Quaestio 1

ARIIC. I. An malum sufficienter in cubpam. s poenam diuidatur. Conclusio est affirmatiua.

PTh.I.p.q 34att.. Et, Rtut d,e: 44. art 1 trqumo¬ quast 2.art 4. Tho. Aig dilt a & att 3. Duran dist, 1 q 1. Capr. dist. 36. quaest. 1.

AD PRIMVM sic proceditur: Videtur, quod Malum non sufficienter diuidatur per culpam, & pae¬ nam:. quia Malum nihil est aliud, nisi defectus boni. Sdd in creaturis insensibilibus potest esse defectus alicuius boni, in quibus non potest esse, nec culpamec pena, cum sint insensibilia: ergo &c.

Praeterea in. illis, quae non habent dominium sui actus, non potest esse culpa: quia nihil est culpa, nisi sit voluntaria, & per consequens nec poena: quia poena debet respondere culpae: ergo &c

Praeterea secundum Augustinum in de Ciuitate Dei, Malum idco dicitur, quia nocet: sed omne, quod nocet, est poena: ergo omne malum est paena. sed cum totum non debeat diuidi contra partem: ergo malum penae non debet diuidi contra culpam¬

Praeterea, si dicatur, vt videtur Magister dlce¬ re, quod aliter nocet poena, aliter culpa: quia culpa¬ hoofacit actiue, & poena passiue. Contra: Ps¬ sio est effectus actionis. quicunque ergo infert ali¬ quam poenam actiue, peccat, & lest culpabilis. quod est haereticum: quia tunc iudex inlte condemnans latronem, culpam committeret, quod est falsum.

IN CONTRARIVM est August. 1. de li¬ bero arbitrio, circa principium, qui vult, quod "omne malum nostrum, vel est malum, quod facimus, & hoc est malum culpae: vel malum, quod pati¬ mum, & hoc est malum poenae".

Praeterea culpa, & poena non possunt proprie esse, nisi in creaturis rationalibus: sed omnia mala talium creaturarum sufficienter diuiduntur per¬ culpam, & poenam: ergo &c.

RESOLVTIO. Malum, Peccatum, & culpa, vt magis, minusi¬ commune se habent. Malum autem sufficienter in poenam, & culpam diuiditur. sed de malo, quod esse habet in rationali tantum creatura, hic habetur sermo.

RESPONDEO dicendum, quod haec tria: Malum, peccatum, & Culpa, se habent per ordinem, & vnum est in plus, quam aliud. Est n. malum in plus, quam peccatum, & peccatum in plus, quam culpa. Et vnum istorum addit super aliud: quia peccatum addit super malum, & culpa super peccatum. Nam malum nihil est aliud, nisi priuatio boni, vt pluries per Doctores, & Sanctos ostensum est. Quodcunque ergo sit illud bonum, & maxime si sit bonum debitum in esse, priuatio illius boni dicitur malum. Siue ergo illud bonum sit forma d est perfectio prima, siue sit perfectio secunda, cuiusmodi est operatio, accipiendo etiam large formam, prout etiam se¬ extendit ad formam accidentalem, secundum quem modum dicimus, quod scientia est perfectio prima: quia se habet vt forma, & vt perfectio habitualis ipsius intellectus: & considerare est perfectio secumn¬ da, quia est actus ipsius scientiae. Qualitercumque ergo accipiatur defectus, siue respectu perfectionis primae, vt cum quis deficit in scientia, quam debet habere, siue respectu perfectionis secundae, vt cum¬ quis deficiat a consideratione alicuius, quando debet considerare de illo, vtrunque debet dici malum. Sed tamen peccatum non dicit quemcunque defectum: sed dicit defectum in ipso actu, vel in ipsa operatione, per quam res est apta nata acquirere finem suum. ideo Philosophus in 2. Physicorum, ostendit, quod in omnibus agentibus propter finem, & maxime hic inferius, vbi agentia propter finem, aliquando deficiunt a fine, contingit esse peccatum. Addit ergo peccatum supra malum ope¬ rationem deordinatam a, fine propter finem, cum¬ progreditur ab eis operatio deordinata a fine, di¬ citur ibi esse peccatum. Et quia operari propter fi¬ nem habet esse in naturalibus, artificialibus, & moralibus: ideo in omnibus his contingit esse pecca¬ tum. Nam monstra sunt peccata in naturalibus, vt .patet in Phys. Agit enim natura propter finem, & in¬ tendit facere tale corpus, quale requirit anima: quia, vt ait Commen. membra Leonis, & mebnbra¬ Cerui non differunt, nisi quia animae differunt. Et Philosophus fabulas Pythagoricorum asserentium quamnlibet animam ingredi quodlibet corpus, assimilat dicentibus artem vnam ingredi organa alterius, vt puta, quod ars carpentaria subintrare¬ fistulas musicales. Sicut orgo quaelibet ars requirit sua organa; sic quaelibet anima requirit sua men¬ bra tanquam propria organa. Hoc ergo intendit natura in omnibus corporalibus animalium, facere talia corpora cum talibus membris, qualia requirunt animae illorum animalium, vt ibi nihii¬ sit superfluum, neque minus. Si ergo sit ibi aliquid diminutum, vt quod quis nascatur sine manu, vel¬ sine pede, vel si sit ibi aliquid superfluum, vt quod aliquis nascatur cum manu, vel pede habente sex digitos, erit monstrum, & dicetur esse peccatum in naturalibus: quia natura in tali operatione deficit a fine intento: quia in corporibus animalium intendebat nihil facere superfluum, neque minus. Sic etiam in artificialibus, vt ait Philosophus, contingunt esse peccata, vt puta in arte Crammati¬ cae, & in arte Medicinae, & in alijs artibus: quia scripsit non recte Crammaticus, & potauit non recte Medicus. In moralibus autem contingunt esse peccata, cum quis per actum suum, vel per¬ operationem suam deficit a suo fine, siue ab ipso Deo, in quem adiutus per diuinum auxiliun¬ debet tendere. Est ergo peccatum non quilibet defectus, sed defectus in operatione deordinata a fine. Addit ergo peccatum supra malum specialem defectum, qui est in operatione deordina ta a fine: sic & culpa addit supra peccatum esse voluntarium: quia non omne peccatum est culpa, nec omnis deordinatio a fine est voluntaria In agentibus en. a natura sunt tales deordinationes a fine: sed quia non sunt voluntaria, licet mereantur nomen peccati, non merentur tamen nomen¬ culpae. Sic ergo possumus distinguere inter peccatum, & culpam; communiter tamen loquendo, vnum sumitur pro alio. Nam Augustinus in pluribus locis de ratione peccati dicit esse voluntarium, vt patet in de vera Religione, vbi ait, quod si non est voluntarium, non est peccatum. sed ibi¬ pro eodem accipit peccatum, & culpam.

Cum ergo quaeritur: Vtrum malum sufficienter datum diuidatur per culpam, & poenam; patet, quod culpa debet esse voluntaria: quaestio prae¬ posita non habet locum de malo, vt habet esse in rebus naturalibus, in quibus non potest esse culpa: sed solum in creatura rationali agente per voluntatem arbitrii, quae voluntarie potest se a Deo auertere, & hoc modo culpam contrahere. Si ergo de creatura rationali sit quaestio: dicemus, quod malum creaturae rationalis sufficienter diuiditur per culpam, & poenam. Nam omne tale malum, vt malum, vel est voluntarium, & tunc est culpae: vel est inuoluntarium, vel saltem non voluntarium, & tunc est poena. & quia affirmatio, & negatio sufficienter diuidunt quodcunque; ideo malum culpae, quod est voluntarium, & malum poenae, quod est non voluntarium, sufficienter diuidunt malum creaturae rationalis habentis dominium suorum actuum, & agentis per¬ arbitrium voluntatis.

Diximus autem supra, quod poena, vel est in¬ uoluntaria, vel est saltem non voluntaria. Quod ideo dictum est, quod duplex est poena: sensus, & damni: poena sensus semper est inuoluntaria, & semper ei displicet: quia aliter non esset poena sensus, & non sentiretur: sed poena damni cuiusmodi est poena decedentium in solo originali, nec est voluntaria, nec inuoluntaria: nec est placens, nec displicens: quia secundum quod huius¬ modi, nec est cum gaudio, cui semper annectitur complacentia: nec est cum dolore, cui semper annectitur displicentia, vt supra declarabatur, cum agebatur de poena peccati originalis, quam habent paruuli sine omni dolore. Non ergo dici potest, quod illa pena sit displicens, vel sit inuoluntaria: sed potest dici negatiua tantum, quod non est voluntaria. Rursus dictum est, quod si malum, secundum quod huiusmodi est voluntarium, tunc habet rationem culpae: sed oportet loqui de voluntario respectu¬ finis, sicut loquimur de cognitione. Nam aliqua tendunt in finem per cognitionem, quae est in ipsis, vt rationalia. Aliqua vero tendunt in finem per cognitionem, quae est in alio, vt sagitta tendit in signum, non per cognitionem, quae est in sagittante: sic & tota natura tendit in finem, non per cognitionem, quae sit m ipsa, sed per eam, quae est in intelligen¬ tijs. & ideo ait Commen. in 11r. quod natura non in¬ tendit, nisi rememorata a superioribus causis, quae sunt intelligentiae, quae omnia sunt sub vna arte principali, quae est ipsius Dei. & sicut aliqua tendunt in finem per cognitionem, quae est in ipsis. Aliqua per cognitionem, quae est in alio, vt naturalia; sic aliqua deuiant a fine, & auersa sunt a Deo per voluntatem, quae est in ipsis, & huiusmodi est culpa actualis. Aliqua vero per voluntatem, quae est in alio, & huiusmodi est culpa originalis, quae principaliter dicitur voluntaria per voluntatem, quae fuit in primo Parente. & ideo talis culpa di¬ citur naturalis: quia per voluntatem primi Parentis fuit infecta natura, per quam sic infectam contrahimus peccatum originale. Vel dicitur talis culpa naturalis: quia sicut non potest aliquid tende¬ re in finem, nisi per cognitionem: tamenm non oportet, quod ista cognitio sit in seipso, sed potest esse in alio; sic, cum culpa debeat esse voluntaria, non o¬ portet, quod sit voluntaria per voluntatem, quae est in ipso, sed per voluntatem, quae est in alio. Poterit ergo dici talis culpa naturalis: quia sicut naturalia tendunt in finem per cognitionem, quae est in alio, sic culpa originalis est auersio a fine per¬ voluntatem, quae est in alio. Erit ergo haec similitudo culpae originalis, & motus naturalis secundum voluntatem in alio, & cognitionem in alio, vt ex hac similitudine culpa originalis dici valeat naturalis. Aduertendum tamen, quod non no negamus, quin culpa originalis possit dici aliter voluntaria, quam per voluntatem primi Parentis. sed quia per voluntatem primi Parentis dicitur principalius voluntaria, quam alijs modis, vt potest patere ex his, quae diximus, cum tractanimus de peccato originali.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod non omnis defectus habet rationem mali: sed defectus perfectionis natae inesse, vel defectus perfectionis, quam res non habet, vt eam tenetur habere, nec etiam talis defectus, prout malum diuiditur per culpam, & poenam, accipiendus est in omnibus rebus: sed solum in illis, in quibus potest esse culpa, cuiusmodi sunt habentia dominium suorum actuum, & agentia per libertatem arbitrii.

Et per hoc patet solutio ad secundum: quia culpa, & poena non sunt defectus mali absolute sumpti: sed mali secundum, quod est in agentibus a proposito.

Ad tertium dicendum, quod nocere, & corrumpere potest intelligi dupliciter, vel formaliter, vel¬ effectiue. Formaliter quidem sic nocet, & corrupit ipsa corruptio, vel ipsum nocumentum: sed effectiue sic nocet, & corrumpit illud, quod cau¬ sat ipsum nocumentum, vel ipsam corruptionem Primo modo, secundum Magistrum, malum sumitur passiue, & habet rationem poenae. Secundo modo sumitur actiue, & habet rationem culpae, vt patuit in littera praecedentis Distinctionis. Vel possumus dicere non esse inconueniens omne peccatum habere rationem poenae, & omne peccatum esse quandam poenam: sed non sub eadem ratio¬ ne dicitur esse peccatum, & pona, vt in sequenti quaestione patebit.

Ad quartum dicendum, quod poena est quaedam corruptio inducta ab aliquo agente, & culpa est quoddam actiuum, & quoddam effectiuum corruptionis: sed non oportet, vt communiter dicitur quod omne effectiuum corruptionis sit culpa. Propter quod non oportet, quod iudex iudicans aequum vt inferens alii corruptionem, & poenam, quod ipse¬ peccet, vel culpam committat.

ARTIC. II. An peccatum possit esse poena peccati. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 1. 2. q. 87. art. 2. Et 2. senten. d. 36. q. 1. art. 3. DBon. d. 30. art. 1. q. 1. Scot. dist. 36. quaest. 1. Duran. dist3 G. q. 2. Ant. Andr. d. 30. q. 2. Biel d. 36tq. 1.

SECVNDO quaeritur: Vtrum peccatum possit esse pena peccati. Et videtur, quod non: quia omnis pena est ordinata, & est a Deo: peccatum autem est quid inordinatum, & non est a Deo: ergo &c. preterea causa, & effectus non incidunt in idem, sed peccatum est causa poenae: ergo non est poena.

Praeterea poena ordinatur contra peccatum, & contra culpam, & est quaedam medicina ipsius culpae, vt potest patere per Philos in 2. Ethic. Peccatum ergo cum non sit medicina alterius peccati, non potest esse poena peccati.

Praeterea, si punitur vnum peccatum per aliud: vel quod idem est, si vnum peccatum est poena alterius, aut hoc competit omni peccato, & tunc semper post peccatum esset peccatum, & iretur in pecca¬ tis in infinitum. Si autem non competit omni peccato: sed vltimum peccatum non punitur alio peccato, sed pena inferni. Contra: Potest enim contingere, quod vltimum peccatum sit grauius omnibus alijs: quo posito, grauius peccatum minus punietur, quod est ineonueniens: ergo &c.

Praeterea omnis poena est contra voluntatem, omne peccatum est voluntarium: & quia est voluntarium, non potest esse contra voluntatem, peccatum non potest habere rationem poenae. IN CONTRIRIVM est, quod habetur Apoc. quod qui in fordibus est, sordescat adhuc: & qui iustus est, &c. ergo ex peccato, & ex sorde me¬ retur, quis vlterius sordescere; sic secunda sordes est poena primae sordis.

Praeterea auerti a tanto bono, sicut est Deus, & perdere tantum bonum, summa est poena. sed hoc facit peccatum: ergo &c.

RESOLVTIO. Peccatum est poena peccati. Deum enim tollit: gratiam aufert: naturam corrumpit, & inbabilem reddit, & in peccatum labi facit. Est autem peccati causa, non quantum ad id, quod essentialiter est, sed quantum ad illud, quod peccato est amnexum.

RESPONDEO dicendum, quod peccatum est paena peccati: quod declarare possumus septem modis: tribus modis ex parte auersionis, & quatuor ex parte conuersionis. Habet eniam peccatum rationem poenae ex parte auersionis tripliciter: quia Primo¬ tollit nobis tantum bonum, sicut est Deus. Secundo, quia corrumpit gratiam. Tertio, quia corrumpit gratiam, & inhabilitat naturam: quia quanto homo magis peccat, & plura peccata conmmittit; tanto semper natura est magis inhabilis ad recuperandum tantum bonum, quod perdidit, quod est gratia: & quia omnia ista habent rationem poenae; ideo omne peccatum, & potissime si sit mortale, habet rationem poenae. Ex parte etiam conuersionis, peccatum habet rationem poenae quadrupliciter: Primo, quia ipsa poena inflicta per peccatum, facit hominem labi in peccatum, vt hoc modo verificetur, quod peccatum est poena peccati: quia ipsa poena peccati est peccatum causaliter: quia causat aliud pecca¬ tum. quod autem sic sit, patet. Nam remouens circulum a dolio est causa effusionis vini: quia circulus continebat dolium, & erat causa continentiae vini. sic quia peccatum tollit gratiam, quae continet animam, ne labatur in peccatum, ibi subtractio gratiae quae fit per peccatum, & quae est poena peccati, est causa sequentis peccati. Subtractio gratiae ergo, quae est poena peccati est peccatum causaliter: quia causat illud sequens peccatum. Secundo peccatum habet rationem poenae ex parte conuersionis, saltem quantum ad aliqua peccata, vt ira, & inuidia, quae in seipsis habent quandam poaenam. Tertio ex parte conuersionis peccatum habet rationem penae, quantum ad ipsum actum propter laborem annexum. Nam ad consequendum aliquid, quod est malum, & pecca¬ tum; ita laborant aliqui, quod etiam pro bono aliquo, non sic laborarent. Ideo in persona peccatorum dicitur Sapien. Laxati sumus in via iniquitatis, & perditionis, & ambulauimus vias difficiles. Quat to peccatum habet rationem poenae ratione actus, non solum propter laborem, quem habet annexum talis actus, sed etiam propter deformitatem Ipsa enim deformitas actus peccati: quia talis actus est contra rationem: homini, qui est animal rationale, quandam poenam infert. Nam sicut delectatio oritur ex coniunctione conuenientis cum¬ conuenienti; ita consurgit dolor ex coniunctione inconuenientis cum inconuenienti. Et quia peccatum est contra rationem, & non conuenit: sed discordat a ratione, homo habebnes in se rationem cum committit peccatum, oportet, quod sit ibi¬ coniunctio rationis cum eo, quod est contra rationem, quod sine poena esse non potest. Sed omnes hi septem modi videntur dicere peccatum habere rationem poaenae, non quantum ad id, quod essentialiter est peccatum, sed quantum ad aliquid annexum peccato. Nam amissio tanti boni, sicut est Deus, & amissio gratiae, & inhabilitas naturae sunt quaedam annexa ipsi peccato; sic poena, quae est in ira, vel in inuidia, & quod homo labatur in aliud peccatum: & labor, & deformitas, quae sunt in ipso actu peccati, videntur esse quaedam annexa peccato. Sed Magister in littera vult, quod nullum fiat praeiudicium veritati, si quis dicat ipsa ea dem, quae sunt peccata essentialiter, esse poenas, & punitiones peccatorum. Vult enim Magister in littera, quod tripliciter peccatum habeat rationem poenae: Primo ratione annexi ex parte auersionis: quia peccatum ex eo, quod auertit a Deo, habet tres penas annexas, quae tactae sunt supra, & quas tangit satis Magister in littera: quia tollit a nobis Deum, subtrahit gratiam, corrumpit, & inhabili¬ tat naturam; sic etiam ex parte conuersionis habet multa annexa, quae habent rationem poenae, vt est per habita declaratum. sed praeter haec an¬ nexa ipsum etiam peccatum, vt est quid essentia¬ liter, habet rationem poenae.

Dicemus ergo cum Magistro, quod peccatum sumptum essentialiter habet rationem poenae; non ob¬ stante, quod poenae, si iustae sunt, a Deo sint, & peccata a Deo non sint: & non obstante, quod peccata, vt peccata, poenae non sunt, quae omnia habentur a Magistro in littera. Sed quomodo esse possit, quod peccatum essentialiter sit poena: & vt est poena, sit a Deo: & vt est peccatum non sit a Deo. Et rursus, quomodo esse possit, quod peccatum essentialiter sit poena, & quod peccatum, vt peccatum non sit poena. Vt haec omnia declarentur, dicemus cum Philosopho in 3. Ethico, quod non omnes actiones sunt simpliciter voluntariae: sed quaedam coactae sunt participantes ali¬ quid de inuoluntario, sicut est proiicere merces in mari, vt saluetur corpus. Haec enim actio habet aliquid de inuoluntario, sed plus habet de voluntario. Nam ipsemet homo accipit bona sua & proiicit ea in mari. Certum est enim, quod illam actionem vult, & non vult: sed magis est ib de velle, quam de nolle, cum ipsemet hoc faciat Si enim plus esset ibi de nolle, quam de velle, nunquam ipsemet faceret. Et sicut existens in mar¬ proiicit sua bona, vt saluetur corpus, in quo simul concurrunt velle, & nolle: sed plus est ibi de velle, quam de nolle: quia aliter ipsemet non faceret. sic, cum homo peccat, plus est ibi de velle, de nolle: quia aliter non peccaret, & vt est ibi vel le, peccatum habet rationem culpae: & vt est ib¬ nolle, habet rationem poenae. Hoc ergo modo omnia verificari possunt, videlicet, quod peccatum essentiali¬ ter habet rationem poenae: quia illud idem, quod est peccatum, & quod est volitum, est etiam non volitum, & vt est volitum est peccatum, & vt est non voli¬ tum est poena: & quia eadem res est volita, & non volita:eadem res est peccatum, vt est volita: & pae¬ & na, vt non volita. Sicut ergo idem essentialiter est actio, & passio: sed vt est actio, est ab agente: vt passio a patiente, & quamuis idem essentialiter sit actio, & passio; tamen, vt est actio, non est passio, tnec e conuerso, sic idem essentialiter est peccatum, & poaena: sed vt est peccatum non est poena, nece con¬ iuerso. Multum ergo est ad propositum exemplum positum de eiectione mercium in mari. Nam ea¬ dem proiectio est volita propter consequendam salutem corporis, & non volita propter damnum, quod ibi consistit; sic idem peccatum est volitum propter delectationem aliquam consequendam, & non volitum propter damnum, quod inde habetur. Et vt est volitum est peccatum, vt non volitum poena. Et quia, vt est volitum, non est nolitum; ideo vt est peccatum non est poena, nec e conuerso; sic etiam vt est poena, est a Deo. Iuste enim vult Deus, quod peccator habens inordinatum animum: vt ex hoc ipso poenam habeat. ideo dicitur 1. Con¬ fes. Iussisti enim Domine, & sic est, vt poena sua sibi esset omnis inordinatus animus.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod omnis poena ordinata est a Deo. & peccatum est pae¬ na, & vt est poena, est a Deo: & vt peccatum, non est a Deo, vt est per habita manifestum.

Ad secundum dicendum, quod causa, & effectus in diuersis generibus causarum incidunt in idem: quia potio est causa sanitatis in genere causae efficientis, & sanitas potionis in genere causae finalis. In eodem etiam genere causarum possunt causa, & effectus incidere in idem, non numero, sed specie: vt ignis factus ab igne generat, & facit alium ignem: vel¬ causa, & effectus possunt incidere in idem reali¬ ter, & essentialiter: sed non in idem secundum ratio nem. Nam actio, & passio sunt idem realiter, & essentialiter: sicut eadem est via, qua itur Athenis Thebas, & e conuerso; & tamem passio est effectus actionis, quae omnia aptari possunt ad peccatum, & ad poenam, si diligenter considerentur.

Ad tertium dicendum, quod pena est medicina culpae: sed haec medicina aliquando est suiipsius: quia ipsemet peccator conuertitur propter malum, quod ipse consequitur ex peccato. Aliquando est medicina alterius: quia suspenditur latro, vt alii timeant. Aliquando poena non habet rationem medicinae, sed solum rationem iustitiae. Cum ergo arguitur, quod peccatum non habet rationem medicinae: Verum est, vt peccatum, sed vt peccatum est poena, potest habere rationem medicinae: & etiam, vt propter peccatum infertur poena, potest etiam habe¬ re rationem medicinae. sed non omne peccatum est sic medicinale: quia, quod est per accidens, non oportet, quod sit vniuersaliter.

Ad quartum dicendum, quod si vltimum peccatum minus punitur, quam aliud, hoc est per accidens: sicut, quod primum peccatum maius damnum in¬ ferat, quam aliud, hoc est per accidens. Nam sem¬ per primu peccatum, si est mortale, tollit gratiam, quam non tollit sequen,, etiam si sit grauius, sed hoc est per accidens. Nam sequens peccatum non tollit gratiam, quia non inuenit eam: nam si inueniret, tolleret. Sic vltimum peccatum non inelinnt ad aliud peccatum, quia est vltimum: si non esset n¬ timum, inclinaret. Accidit enim peccato, vt peccatum, quod habeat, vel non habeat sequenes peccatum: quia hoc non facit, vt peccatum: sed quia peccator forte conuertitur, & non vult stare plus in peccato, vel moritur, & non potest amplius peccare.

Ad quintum dicendum, quodd hoc non obstante quod omne peccatum est voluntarium, & omnis p¬ na est inuoluntaria, peccatum potest habere rationem poenae: quia idem aliter, & aliter sumptum potest esse voluntarium, & non voluntarium, vt est per habita manifestum.

ARTIC. III. An passio possit habere rationem¬ peccati, vel culpae. Conclusio est negatiua.

Aegid. supra d. 34. p. 2. q. 1. art. 3. Et vide eosdem Doct ipici. ratos. D. Tho. 3. senten. d. 36. q. 1att. 2. D. bon d. 3Gart 1. quaest a. Ricar. dist. 36. quast. 2.

TERTIO quaeritur: Vtrum passio possit habere rationem peccat vel culpae. Et videtur, quod liciqui¬ motus sensualitatis est quaedam passio: sed talis motus inordinatus est peccatum: ergo &c. Praeterea ira est quaedam passio: sed est vnun¬ de vitijs capitalibus, & est peccatum: ergo &c

Praeterea, secundum August. 10. de Ciuit. Dei Nonnullum vitium est, cum caro concupistit ad uersus spiritum &c. sed tales concupiscontia fint quaedam passiones: ergo &c.

Preterea, propter quod mumquodqi, &illis, magis, vt vult Philosophus in Poste. sed propter superabundantiam passionum receditur a vrru¬ te, & peccatur: ergo propter ipsas passioncs corr¬ tingit esse peccatum.

Praeterea meritum, & demcriti contingut cira¬ idem: sed circa passiones potest esse meritum, & virtus: ergo circa eas potest esse demeritum, & peccatum

INCONTRARIVM est: quia non contingit peccatum, nisi circa id, cuius principiu est in nobis. sed principium passionum non est in no¬ bis, sed est in ipso bono sensibili, respectu cuius passionamur: ergo &c.

Praeterea, secundum philospropter pasione, nec laudamur, nec vituperamur. sed illud, propter quod nec laudamur, nec vituperamur, non potest esse peccatum, nec virtus: ergo &c.

RESOLVTTO. Passio secundum se non esi peccatm, vt paiet. se acti oni, potentijs sensitiuis, cognitiuisii ton¬ paretur.

RESPODEO dicendum, quod passio habet multiplicem comparationem, & multiplicem distinctionem. Vtroque ergo modo ostendemus, quod passio secundum se sumpta non est peccatum. Et primo quidem modo, prout passio habet multiplicem comparatione, maccipietur triplex via, prout passio ad tria potest comparari. Videlicet ad ipsam actionem, & ad ipsas potentias animae, Prout distinguuntur per cognitiuas, & appetiti¬ uas. Tertio potest comparari ad ipsas potentias appetitiuas; prout reperitur ibi appetitus sensiti¬ uus, & intellectiuus.

Prima quidem via, prout passio comparat ad actionem, quod non habet rationem peccati, sic patet. Nam passio, secundum quod passio, est aliquid receptum in alio: & actio, secundum quod actio, est aliquid egrediens ab alio. Videndum est ergo vnde sumatur roe peccati, vel ex eo, quod aliquid recipit in patiente, vel &x eo, quod aliquid egreditur ab agente. Hanc autem qonem determinat Danes: Matth. I5 asserens, quod id, quod intrat in os i est in hoiem, vel id, quod recipitur in hoie, non coinquinat hoiem, sed id, quod exit a corde, & ab ore, siue ab hoie tam¬ quam ab agente, & cogitante, vel dicente mala contra legem Dei, est id, quod coinquinat hoiem. Vnde Aug. supra diffinit peccatum, quod est concupitum quantum ad cor:vel dictum quantum ad os: vel factum quantum ad opus contra legen Dei. In ipsa ergo passione, vt passio est, non habemus nos rt agentes, sed solum, vt patientes: Propter quod non potest ibi esse peccatum.

Secundo hoc idem patet, prout passio comparatur ad potentias appetitiuas, & cognitiuas. Nam in cognolcendo est motus rerum ad animam, sed in appetendo est motus aiae ad res. Et hos duos motus designat Philosophus in de anima: cum ait, quo est motus ad illamid est ad animam, & hoc modo habet esse motus, secundum potentiam cognitiuam. Et ab illaid est ab aia, secundum quem modum habet esse talis motus, quantum ad potentiam appe¬ titiuam, sed secundum motum rerum ad animam vn sumi rono passionis: secundum motum animae ad res Vrn sumi ratio actionis: sed quia peccatum secundum se non habet esse in potentijs cognitiuis, sed magis in appetitiuis, quia omne peccatum est voluntarium, & si non est voluntarium non est peccatum, in passione, vel in receptione secundum se¬ non consistit peccatum, sed magis in actione. Sed dices, quod loquendo de appetitu sensitiuo magis habet ibi esse passio, quam in quacunque potentia cognitiua.

Ad quoddici potest, quod si consideretur motus sensualitatis, vel appetitus sensitiui, habet magis rationem passionis, quam motus cuiuscunque potentiae cognitiuae: sed ex eo, quod est ibi talis passio, non est ibi peccatum, sed ex eo, quod ex tali passione habet esse aliquis actus. Certum est enim, quod sentire est quoddam pati, & non est pure pati, quia in ipso sentire est aliqua actio, proe¬ ut est ibi iudicium de re sensibili. In immutatic ne enim medii per quod fit actus sentiendi, videtur esse pura passio. quia medium ita immutatur per speciem sensibilem, quod nihil iudicat per immutationem illam: sed eum immutatur organum sensus per speciem sensibilem, est ibi¬ aliqua actio. quia fit aliquod iudicium per immt tationem illam, sic in appetitu, cum patitur ab al¬ petibili est ibi aliqua actio. quia membra mouentur ad fugiendum, vel ad prosequendum, iuxta passionem factam in appetitu: immo quantum ad istam actionem maior est talis actio in potentia appetitiua, quam in cognitiua. quia propter potentiam cognitiuam nisi ad cognitionem illam, vel ad iudicium illud moucatur appetitus, non fit motus in membris. Vnde & Philosophus in 3. de Anima: cum loquitur de mouente ipsam potentiam appetitiuam, siue sit intellectiua, siue sensitiua, dicit esse, quid mouens. Ipse enim intellectus, vel ipse sensus non fit practicus id est non exit in opus, nisi, vt se extendit ad appetitum. I ipso ergo appetitu, vt mouet potentias, & membra, vel, vt ei obediunt virtutes motiuae, quaesunt in musculis, & neruis ad agendum aliquid, potest esse peccatum, & culpa: siue materialiter, & imperfecte, prout hoc consistit in appetitu sensiti¬ uo: siue formaliter, & perfecte, prout hoc consistit in appetitu intellectiuo. Principaliter enim, & perfecte in sola vvoluntate, quae est appetitus intellectiuus, & quae mouet seipsam, & mouet potentias ad suos actus, & membra ad suas ope¬ rationes, habet esse peccatum. Et inde veritatem habet, quod toties replicatum est, quod omne¬ peccatum est voluntarium.

Dicebamus autem supra, quod motus sensualitatis, vel appetitus sensitiui, vt est passio, magis habet rationem passionis, quam motus sensus vt est potentia cognitiua considerando talem motum etiam, vt est passio, quod dupliciter potest considerari, vel dedarari. Primo, quia ad motum sensualitatis verc paritur corpus, & immutatur corpus, quia si talis passio sit timor: tunc corpus infrigidatur, quia propter timorem sanguis refugit ad cor, & membra remanent frigi¬ da. Sed si talis passio sit ira, tunc non oportet, quod refugiat ad cor, accendatur, & calefiat: Propter quod diffinitur ira, quod est accensus sanguinis circa cor: & quia talis alteratio, & talis passio corporis magis habet esse ex motu potentiae appetitiuae, quam cognitiuae: Ideo motus sensualitatis, siue appetitus sensitiui magis habet rationem passionis, quam motus ipsius sensus, vt est potentia cognitiua.

Secundo hoc idem patet, si consideremus, quid est ipsum pati. Nam hoc est pati, quia passum trahitur ad conditiones agentis, & cum calefactibile patitur a calefaciente, ante calefit, & trahitur ad modum, & ad naturam calefacientis. Hoc est autem in ipso appetitu, secundum quem fit motus animae ad res: Non autem fit hoc, secundum potentias cognitiuas, secundum quas fit motus rerum ad animam: tamen¬ in talibus passionibus, vt passiones sunt, nec lau¬ damur, nec vituperamur, & non habet ibi proprie esse peccatum: sed prout passi, secundum nassiones illas, nos habemus circa eas bene, vel male, & mouemur ad agendum aliquid boni, vel mali: sic laudamur, vel vituperamur

Propter quod ex hac via, prout passio com¬ paratur ad potentias cognitiuas, & appetitiuas, patet, quod in ipsis passionibus, vt passiones sunt, non habet esse peccatum, sed in nostris actionibus, prout bene, vel male nos habemus prepe nras actiones circa passiones illas: vtputa si aliquis ex improuiso videret aliquid valde terribile, si appetitus eius pateretur, & immutaretur, & timeret ex tali immutatione, vt est solum passio, non lau¬ daretur, nec vituperaretur: sed si bene, vel male per¬ actum appetitiuae se haberet circa illud terribile, posset laudari, vel vituperari.

Tertia via ad hoc idem potest sumi, prout passio comparatur ad diuersas potentias appetitiuas. videlicet ad sensualitatem, quae est appetitus sen¬ sitiuus, & ad voluntatem, quae est appetitus inter. lectiuus. Nam quantumcunque passionetur sensualitas, vel moueatur inordinate, nisi voluntas consentiat, vel in delectationem, vel in opus: non potest ibi esse peccatum mortale, immo si statim resistat illi passioni, vel illi motui inordinato, plus est ibi meriti, quam demeriti, & plus laudis, quao vi¬ tuperii: Non ergo in ipsis passionibus, sed in ipso actu voluntatis, & in ipso consensu voluntatis habet esse peccatum, si consentiat illecebris: vel vir¬ tus, si consentiat oppositis. Viso quomodo in passione non habet esse peccatum, prout in passione habet esse multiplex operatio; Volumus hoc idem ostendere, prout de passione fit multi¬ plex distinctio. Distinguitur enim de passione, quod aliquando est pura passio, siue hoc fiat a principio¬ extrinseco, vt cum aliquis secatur, vel vritur, siue hoc fiat a principio intrinseco, vt cum aliquis febri¬ citat, & habet calorem inordinatum. Aliquame vero passio non est pura, sed est actioni coniuncta, vt patet tam in sensibus, qui sunt potentiae cogniti¬ uae, quao in sensualitate, quae est potentia appetitiua. Cum en. immutatur sensus, non est ibi pura passio, sed est ibi actio, vt iam patuit, quia est ibi iudicium de sensibus. Et cum immutatur etiam appetitus sensitiuus, non est ibi pura passio, sed ex tali imu¬ tatione resultat aliquis actus in potentia appetiti ua, cui obediunt membra, vt inuadant aliquid, vel fugiant ab aliquo, secundum quod inclinat actus ille resultans in potentia appetitiua. Ex talibus ergo, siue sint passiones purae, siue passio¬ nes cum actionibus, vt passiones sunt, prout etiam communiter ponitur, non habet esse pecca¬ tum, vel virtus, nisi prout circa passiones illas diuersimode negociatur voluntas. quia etiam circa meras passiones, tam a principio extrinse¬ co, sicut est secari, & vri: quam ab intrinseco, sicut est febricitare, famescere, vel sitire potest esse meritum, si voluntas hoc sustineat patienter: vel demeritum si praeter rationem impatientiam habeat. Et quod dictum est de mere passionibus, veritatem habet de passionibus mixtis, vel de passionibus, quas concomitantur ali¬ quae actiones. quia ut passiones non sunt pecca¬ tum, quia nec est laus, nec vituperium secundum Philosophum, sed, vt circa eas negocia¬ tur voluntas, potest ibi esse peccatum, & vitu¬ perium: & laus, & meritum

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod in motu sensualitatis non habet esse peccatum, nisi prout talis motus est in potestate voluntatis, & prout talis motus est aliquo modo voluntarius. quia si nullo modo esset voluntarius, nullo modo esset peccatum.

Ad secundum dicendum, quod ira non dicit solam passionem, sed dicit actum sensualitatis, vel dicit actum irascibilis, qui magis opponitur virtuti, quae est mansuetudo. Nam semper vir¬ tus est inter duo vitia, & vni illorum opponitur magis: Alii vero minus, vt liberalitas magis or¬ ponitur auaritiae, quam prodigalitati. sic mansuetudo est inter iram, & insensibilitatem. Nam¬ aliqui sunt iracundi, qui sine causa rationali mouentur ad iram. Aliqui autem sunt insensibiles. qui etiam existente causa rationali non irascuntur: contra quos ait Propheta: Irascimini, & nolite peccare. Mansuetudo autem est virtus me¬ dia, sed magis opponitur irae. Ira ergo non di¬ cit meram passionem, sed dicit actum, vel uitium, cui opponitur virtus mansuetudinis.

Et per hoc patet solutio ad tertium. quia illud concupiscere contra spiritum non dicit meram passionem, sed dicit actum inordinatum ipsius concupiscibilis.

Ad quartum dicendum, quod ipsae passiones secundum se non valent esse peccatum. sed si sit ibi contra rationem superabundantia, vel defectus, poterit ibi esse peccatum.

Ad formam autem arguendi dicendum, quod non propter ipsas est peccatum, sed quia sunt superabundantes, & non regulantur a ratione, vel a voluntate, quae est appetitus sequens rationem: Ideo ibi contingit esse peccatum.

Ad quintum dicendum, quod circa passio¬ nes secundum se, nec est laus, nec vituperium vt saepe dictum est per Philosophum, sed pro¬ ut circa eas negociatur voluntas, & ratio pos¬ sunt haec ibi cor: ingere.