Quaestio 1

ARTIC. I An actus interior, &x exterior sint unum peccatum. Conclusio est affirmatiua.

D Tho.3. sent. 4. 43. 4. 1. art. 1. p.pronq4.a 2.. 34t. 4. 41Ri d. 42. q. 1. Biel. d. 42. q. 1. Tho. Arg. d. 42. q. 1. ar. 1. Dur. d. 42. q. 1. Capr. d. 42. q. 1.

AD primum sic proceditur. Vtrum quod actus interior, ut concupiscere rem alterius, & exterior, ut furari sint duo peccata. quia secundum Augu. peccatum illud est, quod est contra legem, Dei. Cum ergo in lege Dei sint duo praecepta. unum de actu interiori: Non concupisces. Et aliud de exteriori: Non furaberis. Vel: Non Moechaberis. Ergo &c.

Praeterea non potest aliquis fieri magis malus, uel magis peccator, nisi quia peccatum peccato accumulat. Sed cum quis concupiscit fornicari, & postea fornicatur, uel concupiscit furari, & postea furatur, efficitur magis malus, & magis peccator. Ergo &c.

Praeterea diuersorum habituum uitiosorum sunt diuersi actus uitiosi, & diuersa peccata. Sed rationale per essentiam, & appetitus intellectiuus, & rationale per participationem, ut appeti tus sensitiuus perficiuntur peridiuersos habitus uitiosos: Ergo actus eorum sunt diuersa uitia, & peccata, sed actus interior uitiosus dicit actum appetitus intellectiui. Ad actum uero exteriorem concurrit actus appetitus sensitiui: ergo &c.

Praeterea multiplicato superiori, multiplicatur inferius, & econuerso: quia duo homines sunt duo animalia, & duo animalia sunt duo sensibilia, uel eiusdem speciei, uel diuersarum specierum: cum ergo actus sit genus ad peccatum: duo actus uitiosi, interior, & exterior, erunt duo peccata.

Praeterea unus, & idem actus non potest esse in duobus subiectis: sed actus interior est in uoluntate. sicut in subiecto: actus exterior est in potentia mouente organum, per quod fit talis actus. ergo &c.

IN CONTRARIVM est Magister in littera, ubi ditu, quod sunt duo actus: sed est unum pctante¬

Praeterea actui interiori, & exteriori debetur una poena, ergo sunt unum peccatum.

RESOLVTIO. Peccatum interius; & exterius licet sint unum; actus tamen sunt duo: Idque patet actuum inseparabilitate; eorundemque ordine: rationis, pro bibitionisque unitate: & ut naturalia ad moralia comparantur.

RESPOVDEO Dicendum, quod licet Magister circa hanc quaestionem recitet duas opiniones, ipse tame ad hanc opinionem declinat, quod licet actus interior, & exterior sint duo actus: tane hi duo actus non sunt duo peccata, sed unum pctmme. Ad cuius euidentiam sciendum, quod actus interior est uelle, uel concupiscere, sed actus exterior est facere, uel opere adimplere, secundum quod quis uult, uel concupiscit, ut concupiscere rem alienam, uel uelle furari, est actus interior: sed fura riid est facere, uel opere adimplere, quod uult: est actus exterior. Certum est en. quod actus interior, ut est pctmaem potest separari ab actu exteriori, quia praet quis concupiscere, quod opere non adimplet, sed actus exterior non potest separari ab actu interiori, & si separaretur, non esset peccatum, quia ille actus non esset uoluntarius. Sed, ut. supra diximus, per Aug. omne peccatum adeo est uoluntarium, &c. concupiscentia ergo non adimpleta per opus est peccatum per se, & prohibet per se, sed concupiscentia adimpleta per opus, licet sint ibi duo actus, tane non sunt duo peccata. sed unum pctmemum quod. v. vijs declarare possumus. Prima uia sumetur ex inseparabilitate actuum. Secunda ex ordine ad actum. Tertia ex unitate rationis culpae. Quarta ex unitate prohibitionis. Quinta: prout comparantur naturalia ad moralia: & econuerso.

Prima uia sic patet: quia, ut tactum est, actus interior, ut est peccatum, potest separari actu ab actu exteriori: quia ipsa concupiscentia opere non adimpleta est peccatum: sed actus exterior sub ratione, qua est peccatum, non potest separari ab actu interiori, sed si separaretur non esset peccatum. Ergo tota ratio peccati in actu exteriori est ex actu interiori: & ex eo, quod ille actus est uoluntarius, & ex hoc potest manifeste concludi, quod licet sit alius actus exterior ab interiori, non est tame aliud pctamemu. quia, & si est ibi alia ratio ipsius actus, non est ibi alia ratio peccati.

Secunda uia ad hoc idem sumitur ex ordine ipsorum actuum. Nam actus interior fit per appetitum, actus exterior fit per motum alicuius membri exterioris, ut per motum man us fit homicidium, uel per motum pedis, quia cum calce posset quis percutere taliter inermem, quod inde moriatur. Et quod dictum est de honicidio, ueritatem habet de furto, uel de alio malo actu exteriori. Nam si Deus disceptaret cum menbris, & diceret manui: Tu commisisti homicidium, uel furtum: & diceret pedi: Tu iuisti ad locum inhonestum possent manus, & pes ranendere ipsi Deo, quod eorum dfnea est uoluntas, & Deus ididit eis istum ordinem, quod obedirent uoluntati: uel ergo oporteret, quod peccatum retorqueretur in Deum, qui ordinauit actus exteriores sub ac tu interioris uoluntatis: uel, quod non nisi ex uoluntate est peccatum in actibus exteriorum membrorum. propter quod, & si est ibi diuersitas actuum, non est ibi diuersitas peccatorum: cum ex sola uoluntate, uel ex solo actu uoluntatis habeat esse peccatum in exterioribus membris. Propter quod Ansel. in de Conceptu uirginali. c. iiii. loquens in persona exteriorum membrorum ait, quod Deus nos, id est exteriora membra, & potestatem, quae est in nobis, subiecit uoluntati, ut ad imperium eius non possimus non mouere nos & non facere, quod uult, immo illa, id est uoluntas mouet nos uelut instrumenta sua, & facit nos facere opera, que uidemur facere. Et subdit, quod possunt dicere membra, quod obediendo uoluntati obedimus Deo, quia nobis talem legem dedit. tota ergo ratio peccati ex uoluntate sumitu, uel membris, uel sensibus, uel operibus exterioribus, licet hi sint alii actus ab ipso uelle: tamen non habent rationem peccati nisi ex spso uelle. propter quod si secundum, quod huiusmodi sunt diuersi actus: non sunt diuersa peccata.

Tertia uia ad hoc idem potest sumi ex eo, quo in talibus est una, & eadem ratioculpae. Haec autem Tertia uia uidetur esse una, & eadem cum secunda & prima. sed non est: Immo est supplementum illarum, ut in prosequendo patebit. Semper enim debemus hoc tenere pro principio. Quia omnis actus intantum est peccatum inquantum est uoluntarius. Actus ergo interior, ut uelle: non est peccatum: nisi quia est uoluntarius, id est quia est a uoluntate elicitus. Et actus exterior, quo quis opere adimplet, quod uult, uel concupiscit non est peccatum: nisi quia est uoluntarius, id est quia est a uoluntate imperatus. si ergo de necessitate esset aliud uelle, quo uoluntas uult, & quo uoluntas imperat exterioribus membris, ut adimpleat, quod vult non uideretur, quod possemus euadere, quin essent ibi duo peccata. quia essent ibi duo uelle. Vnum, quo uoluntas uult, & aliud, quo uoluntas imperat. sed quando ad uelle uoluntatis sequitur a ctus exterior: quia de hoc est quaestio: non est aliud uelle, quo uoluntas uult, & quo imperat exterioribus membris: Ideo non est aliud peccatum actum uoluntatis a uoluntate elicitus, & actus exteriorum membrorum a uoluntate imperatus: quia per illud idem uelle, quo uoluntas uult per illud idem imperat ut fiat, quod uult: sicut enim uno, & eodem uelle uoluntas uult, & uult, se uelle. Ita uno, & eodem uelle uoluntas uult, & imperat, ut adimpleatur suum uelle. Nam sicut dicimus de intellectu, quod eodem actu intelligit se intelligere illud, uel aliter esset abire in infinitum, & essent duo intelligere in intellectu respectu eiusdem rei. Vtrunque est impossibile, sic in illo eodem uelle, quo uult uoluntas aliquod, uult se uelle illud, uel aliter, in actibus uoluntatis esset abire in infinitum, & in uoluntate essent duo uelle respectu eiusdem uoliti in eodem tempore, quorum utrunque est impossibile. quia quotiescunque est abire in infinitum standum est in primis, & duo uelle in eadem uoluntate respectu eiusdem uoliti simul esse non possunt. Sicut ergo per idem uelle uoluntas uult, & uult sae uelle: sic per idem uelle, quo uoluntas uult, imperat. ut adimpleat suum uelle: quia si hoc esset per aliud uelle: pari ratione ad illud aliud uelle oporteret dare tertium uelle, quo imperaret, ut adimpleretur suum uelle. Et quia esset abire in infinitum: standum est in primis, ut dicamus quod uoluntas eodem uelle uult, & imperat adimpleri, quod uult.

Possumus etiam ad haec arguere, quod si uoluntas alio uelle, uellet aliquid, & alio imperaret exterioribus menbris, ut fieret illud, essent in eadem uoluntate simul duo uelle respectu eiusdem uoliti, quod est inconueniens. Redeamus ergo ad propositum, & dicamus, quod peccatum non est peccatum nisi quia uoluntarium. Et quia eodem uelle est uoluntarius actus interior, & est imperatus actus exterior; Ideo si ibi sunt duo actus, non sunt duo peccata: quia uno & eodem uelle est uoluntarium hoc, & illud, ut hoc modo unum, & idem peccatum illi duo actus esse dicantur. Aduertendum autem quoc si actus interior, & exterior non habent simul esse, ut puta quia uoluntas prius uult, & ad illud uelle non sequitur actus exterior. Postea secundo uult, ut ad illud uelle sequitur actus exterior, ibi sunt duo peccata: quia ibi sunt duo uelle sed cum uoluntas uult, & ad illud uelle sequitur actus exterior: non erit ibi nisi unum peccatum: quia uno, & eodem uelle sunt uoluntarii illi duo actus. Nam actus interior seipso est uolitus. & per illud idem uelle, quo actus interior est uolitus: est actus exterior imperatus: qui ad illo, & eodem uelle, quod uoluntas uult, & uult se uelle: cum sequitur actus exterior, & imperat, ut adimpleatur opere suum uelle.

Quarta uia sumitur ex vnitate prohibitionis. Nam prohibitio concupiscentiae est alia a prohibitione operis, quando ad concupiscentiam non sequitur opus: sed quando opere adimpletur, quod concupiscitur: eadem prohibitione prohibetur opus, & concupiscentia. Tunc enim in ipsa prohibitione operis intelligitur prohibitio concupiscentiae: tum quia opus peccati sine uoluntario, & sine concupiscentia fieri non potest. cum etiam quia eodem uelle, quo aliquod malum est uolitum, est opere, & per uoluntatis imperium adimpletum.

Quinta uia ad hoe idem sic patet quod sicut potest esse unus, & idem actus in genere entis, uel in genere naturae, quia tamen non est unus, & idem in genere morum, ut siquis incipiatire ad ecclesiam bona intentione, & propter Des, & postea mutet intentionem, & hoc faciat propter inanem gloriam: erit unus, & idem actus in genere entis, & non erit unus, & idem in genere morum, quia primo fuit bonus, & postea malus: sic econuerso poterit esse unus, & idem actus in genere moris, & erunt duo actus in genere entis. Actus ergo interior, ut uelle, semper est alius actus in genere entis ab opere exteriori, sed in genere moris illi duo actus possunt dici unus actus. Nam in genere moris reponitur aliquis actus per hoc, quod est uoluntarius, prout uoluntas secundumrectam rationem se regulat, & tunc est moraliter bonus: uel a recta ratione deuiat, & tunc est mora liter malus. Et quia per unum. & idem uelle uoluntas uult furtum & imperat membris, ut assequantur huiusmodi furtum. Ideo quao ad uelle furari sequitur executio furti, unum, & idem peccatum potest dici unus, & idem actus in genere moris: quia uno, & eodem uelle uoluntas uult furtum, & si adsit facultas furandi, fit impetus in membris, & ex hoc imperatur membris executio furti.

RESPON. AD ARG. Ad primum dicendum, quod de actu interiori, & exteriori sunt duo praecepta, quanden unum non sequitur ad aliud, ut quando concupiscit furtum absque eo, quod exequatur: sed quue concupiscit, & exequitur. non est nisi unum praeceptum: uidelicet: Non furaberis, in quo & ipsa concupiscentia, ut est coniuncta actui pohibetur. Duo ergo sunt praecepta: unum de concupiscentia, ut est separata ab actu: & aliud de ipso actu, cui est coniuncta concupiscentia. Nam si concupiscentia coniuncta actui, & actus facerent duo peccata: de ipso furto essent tria praecepta: Vnum de concupiscentia separata ab actu, & aliud de concupiscentia coniuncta actui, & tertium de ipso actu. Cum ergo non sint nisi duo praecepta, consequens est, quod de concupiscentia coniuncta actui, & de ipso actu non sit uisi unum praeceptum, & per consequens non est nisi unum peccatum. Argumentum ergo magis concludit unitatem peccati, quam diuersitatem.

Ad secundum dicendum, quod magis, & minus proprie non fit per additionem, sed per intensio nem. Non en. additur calor calori, ut fiat magis calidum: sed sufficit materiam esse magis dispositam ad hoc, quod forma caloris sit ibi magis intensa. Sic & in proposito interior est uoluntas quando ad eam sequitur opus, quam quando non sequitur. Posset tamen contingere, quod aliquis ita intense uellet aliquid sine opere, quod plus peccaret, quam alius cum opere.

Ad tertinm dicendum, quod principale subiectum peccati, ut supra patuit est uoluntas: appetitus autem sensitiuus, & exteriora menbra si sunt subiectum peccati: hoc est, ut sunt apta, nata obedire uoluntati, & ut subiacent imperio uoluntatis. Et quia eodem uelle uoluntas uult aliquid, & imperat illud fieri; Ideo si consideremus id, quod est formale in peccato: unum peccatum dici potest hoc, & illud. Et sic ualet illa regula, quod ubi unum propter aliud: utrobique uaum tantum. Potest enim contingere, quod propter actum exteriorem sit ibi maior lesio proximi, & propter hoc teneatur ad aliquam satisfactionem, ad quam non teneretur ex solo uelle, sed propter hoc non potest proprie iudicari aliud peccatum: quia si esset laesio omnino inuoluntaria: non iudicaretur esse peccatum. In uoluntate ergo stat tota formalitas peccati. Actus ergo exterior, & actus sensualitatis, & actus uoluntatis possunt esse unum peccatum, si sunt adinuicem ordinata propter unam rationem formalem peccati, sicut haec tria: substantia, animata, sensibilis, sunt unum animal, & concurrunt ad unam, & eandem rationem formalem animalis.

Ad quartum dicendum, quod, ut patet duo actus in genere entis possunt esse unus actus in genere moris: quando unum est propter aliud, & est in eis una, & eadem ratio formalis peccati. Et non solum duo actus, sed tres, & quatuor, & plures actus possunt esse unum peccatum: ut cum quis concupiscit rem alienam, concurrit ibi actus concupiscentiae, qui est appetitus sensitiuus. Ad quod potest consentire uoluntas, & imperare pedibus, ut uadant ad rem illam, & imperare manibus, ut eam accipiant. Omnes ergo hi quatuor actus facient unum furtum, & unum peccatum: ubi principalior, & formalior ratio peccati erit ipsum uelle, siue ipse actus uoluntatis.

Ad quintum dicendum, quoq, ut supna patuit: subiectum peccati potest accipi, uel formaliter, & principaliter, & sic est sola uoluntas tale subiectum, uel materialiter, & ex consequenti, & sic plura alia possunt esse huiusmodi subiectum, ut patuit ex Distinctione praecedenti.

DVP. LATERALIS. An actus exterior addat aliquid supra actum interiorem. Conclusio est affirmatiua.

D. Thom. 1. 2. q. 30. articu. 4. Et 2. senten. 4 a0. articu., D. Bon. d. 44. articu. 1. quaest. 3. Ric. d. 4. quaest. 3. Capr d. 44. quaest. 1. arti. 3.

VLTERIVS autem posset dubitari. Vtrum actus exterior addat aliquid in bonitate, & malitia supra actum interiorem. Sed haec quaestio sub his uerbis disputata est in 2. q. 40. Dist. Et licet ibi magis prosecuti fuerimus hanc quaestionem quantum ad bonitatem, eo tamen modo, quo facta est executio de merito, & de bonitate actus exterioris, potest quis prosequi quaestionem hanc de merito, & de malitia actus exterioris. quod potest considerari dupliciter, uel ut conparatur ad actum interiorem, quem habet augmentare, & quodammodo perficere, sicut terminus motus est quaedam perfectio motus. Est enim actus interior quasi quidam motus in actum exteriorem; tanquam in suum terminum, siue in malo, siue in bono: ut uelle furari, terminatur in ipsum furari, tanquam in suum terminum, & uelle, & dare elemosinam terminatur in dare eleemosynam tamquam in suum terminum. Et quia augmentatur, & intenditur, & quodamodo perficitur actus interior ex actu exteriori tanquam ex suo termino. Ideo dubium esse non debet, quod hoc modo consideratus actus exterior auget bonitatem, uel malitiam actus interioris; tame tanta posset esse intentio, & sic posset esse intensus actus interior, quod si non esset possibilitas ad actum exteriorem, quod uoluntas, tam in bono, quam in malo, saltem ad id quod est essentiale in talibus conputaretur perfectio, sic supra exponebatur de anima beati Martini. Quia si eam gladius persecutionis non abstulit, palmam tamen martirii non amisit. Sic ergo dicendum est de actu exteriori, prout comparatur ad interiorem, sicut si consideratur secundum se in bonis pertinens ad praemium accidentale: quia beati habebunt quoddam speciale gaudium de bonis exterioribus, quae fecerunt, tanquam de quibusdam bonis creatis, quia essentiale praemium erit de bono increato sic, & in damnatis erit specialis remorsus conscientiae non solum de actu interiori sed etiam de actu exteriori, quem commiserunt qui remorsus conscientiae potest dici uermis: Nam ut habetur Esa. ultimo: uermis eorum no morietur, & ignis eorum non extinguetur.

ARIIC. II. An actus peccati, &o reatus differant. Conclusio est affirmatiua.

D. Tho. 2. sent d. 42. q. 1. artic. 3. Ric. d. 12. q 3. Dur. d4. 42. q. 3. Tho. Arg. d. 12. q. 1. ar. 3.

SECVNDO quaeritur de actu peccati per comparationem ad reatum: quomodo differt actus peccati, &reatus. Circa quod specialiter quaeritur: utrum transeunte actu, remaneat reatus. Et uidetur, quod non: quia actus peccati est causa reatus, sed cessante causa cessat effectus, ergo &c.

Praeterea si dicatur, quod reatus, id est obligatio ad poenam non solum est de eo, quod quis peccat. & male facit in praesenti, sed de co, quod quis male fecit, & peccauit in praeterito. Contra: quia Deus non potest facere, quod praeteritum non sit praeteritum, & quod factum non sit factum. Iuxta illud. 6. Lihi. hoc enim solo Deus priuatur ingenita facere, id est facere non facta, quae utique facta sunt. si ergo hoc esset reatus, Deus non posset tollere illum, uel illam obligationem ad poenam.

Praeterea si dicatur, quod reatus respicit id quod relinquitur ex actu peccati, in anima; Con rra: Illud quod relinquitur ex actu peccati elt dispositio uitiosa, uel habitus, sed istis remanentibus potest tolli reatus, ergo & c.

Praeterea si dicatur, quod reatus est macula, quae relinquitur in anima ex actu peccati; Contra: Macula est illa priuatio gratiae, sed omnis actus peccati mortalis tollit gratiam, ergo oia peccata mortalia non facerent nisi unam maculam in anima, & unum reatum, quod ur inconucniens.

Praeterea si illa macula, uel ille reatus esset priuatio gratia post insul onem pratae: tolletut omnis reatus, quod falsum est quia simul cum giastat reatus id est obligatio ad penam purgatorii¬

IN CONTRARIVM quia nullus iust punitur nisi propterreatum, uel propter obligationem ad poenam. sed peccatores iuste puniuntur. ergo post peccatum, uel post actum peccandi remanet in eis reatus, i. obligatio. ergo &c.

Praeterea postquam quis legitime certauit remanet in eo meritum praemij. ergo postquam male egit, uel peccauit remanet in eo meritum poenae, quod est idem, quod reatus.

RESOLVTIO. Actus peccati transit, mantte reatu, qui hominem puniendum reddit. Nam quis propter peccatum saltem interius, dignus poena efficitur, ut patet ex parte punientis, ex parte petcati: & ex parte peccatoris.

RESPONDEO dicendum, quod reatus idem est quod esse reus pena, uel, quod idem est, quod meruisse poenam, uel esse obligatum ad poenam, sed homo non est obligatus ad poenam pro eo, quod est fiendum, sed pro eo, quod est factum. Nam de tempore, proprie loquendo, non est nisi instans, quod nec est tempus, nec pars temporis. partes ergo temporis non sunt nisi duae: praeteritum, & futurum, pro eo autem, quod est ad futurum, quod quis nondum fecit: non potest esse obligatio ad poenam, sed solum pro eo, quodest praeteritum, & quod quis iam fecit, uel per interiorem actum, uel per exteriorem. Cum ergo quaeritur: Vtrum transeunte actu remaneat reatus patet proprie loquendo solum de actu transeunte, id est de actu, qui iam transiuit, uel si non totus actus transiuit de illa parte, quae iam transiuit, poterit quis esse obhigatus ad poenam de eo enim quod futurum est, secundum quod huiusmodi non est proprie obligatio ad poenam, sed de eo, quod est praeteritum. siue sit totum praeteritum, & tunc pro illo statu obligabitur ad poenam. Si autem solum pars est praeterita, uel secundum actum interiorem, uel etiam secundum exteriorem pro eo, quod praeteritum est non pro futuro, ut futurum est, habebrt locum talis obligatio. Possumus autem triplici uia declarare quomodo peccatum, non, ut est perpetrandum, sed, ut est perpetratum, saltem secundum actum interiorem, est quis obligatus ad poenam. Vt prima uia sumatur ex parte Dei punientis. Secunda ex parte ipsius peccati, pro quo punitur. Ier tia ex parte ipsius peccatoris, qui punitur.

Prima uia sic patet: Imaginabimur enim Deum ita esse iustum, quantum ad poenam pro malo, uel pro peccato, & quantum ad praemium pro ratione, & beneficio, quod nullum erit malum impunitum, nec ullum bonum irremuneratum. Sic enim pro bene actis meremur praemia. Sic pro male actis meremur poenas, & illud meritum poenae dicitur reatus, vel oDligatio ad poenam. Et quia propter Dei iustitiam nullus actus malus rema¬ nebit impunitus: Ideo secundum hanc primam uiam ex ipsa iustitia Dei concluditm, quod transeunte actu malo, remanet reatus id est obligatio ad poenam, do nec, pro illo actu malo fuerit satisfactum. Hanc auetm uiam tangit Augu. &3. q Deus en. quouis hoie optimo, & iustissimo longe, atque incomparabiliter melior, & iustior est alustus autem regens, & gubernans uniuersa, nullam poenam cuique sinit immerito infligi: nullum praemium immerito dari. Et subdit: meritum autem poenae peccatum; meritum autem premii recte factum est; ergo recte factum est, meritum praemijid est est id, quod meretur premium, & peccatum est id, quod meretur poenam, & merendo poenam obligat nos ad illam poenam.

Secunda uia ad hoc idem sumit ex parte ipsius peccati, uel ipsius mali. Nam malum, quod est culpa, siue peccatum non est, nisi quaedam inordinatio, quia hoc est peccatum actuale, de quo loquimur, quidam actus inordinatus, sed oportet, quod ibi act accipiatur large, uel pro ipso actu quanded fit, quod non dent fieri, uel pro negligentia actus, quode non sit, quod debnt fieri. Haecaunet inordinatio reducitr ad ordi. nem perpaenam inflictam ei, qui male agit. Et quia post bonum ducis est bonum ordinis, ut potest patere ex I2. Met. nullo modo credendum est, quod tmame bonum sicut est bonum ordinis, finaliter praetermittat in uniuerso: Vnde ergo inordinatum reducet ad ordinem. Et quia inordinatio, quae est in peccato, non reducit ad ordinem nisi pdr poenam: Ideo omne peccatum propter sui inordinationem obligat nos ad poenam: Iranseunte ergo actu peccati, remanet reatus id est obligatio ad poenam. Oino n. demus it credere, cum Deus lit ops, quod nullo modo permitteret mala fieri, nisi intenderet de malis bona elicere saltem bonum iustitiae, quia intendit mala punire, & intendit mala ordinare, & in suo loco paenali ponere. quoad enim in die iudicii punientur omnia peccata, & omnia mala merita, tunc eminentius commendabuntur bona merita, & magis placebunt, & laudabiliora apparebunt. quia, ut ait Philosophus in fine primi Elenchorum, Quod iuxta se appositis contrarijs vanmer meliora, & peiora hominibus. Nam malum appositum iuxta bonum apparet magis malum, & magis puniendum, & bonum magis, ac magis remunerandum. Et hanc uiam tangit Aug. en 10. Enchi. dicens, quod malum bene ordinatum, & loco suo positum eminentius commendat bona, ut magis placeant. & laudabiliora sint dum comparantur malis. Et subdit ibidem: Videlicet emm Deus opres cum summe bonus sit nullo modo sineret aliquid mali esse in operibus suis, nisi adeo esset omnipotens, & bonus, ut bene faceret de maloi est ut bona eliceret de malo.

Tertia uia ad hoc sumitur ex ipso peccatore, siue ex ipso honie malo. Nam aliqui sunt ita boni, quod & solo amore boni, & ex solo amore hone stitrahuntur ad benefaciendum. Nam hoc est honestum id est honoris status quod sua bonitate nos trahit, & sua uirtute nos allicit. Peccataenm nos assimilant bestijs ratione carentibus, quia hoc est peccatum, aliquid contra rationem factum. Ex hoc er¬ go peccata nosredduntita uiles: dato, quod propter peccata ad nullam poenam obligaremur, ex sola uilitate peccati deberemus abhorrere peccata. Verum quia non omnes sunt ita affecti, quod ex solo amore honesti, & ex sola uilitate peccati, quia peccata nos faciunt uiles, & bestiales, quod trahant ad benefaciendum, & ad fugiendum peccata, ideo superadduntur increpationes patern reprehensiones amicorum, quas patiuntur mali, & laudes, & commendationes, quas consequuntur boni. Sed quia aliqui sunt ita mali, quod nec amore honesti, nec uilitate peccati retrahuntur a malo: Nec propter reprehensiones, & increpationes abhorrent male facere, oportuit statuere leges habentes coactiuam potentiam ad puniendum malos, & ad inferendum eis pcenas, ut saltem metu retrahantur a male agere. per legem enim humanam, & multomagis per legem diuinam peccatores obligantur ad poenas: ut quos amor Dei bonos non facit, timore poenae, ad quam obligantur per peccatum, retrahantur a peccatis, uel a malis. Hanc autem uiam, quantum ad ciuiles leges, tangit Philosophus in 10. Ethicorum dicens: Prena igitur quedam praeceptio non hebet forte utique coactum. Lex auet hebet coactiuam potentiam, supple propter tristitias, & poenas, quas comminatur, & infert in eodem 1o. dicit ens, quod tristitiae d est poenae, quas lex infert male agentibus, debent esse tales, quod maxime contrarient in malis delectantibus, ut homines per tales poenas potissime retrahantur a malis. Poenaen. sic statutae, ut habetur in scdo, sunt quasi medicina malorum hominum, & quia mali homines propter penas eis comminatas quasi per quasdam medicinas curantur, & fiunt sani secundum bonos desinentes male agere. Aduertendum tamen, quod non semper medicina curat infirmum, sed quantum ad sanitatem morum sempe poena comminata pre legem est quaedam medicina, uel Personae singularis, uel Reipublicae. Personae singularis: quia hic, & illae alius & multae singulares psonae fiunt metu poenae sani secundum mores cauentes a male agere. Quod si tamen aliquis incurrat poenam, & suspendatur propter male acta, poena illius erit motus multorum, ut multi de Republica proter metum poenae sanentur, & fiant boni: Bona ess ergo obligatio ad poenam, ut per eam fiat iustitia in eo, qui male egit, & Respublica sanet, quia alii hoc uidentes, desinunt male agere. Ex his aunm tribus uijs patet quod bonum est statuere poenas peccatoribus, & quod propter peccata iam perpetrata est in nobis reatus, & obligatio ad poenam. Peccatis ergo iam praeteritis, & iam transeuntibus, remanet reatus, id est obligatio ad poenam: nisi de eis sit sufficienter per poenitentiam satisfactum.

RESP. AD ARGVM. Ad primum dicendum, quod, ut patet per habita, actus malus est magis causa reatus, ut est praeteritus, & ut est iam factus, quam, ut est futurus. Nam, ut est praesens, proprie loquendo de tempore. non est praesens nisi instans, in quo non est aliquid de actuid est de motu, sufficit ergo, quod actus malus sit perpetratus ad hoc, quod remaneat in nobis obligatio ad poenam. Aduertendum tamen, quod reatus, id est obligatio ad poenam est media inter actum malum, & poenam. Ex qua mediatione possumus duo concludere. uidelicet, quod primo est actus malus, postea est reatus, id est obligatio ad poenam, & postea est illatio poenae. ex qua conclusione, patet ueritas quaesiti, non solum, quod praetereunte actu, remaneat reatus; sed quod necesse sit actum esse praeteritum, uel secundum totum, uel secundum partem, uel etiam secundum actum interiorem, uel secundum exteriorem: ad hoc, quod sit obligatio ad poenam. quia prius est huiusmodi actus, quam obligatio.

Rursus possumus hoc concludere secundo, quod cum ex medio possint denominari extrema, cum obligatio ad poenam, quae proprie dicitur reatus, sit media inter actum malum, & poenam, quia reatus potest sumi tripliciter, uel pro ipso peccato, uel pro ipsa obligatione ad poenam, uel pro ipsa poena.

Ad formam autem arguendi dici potest, quod non omne illud, per quod fit aliquid, conseruat inesse. Nam si per gladium fit uulnus, amoto gladio remanet uulnus. Sic si per peccatum fiat quis reus poenae, desinente actu peccati, remanet obligatio ad poenam.

Ad secundum dicendum, quod propter reatum perpetratum peccator obligatur ad poenam, do nec satisfactum sit de illa poena; Ita quod per satis factionem de poena tollitur reatus: Non ergo tollitur reatus, quia factum fiat non factum, uel quia praeteritum fiat non praeteritum; sed quia satissit de poena per poenitentiam, ad quam obligauit actus praeteritus. Iuxta illud Sap. 11. Misereris omnium, quia omnia potes, & dissimulas peccata hominum propter paennitentiam.

Ad tertium dicendum, quod praeter dispositionem ad habitum remanet quidam defectus in uoluntate ex eo, quod uoluntas prorumpens in peccatum fuit magis causa deficiens, quam efficiens, quia secundum August. peccatum non habet causam erficientem, sed deficientem. Ille ergo defectus, quia defecit a lege diuina, tandiu dicitur, manere in uoluntate donec satisfaciat de poena, ad quam pro tali defectu obligat lex diuina.

Ad quartum dicendum, quod priuatio gratiae habet esse in anima ex aliquo actu praecedente, si sit peccatum commissionis, uel ex negligentia alicuius actus, si sit peccatum omissionis Nam ipsae negligentiae puniuntur lege, ut uult Philosophus in tertio Ethicorum. secundum ergo diuersitatem actuum, & negligentiarum sunt diuersae maculae in anina ut ex actu luxuriae est macula in anima, quae est priuatio castitatis Ex furto est macula in anima, quae est priuatio iustitiae. Tamen e quacunque istarum macularum sequitur priuatio gratiae, si inueniat eam propter quod non omnia peccata sunt una, & eadem macula, loquendo de macula propria, & proxima.

Ad quintum dicendum, quod reatus, quiest obligatio ad poenam potest esse duplex, uel ad poenam aeternam, & iste non potest stare cum gratia, uel ad poenam temporalem, & iste potest stare cum gratia. Et quia potest stare cum gratia, potest stare cum infusione gratiae, donec sit de tali poena satisfactum.

ARTIC. III. An peccatum in mortale, & ueniale necte diuidatur. Conclusio est affirmatiua.

D. Tho. 1. 2. quaest. 38. art. 1. Et 2. Sent. dist. 42. quaesti at. 3. Et lib. 3. contr. Gent. c. 159. fin. & 143. Et de Mal quaest. 7. ar. 1. D. Bon. dist. 42. ar. 3. q. 3. Sco. dist. 44. 4 Tho. Arg. q. 44. ar.4. Bicl d. 44. q. 1. Dur. d. 44. quests Nic. de Niise tract. 3. p. 1. q. 1.

TERTIO quaeritur de ipsis generibus peccatorum, prout diuiduntur adinuicem. quia quaedam sunt uenialia, quaedam mortalia; Vtrum sit bona diuisio peccatorum per ueniale, & mortale. Et uidetur, quod non: quia quae in infinitum distant, non cadunt sub eadem diuisione: nec sub eodem genere. sed ueniale, & mortale in infinitum distant, cum ueniale mereatur poenam temporalem, & mortale aeternam. Ergo &c.

Praeterea cum additio tollit rationem eius, cui additur, impedit diuisionemeius. Et quia mortuum tollit rationem hominis, impedit ne homo diuidatur in mortuum, & uiuum, non enim esset bona diuisio: homo alius mortuus, alius uiuus. Cum ergo uenia tollat rationem peccati. quia ex hoc est peccatum, quia meretur poena, mnon quia meretur ueniam. Ergo &c.

Praeterea diuisio debet fieri per oppositas sed peccatum ueniale, & mortale non uidentur esse opposita, cum simul in uno, & eodem homine possit repeririutrunque. Ergo & cetera.

Praeterea peccatum uidetur opponi gratiae, & uidetur priuare gratiam. sed peccatum ueniale stat simul cum gratia; Ergo non habet rationem peceati; Ergo non poterit poni in diuisione peccati.

IN CONTRARIVM est, quod dicitur I. Toan. Si dixerimus, quoniam peccatum non habemus &c. Constat autem, quod non loquitur de peccato mortali, sine quo possumus esse; sed de peccato ueniali, sine quo non possumus diu esse: Peccatum ergo ueniale habet rationem peccati, & potest diuidi peccatum in mortale, & ueniale.

praeterea peccatum ueniale uidetur esse quaedam disposiuo ad mortale. sed tam dispostio, quam habitus sunt qualitas. Ergo tam peccatum ueniale, quam mortale sunt peccatum, & per ea poterit fieri diuisio peccatorum.

RESOLVTIO. Peccatum, quod in veniale, & mortale diuiditur, quinque modis perpetratur:

RESPONDEO dicendum, quod peccatum veniale, quantum ad praesens spectat potest dici quinque modis, & duo illorum modorum sunt magis proprii. Alii uero tres non sunt ita proprii. Hoc ergo ordine procedemus in hoc articulo. Quod primo assignabirnus illos quinque modos, secundum quos potest dici peccatum ueniale. Et ostendemus, quod secundum quencunque illorum modorum potest etiam dici peccatum mortale.

Secundo declarabimus, qui sunt illi duo modi magis proprii. Tertio ex dictis poterit apparere ueritas quaestionis.

Primum sic patet: dicit enim peccatum ueniale quinque modis ex causa, ex euentu, ex statu, ex opere operantis, & ex opere operato. Ex causa quidem dicitur peccatum ueniale, quod habet in se aliquam causam, unde mereretur ueniam. Et hoc modo cum distinguatur triplex modus peccandi. Ex ignorantia, ex infirmitate, & ex certa malitia, duorum istorum modorum dicuntur esse peccata uenialia, non quin sint, uel esse possint, secundum ueritatem mortalia; sed quia habent in se aliquam causam, unde debet ibi esse uenia. Nam qui peccat ex infirmitate, quod Philosophus appellat peccare ex passione. Et qui peccat ex ignorantia, uidetur infirmitas ipsa, siue ipsa passio, & ipsa ignorantia interpellare pro peccatore, ut Deus misereatur ei, Iuxaa illud Apostoli: Misericordiam consecutus sum, quoniam ignorans feci, sed qui peccat ex certa malitia, quod Philosophus appellat peccare ex electione non uidetur tale peccatum habere in se aliquam causam propter quam peccator consequatur inde ueniam, uel misericordiam. Peccatum ergo ex infirmitate, uel ex ignorantia, modo, quo diximus, potest esse ueniale ex causa.

Secundo modo peccatum potest dici ex euentu ueniale, quod fit per confessionem, uel per poenitentiam. Nam cum aliquis peccat, quantumcunque illud sit mortale, si confiteatur inde, & poeniteat, fit peccatum illud ueniale ex euentu. Nam ex hoc euentu, & ex hac contingentia, quia illi peecato contingit, esse annexam confessionem, & paenitentiam; Peccatum illud, quod est mortale, & obligat ad penam aeternam fit ueniale, quia uel omnino absoluitur a poena, tantus potest esse pudor, & uerecundia in confessione, & dolor, & paenitentia in contritione, quod peccator absoluitur ab omni poena, uel si ista non sint tanta, peccator saltem absoluit a poena aeterna, & obligatur ad poenam tempora¬ lem. Et quia hoc uidetur esse proprium peccati uenialis, quod obliget ad poenam temporalem. Ideo peccatum illud, quod erat mortale ex hoc euentu, quod habet confessionem annexam, fit ueniale.

Tertio potest dici peccatum ueniale ex statu. Nam quandiu sumus in statu uiae, non est dare perplexionem, & nulli clauditur uia salutis: Ideo quandiu sumus in statu uiae, omnia peccata possunt dici nenialia, quia de omnibus possumus consequi ueniam, quantumcunque sint mortalia.

Quarto modo potest dici peccatum ueniale: ex parte operantis. Et hoc modo dicitur peccatum ueniale ex imperfectione actus, secundum quem modum primi motus, quandiu sunt in sensualitate sine consensu rationis, uel in opus, uel in delectationem dicuntur peccata uenialia ex imperfectione actuum, & ex opere operantis, quia operans secundum rationem non consentit in opus nec in delectationem, sed statim, uel quasi statim contradicit illis primis suggestionibus, ut sit ibi etiam magis meritum, quam peccatum. Iuxta illud: Omne gaudium existimare fratres, cum in tentationes uarias incideritis. Cum enim statim, uel quasi statim contra dicimus tentationibus, debemus omne gaudium existimare, quia magis est ibi de merito, quam de demerito.

Quinto & ultimo potest dici peccatum ueniale ex opere operato, quando ipsum opus operatum est de se ueniale peccatum, ut puta dicere uerbum ociosum, uel mendacium iocosum. Omnibus autem his quinque modis, quibus dicitur peccatum ueniale, potest per oppositum dici mortale peccatum. Nam si dicatur ueniale ex causa, qui erat primus modus. cum quis peccat ex ignorantia, uel ex infirmitate dicitur ueniale ex causa. quia tam infirmitas, quam ignorantia sunt causa, quod quis consequatur ueniam, & misericordiam, peccatum ex certa malitia dicetur hoc modo mortale ex defectu causae, quia secundum habitus non est ibi causa, quod inde consequatur ueniam. Secundo modo dicebatur peccatum ueniale ex euentu, cum ad peccatum, uel ad male factum amittebatur hic euentus, & haec contingentia, quod illud peccatum habebat confessionem annexam, secundum quem modum dicetur illud peccatum mortale, quod non habet hunc euentum, uel hanc contingentiam, quod habeat confessionem, uel penitentiam annexam. Tertio modo dicebatur ueniale ex statu, quandiu sumus in statu viae, quia quandiu sumus tales, non clauditur nobis porta ueniae, secundum quem modum dicitur, mortale ex statu postquam sumus mortui, & non est amplius tempus paenitendi, uel consequendi ueniam. Quarto modo dicebatur peccatum ueniale ex opere operantis, uidelicet ex imperfectione actus cum non consentiebatur peruersis motibus, secundum quem modum dicetur peccatum mortale ex complemento actus, cum consentitur peruersis motibus.

Quinto modo dicebatur peccatum ueniale ex opere operato cuiusmodi est mendacium iocosum, uel uerbum ociosum, quae ex ipso opere, & de se sunt uenialia si non fiant semper in contemptu Dei, secundum quem modum, erunt peccata mortalia si talia fiant in contemtu Dei. Habito, quod quinque modis dicuntur peccata uenialia, secundum quos quinque modos per oppositum sumptos possunt sumi peccata mortalia, quod erat primo declarandum; Volumus declarare quod secundum hos duos istos modos sumitur magis proprie peccatum ueniale, & per oppositum ad illos duos modos sumetur magis proprie peccatum mortale. Dicemus enim, quod per haec corporalia innotescunt nobis spiritualia: sicut per sensibilia magis innotescunt nobis intelligibilia: Cum enim mors nihil sit aliud, quam priuatio uitae: Videndum est quid sit uita corporis, & quid sit uita ipsius spiritus siue ipsius animae. Quam quaestionem determinat Augu 3. Confess dicens, quod anima est uita corporum, & Deus est uita animarum. Sicut ergo mors corporis est separatio animae a corpore, quae est uita corporis; sic mors spiritualis siue mors animae est separatio Dei ab anima, qui est uita animae. erit ergo peccatum mortale, per quod separatur anima a Deo, qui est uita eius, uel hoc erit peccatum mortale, quod priuat in anima charitatem, & gratiam, per quae coniungitur anima Deo, tanquam suae uitae. Et hoc erit peccatum ueniale, quod potest stare simul cum charitate & gratia, per quae coniungimur Deo, qui est uita nostra. Tres ergo primi modi sumendi peccatum ueniale ex causa, & ex euentu, & statu: non sunt proprii: quia illi tres modi possunt esse per peccata mortalia, & per peccata separantia nos a Deo, qui est uita nostra Sed alii duo modi, cum sumitur peccatum ueniale ex operatione operantis. id est ex imperfectione operis: cum homo non perfecte consentit peccato, uel ex opere operato id est ex genere operis: cum opus de se possit stare simul cum charitate & gratia, per quae unimur Deo: qui est nostra spiritualis uita: cum dicimus uerbum ociosum, uel mendacium iocosum sine contemptu Dei, ut patet, hi duo modi non sunt peccata mortalia: quia de se non separant nos a Deo, qui est nostra spiritualis uita, qui duo modi si sumantur per oppositum, quod sit ibi completio actus, uel contemptus Dei: erunt proprie peccata mortalia. Ex hoc ergo patet tertium, quod bona est diuisio peccatorum per ueniale, & mortale tanquam per imperfectum, & perfectum, uel ueniale sit peccatum incompletum, & mortale completum, uel ueniale sit quidam leuis morbus aliqualem dispositionem habens ad separandum animam a Deo: Mortale uero sit ipsa mors separans animam a Deo.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum quod diuisio peccati per mortale, & ueniale non est proprie diuisio generis in speeies: sed magis est analogi in sua significata, secundum quem modum substantia, & accidens diuidunt ens: non obstante quod substantia est ens simpliciter, & accidens est ens diminutum, & secundum quid. sic peccatum mortale, & ueniale possunt hoc modo diuidere ipsum peccatum: non obstante, quod mortale est peccatum simpliciter, & absolute: Veniale uero est peccatum diminutum, & secundum quid: sic etiam hoc modo ens per quandam analogiam, & per quandam imitationem dicitur de creatura, & creatore non obstante, quod in infinitum unum distat ab alio.

Ad Secundum dicendum, quod additio diminuens, & tollens rationem alterius impedit diuisionem uniuocam, sed potest stare simul cum diuisione analoga: Nam sictt animal potest diuidi in animal uerum, & animal pictum. quia animal pictum habet quandam imitationem ad animal uerum: sic non uniuoce, sed ana logice potest diuidi animal in animal uiuum, & animal mortuum, quia animal mortuum habet quandam imitationem ad animal uiuum. Verum quia Logici magis superficialiter loquuntur de praedicatione, ideo omnem praedicatio. nem secundum Logicum dicemus esse uel uniuocam, uel aequiuocam. Ipsam etiam praedicationem analogam, uel praedicationem entis Logicus uocat aequiuocam, dicens: Si quis omnia entia uocet, aequiuoce, non uniuoce nuncupabit.

Ad Tertium dicendum, quod ad ueram oppositionem requiritur, quod sit secundum idem ad idem, & in eodem tempore, ut patet in Elenchis. in cap. de ignorantia: sed peccatum ueniale, & mortale non sunt in eodem simul, & secundum eundem actum, ut ex hoc non tollatur ibi operatio simpliciter: sed magis concludatur, quod sit ibi oppositio aliqua.

Ad Quartum dicendum, quod argumentum non arguit, quod ueniale nullo modo habeat rationem peccati, sed quod habet rationem peccati diminutam, & in copletam, quod concedimus.

ARTIC. IIII. In peccatum mortale, & ueniale differant in comparatione ad peenam. Conclusio est affirmatiua.

D. Tho. 1. 2. q. 88. ar. 2. Item q. 73. ar. 5. Et 2. Sent. d. 44. q. 1. ar. 4. Et de malo q. 7. ar. 1. Et opusc. 3. c. 178. D. Bon. d. 44. ar. 2. q. a2. Dur. d. 44. q. 7. Capr. d. q4a qI. ar a &,

QVarto quaeritur de peccato mortali, & ueniali per comparationem ad poenam. Vtrum mortali debeatur pena aeterna: Veniali uero temporalis. Et uidetur, quod non. vam pena¬ & potissime poena sensus debetur peccato ratione conuersionis ad bonum commutabile, & ratione delectationis, quam habuit ex tali conuersione. Iuxta illud Apoc. 1O. quantum glorificauit se, & in delitijs fuit: tantum date illi tormentum, & luctum; sed delectatio, quae est in peccato mortali, finita est. Ergo non debet puniri per infinitum tempus.

Praeterea scundum quantitatem culpae, debet esse quantitas poenae. Cum ergo nullus peccet secundum tempus infinitum, nullus debet puniri per infinitum tempus. Ergo &c.

Praeterea si dicatur, quod Deus punit peccatorem in suo aeterno, quia peccator peccauit contra eum in suo aeterno. Contra: Aeternum alicuius rei dicitur totum tempus, quo durat illa res: aeternum ergo peccatoris est totum tempus uirae eius. Sed nullus peccat toto tempore uitae suae, ergo nullus peccat in suo aeterno.

Praeterea pro uno solo peccato mortali, quod committitur in tam modico tempore, si decedat in eo punitur aeternaliter. Ergo uidetur, quod nulla sit ibi aequalitas, & quod nulla sit ibi iustitia.

Praeterea nullus iudex nisi crudelis infligit poenam, quia delectetur in pena, sed infligit poenam, ut emendetur patiens. Non ergo posset peccans semper, & in aeternum puniri, nisi Deus, qui est iudex uius, delectaretur in poena, quod est incont ueniens.

IN CONTRARIVM est: quia non solum pro mortali, sed etiam pro ueniali, prout uidetu, iuste infligitur poena aeterna. Nam potest aliquis toto tempore uitae suae esse in peccato uenialit Immo uidetur sic esse dicendum, quia 1. Ioam. 1. dicitur: Si dixerimus, qumuoed peccatum non habemus &c. Videtur ergo, quod non possumus esse in hac uita sine peccato saltem ueniali. Ergo saltem uenialiter uidemus peccare in nostro aeterno. Et ideo sumus digni puniri, ut uidentur sonare uerba Gre. in Dei aeterno. Ergo &c.

Praeterea ponatur, quod aliquis decedat in peccato mortali, & ueniali. Sic autem decedens secundum fidem nostram ibit in infernum, sed in inferno nulla est redemptio. Ergo nec a peccato mortali, nec a ueniali poterit esse redemptio quin semper patiatur poenam, quo posito ipsi ueniali debebitur pena aeterna.

Praeterea ponatur, quod quis non baptieatus, & non habens gratiam decedat cum solo peccatoueniali. Ergo pro illo peccato ueniali punietur aeternaliter, cum sine gratia non possit remittiquaecunque culpa, nec possit quis satisfacere de quacunque culpa.

RESOLVTIO. Peccato mortalipaena debetur aterna: uen iali uero temporalis: ut patet ex iustitia, quam hic uidemus: ex comparatione culpa ad poenam: Et ex parte ipsius Dei.

RESPONDEO dicendum, quod Augu¬ stinus hanc quaestionem pertractat, quasi sub modo ammirationis: quomodo Deus punit poena eterna, quod est temporaliter perpetra tum. In qua quaestione sic procedit, quia allegans auctoritatem Tullii assignat octo genera poenarum in legibus esse statuta. Secundo ostendit, quod excepta poena talionis in omnibus alijs paenis, communiter loquendo, plus durat tempus poenae, quam tempus perpetrationis culpae. Tertio adducit rationes probantes non esse inconueniens, quod pro culpa modico tempore perpetrata inferatur poaena aeterna.

Primo ergo pertractando quaestionem propositam enumerat Aug. allegans auctoritatem Tullii octo genera poenarum in legibus esse posita, uidelicet Damnum, Vincula, Verbera, Talionem, Ignominiam, Exilium, Mortem, Seruitutem. Omnibus enim his penis leges puniunt male facientes. Dicitur autem poena talionis perdere oculum pro oculo, dentem pro dente. Pont enim contingere, quod totum tempus apponatur, cum alicui eruitur oculus, uel dens, quantum tempus appositum fuit, cum ille sit punitus ad talionem priuauit alium oculo, uel dente. Sed in alijs, communiter loquendo, longe plus durat cruciatus poenae, quam perpetratio culpae: ut si quis uerberauit alium, uel malefecit in alium, quod tanto tempore puniretur quantum fuit tempus, per quod mlae fecit in alium, quia aliquaude hebet carcerem quis annosum, uel uincula annosa, uel exilium annosur pro peccato, quod una hora est perpetratum. Assi gnat tamen Aug. ibidem ad pleniorem solutionem quonis tres rationes, quoo pro culpa temporali potest insligi poena aeterna. Prima enim ratio snmitur ex iustitia, quam uidemus in humanis legibus. Secunda ex comparatione culpae ad poenam. Tertia ex parte ipsius Dei, contra quem agimus committendo culpam.

Prima uia sic patet: Videmus en. secundum humanas leges, quod pro aliquo delicto, quod est modico tempore perpetratum, punitur quis iusta paena mortis, sed poena mortis est poena aeterna, quia mortuus secundum hunc ordinem, quem uidemus in aeternum priuatur societate uiuentium, quia naturaliter loquendo a priuatione ad habitum non fit regressus. Caecus npriuatus uisu, si in aeternum duraret, in aeternum esset priuatus uisu. Sicut ergo iuste per leges humanas prer peccato modico tempore perpetrato potest quis caecari, & caecus factus, si in aeternum duraret, in aeternum priuaretur uisu: sic pro culpa modico tempore commissa, si sit mortalis illa culpa, iuste anima ponitur in gehenna ignis. In qua cum aeternaliter duret anima, poterit iuste aeternaliter cruciari.

Secunda uia ad hoc idem potest sumi ex ves bis August. Si culpa comparetur ad poenam. Nam in omnibus considerandum est, quod est per se, non quod est per accidens: Per accidens enim est considerare tempus, quo committitur culpa, ut per tantum tempus quis punitur, quantum apposuitin commissione culpae. sed hoc est pet¬ se quod pro imaginatione mali culpae, quod commisit, fiat recompensatio mali poenae, quod patitur. Propter quod August ait: Nec attendunt, quod non propter aequale temporis spatium supple fit punitio, sed propter uicissitudinem mali i. ut, quod mala fecerit mala patiatur: Mulis ergo culpae respondent mala poenae ad satisfaciendum pro culpa. Duo ergo hic sunt consideranda. Magnitudo culpae, quae potest esse maior, & minor, & huic respondet acerbitas poenae, quae potest esse maior, & minor. Et satisfactio pro culpa. & huic respondet duratio poenae, quia tantum debet durare poena, donec sit satis factum pro culpa. Et quia sine gratia non potest esse satisfactio pro culpa, consequens est, quod decedentes sine gratia in perpetuum erunt sine gratia, & in perpetuum affligentur pro culpa, in qua decedunt. Et quia non est ibi gratia, sic erit ibi afflictio poenae pro culpa quod non erit ibi satisfactio pro illa culpa, sed erit ibi aeterna poena pr huiusmodi culpa. Dicemus enim, quod ex solo ordine iustitiae debetur poena pro culpa; sed, quod illa poena sit satisfactoria, hoc erit ex gratia. Nam tunc pro culpa poenitens, id est poenam tenens satisfacit Deo, quando illa poena est grata Deo, quod sine gratia esse non potest. Damnati ergo propter iustitiam sustinent malum poenae promalo culpae: sed quia hoc est sine gratia illa poena sic est afflictiua, quod non est satisfactiua Erit ergo semper ibi afflictio, & quia sine gratia non poterit esse satis factio, in aeternum durabit illa afflictio, cum debeant tandiu affligi, quandiu sit pro culpa satisfactum.

Tertia uia ad hoc idem sumitur ex parte Dei, qui pro culpa offenditur. Nam quantomagis purum est illud, quod offenditur, tanto offendenti debetur diuturnior poena. Et quia in Deo est infinita puritas, offendenti Deum debet infinita poena. Et quia ibi non potet esse infinitas acerbitatis, quia illam non posset sustinere creatura, erit ibi infinitas durationis, quam potest sustinere creatura. Viso, quod pro culpa temporaliter perpetrata, si sit mortalis, & priuat charitatem, & gratiam, per quam coniungimur Deo, & habemus spiritualem uitam, possumus puniri aeternaliter. Volumus specialiter declarare, quare pro peccato mortali de se debetur poena aeterna: Veniali autem secundum se debetur temporalis. Dicemus enim, quod finis secundum Philosophum in 1. Politic. Est diligibilis in infinitum, Ea autem, quae sunt ad finem diliguntur, secundum ordinem ad finem, ut medicus, quia sanitatem intendit, ut finem, non intendi t inducere, meliorem, & diuturniorem quod potest, sed quia potionem non in tendit, ut hnem. sed secundum ordinem ad sanitatem, non dat, maiorem potionem. quam potest sed, ut requirit sanitas. Sic, & in propositot hoc est enim peccare mortaliter, ponere sabi alium finem, quam. Deum. Et quia sinis est diligibilis inhinatum ponere, sibi alium fmnem, quam Deum, est quielcere in alio fine, quamin Deo. Et inquantum est de se, nisi adiunetur per diuinam gratiam, & misericordiam, &x quo proposuit sibi alium finema Deo, proponit sibi illud tanquam aliquid, in quo uult stare, & semper uult quiescere, quia sibi tanquam infinitum diligibile proponit, pro quo se auertit ab infinito bono. Et hoc forte uocat Gtegorius peccare in suo aeterno. quia peccator diligens creaturam, ut finem, proponit eam sibi tanquam aeternum, & infinitum bonum, ut ex hoc si in hac noluntate decedat, sibi aeterna poena debeatur: sed peccatum ueniale non proprie est deordina tio a fine, sed circa ea, quae sunt ad finem: Et quia talia non sunt diligibilia in infinitum sine termino, & quia secundum se uenialia non priuant gratiam, cum qua nullus potest esse dignus aeterna poena, de se, non debetur eis aeterna poaena, ut ex hoc sit sufficienter satisfactum ad quaestionem, quod peccato ueniali de se debetur poena temporalis, mortali autem aeterna.

RESP. ADnARG. Ad primum dicendum, quod ut patet ex habitis, Comnuersio ad bonum conmutabile quamuis sit finita secundum remt Tamen in modo conuersionis est quidam modus infinitatis, quia peccator per peccatum mortale conuertit se ad bonum commutabile tanquam ad finem simpliciter, qui, secundum quod hmoniest diligibilis in infinitum. Vel possumus dicere: in paena illa est finitas acerbitatis: Finitas ergo acerbitatis ranendet finitati conuersionis. Sed infinitas temporis ranendet infinitati offensionis. Nam cum per peccatum mortale offendatur Deus, quiest infinitus, oportet esse aliquam infinitatem in ipsa poena. Nam secundum Euangelium: Eadem mensura, qua mensura ueritis remetietur uobis Cum ergo per culpam offendimus infinitum bonum. Iustitia in hoc exigit aequalitatem aliquam ut nobis reddatur pro meritis infinitum malum, id est infinita poena. Sed hoc non potest esse secundum acerbitatem, quia hoc creatura sustinere non potest. Erit ergo infinita secundum durationem. Valet etiam ad hoc ratio assignata ex priuatione gratiae. Nam cum damnati careat gratia, poena eorum sic erit afflictiua propter ordinem iustitiae, quod tamen non erit satisfactiua, nec placatiua ipsius irae diuinae propter carex tiam gratiae.

Ad secundum dicendum, quod infinitas durationis poenae, non respondet infinitati durationis culpae, sed infinitati offensionis per culpam, ut quia per culpam offendimus insinitum bonum, oportet, quod patiamur infinitum malum, sed cum non possit esse talis infinitas secundum acerbitatem, erit secundum durationem. Vel possumus dicere, quod infinitas durationis paenae respondet infinitati satisfactionis, quia tamdiu debet iniurians esse in pergena, quamdiu iniuriato fuerit satis factum. hoc autem erit, quando cor iniuriatierit placatum: Placatum autem esse non potest nisrsit ei gratum supplicium damnati: Ergo carentes gratia, & si est ibi satixft ctio secundum acembitatem poenae, propteresd nem iustitiae, secundum quem est punitio circa condignum, non est ibi satisfactio quantum ad consummationem poenae propter carentiam gratiae.

Ad tertium dicendum, quod ut patuit: ibi aeternum non accipitur pro tota uita peccatoris, sed accipitur pro fine intento a peccatore, quia illud ubi ponitur finis quantum de se est eligibile in infinitum, & secundum quantitatem, & secundum durationem. Nam medicus non solum intendit, quam maiorem sanitatem potest, sed etiam, quam durabiliorem. Peccare ergo in suo aeterno est statuere sibi aliquod bonum aliud a Deo tanquam finem aeternum, quod facit quilibet mortaliter peccans.

Ad quartum dicendum, quod aequalitas in poena respectu culpae, ut dictum est, non attenditur poenes durationem temporis: sed paenes magnitudinem offensionis, ut quia offendit infinitum bonum, oportet, quod aliquo modo, prout est possibile, patiatur infinitum malum.

Ad quintum dicendum, quod iudex debet intendere in poena ordine iustitiae, prout possibile est; sed in damnatis non est possibilis poena quantum ad emendationem, quia sunt in termino, & non sunt amplius in statu uiae, ut possit de caetero se emendare. In illa ergo poena damnatorum non potest esse ordo iustitiae, quantum ad emendationem, erit ibi quantum ad afflictionem, quia semper affligentur, & nunquam emendabuntur, semper enim erunt debitores poenae sine spe veniae.

RESP. AD RATIONES IN CONTRARIVM

Ad primum autem in contrarium dicendum, quod cum quis moritur cum quocunque uenialium decedens, quia decedit cum gratia, quia peccatum ueniale stat simul cum gratia;: Ideo sic decedeng poena, quam patietur, erit grata Deo, & erit satisfactio, propter quod talis poena in infinitum durare non poterit.

Ad secundum dicendum, quod peccato ueniali debetur poena temporalis per se, sed per acciden potestpuniri poena aeterna. Videlicet ratione peccati mortalis, cui ponitur esse coniunctum. Si quis ergo decedat cum peccato mortali, & ueniali pro utroque puniet poena aeterna, quia in inferno nulla est redenptio, & sine gratia non potet esse satisfactio: Tamer longe seuiori, & mitiori poena punietur pro peccato ueniali, quam pro mortali: dato, quod utraque sit aeterna.

Ad tertium dicendum, quod illa positio est impossibilis, quia homo non potest peccare nec uenialiter, nec mortaliter ante rationis usum: Cum ergo quis peruenit ad rationis usum debet quaerere uiam salutis; sed si non quaerit peccat mortaliter. Si quaerit, & facit totum, quod in se est: Credibile est, quod Deus, qui non alligauit uirtutem suam sacramentis, dat sibi gratiam, & reuelat sibi quomodo consequatur salutem, sicut fecit Cornelio. Decedere ergo in solo ueniali sine gratia est impossibile: