Quaestio 2

ARTIC. I. An malum a malo tanquam a Causa efficiente ortum semper habeat. Conclusio est negatiua.

D. Tho. 1. p. q. 40. ar. 1. Et 1. 3. q. 75. ar. 1. Et 2. Sent. d. 34. q. 1. ar. 3. Item a. contra Gent. c. 40. Et de Malo q. 1. ar.3.

AD primum sic procedit: videtur quod malum non causetur, nisi a malo, & quod sit dare aliquod malum, quod est causa omnium malorum, sicut est dare bonum oium bonorum. Nam contrariorum contrariae sunt causae: & contrarii effe¬ ctus in principia contraria inducuntur. sed malum, & bonum sunt contraria. Ergo &c.

Praeterea si dicatur quod causa mali est bonum, hoc non poterit esse, nisi per accidens. sed omne¬ per accidens reducitur ad per se. sicut ergo bona reducuntu per se in causam bonam; Ita mala per¬ se reducerentur in causam malam: Erit ergo da¬ re unum malum causam omnium malorum.

Praeterea in his, quae sunt per se, oportet deuenire ad unum principium. Sed Danes in Euangelio, tam bona, quod mala vrtr reducere in causas per se, quia bona reducit in arborem bonam, mala in arborem malam, & secundum sententiam Euan¬ geliji, videtur quod ex bona arbore non possint procedere nisi bona, & ex mala nisi mala. Erit ergo dare duas causas, ex quarum una proce¬ dent bona, & ex alia mala.

Praeterea in quolibet ganee, ut uult Philosophus in 10. Metaph. est dare aliquid, quod est mensura omnium aliorum. Nam in gane substantiae est dare unam substantiam, & in genere entium unum ens: Ergo in gnene bonorum unum bonum, & in genere malorum unum malum.

IN CONTRARIVM est Aug. 12. de Ci. Dei. Vbi uult, quod malum non hebet causam efficientem; sed deficientem. Non ergo est daie aliquod malum, quod sit causa omnium malorum.

Praeterea si hoc esset, esset dare purum malum, quod est dicere purum nihil. ergo &c.

RESOLVTIO. Malum non datur, a quo sint omnia mala. Id quod patet ex iijs, quae in alijs uidentur. Itemque si secundum se consideretur: & ad suam causam re¬ feratur.

RESPONDEO dicendum, quod triplici¬ uia possumus declarare, quod non sit dare ali¬ quod malum, a quo sint omnia mala: sicut est ali¬ quod bonum, a quo sunt omnia bona

Vt prima via sumarex his, qua uidemus i alijs. Secunda si malum comparetur ad suam causam. Tertia si consideretur secundum se.

Prima uia sic patet. sic n uidemus in sagitta¬ tione quod non oportet dare duo signa, ut respectu¬ unius sumatu bene sagittare, & respectu alterius male sagittare. sed unum, & idem signum est, in quo¬ recte tendendo bene sagittamus, a quo deuiando male. sic unum, & idem bonum est, in quod recte¬ tendendo sumus boni, a quo deuiando sumus mali: Haec e nm fuit phantastica cogitatio Pythagoricorum uolentium reducere mala in principia] se, sicut, & bona; ut patet ex primo Metaphysi¬ cae. Posueruntien. 10 principia bonorum, & 1o. alia eis correspondentia principia malorum: & ex hac opinione phantastica vrtr insurrexisse Manichaeorum error ponentium duo principia. Vnum tenebrarum, a quo sunt omnia mala, & aliud lu¬ cis, a quo sunt omnia bona. cuilibet autem istorum dabant suas regiones, & suas incolas, & fecerunt de hoc unum librum, quem uocauerunt Epistolam fundamenti, contra quem librum fecit Aug. alium lib. quemn intitulauit contra epistolam fundamenti.

Imaginabatur enim Manichaeus immanem quendam Principem habentem circa se innumerabiles Principes immanes, & pestiferos, quorum omnium ipse erat dux, mens, & origo. Praeerat autem iste Princeps cuidam uniuerso ex quinque partibus conposito. Prima autem & suprema pars illius uni¬ uersi erant tenebrae, infra tenebras erant aquae, infra aquas uenti, infra uentos ignis, infra ignem fumus. Incolae autem istarum regionum, uel istarum partium erant ut fingebant. quia habitatores tenebrarum erant serpentes horridi, & tenebrosi habitatores, & incolae aquarum erant pisces faetidi, & luridi. Incolae uentorum erant naues. Incolae ignis erant quadrupedia. Incolae fumi erant homines. Et sicut Philosophus reprobans dicta Pythagoricorum dicit ea fabulas: Sic nos reprobantes istorum dicta; dicamus ea esse phantasias.

Respondeamus ergo ad propositum, & dicamus quod sicut in sagittatione sufficit unum signum ad sagittandum bene, & recte tendendo: & ad sagittandum male deuiando. sic sufficit unum summum bonum, in quod tendentes sumus boni, a quo deuiantes mali. Quod ueritatem hebet, siue accipiatur malum gfnaliter pro oi defectu, scdm¬ quem modum eteam in naturalibus est malum. quia intantum naturalia, uel ipsae naturae sunt bonae, inquantum participant de bonitate illius summi boni; Intantum autem sunt malae, inquantum defi¬ ciunt ab illa bonitate, & maxime si deficiant pro¬ ut sunt aptae natae participare eam. Sic etiam si acci¬ piatum malum specialiter pro malo culpae, hoc est malum, deuiare a Deo, & non agere secundum legem Dei, & hoc est bonum conformare se Deo, & agere secundum legem eius.

Secunda uia, ad hoc idem sumitur, si comparetur malum ad suam causam. Nam non semper malum reducitur in bonum defectiuum. Nam ex¬ bono perfecto, ut perfectum est, potest sequi malum, & spaneliter prout malum est defectus in rebus na¬ turalibus, uel etiam, ut est defectus in omnibus. Non¬ enim inquantum sunt mala, sed inquantum sunt bona, sed defectiua. Videmus enim, quod pepe perfectionem ignis agentem in aerem, & superantem ipsum, expellit a materia aeris formam eius, & cor¬ rumpit aerem, & generat ignem. Hoc enim malum aeris, quod malum sconem, quod huiusmodi non reducitur in agens, ut est defectiuum: sed, ut est perfectum, & assimilat sibi passum. Hoc autem ad¬ aptando ad propositum: Dicemus, quod ex perfectione Dei est, quod sunt multa bona defectiua in uniuerso. Quare intendit Deus communicare bonitatem suam rebus, quod totum contigit ex amo¬ re, quem hebet ad seipsum, & ad suam bonitatem. Diligit en. suam bonitatem non solum in se, sed in suo simili, secundum quem modum habet esse in cre aturis. Et ion dicit Dio. 4. de Di. Nom. Quod amor, qui est in primo, non permisit eum esse sine germine, id est sine productione rerum etiam crea¬ tarum. Ista ergo diuersitas, quae est in rebus, quod aliquae sunt magis defectiuae, aliquae minus, pro¬ cedit ex perfectione diuinae sapientiae, & diui¬ nae uoluntatis. Videt enim se Deus per suam sa¬ pientiam esse multis modis se immutabilem vre¬ bus, & illi multi modi sunt multae rationes, & multae ideae inmente diuina, per quas productae sunt res. Ideo dicit Aug. &3. qonum. q. de idaeis, quod non eadem ratione conditus est hon, & equus, sed singt¬ la proprijs sunt condita rotenibus. Videt n. Deus magis diffundere, & magis conicare bonitatem suam in tanta diuersitate rerum, quanta est in toto uniuerso, quod si produxisset solam unam spenmn¬ rerum. Producendo ergo tot species rerum, & tantam diuersitatem entium, quia entia procae¬ dunt a Deo, sicut numeriab unitate. Et si acci¬ piantur isti numeri, secundum numerositatem com¬ ponentium, quanto magis distant a Deo entia tanto habent rotonem maioris numeri. Sed si accipiantur tales numeri secundum uirtutem, sie est econuerso, quia propinquiora Deo habent rationem maioris numeri, & ipse Deus est nu¬ merus sine numero.

Si ergo quaeratur, unde est defectus in rebus Respondebimus cum Philosopho in 2. de generatio¬ ne, quia hoc est proprie longe distare a principio. Distant en. res a Deo secundum magis, & mi¬ nus, non situ, cum Deus sit ubique praesens, sed per maiorem, & minorem participationem bonitatis ut partieipantia plus de bonitate diuina dicunt Deo propinquiora. secundum quem modu loquitur Aug. 1r. Confes. Duo fecisti dne. unum prope te, id est Angelicam naturam, & allud prope nihil, id est primam materiam. Iste ergo defectus rerum non pprie reducitur in Deum: sed magis reducitur in ipsas res, non ualentes plus recipere de diuina bonitato. Deus n. totam suam bonitatem obtulit cuilibet rei productae. Sed cum diuersae sint capacitates rerum: nulla res potest illam bonitatem totam capere; sed capiunt eam res secundum magis, & minus, ut sunt perfectio res, & imperfectiores. Et hoc modo loquit Au¬ gust. in principio Confes. quo Deus implet sua¬ bonitate creaturas suas dicens: Quae imples, te toto imples; sed nulla res te totum capit principaliter Ergo iste defectus est ex parte creaturarum non ualentium plus recipere de diuina bonitate. Et si aliquo modo iste defectus reducat in Deum: non reducetur in ipsum tanquam in agens & in bonum deficiens, sed tanquam in agens, & in bonum perfectum. Nam creaturae. magis defectiue sunt magis a Deo distantes, & hoc est ex perfectione agentis quia actio sua se extendit ad magis distantia. Non ergo oportet ponere duo¬ principia, a quorum uno sint bona, & ab alio mala. quia nihil est aliud malum, nisi defectus boni. Et quia ex sola longinquitate adeo suntali¬ qua bona magis defectiua, siue accipiatur ista longinquitas ex natura, per quam sunt defectus naturales, siue ex uoluntate, per quam sunt peccata, & culpae.

Tertia uia ad hoc idem sumit ex ipso malo¬ nam malum secundum se est plus, quam negatio & minus, quo priuatio, loquendo de priuationt, prout de ea loquitur Philosophus, ponens ean¬ principium rerum naturalium: Malum enimest plus, quam negatio qa addit supra negationem. subiectum n. est malum, defectus quidem in ali¬ quo subiecto. priuatio uero addit supra malum aptitudinem ad bonum. haec estenm priuatio, ut etm principium in naturalibus carentia alicuius boni cum aptitudine ad illud. malum enim ut malum est non dicit aliquam aptitudinem ad bonum, quod tollit. pretenim malum ratione subiecti conpati secum aliquam aptitudinem ad bonum: Sed malum quatum est de se dicit solam abntiam & solam carentiam iV lius boni, cui opponitu. & de se non dicit aptitudinem ad illud, sed ineptitudinem. ion de se nullam praet hebre ronnem principii effectiui & sic habet ratio nem principii effectiui, hoc est ratione boni, quod sibi subiicitur. Propter quod ait Dio. quod malum non agit nisi uirtute boni. Declaratum est ergo quomodo malum est quaodam priuatio, & quomodo est minus, quao priuatio, quod in precedenti quotone supponebatur. Est enim malum qadam priuatio, quia est quaodam negon in subiecto, & est minus, quam priuatio loquendo de priuatione, quom est principium in naturalibus, quia talis priuatio est carentia bondi, cui opponitur cum aptitudine ad ipsum sed malum est carentia boni, cui opponitur cum ineptitudine ad ipsum.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum quod malum primam originem suam non habet nisi a bono, uel a bono defectiuo, quae propter perfectionem suam extendit suam canlitatem usque ad bona defectiua, quae sunt effectus eius, & in quae¬ tum bona defectiua sunt effectus distantes ab¬ ipso. Et hoc est ex perfectione agentis, quod uf¬ que ad effectus distantes possit suam actionem extendere: Erit ergo hic ordo, quod non de bono defectiuo sunt orta bona defectiua E bonis aneam defectiuis sumpserunt originem malam, quae sunt quaedam carentia, & quidam defectus boni¬ tatis.

Ad Secundum dicendum, quod bonum est causa mali per accidens, & istud per accidens reducitur ad per se, sed non ad per se malum, sed est aliquid, quod secundum se est bonum, quod bonum per se intendit agens bonum, sed praeter in tentionem agentis ex illo bono intento accidit malum: ut ignis agendo in aerem per se intendit bonum, quia intendit generare ignem, sed ex illo bono accidit malum, quia non potest ignis generare ignem ex aere, nisi corrumpat uerem, sed hoc est praeter intentionem ignis.

Et si uolumus hoc adaptare ad malum culpae; Dicemus cum Diony. quod nullus aspi¬ ciens ad malum agit, quod agit. Semper enim agens intendit bonum: etiam peccator cum peccat intendit aliquod bonum, sed quia inordinate intendit illud bonum, & indebite, ideo ex illo bono accidit malum, quia auertitur a Deo, a quo se auertens peccat.

Ad Tertium dicendum, quod semper est de uenire ad unum principium in his, quae sunt per¬ se, & i rebus inordinatis, cuiusmodi sunt ipsa bona, quae sunt per se intenta, & sunt ad inuicem ordinata, & ideo est deuenire ad unum bonum primum, quod est omnium aliorum causa, sed mala sunt praeter ordinem, & non sunt perse intenta.

Ad Quartum dicendum, quod mensura malorum non est ipsum malum, sed est ipsum bonum: quia illud est maius malum, per quod magis re¬ ceditur a bono: nec homo iudicat, uel mensurat malam sagittationem per aliam malam sagitta¬ tionem, sed per bonam sagittationem. ut sicut ille melius sagittat. qui magis accedit ad signum: Sic ille peius sagittat, quod magis recedit. In malis enim non mensuratur malum, sed bonum est mensura bonorum, & malorum. Nam illud est mensura aliorum, per quod iudicantur alia. mensura autem obliquorum non est obliquum: sed si homo uult cognoscere, an linea sit obliqua; non applicat ibi regulam obliquam, sed rectam, & applicando regulam rectam cognoscit, & iu¬ dicat anlinea sit recta, uel obliqua, Propter quo bene ait Philosophus, quod rectum est iudex sui, & obliqui: & homo malus, & carnalis non est mensura aliorum, sed homo iustus, & spiritualis. propter quod Philosophus ait, quod iustus est mensura aliorum: & Apostolus dicit, quod spiritualis homo iudicat omnia, & ipse A nemine iudicatur.

ARTIC. II. An malum sit a bono. Conclusio est affirmatiua.

D. Hho. i pq4o ar. 11. 12. 4 33. 3. 1. Et 2. Sent. 4. 3. q. 1. ar. 3. Item lib. 2 contra Gent. c. 49. Et de Malo. q 1. ar. 3. D. Bon. d. 34. ar. 1. q. 1. Ric. d. 34. q. 3. Sco. d. 34 q. 1. Biel. d. 34. q. 1. Dur. d. 34. q. 3. Ant. Andr d. 34. q. 1 Capr. d. 34. q. 2. Tho. Aig d. 34. q. 1 ar. 3.

SEcundo quaeritur. Vtrum malum sit a bono. Et uidetur, quod non. quia secundum Dio. boni est saluare, & pro¬ ducere: sed mali est destrue¬ re, & corrumpere. Iuxta illud Philosophi in quarto Ethicorum, quod malum seipsum corrumpit ergo &c.

Praeterea unum oppositorum non est causa¬ alterius, nisi per accidens. Nam frigidum cale¬ facit per accidens: ut uentus aquilo urit ui¬ neas: quia forte sic claudit poros uitis, & ille¬ calor contentus in uite non ualens exhalare generat adustionem in uite. Et homo in hyeme¬ melius digerit, quia frigus exterius sic stringit poros uentris, quod calor ibi contentus non ualens exhalare reddit calidiorem uentrem. sed hoc est per accidens. per se tamen calidum calefacit, & frigidum infrigidat. per se ergo non erit malum a bono, sed a malo.

Praeterea omnis effectus reducitur ad can¬ sam primam; sed omne bonum est effectus cau¬ sae primae. Si ergo malum esset a bonD: malum esset a causa prima, quod uidetur inoon¬ ueniens.

Praeterea omnis effectus sequitur condonem. suae causae, & ideo Philosophus 2. Phisic. cum distinguit modos causarum, quia aliquae causae sunt longinque, & aliquae propinquae: aliae sunt in potentia, aliae sunt in actu, uult, quod effectus in potentia, hebet causam in potentia, effectus in actu causam in actu. Cum ergo malum sit quidam defectus, & bonum non sit causa mali, nisi, ut deficiens: oportet quod defectus in actu sit a causa deficiente in actu; sed illud, quod est actu deficiens, est actu¬ malum: Ergo malum, quod est defectus actu, est a causa deficiente actu, & est a causa actu mala: Malum ergo non est a bono, sed a malo.

IN CGONTRARIVM est: quia omne, quod facit aliquid, a quo de necessitate sequitur aliud, dicitur esse istius causa, sed tam in naturalibus, quam in moralibus bonum facit aliquid, a quo de necessitate sequitur malsi, ut in naturalibus ignis generat ignem ex aere, a quo de necessitate se¬ quitur corruptio aeris. Et in moralibus homo¬ se conuertit inordinate ad commutabile honum, ad quod de necessitate sequitur malum, quod est auersio ab incommutabili bono. Ergo &c.

Praeterea Dio. 4. de Diu. Nom. ait, quod malum non agit, nisi uirtute boni. si ergo malum fit, uel malum agitur, hoc erit uirtute boni: Fit ergo malum a bono.

RESOLVTIO. Malum non est nisi in bono, & a bono per accidens: & a bono agente instrumentaliter: & vt defi¬ tiente.

RESPONDEO dicendum, quod oporternos di¬ cere, quod malum non sit nisi in bono & a bono. Nam malum non dicit nisi priuationem, & etiam modo, quo¬ diximus, dicit minus, quam priuationem. quia priuatio aliquo modo sumpta hebet rotonem princi¬ bil. Malum aunet, ut malum, non hebet rationem principii. Et ideo Dio. ait, quod malum est praeter camm, & praeter principium. Malum ergo oportet, quod sit in bono tanquam in subiecto, quia priuatio non potest esse subiectum priuationis: preper quod aliquod positiuum, & aliquod bonum est illud, in quo est malum. Rursus malum non potetesse nisi a bono. Nam priuatio secundum se non potest aliquid agere: oportet, quod bonum, quod priuationi subiicit, sit illud, quod agit, uel male, uel bene. propter quod malum, & bonum sunt a bono. Ad hoc nihil agit, nisi prouthetnt esse, & prout est in actu, propter quod, siue actio sit vona, siue mala: oportet, quod sit a bono. Propter quod ait Dio. quod bonum est principium, & sinis malorum. Est enim bonum principium malorum, quia nihil potest esse principium alicuius, uel agere aliquid: nisi sit aliqua res, uel aliquoc ens, & ex hoc est quid bonum, sic etiam bonum non solum est prinem ipium malorum. sed etiam est finis eorum. quia nullum agens agit aspiciens ad malum, uel intendens malum, sed semper agens & etiam male agens; intendit finem, ut bonu ut etiam ipforum malorumsecundum Dio. possst dici finis aliquod bonum.

His itaque praemissis, ut clare uideamus, quo malum est a bono: oportet distinguere de malo, & de bono. Aug. circa principium primi de¬ libi arb. Sic distinguit de malo: dicens, quod duobus modis solemus appellare malum, uel malumfa¬ cere, uel mala pati. Ipse tame haec duo mala solum prosequitur, ut hanentesse innatura rationali, secum dum quem modum malum facere appellat malum culpae: malum pati appellat malum poene¬ quae proprie non nisipro culpa hebet esse. Nos ti¬ haeo duo mala possumus adaptare ad irrantiona¬ lia, &enm ad naturalia. Nam lupus male facit oui¬ quaod comedit eam, & ouis male patit a lupo: quod comeditur ab ipso, & ignis male facit aeri: quod corrumpit ipsum, & aor male patitur ab igne: quade corrumpitur abeo. Hoc ergo modo proce¬ demus in hac qotonet quia primo ostendemus qumo, & quot modis hebet esse. malum in alijs ab¬ hoie. Secundo distinguemus de multipliei bono, & ostendemus quomodo a tali multiplici¬ bono habet esse malum in talijs ab homine, uel¬ a creatura rationali. Rertio ex his, quae dicimus in alijs descendemustad ipsum hominem, & au¬ ipsam creaturam rationalem quomodo, & quot modis habeat in ea esse mulum.

Propter primum sciendum quod malum non potest esse a bono per se, si tergo malum esta bono, uel hoc est per accidens uel hoc est, non ut est bonim, sed ut est deficienes. His ergo duobus modis potest esse malum a bono, uel per accr¬ dens, uel nt est deficiens, & isti duo modi non danet unum, & idem. Nam malum potest esse a bonbo per accidens, non, ut est duficiens, sedutest ex¬ cellens, & superexcedens. Nam malum aeris potest esse a bono, quod est ignis, non, ut est deficiens, sed, ut est excellens, & superextedens aerem, quia semper agens secundum Philosophum est praestantius patiente. Si ergo ignis intendens bonum suum diffundere, & intendens generare ignem per accidens corrumpit aerem; Erit istud malum per accidens a bono, quod est ignis no ut est deficiens; sed uta est superencedens: Erlt ergo unus modus causandi malum a bono per¬ accidens: non, ut est deficiens. Alio modo tau¬ satur malum a bono,it est deficiens. Et hoc po¬ terit esse etiam in alijs ab homine tripliciter. Vel ex parte materiae, uel ex parte agentis principalis, uel ex parte agentis instrumentalis.

Ex parte enim materiae etiam in alijs animalibus ab homine potest esse bonum deficiens edusa mali. Nam ex parte materiae tunc dicitur materia esseapta ad recipiendam impressionem a¬ gentis: quaod est adihoc disposita, quia actus actiuorum secundum Philos. sunt in patiente disposito, si ergo materia sit idisposita, poterit inde actidert nalaxam inhoibus, qa in asiss animalibus. M¬ si menstruum sit indispositum ad recipiendam actionem seminis maris, siue in muliere, siue in equa poterit inde generari homo monstruosus, vel equus monstruosus, & cum monstra sint peccata in natura, & cum tale peccatum, & tale malum possit euenire ex materia indisposita, uel deficiente, patet, quomodo malum est a bono deficiente materialiter.

Secundo modo potest malum esse a bonoa gente instrumentaliter. Propter quod monstra in natura tam in hominibus, quod in alijs animalibus possunt euenire non solum & defectu menstrui, sed ex defectu, qui est i semine, ut innuit Philosophus in 2. Phys. ubi probat naturam agere propter finem; sed semen in generatione se habet, ut organum, & ut instrumentum quia agit in uirtute anae patrisi. Sicut calor generat ignem agens in uirtute forma¬ substantialis ignis: sic calor, qui est in semine equi, agit ad generationem equi in uirtute animae equi. Assignat autem Philosophus in de anima libus multiplicem calorem in semine, sed hoc in superioribus tetigimus, cum agebatur de generatione rerum, & de rationibus seminalibus, sed hic non est de hoc curandum.

Tertio autem modo potest esse malum a bono, ut est deficiens, prout talis defectus est in ipso agente principali. Et ut ponamus exemplum in alijs ab hoie; Dicemus, quod ex defectu, qui est in igne generante, ut quia est ignis impurus: fit malum in igne genito, quia generatur inde ignis impurus. Nam ex igne impuro, & deprauato gnatur ide ignis impurus, & deprauatus. Dicemus eme quod ignis purus est in supremo iuxta caelum, uel iuxta orbem Lunae. Ignis impurus est in infimo¬ iuxta aerem, quia agens quantum dat passo de forma, secundum Philosophum, mamue dat ei de loco: Purior est auem forma ignis in supremo loco, quam in infimo. Ignis ergo i infimo, ubi est impurus, agens in aerem generat inde ignem impurum: sed hoc est ex defectu in ipso igne agente, uel generante. Et licet defectus possit dicit malum: non tamen propter hoc malum est a malo, sad a bono, quia ignis non agit, ut est deficiens, & ut est non ens, sed, utest ens.

Viso quomodo malum est a bono, quia est quadru¬ pliciter: quia, vel est a bono peraccidens, ex quo¬ fuit sumptus unus modus: uel est a bono, ut est deficiens, ex quo sunt tres alii modi; Volumus distinguere triplex bonum, ut ex hoc osten¬ damus quomodo ex tali multiplici bono est malum in alijs ab homine. Dicemus ergo, quod est tri¬ plex bonum, increatum, & creatum. Et creatum duplex, uniuersale, ut Sol. Et particulare, ut ignis, uel quodcunque aliud existens i sphaera actiuorum, & passiuorum. Sed quo illud quadru¬ plex malum iam tactumest a bono particulari. declaratum est per iam dicta. Restat ergo uide re quomodo illud quadru plex malum in alijs ab homine est a bono uniuersali, quod est Sol¬ & a bono increato, quod est Deus, ad quae agentia non possumus reducere mala, nisi uno modo propris loquendo, uidelicet, per accidens. Du¬ cemus ergoomnia illa mala in corpus coeleste, & specialiter in Solem, quod est agens uniuersale secundum praesentiam, & absentiam, quia omnia illa quatuor mala potet facere Sol per sui absentiam Et istum modum tangit Philosophus in 2. de gunatione dicens, quod peopemotum, quem hebet Sol in obliquo circuloid ist in xodiaco, qui ob¬ lique se hebet ad polos mundi, uel ad aequinoctialem. quia ex una parte declinat ad Septentrio¬ nem, & ex alia ad meridiem. Vel etiam tertio obliquae se hebet ad nos, quia cum est in parte Septentrionali est nobis prope: cum in Meridionali est longe. Ergo propter sic prope, & longe esse cau¬ sat generationem, & corruptionem in istis inferioribus. Nam per sex menses semper accedit ad nos. AMartio usque ad Septembrem uel ab Arie¬ te usque ad Libram, & sic accedendo fit generatio. quia incipit terra germinare, arbores per talem accessum producunt folia, florent, & faciunt fructus: per recessum haec tolluntur, & corrumpuntur. Sol ergo, quod est agens uniuersale per¬ accidensid est per sui absentiam facit corruptionem, & malum in istis inferioribus, uel facit hoc per¬ accidens, quia per se gnnat: per accidens autem generando corrumpit Et si uolumus descendere ad illa quatuor mala, quorum unum erat a bonoij¬ accidens: Alia tria erant a bono, ut deficiens, po¬ terimus omnia haec adaptare ad Solem, ut unum sit a Sole per accidens, alia tria sint a Sole, ut defi¬ ciens. Esten. malum, & corruptio a Sole per acci¬ dens, quia sicut agens particulare, quod est ignis generat per se, corrum pit per accidenes: sic agens uniuersale, quod est Sol, gnando per se, corrumpit prer accidens Et sic adaptatum est unum malum ad Solem, quod contingit ex bono per accidens. Possumus etiam alia tria inala adaptare ad Solem, quae contingunt ex bono, ut deficiens. Haec autem erant tria, quia uel¬ hoc erat ex defectu materiage, uel ex defectu agene¬ tis instrumentaliter, uel principaliter. Sol ergo¬ ut bonum, large accipiendo, deficiens, quia est tale non inse; sed est deficiens a nobis, & elongans se a nobis, potest ista tria mala causare, quia ex tali elongatione potest causari istud triples malum, ut defectus in materia, ut puta in menstruo: in agente instrumentali, utputa in semi¬ ne, & in agente principali, utputa in igne, in equo uel in leone, quae quamuis sint agentia particularia, eo tamen modo, quo agunt, possunt dici principalia.

Ostenso quomodo illa quatuor mala inuenta in alijs ab homine sunt a bonis particularibus existentibus in sphaera actiuorum, & passiuorum, & sunt per accidens a bono uniuersali, quod est corpus caeleste, & specialiter a tali bono, quod est Sol. Volumus declarare, quomodo ons illa quatuor mala in alijs ab homine, & a crea¬ tura rationali sunt a bono uniuersali increato, quod est Deus. Nam de malo, quod est in hoie in quo proprie habet esse malum culpae, & malum poenae. Et de malo, quod est in alijs creaturis rationalibus, uel intellectualibus, cuiusmodi sunt angeli. In quibus etiam est malum culpae, & malum poenae, quia, ut dicit in lob: Ecce qui., seruiunt ei non sunt stabiles, & in angelis suis re¬ perit prauitatem, ut specialiter loquendum est postea. Nunc autem illa quatuor mala iam as¬ signata, ut sunt in alijs a creatura rationali possumus dicere omnia esse a Deo, sed per accidens: Non taume itam per accidens, quin omnia illa fuerint a Deo praeuisa. Praeuidite n. Deus, quuded fecit elementa, quod ignis debebat corrumpere aerem, & aqua de bebat extinguere ignem: praeuidit etiam, quod lupus debebat comedere ouem, & praeuidit, quod debebat esse defectus, & indispositio in materia, & in a¬ gente instraliter & in agente quasi principaliter. Et si non fecisset lupum, quaded fecit ouem, & si non fecisset leonem, quande fecit ceruum, & non fecisset ignem, quaded fecit aerem, uel aquam, quoaded fecit ignem, & non fecisset ista ganeabilia, & corruptibilia, in quo bus accidit malum per accidens ex corruptio¬ ne, uel ex defectu in materia, uel in agente in¬ strumentali, uel principali, ista mala non essent. Quid ergo dicemusefacilis est ad haec ranesio. quia propter bonum uniuersale, & totale derogandum est bono particulari. Videmus en. in naturalibus, quod ipsum bonum particulare se exponit periculo pro¬ bono totali, ut brachium pro defensione corporis. Videmus etiam, quod Deus fecit pluuiam pro bono uniuersali, ut terra germinaret arbores: arbores pullularent, fructus cresceret. Hoc tamen non obstam. te aliquando pluit, frumento existente in area; si ergo illud frumentum conquereret de Deo dicens, tu fecisti pluuiam, ut fructus cresceret, & pluuia me destruxit. Randeret Deus: Ego dedi legen uniuersalem, quod qundoque uapores humidi eleuarent, & fieret nubes aquosa, quod tali nube facta, fieret plu¬ uia. quod factum est pro bono condmi, quia si pluuia non esset, terra non germinaret, & non daret fructum suum. & bene uidi, quod ex ista bona lege ganeali debe¬ bat multoties contingere malum aliquod particulare, quia debebatpluere, frumento existente in¬ area: & si uoluissem, potuissem hoc impedire, & facere per miraculum, quod non plueret, ubi esset frumentum discoopertum, & posset laedi a pluuia. sed ego quod sum agens uniuersale: nolui infringere legem conem bonam propter quoddam malum particulare, quod tamen uidebam accidere. Nolui en. per miraculum obuiare legi naturae: nisi hoc facerem pro magna causa, sed uolui, & uolo sic administrare res, ut eas proprios cursus, & pprios motus a¬ gere sinam, ut dicit August. 7. de Ciuit. cap. 30. Sic eteam in proposito, Deus diligens bonitatem suam, quae est bonum uniuersale, & bonum omnis boni. Vult eam diffundere in rebus, & quanto plures species rerum producit, tanto uidet tale¬ uniuersale bonum esse magis diffusum. Bene ergo Deus uidet, quod si non fecisset lupum, non fecisset malum oui, & si non fecisset aqua, quae ex¬ tinguit ignem, quantum ad hoc forte non fecis¬ set malum igni. sed noluit has spes subtrahere ab uniuerso, in quibus relucet diuina bonitas, quae est bonum uniuersale propter quoddam malum particulare, quod inde accidit. De generatione autet, & corruptione rerum dicere possu¬ mus, quod multum deperiret de bono uniuersi, si generabilia, & corruptibilia subtraherentur ab ipso.

Possumus ergo ad hoc assignare rotonem ex diffusione diuinae bonitatis, quod hoc fecit Deus propter bonum uniuersale, ut magis suam bonitatem in rebus diffunderet. Vel possumus assi gnare rationem, quam assignat Philosophus circa fi. 2. de generatione, quod existente quodam esse diui¬ no, & appetibili, quod est esse perpetuum. quia non poterat Deus participationem sui esse diuini per¬ petuare in rebus generabilibus secundum identitatem numeralem: perpetuauit tale esse secundum identitatem speciei. Propter quod Philosophus ait quod reliquo modo compleuit Deus perpetua¬ tionem ipsius esse continuam faciens generatio¬ nem: sed non potuit Deus facere continuam generationem nisi faceret per accidens continus corruptionem, quia semper generatio unius est corruptio alterius, sic ergo determinatum sit de malo, ut habet esse in alijs rebus ab homine, uel a creatura rationali.

DVB. LATERALIS. An duplex malum sit in bomine. conclusio est affirmatiua. Idque de malo culpae, & poenae affirmatur.

VLTERIVS forte dubitaret ali¬ quis de malo, ut habet esse in homine, quomodo ex his, quae dicta sunt de malo in alijs rebus, habemus uiam ad inuestigandum, quo malum habeat esse in homine. Dicendum, quod in homine habet esse dupler malum secundum Aug. uidelicet malum, quod ipse facit, quod est malum culpae, ut supra dixi¬ mus, & malum, quod patitur, quod est malum poene, sed circa malum poenae, non oportet nos multum immorari. quia plane concedit. Aug. circa principium primi de lib arbm quod tale malum est a Deo. & in tertio eiusdem lib. dicit quod omnis poena si iusta est, a Deo est.

Sed de malo culpae quo habeat esse in homine; Dicemus per similitudinem ad aliud quadru¬ plex malum, quod habet esse in rebus. Nam malum in rebus, uel est a bono per accidens, quia non potest stare bonum, quod intendit agens per se sine aliquo malo consequente per acci¬ dens, secundum quem modum non potest esse bonum ignis, quod intendit in materiam aeris inducere formam suam, nisi ad hoc bonum per se, quod est generatio ignis, sequatur malum per accidens, quod est corruptio aeris. Iuxta ergo hunc modum essendi malum in rebus est modus mali culpae in homine secundum conuersionem ad bonum commutabile, & auersionem ab incommutabili. quia homo peccando per se¬ uult bonum commutabile; sed quia uult ipsum inordinate non potest illud sic uelle: nisi ex hoc sequatur hoc malum, quod est auersio a bono incommutabili. Propter hoc ma¬ lum culpae hoc modo consideratum habet similitudinem cum illo malo: quia non potest ignis facere ad bonum per se: nisi faciat per accidens ad malum corruptionis. sic non potest hon inordinate se conuertere ad bonum commu¬ ubile, nisi incurrat hoc malum, quod se auertat ab¬ incommutabili. Assignabantur etiam supra tres alii¬ modi quomodo malum habet esse in bono non solum per accidens; de quo locuti sumus: sed etiam, ut est bonum deficiens, quod dicebatur esse triplici¬ ter. quia talis defectus, uel erat in agente, uel in instrumento, uel in materia, quae omnia possumus adaptare ad malum culpae, ut est in homine. Dicemus ergo respectu mali, se habet, ut a¬ gens principale: eo modo, quo malum potest esse ab agente, & potest habere causam. Ipse homo, uel ipsa anima esse tale agens: Voluntas autem in tali actione uel sensualitas se habebit, ut instrumentum. ipsum autem obiectum, uel ipsa¬ res, circa quo negociamur, se habebit, ut materia.

His uisis dicamus, quod ex defectu in agente principali erit defectus in ipso homine, uel in ipsa anima. Nam & hon est principaliter agens, & anima potet dici principaliter agens, quia hon est illud, cui principaliter attribuitur actio. Nan¬ actiones, & passiones, ut supra diximus, sun suppositorum. Anima etiam est principaliter agens: quia est principalis rotn agendi propter quod non est sic propria locutio cum dicitur: anima est principaliter agens. sicut cum di, quod hon est principaliter agens, & ideo aliter negatur, quod anima sit agens, sed nunquam negatur, quod homo sit agens, uel quod suppositum sit agens. Et ion dirtu in primo de anima, quod anima non intelligit, sed homo per animam. Sed licet non omnino proprie actio attribuatur formae: Tame aliter sapientes hoc modo locuti sunt, quod actiones attribuuntur formae. Nam ut in lib ide anima dicitur anima est primum sentiens. sed cum inueniuntur tales locutiones: sunt exponendae uidelicet quod anima est primum sentiens id es prima ratio sentiendi sensus, id est potentia sensiti¬ ua est immediate sentiens id est immediata rotn sentiendi. sed tunc est defectus in agente instru¬ mentali: cum est defectus in uoluntate uel in sensualitate. sunt ni. haec instrumenta hominis, uel animae: unum tamen istorum instrumentorum se habet, ut instrumentum alterius, quia non est inconueniens unum instrumentum esse instrumentum alterius: Sic baculus est instrumentum manus, & est illud, cum quo percutit manus, & obedit manui: sic sensualitas est instrumentum uoluntatis, & est apta, nata obedire uoluntati. & primo ergo defectu prout est defectus in homine, uel in anima, ut puta quia est ex nihilo, potest esse pctinte, quia ion hon, uel aia potest¬ peccare, quia potet deficere: cum sit de nihilo: Ex tali ergo defectu est pctinte in potentia. Sed ex defectu insttumenti, quod est uoluntas, utputa si uoluntas deficiat, & male uelit ex tali defectu, potest¬ esse pctine mortale in actur Immo quantum est de se si ex genere operis, sit heccatum mortale. semper erit peccatum mortale. namnadulterium qua e&x gnee operis est peccatum mortale, si uoluntas uelit adulterium, semper erit peccatum mortale. Si autem non sit mortale: hoc est quia non uult conplete, uel non uult simpliciter, sed secundum quod, aquo non debnt fieri denominatio, quia scom¬ quid uelle non est uelle. sed si sit defectus in a¬ lio instro, ut in sensualitate, quatum est de se: sem¬ per erit peccatum ueniale. Si autem est ibi morta¬ le: hoc est quia ad motum sensualitatis mouet uoluntas, quia omne pctmae loquendo de peccato mortali, est uoluntarium. potetien. esse pctmte ueniale in sola sensualitate, sed quantumcunque¬ ex genere operis sit mortale, ut puta si moueat¬ sensualitas ad adulterandum, nunquod peccatum mortale erit, nisi ad hoc trahat, & consentiat uoluntas. Distinctio ergo illa de ratione in feriori, & superiori: prout in eis habet esse pecca¬ tum, referenda est ad liberum arbitrium, vel ad uoluntatem, ut mouetur a ratione contemplante aeterna, uel administrante temporalia. Viso qumoo adaptatur malum in alijs rebus ad malum, quod est in hoie, prout est ibi per se, & per acci¬ dens. Et ostenso quon adaptat malum in alijs rebus ad malum culpae in honie, prout in rebus inuenit agens malum, quia deficiens, siue talis defectus sit in agente principali, siue in instrumentali;

Volumus ostendere quo potest fieri talis ada¬ ptatio prout malum contingit ex defectu materiae, utputa quude est defectus menstrui, fit malus foetus in naturalibus, & ex defectu ligni, quia nodosum fit mala sagitta in artificialibus, sic ergo &x defectu, uel ex ineptitudine materiaed est rerum, circa quas negociatur anima, potest esse defectus, & peccatum in¬ moralibus. sed hoc simile non poterit esse per¬ oenm modum simile, quia naturalia agunt ex necessitate naturae, & materia in naturalibus obedit agenti prout est apta, nata obedire ex necessitate naturae, sic etiam in artificialibus requiritur de¬ bita materia quia nunquo ex malo corio fiet bonus sotularis, nec ex ligno nodoso fiet bona sagitta, sed in moralibus sunt bonitas, & malitia non ex necess itate materiae, sed ex libertate arbitrii. Nam in moralibus ex malo corio fiet opti¬ mus sotularis. Et quod ait Philosophus, quod bonus coriarius est qui ex dato corio facit bonum so¬ tularem: quis hoc dicat etiam quatum ad moralia. Sed in moralibus pset intelligi quotum ad ppnitatem, & ut in pluribus, non anem simpliciter, & qutum ad necessitatem. Dicemus ergo quod sicut coriarius ne gociat circa corium in artificialibus, & aliquod corium etm magis aptum, & aliquod magis ineptum ad faciendum bonum sotularem, sic in moralibus nego¬ ciamur circa res agibiles, uel circa ista agibi¬ lia. Nam materia artificialium sunt formabilia, moralium agibilia, sed ea, quae occurrunt agenda, aliquando sunt magis apta ad bene faciendum, aliquando magis inepta. Nam actiones nrae ali¬ quand uersantur circa prospera, aliquando circa¬ aduersa, nec tamen nimis prospera, nec nimis aduersa sunt apta materia in moralibus. Et ion dicit Sapiens: Diuitias, & paupertatem ne de¬ deris mihi. prospera enim nos extollunt, & eleuant in superbiam. Aduersa autem nos deprimunt, & nos trahunt ad desperandum, uel ad male agendum, & maxime quando est tanta aduersitas, sicut fuit tempore martyrum. quibus inexcogitata tormenta fiebant: Tamen talia nunquam inducunt necessitatem, quia martyres ex tam pessimo corio faciebant optimum sotu¬ larem, quia per optimum uincendi genus id est per patientiam uincebant saeuitiam tyrannorum.

Patet ergo, quomodo prout in rebus est malum ratione agentis per accidens & ratione principalis & instrumentalis, ut est deficiens, & ratione defectus materia, ut est inepta, possunt adaptari ad malum culpae, quod est in homine. semper tamen malum est a bono, vel per accidens, uel, ut est bonum deficiens.

RESP. AD ARGVM. Ad primum dicendum, quod bonum saluat per se; Ta corrumpit per¬ accidens, ut ignis uolens saluare per se suam speciem, & inducere suam formam in materiam aeris, per accidens corrumpit aerem.

Ad secundum dicendum, quod in positiuis per se fit aliquod in suo simili ut calidum per se fit a calido, frigidu a frigido. sed quodlibet istorum dicit aliquid positiue; sed malum quod est ipsa priuatio, & aliquo modo mi¬ nus, quo priuatio, ut supra ostendebatur, non hebet fieri am bono a positiuo per se sed per accidens, uel si fiat a bono, hoc est per accidens uel; ut deficiens.

Ad tertium dicendum, quod malum non est effectus, sed defectus, nec hebet causam efficientem, sed defi¬ cientem. Propter quod non oportet, quod reducatur ad causam primam nisi modo, quo diximus in quone praecedenti: Nec tame hoc est intelligendum de malo culpae, quia & si alia mala possint reduci in Deu n, malum culpae non debet reduci in ipsum, cum sit auersio ab ipso.

Ad quartum dicendum, quod malum culpae actualis, de quo hic loquimur reducitur in caus am in potentia, & in causam in actu. In causam in potentia reducitur in ipsam naturam, quae potest deficere, ut in hominem, uel in animam, quae potest peccare, ut est ex nihilo, & ut potest deficere, sed reducitur in cam in actu, prout reducitur in uoluntatem actu peccantem; Tamen uoluntas, ut actu peccat, non erit causa actu efficiens, sed actu deficiens,

ARTIC. III. An malum possit corrumpere totum bonum. Conclusio est problematica ob¬ uarium sensum.

D. Tho. 1 3. q 3. ar. 3. Et 1. pe.q4sat 4. Et, Sent. q3, ar. 5. Et de Malo q. 2. ar. 12. Et 3. contra Gent. c. 12. & 1S D. Bon. d. 35. ar. 1. q. 1. Ric. d 35. q 5. 9. 3. 8. Tho. Arg d. 34. ar. 3. Dur. d 3 1. q. 1. Ant. Andr. d. 35. qon. 1. Capr d. 34. q. 1. ar. 4

TERTIO quaeritur, vtrum malum possit corrumpere totum bonum Nam malum aliquid tollit de bono sed bonum, de quo tollit, est. quid finitum. Cum ergo omne fini¬ tum secundum Philosophum in Physic. Consummatur per ablationem alicuius finiti ab ipso, malum remouendo semper aliquid a bono ad ultimum consumit totum bonum.

Praeterea si dicatum quod bonum, quod corrumpit malum est finitum in actu, sed est infinitum in potentia, & in uirtute; Contra: Infinitas uirtutis, & potentiae sumitur, uel secundum magnitudinem obiecti, uel secundum numerum actuum siue scdem tpes ut mouens corpus infinitum hebet infinitam uirtutem & potentiam. Mouens etiam corpus finitum, si moueat in tpe infinito, quia mouet per infinitos actus uel per infinitas reuolutiones: uel mouet infini¬ tiestale corpus, quod infinities reddit corpus infinitum: Ideo arguit Philosophus ex ista infin¬ tate actuum, uel reuolutionum factarum in infinito tpe, quia ex hoc arguitur quaedam infinitas cor¬ poris celestis infinities sumpti, uel infinities re¬ uoluti: Ideo arguit Philosophus motorem corporis caelestis habere potentiam infinitam. Arguamus ergo ex hoc ad nostrum propositum, quod bonum quod diminuit malum, non diminuit ipsum nec quam¬ tum ad obiectum, quia post peccatum potetin¬ tantum obiectum, inquantum poterat prius, & in tot actus, & in tot operationes, in quot poterat prius: Cum ergo tale bonum, quod est in potentia animae, non diminuat peccatum: illud bonum, quod diminuit, oportet quod totaliter tollat

Praeterea si dicatur, quod aliquod finitum potet diui¬ di in infinitum, accipiendo partes, non secundum candem quantitatem sed secundum eandem pro¬ portionem, quia potest aliquo toto finito acci¬ pi prius dimidium, & poitea dimidium dimidii, & sic in infinitum. Contra: Quia simalum hor modo diminueret bonum, semper sequens malu, dato, quod esset maius malum, minus diminueret de bono, quod est inconueniens.

Praeterea malum corrumpit bonum & quia hoc est proprie mali corrumpere bonum: sem¬ per corrumpit ipsum Propter quod oportet, quod ad ultimum totum destruat. quia sicut generatio rei non durat in infinitum, sed oportet quod finiatur, & terminetur quando totu est gnatum, sic & corruptio. quia oportet eam terminari, & fini¬ ri. ideo oportet, quod aliquando totum sit cor¬ ruptum.

Praeterea uidemus quod calor naturalis, quia consumit humidum ut ignis in lucerna, quia consumit, & corrumpit oleum, oportet quod humidum radicale ad ultimum sit totum corruptum, & oleum lucernae sit totum consumptum. Ergoa simili: bonum quod corrumpit. & consumit malum, ad ultimum est totum tale.

IN CONTRARIVM est, quia intercaete ra mala: malum culpae est peius, & inter mala¬ culpae peccatum daemonis dicitur grauius; quia non peccauit ad suggestionem alterius, sed in daemonibus secundum Dio. 4. de Diui. Nom. naturalia remanserunt integra, & splendida. Ergo non fuerunt corrupta per malum culpae.

Praeterea secundum Philosophum 4. Eth. Malum 4 seipsum corrumpit, & si integrum sit: importabile fit malum ergo non potest esse integrum, & non potest totum bonum destruere.

RESOLVTIO. Malum totaliter tollit totum bonum, quod est gratia: quod autem est natura, non tollit, nec mi¬ nuit: habilitataem uero toran non tollit, sed minuit.

RESPONDEO dicendum, quod demalo culpae, de quo hic est principaliter agendum: non possumus ita bene loqui: sicut accipiendo sententiam positam a dnmno Lucae. 10. Quia homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hierico, & incidit in latrones, qui etiam expoliauerunt eum & plagis impositis abierunt semiuiuo relicto. Per hunc hominem seduem Olosas intelligitur peccator, qui incidit in latrones, id est in diabolos, uel incidit in latrones id est in uanas. & malas cogitationes: quia non omnes malae cogitationes sem pr sunt a diabolo: sed aliquando sunt a nobis ipsis. Iuxta illud Aug. de Ecclesiasticis dogmatibus. Non omnes malae cogitationes nostrae, sub¬ diaboli instinctu excitantur, sed aliquoties ex nostri arbitrii motu emergunt: ille ergo homo tria mala habuit, secundum quod peccatum tria mala facit. Primo enim expoliatus fuit postea fuit plagatus, & uulneratus: tertio fuit, semiuiuus relictus. Sic & peccatum primo nos expoliat a gratuitis. Secundo nos plagat, & uulnerat in naturalibus. Tertio nos semiuiuos relinquit in agi¬ bilibus. Nam sicut semiuiuus non potest sur¬ gere, & non est habilis ad agendum, sic nos per¬ peccatum sumus semiuiui, & simus inhabiles ad agendum bonum. Ista ergo tria, uidelicet gratia, qua per peccatum expoliamur, natura, in qua¬ per peccatum uulneramur, habilitas ad bonum, in qua per peccatum minuimur, si comparantur ad pctmae, patet, quid dicendum sit de eis. Nam gratiam totaliter tollit pom, naturam autem poprie¬ loquendo non tollit nec minuit: habilitatem uero mon totam tollit, sed eam minuit. per pctmuem ergo, quantum ad gratiam, est expoliatio & nudatio: quia illam totam tollit. Quantum ad naturam est uulneratio: quia nihil tollitur de natura, sed redditur inhabilis ad bene agendum, sed quantum ad habilitatem est semiuiui relictio: quia non tota habilitas, sed pars habilitatis tollitur. Cum ergo quaeritur. Vtrum peccatum possit corrumpere totum bonum, cum quaestio secundum Boctium sit dubitabilis propositio: non potest esse haec quaestio de bono, quod est gratia: quia de tali bono non potest esse dubium: cum ipsum totum tollat. nec de bono, quod est natura: cum tale bonum totum dimittat, ilicet reddat naturam inhabilem: Sed erit quaestio de bono, quod est habilitas: de qua tollit partem. Vtrum possit eam tollere totam. Circa quam est duplex difficultas. Vna: quomodo¬ tota habilitas tollatur, & alia quomodo per partes di¬ minuatur. Propter quod sciendum quod habilitas ista non est infinita, & dum sumus in uia potest de ea semper tolli in inhnitum: non solum secundum eandem proportionem, sed secundum maiorem, uel minorem, uel equalem quantitatem: prout peccatum sequens est grauius, uel leuius, uel aequale: quia si grauius est, plus tollit: si leuius minus: si aequale potest aliquo modo concedi, aequaliter.

Sed forte uideretur hoc alicui impossibile, quo finitum manens finitum possit in infinitum crescere, uel in infinitum minui. Sed ubi habemus sensibile exemplum, & cognoscimus sensum non decipi: semper, debemus sensui adhaerere. Sit ergo circulus e. s, & diametri circuli. e. a. f. & linea contingens circulum. c. d. ibi ergo erunt tres anguli unus ex linea contingente circulum, & circulo, qui uocetur. b. d, qui est omnium acutorum acutissimus. Et alius angulus, qui sit ex circulo, & diametro, qui uocetur. a. b, qui est omnium acutorum amplissimus, & est ibi tertius angulus, qui fit ex linea contingente, & diametro qui¬ uocetur. a. d, qui est angulus rectus. Crescat ergo circulus. ei su. in infinitum, semper augebitur angulus a. bu. qui est ex circulo & diametro, & est inter acutos amplissimus, & minuetur angulus b. d, qui est acutorum acutissimus, & tamen nullus istorum est infinitus, sed hoc non obstante unus potest in infinitum augeri, & alius in infinitum minui. Sed dices quomodo poterit hoc esse, quod finitum possit in infinitum augeri, & in infinitum minui: non solum secundum eandem pro¬ portionem, sed quasi scdem eandem quantitatem. Ad quod dici potest, quod haec repugnant sinito, absolute loquendo. Poterit ergo angulus contingentiae intra in infinitum augeri per augmentum circuli, supposito termino: quia nunquam ex tali augmento equabitur angulo recto, & poterit angulus contingentiae extra in infinitum diminui, supposito termino: quia nunquam aequabitur angulo rectilineae, quantumcunque acuto, & nundm totaliter tollet. Sicut ergo diximus in primo li. di. 1S. quod charitas potest augeri in infinitum dum sumus in uia, supposito termino: quia nunquam aequabitur charitati primae. Nam dictum est de¬ Ioanne, quod inter natos mulierum non surrexit maior, & cum huic dicto additum est, quod qui minor est in regno caelorum, maior est illo. Et quod dictum est de augmento charitatis uiag in infinitum, quod potest sic augeri, supposito termino: uidelicet, quod nunquam aequabitur charitati primae: uel Beatorum, potest dici de habilitate uiae diminuta per peccatum, quod talis habilitas potest diminui in infinitum: & inhabili¬ tas augeri in infinitum, suppolito termino: quia nunquam talis inhabilitas equabitur inhabilita ti damnatorum. Et sicut habilitas ad bonu in uia toribus non poet tamner diminui, quod sit sic diminuta, sicut in damnatis. Sic inhabilitas ad bonum in uiatoribus non potest tantum crescere, quod sit tanta quanta est in damnatis. Soluta est ergo prima d. sficultas quomodo habilitas ad bonu pos¬ sit totaliter tolli quia habilitas ad bonum gratis totaliter tolletur in damnatis: quia sunt in termino, ut decaetero non possint redire ad bonum gratiae. ut declarauimus in dist. xxi. cum disputauimus an peccatum primorum parentum fuerit irremissibile. Talis ergo habilitas ad bonum non potest totaliter tolli in uiatoribus, sed in damnatis. Secunda autem difficultas quomodo talis inhabilitas uel habilitas ad bonum possit per partes minui, de leui patere preat. Nam partes secundum formam oportet, quod sint quidam gradus secundum illam formam. Gradus autem non pret esse nisi dupliciter, uel secundum essentiam uel secundum esse. secundum essentiam quidem non possunt esse gradus secundum eandem spenem: quia essentia cuiushibet spei consistit in atomo & in indiuisibili: Tales autem gradus possunt esse in forma generis. quia secundum Philosophum in a. po¬ .steriorum: Latent aequiuocationes in uniuersalibus i iet in generibus. Diuersae enim species sub eodem genere non sunt aeque perfecte sed sunt sicut nu¬ meri, & una habet plures gradus perfectionis, quo alia: & illa quod hebet plures tales gradus tenet locum maioris numeri. Sic ergo dicendum est de gradibus essentialibus: sed gradus secundum esse possunt esse in forma eiusdem speciei: prout idem calor potet intendi, & remitti, prout subiectum caloris fiet maius uel minus calidum secundum maiorem uel minorem actionem agentis: quia quanto maior est actio agentis, tanto magis disponit materia, & perfectius & intensius suscipit ibi forma: dum tam illa forma possit suscipere magis & minus.

Cum ergo quaeritur quo inhabilitas ad bonum possit per partes minui. Dicemus, quod istae partes non erunt nisi quidam gradus intensionis, & remissionis, qui gradus in positiuis sunt secundum se, in priuatiuis sunt scoem ordinem ad positiua: quia sicut ex bonis actibus gneratur bonus habitus inclinans ad bonum, sic ex malis actibus generatur malus habitus inclinans ad malum et sicut ex frequenter abstinere a fornicatione fit homo magis, & magis temperatus, sic ex frequenter fornicari sit magis, ac magis intemperatus. Crescit ergo inhabilitas ad bonum ex augmento mali¬ habitus & ex augmento pronitatis ad malum.

RESDAD ARG. Ad primum dicendum quod dato quod uellemus hoc modo imaginari di minutionem habilitatis ad bonum, uel augumen¬ tum indlinationis ad malum: Dicemus quod pos¬ sunt ista crescere uel diminui in infinitum, supposito termino. qui modus augumenti & diminutionis in infinitum non repugnat rebus fini¬ tis: prteten quis, quoddiu est i uia, fieri semper, ac sem¬ per magis, ac magis inhabilis ad bonum griae & hoc in infinitum, sed hoc erit supposito termino: quia nunquam ista inhabilitas erit tanta in uiatoribus, quanta est in damnatis.

Ad Secundum dicendum, quod dum sumus in uia non crescit inhabilitas ad bonum secundum impossibilitatem vt quod impossibile sit nos redire ad bonum dum sumus uiatores, sed hoc eti secundum difficultatem. quia quanto magis per plura, & grauiora peccata fimus inhabiliores ad bonum gratiae: tanto caeteris paribus difficilius redimus ad gratiam.

Ad Tertium dicendum, quod ista diminutio in infinitum non est secundum eandem propor¬ tionem, immo est secundum maiorem, & mino rem grauitatem peccati: quia peccatum sequens si sit grauius, non minus: Immo plus tollit de tali¬ habilita te Sed quomodo possit hoc esse in mfinitum de re finita, patet quod potest hoc esse, si hoc fiat suppo¬ sito termino. sic est in proposito: quia nunquam poterit tine crescere inhabilitas ad bonum uia¬ torum, quod aequetur inhabilitati damnatorum.

Ad Quartum dicendum, quod corruptio totalis istius habilitatis ad bonum, uel generatio totalis inhabilitatis ad bonum, non durat in infinitum, sed durat per totum tempus uiae, uel per totum tetes uitae nostrae praesentis, quia post mortem mali non possunt¬ redire ad bonum gratiae: sed post mortem est corrupta in eis tota habilitas ad gratiam: totum autem tempus uitae praesentis non est in infinitum, sed est ualde¬ modicum, cum uiuentes i hoc seculo simus quasi folium, quod a uento rapitur & quasi uapor sit uita nostra

Et per hoc potet patere solutio ad quintum: quia dato, quod esset omnino simile de humido radicali, & de oleo, sicut de inhabilitate ad bonum. Sufficit quod talis inhabilitas non totaliter tollatur, uel consumatur, quamdiu uiuimus: sicut non consumitur humidum radicale, quandiu uiuit homo: nec consumitur oleum, quamdiu lucerna lucet; tamen non est omnino simile hic, & ibi quia ibi consumitur humidum,, & oleum, quae¬ sunt res: hic non res, sed habilitas ad rem.

Dubitatio I. Litteralis.

SVPER literam primo quaeritur de¬ illo uerbo Manifestum est ex uoluntate mala &c. Sed contrarium huius dictum est supra. Quia malum non procedit a malo: sed a bono: si ergo malum re¬ ducitur in uoluntatem malam: vrte quod malum sit a malo non a bono dictum: ergo Magister videtur esse contra dictum nostrum: cum dictum eius roboretur per id, quod habetur in Euangelio, quod arbor bona fructus, bonos facit, & mala malos. bonum ergo causatur a bono, & malum a mat lo, cuius contrarium supra dicebatur: videlicet. quod bonum, & malum causantur a bono. Dicendum, quod Aug. in Enchiridion, hominem uelna¬ turam humanam uel animam assimilat terrae: voluntatem assimilat arbori: opera exteriora assimilat fructibus. In terra autem crescunt arbores bonae, & malae: quia crescunt uites, & ficus, qui sunt bonae, & crescunt ibi spinae, & tribuli, qui¬ sunt arbores malae Ex bonis arboribus colliguntur boni fructus: sed ex malis arboribus non: quia homines non colligunt de spinis vuas, & detri¬ bulis ficus. Sic in homine, uel in natura huma¬ na, uel in anima tanquam in terra potest esse arbor bona, id est uoluntas uolenes bonum, & arbor¬ mala, id est uoluntas uolens mala. Ex arbore bona, id est ex uoluntate, uolente bonum, fiunt boni fructus, id est bona exteriora. Ex uoluntate autem mala econuerso. ideo ait dominus: a fructibus eorum cognoscetis eos: quia per opera cxteriora, quae sust fructus boni, uel malicogno scitur qualis sit uoluntas interior: an sit arbor bona, uel mala, & cognoscitur qualis sit ipsa anima, & qualis sit ipse homo: Vtrum sit terra habens bonam arborem, id est bonam uoluntatem, uel malam id est malam uoluntatem. Vel quod idem est, ex fructibus, i. ex operationibus exterioribus cognoscitur homo, uel anima, utrum sit ouis uel lupus; dicimus autem homo, uel anima quia homo non agit nisi per animam: homo ergo est illud, cui principaliter attribuit actus: & anima, uel quaecunque forma est principalis ratio agendi, sed omnia haec non sunt contraria dictis nostris. Diximus autem, quodmalum, vel habet causam bonam, quod est agens per accidens, uel¬ bonum, quod est bonum deficiens. Ita quod malum nisi in bono, & a bono esse non potest. sed bonum deficiens est duplex, uel ipsa natura defectiua, a qua potest esse malum, uel ipsa uoluntas actu deficiens, a qua est actu malum. uerum: quia malum non potest agere, nisi uirtute boni, in quo fundatur: ion mala non nisi a bono esse dicuntur.

Dubitatio [. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de hoc, quod in littera dicitur. Ecce habes primam uoluntatem, ubi uult, quod prima uoluntas hominis, uel Angeli¬ mali deficiens ab incommutabili bono fuerit causa omnium malorum aliorum: ergo si primus homo non peccasset: non fuissent aliqua mala. Dicendum, quod si Adam non peccasset adhuc potuissent peccare filij, & si aliqui filiorum Adae peccassent, & aliqui non: filii peccantium fuissent nati cum originali peccato: quia caruissent originali iustitia. Sed filii non peccantium non fuissent nati cum tali peccato: quia fuissent nati cum originali institia. Sed tales quaestiones uanae sunt. quia fundant se non super id, quod est, uel super id, quod fuit, uel super id, quod erit, uel supr id, quod pot uit esse, quod nec est nec fuit: nec unua erit, quod aliqui nascantur cum originali, & aliqui¬ non: quia peccauit pater omnium: non pater ali¬ quorum, & aliquorum non.

Dubitatio III. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in litera dicitur: Vbi autem bonum non est: non potest esse corruptio, uel priuatio boni. Contra: Postquam homo peccauit, & est priuatus bono gratiae: adhuc potest iterum, & iterum peccare. Dicendum, quod homo habens gratiam, & carens ea potest peccare: sed cum peccat habens gratiam: peccatum illud priuat bonum gratiae: sed cum peccat carens gratia, peccatum illud uulnerat naturam. Et licet non priuet eam gratia: priuat in ea aliquid de habilitate ad gratiam: quia semper peccatum naturam nostram reddit magis, ac magis inhabilem ad gratiam: nisi ergo¬ esset natura, quae de se est bona, quam pecca¬ tum priuat gratia, uel diminuit in ea habilitatem ad gratiam: nullum esset malum. quia malum non nisi in aliquo bono naturae fieri¬ potest.

Dubitatio IIII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret alisquo de hoc quod in litera di. quod uitia sunt priuationes naturalium bonorum. Contra: Dion. uult quod diabolo remanserint naturalia integra. Dicendum scdnm quosdam, quod hic por naturalibus accipitu gra, uel uirtus, uel habilitates ad ista, quo tolluntur, uel diminuuntu. Nam perculpan tolluntu quidem gra, & uirtus: Diminuuntur autem habilitates ad ista. Sed licet ista sint bene dicta; oportet tame plus addere. quia non est simile de natura hominis. quia Angelus si in puris naturalibus fuisset creatus sicut communiter tenet quod non fuit creatus in gratia, dicimus, quod sic creatus habuisset naturam integram id est non defectiuam quotum ad posse stare: hon autem in puris naturalibus crea¬ tus non habuisset naturam integram, ut per eam pos¬ set stare. Ideo Angelo peccante: quia fuit defectus in suis naturalibus: dicitur eius natura remansisse integra, quia potest exire in suas actiones naturales. Et dato, quod Angelus cadens, uel peccans remansisset uiator, sicut remansit homo post peccatum tame diceretur; hrtie naturam integram, quia illud peccatum non ne¬ cessitasset ipsum ad ulterius peccandum. Sed hon non potest sic dici habere naturam integram, sed magis corruptam, quia nisi paeniteat de peccato, necessitatur ad ulterius peccandum.

Dubitatio V. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in litera dicitur, quod hic deficit dyalecticorum regula, quod contraria simul esse non possint: & hoc uidetur falsum, quod deficiat dyalecticorum regula, cum sit fundata in his, quae ratio dictat, & ubi dictamen rationis non potest deficere. Aliter dialectica non esset scientia: cum scire¬ diffiniatur in primo posteriorum, quod est causam cognoscere, & quoniam illius est causa, & quod non contingit aliter se habere. Si ergo contingat aliter se habere, non erit inde scientia. nec ualet, si dicatur, quod dialectica non est scientia, sed modus sciendi. Verum est, quod non est scientia, quia non est de ipsis rebus: Angeli¬ enim habent scientiam rerum, nec ad eam habendam indigent dialectica, quia non intelligunt componendo, & diuidendo, nec arguendo, & syllogixando: sed quia homines intelli¬ guntarguendo, & syllogixando, quae sunt actus rationis: quia ratio syllogixat, & discurrit a prin¬ cipijs ad conclusionem: ideo oportuit inuenire scientiam, quae esset de ipsis actibus rationis, & quae doceat nos syllogixare, & discurrere, & ideo fuit eam necessario inuenire non propter ipsas res scitas, sed propter modum sciendi nostrum & ideo dicitur non esse scientia, sed modus sciendi. sed hoc non obstante, ad huc stat difficultas, quia de ipsis actibus rationis, de quibus est dia¬ lectica possunt fieri infallibiles rationes, & infal¬ libiles regulae, de quibus haec est una:contraria simul esse non posse.

Dicendum, quod contraria sunt extrema, & extrema simul esse non possunt, i quod uliquid sit simul calidum. & frigidum in extremo: sed in medio simul esse possunt: quia tepidum continet utrunque, & est utrunque, quia respectu frigidi est calidum, & econuerso. Et sicut est dare unam qualitatem mediam: ut. tepidum, in quo¬ aliquo modo saluatur. natura utriusquecontra¬ rij, sic non solum ex parte formae mediae sed ex parte subiecti, quod subiicitur utrique contrariorum: oportet contraria aliquo modo esse simul¬ Simul enim in eadem materia stabit forma cum aptitudine ad formam contrariam: subratione ergo speciali possunt hoc modo uerificari contraria, sed sub ratione generali possunt uerifica¬ ri contraria secundum se: quia nocumentum est in eo, cui nocet, quia si non noceret ei, in quo est. non esset nocumentum. Et priuatio priuat ali¬ quod bonum in eo, in quo est, & inquantum priuat:intantum est malum: inquantum fundatur in aliquo bono, quod laeditur ex tali priuatione, sic malum est in bono & contrarium in contrario. Malum ergo duobus opponitur, & duo priuat, ut puta malum culpae opponitur gratiae specialiter, quam totam tollit, & opponitur naturae, in qua est gratia, quam non tollit, sed laedit priuando eam gratia, uel inhabilitando eam ad ipsam¬ sed cumn esse non possit quodunum lgdat aliud nisi contrarietur ei, oportet malum culpae contrariari ipsi naturae, & habere oppositlonem ad eam. sed hic non potest esse specialiter: quia hoc modo malum culpae opponitur gratiae. Erit ergo hoc generaliter inquantum generaliter malum opponitur bon o secundum se, ergo aliqua¬ regula potest esse uera: tamen contracta ad materiam contrahit falsitatem, uel potest esse uera¬ uno modo & falsa alio, nec propter hoc iudicam da est falsa illa scientia dans illam regulam. Sufficit ergo, quod bona sit regula Dialecticorum dicentium contraria non posse esse simul: cum hoc semper sit uerum accipiendo contraria secundum oppositionem specialem, non tamen¬ oportet, quod hoc sit uerum secundum opposi¬ uonem generalem.

Dubitatio OI. litteralis.

Vlterius forte dubitaretaliquis deeo, quod in littera dicitur, quod malum non est bonum, nec econuerso, loquendo de rebus, quibus homines sunt mali: quomodo hoc sit intelligendum. Dicendum, quod res, quibus homines sunt mali: uocat ipsa peccata secundum se, secundum quem modum, malum nec peccatum nec est bonum, nec econuerso. Secundo modo potest accipi¬ malum, uel peccatum ratione subiecti quantum ad naturam, quae subiicitur malo, uel peccato, & hoc modo bonum est malum, quia natura sic subiecta¬ est quasi bonum: & econuerso: natura facta mala per culpam secundum se est bona: propter quod malum est bonum.