Quaestio 2

ARTIC. I. An gratia sit idem, quod oirtus. Conclusio est negatiua.

Aegid Quol. 4. q. 1S.ubiquaerit, anuittus noraia stiuo luntate. D. Th. 1. 2. q. 110. art. 3. Et 2. Sent. d. 30. q. 1. art.4 Et de Vel. q. 2 7. art. 2. Alex. de Ales 3. pr. tract. de gratia 2ar. 4. D. Boni d. 37. art. q. 2. Sco. d. 27. q. 1. Th. arg.d. aG. 1Art. 2. Dur. d. 46. q. 1. Biel d. 26. q. 1. Capr. d. 46. 4. 4. Ant Andr. q. 37. q. 1.

AD primum sic proceditur: vtu, quod gratia sit idem, quod virtus. quia cum gratia sit accidens, opot tet, quod sit in genere qualitatiss Cum ergo qualitatis sint qua¬ tuor species non poterit esse in quarta specie, quae est forma, & circa aliquid constans figura: quia hoc non habet esse nisi in rebus corporalibus, cuiusmodi non est anima, in qua habet esse gratia. Nec poterit esse passio, uel passibilis qualitas: quia hoc habet esse in parte sensi¬ tiua. Nec potest esse naturalis potentia, uel impotentia, quia gratia non est aliquid concomitans naturam, sed supra naturam: propter quod naturalis potentia esse non potest. Si ergo erit in genere qualitatis: erit ibi, vt habitus: vel, ut dispositio. sed hoc pertinet ad uirtutem: quia virtus est quidam habitus: nam habitus, & dispositio non uidentur differre nisi per facile, & difficili mobile. si ergo gratia erit quidam habitus, erit quaedam uirtus.

Praeterea secundum Philosophum, Virtus est dispositio perfecti ad optimum. sed hoc potissime est gratia, quae perficit nos in ordine ad optimum, id est ad beatitudinem nostram, & ad ui¬ tam aeternam.

Praeterea diffinitur virtus, quod habentem perfi¬, cit, & opus suum bonum reddit. sed hoc po¬ tissime facit gratia, quae nos perficit, & opera no¬ stta bona reddit, quae sinc gratia bona, & meritoria esse non possunt.

Praeterea videtur, quod oratia saltem sit idem, quod charitas. quia gratia est forma virtutum, & charitas est forma virtutum quaelibet enim virtus recipit perfectionem formalem a charitate: sed vnius, & eiusdem rei non possunt esse diuersae perfectio¬ nes formales. Si ergo gratia, & charitas sunt per¬ sectiones formales cuiuslibet virtutis, oportet, quod sint vna, & eadem res.

Praeterea gratia facit animam gratam, charitas facit eam charam: sed idem est, certe nobis cha¬ rum, & gratum, ergo &c.

IN CONTRARIVM est: Quia omnis virtus est in aliqua potentia animae: Gratia autem est in ipsa essentia. sed cum essentia realiter differat a potentia, oportet gratiam a virtute realiter differre, cum habeat subiectum realiter diuersum a qua¬ libet virtute.

Praeterea Gratia dicitur esse forma charitatis, sed forma non est idem realiter cum eo, cuius est sorma, ergo &c.

RESOLVTIO. Gratia, & virtus realiter per essentiam differunt. Id quod perspicitur, quatenus ad suum subiectum: ad suum actum: ad opus: & ad meritum comparatur.

RESPONDEO dicendum, aliquos dixisse, quo gratia, & virtus sunt unum, & idem per essentiam, & secundum rem, & non differunt nisi secundum rationem. Nam ex hoc dicitur gratia, inquantum facit opus Deo gratum: dieter virtus, inquantum facit opus rectum, & ecuedum rationem regulatum. Nam hoc est virtus, vt dicitur Ethi. Habitus electiuus in miedio critate consistens, ut recta ratio iudicabit. sed haec positio stare non potest: quia tunc ab eodem fcumn rem haberet opus quod esset Deo gratum, & quod esset escuemduu rectam rationem factum. Cum ergo ex puris naturalibus possimus facere, quod recta ratio dictat, vt subuenire pauperi, aggredi inimicos Reipublicae, ex quibus actibus possunt gene¬ rari in nobis virtutes; rediret, vt conmmuniter ponitur, opinio Pelagii, quod sicut ex operibus nostris possumus adipisci virtutem, sic ex operibus nostris possemus acquirere gratiam, quod si sic esset, cum Apostolum, gratia non esset gratia. Iustitiae n. anostrae, quas possumus per opera nostra acquire re, sunt panni mulieris menstruatae in conspectu Dei. Ideo dixerunt alij, quod virtus, & grta rea¬ liter differunt: sed sunt idem per essentiam: quia ex eis resultat vnum, & idem, ut ex materia, & forma. Dicunt enim esse gratiam quandam lucem in anima, & uirtutes se habent ad gratiam sicut colores ad lucem. Sicut ergo lux est forma colorum, & fit unum, & idem ex luce, & colore, sic gratia est forma uirtutum, & sit vnum, & idem &x forma, & virtute. Sed ista positio, vt com¬ muniter ponitur, uel est cadem cum prima. & tunc imptobabitur sicut improbata est prima. vel si est alia a prima, stare non poterit. sed improbabitur aliter, quam improbata sit prima. Nam¬ cum dicunt, quod lux est forma colorum, aut loquuntur de luce, quae est in medio, in cuius vir¬ tute colores mouent uisum: quia color est motiuus uisus secundum actum lucidi, vt dicitur in 2. de anima, id est secundum medium lucidum vel secundum medium actum illuminatum. Vel loquuntur de luce, quae est hypostasis colorum, & quae est de compositione colorum. Nam ipsum, perspicuum pertinet ad naturam lucis. Color nia. est extremitas perspicui, id est perspicuitas extrema in corpore ipso terminato. Ipsa enim lux elementaris est de compositione colorum, & vt est in extremitate corporis terminati, est ipse¬ color. participant ergo colores aliquid de natu¬ ra lucis, & sunt ipsa Iux. sed non participant tantum de huiusmodi natura, quod possint per se immutare uisum, nisi superaddatur eis aliqua vlterior lux. si ergo hoc dicentes loquuntur de luce, quae realiter est ipse color, & quae est de com¬ positione coloris, haec positio non differt a prima. quia sicut est idem realiter talis lux cum co¬ lore: ita erit idem realiter uirtus & gratia, quod supra sufficienter est improbatum. Si uero acci. piatur lux non prout est de essentia coloris: sed prout illuminat medium, ut color possit moue¬ re uisum: sic ex luce, & colore non fit unum per¬ essentiam, ut dicit haec opinio, nec fit ex eis una essentia, sicut fit ex materia, & forma. Nam ex duobus in actu non potest fieri unum per essentiam. Cum ergo lux sit perfectio diaphani, ut hic de luce loquimur: & color sit perfectio cor¬ poris terminati. ex his duobus unum per essentiam fieri non potest. sic cumgratia dicat quid in actu, & uirtus dicat, quid in actu ex eis utium per essentiam fieri non potest. Dicemus ergo, quod gratia, & uirtus differunt realiter per essentiam. Quod quadrupliciter declarare possumus. Primo prout comparatur ad suum subiectum. Secundo prout comparatur ad suum actum. Tertio prout comparatur ad opus. Quarto pro¬ ut comparatur ad meritum. Propter primumi sciendum, quod, ut dicitur in Deuter. Dei perfecta sunt opera. sicut ergo Deus facit perfecta ope¬ ra naturalia, quia dedit rebus suas naturas, & ea¬ quae consequuntur ad naturam: quia fecit natu: ras rerum cum suis virtutibus, vt res non essent otiosae. Et si uolumus hoc adaptare ad animam, quod sicut Deus creauit animam perfectam: quia creauit essentiam animae cum omnibus suis potentiis: sic recreat eam perfecte perficiendo essentiam, & perficiendo potentias. Recreando enim Deus animam, perficit essentiam eius Gratia, & perficit potentias eius virtutibus, & maxime virtutibus diuinis, cuiusmodi est Fides, quae est in intellectu: Spes, quae est in irascibili: & Charitas, quae est in concupiscibili. Imago enim creationis, quae respicit essentiam animae, & tres virtutes, magis se renet ex parte cognitionis, ut supra¬ dicebatur, sed imapo recreationis, quae respici gratiam, & tres virtutes, magis se tenet exparte affectus. Ideo in imagine creationis ex parte as¬ fectiuae, non nominatur nisi unum quid, ut uoluntas. Ex parte cognitiuae nominantur duo: Memoria, & Intelligentia, quae non sunt duae potentiae: sed duae vires. Ipse enim intellectus pos¬ sibilis, quae est una potentia, habet duo officia. Vnum est: quia recipit species, & est locus spe¬ cierum & ex hoc dicitur memoria. Aliud offi¬ cium eius est: quia intelligit per illas species: & secundum hoc dicitur intelligentia: sed in imagine recreationis est econuerso: quia non nomi¬ natur ibi nisi una virtus ex parte cognitiuae, uide licet Fides, quae est in intellectu. Ex parte autem affectiuae nominantur duae virtutes, uidelicet Spes, quae est in irascibili, & Charitas, quae est in concupiscibili. Non, quod ex parte appeti¬ tuas intellectiui irascibilis, & concuniscibilie sint duae potentie. Nam sicut ex parte intellectus Me¬ moria, & Intelligentia non dicebant duas potentias, sed duas uires, quia una, & eadem potentia, quae est intellectus possibilis, est memoria, & intelligentia: sic ex parte appetitus intellectiui¬ irascibilis, & concupiscibilis non dicunt nisi u¬ nam, & eandem potentiam, quae est uoluntas, cum competant ei duo officia, uidelicet tendere in bonum secundum se, & ex hoc dicitur concupi¬ scibilis. Vel tendere in bonum sub ratione ardui, & ex hoc potest dici irascibilis. Redeamus ergo ad propositum, vt dicamus quod sicut in creando, ita in recreando Dei persecta sunt opera. sicut ergo in creando Deus creat essentiam, & suas potentias: ita in recreando Deus perficit essentiam animae per gratiam, & suas potentias per virtutes. Ad hoc ergo possunt referri verba Dio¬ nys. 2. cap. de Ecclesiastica Hier. quod anima illa solum operatur, & patitur, in quibus essen¬ tiata est. non pateretur ergo recipiendo virtutes infusas, Fidem, Spem, & Charitatem, nisi esset essentiata, id est perfecta in essentia per gratiam. Nec etiam operaretur per illas virtutes sic receptas, nisi esset sic perfecta essentialiter per gratiam. Sic ut ergo anima prius est essentiata naturaliter, & postea agit per suas potentias naturali¬ ter: sic prius est per virtutes illas tres superna¬ turales, quae perficiunt potentias, uel uires animae: Gratia ergo, & uirtus differunt realiter: quia habent subiecta naturaliter differentia. quia es¬ sentia animae, in qua est gratia, realiter differt a suis potentijs, uel a suis uiribus, in quibus habent esse virtutes. Possunt enim esse plures uirtutes realiter esse in eadem re, uel in eadem potentia realiter: quia Spes, & Charitas sunt in ipsa uoluntate: sed, quod eadem res possit esse in diuersis subiectis realiter, stare non potest. Gratia ergo, quae perficit essentiam, non est eadem res cum virtute, quae perficit potentiam. Secundum ergo¬ ponentes idem esse realiter essentiem animae cum suis potentijs: forte ista positio stare posset. Sed quia in primo nostro libro hoc credimus sufficienm ter ostendisse, essentiam animae realiter differentem a suis potentiis: ideo gratiam, & virtutem esse eandem rem, sustineri non potest.

Secunda via ad hoc idem sumitur ex parte actus nam actus gratiae est ipsum esse spirituale: ideo perficit essentiam, a qua est esse naturale: anima ergo est uita corporis: quia dat corpori esse naturale: Gratia est uita animae, quia dat animae, esse supernaturale. Et si obiiciatur contra, per Augustinum 3. Conses. Deus est utta animae, sicut anima est uita corporis; Dicemus vtrunque verum esse. nam Deus est uita animae effectiue infundendo animae gratiam. & gratia est uita animae formaliter: quia per eam formali¬ ter viuit anima, & habet per eam spirituale es¬ se, vt supra probauimus per Apostolum dicentem: Oratia Dei sum id, quod sum. Sed actus virtutis est operari: sicut ergo differt esse ab operari, sic suo modo differt gratia a virtute. Sed forte dices, quod etiam a uirtute est esse: quia virtus habentem perficit, dando sibi aliquod esse, & opus suum bonum reddit inclinando ipsum ad bonam ope¬ rationem. Ad quod potest faciliter responderi, quod nos loquimur de esse primo supernaturali. quia sicut essentia animae dat corpori primum esse naturale: ita gratia, quae perficit essentiam ani¬ me, dat animae primum esse supernaturale. virtutes ergo, quae perficiunt potentias, & si dant illis po¬ rentijs aliquod esse, non dant eis primum spirituale esse. quia hoc dat gratia animae, non uirtutes.

Tertia via ad hoc idem sumitur ex ipsa operatione. Nam bonum opus est ab utraque: a gratia, & a virtute. Sicut ergo anima dicitur primum sentiens, & potentia sensitiua dicitur immediate sentiens, quia anima sentit mediante potentia sensi¬ tiua: sic gratia potest dici primum operans, & virtus potest dici immediate operans: quia gratia est operans bonum opus meritorium mediante virtute. & quia primum operans immediate operans, ut ad propositum spectat, realiter diffe. runt. gratia & virtus, ut ad propositum spectat, realiter differunt.

Quarta via ad hoc idem potest sumi ex ipso me¬ rito. Nam una, & eadem gratia est, quae reddit animam gratam, & opera eius grata: sed primo animam, & postea opera. Ad quod comuniter adaptatur, quod dicitur: Respexit Deus ad Abel, & ad munera eius opera ergo nostra, uel opera animae nostrae bona, sunt quaedam munera, quae homo uel anima eius offert Deo. sicut ergo Deus prius respexit Abel, & postea eius munera: sic Deus prius respexit ad animam, & habet eam¬ gratam per gratiam, postea respicit ad munera, id est ad opera eius, & habet ea grata per uirtutes, ut innituntur gratie quia si remanent aliquae uirtutes in anima sine gratia, opera illarum vir¬ tutum sic se habentium, Deus non habet grata. Nam sicut omne, quod est album, habet hoces¬ se per albedinem: sic omne, quod est gratum, habet hoc esse per gratiam.

Ex hoc autem apparere potest illud Augusti., in de praedestinatione Sanctorum, quod gratia praeuenit charitatem: quia opus charitatis est principaliter gratum per gratiam. Nam licet charitas non possit esse informis, quia non potest esse sine gratia, vt ex hoc dicatur charitas esse illud donum, quod diuidit inter filios regni aeterni, & filios perditionis aeternae, sed vt ait Aug. de Trin. Si enim posset esse charitas sine gratia, non diceretur esse tale donum. Est ergo charitas sic diuidens filios regni a filijs perditionis, ut innititur gratiae, sine qua esse non potest. Ex hocetiam apparere potest, quomodo veritatem habet, quod gratia est forma charitatis, non forma quod ex gratia, & charitate fiat vna essentia, vel vnum per essentiam vt dicebat secunda opinio superius improbata. sed est gratia forma charitatis, pro¬ ut opera charitatis sunt grata Deo pergratiam. Charitas ergo sic habens grata opera est forma¬ omnium aliarum virtutum, quia omnes aliae vir¬ tutes agunt opera meritoria per charitatem habentem opera Deo grata. Nam opera aliarum virtutum: & si non sunt a gratia, mediante charitate, elicita, sunt a gratia mediante charitate imperata: quia charitas innixa gratiae imperat omnia opera meritoria aliarum virtutum. Nulla enim opera sunt meritoria, nisi prout a charitate innixa gratiae sunt elicita, vel imperata. Si ergo consideretur, quomodo meritum quodam ordine exit a gratia, mediante charitate, & alijs virtutibus, patet, quod non est idem realiter gratia, & virtus.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod gratia est quaedam qualitas. Et si quaeratur ad quam speciem qualitatis reducatur. Dici potest, quod reducitur ad primam speciem qualitatis, non quod sit habitus: quia habitus immediate ordinatur ad actum, vel ad opus. Cratia ergo¬ & si non debet dici: habitus: potest tamen dici¬ quedam habilitas, & quaedam qualitas habilitans, & qualificans animam, vt sit grata Deo. Potest ergo reduci gratia ad primam speciem qualitatis, quia sicut habitus habilitat, & qualificat potentiam: sic gratia habilitat, & qualificat essentiam. Sed de tali qualificatione, & habilitatione nor potuit determinare Philosophus, quia non est na¬ turalis, sed supernaturalis. Nam anima aliter conparatur ad Deum, aliter ad alia. Nam Deus immediate attingit ipsam essentiam animae: sed alia attingunt essentiam, mediante potentia. Nam secundum August. in lib. Confes. Deus est intimior¬ rei, quo ipsa res sibi: est ergo Deus intimior anime, ipsam essentiam animae potest immediate quali¬ ficare per gratiam: sed anima, vt comparatur ad alia, quod ad Deum, non nisi ad solum suum corpus formaliter coniungitur per essentiam. Ad suas autem potentias coniungitur per essentiam, non, vt forma, sed vt subiectum. Sunt enim potentiae perfectio essentiae animae: & essentia animae est persectio corporis. Comparatur ergo essentia animae immediate ad tria: Ad Deum tanquam ad suum principium effectiuum: ad proprium cor¬ pus tanquam ad suam materiam: & ad suas potentias tanquam subiectum ad suas proprias perfectiones. Vtrum autem essentia animae comparetur ad vnam potentiam, mediante alia; Dice¬ tur, quond potest ibiesse ordo originis, non au¬ em situationis. Quaelibet enim potentia, loquendo de potentijs non organicis, immediate attin¬ git essentiam animae. Erit ergo hic ordo, quod essentia animae immediate attingit potentiam: potentia vero actum interiorem, & per actum interiorem ordinabitur ad actum exteriorem, & ad opus, vel ad obiectum. Alia ergo a Deo nihil¬ possunt causare in essentia animae, nisi per potentias: vt bonum creatum causat aliquid in anima, mediante voluntate: & verum, mediante intellectu. Et quia ea, quae causantur in talibus poten¬ tijs, ex operationibus earum possunt dici habi¬ tus; ideo Philosophus tractans de prima specie¬ qualitatis vocauit eam habitum, vel dispositio¬ nem, prout haec respiciunt potentias animae: non quin & haec etiam in ipsis corporibus inueniri¬ possint. Nam & manus potest applicari adCo rharixandum, & guttur ad cantandum; sed de qua lificatione infula ipsi animae supernaturaliter, cuiusmodi est gratia, se intromittere non potuit. Ia¬ men quia ipsa gratia, vt supra patuit, aliqua res creata est, quia est quoddam accidens, & quaedam qualitas perficiens essentiam animae. Si volumus eam reducere ad aliquam speciem qualitatis, reducemus ipsam ad primam speciem. non quod proprie dicatur habitus, sed poterit quaedam habilitas nominari. Et si volumus in his corporibus aliquid simile accipere; dice¬ mus, quod est quaedam sanitas animae. vt sicut corpus sanum potest recte vti membris suis tanquam instrumentis proprijs: sic anima sana per¬ gratiam potest recte vti potentijs, tanquam instrumentis proprijs: Anima ergo primo recte vtetur voluntate, postea per voluntatem recte vtetur alijs potentijs, & membris exterioribus, & quibuscunque alijs. Sicut ergo essentia animae¬ praeuenit voluntatem naturaliter, quia potentiae animae fundantur in essentia: idco nullus actus egredietur a potentia: quin etiam dicatur egredi ab essentia. Erit ergo anima per suam essentiam primum sentiens, vt dicit Philosophus. & sicut est primum sentiens: ita est primur intelligens, & primum mouens: & sicut essentia animae praeuenit per comparationem ad actum suas potentias, & loquendo de actibus, qui sunt in potestate nostra: primo ptaeuenit voluntatem: sic gratia supernaturaliter praeuenit ipsas potentias, quantum ad suos actiis, Et quia praeuenit eas quantum ad meritum, cum¬ mereri magis attribuatur voluntati, quam ali¬ cui alii potentiae, secundum hunc modum prius praeuenit voluntatem. Praeuenit ergo voluntatem, vt bonum velit: & subsequitur, ne frustra velit, vt in littera per auctoritates Sanctorum multipliciter declaratur. quod quomodo intelligendum sit; cum de hoc specialiter quaeretur, poterit declarari.

RESP. AD ARO. Ad formam autem arguendi, quod gratia non est habitus; Dici potest, quo habitus non est aliud, quo quaedam habilitas potentiae Ipsa ergo habilitas, siue sit potentiae, siue essentiae ad primam speciem qualitatis pertinere videtur. Gratia ergo non est habitus, quia non est habi¬ litas potentiae, sed pertinet ad primam speciem qualitatis, sicut habilitas essentiae. Qratia ergo non est habitus, nisi forte ipsam sanitatem mentis, cuiusmodi est gratia, vellemus habitum appellare.

Ad secundum dicendum, quod virtus est perfecti dispositio ad optimum, prout a virtute immediate egreditur operatio, per quam consequimur optimum, id est finem. A gratia autem non immediatem egreditur operatio meritoria, vel diuina: sed immediate egreditur ab ea esse spirituale, & diuinum. Cratia ergo non est ipsa¬ virtus, sed est aliquid praeueniens virtutem, sicut esse diuinum, & spirituale praeuenit operationem spiritualem, & diuinam. Oratia ergo, etsi possit dici dispositio perfecti ad optimum: non tamen ex hoc debet dici virtus, quia aliter facit ista, quam virtus.

Ad tertium dicendum, quod aliter reddit bonum opus virtus, & aliter gratia. quia virtus reddit, & facit bonum opus immediate: Cratia autem facit hoc mediante virtute: licet virtus hoc agat innixa gratiae. Rursus virtus perficit animam habentem, quia perficit eius potentiam. sed gratia perficit animam habentem, quia perficit eius essentiam.

Ad quartum dicendum, quod gratia non est acharitas, sed est forma charitatis, non quod sit in ea tanquam in subiecto. Non ergo est forma¬ eius, tanquam perficiens subiectum, sed tanquam adiuuans actum: Sicut ergo lux est forma¬ coloris, quia iuuat colores ad hunc actum, vt possint mouere visum. sic gratia iuuat, & prae¬ uenit ipsam charitatem, vt possit habere actum meritorium. Ipse ergo actus charitatis est meritorius per gratiam praeuenientem, secundum quem modum possunt exponi verba August. in de Praedestinatione Sanctorum, quod gratia prae¬ uenit charitatem. Gratia ergo est forma charitatis, & charitas innixa gratiae est forma aliarum virtutum. Non est ergo idem gratia, quod charitas, quia principalius est huiusmodi forma, gratia, quam charitas. immo secundum hunc modum a gratia praeuenitur charitas.

Ad quintum dicendum, quod si est idem ali¬ icui aliquid esse gratum, & esse charum, aliter tamen sunt haec a gratia, & a charitate. quia gratia facit animam Deo gratam, & charam dando. animae diuinum esse: sed charitas facit animam Deo gratam, & charam, inquantum innixa gratiae elicit diuinam operationem. Voluit ergo sic loqui Canon Bibliae, & Sancti Doctores, vt qualitatem illam, quae perficit essentiam animae, & dat ei esse diui¬ num: vocarent gratiam:

Qualitatem vero illam, quae perficit voluntatem, & quae innixa gratiae elicit opera meritoria, & diuina: vocarent Charitatem

ARTIC. III An gratia in gratiam gratis da¬ tam, & gratum facientem diuidatur. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 1. 2. q. 111. art. 1. Item de Ver. q. 37. at. 1. incorp Et Opusc. 3. c. 211. Alex. de Ales.3 par. tract. de gratia d. 3. & 4 D. Bon. d. 47. ar. 1. q. 1. Biel d. 26. q. 1. Bacc. d. 27. q. 2.

SECVNDO quaeritur de diffe¬ rentijs diuidentibus gratiam & specialiter prout diuiditur in gratiam gratis datam, & gratum facientem. Videtur enim, quod idem sit gratia gratum faciens, & gratis data. quia si non daretur gratis, iam non esset gratia, ergo &c.

Praeterea omnia, quae habemus, sunt gratie gratis datae: etiam ipsa naturalia. quia quicquid datur nobis sine meritis est gratia gratis data. sed omnia data sunt nobis sine meritis nostris, Iuxta illud Apostoli; Quid habes, quod non aci cepisti e Quicquid ergo habemus accepimus a Deo, & ipse omnia dedit nobis gratis: ergo omnia sunt gratia gratis data.

Praeterea quicquid datur alicui ex amore, datur ei gratis. sed nihil habemus, quod non creauerit in nobis diuinus amor, nisi solum pecca¬ tum, quod non habet causam efficientem, sed deficientem. Omnia ergo, quae habemus sunt gratis data. Distinguere ergo per gratiamgra¬ tum facientem a gratia gratis data, est distinguere aliquid ab omnibus, vel partem a toto.

Praeterea non est aliquid gratum alicui per¬ hoc, quod aliquid dat ei, sed potius econuier¬ so aliquid dat ei, quia est gratus sibi: non potest ergo aliquid dici gratia, quia est gratum faciens, sed solum, quia est gratis datum.

IN CONTRARIVM est: quia Apostolus de vtroque loquitur, de gratia gratis data, & gratum faciente. Ait enim ad Ephe. 1. Orati¬ ficauit nos in dilecto filio suo. Ecce gratia gratum faciens. Et ad Rom. Si autem ex operibus iam non est gratia: Ecce gratia non ex operibus, sed gratia gratis data.

Praeterea quaedam sunt dona supernatura¬ ralia communia bonis, & malis, vt Prophetia. Nam & Balaam Propheta erat: licet esset malus, quia male instruebat Balach Regem. Cum¬ ergo mali non sint grati: oportet huiusmodi do num, quod est Prophetia, non esse gratiam gratum facientem: cum mali non possint habere tale donum, ergo &c.

RESOLVTIO. Gratia generaliter, minus generaliter, omnino¬ que specialiter sumi soler: Prima respectu omnium: Secunda respectu gratiae gratis datae: Tertia vero respecta gratiae gratum facientis.

RESPONDEO dicendum, quod in hac quaestione hoc ordine procedemus: quia Primo distinguemus de gratia, ne laboremus in aequiuoco. Secundo declarabimus quomodo gratia gratum faciens sit donum Dei. Propter primum sciendum, quod gra tripliciter potet accipi, vel onino gnnaliter, vel¬ minus gnealiter, vel omnino specialiter. Si accipiatur omino ganealiter: tunc omnia sunt gra, secundum quem modum loquitur Magister in littera in 2 5. Dist. quod naturalia, quia ex gra sunt, ad gnnalem quippe Dei gram pertinent. Possumus auem dupliciter declarare, quod ipsa naturalia daer gra, vt in arguendo dicebatur: Primo, quod dantur nobis non ex meritis. Nam Deus creauit totum mundum, & omnes natu¬ ras rerum, non praecedentibus aliquibus meritis in ipsis rebus: totum ergo fuit gratis datum. quae cunque dedit Deus rebus siue sint naturae rerum, siue naturalia, siue quacumque alia, quodam grae dici possunt. Secundo potest hoc idem ostendi non solum, quia omnia bona nrta tam naturalia, quo alia dantur no¬ bis non ex meritis, sed etiam quia dantur nobis ex amore diuino. Nam quod ex solo amore dat, gratis datur. licet eni. in bonis nostris vnum possit esse ex alio, & vnum possit mereri per aliud: Ab¬ solute tam loquendo. omnia sunt gra. Nam quod me¬ remur ex gra, & sine gra hoc mereri non possumus: totum potetgra nuncupari. Nihil nm habemus, quod a Deo non acceperimus. Oia, quae accepi¬ mus, ex diuino amore nobis collata sunt. Iuxta illud Dio. 4, de Di. Nom. Ipse enim bonum operans existentium: amor in bono secundum excessum praeexistens non dimisit ipsum sine germine in seipso manere: ergo in bonoid est in Deo operans bonum existentiumid est creaturarum praeexistens in Deo secundum excessum, quia amor ille diuinus excedit omna, non dimisit ipsum Deum in seipso manere sine germine d est sine productione creaturarum. Sed, vt ipse Dio. subdit: huiusmodi amor mouit tipsum Deum ad operandum secundum oemn gnnati¬ uumid est secundum oenem modum productionis rerum. Deus enim diligendo seipsum diligit alia, sicut intelligendo seipsum intelligit alia. propter dilectionem eius, quam habet Deus ad se: non solum diligit se in seipsum, sed etiam diligit se in suo simili, id est in creaturis, vbi refulget similitude eius, siue ista similitudo sit exilis, & modica, & dicatur vestigium, secundum quem modum creaturae irrationales representant Deum, siue sit ex¬ pressa, & dicatur imago, prout creaturae rationales representant Deum. Omnia haec tamen pro¬ ducta sunt ex amore, quem habet Deus ad seipsum, & quia omnia bona communicantur nobis ex amore diuino. Iuxta illud Sapien. Diligis omnia, quae sunt, & nihil odisti eorum, quae fecisti. quia quod datur ex amore, datur gratis, & quae¬ cinque gratis dantur, possunt did quadamgra¬ tiae. Ideo loquendo generaliter de gratia, omn¬ nia, quae habent creaturae, sunt quadam gratiae.

Viso, quomodo gratia accipitur omnino pe¬ neraliter, volumus ostendere, quomodo accipitur minus generaliter. Nam cum gratia videatur esse quid differens a natura, & illud videatur dici gratia, quod non solum est additum nature: sed etiam ipsis naturalibus, quae consequimur c¬ natura, illud dicetur hoc modo gratia, quod adi¬ pisci non possumus pernaturam, siue sit hoc in rebus, siue ex ordine rerum. Sunt enim aliquae gratiae in nobis, ad quas non possumus attinge¬ re per naturam, vel quantum ad rem habitam vel quantum ad modum habendi. vt propheta¬ re, vel Daemonia eiicere, non possumus per naturam. Hoc erpo agere est gratia a Deo consel sa. Nosse etiam genera linguarum, licet hoc possit haberi per naturam: Modus tamen habendi, vt quod quis statim sciat loquilinguam extra neam: oportet, quod hoc sit per gratiam. Habere ergo talia bona a Deo: sunt quaedam gratiae gratis datae, non gratum facientes, cum pos¬ sint esse communes bonis, & malis.

Possunt etiam accipi huiusmodi gratiae non solum, quia sunt in rebus saluandis, vel ordi¬ natis ad salutem, sed etiam ex ordine huiusmodi rerum. Ordinauit enim Deus propter salutem nostram praedicationes bonis, & malis. Praecepit etiam, ut oraremus non solum pro amicis, sed pro inimicis nostris, quae omnia sunt quaedam gratiae, quas Deus ordinauit ad salutem nostram. Omnia ergo huiusmodi sunt gratiae gratis datae, cum fiant praedicatio¬ nes bonis, & malis, & fiant orationes pro vtris¬ que, & fiant multa alia, secundum quod ordi¬ nauit Deus ad vtilitatem Ecclesiae. quia secundum Apostolum: vnicuique datur talis gratia, ad vtilitatem Ecclesiae, ut supplet Qlo. Hoc ergo modo gratia est accepta minus generaliter, quam prius. Nam secundum primum modum ipsa naturalia dicebantur quaedam gratiae, sed secundum hunc modum solum ea, quae sunt superaddita naturae, & ad quae non possumus per¬ naturam, dicuntur gratiae.

Tertio modo potest accipi gratia omnino. specialiter: & sic sola gratia gratum faciens di¬ citur huiusmodi gratia, Nam sicet naturalia possint dici gratiae, accipiendo gratiam omnino generaliter, & licet quaedam bona, quae adipi¬ sci non possumus per naturam, cominunia tamen bonis, & malis: possint dici quaedam gratiae: accipiendo gratiam minus generaliter: tamen illud dicitur gratia omnino specialiter qua sumus digni Deo, & per quam sumus grati Deo. Magna enim est gratia, quia dedit nobis bona naturalia, sed maior gratia est: quando dat nobis bona: quae per naturam non possumus adipisci, sed illa est maxima gratia, quando dat nobis seipsum, & quando dat nobis gratiam gratum facientem, quam habendo sumus Deo digni, & sumus digni bono increato, & vita aeterna, quae est ipse Deus. Iuxta illud Genes. Noli timere Abraham, ego protector tuus sum, & merces tua magna nimis. Ipse ergo Deus erit merces nostra, & ipso Deo digni sumus habendo gratiam gra¬ atum facientem. Cratia ergo gratum faciens con¬ diuiditur contra gratiam gratis datam. Non quod huiusmodi gratia non sit gratis data: sed quia vltra hoc, quod est gratis data, est etiam gratum faciens. Ex hoc declaratum est secundum, quod proponebatur primo declarandum: ostensum est etiam quomodo gratia gratum faciens, dicatur donum Dei, quia maxime hoc est donum Dei, cum faciat nos dignos Deo. Si autem circa hoc aliquid est addendum, in solutionibus argumentornm poterit declarari.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod, vt patet ex praehabitis, Cratia gratum faciens non diuiditur contra gratias gratis datas, quin ipsa sit gratis data: sed quia vltra hoc, quod est gratis data, est etiam gratum faciens. aliae autem grat:ae secuudum se, non sunt gratum facientes, cum possint haberi a malis, qui non sint Deo grati.

Ad secundum dicendum, quod omnia sunt nobis data gratis, & sine praecedentibus meri¬ tis: tamen non omnia nos gratos faciunt, vt ex hoc sit distinctio gratiarum, quia quaedam sunt gratis datae, secundum se uon gratum facientes: quaedam autem est gratia secundum se, non solum gratis data, sed etiam gratum faciens, quam nullus habere potest nisi gratus Deo. Ad tertium dicendum, quod Deus dat omnia ex amore. Et quia amare est idem, quod vel¬ le bonum, omnibus vult aliquod bonum. Tamen non omnibus vult illud bonum, quo sint digni ipso Deo, & vita aeterna. Omnes ergo dili¬ git, sed illos per eminentiam diligit, quibus vult communicare seipsum, & quibus communicat tale donum gratiae, quod habentes sunt digni¬ ipso Deo, & vita aeterna. Licet ergo omnia bona possint vocari quaedam gratiae: tamen quia ista commutabilia bona comparata ad incommutabile bonum magis debent dici, non bona, quamm bona: sicut nostrum esse ad diuinum conparatum magis debet dici non esse, quam esse: II ilergo, quibus communicat solum commutabi¬ la bona, non sunt in gratia nisi extendendo nomen gratiae: sed illi proprie sunt in gratia, quibus vult communicare seipsum, quod est incommutabile bonum, & sunimum bonum, & omnis bo¬ di ni bonum. Malos ergo non habentes gratiam grata facientem: dato quod habeant multas gratias gratis datas, diligit Deus secundum quod nsta bo¬ nicommutabllia sunt bona secundum quid: sed habentes gratiam gratum facientem, dicit Dcus diligere simpliciter, quia tales sunt digni Deo, quu non est bonum secundum quid, sed simplici¬ ter. Diuiditur ergo gratia gratum faciens a gra¬ tijs gratis datis: sicut simpliciter diuiditur a secum dum quid. quia omnia alia bona sunt secundum q ud: sed habentes gratiam gratum facientem sunt digni Deo, qui est bonum simpliciter, respecti cu:uis omnia alia sunt secundum quid. Ad quartum dicendum, quod secus est in alijs & in Deo. Nam amor in alijs causatur ex bonitate rerum: sed amor in Deo causat bonitatem in rebus. Nam alia diligunt res, quia bonae sunt, sed Deus non ideo diligit res, quia bonae sint, sed quia eas diligit, bonae sunt. Voluntas enim Dei est causs bonitatis rerum, vt potest haberi ab Augu. 3. de Trin. Prius ergo intelligitur res em bona, & post¬ ea diligi a nobis, siue hoc sit existenter, siue apparenter. sed nos prius intelligimur diligi a Deo, intelligamur esse boni. Iuxta illud: Non quia nos i prius dilexerimus eum: sed quia ipse prius dilexit nos, ex qua dilectione causatur in nobis gra eius. In alijs ergo, quia bonitas est in nobis sumus eis grati: sed quia Deo sumus grati, est bonitas in nobis. Ratio ergo procedebat prout sumus grati alijs, non prout sumus grati Deo.

ARTIO. III. An gratia in operantem, & cooperantem diuidatur. Conclusio est affirmatiua.

DTh. 1. 3. q. 3. ar. 3Et, sent. 4. 3 6. q. 1. at. 3. Aler. de hles¬ 3. pe. tract. de gratia q. 4. Ric. d. 20. q. 6. Biel. d. 20. q. 1. Dur. d. 30. q. 3.

TERTIO quaeritur dedifferem tijs gratiae, pront gratia diuiditur per operantem, & cooperantem. Videtur, quod haec non sit competens diuisio. q gratia est in essentia animae, & ab ea secundum se non egreditur opus. Cumer go operans, & cooperans sumantur respectu opt ris, non videtur, quod secundum se gratia debeat diuidi in operantem, & cooperantem.

Praeterea cum nullum opus sit a gratia, quin¬ sit a libero arb. semper igitur gratia erit cooperans, quia semper simul cum lib. arb. operatur: non ergo diuidetur gratia per operantem, & cooperantem.

Praeterea videtur, quod nullo modo gratia debeat dici cooperans. quia qui cooperatur ali¬ cui non se habet, vt principale agens. sed gratia in operibus meritorijs se habet, ut principale¬ agens, ergo &c.

Praeterea: si gratia dicitur operans, oportet quod aliquid operetur. vel igitur hoc erit in seis¬ sam, vel in aliquid aliud; non inseipsam, quia nihil per se in seipsum agit. Nec in aliquid allud, quia non est dare aliud, in quo agat, ergo &c.

IN CONTRARIVM est Magister in littera dicens, quod gratia est operans, & cooperans Operans enim gratia, vt ibi dicitur, praeparat heminis voluntatem, vt bonum velit: cooperans adiuuat, ne frustra velit. Et Augustinus in de gratia, & libero arb. vt in littera dirt: Cooperando Dominus in nobis, perficit, quod operando incepit Ergo Deus in nobis operatur, & cooperatur, & quia hoc est per gratiam; oportet dare gratiam operantem, & cooperantem.

RESOLVTIO. oratiast adagen,, o ad se restratur, ean operantem, nec non cooperantem po¬ nas oportet.

RESPONDEO dicendum, quod duplici via inuestigare possumus, quod oportet dare in no¬ bis gratiam operantem, & cooperantem: Primo¬ loquendo de operibus per comparationem ad agentes: Secundo loquendo de eis secundum se

Propter quod sciendum, quod opera gratiae dici¬ possunt esse a nobis, & a Deo: & dici possunt esse totaliter a Deo, cum omnia sint a Deo: & possumus dicere, quod aliquo modo sunt a Deo, & aliquo¬ modo a nobis. Et quod a Deo sunt secundum priori¬ tatem, a nobis secundum posterioritatem, & econ uerso. Omnibus enim his modis vtitur scriptura sacra. Nam quod a Deo sint. secundum prioritatem: A nobis autem secundum posterioritatem, habetur Tren. vlt. vbi dicitur: Conuerte nos Domi¬ ne ad te, & conuertemur ad te. Prius ergo Deus nos conuertit ad se. & postea nos conuertimur ad ipsum: sed contrarium videtur quod dicitur lac. 1. Conuertimini ad me ait Dominus exerci¬ tuum, & conuertar ad vos, dicit Dominus. Hoc enim videtur ddicere scriptura, quod prius nos conuertimur ad Dominum, & postea ipse conuertitur ad nos, conuertendo nos.

Aliquando autem attribuitur totum Domi¬ no, Iuxta illud c. 1. ad Phil. Qui coepit in nobis opus bonum, ipse perficiet. Sed dices: quomodo esse potest, quod idem opus sit a Deo secundum prioritatem, a nobis secundum posteriori¬ tatem, & econuerso: Ad quod dici potest, quod prius, & posterius in opere dupliciter considerari¬ possunt. quia aliquando prioritas dicit imperfectio¬ nem: posterioritas perfectionem, quia res natura liter vadunt de imperfecto ad perfectum. Et secundum hoc potest contingere, quod prioritas ope¬ ris propter imperfectionem attribuatur nobis: Posterioritas vero propter perfectionem attribuatur Deo.

Aliquando vero prioritas dicit principalitatem, vel dicit agere principaliter: posterioritas vero dicit agere instrumentaliter. Et secundum hunec modum prioritas boni operis propter principalita. tem attribuetur Deo: posterioritas vero, quod est agere instrumentaliter, poterit attribui nobis, quia coadiutores Dei sumus, & instrumenta eius in agendo. Secundum hunc etiam modum totum aliquod opus principium, & finis poterit attribui nobis instrumentaliter, & totum Deo principaliter. Nam vnus plantat, alius rigat: sed incrementum dat Deus. Dato ergo, quod totum plantetur, totum rigetur, totum perficiatur: plantatio, & rigatio propter imperfectio¬ nem poterunt attribui creaturae: incrementum, & perfectio attribuentur Deo. Plantans ergo, & rigans sunt quasi coadiutores, & quasi instrumenta eius, qui dat incrementum, & perficit,

Diximus autem, quod totum aliquod opu¬ potest attribui Deo, & creaturae, quia non oportet quodlibet opus esse tale. quia prima creatio rerum tota est attribuenda Deo, sed in iustificatione impii, etiam ipse impius potest esse, & est coadiutor Dei: quia secundum August. super IOan. Qui creauit te sine te, non iustificabit te si¬ nete. Aliquid enim operatur impius in sui iust ficarione, saltem quantum ad modum agendi quia cum liberum arb. cogi non possit, quod impius voluntarie conuertat, & iustificetu, manifestum est quod intelligendum est de his, qui habent vsum¬ liberi arb, quia quid tenendum sit de paruulis cis¬ ca 30. Dist. Dbi cum agetur de peccato originali, p¬ terit declarari. His itaque praelibatis: cum quaeritur quid sit gratia operans: & cooperans: se hoc volumus referre ad ipsa agentia; Dicemus quod cum beatitudo nostra sit aliquid supra naturam: omnis actio, & omne illud, quod ordinat nos ad beatitudinem, potest quaedam gratia nuncupari, etiam illud, quod nos ipsi operamur ad beatitudinem nostram, ad gratiam refer¬ ri debet. Nam gratiam facit Deus impio, cum vtitur eo ad suam beatitudinem consequendam. Hoc ergo modo accipitur gratia pro omni eo, quod manuducit nos ad beatitudinem nostram: prout ergo prioritas operis est a nobis & posterioritas a Deo. Potest dici, quod nos inchoamus illud opus operando instrumentaliter & imperfecte: & Deus cooperatur perficiendo illud, opus principaliter, & perfecte. Et quia quod nos inchoemus opus pertinens ad saluten nostram, habemus hoc a Deo, refertur totum ad Deum. Erit ergo inchoatio operis gratia operans, & consummatio, gratia cooperans. sed si volumus accipere opus iustificationis nostrae, pro¬ ut Deo attribuitur prioritas, prout operatur principaliter: & nobis posterioritas, prout cooperamur instrumentaliter; erit gratia operans, pro¬ ut iustificamur a Deo. & gratia cooperans, pro¬ ut in illa iustificatione sumus coadiutores Dei¬ Nam gratia fit nobis, cum Deus nos iustificat: & etiam fit gratia nobis, cum Deus vtitur nobis, vt cooperemur ei in iustificatione nostra,

Dicemus enim, quod opera facta in gratia sunt a Deo gratiam infundente: & sunt ab homine gratiam recicipiente: & vtroque modo potest dici gratia operans, & cooperans. Nam es¬ se operans videtur dicere prioritatem, esse cooperans posterioritatem. & quia utrumque potest conpetere Deo, & homini, quantum ad opera, quo fiunm in gratia. Vnaen. & eadem gratia, vt per eam git Deus insundens ipsam, & vt per eam agit homo recipiens ipsam pperprioritatem, & posterioritatem repertam hic, & ibi; dicet operans, & cooperans. Nam prior, tas potet dicere imperfectionem, & principalitatem. vt dicit imperfectionem, opus factum in gratia attribuetur homini, ut dicit principalitatem Deo: sicut etiam & posterioritas potest di¬ cere agere perfecte, & hoc modo attribuetur Deo: & potest dicere agere instrumentaliter, & sic at tribuetur homini. propter quod, vt homo operatur per gratiam eam recipiendo, poterit illa gratia dici operans, & cooperans: & prout per eam operatur Deus, eam infundendo etiam operans, & cooperans dici poterit: sic ergo accipstur gratia operans, & cooperans, prout hoc referimus ad ipsa agentia. Sed si volumus hoc referre ad ipsa opera, dicemus, quod in iustificatione impii sem¬ per praecedunt quidam impetus, & diuini motus in ipso impio, loquendo de adultis impijs habentibus vsum liberi arb. de quibus impetibus, & motibus potest exponi, quod dicitur Apocal. Ego¬ sto ad hostium, & pulso, si quis aperuerit, &c. Illa autem pulsatio sunt diuini impetus, & diui¬ ni motus, quos facit Deus limpio, vt conuertatur ad ipsum. Hi autem impetus, & hi motus possunt esse naturales, & gratuiti. Naturales quidem sunt, cum ordinant ad finem naturalem: prout autem sunt naturales, determinat de eis Philosophus in lib. de bona fortuna dicens, quod Deus mouet naturam totam, & facit impetus in tota natura, secundum quos impetus in tota na¬ tura habent esse naturales operationes, & sine quibus naturales operationes esse non possunt. Quod concordat cum verbis Augu. 9. super Gen. cum ait, quod natura agit interiori motu nobis occultissimo: cui tamen si Deus subtrahat operationem intimam, tanquam extincta, & nulla re¬ manebit operatio naturae. Hi autem impetus, prout respiciunt naturam totam, possunt vocari¬ operationes diuinae intimae, prout vero respi¬ ciunt animalia, vocat eos Philosophus instinctus naturales. Agunt enim animalia ex quibusdam instinctibus naturalibus etiam sine praecedem te doctrina. sed tales impetus, prout sunt in ho¬ min ibus, vocat Philosophus in de bona fortuna¬ bonas fortunas. Habet autem pro inconuenienti, quod isti impetus naturales sint in bestijs, & non sint in hominibus: cum homines sint perfectiores bestijs, quamuis bestiae ratione carentes ai magis percipiant istos impetus, & istos instinctus, quam homines. Et simplices magis hoc percipiunt, quam sapientes. Nam sicut coec¬ non dediti visibilibus, melius memorantur, sic simplices non dediti intelligibilibus, &, quo ad hoc propinquiores bestijs , hos instinctus magis percipiunt. Nam cum proponuntur alicui duae viae: aliquando dictat cor, quod una illarum viarum sit melior alia. Et si quaeretur ab eo, quare nesciret aliam rationem assignare, nisi, quod sic dictat sibi cor. Habens ergo talem naturam, quod istos impetus magis percipiat, in suis agibi¬ libus est magis fortunatus. Et ideo Philosophus ait, quod huiusmodi fortuna bona est sine ratio¬ umi ne natura. Si ergo Philo sophus habet pro inconuenienti, quod isti impetus naturales, secundum quos multoties consequimur finem naturalem, sint in bestijs, & non sint in hominibus: cum homines sint perfectiores bestijs, dicunt Theologi¬ habere pro inconuenienti, quod impetus diuini¬ sint in nobis naturales, &, vt consequamur finem naturalem, & non sint in nobis, vt sunt gratuiti, & secundum gratiam, cum gratia sit perfectio naturae. Sicut ergo dare in nobis impetus naturales, secundum quos ordinamur, vt possimus consequi finem naturalem, sic sunt in nobis impetus gratuiti ordinati ad gratiam, secundum quam sumus digni consequi finem supernaturalem. Ergo in iustificatione impii prius sunt impetus, & motus di¬ uini, quos plene sequendo conuertitur impius, & fit de impio pius. Ad quam conuersionem infunditur sibi gratia, qnae est quoddam donum diui¬ num dans primum spirituale esse. Impetus ergo isti diuini sunt secundum quendam motum, & conparantur ad anam, vel ad perfectionem eius secundum quendam transitum. sed gria comparatur ad animam secundum esse, & est quedam forma, & quaedam qualitas spiritualis dans animae spirituale esse. sic ergo loquendum est de istis impetibus, si eos conplete sequamur: sed si incomplete, non sufficiunt impetus interiores, sed requiruntur ibi motus exteriores, vel¬ operationes exteriores, quia aliquando per illos impetus non fit homo contritus, sed attritus. Et ideo si humiliat se, & subiiciat se clauibus Ecclesiae, multoties de attrito fit contritus, & infunditur sibi gratia, per quam iustificatur.

Omnia ergo concurrent in iustificatione ipii¬ diuini impetuns, per quos fit aliquis motus in sibe¬ ro arb. opus exterius, videlicet confessio, vel in voto siue in pposito, si plene sequamur tales impetus, si simus contriti, quia sine exteriori confessio¬ ne culpa remittitur, & gratia infunditur. Iuxta illud Euangelii: Dum irent mundati sunt. Et iuxta illud Psalmi: Dixi confitebor, & tu remisisti. Tamen si non plene sequamur tales impetus, exterior confessio potest facere, & facit ad infusionem gratiae. Nam nunquam remittitur peccatum sine confessione, vcl in proposito, vdl in re. Ante tamen, quam ostendat so peccator Sacerdoti, ex solo proposito confitendi potest adi¬ pisci gratiam: Tamen si habet propositum confitendi; & quando adest locus, & tempus, non confitetur; vel tale propositum reputatur fictum, vel non faciendo, quod tenetur facere, merito sibi imputatur ad culpam, ut etiam si obtinuit gratiam, ex huiusmodi culpa perdet ipsam, nisi for¬ te ex rationali causa vellet differre confesgionem. sed si proponeret non consiteri, perderet gratiam, quam impetrauit ex proposito confitendi. Habent ergo se ista quatuor per ordinem. Impetus diuinus: motus liberi arb. in Deum, a quo fit ille impetus: & motus llberi arb. in pecca¬ tum, quod confitetur, vel in proposito, vel in re: & infusio gratiae. Ille ergo impetus primo factus a Deo, dicetur gratia operans. Nec est inconueniens, quod vnum, & idem sit gratia operans re¬ spectu posterioris, & cooperans respectu prioris.

Rursus ille motus liberi arb. in Deum respectu motus liberi arbiu. in peccatum, quod detestatur, & proponit consiteri, dicetur gratia operans. Ipsa autem detestatio, & propositum confitendi poterit dici gratia cooperans. & si ante exteriorem confessionem sit infusio gratiae: ipsa gratia sic infusa, vt dat esse spirituale animae, dicetur gratia operans: vt dat ei operari spirituali¬ ter, & meritorie, dicetur gratia cooperans. Vtroque ergo modo referendo haec ad ipsa agentia, vel referendo ea ad ipsos effectus, vel ad ipsa opera, potest apparere, quid sit gratia operamns, & quid cooperans. Et, vt hoc breuiter perstringamus, dicemus, quod impetus diuini, & motus liberi arbitrii, sunt dispositiui ad gratiam, & inducunt gratiam. Erunt ergo huiusmodi impetus gratia operans, & ipsa gratia inducta per tales impetus poterit dici cooperans.

Rursus: Ipsa gratia inducta, vt dat esse spirituale, poterir dici gratia operans tale esse: sed vt per¬ illud esse spirituale dat agere spiritualiter, poterit dici cooperans. Nec est inconueniens, quod idem re¬ spectu prioris sit cooperans, & respectu posterio ris sit operans. Nec propter hoc excludimus charitatem, a qua immediate egreditur opus meritorium. quia sicut essentia animae est primum sentiens, tamem huiusmodi actum agit mediante, potentia sensitiua: ita gratia, quae perficit essentiam animae, est primum meritorie agens: tamen huiusmodi actum agit, mediante charitate, quae perficit potentiam appetitiuam.

DVP. I.LATERALIS. An Velle incompletum praecedat gratiam: comple¬ tum vero sequatur. conclusio est affirmatiua.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis, cum motus liberi arbitrii non sit allud, quam ipsum velle: quomodo huius¬ modi velle se habeat ad gratiam. Videtur enim secundum iam dicta, quod motus liberi arbitrii, siue velle eius, vt fertur in Deum, quem proponit sequi: &, vt fertur in peccatum, quod proponit confiteri, & de caetero vitare, prae¬ cedant infusionem gratiae.

Sed contrarium videtur haberi in littera, vbi¬ dicitur, quod gratia praeuenit voluntatem bonam, vt velit: & sequitur, ne frustra velit: si ergo praeuenit, vt velit, illud velle non praecedit gratiam, sed se¬ quitur. Vnde & in littera dicitur, quod bona voluntas concomitatur gratiam, non gratia voluntatem. Est en. bona voluntas quasi pedissequa gratiae, vt sequatur eam, & non praeferatur ei. Dicendum, quod licet gratuita possint distingui a naturalibus, tamen in multis ita se habet in gratuitis, sicut se ia habet in naturalibus. Nam cum ex aere genera¬ itur ignis, calefit aer in tantum, quod ibi inducitur forma ignis. Si ergo quaeratur, vtrum calor praecedat introductionem formae ignis, vel sequatur ipsam. Breuis erit responsio, quod calor incompletus praecedit formam ignis. In illo enim instanti, in quo tantum calefactus est aer, quod non potest ibi sta¬ re forma aeris, cedit huiusmodi forma aeris cum calore incompleto, & in fieri, & introducitur ibi¬ forma ignis cum calore conmpleto, & in facto esse. Sicut enim secundum Commen. Dimensiones in¬ determinatae praecedunt formam substantialem in materia, sed terminatae sequuntur: sic calor inde terminatus ei incompletus praecedit formam ignis, terminatus, & completus sequitur. Sic & in proposito:ille impetus, & motus diuinus, & ilud velle, quod causat in nobis Deus, vt moueamur ad gratiam, vt est incompletum, & imperfectun¬ praecedit gratiam: prout vero est completum, & perfectum sequitur. Deus ergo, qui operatur in nobis, velle, & perficere pro bona voluntate sic potest adaptari: quia operatur in nobis velle, vt moueamur ad gratiam, sed operatur in nobis perficereid est velle perfectum, quod sequitur gratiam pro bona voluntate, id est, vt voluntas velit persecte bonum.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod licet a gratia immediate non egrediatur opus, quia gratia est in essentia, non in potentia: sicut es¬ sentia est primum operans in his, quae sunt naturae: ita gratia est primum operans in his, quae sunt gratiae. sicut ab essentia animae egreditur primo esse naturale, & mediante esse causat agere in ipsa potentia; sic a gratia primo egreditur spirituale esse, & mediante huiusmodi esse causat velle bonum in ipsa voluntate. Gratia ergo dicetur operans, vt dat nobis spirituale esse: quia per seipsam hoc facit, & dicetur cooperans, vt dat nobis velle¬ spirituale, & meritorium: quia per voluntatem hoc facit, & cooperando voluntati illud facit. Non c istud cooperari faciat tanquam inferius agenes, sed tanquam coadiuuans ad habendum optatum fi¬ nem. nam & ipse Deus dicitur nos adiuuare, & nobis suum auxilium impertiri.

Ad secundum dicendum, quod aliquid facit gratia, quod non facit per liberum arbitrium, videlicet dare ei esse spirituale, & ex hoc dicitur operans: quia illud esse dat, & facit per seipsam. Non autem hoc facit effectiue, vt supra dicebatur, sed formaliter, sicut albedo dicitur facere rem albam: sed faciendo tale spirituale esse in anima, dat po¬ tentijs, & cooperatur potentijs, vt spiritualiter, & meritorie agant. Ideo ex eo, quod dat esse, dicitur es¬ se operans: & ex eo, quod dat agere, mediante libero arbitrio: vel ex eo, quod facit ad actum meritorium alterius potentiae, dicitur cooperans. Possunt etiam & alijs modis accipi gratia operans, & cooperans: sed de hoc in principali solutione plenius dicebatur.

Ad tertium patet solutio per iam dicta: quia ex eo, quod dicitur cooperari potentiae, non est propter hoc gratia inferior potentia, sed hoc facit ad¬ iuuando potentiam, vt actio meritoria esse possit. quia nulla actio est meritoria, nisi grata Deo, quod per gratiam fieri habet. Primo enim gratia cooperatur charitati, vt suum opus sit gratum Deo, & mediante charitate cooperatur alijs virtutibus, & alijs potentijs. Et ex hoc charitas dicetur forma omnium aliarum virtutum: quia gratia mediante charitate facit opera etiam aliarum virtutum esse meritoria, & esse Deo grata. Cratia ergo est forma charitatis principaliter, & primo in opus, quod est meritorium, descendit, quod est charitatis. Et ideo licet praeueniat charitatem, tamen¬ sine charitate esse non potest, quia ociosa esset: sic forma ignis praeuenit suum calorem, quia sine calore esse non potest, quia tunc esset ociosa. Sic ergo gratia praeuenit charitatem, quae est suus spiritualis calor, tamen sine tali calore esse non potest: quia mediante charitate dat primo spirituale ageretlicet per seipsam det spirituale esse, quod si daret tale esse sine agere, diceretur quid ocio¬ sum. Si ergo in his, quae sunt naturae, non reperitur aliquid ociosum: multo magis non reperitur in his, quae sunt gratiae. Et quia ista duo sic connexa se habent: gratia, quae perficit essentiam, & charitas, quae perficit potentiam appetitiuam sine voluntate; ideo aliquando, quod est vnius, attribuitur alteri, & e conuerso: tamen gratia est res distincta a charitate:quia gratia dat spirituale es¬ se, & mediante charitate dat spirituale agere. propter quod si idem opus erit ab vtraque, non erit hoc eodem modo.

Ad quartum dicendum, quod gratia potest dic operans formaliter, & effectiue. Formaliter qui¬ dem, prout dat esse spirituale animae, quod facit per seipsam. Effectiue vero, prout dat ei agere, quod facit mediante potentia, vel virtute: operatio potest dici, quod egreditur a potentia, vel vir¬ tute, etiam effectiue. Nam esse est a forma forma¬ liter, sed agere potest dici esse a forma effectiue: gratia ergo aliquid facit in anima vtroque modo, licet quantum ad primum dicatur magis operans formaliter, quam ad secundum, cooperans effectiue.

ARTIC. IIII. An Gratia in praeuenientom, & subsequentem diuidatur Conclusio est affirmatiua. D. Ih. 1. 1. q. 111. art. 3. Et. sent d. 36 q. tart. 3. D. bon. dist. 27. art. 1. q. 1. Biel dist. 20. q. 1.

QVARTO quaeritur, prout gratia diuiditur per has differentias: quia est praeueniens, & subsequens. Nam, cum gratia non sit, nisi vna, & eadem res in anima, non poterit dici praenenies, & subsequens. quia vnum, & idem non est prius, & posterius seipso.

Praeterea ipsa gratia dicitur omnia alia praeuenire, quia etiam ipsam charitatem praeueniti: ergo¬ solum erit praeueniens, nullo modo subsequens.

Praeterea color diuiditur per album, & nigrum, & per colores alios medios: quia nullus vnus, & idem color sufficit ad omnia coloranda. sed videtur vna, & eadem gratia ad omnia sufficere: quis cum faciat animam gratam Deo, & faciat eam¬ dignam vita aeterna, quae erit beatitudo nostra, non videtur gratia, nisi vnum aliquid, siue illud sit praeueniens, siue subsequens.

Preterea gratia est diuine dilectionis effectus: sed diuina dilectio semper est praeueniens, cum sit omnium rerum causa. Est enim differentia inter amorem diuinum, & nostrum, sicut inter scientiam diuinam, & nostram. Nam amor diuinus causat res, amor noster causatur a rebus. Et quia causa vt causa semper est praeueniens: gratia semper dicetur praeueniens, cum immediate fiat ex diuino amore, per quem fiunt omnia alia.

IN CONTRARIVM est Magister in lit¬ tera, qui diuidit gratiam in praeuenientem, & sub¬ sequentem.

Praeterea, cum gratia fiat in nobis ex misericordia Dei, cum inueniatur misericordia praeueniens, & subsequens, Iuxta illud Psalmi: Misericordia ra¬ eius praeuenit me. Et iuxta illud, quod etiam in Psal. ra dicitur: Misericordia eius subsequatur me. Ergo¬ & gratia, quae est huiusmodi effectus praeueniens, & subsequens dici potest.

RESOLVTIO. Gratia in prauenientem, & subsequentem diuiditur. Idqm; ob diuersos fideli, Populi status, ob Ecclesiae gradus, diuersasquoe personac: & vt ad a¬ lia, & ad seipsam refertur.

RESPONDEO dicendum, quod gratiam prae¬ uenientem, & subsequentem adaptare possumus quinque modis. Primo ad diuersos status fidelis populi. Secundo ad diuersos gradus Ecclesiae. Tertio ad diuersas personas existentes in Ecclesia, Quarto possumus hoc adaptare ad ipsam gratiam, vt comparatur ad alia. Quinto, vt comparatur ad seipsam.

Propter primum sciendum, quod nunquam fuit s¬ clausa porta salutis: semper enim a principio mundi vsque in finem fuit dare, & erit dare aliquos homines fideles, qui per fidem Mediatoris saluabuntur. Et ideo potest exponi illud Apo. vnus Deus, & vna fides. quia nunquam fuit salus sine fide Mediatoris, qui est verus Deus, & verus homo. Ea¬ dem enim fuit fides antiquorum, & nostra, vt supra tetigimus: quia illum, & eundem, quem ipsi credebant venturum, nos credimus venisse, licet non ita clare scirent, qualis deberet esse ille ventu¬ rus, sicut nos scimus. Et quamuis semper essent aliqui fideles, & illi semper saluarentur per eandem fidem: tamen huiusmodi fideles non semper militabant sub eadem lege: quia primo militauerunt sub lege naturae, & tales secundum suum statums erant valde imperfecti, & modicam cognitionem de Deo habebant. vnde dicebantur Gentiles, quasi tales geniti: & dicebantur ignorare Deum: quia non erat eis ita notus, sicut nobis.

Postea Fideles militauerunt sub lege scripta, quae lex, licet esset data speciali Populo, tamem sta¬ tus illius legis erat perfectior statu legis naturae. Huiusmodi autem Populus fuit Populus Iudaicus, qui cognitionem de Deo habuerunt amplius, quod Centiles. & ideo dicitur: Notus in Iudea Deus Non fecit taliter omni nationi &c.

Tertio militauerunt, & nunc militant sub lege 1 Euangelica, quae specialiter dicitur lex gratiae:quia perfectior est gratia secundum hunc sfatum, quam secundum alios status. Dicimus autem secundum starum: quia licet status legis gratiae sit perfectior alijs: tamen in quolibet statu fuerunt aliquae per¬ sonae valde perfectae, non solum in statu legis naturae, sedetiam legis naturae, & scriptae. Nam cum Abraham esset coniugatus, & Ioannes virgo, tanta erat perfectio ipsius Abrahae, quod caelibatus Ioannis di¬ citur non praeferri coniugio eius. Et sicut est da¬ re, fideles militasse sub triplici lege: quia Lex naturae fuit praeueniens, Lex scripta fuit subsequens, & Lex gratiae est vltimo sequens: quia nos sumus in quos fines seculorum deuenerunt. Sicut loquimur de triplici lege, ita possumus loqui de tripli¬ ci gratia: quia Cratia habita in lege naturae, poterat dici gratia praeueniens. Cratia habita in lege¬ Euangelica, potest dici gratia subsequenes: sed Ora¬ tia habita in lege scripta poterat dici vtroque modo, videlicet praeueniens respectu legis gratiae, & subsequens respectu legis naturae. Sicut ergo placuit Deo sic ordinate procedere dando leges, vt PIocederetur de imperfecto ad perfectum, sic placuit sibi ordinate dare gratiam secundum alium, & alium statum, vt semper procederetur de imperfecto ad perfectum: non, quod gratia, quae dabatur in statu legis naturae, loquendo de gratia gratum faciente, esset alia secundum speciem, quam in a¬ lijs statibus: sed quia non erat ita perfecta, sicut in alijs statibus. sed quia processus est de imperfecto ad perfectum, vt imperfecta dicebatur prae¬ ueniens, & perfecta subsequens. Propter quod gratia legis naturae erat praeueniens legis gratiae: sub¬ sequens legis scriptae respectu legis naturae erat subsequens, quia erat perfectior illa respectu legis Sratiae, erat praeueniens, quia erat imperfectior ea¬

Postquam adaptauimus gratiam praeuenientem, & subsequentem ad diuersos status mundi¬ siue ad diuersas leges, volumus hec adaptare ad diuersos gradus, qui sunt in Ecclesia. Propter quod sciendum, quod Apostolus narrat 1. ad Corinth Varios esse gradus in Dei ecclesia. In qua Deus iprimum poluit Apostolos. Secundo Prophetas Tertio Doctores. Et sic de alijs gradibus ibidem positis. Et licet istae sint gratiae gratis datae: quia illi, qui tenent locum Apostolorum, possunt esse boni, & mali: & Prophetae etiam, & Doctore¬ tamen de congruo, sicut aliquitenent gradum Ecclesia ad eam regendam, sta debent tenere. dum in gratia, & virtutibus. Si ergo Deus sic su¬ ordinauit Ecclesiam, vt huiusmodi gradus essent in ipsa. Primus gradus respectu sequentis, poterit dici gratia preueniens, & secundus subsequens. & sic discurrendo per omnes gradus semper prae¬ cedens erit gratia praeueniens, & sequens subsequens. Omnes enim huiusmodi gradus sunt quaedam gratiae a Deo concessa Ecclesiae, vt per huiusmodi gratias Ecclesia ordinate regatur: quia, quae a Deo sunt, ordinatae sunt, vt dicitur ad Romanos: Omnia enim haec, data sunt. Ecclesiae ad vuilitatem eius. Merito ergo possunt quaedam gratiae reputari.

Tertio modo potest accipi gratia praeueniens, & subsequens, quantum ad diuersas personas existentes in Ecclesia, & specialiter in Ecclesia mili¬ tante, vbi sunt boni, & mali. Vult enim Deus, quod eo modo, quo fieri potest a bonis, fiat gratia in il¬ sis malis, vt hoc modo in bonis sit gratia praeue¬ nes, vnde in mals fiats. atia subltquecss. ideo mandauit Christus, Matth. 5. vt diligeremus inimicos nostros. bene faceremus his, qui oderunt nos. oraremus pro persequentibus, & calumniam tibus nos. quod totum factum est ad bonum orantium, & ad bonum illorum, pro quibus oratur. Ve ad bonum bonorum bene facientium, & ad bonum malorum, quibus bene sit. Iuxta illud ad Romanos: Siesurierit inimicus tuus, ciba illum: si sitit, potum da illi. Hoc autem faciens carbones ignis congeres super caput eius. Nam benefacienm do malis inducimus eos ad paenitentiam, vt conuertantur, & hoc faciendo carbones ignis congregamus super caput eorumid est super mentem eorum vt exponit Olo. Inducimus enim eos ad ardorem charitatis hoc modo, & ad Dei gratiam. Isto ergo modo, prout boni inducunt malos ad gratiam gratia in bonis dicetur praeueniens: & si hoc modo conuertantur mali, & adipiscantur gratiam illa gratia poterit dici subsequens.

Quarto modo potertt accipi gratia praeueniens & subsequenes, prout gratia comparatur ad alia. it ad suos effectus. Possumus autem assignare quin¬ que effectus gratiae. Vt sit vnus effectus, prout dat esse gratum. Secundus, prout dat bene ope¬ rari interius. Tertius, prout dat bene operari exterius. Quartus, prout facit ista feruenter fieri¬ Quintus, prout pergratiam perseueramus in istis Semper ergo secundum omnes istos effectus po¬ terit dici praeueniens, & subsequens. Nam, prou¬ dat esse gratum, dicerur praeueniens: prout ex hoc dat benem operari interius, dicetur subsequemnes: quia prius intelligitur dare sic esse, quam sic agere: & prout dat agere exterius, dicetur subsequens, & lic de alijs.

Quinto modo poterunt ista accipi, prout gratia coparatur ad seipsam. Nam, sicut homo primo generatur: Secundo nutritur: Tertio augmentatur: Quarto perficitur. Sic & gratia Primo in funditur. Secundo per bona opera nutritur, & seruatur: quia ex gratia est, quod non peccemus morta¬ liter, & quod possimus nos saluare in ea. Tertio aug inentatur. Nam, vt dicit Aug. super illo verbo: Si ddigitis me, mandata mea &c. ait, quod Apostoli habebant gratiam, & non habebant. Habebant autem, sed non tantam, quantam postea iaccepturi erant. Et ibidem ait: De gratia, vel de Spiritu sancto, quod non solum non habenti, verum etiam haber¬ ti, non in cassum promittitur. Non habenti qui¬ dem, vt habeat. Habenti autem, vt amplius habeat Gratia ergo infusa non solum nutritur, sed etiam augetur, & aucta perficitur, perfecta dicit: Cupio¬ dissolui, & esse cum Christo. Infusio ergo respectu nutritionis est praeueniens, & nutritio subsequens. Nutritio etiam praeueniens, & augmentatio subsequens, & sic de alijs. Et quia haec omnia est vna, & eadem gratia per essentiam: ideo eadem gratia infusa praeuenit seipsam, vt nutritam, & vt nutrita seipsam vt augmentatam: & vt augmen¬ tata seipsam, vt perfectam: & vt perfecta in via seipsam, vt existentem cum Christo in Patria In istis etiam corporalibus prius est generatio, o nutrimentum. nam per generationem res accipit esse: sed per nutritones saluatur in iilo esse: a prius est habere esse, quam saluari in illo esse: postea secundum illud esse res augmentatur. & si idem cibus nutrit, & augmentat: tamen nutrit, vt quid: augmentat, vt quantum. sed cum prius adsit quid, quam quantum, prius est nutritio, quam augmentum.

Vltimo autem res perficitur, quae perfectio quam. tum ad gratiam habet gradus: quia alia est perfectio gratiae in via, alia in patria. secundum autem omnia haec potest dici gratia praeueniens, & sub¬ sequens, vt est per habita manifestum.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod vna, & eadem res alio, & alio modo sumpta, potest dici praeuenire seipsam, & etiam causare seipsam. Nam actio dicitur causa passionis; cum tamen vna, & eadem res sit actio, & passio.

Ad secundum dicendum non esse inconueniens, quod eadem gratia praeueniat omnia alia, & etiam alio, & alio modo sumpta praeueniat seipsam: at¬ tamen non semper gratia praeueniens, & subsequens est eadem res: sed aliquando est eadem, ali¬ quando alia, si omnes modi, quibus potest dici¬ praeueniens, & subsequenes, diligenter inspiciantur.

Ad tertium dicondum, quod si vna, & eadem gratia sufficit, vt faciat animam Deo gratam: tamen¬ prius facit eam minus gratam, communiter loquendo, & postea magis gratam. Et vt facit eam¬ minus gratam, dicetur praeueniens, vt magis gratam, subsequens.

Ad quartum dicendum, quod amor diuinus causans res, praecedit omnia: quia semper causa, vt tangebatur, praecedit suos effectus. Ipsi tamen effectus possunt habere ordinem ad se inuicem: vel vt sunt eadem res aliter, & aliter se habens, & sic est gratia. quia aliquando est alia, & alia res, quae dicitur praeueniens, & subsequens: aliquando est eadem res aliter, & aliter se habens, si superius habita meditemur.

Dubitatio I. Litteralis.

QVAESTIONES super litteram primo dubitatur super illo verbo: Voluntas est animi motus. Sed contra: Voluntas est quaedam potentia auimae, sed potentia est quid manens in anima: ergo non est motus animae. Dicendum, quod secundum Ansel. in lib. de lib. arb. Si¬ eut visus potest dicere instrumentum animae, quo¬ videt: & potest dicere actum illius instrumenti, videlicet ipsam visionem. Sic voluntas potest di¬ cere instrumentum animae, quo vult: & potest di¬ cere ipsam affectionem, siue actum voluntatis, per¬ quem vult. Primo modo dicit ipsam potentiam, vel ipsam voluntatem. Secundo modo dicit ipsum motum potentiae, & ipsum actum voluntatis. Et hoc modo loquitur Magister, quod voluntas est ani¬ mi motus, accipiendo voluntatem non pro ipsa potentia, sed pro affectione. Ad quod intelligendum: verba, quae communiter loquimur, nos multum iuuant. Dicit enim aliquando aliquis de se¬ ipso, voluntatem maiorem habeo nunc faciendi¬ hoc, quam unquam habuerim. Constat autem quod voluntas, quae est potentia, non est aliquando maior, aliquando minor. Oportet ergo, quod voluntas stet ibi pro ipsa affectione, quae aliquando est maior, aliquando minor.

Dubitatio II. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de eo quod in littera dicitur, quod gratia meretur augeri vt aucta mereatur perfici. Cum ergo gratia non cadat sub merito, quia tunc gratia non esset gratia: non videtur ergo, quod mereatur augeri, nece aucta mereatur perfici. Dicendum, quod opera facta ante gratiam possunt esse inductiua ad gratiam. quia Deus videns peccatorem facere, quod in se est: ipse, qui non vult mortem peccatoris, supplet defectum nostrum, & dat nobis gratiam suam, quam mereri ex operibus nostris minime poteramus. sed opera facta in gratia, cum sint meritoria, & accepta Deo, licet non possint mereri ipsam gratiam: quia tunc ante gratiam mereremur gratiam Possunt tamen mereri augmentum, & perfectio¬ nem gratiae, quod totum attribuetur gratiae: tamen huiusmodi opera fiunt ex gratia. Non ergo¬ ex hoc poterimus concludere, quod gratia non sit gratia: quia omnia referuntur ad gratiam, sed de¬ hoc inferius quaeretur.

Dubitatio III. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis deeo, quod in littera dicitur, quod caetera potest homo no¬ lens: credere vero non est, nisi volens. Sed contra: Nam velle non potest quis, nisi volens: tamen aliud est velle, aliud credere; cum tamen velle sit in voluntate, credere autem sit in intellectu. quia est actus fidei, quae est in intellectu. Dicendum quod Iy caetera potest referri ad actus exteriores, v¬ sit sensus: caeteraid est caeteros actus exteriores &c.

Vel possumus dicere, quod ly cetera potest re¬ ferri ad actus ipsius intellectus. Nam aliqui sunt actus. intellectus, in quibus oportet discentem credere, vt ca, quae probantur demonstratiue, quibus non valens intellectus resistere, de necessitate creditid est assentit eis. sed ea, quae non sunt certa certitudine speculationis, oportet, quod voluntarie ad¬ haereamus eis. Et quia huiusmodi est ipsa fides, secundum quam Piscatoribus creditur, non Dialecticis; non oportet tollere rationes. quia non sufficiunt ad probandam fidem: sed oportet per ro¬ luntatem ibi captiuare intellectum nostrum in obsequium Christi. ideo per quandam antonomasiam dictum est, quod caetera potest quis no¬ lens, credere non potest, nisi volens. quod ideo est, quia sine velle nostro non potest esse in effectu credere nostrum. Et si propter velle nostrum quod requiritur ad credere nostrum, non possumus credere, nisi volentes: imulto magis ipsun¬ velle non poterimus velle nolentes: quia prop¬ quod vnumquodque, & illud magis. Ratio erg in contrarium magis concludebat oppositum quam propositum.

Dubitatio TITE Litteralis.

VLTERTVS forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur: Praeuolat ergo intellectus sequitur tardus, aut nullus affectus. Sed contra: bonum apprehensum est motiuum voluntatis. Si¬ ergo praeuolat intellectus, oportet, quod secundum illum sequatur aliquis affectus. Dicendum, quod hoc intelligendum est in his, quae intellectus ostendit voluntati: bona vno modo, & mala alio. quia si solum ostenderet sub ratione boni, non posset voluntas non velle: si solum sub ratione mali, non posset velle. sed si ostendit sub ratione boni, vt puta opera, quae sunt consona rationi, & sub ratio¬ ne mali, quia sunt difficilia; tunc potest praeuale¬ re intellectus, quia sunt rationi consona: & sequ¬ tardus, aut nullus affectus: quia sunt difficilia ad agendum. Vel possumus dicere, quod quae hic dicuntur, referenda sunt ad actus praecedentes habitus virtutum, vbi propter indispositionem animae potest praeuolare quis secundum intellectum, & non sequi secundum affectum. quia in actibus sequentibus habitus virtutum affectus inclinat, & quodammodo praeuolat intellectum: quia, vt di¬ citur in 2. Ethic. Signum generati habitus est laetitiam, vel tristitiam fieri in opere. Laetitiam qui¬ dem quantum ad opera conuenientia virtutibus: tristitiam, quantum ad contraria.

Dubitatio V. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod tria sunt gcnera bonorum. Sed contra: Bonum, secundum Philosophum, dicitur aequaliter enti: Cum ergo multa sint alia entium genera, multa erunt & alia genera bonorum, & plura, quam quae Magister hic assignet; Dicendum, quod Magister hic non loquitur generaliter de omnibus bonis: sed solum de bonis, quae ordinantur ad bene viuen¬ dum, cuiusmodi sunt bona exteriora, quae sunt bona minima: Bona interiora, & potentiae animae, quae sunt bona media. Et virtutes, dona, & gratiae, quae sunt bona maxima.

Dubitatio VI. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod virtutibus nemo male¬ vtitur: sed aliquis propter virtutes superbit, quod faciendo virtutibus male vtitur. Dicendum, quod res habet duplicem vsum: vnum per se, aliud per¬ accidens. vnum ex actu proprio, alium ex voluntate vtentis: vt vsus sutolaris secundum se, & secundum actum proprium est ad calciandum: tamen per accidens, & secundum vsum vtentis potest quis vti sutore ad hauriendam aquam. Vir¬ tutes ergo per se, & secundum actum proprium . semper ordinantur ad bona opera: quia virtus est, quae habentem perficit, & opus eius bonum reddit: sed per accidens, & secundum vsum vtentis potest quis superbire de cis, & vti eis ad superbiam: vel, vt commmniter dicitur, virtutbus ue¬ mo male vtitur formaliter: materialiter tamen¬ & tanquam obiectis potest quis male vti cis, superbiendo de ipsis.

Dubitatio VII. Litteralis.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis de eo. quod in littera dicitur, quod bonus vsus virtutis vir¬ tus est. Sed contra: Virtus est quidam habitus. sed bonus vsus virtutis non est habitus: ergo &c. Dicendum, quod sicut voluntas potest accipi pro potentia, & vsu potentiae: quia dicit aliquis hoc esse voluntatem suam, ad quod vult vti voluntate sua sic virtus poterit accipi, vel pro habitu, vel pro¬ eo, qui vult vti illo habitu.