Quaestio 2

ARTIC. I. An Synderesis idem sit, quod liberum arbitrium. Conclusio est negatiua.

D. Tho. 1. p. q. 79. at. 12. Et 2. Sent. d. 34 q. 3 at. 3. Etde ver. q. 16. ar. 1. D. Bon. d. 39. ar. 1. q. 1. 41. 2. q. 1. Ric. d. 39. q. 7. Sco. d. 39. q. 1. Tho. Arg. d. 39 q. 1. ar. 3. Dur. d. 39. q. 4.

AD PRIMVM sic proceditur: Videtur, quod synderesis sit quaedam potentia, & sit idem, quod liberum arb. Nam hoc est libe¬ re arbitrari, libere iudicare. Nam arbitri vocantur iudices Cum ergo srnderesis sit idem, quod coniudicium. Et dicatura syn, quod est con, & eresi, quod est electio, vel iudicium. Nam Hugutio in deriuationibus suis dicit, quod aeresis est idem, quod electio: vnde haeretici dicuntur ex eo, quod qui¬ libet eligit sibi doctrinam, quae sibi placet. Et quia electio non potest esse sine iudicio intellectus: Ideo synderesis idem est, quod coelectio, vel coniudicium. Et quia tale iudicium est liberum: videtur, quod synderesis sit quaedam potentia, & est idem, quod liberum arbitrium, vel liberum iudicium.

Praeterea videtur, quod synderesis non sit habitus, quia habitus tollitur per obliuionem, vel alio modo. sed synderesis nunquam tollitur, quia vt habetur in littera, numquam extinguitur: ergo &c.

Praeterea in synderesi nihil scribitur: sed in ipsa potentia potest aliquid inscribi: Propter quod in 3. de Anima, dicitur de intellectu, quod est quaedam potentia, & quod a sui primordio est sicut tabula rasa, in qua nihil est scriptum: Potentiae ergo competit, quod in ea aliquid inscribatur, sed in synderesi dicuntur inscribi prima principia agibilium: ergo &c.

Praeterea srnderesis semper inclinat ad bonum: sicut sensualitas semper ad malum. Cum ergo sensualitas dicat quandam potentiam: consequens est, quod & synderesis potentiam.

IN CONTRARIVM est: quod potentiae rationales sunt ad opposita. Si ergo synderesis dicit potentiam, dicit potentiam rationalem, sed hoc stare non potest cum ipsa sit determinata ad vnum: ergo &c.

Praeterea si spnderesis non dicit potentiam, non potest dicere eandem potentiam cum rationali, quia diuiditur contra rationem, nec potest esse potentia alia a ratione, cum synderesis pertineat ad intellectum, & intellectus, vt est potentia co¬ gnitiua, vel iudicatiua non sit nisi vna potentia. Nam intellectus agens est sicut lux, ad quam non spectat, nec cognoscere, nec iudicare: sed su¬ per phantasmata irradiare, sicut lux non diiudicans, nec cognoscens irradiat super colores.

RESOLVTIO. Synderesis non est siberum arbitrium: nec est intet lectus. quia principia agibilium continet: extenditur ad voluntatem: & simpliciter iudicatiua non est.

RESDONDEO dicendum, quod Philosophus 6. Ethic. enumerat quinque dicens: "Quinque secundum numerum sunt, ars, sapientia, scientia, prudentia, & intellectus." Si ergo poteri¬ mus haec quinque videre, quid sint: poterimus ex his inuestigare, quid sit synderesis. Philoso. phus autem ibidem dat differentiam inter prudentiam, & artem, quia prudentia est recta ratio agibilium: ars est recta ratio factibilium. Pos¬ sumus & has duas, videlicet prudentiam, & ai tem distinguere a sapientia, & scientia. quia prudentia, & ars sunt in intellectu practico: sapientia, & scientia in speculatiuo. Possumus etiam distinguere inter sapientiam, & scientiam, qui¬ sapientia superat scientiam quantum ad certitudinem. Vnde Philosophus in eodem 6. dicit, quod sapientia inter artes est certissima, & hoc idem vult Philosophus in primo Metaphysicae, dicens sapientiam inter scientias esse certissimam Est enim scientia de istis inferioribus, vel de istis sensibilibus: sapientia autem est de diuinis, & de substantijs separatis, quae sunt causae istorum in¬ feriorum. Et quia certior est scientia de causis quam de causatis: sapientia inter scientias est certissima. Augustinus tamen 17. de Trinita. dans differentiam inter sapientiam, & scientiam: ait quod haec est sapientiae, & scientiae recta distinctio, quod ad sapientiam pertinet aeternarum rerum cognitio actualis: ad scientiam vero temporalium rerum cognitio rationalis. Quid ergo dicemus intellectum esse, qui quinto ponebatur inter ipsa enumerata:m Ad hoc respondet Philosophus, quod intellectus est principiorum. Ergo si synderesis reducetur ad aliquod illorum quin¬ que, reducetur ad intellectum, qui est habitus principiorum. sed principia habent esse in dupli¬ ci genere, quia quaedam pertinent ad intellectum speculatiuum, quaedam ad intellectum practicum. Nam sicut differunt agibilia a specula¬ bilibus: sic differunt principia agibilium a prin¬ cipijs speculabilium. Synderesis ergo specialiter dicit habitum principiorum agibilium. Poteri mus ergo distinguere inter intellectum, & smnde¬ resim, vt synderesis dicat habitum principiorum agibilium: Intellectus vero principiorum specu¬ labilium. Et quia intellectus extensione sit practicus, vt dicitur in 3. quia intellectus non fit practicus nisi per appetitum: ideo extendendo se ad appetitum, vel ad voluntatem dicitur fieri practicus. propter quod si habitus principiorum absoluto nomine potest dici iudicatiuus habitus principiorum agibilium non debet dici iudicatiuus, sed coniudicatiuus, id est, simul iudicatiuus: cum intellectus non fiat practicus, & agibilis nisi extendendo se ad voluntatem. Propter quod esse con¬ iudicatiuum, vel simul iudicatiuum dicitur intellectus propter extensionem, quam habet ad volum tatem: ad hoc, quod sit practicus, & agibilis. Synderesis ergo continens principia agibilium non dicitur simpliciter iudicatiuus. sed coniudi¬ catiuus: Ideo habitus talium principiorum no¬ minatus est synderesis, id est, coniudicatiuus.

Viso, quomodo habitus principiorum agibi¬ lium dictus est sonderesis, id est, coniudicati¬ uus propter extensionem ad voluntatem: faci¬ le est videre quare talis habitus non meruit voca¬ ri intellectus: cum habitus principiorum speculabilium dicatur intellectus. Sed ad hoc facilis est responsio. Nam cum in speculabilia tendat intellectus per seipsum: in agibilia, vt extendit se ad voluntatem: Ideo habitus principiorum speculabilium nominatus est eodem¬ nomine cum potentia, & dictus est intellectus, sed habitus principioruin agibilium sortitus est aliud nomen a potentia intellectiua, & dictus est sinderesis. Verum, quia quaestio est: vtrum synderesis sit potentia, vel habitus, oportet declarare quare potius dicitur habitus, quam potem¬ tia. Eadem etiam quo esse posset de principijs specu¬ labilibus, quare intellectus respectu eorum potius dr habitus, quom potentia. Ad quod dici potest, quod actus praecedentes habitum sunt imperfecti, sed sequentes sunt perfecti: & ion ad designandam perfectionem in talibo, siue sit hoc respectu agibilium, respectu quorum dicitur synderesis, siue speculabilium, respectu quorum est intellectus, magis talia duter habitus, vel potentia pfecta per habitum, quom dicant potentia nuda, cum sic voluntas detur de ipsa potentia, per quam volumus de ipso actu, quo volumus, & de ipso obie¬ &o, quod volumus: sic & synderesis, quao dicit habitum principiorum agibilium potet dicere ipsam poteuam intellectiuam per talem habitum, vel ipsum actum egredientem a tali habitu, vel ipsum obiectum, vt, quod dicitur talem habitum, quod totum conuenit preoi¬ perfectionem, quam importat habitus. Et quia proprie non dicuntur talia nisi per comparationem ad habitum, qui est synderesis: Ideo potissime di¬ citur synderesis de ipso habitu.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod liberum arbitrium, & synderesis dauer se habere modo opposito. sed vltra hanc oppositionem importat syn¬ deresis determinationem quandam. Habent. ne se illa duo secundum oppositionem quandam, quia liberum arbitrium dicit ipsam potentiam, quae est voluntas, vt habet ordinem ad iudicium intellectiuum. sed synderesis econuerso dicit ipsum iudicium intellectiuum, vt hebet ordinem ad voluntatem, vel vt sa¬ extendit ad voluntatem. quia, vt potest patere per habu, synderesis est habitus principiorum agibilium, & intellectus non fit agibilis, vel practicus nisi pre¬ extensionem ad voluntatem. Sed synderesis vltra tale iudicium sic extensum importat de terminatio nem quandam, quia per spnderesim de terminamur ad dandum rectum iudicium de agibilibus. Et quia determinatio potentiae fit per habitum: ideo syn¬ deresis non dicit ipsam potentiam nudam, sed dicit ipsum habitum, vel dicit potentiam perfectam per habitum. sed de hoc perfectius infra tangetur.

Ad secundum dicendum, quod synderesis non di¬ cit habitum quocunque modo, sed dicit quendam habitum connaturalem. & ion non tollitur, vel non impeditur nisi fiat immutatio in natura, sicut in dementibus. quod etiam in habitu principiorum speculabilium veritatem habet, quod per obliuionem non tollitur.

Ad tertium dicendum, quod inscriptio aliqua potest accipi dupliciter, vel tanquam in subiecto, & hoc modo inicriptio sit in potentia, quae subiicitur ipsi inscriptioni, secundum quem modum loquitur philosophus. Quia intellectus noster nascit sicut tabula rasa, & postea inscribuntur ibi species. Alio modo potest accipi inscriptio non subiiciti¬ ue, sed per quandam continentiam, & sic in quolibet habitu intellectiuo, siue sit speculatiuus, siue practicus, dater inscribi omnia contenta in illo habitu, sicut in habitu scientiae Geometriae sunt ha¬ bitualiter inscriptae os, propostiones ceometri¬ eae contentae in tali habitu: sic in spnderesi per quandam continentiam dauer esse inscripta omnia agibilium principia contenta in tali habitu.

Ad quartum dicendum, quod appetitus sensi¬ tiuus de se magis est determinatus ad vnum, quam appetitus intellectiuus: vel potentiae sensibiles de se sunt magis determinatae ad vnum, quam rationales, cum dicatur specialiter de potentis rationalibus, quod sunt ad opposita. Cum ergo synderesis di¬ cat, quid determinatum in potentia rationali, cum talis determinatio fiat per habitum, idoo non proprie dicit nudam potentiam, sed magis dicit habi tum, vel potentiam perfectam per habitum.

ARTIC. II An in Synderesi possit ese error, vel peccatum Conclusio est negatiua.

D. Tho. 3. sent 39. q. 3aartic. 41. D. Pon. d39. artic. 2. q. 3. Rit. d. 39. q 8. Dur. d. 39. q. 5.

SECVNDO quaeritur: vtrum in synderesi possit esm error, vel peccatum. Et videtur, quod sic. quia, vt dictum est, in svnderesi¬ est habitus principiorum agibi¬ lium, sed inter agibilia istud es¬ maxi mum principium, quod serui Dei sunt honorandi. Et cum dicitur Io. Venit hora, & nunc est, vt omnis, qui interficit &c. Corruptum ergo erat in¬ eis illlud principium, quod Apostoli tanquam serui¬ Dei erant honorandi, non occidendi.

praeterea synderesis respectu rationis nostrae, vel intellectus, se habet sicut vertex, vel sicut caput. Sed aliqui sunt, qui totaliter sunt corrupti. Iuxta illud Esa. Omne caput languidum, & omne cor moerens a planta pedis vsque ad verticem non est in eo sanitas: ergo &c.

Praeterea potentiae rationales secundum Philosophum se habent ad opposita: sed synderesis est potentia rationalis, vel aliquid in potentia rationali: ergo &c.

Praeterea opposita sunt apta fieri circa idem, sed virtus, & vitium sunt opposita. Cum ergo in syn¬ deresi sit opus virtutis, quia inclinat ad bonum: erit ibi etiam opus vitii, & poterit corrumpi per¬ peccatum.

IN CONTRARIVM est, quia bonum potest esse magis purum, quam malum, quia in¬ uenitur aliquid, quod non est nisi bonum. sed non potest inueniri aliquid, quod sit pure malum. ergo inuenitur aliquid in nobis, quod sem¬ per inclinat ad malum, vt fomes: ergo multo magis inuenitur, quod semper inclinat ad bonum, vt syderesis.

Praeterea quod est naturale, est semper, & vbi¬ que, sed synderesis est quidam habitus nobis con¬ naturalis: ergo semper, & vbique habet suum effectum: & semper, & vbique inclinat ad bonum.

RESOLVTIO. In synderesi error proprie vel peccatum esse non potest. Id quod non latet, si intellectus aliis, voluntati, subflantisque separatis comparetur.

RESPONDEO dicendum, quod triplici via inuestigare possumus, quod in ipsa synderesi, proprie loquendo, non cadit corruptio, vel error.

Vt prima via sumatur, prout intellectus no¬ ster comparatur ad omnia alia. Secunda prout, comparatur ad voluntatem. Tertia prout comparatur ad substantias separatas.

prima via sic patet Sic n. idemus in omnibus¬ alijs, quia semper mobile innititur alicui immo¬ bili. Et ideo Augustinus probat. 8. super Gene. quod non mouetur solus digitus nisi sit fixa palma, & non mouetur palma nisi fixus sit cubitus, nec cubitus nisi fixus sit humerus, nec planta pedis, nisi¬ fixus sit talus. Semper enim mobile sumit initium ab¬ immobili. Ideo probatur in Physicis, quod est deuenire ad vnum omnino immobile, a quo est omnis motus. Et istud immobile est Deus, de quo¬ ait Boetius, quod stabilis in se manens dat cuncta moueri. Si ergo in alijs motibus motus incipit ab immobili, oportet, quod in motu rationis sit hoc idem, quod incipiat ab immobili. Et quia motus rationis incipit ab habitu principiorum, oportet talem habitum esse quid immobile, & oportet principia, quae assumimus in arguendo, & in ratiocinando, es¬ se immobilia, & esse per se nota, vt circa illa non &cadat dubitatio. Et ideo dicitur. 1. Physic. quod principia oportet manere. Et si principia manent in istis generabilibus, & corruptibilibus, quia semp¬ man et materia, semper manet priuatio, semp manet for ma, sed non semper manet haec forma, vel illa, & semper manet priuatio: Licet non semper haec, vel illa, quia materia nunquam expoliatur v¬ na forma, nisi induatur alia, vt hoc modo semper maneat forma. Et nunquam induitur vna forma, nisi priuetur alia, vt hoc modo semp maneat priuatio. Et si in istis sensibilibus generabilibus, & corruptibilibus principia manent eo modo, quo possunt manere, multo magis in istis intelligibilibus principia oportet manere: quia ad principia non est ratio, & ad ea non est motus nec discursus, sed intellectus sine motu, & sine discursu fertur in principia. propter quod quamuis ad principia¬ non sit ratio: est tamen aliquid ratione melius. Nam respectu eorum est intellectus, qui sine¬ discursu rationis fertur in principia. Cum ergo synderesis dicat habitum principiorum agibi¬ lium, & principia oporteat manere, siue sint principia agibilium, siue speculabilium, quia vtraque¬ oportet esse per se nota; oportet, quod in talibus, sctudu quod huiusmodi, non cadat error, nec corruptio.

Secunda via ad hoc idem sumitur, proutin tellectus noster comparatur ad voluntatem. Nam non obstante, quod voluntas non possit cogi: Tamon potest necessitari, & determinari. Nam de necessitate quilibet vult esse Beatus. Et quando ostenditur voluntati aliquid sub omni ratione boni, sic determinatur voluntas, vt velit illud, quod non potest non velle. Et si sic est in voluntate, in qua¬ omnia recipiuntur voluntarie, multo magis hoc est in intellectu, qui magis determinatur ad actum suum, quae voluntas. Illud ergo, circa quod necessi¬ tatur voluntas, se habet, vt finis, & vt Beatitudo: cum finis in voluntarijs se habeat sicut principium in intelligibilibus, oportet, quod circa principia sic determinetur inrellectus, siue sint agibilia, siue speculabilia, quod circa ea nullo modo vacillet, & nullo modo possit ibi esse corruptio, nec error,

Tertia via ad hoc idem sumitur, prout intellt ctus noster comparatur ad substantias separatas Nam oportet vniuersum esse connexum, & ideo ait Diony. 7. de diui. nomi. quod Deus semper fines primorum coniungit principijs secundorum. Hent n. vniuersum tres partes. In prima nm & in snpre¬ ma parte sunt intelligibiliaid est substantiae separate In secunda sunt rationalia, vt homines. In tertia sunt corporalia, & sensibilia, principia ergosupte¬ ma in rationabilibus attinguntfines . ist infimam Angelis. Angeli ergo secundum se totos sunt intellectuales, quia nihil intelligunt cum discursu sed homines quasi secundum se totos sunt rationales, quia quasi omnia intelligunt cum discursu, & secundum modicam partem sunt intellectuales, quia modica intelligunt sinediscursu. Haec autem sunt principia tantum, ad quae non est rationis discursus. Et quia principia sunt quid supremum in nobis: ideo supremum nostrum attin¬ git, & coniungitur infimo in Angelis, quia quantum ad cognitionem principiorum sumus intellectuales, sicut Angeli. Et quia non est error, vel¬ deceptio nisi quantum ad ea, quae intelligimus cum discursu, quae sunt dubitabiles propositio¬ nes: Ideo circa principia error, vel deceptio esse non potest. Hoc autem satis dedit intelligere Philosophus in principio secundi posteriorum: cum ait: Quaestiones sunt aequales numero his, quae vere scimus. Nam scientia est conclusionum, intellectus est principiorum. Cum ergo quaestio sit dubitabilis propositio, omnes conclusiones, serum dum quod huiusmodi, sunt dubitabiles. Quaestiones ergo id est dubitabiles propositiones sunt aequales nu¬ mero ipsis scibilibus id est ipsis conclusionibus. Principia ergo non sunt dubitabiles propositiones, sed solum conclusiones. Et quia non contingit error¬ vel deceptio, circa quae non contingit dubitare: Ideo circa principia error, vel deceptio non potest contingere. Et quia svnderesis dicit habitum principaliorum agibilium: circa syderesim non est peccatum, nec corruptio, nec error, nec deceptio.

Sed dices, quod Philosophi quantum ad principis non loquuntur nisi de intellectu: sed Sancti, & Theologi quantum ad principia agibilium locuti sunt de synderesi. Si ergo quaeratur, qui magis proprie loquuntur; Dicemus, quod Theologi. Nam habitus principiorum agibilium non potest proprie vocari intellectus. Nam hoc proprie vocatur intellectus, in quod tendit potentia intellectiua immediate secundum se. sed quia in agibi¬ lia tendit intellectus non seoundum se, sed, vt se extendit ad voluntatem, quia intellectus extensiue fit practicus. ideo respectu agibilium non proprie dicitur esse intellectus, nec proprie dicitur esse iudicium, sed coniudicium. is cum alio iudicium, quia est tale iudicium cum extensione ad voluntatem, & hoc sonat synderesis, id est coniu¬ dicium.

Propter argumenta tamen sciendum, quod licet in synderesi, vel in ipsis principijs non possit esse malum, vel deceptio, tamen in accipiendo, sub, potest esse malum, & deceptio.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod haec duo simul stare non possunt, quod aliquis credat aliquos seruos Dei, & tamen occidendo eos credat se obsequium praestare Deo. Maior ergo propositio vera erat, quod serui Dei sunt honoram di, & contrarii sunt extirpandi, vel extirpatione digni. Sed in accipiendo, sub, non accipiebant, quod Apostoli erant serui Dei, sed quoderant contrarii¬ Deo, vel erant contra eorum Deos, & ideo extirpabant eos: Omnes enim ponunt vnum solum Deum, sed plures credunt aliquid numinis esse in alijs, quos vocabant Deos, credentes, quod adorantes illos Deos non facerent iniuriam summo Deo.

Ad secundum dicendum, quod caput animae potest accipi pars rationalis, siue illa pars accipiatur, vt in ea est habitus principiorum, siue, vt ibi est habitus conclusionum. Et quia conclusiones sunt propositiones dubitabiles, & potest in eis esse error, & deceptio, ideo potest dici de malis, quod a planta pedis vsque ad verticemid est vsque ad ratio¬ nem non est in eis sanitas, quia contingit malos male ratiocinari de agibilibus, & de eis malas conclusiones concludere.

Ad tertium dicendum, quod potentiae rationales se habent ad oppositam secundum se sumptae, tamen vt sunt determinatae per habitum secundum quod huiusmodi possunt esse determinatae ad bonum tantum.

Ad quartum dicendum, quod actus ipsius synde¬ resis non est proprie actus virtutis, sed est quoddam praeambulum ad virtutem. Nam sicut natu¬ ra inclinat ad bonum: tamn illa inclinatio non perficitur nisi per assuetudinem: sic synderesis tanquam habitus connaturalis, vt in sequenti quaestione patebit, per se inclinat ab bonum: tamen¬ illa inclinatio non est perfecta, nec est actus virtutis, sed perficitur, & fit actus vir¬ tutis per assuetudinem quantum ad virtutes acquisitas, vel pe¬ gratiam quantum ad infusas.

ARTIC. III. An synderesis possit extingui. Conclusio est negatiua.

D. Thod. 33. q. 3 arti. 1. pponq. 39. arti. 3. q. 3. Ric. d33. q. vlti. Toh. Arg. d. 39. q. 1. arti. 3 Biel d. 39. q. 1.

TERTIO quaeritur: Vtrum fyndere sis possit extingui. Et videtur, quod sic. quia synderesis videtur importare quendam remorsum conscientiae. Quia illa est superior pars rationis, quoe semper in malefactis remurmurat. sed infideles non habent talem remorsum conscientiae, ergo &c.

Praeterea agens ex passione est poenitens, vt in¬ continens, quia cessante passione, cessat in eo ille¬ malus appetitus. sed agens ex habitu, & ex electione, vt intemperatus est impoenitens, quia cessante illo malo motu, adhuc manet habitus. quae omnia possnnt haberi ex. 7. Tales ergo male agentes ex electione videntur habere synderesim extinctam: ergo &c.

Praeterea ex prouer. scribitur: Impius cum in profundum peccatorum venerit, contemnit: sed contemptiones, secundum quod huiusmodi non habent remorsum conscientiae, videtur ergo, quod in tali synderesi sit extincta.

Praeterea boni, qui sunt valde boni, in eis omnis inclinatio ad malum est extincta. ergo in his quae sunt valde mali extincta est omnis inclinatio ad bonum. sed hoc non potest esse nisi sit in eis extincta synderesis: ergo &c.

IN CONTRARIVM est Hieronymus, in littera, quod superior scintilla rationisid est svndere¬ sis Chaym non potuit extingui: ergo &c.

Praeterea profundissimum peccatorum videtur esse desperatio, quae est peccatum in Spiritum sanctum, sed etiam in desperatis adhuc manet illa scintilla rationis: ergo &c.

Praeterea etiam in damnatis habet esse vermis conscientiae, quod ex superiori scintilla rationis pro¬ cedit: ergo &c.

RESOLVTIO. Synderesis extingui non potest, respectu hominis, a quo procedit. actum tamen eis secundum se in particulari, non vniuersali, vel ratione corruptionis factaein alio, extingui posse dicimus.

RESPONDEO dicendum, quod vt supra dixi¬ nus: synderesis in agibilibus se habet, sicutintel lectus in speculabilibus. Et quia intellectus est habitus principiorum speculabilium: oportet, quod svnde¬ resis sit habitus principiorum agibilium. quamuis Philosophi totum dicant pertinere ad intellectum, qui est habitus principiorum, siue sint principia agi¬ bilia, siue speculabilia: tamen vr superius tangebatur, magis proprie loquuntur Theologi dantes proprium nomen habitui principiorum agibilium, vocantes ipsum synderesim, & non vocantes ipsum intellectum, qui est nomen potentiae. Nam illud debet vocari nomine potentiae, in quod tendit potentia secundum se. sed cum intellectus non tendat agi¬ bilia, secundum se, sed, vt se extendit ad voluntatem, oportet habitui principiorum agibilium dare aliud nomen ab intellectu, & ideo talis habitus vocatus est synderesis. His ergo visis, in hac quoae stione hoc ordine procedemus. quia primo conparabimus habitum principiorum agibilium ad habitum speculabilium. Secundo ex dictis respoedebimus ad quaestionem propositam, vtrum synderesis possit omnino extingui etiam in damnatis. Sciende ergo, quod vult Magister in Glos. 1. ad Heb. Deus voluit inseminare omni animae initia intellectus, & sapientiae, ex quo concludit, quod omnis anima re¬ splendet. Ista ergo seminare quantum ad initia intellectus, qui est habitus initiorum, vel principiorum sapientiae: large accipiendo sapientiam, prout se extendit ad scientiam: non est nisi quidam splendor, id est quoddam lumen, quod possumus vocare lumen intellectus agen¬ tis. quod est nobis naturaliter inditum. In quo lumine, vel in quo splendore sunt nota omnia initia, vel principia non solum intellectus, & sapientiae, quam tum ad speculatiua: sed etiam synderesis, & conscientiae, quantum ad agibilia. Nam in agibilibus svnde¬ resis, quae est habitus principiorum agibilium, se habet, vt intellectus in speculabilibus, qui est habitus principiorum speculabilium: & conscientia, quae respicit conclusiones agibilium, se habet sicut intellectus, vel sapientia, quae respicit conclusiones speculabilium. Conclusiones ergo tam agibi¬ lium, quam speculabilium non inseminauit Deus in nobis: quia non sunt notae in solo splendore, vel¬ in solo lumine intellectus agentis: sed oportet discurrere a principiis ad conclusiones: ad hoc, quod habeamus notitiam eorum. Sed quia principia, siue speculabilium, siue agibilium sunt nota in solo lu¬ mine intellectus agentis, nec oportet ad haec co¬ gnoscenda prer rationem discurrere: quia lumen intellectus agentis est nobis naturaliter inditum. Ideo vtraque talia principia dicuntur nobis naturaliter indita, & vterque habitus tam intellectus. quam syndere¬ sis dieter esse nobis connaturalis: quia lumem intellectus agentis est nobis connaturale. Possumus etiam & alias conuenientias assignare inter principia speculatiua, & agibilia. Nam sicut in speculabilibus est dare plura principia, & omnia reducuntur ad vnum: sic & in agibilibus. Et sicut principia speculatiua cognoscimus inquantum terminos cognoscimus: sic & agibilia. Sunt en. principia specula¬ ttiua cones ai conceptiones in speculahilibus, quas quilibet probat auditas: vtputa, quod omne totum est ma¬ ius sua parte: &, quod si aequalibus aequalia addas: onia erunt aequalia, & si aequalia demas, omnia re¬ manebunt aequalia. Intelligendo enim quid totum, & quod pars: &cognoscendo, quod est aequale & quid inaequale, quid addere, & quid demere: statim pbamusid est approbamus cognoscimus, & assenti¬ mus, fic esse, vt praefata principia dicunt. Propter quod in solo lumine intellectus agentis sine alio discursu sunt talia principia nota. Et quod dictum est de principiis speculabilibus: veritatem habet de agibilibus. Sunt enim plura principia agibi¬ lium, quae contenta sunt in Decalogo preceptorum: tria pertinentia ad primam tabulam, & septem ad secundam. Ad primam quidem tabulam pertinet idola spernere: sanctificare sabbatha, id est ali¬ quam partem de tempore nostro dare Deo, & non facere in ea opus seruile: & tertio, quod non debemus Dei nomen assumere in vanum, id est, quod non debemus periurare. In his enim tribus ordinamur ad Deum: in aliis septem ad proximum. Omnia enim haec sunt nota in lumine intellectus agentis. Intelligendo enim, quid est, quod in ralibus dicitur per nomen: solum lumine intellectus agentis sufficit ad cognoscendum ea, & ad assentiendum eis. Sunt ergo assignata plura principia speculatiua, quo pretinent ad habitum, qui diteu intellectus, & plura agibilium, quo ptinent ad habitum. qui dicitur synderesis: sed illa plura principia speculabilia possunt reduci ad vnum: videlicet ad hoc, quod non contingit simul affirmare, & negare secum dum veritatem, vt potest patere prer philosophum in 4sic omnia principia agibilium reducuncad vnum: videlicet ad hoc: Qd tibi non vis, alii non feceris, vt patet per¬ Aug. in de decem chordis. Cum ergo quaeritur vtrum synderesis possit in aliquo extingui: patet, quod syn¬ deresis dicit habitum principiorum agibilium notorum in solo lumine intellectus agentis. statim enim cum quis considerat, & cognoscit, quid est furari: quid maechari, quid occidere: in solo lumine intellectus agentis cognoscit, quod non debet quis furari; vel maechari, vel occidere. Et statim adgeneratur in eo quaedam inclinatio, & quidam habitus ad haec non facienda. sed cauenda. Cum loquimur de extinctione talis inclinationis, vel talis habitus, vel loquimur de extin¬ ctione quantum ad lumen, a quo procedit: vel¬ quantum ad actum, ad quem inclinat. Si loquamur de extinctione luminis, a quo pcedit: cum¬ illud sit lumen intellectus agentis, quod est nobis connaturale: patet, quod simpliciter loquendo extingui non potest. Sed si loquamur de actu, ad quem talis habitus inclinat, distinguemus: quia vel dicetur talis actus extingui¬ per corruptionem factam in alio, vel per deprauationem factam in seipso: per impedimentum factum in alio potest tale quid totaliter tolli: quia corrupto organo phantastico potest tolli omnis rationis vsus, vt patet in amentibus: quia aliquando sunt totaliter amentes: aliquando habent aliqua lucida interualla. Sed si loquamur de extinctione quantum ad deprauationem ipsius actus secundum se: patet, quod si ta¬ lis actus deprauatur in particulari, quia malitia sacit mentiri circa principia, saltem in particula¬ ri, vt habetur in 6. in vniuersali tamen nunquam deprauatur talis actus quin semper remurmuret in malefactis.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod infideles non habent remorsum conscientiae, sed hoc non est ex extinctione luminis intellectus agentis, cui inhaeret synderesis, cum illud lumen¬ sit nobis connaturale, nec ex errore principiorum, circa quae versatur synderesis, sed hoc est ex accipiendo. Sciunt nm Infideles, & Haeretici, quod omnes debemus placere Deo, & credere traditis, & reuelatis a Deo. sed infideles peccare possunt in accipiendo. quia credebant, quod occidere Apo¬ stolos esset placere Deo, vel haeretici, & male credentes errant male intelligendo, quae sunt tradita a Christo.d est a Deo, vel quae sunt reuelata a tota Trinitate, & appropriate a Spiritu sancto, qui est verus Deus.

Ad secundum dicendum, quod agens ex habitu¬ non oportet, quod agat ex electione in vniuersali, circa quae malitia corruptionem non causat, sed sufficit, quod agat ex electione in particulari, circa quae¬ malitia est corruptiua principij, vel principiorum: quia corruptione sacta adhuc manet sunderesis quantum ad vniuersalia, quae sic existens causat remorsum in conscientia, quo remorsu existente dicitur synderesis non esse extincta.

Et per hoc patet solutio ad tertium: quia hoc modo impius cum in profundum peccatorum venerit, dicitur contemnere, sicut agens ex habitu, vel ex electione dicitur contemnere. sed vt patet, simul cum tali contemptu stat lumen rationis in vniuersali, quo stante dicitur lucere, & resplendere synderesis, & habere vim suam, & causare re¬ morsum conscientiae.

Ad quartum dicendum, quod in Beatis extincta est omnis inclinatio ad malum quantum ad operandum. sed in eis non est extincta synderesis: id est lumen rationis quantum ad malum cognoscen. dum, & quantum de euasione mali gaudendum, sic in damnatis est extincta synderesis, id est reddita omnino inhabilis ad penitendum de malo, sed non est extincta ad cognoscendum malum, vel ad dolendum de tanto malo. Ideo dicitur Esaiae vltimo, Quod ignis eorum non extinguetur quantum ad poenam sensus, & quod vermis eorum non morietur quantum ad poenam damni, quia semper habebunt vermem, id est remorsum conscientiae de tanto damno, & semper do¬ lebunt in corde de tanto bono amisso. ideo com¬ muniter tenetur, quod magis dolebunt de peena¬ damni, & de amissione boni, quia illud est infinitum, quam de poena sensus, & de acerbitate supplicii, quia illud supplicium non erit infinitum, sed fini¬ tum.