Quaestio 80

ARTICULUS PRIMUS UTRUM DIABOLUS SIT HOMINI DIRECTE CAUSA PECCANDI

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod diabolus sit homini directe causa peccandi. Peccatum enim directe in affectu consistit. Sed Augustinus dicit, IV de Trin., quod diabolus suae societati malignos affectus inspirat. Et Beda, super Act., dicit quod diabolus animam in affectum malitiae trahit. Et Isidorus dicit, in libro de Summo Bono, quod diabolus corda hominum occultis cupiditatibus replet. Ergo diabolus directe est causa peccati.

2. PRAETEREA, Hieronymus dicit quod sicut Deus est perfector boni, ita diabolus est perfector mali. Sed Deus est directe causa bonorum nostrorum. Ergo diabolus est directe causa peccatorum nostrorum.

3. PnarTEREA, Philosophus probat., in quodam cap. Ethicae Eudemicae, quod oportet esse quoddam principium extrinsecum humani consilii. Consilium autem humanum non solum est de bonis, sed etiam de malis. Ergo sicut Deus movet ad consilium bonum, et per hoc directe est causa boni; ita diabolus movet hominem ad consilium malum, et per hoc sequitur quod diabolus directe sit causa peccati.

SED coNTRA EsT quod Augustinus probat, in 1 et III de Lib. Arb., quod nulla alia re fit mens hominis serva libidinis, nisi propria voluntate. Sed homo non fit servus libidinis nisi per peccatum. Ergo causa peccati non potest esse diabolus, sed sola propria voluntas.

RESPONDEO DICENDUM quod peccatum actus quidam est. Unde hoc modo potest esse aliquid directe causa peccati, per quem modum aliquis directe est causa alicuius actus. Quod quidem non contingit nisi per hoc quod proprium principium illius actus movet ad agendum. Proprium autem principium actus peccati est voluntas: quia omne peccatum est voluntarium. Unde nihil potest directe esse causa peccati, nisi quod potest movere voluntatem ad agendum. Voluntas autem, sicut supra dictum est, a duobus moveri potest: uno modo, ab obiecto, sicut dicitur quod appetibile e apprehensum movet appetitum; alio modo, ab eo quod interius inclinat voluntatem ad volendum. Hoc autem non est nisi vel ipsa voluntas, vel Deus, ut supra ostensum est. Deus autem non potest. esse causa,peccati, ut dictum est. Relinquitur ergo quod ex hac parte sola voluntas:. hominis sit directe causa peccati eius.

Ex parte autem obiecti, potest intelligi quod aliquid moveat voluntatem tripliciter. Uno modo, ipsum obiectum propositum: sicut dicimus quod cibus excitat desiderium hominis ad comedendum. Alio modo, ille qui proponit vel offert huiusmodi obiectum. Tertio modo, ille qui persuadet obiectum propositum habere rationem boni: quia et hic aliqualiter proponit proprium obiectum voluntati, quod est rationis bonum verum vel apparens. Primo igitur modo, res sensibiles exterius apparentes movent voluntatem hominis ad peccandum: secundo autem et tertio modo, vel diabolus, vel etiam homo, potest incitare ad peccandum, vel offerendo aliquid appetibile sensui, vel persuadendo rationi. Sed nullo istorum trium modorum potest aliquid esse directa causa peccati; quia voluntas non ex necessitate movetur ab aliquo obiecto nisi ab ultimo fine, ut supra dictum est; unde non est sufficiens causa peccati neque res exterius oblata, neque ille qui eam proponit, neque ille qui persuadet. Unde sequitur quod diabolus non sit causa peccati directe et P sufficienter; sed solum per modum persuadentis, vel proponentis appetibile.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod omnes illae auctoritates, et si quae similes inveniantur, sunt referendae ad hoc quod diabolus suggerendo, vel aliqua appetibilia proponendo, inducit in affectum peccati.

AD SECUNDUM DICENDUM quod similitudo illa est attendenda quantum ad hoc, quod diabolus quo- dammodo est causa peccatorum nostrorum, sicut Deus est aliquo modo causa bonorum nostrorum. Non tamen attenditur quantum ad modum causandi: nam Deus causat bona interius movendo voluntatem, quod diabolo convenire non potest.

AD TERTIUM DICENDUM quod Deus est universale principium omnis interioris motus humani: sed quod determinetur ad malum consilium voluntas humana, hoc directe quidem est ex voluntate humana; et a diabolo per modum persuadentis, vel appetibilia proponentis.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM DIABOLUS POSSIT INDUCERE AD PECCANDUM INTERIUS INSTIGANDO

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod diabolus non possit inducere ad peccandum interius instigando. Interiores enim motus animae sunt quaedam opera vitae. Sed nullum opus vitae potest esse nisi a principio intrinseco; nec etiam. opus animae vegetabilis, quod est infimum inter opera vitae. Ergo diabolus secundum interiores motus non potest hominem instigare ad malum.

2. PRAETEREA, Omnes interiores motus,. secundum ordinem. naturae, a sensibus exterioribus oriuntur. Sed praeter ordinem naturae. aliquid operari est solius Dei, ut in Primo dictum est. Ergo diabolus non potest in interioribus motibus hominis aliquid operari, nisi secundum ea quae exterioribus sensibus apparent.

3. PRAETEREA, interiores actus animae sunt intelligere et imaginari, Sed quantum ad neutrum horum potest. diabolus aliquid operari. Quia, ut in Primo habitum est, diabolus non imprimit in intellectum humanum. In phantasiam, etiam videtur quod imprimere non possit: quia formae imaginatae, tanquam magis spirituales, sunt digniores quam formae quae sunt in materia sensibili; quas tamen diabolus imprimere non potest, ut patet ex his quae in Primo habita sunt. Ergo diabolus non potest secundum interiores motus inducere hominem ad peccatum. -

SED CONTRA EST quia secundum hoc nunquam tentaret hominem nisi visibiliter apparendo. Quod pàtet esse falsum.

RESPONDEO. DICENDUM quod interior pars animae est intellectiva et sensitiva. Intellectiva autem continet intellectum et voluntatem. Et de voluntate quidem iam dictum est quomodo ad eam diabolus se habet. Intellectus autem per se quidem movetur ab aliquo illuminante ipsum ad cognitionem veritatis: quod diabolus circa hominem non intendit, sed magis obtenebrare rationem ipsius ? ad-consentiendum peccato. Quae quidem obtenebratio provenit ex phantasia et appetitu sensitivo. Unde tota interior operatio diaboli esse videtur circa phantasiam et appetitum sensitivum. Quorum utrumque commovendo, potest inducere ad peccatum: potest enim operari ad hoc quod imaginationi aliquae formae imaginariae praesententur; potest etiam facere quod appetitus sensitivus concitetur ad aliquam passionem.

Dictum est enim in Primo Libro quod natura corporalis spirituali naturaliter obedit ad motum localem. Unde et diabolus omnia illa causare potest quae ex motu locali corporum inferiorum provenire possunt, nisi virtute divina reprimatur. Quod autem aliquae formae repraesententur imaginationi, consequitur quandoque ad motum localem. Dicit enim Philosophus, in libro de Somno et Vigilia, quod cum animal dormierit, descendente plurimo sanguine ad principium sensitivum, simul descendunt motus, sive impressiones relictae ex sensibilium motionibus, quae in sensibilibus speciebus conservantur, e£ movent principium apprehensivum, ita quod apparent ac si tunc principium sensitivum a rebus ipsis exterioribus immutaretur. Unde talis motus localis spirituum vel humorum potest procurari a daemonibus, sive dormiant sive vigilent homines: et sic sequitur ? quod homo aliqua imaginetur.

Similiter etiam appetitus sensitivus concitatur ad aliquas passiones secundum quendam determinatum motum cordis et spirituum. Unde ad hoc etiam diabolus potest cooperari. Et ex hoc quod passiones aliquae concitantur in appetitu sensitivo, sequitur quod et motum sive intentionem sensibilem praedicto modo reductam ad principium apprehensivum, magis homo percipiat: quia, ut Philosophus in eodem libro dicit, amantes modica similitudine in apprehensionem rei amatae moventur. Contingit etiam ex hoc quod passio est concitata, ut id quod proponitur imaginationi, iudicetur prosequendum: quia ei qui a passione detinetur, videtur esse bonum id ad quod per passionem inclinatur. Et per hunc modum diabolus interius inducit ad peccandum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod opera vitae semper etsi sint ab aliquo principio intrinseco, tamen ad ea potest cooperari aliquod. exterius agens: sicut etiam ad opera animae vegetabilis operatur calor exterior, ut facilius digeratur cibus.

AD SECUNDUM DICENDUM quod huiusmodi appariuio formarum imaginabilium non est omnino praeter ordinem naturae. Nec est per solum imperium, sed per motum localem, ut dictum est.

Unde patet responsio ad tertium: quia formae ille sunt a sensibus acceptae primordialiter.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM DIABOLUS POSSIT NECESSITATEM INFERRE AD PECCANDUM

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod diabolus possit necessitatem inferre ad peccandum. Potestas enim maior potest necessitatem inferre minori. Sed de diabolo dicitur Zob.xr1: Non est potestas super terram quae ei valeat comparari. Ergo potest homini terreno necessitatem inferre ad peccandum.

2. PRAETEREA, ratio hóminis non potest moveri nisi secundum: ea quae exterius sensibus proponuntur, et imaginationi repraesentantur: quia omnis nostra cognitio ortum habet a sensu, et non est intelligere sine phantasmate, ut. dicitur in libro de Anima. Sed diabolus potest movere imaginationem hominis, ut dictum est, et etiam exteriores sensus: dicit enim Augustinus, in libro Octoginta trium Quaest., quod serpit hoc malum, scilicet quod est a diabolo, per omnes aditus sensuales; dat se figuris, accommodat coloribus, adhaeret sonis, infundit saporibus. Ergo potest rationem hominis ex necessitate inclinare ad peccandum.

3. PRAETEREA, secundum Augustinum, momnullum peccatum est, cum caro concupiscit adversus spiritum. Sed concupiscentiam carnis diabolus potest causare, sicut et ceteras passiones, eo modo quo supra " dietum est. Ergo ex necessitate potest inducere ad peccandum.

SED CONTRA EST quod dicitur I Petr. ult.: Ad- versarius vester diabolus tanquam leo rugiens circuit, quaerens quem devoret: cui resistite fortes in fide. Frustra autem talis admonitio daretur, si homo ei? ex necessitate succumberet. Non ergo potest homini necessitatem inducere ad peccandum.

RESPONDEO DICENDUM quod diabolus propria virtute, nisi refraenetur a Deo, potest aliquem inducere ex necessitate ad faciendum aliquem actum qui de suo genere peccatum est ': non autem potest inducere necessitatem peccandi. Quod patet ex hoc quod homo motivo ad peccandum non resistit nisi per rationem: cuius usum totaliter impedire potest movendo imaginationem et appetitum sensitivum, sicut in arreptitiis patet. Sed tunc, ratione sic ligata, quidquid homo agat, non imputatur ei ad peccatum. Sed si ratio non sit totaliter ligata, ex ea parte qua est libera, potest re- sistere peccato, sicut supra dictum est. Unde manifestum est quod diabolus nullo modo potest necessitatem inducere homini ad peccandum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod non quaelibet potestas maior homine, potest movere voluntatem hominis: sed solus Deus, ut supra habitum est.

AD SECUNDUM DICENDUM quod illud quod est apprehensum per sensum vel imaginationem, non ex necessitate movet voluntatem, si homo habeat usum rationis. Nec semper huiusmodi apprehensio ligat rationem.

AD TERTIUM DICENDUM quod concupiscentia carnis contra spiritum, quando ratio ei actualiter resistit, non est peccatum, sed materia exercendae virtutis. Quod autem ratio ei non resistat, non est in potestate diaboli. Et ideo non potest inducere necessitatem peccati ?

ARTICULUS QUARTUS. UTRUM OMNIA PECCATA HOMINUM SINT EX SUGGESTIONE DIABOLI

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod omnia peccata hominum sint ex suggestione diaboli. Dicit enim Dionysius, 1v Scy Ncap. de Div. Nom., quod multitudo daemonum causa est omnium malorum et sibi el alis.

2. PRAETEREA, quicumque peccat mortaliter, efficitur servus diaboli; secundum illud Ioan. vi: Qui facit peccatum, servus est peccati. Sed ei aliquis in servitutem suur, a quo superatus est, ut dicitur II Petr. i. Ergo. quicumque facit peccatum, superatus est a diabolo.

3. PRAETEREA, Gregorius dicit quod peccatum diaboli est irreparabile, quia cecidit nullo suggerente. Si igitur aliqui homines peccarent per liberum arbitrium, nullo suggerente, eorum peccatum esset irremediabile: quod patet esse falsum. Ergo omnia peccata humana a diabolo suggeruntur.

SED CONTRA EST quod dicitur in libro de Ecclesiasticis Dogmatibus: Non omnes cogitationes nostrae malae a diabolo excitantur, sed aliquoties ex nosiri arbitrii motu emergunt.

RESPONDEO DICENDUM quod occasionaliter quidem et indirecte diabolus est causa omnium peccatorum nostrorum, inquantum induxit primum hominem ad peccandum, ex cuius peccato intantum vitiata est humana natura, ut omnes simus ad peccandum proclives: sicut diceretur esse causa combustionis lignorum qui ligna siccaret, ex quo sequeretur quod facile incenderentur. Directe autem non est causa omnium peccatorum humanorum, ita quod singula peccata persuadeat.. Quod Origines probat ex hoc, quia etiam si diabolus non esset, homines haberent appetitum cibi et venereorum et similium, qui posset esse inordinatus nisi ratione ordinaretur, quod subiacet libero arbitrio.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod multitudo daemonum est causa omnium malorum nostrorum secundum primam originem, ut dictum est.

AD SECUNDUM DICENDUM quod non solum fit ser- vus alicuius qui ab eo superatur, sed etiam qui. se ei voluntarie subiicit. Et hoc modo fit servus diaboli qui motu proprio peccat.

AD TERTIUM DICENDUM quod peccatum diaboli fuit irremediabile, quia nec aliquo suggerente peccavit, nec habuit aliquam pronitatem ad peccandum ex praecedenti suggestione causatam ?, Quod de nullo hominis peccato dici potest.