Quaestio 2

ARTIC. I. An omne peccatum sit voluntarium. Conclusio est affirmatiua.

D. Fho 3. sent d. q. 41. q. 1. ar. 1. D. Bon. d. 41. an 2. qu. 1 icd.a1 qa a. Piel &. 41. q. 4.Tho. Arg. d. 4I. artic. Dur. d. 41. q. 2.

AD primum sic proceditur: Videtur, quod non omnm peccatum sit voluntarium. Nam, vt ait Dio. 3 Di. No. Malum est praeter volum tatem: Cum ergo omne pecca¬ tum sit quoddam malum: omne peccatum erit praeter volun tatem: ergo nullum peccatum erit voluntarium.

Praeterea illud est voluntarium, quod est in potestate nostra: sed secundum Philosophum in 3. Eth. Licet operum simus Daei a principio vs¬ que ad finem: Tae habituum non sumus sic Damei Mali ergo habitus non sunt in ptante nostra, & per¬ consequens non sunt voluntarii. Sed homo di¬ citur malus, & peccator ex eo, quod est male ha¬ bituatus: ergo &c.

Praeterea ignotum, & voluntarium videntur es¬ se opposita: Quia voluntarium praesupponit cognitionem: illa ergo peccata, quae fiunt per¬ ignorantiam: non erunt voluntaria.

Praeterea in peccato omissionis non est necessarium, quod non sit aliquis actus voluntatis, vt supra¬ diximus: ergo saltem peccatum omissionis non erit voluntarium.

Praeterea, quod est contra voluntatem, non debet dici volunrarium: sed aliqua peccata sunt contra voluntatem, iuxta illud ad Ro. 7. Non enim bonum, quod volo, facio: Sed, quod nolo malum illud ago: ergo &c.

Praeterea peccatum originale contrahitur ex origine, vel ex necessitate naturae: Non ergo erit voluntarium.

IN CONTRARIVN est: Quia nihil prohibetur, nisi quod est in potestate nostra, &, quod est voluntarium: Sed omnia peccata sunt prohibita: ergo &c.

Praeterea secundum Philosophum in 3. Eth. Inuoluntarium non meretur penam. sed om peccs¬ tum meretur penam: ergo nullum peccatum est inuoluntarium.

RESOLVTIO. Peccatum omne commissionis, omissionis, & originis, aliquo modo uoluntarium est dicendum: cum¬ voluntarium tribus dicatur modis.

RESPONDEO dicendum, quod oportet nos dicere omne peccatum esse aliquo modo voluntarium: quia vt Aug. ait in de Vera Religione: Vsque adeo pctme voluntarium est, quod nullo modo sit peccatum, si non sit voluntarium. Et subdit, quod hoc ita mani¬ sestum etie, vt nulla huic Doctorum paucitas: nulla in¬ doctorum turba dissentiat. Ad cuius euidentiam sciendum, qod voluntarium opottet ditioat, aqest in potestate nostra, & quia in potestate nostra est velle, & non velle: Quia voluntas nostra est do mina sui actus: quia poest velle, & non velle. Ion voluntas drr non solum, quod voluntarie est voli¬ tum: sed etiam, quod voluntarie est non volitum. Cum ergo sint tria genera peccatorum: commissionis, omissionis, & originis. Quodlibet talepeccatum erit aliquo modo voluntarium. quia pro quolibet tali peccato meremur poenam. Nam, vt dicit Augu¬ S3. qotoenum. Meritum ergo peccati poena est. Non enim meretur poenam nisi peccatum. Et maxime¬ si sit pena a Deo inflicta. Nam, vt in eadem qu stione Aug. dicit, quod sic Deus est iustus regens, & gubernans vniuersa, vt nullam penam cuiqume sinat immerito infligi: praemium nullum immerito dari. hoc est peccatum, quod merito potest puniri¬ & hoc est praemium, quod merito datur. sed nullus inste punitur nisi aliquo modo voluntarie peccauerit. Iuxta ergo tria praefata gnna peccatorum tripliciter dicemus esse peccatum voluntarium. Vel¬ quia voluntate propria est volitum, quod debuit non esse volitum, & sic est peccatum comissionis voluntarium, cum quo non solum stat, quod est simpli¬ citer volitum, sed etiam, quod est aliquo modo coactum quia voluntas coacta est: Immo coactio, quaom est peccatum spe ple hebt de voluntario, quo de iuoluntario

Secundo dicitur esse voluntarium non solum, quod po¬ pria uoluntate est uolitum, cum quo uoluntarie stat aliquo modo, quod est coactum: sed etiam dite uoluntarium, quod etiam non uolitum, in quo uoluntario¬ includitur etiam quod neglectum. Nam, & negligentiae iuste puniuntur legibus, ut supra probauimus per Philosophum in Eth. & hoc modo est uoluntarium peccatum omissionis. Nam tunc quis peccat peccato omissionis, cum non uolnit facere, vel cum neglexit facere, quod debuit facere. Hoc ergo¬ peccatum non solum stat cum uelle non facere, sed cum nullo uelle. vt potet qus negligere facere: cum nihil unlt, & nihil cogitat de illo facere: Tae imputatur sibi ad peccatum: quia non adhibuit debitam diligentiam, quam debuit. omnia erge¬ haec intantum sunt peccata inquantum sunt uoluntaria: quia negligentia merito reputatur uoluntaria: cum potuit voluntarie debitam diligen. tiam adhibere, & non adhibuit.

Tertio modo potest dici uoluntarium, quando non solum uoluntate propria, sed uoluntate alterius aliquo modo ad se pertinentis peccatum est perpetratum. Voluntas enim alterius, vt est alterius: non debet alicui imputari: Sed pront illud uoluntarium, prout iuste attingit ipsum, potest sibi¬ merito iputari. Sicut supra posuimus exenplum de castro dato militi a comite, uel a rege prose, & pro genere suo. Milite ergo peccante uoluntarie contra comitem, vel contra regem, iuste perdit castrum illud, quo iuste perdito, iuste perdunt omns de genere illo. descendentes ergo ab illo mi¬ lite si. considerentur in se, non puniuotur, nec peccant: Sed si considerentur, ut descendentes a patre, sic puniuntur. ergo sufficit, quod peccauerunt voluntatae prris: postai no puniuntur nisi, ut sunt a parte. Hoc etgo modo peccatum originale est voluntarium voluntate alterius. ist primi parentis, a quo descendimus. Sed ista voluntas alte, ra non, ut altera: Sed, vt nos attinglt dicitur esse nostra. Omne ergo peccatum est voluntarium cum non sint nisi tria genera peccatorum, & quodlibet illorum possumus saluare voluntarium esse modo, quo dictum est.

RESP. AD ARO. Ad primum dicendum, quod malum, vt malum est praeter voluntarem: Sed malum, vt est bonum apparens potest esse voluntarium, uel potest esse volitum. Nam illud est vo¬ litum, quod potet mouere, vel etiam mouet volum tatem: Sed secundum Philosophum in 3. de Anima. c. de mouente quantum ad mouere voluntatem, non refert bonum existens, vel apparens.

Ad secundum dicendum, quod sufficit ad esse in potestate nostra, & ad esse voluntarium, quod in principio fuerat tale. Nam si quis proiiciens lapidem percutiat aliquem, & occidat: dato, quod ante pcus¬ sionem, & ante homicidium displiceat sibi, quod fecit non propter hoc posset excusari, quod non voluntarie occiderit: Quia voluit lapidem ad se retrahere, sed non potuit: sufficit ergo ad esse voluntarium quod a principio fuerit tale. scueduom quem modum omnes habitus vitiosi sunt voluntarii: Immo actus, per cedens ex habitu vitioso est maius peccatum, qua actus procedens non ex habitu: Quia agens ex habitu agit magis voluntarie, & magis ex electio¬ ne, & magis sine paenitudine, quam agens ex passione: Quia signum adgenerati habitus est delectationem, vel tristitiam fieri in opere, vt patet ex secundo, & agens ex habitu agit magis impae¬ nitiuus, vt patet ex 7.

Ad tertium dicendum, quod ipsa ignorantia debet iudicari uoluntaria: Quia dicitur de peccato¬ re, quod noluit intelligere, vt bene ageret. Quae ergo¬ fiunt ex ignorantia, & illa ignorantia fuerit notoria: quia ignorans non adhibuit omnem diligentiam, per quam potuit scire: talis ignorantia non omnino excusat peccatum. sed si adhi. buit: excusaret peccatum non solum a tanto, sed a toto: modo, quo supra de ignorantia patuit.

Ad quartum dicendum, quod vt patet per habita: ad esse voluntarium non oportet, per sit ibi ali¬ quis actus voluntatis: Sed sufficit esse voluntariam negligentiam actus, & non adhibere debitam diligentiam, vt fiat actus. Peccatum ergo omissionis, & si fiat sine actu, non fit sine negligentia actus.

Ad quintum dicendum, quod vt patet per habita: sub voluntario continet illud, quod est aliquo modo inuoluntarium, &, quod estaliquo modo coactum: e Quia voluntas coacta plus hebet de voluntario, v¬ si quis acciperet crura alicuius, & violenter pli¬ caret ea, & hoc modo faceret eum adorare idolum: illa adoratio, secundum quod hmondi, nullo modo etiet peccatum.

Sed siquis cum quadam displicentia metu mortis ipsemet plicat membra, & adorat idolum, & hoc modo malum, quod non vult facit: illud non velle plus habetde velle, quod de non velle: cum in ptante sua sit mebnbra plicare, vel non plicare. Sic quicunquescienter peccat: non uolens peccat, & cum quodam remorsu conscientiae peccat. sed propter islud non velle non excusatur a peccato: Qnia plus est ibi de velle, quam de non velle, cum in potestate sua sit agere, & non agere.

Ad sextum paret solutio per iam dicta. Aduertem dum tamem, quod solutio istius qoinis satis poterat haberi¬ per iam habita. Sed quia Magister in hac Dist ipecialiter mouet eam, & alla scripta mouent o¬ nos mouimus ipsam.

ARTC. II. An omne peccatum sit in voluntate. Conclusio est affirmatiua.

D mo; senta 11 a3 ist 3 Dopond aiat3. da¬ Ric. d. 41. q. 5.

SECVNDO quaeritur: Vtrum omnem peccatum sit in voluntate. E videtur, quod non: Quia vbi hebet esse virtus ibi hebet esse peccatum: Sed virtus, vt potest patere ex 1. Eth. habet esse in ratione: Peccati ergo non est in voluntate, sed tantum in ratione

Praeterea virtus habet esse in appetitu sensiti uo: quia in concupiscibili ponitur temperantia in irascibili fortitudo. Cum ergo voluntas dica¬ appetitum intellectiuum: si non omnis virtus est in voluntate: non erit ibi omne peccatum

praeterea in illa potentia est peccatum, in cuius actu est deformitas. sed deformitas potest es¬ se in actibus aliarum potentiarum a voluntate: ergo & ibi potest esse peccatum.

praeterea obiectum voluntatis est ponum simpli¬ citer: obiectum appetitus sensitiui est bonum secundum sensum. Sed magis contingit peccate al¬ petendo bonum secundum sensum, quam simpliciter. ergo &c.

praeterea, per quae peccat quis, per haec & torquetur, vt dicitur Sapientiae 11. Sed omnia membra hominis punientur, & torquebuntur. ergo¬ in omnibus membris habet esse peccatum.

IN CONTRIRIVM est, quod habetur in littera, quod non nisi in voluntate habet esse peccatum.

praeterea sicut se habet falsa opinio ad intellectum: Ita se habet praua actio ad voluntatem, sed falsa opinio non est nisi in intellectu, ergo &c

RESOLVTIO. omne peccatum est in voluintate, tanquam in cat¬ sa, & subiecto principali: sed vt in causa organica, subiectoque proximo, in aliis potentiis, & membris esse potest.

RESPONDEO dicendum, quod om peccatum est in voluntate tamquam in causa principali, vt potest patere per quaestionem antecedentem, & omnt peccatum est in voluntate tanquam in subiecto principali, sed tanquam in causa organica, vel ran¬ quam in subiecto proximo potest esse peccatum in alijs potentijs, & etiam in ipsis menbris exterioribus, prout actus aliarum potentiarum, vel exteriorum membrorum haet quandam deformitatem annexam.

Propter primum sciendum, quod om peccatum est in voluntate tanquam in cam principali: quia, vt paret ex¬ quonne precedente, Omne peccatum adeo est volunta arium, quod si non est voluntarium non est peccatum. Ergo¬ a voluntate tanquam a cam principali dependet omne¬ peccatum. Vam Aug. 83. qonnum. q. 48. ait, quod nec peccatum imputari cuiquam inste potest, qui nihil propria fecerit voluntate, quod de peccatis actualibus veritatem hebet simpliciter, quia omnium peccatorum actualium voluntas est cam principalis. Aliae autem potentiae, vel etiam menbra exteriora possunt esse causae¬ peccatorum organicae, prout sunt subiecta voluntati Peccatum autem originale: si potet dici factum voluntate propria, vel voluntate nostra: hoc erit, prout voluntas primi parentis nos attingit, & nos attingendo potest dici nostra. Sed hoc non vsrur hrae¬ dubium si considerent dicta praecedentis quotonis: quo omn¬ peccatum est in voluntate tanquam in causa

Ad praesens ergo volumus declarare quomodo om peccatum est in voluntate tanquam in subiecto Ad cuius euidentiam sciendum, quod tanquam in subiecto potest esse aliquid, vel positiue, vel priuatiue vel per redundantiam. Nam non solum positiua danet eem in aliquo subiecto, sed etiam ipsae priuationes sunt in aliquo tanquam in subiecto, quia vt dicitut Priuatio est negatio in subiecto, & quia nullum est peccatum quin sit in actu voluntatis, vel ex priuatione actus voluntatis, vel per redundantiam in voluntate, concedere possumus omne peccatum tanquam in subiecto esse in voluntate. Actus. n voluntatis potest concurrere, tam ad praecepta affirmatiua, quam negatiua, quia possumus vellae¬ facere, quae prohibemur facere, & possumus vel¬ le non facere, quae iubemur facere. Et quia sem¬ per ad talia peccata concurrit velle, quod est actus voluntatis: ideo ad omnia peccata sic perpetrata potest dici voluntas esse subiectum positiue. Sed illorum peccatorum dicetur voluntas esse subio¬ ctum priuatiue, quia per negligentiam voluntatis, vel per non adhibere debitam diligentiam scudue voluntatem fuit ibi priuatio debiti actus voluntatis, vel non fuit ibi debitus actus voluntatis, vb debuit esse talis actus. quia haec est priuatio: carentia eius, quod debet inesse omni. Ergo pecca¬ torum actualium, siue sint peccata conmissionis: cum quis facit, quod non debet facere: vel omissionis, cum non facit, quod tenetur facere: volunm¬ tas est principale subiectum, vel positiue, vel priuatiue, vt est per habita declaratum. Sed ipsius peccati originalis potest esse voluntas, subiectum, quantum ad redundantiam.

Est enim hic ordo, vt supra patuit in peccato originali, quod persona infecta infecit naturam, & hoc fuit in primo parente.. Sed in omnibus po¬ steris est ordo contratius, quia natura infecta in¬ fecit naturam, & hoc fuit in primo parente. Sec in omnibus posteris est ordo contrarius, quia na tura infecta inficit personam: cum ergo ex infectione personae ex peccato originali omnes vires habeant esse infectae, & inter vires voluntas sit principalior: patet, quod quantum ad vires voluntas est principale subiectum peccati originalis. Vtrum autem sit principalius respectu essentiae animae: est in superioribus declaratum. Erge¬ non solum quantum ad esse causam, sed quantim ad esse subiectum: omne peccatum est in volun¬ rate. Propter quod bene dictum est, quod in lit tera dicitur, & allegatur dictum Aug. quod nusquam nisi in voluntate peccatum est.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum quod ibi ratio accipitur pro parte rationali, & ibi rationale dicitur quod est rationale per essentiam. Sicut sunt intellectur in quo est prudentia, & voluntas, in qua est iustitia. Et rationale per participationem, sicut est ira scibilis, in qua est fortitudo, & concupiscibilis, in qua est temperatia. Propter quod in istis quatuor pa¬ tibs sunt virtutes Cardinales, sed oia ista sumur¬ tur per comparationem ad voluntatem, vt regulantur per rationem rectam. Nam prudentia, qua¬ est in intellectu, sumitur per comparationem ad voluntatem: cum impossibile sit prudentem non esse entem bonum, sic etiam fortitudo, & temperantia, quae sunt in irascibili, & concupiscibili: sunt in eis per ordinem ad rationem, quia non sunt in ipsis nisi sunt, vt rationales per participationem. est vt sunt aprae natae obedire rationi vel, vt magis proprie loquamur irascibilis, & concupiscibilis sunt susceptiuae virtutum, vt sunt aptae natae obedire voluntati, vt est regulata per rationem. Propter quod voluntas est primum, & principale subiectum virtutis, & vitii modo, quo dictum est, & non solum est primum, & princi, pale subiectum virtutis, sed etiam est prima, & principalis causa virtutis, & vitii quantum ad potentias animae. Quia simpliciter, & absolute loquendo, Deus licet proprie non sit cansa vitij: tamen virtutis, & omnis boni est prima, & principalis causa.

Et per hoc patet solutio ad secundum, quia irascibilis, & concupiscibilis non sunt susceptiuae virtutum: nisi in ordine ad rationem, vel in ordi¬ ne ad voluntatem, vt est regulata per rationem. Et sicut irascibilis, & concupiscibilis sunt susceptiuae virtutum, vt regulanta rotene; sic sunt susceptiuae vitiorum in ordine ad voluntatem, vt de¬ uiant a ratione, vt ex hoc concludatur idem, quod prlus, quod voluntas inter potentias animae est principale subiectum, & causa vitij, & virtutis

Ad tertium dicendum, quod deformitas in alijs potentijs a voluntate: non solum in alijs po¬ tentijs, sed etiam in ipsis membris corporalibus potest esse organice, & materialiter; & tanquam in subiecto proximo. sed omnis talis deformitas principaliter, & formaliter, & tanquam in subiecto primo est in voluntate. Nam si per motum manus fit actus deformis, & actus malus in gene¬ re morum, quia per talem motum fit homicidium: certum est, quod manus est subiectum illius motus: tamen ille motus non est malus in genere morum: nisi inquantum est voluntarius. Ita, quod voluntas est principale subiectum, & causa, vel positiue, quia voluntas hoc voluit: vel priuatiue, quia voluntas fuit negligens, & non adhibuit debitam diligentiam, ne illud homicidium fieret. Et quod dictum est de membris exterioribus in comparatione ad voluntatem; veritatem Labet de ipsis po¬ tentijs, vt de irascibili, & concupiscibili, quia non sunt in eis vitia, & virtutes: nisi, prout habent ordinem ad voluntatem, prout voluntas, quae est regina, & domina in regno animae in regendo eas, rectae rationi se conformat, vel a recta ratio¬ ne deuiat,

Ad quartum dicendum, quod si magis contingit peccare circa bonum sensibile; Hoc tamen non est nisi in ordine ad voluntatem, vt pater per habita. Vel possumus dicere, quod ipsum bonum sensibile potest esse obiectum voluntatis inquantum apprehenditur bonum simpliciter. Nam aliqui sic de diti sunt voluptatibus sensibilibus, vt illud videatur eis bonum simpliciter, quod est bonum, &, quod est delectabile secundum sensum. quod voluntarie inordinate sequendo fimus vitiosi, sic etiam voluntarie, & ordinate coercendo fi¬ mus virtuosi, vt in omnibus his inter potentias animae vol untas obtineat principatum.

Ad quintum dicendum, quod tormentum, & poena, vt comparantur ad peccatum: licet possint esse materialiter in membris, & in alijs a voluntate: principaliter tamen sunt in ipsa voluntate, quia intantum proprie loquendo est poena, & tormentum: inquantum displicet voluntati, sic etiam intantum sunt praemium, & retributio inquan¬ tum placent voluntati. Vnde Ansel. in de Conceptu virginali. c. 4. dicit, quod non punitur nisi voluntas. Et subdit, quod nihil est aliquando poena, nisi quod est contra voluntatem.

ARTIC. III. An voluntas sit naturalis, & deliberatiua. Conclusio est affirmatiua.

TERTIO quaeritur, quomodo verificatur, quod voluntas diiur natu¬ ra, siue naturalis, & deliberatiua. Et vrt, quod hoc esse non possit. quia habentes voluntatem sunt a¬ gentes a preposito. Sed in 2. Phys. agens a proposito distinguitur contra agens per naruram: voluntas ergo, per quam fit a ctio a pro¬ site, non potest dici naturalis, vel agens per naturam.

Praeterea natura est determinata ad unum: actio nes voluntarie non sunt determinatae ad vnum: ergo¬ uoluntas non praeat sumi, ut natura, uel, ut naturalis.

Praeterea motus ani malis distinguitur a motu¬ naturali. quia motus animalis est ad omnem ditieiam po¬ sitionis. sed naturalis est ad vnam tmnm, qagrauia m¬ turaliter non mouentnisi deorsum: & leuia non ni¬ si sursum. Si ergo motus animalis non debet di¬ ci naturalis, quia animalia sunt supra naturalia & viuentia sunt supra non viuentia, multomagis motus voluntarius non debet dici naturalis: cum homo, de cuius voluntate hic loquimur, sit supra omnia animalia.

Praeterea omne, quod recipit in aliquo recipitur scum modum rei recipientis: quicquod ergo recipicin¬ voluntate: recipitur per modum voluntatis, & recipitur voluntarie, vt non possit voluntas moue¬ ri nisi voluntarie. Non ergo poterit moueri natura liter, & non poterit dici, quod sit natura, vel nalis.

IN CONTRARIVM est Dam. li. 32. 6. 24. qui distinguit voluntatem naturalem, & senten¬ tialemid est deliberatiuam.

Praeterea voluntas mouet in finem, & in ea, qu sunt ad finem, sed motus voluntatis in ea, quoao sunt ad finem est per electionem. & per deliberationem: sed motus voluntatis in finemn non est per electionem, vel per¬ deliberationem. quia consilium non est ipsius finis, led corum, quae sunt ad finem. Ergo cum motus in finem¬ non sit deliberatiuus, erit naturalis: ergo, &c.

RESOLVTIO. In voluntate motus est naturalis, quatenus ipsa Ad finem mouetur: Deliberatiuus autem, vt eadem amore finis ad ea, quae sunt ad finem, se se mouer.

RESPONDEO dicendum, quod solutio huius articuli: Vtrum motus voluntatis possit esse naturalis, & deliberatiuus, est, quia declaratio omnium quotoenum, quae quaeri possunt, est de motu voluntatis. Hoc modo procedemus in hac qonone¬ Quia primo declarabimus, quod quanuis volontas non dicat moueri nisi a bono: tamn multipliciter potet su¬ mi bonum, scudmuo quod daeue voluntas moueri. Secundo onn¬ demus, quod in motibus voluntatis possumus sal¬ uare motum a forma, & ad formam. Tertio poterit patefieri, quo in motibus voluntatis habet esn motus a fine, & ad finem. Quarto, & vltimo poterit declarari, quo rem sibi saluari motus naturalis, & deliberatiuus, quod proposita quaestio quaerit.

Propter primum sciendum, quod quamuis voluntas non moueat nisi a bono, quia nullus aspiciens ad malum agit, quod agit: tamn in motibus voluntatis quin¬ que modis potest considerari bonum. Primo, vt ab intellectu apprehensum. Secundo, vt a voluntate intentum. Tertio, vt deliberatiue electum. Quarto, vt per opera executioni mancipatum. Quinto, vt omnibus his modis est secundum se habitum, & acquisitum. Habent enim se omns isti quinque modi per ordinem. Nam primo intellectus apprehendit bonum, & ostendit illud voluntati, sed ad illam apprehensionem, vel non mouer voluntas, quia forte non curat de tali bono ostenso, vel si mouetur ex illa ostensione, aggeneratur in ea quaedam intentio boni, siue quaedam intentio finis, vel quidam amor ipsius boni, quod est finis. Nam in omni¬ motu voluntatis quantum ad quodcunque bonum relucet ibi amor finis, vel intentio finis, qua talia bona non mouent uisi in virtute finis. Postquam in virtute generatus est amor finis: inquirit vias, & eligit bona, per quae possit deuenire ad illum sinem: post electionem est ibi executio operum, per quae voluntas possit adipisci illum finem. Ita tamem, quod semper quod est vltimum in electio¬ ne: est primum in operum executione. Quinto autem, & vltimo est ipsa adeptio, & ipsa acquisitio boni, quod est finis. Ergo ista3. se habebet per¬ ordinem: bona apprehensio, intentio, electio, executio, & adeptio.

Declarato itaque primo: volumus declarare secundum: videlicet, quod in istis motibus inuenit motus a forma, & ad formam, qui motus potest sumi secundum primos duos modos boni: vide¬ licet, prout ibi habet esse bonum apprehensum, & bonum intentum. Talibus enim primo habet esse apprehensio boni quantum ad intellectum. Postea ex apprehensione, & ex cognitione, & ostem sione boni quantum ad intellectum aggeneratur amor boni quantum ad voluntatem. Nunquam n fit voluntas in actu ex ostensione boni, vel ex ostensione finis quantum ad intellectum: nisi, prour¬ in voluntate aggeneratur amor, & intentio finis. A forma ergo, vel a specie, quae est in intellectu¬ de aliquo bono aggeneratur aliqua perfectio, & aliquis amor in voluntate de illo bono, vel in generali, vel in speciali. Nam si illud bonum in speciali ostendatur voluntati sub omni ratione boni: necessitabitur voluntas ad amorem illius boni. Verum, quia rono boni in ganali reseruat in quolibet bono speciali, sicut ratio gneis reseruat in qualibet specie, si ex ostensione talis boni non necessitabitur voluntas, vt velit bonum in speciali: necessitabi¬ tur, vt velit bonum in generali. Ex qua necessitate mouebitur, vt consiliet, & inqrat vias, per quas possit hrie bonum, in quo quiescat. Habet ergo se voluntas ad intellectum ostendentem sibi bonum, & aggenerantem in eo amorem boni, sicut se hebet¬ graue ad suum generans, per quod adipiscitur formam grauis. Et ideo, vt saepius diximus, Augustinus assimilat amorem grauitati, vel ponderi. In talibus ergo reperitur motus a forma in formam, quia a forma, & a specie, quae est in intellectu, per quam est ostensio boni, vel ostensio finis: fit quaedam grauitas, & quoddam pondus in voluntate, quod est quaedam pfectio voluntatis, & quidam amor finis. Voluntas ergo pprie non actiuara se, sed actiuar ab obiecto, vel a bono sibi ostenso perintellectum: sicut grane non mouet se, & non acti¬ uat a se, vt fiat grauis, & fiat in ea ponedus, & amor¬ finis. Sed hoc hebet ab intellectu ostendente sibi bonum, quod est finis, siue hoc fiat in ganali, quod aggeneret in ea quidam amor generalis boni: siue in spaell, quod aggeneretur in ea amor hmomdi boni. Ex hoc ergo apparet, quo est bona sententia Commem. in 12 quod balneum duplicem habet formam. Vnam in anima, & haec est mouens, & agens. Et aliam in re extra, & hae cest mouens, vt finis. quia voluntas conparatur ad formam, vel ad spenem boni, quae est in intellectu, sicut ad suum agens, vel suu gneans, per¬ quod accipit formam grauis d est amorem huiusmodi, quod est finis.

Viso, quomodo in motu voluntatis saluat motus a forma in formam: volumus ostendere, quomodo in motu, vel in motibus voluntatis saluatur motus a fi ne in finem. Nam sicut graue primo mouetur ad formam grauitatis, prout est in graui motus ad formam, qui est a generante, & illa eadem grauitas quae est finis motus ad formam, est rotnm, & principium quod graue moueat in centrum, sic illa eadem grauitas & ille idem amor boni, qui est finis motus voluntatis, vt mouerad formam: est principium motus voluntatis, vt mouet in finem: differenter tamen, quia per grauitatem sic determinat graue, vt moueat in centrum, vt non possit dici graue in hoc motu, quod moueat seipsum: propter quod in motu ad formam & in motu ad cenrtum mouet graue agenerante, sed in motu voluntatis: licet actiuetur voluntas, & fiat grauis, vel fiat in ea amor finis a suo generante d est ab intellectu ostendente sibi obiectum, & fi¬ nem: tanmen facta in actu per amorem finis in spe: mouet se ad ea, quae sunt ad finem, & ad ipsum finem in re. Ad hoc ergo satis paet adaptari verba Philosophi in Ethic. quod finis natura qualitercunque id est bonus, vel malus, veu, & iacet: reliqua autem ad hoc referentes operantur qualitercunque id est siue boni, siue mali.

Amor ergo finis est aliquo modo naturalis, quia naturaliter, vel in generali, vel in speciali est in nobis amor finis: sed voluntas facta in actu¬ per amorem finis, prout est in ea amor finis secundum in¬ tentionem, & in spe, mouet se ad ea, quae sunt ad fi¬ nem, vel ad ipsum finem in re. Amor ergo finis est terminus motus voluntatis, vt mouetur ad formam, & est principium motus voluntatis, vt mouetur in finem. sicut ergo actiuatio voluntatis erat a forma in formam: sic motus voluntatis in fi¬ nem est a fine in finem, quia est a fine scuedu intentionem, in finem ecudmum adeptionem.

Possumus enim dicere, quod totus motus voluntatis est a fine in finem: est a fine, ecumdum intentionem, prout tentio deriuatur a tendo, dis, quod est ire: vel moueri in finem escudmu tentionem, prout tentio deriuatur a teneo es, quod est habere, & tenere. Et idec bene dictum est, quod speciei succedit tentio, prout tentio deriuar a teneo, nes. Nam a fine in specie, per quam tendimus in finem, proceditur ad finen¬ in re, prout tenemus finem.

Ex his autem omnibus potest apparere quartum, quod promittebatur declarandum: quomodo in voluntate est motus naturalis, & motus deliberatiuus Nam, pront voluntas mouetur ad formam, & acti¬ uatur, & fit grauis per amorem finis: potest dici¬ motus naturalis: sed, prout actiuata naturaliter per amorem finis in spe mouet se deliberatiue ad ea, quae sunt ad finem, & ad ipsum finem in re: potest dici motus deliberatiuus, & sicut ille motus dicitur naturalis, & iste deliberatiuus: Ita voluntas mota illo, & isto motu, potest dici naturalis, & deliberatiua.

Concludamus ergo, & dicamns, quod nihil generat seipsum, & nihil seipsum prducit ad esse: sed, secundum quod habet esse, sic habet inclinatio¬ nem, & motum, & etiam actionem, vt graue priuis habet esse graue, & postea secundum illud esse hebet motum, & inclinationem ad centrum: cum grauitas in graui nihil sit aliud, quam quidam amor centri. Sic quantum ad primum amorem voluntatis, per quem actiuatur voluntas, & accipitur esse graue, accipietur voluntas: non, vt deliberatiua: sed, vt ex natura: vel, vt est naturalis. quia ordine rerum naturalium ab alio actiuatur, & fit in ea primus amor, qui est amor finis in spe: postea sic actiuata per amorem finis in specie, vt per habita: mouet se ad ea, quae sunt ad finem, & ad ipsum finem in re.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod ibi agens a proposito distinguitur ab agente na¬ turali prout agens naturale accipitur pro istis rebus naturalibus, carentibus cognitione, vel intellectu, & ratione, quam habetnt agentia a proposito. Sed propter hoc non excluditur: quin voluntas possit accipi, vt naturalis, & vt deliberatiua.

Ad secundum dicendum, quod argumentum non plus concludit, nisi quod actiuatio naturalium, siue grauitas in eis determinat. ea ad vnum, vt ex hoc non possint moueri a se, quia non determi. nantur a se, sed mouentur a generante, quia sufficienter determinantur ab ipso. Actiuatur ergo voluntas a suo generante id est a suo intellectu, obiectum, & finem sibi ostendente: sed per illam actiua¬ tionem non sic determinatur, sicut determinat graue. Est enim in ea naturaliter quodammon amor finis, sed per electionem determinat se ipsam, & mouet seipsam in finem. Ion saepius diximus, quod volum tas non mouet se actiuando, sed determinando se.

Et per hoc patet solutio ad tertium. Nam quia unimalia determinant se ipsa: ideo non solum homines, sed ipsa animalia bruta mouentur ex se, quod de grauibus, vel leuibus, & de rebus naturalibus concedi non debet.

Ad quartum dicendum, vquod quantum ad primam actiuationem voluntas est non actiuans voluntarie: accipiendo voluntarie pro voluntate deliberatiua. sed cum voluntas se habeat ibi quasi res na¬ turalis, quia primum esse, & primam actiuationem, secundum quam naturaliter mouetu in finem, non hebet a se, sed ab obiecto sibi ostenso per intellectum: ideo ecueduo hunc modum accepta voluntas dicitur natura, & eius motus dicitur naturalis. Et si monetur hoc modo consentiendo motui: ille consensus magis di¬ citur naturalis, quam deliberatiuns.

Dub. Lateralis. An intentio, vel amor finis actiuet voluntatem. Conclusio est affirmatiua.

VLTERIVS autem, quia intellectus hominis non quiescit, dubitari potest qumo motus in finem, vel quomodo intentio¬ finis, vel amor finis est prima actiua¬ tio voluntatis, & quomodo secundum talem acti¬ uationem voluntas se habet, vt mota non propriae, vt mouens, & secundum talem actiuationem voluntas mouetur naturaliter, non deliberatiue. Quae possumus quadrupliciter declarare. Primo, prout voluntas comparatur ad intellectum, & est quaedam similitudo intellectus, vt mouetur in principia: & voluntatis, vt mouetur in fi¬ nem. Secundo hoc poterit declarari prout bonum quod est finis, comparatur ad bona, quae sunt ad fi¬ nem. Tertio probabitur sic esse, quia si sic non es¬ set: in actibus voluntatis iretur in infinitum, quod est inconueniens. Quarto ostendetur hoc esse quia si hoc non esset, aliquid ageretur, vt non est in acto.

Propter primum sciendum, quod sicut inter¬ lectus comparatur ad principia, sic voluntas conparatur ad finem. Nam finis in practicis se hebet vt principia in speculatiuis. Sic ergo sine discursu, sine rotncinatione intellectus assentit prin¬ cipijs, quia fiunt ei nota in solo lumine intellectus agentis. Et ex hoc dicuntur nota naturali¬ ter, quia lumem illud est nobis naturaliter inditum vt ex hoc tria sortiatur intellectus a principijs

Primum quidem, quia prima actiuatio intellectus est per principia. Secundum vero est, quia intellectus sine discursu, sine argumentatione vel sine alia ratione fertur in principia, quia ecudu Dhilosophum: Ad principia non est rotne, sed in principia est simplex motus ipsius intellectus. Tertium quidem est, quia ipsa principia possunt dici naturaliter nota: cum ad ea cognoscenda sufficiat solum lumen intellectus agentis, quod est nobis naturaliter impressum. Sicut ergo haec tria sortitur intellectus per comparationem ad principia, quia finis in practicis se habet, sicut principia in speculatiuis: oportet, quod voluntas in practicis, & in agibilibus respectu finis sortiatur tria simi¬ lia, quae sortitur intellectus respectu principiorum. Videlicet, quod prima actiuatio voluntatis est intentio finis, vel est amor finis, vel est inclinatio in finem. Nam sic se habet cognitio ad intellectum respectu principiorum, sicut amor ad voluntatem respectu finis. sicut ergo prima¬ actiuatio intellectus est cognitio principiorum, sic prima actiuatio voluntatis est amor finis.

Secundum autem, quod sortitur intellectus a principijs, est, quia assentit eis sine ratione, sine argumentatione, & sine discursu: sic voluntas consentit ipsi fini sine deliberatione, & sine alia electio¬ ne. Nam sicut argumentatio in speculationibus se habet respectu principiorum, sic deliberatio in agibilibus se habet, vt finis. sicut ergo intellectus sine ratione, & sine discursu fertur in principia, & assentit principijs, quia principia sunt, quae quilibet probat audita: sic voluntas sine alia deliberatione, sine alia electione fertur in finem, & consentit fini, & inclinatur in finem: ideo voluntas dicitur esse ipsius finis. sed electio, & deliberatio est eorum, quae sunt ad finem.

Tertium autem, quod sortitur intellectus respectu¬ principiorum, est, quia motus intellectus in princi¬ ria re dici natiralis: cam prncpia fint &qni¬ in folo lumine intellectus agentis nobis natu¬ talitet indito. Sic motus voluntatis in finem potest di¬ ci, naturalis: cum hoc fiat ex sola ostensione finis facta ab intellectu nobis naturaliter idito. Nam sicut in solo lumine intellectus agentis mouet intellectus possibilis in principia: & fiunet ei nota¬ principia, & intellectus possibilis assentit princi¬ pils. Sic ex sola ostensione finis facta ab intellectu¬ possibili mouetur voluntas in finem, & consentit fini, & inclinatur in finem, & fit in ea amori & dilectio finis. Et quia sient intellectus possibilis, & intellectus agens sunt natutaliter coniuncti in natura animae. Sic voluntas intellectualis possibilis naturaliter coniungitur in ea¬ dem anima: vt sit amor finis, & motus voluntatis in finem naturalis ex sola ostensione intellectus poffibilis. Sicut cognitio principiorum, & motus in principia dicitur naturalis: quia hoc habet fieri in solo lumine intellectus agentis.

Ex his etiam patete potest quo prima actiuatio voluntatis, quae est per amorem finis: est naturalis: quia est finis, vel terminus motus naturalis, prout voluntas mouetur ab intellectu motu ad forma¬s Et ille idem amor finis, qui est terminus motus voluntatis, prout voluntas actiuatur ab intellectu, & mouetur ab eo motu ad formam: est principium motus voluntatis, prout. voluntas mouet seipsam ad ea, quae sunt ad finem, & ad ipsum finem:

Ex his apparere potest, quoo voluntas respectu¬ motus in finem non proprie se habet, vt mouens. Sed soltum, vt mora. Et quomodo respectum motus in finem se habet, vt mouens, & vt mota. Nam si accipiatur motus in finem respectu intentionis finis habiti in spe: sictalis amor finis est motus naturalis voluntatis, pront voluntas naturalitaer mouetur in amorem finis ex sola ostensione finis facta ab intellectu: & sic voluntas non se habet proprie, vt mouens, sed solum vt mots. Sed si accipiatur motus voluntatis in finem non solum quantum ad intentiontm: sed etiamquan¬ tum ad &xecutionem, secundum quem modum fit motus voluntatis: cum tlectione, & cum deliberatio¬ ne: quia hoc modo voluntas tendit in finem per ea, quae sunt ad finem, circa quae cadit electio, & deliberatio. Ideo secundum hunc motum, volusntas non solum se habet, vt mota, fed etiam vt moutns, secundum ergo hunc modum de motu voluntatis in finem voluntas non mouet se in finem¬ prout tendit in finem secundum intentioni: quia ille motus est quaedam actiuatio volhnta¬ tis naturalis facta ab intellectu ex sola ostensione finis: sed secumdum alium motum in finem: prout voluntas mouet se in finem pet ea, quae sumt ad finem, & per execuuonem: cum istemotus non sit narura¬ lis, sed deliberatiuus. I& volsitas secundum talem motum, prout per ea, quaedsunt ad finem executins imo¬ uetur in finem: poe solum se habet, vt mota. sed etam, v& mouens. Primus ergo motus in finem secundum in¬ tentionem. potest didi motus voluntatis matura¬ lis, sed secundus mocus imfinem secundum executionem, & per ea, quae sunt ad finem: potest di¬ ci motus voluntatis deliberauue

Possumus etiam dicere, quod amor finis secundum in¬ tentionem est quidam consensus, & quaedam ipoli¬ natio voluntatis naturaliss, & multum assimilatur inclinationi grauis prout est quidam amor centri: sed amor finis secundsi executionem est quaedam inclinatio, & quidam motus voluntatis del iberatiue, secundum quonm mondum voluntas differt a rebus guauibus. quia gtauia non snlum motu ad formam, sed etiam motu ad centrum non mouent seipsa, sed mouentur a genera¬ te. sed voluntas, prout mouetur in finem per executionem, non solum se habet, vt mota, sed etiam vt seipsam monens. Hocergo modo possunt ex¬ poni verba communia, quod voluntas facta in actu¬ per finem mouet se ad oa, quom sunt ad finemn: quia vbp¬ luntas facta in actu perfinem quantum ad intentio nem mouet se ad ea, quae sunt ad finem. & etiam Ad ipsum finem quantum ad executionem, Sed dices, quod volunras dicitur se mouere ad finem, eo ipso, quod consensit motui in finem: Ergo mouet sein¬ finem, non solum quantum ad executionem, sed etiam quantum, ad intentionem. Ad quod dici potest, quod consensus in finem secundum executionem est inclinatio deliberatiua: pepter quod si nlique modo possemus saluare, quod voluntas mouet se in finem secundum intentionem: simpliciter tane, & proprie hoc magis saluatur de motu voluntatis in fie¬ nem secundum executionem. Secunda autem viu ad hoc idem, prout honum finis comparatur ad bona, quae sunt ad finem: sic patet. Nam bonum finis est bonum secundum se: sed bona, quae sunt ad finem sunt talia in ordine an finem. Cum ergo voluntas non possit moueri nisi a bono apprehenso, & ostenso ab intellectu, Si illud, quod ostenditur voluntati, vt ab intelltctu, vt bonum si ostendatur, vt bonum secundum se tunc osten¬ detur, vt bonum, quod se habet, vt finis, & adgenerabitur in voluntate actiuatio respe ctu boni finis, vel adgenerabitur in voluntate amor boni., quod est finis. Et ista erit prima actiua tio voluntatis, ad quam sufficiet sola ostensio intellectus: cum non sit ibi deliberatio alia. Quia in finem primo apprehensum non mouemur prer deliberatio. nem, vel per electionem. Sed si illud bonum ostensum voluntati erit bonum, quod est ad fir¬ nem, tunc erit bonum puopter finem. Sed secundum regula philosophi. . proptet quod vnumr quodque, & illud magis. Etponit exemplum quod si mater. diligit nutricem propter pueruin¬ id est prapter filium: magisdihgit filium, quad non solum verum est dae emnagis, sed tetiam de prius. quia si diligit nutricem propter filium.: prius diligit fnlium, Si ergo intellectus ostendit voluntati aliquid tanquambonum, quod est ad finemtsic voluntas surgit mamorem vius fmnis: propter quod oportet, quod prima, & praestantior actio sit amor finis.: propter quod in hanc actiuationem, & in amorem finis mouetur voluptas ex sola ostensione intellectusi non ex alia electione, vel deliberatione. Et quia voluntas non potest sumi nisi, vt naturalis, vel, vt deliberatiua, cum ostensum sit, quod tespectu nrimae adtiuationis, qua est amor sie nis: voluntas nonse habet, vt deliberatius, opot¬ tet, quod se habeat, vt naturalis.

Tertia via ad hoc idem sumitur. quia si sic non esset, iretur in actibus voluntatis in infinitum. Sed secundum regulam Philosophi: Quoties¬ cunque est abire in infinitum, standum est in primis. Quaeremus enim de prima actiuatione voluntatis, quae est amor finis, prout finis est quod. dam bonum a voluntate intentum, an illa prima actiuatio sit naturalis, vel deliberatiua. Si naturalis, habemus intentum. Si deliberatiua, cum motus deliberatiuus praesupponat finem in¬ tentum, sine quo non potest esse consilium, vel deli¬ baeratio, tunc ante primam actiuationem voluntatis, erit alia actiuatio, quod est inconueniens. Vvel in actibus, siue in actionibus voluntatis ibitur in infinitum, quod est inconueniens.

Quarta via ad hoc idem sumitur: Quia si sic non esset, voluntas ageret absque eo, quod esset in actu. Nam prius oportet, quod aliquid habeat esse, & postea mbeat agere illud esse, vel¬ habeat inelinationem, & motum secundum illud esse. secundum prius ergo oportet, quod in voluntate adgeneretur prima grauitas, & quod habeat esse graue per amorem finis, & postea secundum illud essegraue competit ei motus, & inclinatio. Esse ergo graue, quod est per amo¬ rem finis, praecedit in voluntate omnem alium motum deliberatiuum. Primo ergo in voluntate agetur quoddam esse graue, quod est per amo¬ rem finis, & postea sic actiuata per finem, vt est in spe, & in intentione, mouet se ad ea, quae sunt ad finem, & ad ipsum finem, vt est in re, & in executione. Quod ideo contingit, quia omne¬ agens agit, vt est in actu, & vt habet esse. Prius ergo oportet, quod voluntas sit actiuata per intentionem finis quasi naturaliter, & postea sic acti¬ uata moueat se ad alia deliberatiue.

Quibus omnibus bene intellectis, patet, quid dicendum sit de motu voluntatis, vt dicit esse naturalis, & deliberatiuus, & etiam patet de mo¬ ru voluntatis, quando solum se habet, vt mota, & est in motu suo naturali, in quo non relucet nisi actiuatio voluntatis: & quando se habet, vt mouens, & mota, & est in motu suo deliberatiuo, in quo relucet non solum actiuatio, sed de¬ terminatio voluntatis. Nam deliberatio, siue electio non est, nisi duobus propositis: alterum prae¬ altero praeoptare, vel non est nisi duobus pro¬ positis, altero omisso, ad alterum se determinare.

Aduertendum tamen, quod cum tota nostra locutio sit de motu voluntatis propter bonum apprehensum, & ostensum sibi ab intellectu, quod in tali ostensione non refertur: Vtrum sit bonum existens, vel apparens: Quia vtroque modo potest actiuari voluntas, & adgenerari in ea amot finis, siue ille finis sit bonum existens, siue apparens.

Dub. I. Litteralis.

SVPER litteram primo quaeritur de illo verbo, quod fides in¬ tentionem dirigit. Contra: Si¬ ne fide potest esse directio bona voluntatis: Quia infideles possunt bonum facere, & bona in tentione, cum faciut illud ex quadam pietate naturali.

Dicendum, quod infideles aut agunt ex infidelitate, cum bona opera eorum referunt ad amorem idoli, vel falsi Dei: vel non agunt ex infidelitate sed naturali pietate. primo modo etiam bona opera non sunt facta bene, sed mala intentione. Secundo modo, & si sunt facta bene non sunt facta meritorie. quia sunt facta sine side, & charitate. Cum eroo dicitur, quod fides intentionem dirigit, saltem veritatem habet quantum ad ope¬ ra meritoria. Et cum subditur, quod intentio, supple directa a fide, bonum opus facit, & vtrita¬ tem habet accipiendo bonum id est meritorium

Dub. II. Litteralis.

Vlterius autem dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod aliquibus non irrationablli¬ ter. Contra: Natura secundum istos, omnes actiones infidelium quocunque modo factae, sunt malae, & sunt peccata, & sequendo supradicta, falsum est, & veritatem non habet.

Dicendum, quod sequendo, quae diximus, omnia opera infidelium possunt dici peccata. quia omnia fiunt cum peccato. quia quicquid agunt, cum peccato infidelitatis agunt.

Dub. III. Litteralis.

Vlterius fortae qubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitut, quod sine summo bono nihil¬ est bonum. Sed contra. Nam infideles, pro quibus hoc verbum dicitur, non sunt sine summo bono, & non sunt sine agnitione aeterni boni. quia, vt dicitur ad Rom. 1. Quod notum est Dei, id est de Deo manifestum est in illis.

Dicendum: quod notum est de Deo naturali ratione, manifestum est infidelibus, vel quod notum est de Deo secundum felicitatem contemplatiuam, & politicam, de qua locuti sunt Philolo¬ phi, manifestum erat gentibus. Sed quod notum est de Deo secundum fidem gentibus infidelibus notum non erat, sine qua notitia non poterant facere opus meritorium.

Dub. IIII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod in infidelibus est falsa vir rus etiam in moribus operatiuis. Contra: Quia in moribus opportunis d est bonis, non videtur, quod debeat esse falsa virtus. Dicendum, quod mores possunt dici opportuni, & boni quantum ad genus operis, & hoc modo infideles poterant habere mores opportunos, & bonos. quia poterant facere ali¬ qua de genere bonorum. Sed quantum ad meritum vltae aeternae non poterant habere bonos mores, & opportunos. quia sine fide non potet esse bonum opus meritorium, cum sine ea impossibile sit placere Deo.

Dubiratio V. litueralis.

Vlterius autem dubitari potest de eo, quod in littera dicitur, quod sine charitate nullum mandatum custoditur. Contra: Mandata etiam data in diuina lege sunt: Non maechaberis. Non fur¬ tum facies & caetera talia. Sed multigentiles, & infideles, & si non omnia, tamen multa de istis mandatis custodiunt, & obseruant: non obstante, quod non habent charitatem: falsum est ergo, quod sine charitate nullum mandatorum impleri pos¬ sit. Dicendum quod mandatum impleri, uel custodiri, potest intelligi dupliciter. Vel quantum ad substantiam praecepti, quantum ad intentionem praecipientis. Quantum quidem ad substantiam praecepti: mandata legis diuinae: quia de talibus sit locutio in littera: possunt impleri, sed quantum ad intentionem praecipientis: cum intentio Dei praecipientis sit, quod ista fiant ex charita¬ te, & ex dilectione Dei: nullum tale mandatum impleri potest.

Detitano VI litenali.

Vltaerius fortae potest dubitari de eo, quod in littera dicitur, quod bonum accipitur multis modis. Cum ergo modi assignati in littera sint alii a modis assignatis a Philosopho: quo accipiuntur hi, & alii. Dicendum, quod a Philosopho assignatur triplex bonum: delectabile: utile, & honora¬ bile, & ista acceptio triplicis boni uidetur esse ipsius boni secundum se. nam bonum secundum se est bonum existens, cui opponitur triplex bonum apparens, de quo dicitur, i. I0o. Quia quicquid est in mundo, uel est concupiscentia carnis, quantum ad bonum delectabile, uel concupiscentia oculorum, quantum ad bonum utile, uel superbia uitae quantum ad bonum honorabile. Et sicut ista tria bona accipiuntur apparenter, & non secundum rationem rectam: sic possunt talia bona accipi existentenr, & secundum rationem rectam, quia non omnis delectatio est contra rationem. sicut etiam & utilitas, & honor secundum ratio¬ nem rectam accipi possunt. Sed Magister uidetur accipere modos bonitatis solum in ordine ad aliud. Potest enim bonum ad tria ordinari, uel ad tria referri, uidelicet ad finem, ad sacra¬ menta, & ad praecepta. Bonum autem sumptum respectu finis cuiuscunque sit: dicitur bonum uti¬ le. Nam finis, & bonum idem. Ad quemcunque ergo finem producat aliquod bonum: illud bonum est utile respectu illius finis. Sed si accipitur finis non pro quocunque, sed pro fine ultimo & pro uita agterna, sic accipitur bonum pro¬ remunerabile: quia illud est bonum remunerabi le, & meritorium, & producit ad finem ultimum, id est ad uitam geternam. Et sic respectu sinis sumpti sunt duo modi bonitatis assignati in littera: uidelicet utile, & remunerabile. Sed respectu sacramentorum possunt accipi duo alii modi: quia possumus assignare duo genera sacramentoru, videleet her,nehu aouae leso, & sacranenu alia. Alia ergo sacramenta erant bona: quia erant signum boni, sed non erant causa quantum est ex opere operato. Sed sacramenta nouae legis, etiam ex opere operato sunt uasa gratiae, & continent gratiam. In sacramentis ergo alijs bonum accipiebatur pro signo: quia erant signum boni, & signum gratiae: sed in sacramentis nouae legis est ibi bonum secundum speciem, & secundum formam: quia formaliter causant aliquid in anima. Ad quod nisi quis praebeat obicem necessario consequitur gratiam. Quintus autem modus bonitatis pro licito potest sumi per conparationem ad praecepta: quia illud potest dici¬ bonum licitum: quod nullo praecepto prohibetur. Et secundum hunc modum multis alijs modis potest sumi bonum: quia non solum non ire contra praecepta potest esse bonum, quod dicitur licitum, sed etiam impletio praeceptorum potest dici bonum, & multiplex bonum: prout multiplicia bona possunt praecepta praecipere.

Dubitatio VII Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aiqui, deco, quoa in littera dicitur, quod omne peccatum est uoluntarium, & quod peccatum quippe illud cogitandum est, supple esse uoluntarium, quod tantummodo peccatum est, quomodo hoc de¬ beat intelligi. Dicendum, quod ut patet in lit tera: aliquid est ita peccatum, quod est etiam pae¬ na peccati. Et quamuis, ut peccatum sit uoluntarium, tamen ut poena non est quid uoluntarium, sed contra uoluntatem.

Dubitati DIII. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod nihil est tam in uoluntate, quam ipsa uoluntas: quomodo hoc debeat intelligi. Dicendum, quod uoluntas, ut est peccatum: quia hoc modo loquitur de uoluntate Magister: est ipse actus uoluntatis malus, uel ipsum uelle uoluntatis, ut est malum. Et quia nihil est tam in potestate voluntatis, sicut ipsum uelle, ideo &c.