¬ dem superficies in genere loci, & non in gene¬ re quantitatis continuae, sicut superficies aquae, & aeris possunt facere unam superficiem in genere loci, sed non in genere quantitatis continue: & sicut eadem superfcies potest es¬ se idem locus materialiter, sed non formali¬ ter, sic actus idem in genere naturae potest esse, hoc uel illud, sed non idem in genere moris. Verbum enim ociosum, ut est peccatum ueniale, vel mortale, potest esse idem actus in genere naturae, sed non in genere moris: & si¬ &s erit idem in genere moris. hoc erit materia¬ liter non formaliter. Nam naturalia sumunt speciem ex forma: moralia ex fine. Verbum autem ociosum, vt est peccatum veniale, & mortale, potest esse idem in genere naturae, quia potest forma¬ ri. per eadem labia, & per eandem linguam, sed non erit idem in genere moris, vbi sumitur spe¬ cies ex fine, quia quam diu est veniale, non ponetur ibi finis. Sed si fiat mortale ponetur ibi finis, & diligetur dilectione finis quia veniale non fit mortale, nisi ponatur ibi complacentia finis. Pro¬ sequutis tribus distinctionibus, quomodo idem actus potest esse veniale peccatum, si non sit ibi¬ complacentia finis: & mortale, si sit ibi talis com¬ placentia: vel idem actus potest esse hoc, & illud materialiter, non formaliter: vel idem actus in genere naturae, non in genere moris.

Volumus prosequi distinctionem quartam, quomodo idem actus ratio nem praeueniens potest esse veniale a ratione imperatus potest esse mortale. Nam motus sensualitatis, vt rationem praeue¬ nit, potest esse veniale. Sed vt a ratione imperatus: potest esse mortale. Nam eadem delectatio de ope¬ re mortali ex impetu facta, & rationem prteueniens erit veniale. Si tamen ei rote consentiat, vel eam imperet, erit mortale. Sed dicunt aliqui, quod non est idem actus hic, & ille, quia consensus adueniens facit ipsum mortale. Sed non oportet, quod omnis actus, qui est peccatum mortale, sit a ratione, vel a voluntate elicitus, sed sufficit, quod hoc modo sit imperatus: Homicidium est peccatum mortale, & huiusmodi actus non est a uoluntate elicitus, sed sufficit ad hoc, quod sit peccatum mortale, quod sit a voluntate imperatus. Semper tamen recurrem dum est ad distinctionem illam: quod idem actus in genere naturae potest esse peccatum veniale, & mortale, sed non in genere moris. Si quis enim cognoscat non suam, & postea accipiens eam in vxorem cognoscat, vt suam: erit idem actus in genere naturae, non in genere moris. Cognoscendo enim eandem mulierem non suam, peccat mortaliter, & cognoscendo eam suam, potest pecca¬ re venialiter.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod complacentia, quae facit peccatum mortale, est quasi infinita, quia est complacentia finis, & finis secundum Philosophum est diligibilis in inf¬ nitum. & si complacentia, vt est quid naturale, potest habere commensurationem aliquam hic, & ibi, vt est quid morale, non recipiet commensura tionem. quia omnia, quae sunt ad finem, no aequantur fini. Et per hoc patet solutio ad secundum, quia vna delectatio, ut est rationem preueniens, vel ut praecedit consensum rationis superioris: & vt sequitur, non est una tantum saltem in gene remoris. Et per hoc patet solutio ad tertium. Nam si vnus motus in vna sui parte est peccatum veniale, in alia mortale; Dicemus, quod ille motus, &siestunus in genere naturae: non potest esse vnus in genere moris.

Ad quartum dicendum, quo[ dispositio ad peccatummortale non sit peccatum mortale, si¬ cut dispositio ad formam substantialem. non fit forma substantialis. disponitur enim materia ad formam substantialem per accidentalem, sed num quam forma accidentalis fit substantialis. Sic in proposito: quia peccatum mortale est complacentia finis, si aliquis disponit ad talem compla¬ centiam, non erit idem actus cum huiusmodi conplacentia. Et dato, quod posset esse idem actus secundum speciem in genere naturae, non erit idem in genere moris, cum moralia sumant speciem ex¬ fine. Ponere enim ibi finem, quod spectat ad peccatum mortale: & non ponere, quod potest spectare ad ueniale, non possunt esse idem secundum genus moris: conuenit tamen aliquando, quod aliquis ordinet vnum peccatum mortale ad illud. vt aliquis committit furtum, ut habendo pecuniam possit moechari. tamen a fine fiet denominatio quia secundum Philosophum, qui furatur t vt maechetur, non est fur, sed maechus.

Ad quintum dicendum, quod mortale fit ueniale per confessionem, non accipitur ibi venia le, ut hic de ueniali loquimur, quia loquimur de veniali ex genere. sed peccatum mortale per confessionem fit ueniale non ex genere, sed ex euen¬ tu. quia confessio adueniens facit ipsum ueniale, quia facit, quod puniatur poena temporali, quod sine confessione fuisset punitum poena aeterna.

Dubitatio I. Litteralis.

SVPER litteram dubitatur: Primo su¬ per illo uerbo, quod quaedam sunt. quae si semel fiant, damnant: quaedam vero non, nisi saepius. Videtur ergo. quod unum, & idem semel factum possit esse peccatum ueniale: pluries autem mortale. Sed hoc est falsum, ut supra probabatur, quia mortale, & veniale differunt in infinitum.

Dicendum, quod Magister hoc non recitat, tanquam opinionem propriam, sed tanquam alie¬ nam. vnde ait, quod hoc quibusdam placet: verum, quia multum uidetur Magister assentire huic opinioni, ideo possumus dicere, quod ueniale pluries reiteratum potest dici mortale¬ non per essentiam [quia nunquam idem actus in genere moris potest esse ueniale, & mortale, sed potest uenial e dici mortale per dispositionem: Quia ueniale potest d: spone¬ re ad mortale, & maxime si multoties rei¬ teretur. quia per reiterationem quodlibet peccatum ueniale disponit, ut homo sibi com¬ placeat in eo: & ex hoc disponit, ut sit ibi com¬ placentia finis, & ut sit ibi peccatum mortale.

Dubitatio II Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur: E ideo de talibus. Videtur ergo hoc velle Magister, quod de cogitatione, uel¬ de delectatione morosa, si non consentiatur in opus, est uenia petenda, & pectus percu¬ tiendum & dicendum: Dimittenobis debita nostra &c. sed talia fienda sunt pro peccato veniali; ergo morosa delectatio, si non consentiatur in opus: videtur peccatum veniale, cuius contrarium dixerat superius. Dicendum, quod morosa delectatio dicitur non ratione morae; sed ratione de¬ liberationis, vel ratione consensus. Quia de ratio ne inferiori delectationem habente morosam non videtur hoc posse fieri sine deliberato consensu¬ rationis superioris, & si non in opus, saltem in delectationem illam, quod a peccato mortali excusari non potest. Nam non solum pro veniali, sed etiam pro mortali debemus veniam petere, & pectus percutere, & dicere: Dimitte nobis debita nostra. Pro vtroque ergo peccato ista sunt fienda, aliter tamen, & aliter. Quia si constet nobis peccatum esse veniale: ista possunt suffi¬ cere sine confessione Sacerdotis: si sit mortale, vel probabiliter dubitemus, an sit mortale, non sufficiunt praemissa sine confessione Sacerdotis. Inducere tamen debemus nosipsos, & alios, vt omnia peccata confiteamur sacerdoti, etiam venialia, quamuis non sit absolute de necessitate salutis venialia confiteri, nisi in casu quando probabiliter dubitare pessemus illa esse mortalia, quia semper bonarum mentium est ibi culpam cognoscere, vbi culpa non est

Dubitatio TrI. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliqua de eo, quod in littera dicitur, quod ratio nostra deduci ad consensum non potest peccati, nisi &c. Sed contrarium est habitum supra, quod potest ratio in ferior peccare sine sensualitate, & ratio superior¬ sine rationeinferiori. Possumus enim peccare¬ etiam mortaliter cogitando de his, quae sunt Dei. quod pertinet ad rationem superiorem: absque¬ eo, quod cogitemus de istis temporalibus, quod pertinet ad rationem inferiorem. Et possumus peccare cogitando de his temporalibus, quod pertinet ad rationem inferiorem, quae se habet, vt mulier: absque eo, quod incitemur a senluali tate, quae se habet, ut serpens. Dicendum secundum quosdam, quod hoc intelligendum est in peccatis carnalibus: sed hoc non sufficit, quia in quibuscunque peccatis non semper incitamur, vel a Diabolo, vel a carne: sed etiam ad quodcunque genus peccati possumus moueri ex motu¬ nostri arbitrij, quod Augustinus plane dicit in de Eccl. dogma. de inuestigatione Diaboli, quod etiam ueritatem habet de stimulatione, vel suggestione carnis. Nam multi proprio motu mouentur ad peccata carnalia, non praecedente stimulatione, vel suggestione carnis.

Dicendum est ergo, quod uerba Magistri intelligenda sunt in peccatis, quae oriuntur ex motu sensualitatis, in quibus ratio non slecti¬ tur, nec deducltur sine motuillius partis, id est, sine motu sensualitatis, quae est apta, nata obtemPerare rationi.

Dubitatio IIII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod nomine sensualitatis sepe¬ intelligitur ratio inferior in Scriptura.

Sed contra: Non habetur, nec in veteri nec in nouo testamento, quod nomine sensualitatis importetur ratio: immo in Scriptura sancta non habetur in vsu hoc nomen, sensualitas.

Dicendum, quod Scriptura potest accipi¬ non solum pro Scriptura sacra, vel pro Canone Bibliae: sed etiam pro dictis Sanctorum, in quibus nomine sensualitatis potet ratio inferior desig nari.