Quaestio 162

ARTICULUS PRIMUS UTRUM SUPERBIA SIT PECCATUM

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod superbia non sit peccatum. Nullum enim peccatum est repromissum a Deo: promittit enim Deus quod ipse facturus m non est autem auctor peccati, Sed superbia connumeratur inter repromissiones divinas: dicitur enim Isaiae tx: Ponam 1e in superbiam saeculorum, gaudium in generatione et generationem. Ergo superbia non est peccatum.

2. PRAETEREA, appetere divinam similitudinem non est peccatum: hoc enim naturaliter appetit quaelibet creatura, et in hoc optimum eius consistit. Et praecipue hoc convenit rationali creaturae, quae facta est ad imaginem et similitudinem Dei. Sed sicut dicitur in libro Sententiarum Prosperi superbia est amor propriae excellentiae, per quam homo Deo similatur, qui est excellentissimus: unde dicit Augustinus, in II Confess.: Superbia celsitudinem imitatur: cum tu sis unus super omnia Deus excelsus. Ergo superbia non est peccatum.

3. PRAETEREA, peccatum non solum contrariatur virtuti, sed etiam opposito vitio: ut patet per ses te 1 Philosophum, in II. Ethic. Sed nullum vitium invenitur oppositum esse superbiae. Ergo superbia non est peccatum.

SED coNTRA EST quod dicitur Tobiae iv: Superbiam nunquam in tuo sensu aut in tuo verbo dominari permittas.

RESPONDEO DICENDUM quod superbia nominatur ex hoc quod aliquis per voluntatem tendit supra id quod est: unde dicit Isidorus, in libro Etymol.: Superbus dictus est quia super vult videri quam est: qui enim vult supergredi quod est, superbus est. Habet autem hoc ratio recta, ut voluntas uniuscuiusque feratur in id quod est proportionatum sibi. Et ideo manifestum est quod superbia importat aliquid quod adversatur rationi rectae. Hoc autem facit rationem peccati: quia secundum Dionysium, iv cap. de Div. Nom. malum animae est praeter rationem esse. Unde manifestum est quod superbia est peccatum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod superbia dupliciter accipi potest. Uno modo, ex eo quod supergreditur regulam rationis. Et sic dicimus a eam esse peccatum. - Alio modo potest superbia nominari simpliciter a superexcessu. Et secundum hoc, omne superexcedens potest nominari superbia. Et ita repromittitur a Deo superbia, quasi quidam superexcessus bonorum. Unde et glossa Hieronymi dicit, ibidem, quod est superbia bona, et mala. - Quamvis etiam dici possit quod superbia ibi accipitur materialiter pro abundantia rerum de quibus possunt homines superbire.

AD SECUNDUM DICENDUM quod eorum quae naturaliter homo appetit, ratio est ordinatrix: et ita, si aliquis a regula rationis recedit, vel in plus vel in minus, erit talis appetitus vitiosus; sicut patet de appetitu cibi, qui naturaliter desideratur. Superbia autem appetit excellentiam in excessu ad rationem rectam: unde Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei, quod superbia est "perversae celsitudinis appetitus". Et inde est etiam quod, sicut Augustinus dicit, XIX de Civ. Dei, "superbia perverse imitatur Deum. Odit namque cum sociis aequalitatem sub illo, sed imponere vult sociis dominaltionem suam pro illo".

Ab TERTIUM DICENDUM quod superbia directe opponitur virtuti humilitatis, quae quodammodo circa eadem magnanimitati existit, ut supra dictum est. Unde et vitium quod opponitur superbiae in defectum vergens, propinquum est vitio pusillanimitatis, quae opponitur magnanimitati secundum defectum. Nam sicut ad magna- nimitatem pertinet impellere animum ad magna, contra desperationem; ita ad humilitatem pertinet retrahere animum ab inordinato appetitu magnorum, contra praesumptionem. Pusillanimitas autem, si importet defectum a prosecutione magnorum, proprie opponitur magnanimitati per modum defectus; si autem importet applicationem militat: sicut et pusillanimitas, quae importat animi ad aliqua viliora quam hominem deceant, opponetur humilitati secundum defectum: utrumque enim ex animi parvitate ? procedit. Sicut et e contrario superbia potest secundum superexcessum et magnanimitati et humilitati opponi, secundum rationes diversas: humilitati quidem, secundum quod subiectionem aspernatur; magnanimitati autem, secundum quod inordinate ad magna se extendit. Sed quia superbia superioritatem quandam importat, directius opponitur humilitati: sicut et pusillanimitas, quae importat parvitatem animi in magna tendentis, directius opponitur magnanimitati.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SUPERBIA SIT SPECIALE PECCATUM

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod superbia non sit speciale peccatum. Dicit enim Augustinus, in libro de Nat. et Gratia, quod sine superbiae appellatione, nullum peccatum invenies. Et Prosper dicit, in libro de Vita Contemplat., quod nullum peccatum absque superbia potest, vel poluit esse, aut poterit. Ergo superbia est generale peccatum.

2. PRAETEREA, Zob xxxii, Ut avertat hominem ab iniquitate, dicit Glossa quod contra Conditorem superbire est eius praecepta peccando transcendere. Sed secundum Ambrosium, omne peccatum est /ransgressio legis divinae et caelestium inobedientia mandatorum. Ergo omne peccatum est superbia.

3. PRAETEREA, omne peccatum speciale alicui speciali virtuti opponitur. Sed superbia opponitur omnibus virtutibus: dicit enim Gregorius, XXXIV Moral.: Superbia nequaquam est unius virtutis extinctione contenta: per cuncta animae membra se erigit, et quasi generalis ac pestifer morbus, corpus omne corrumpit. Et Isidorus dicit, in libro Etymol., quod est ruina omnium virtutum. Ergo superbia non est speciale peccatum.

4. PRAETEREA, omne peccatum speciale habet specialem materiam. Sed superbia habet generalem materiam: dicit enim Gregorius, XXXIV 2dordl., quod alter intumescit auro, alter eloquio, alter infimis et terrenis rebus, alter summis caelestibusque virtutibus. Ergo superbia non est speciale peccatum, sed generale.

SEp coNTRA EsT quod Augustinus dicit, in libro de Nat. et Gratia: Quaerat: et inveniet, secundum legem Dei, superbiam esse peccatum multum discretum ab aliis vitiis. Genus autem non distinguitur a suis speciebus. Ergo superbia non est generale peccatum, sed speciale.

RESPONDEO DICENDUM quod peccatum superbiae dupliciter potest considerari. Uno modo, secundum propriam speciem, quam habet ex ratione proprii obiecti. Et hoc modo superbia est speciale peccatum, quia habet speciale obiectum: est enim inordinatus appetitus propriae excellentiae, ut dictum est.

Alio modo potest considerari secundum redundantiam quandam in alia peccata. Et secundum hoc, habet quandam generalitatem: inquantum scilicet ex superbia oriri possunt omnia peccata, duplici ratione. Uno modo, per se: inquantum scilicet alia peccata ordinantur ad finem superbiae, qui P est propria excellentia, ad quam potest ordinari omne id quod quis inordinate appetit. - Alio modo, indirecte et quasi per accidens, scilicet removendo prohibens: inquantum scilicet per superbiam homo contemnit divinam legem, per quam prohibetur a peccando; secundum illud lerem. i1: Confregisti iugum, rupisti vincula, dixisti: Non serviam.

Sciendum tamen quod ad hanc generalitatem superbiae pertinet quod omnia vitia ex superbia interdum oriri possunt: non autem ad eam pertinet quod omnia vitia semper ex superbia oriantur. Quamvis enim omnia praecepta legis possit aliquis transgredi qualicumque peccato ex contemptu, qui pertinet ad superbiam; non tamen semper ex contemptu aliquis praecepta divina transgreditur, sed quandoque ex ignorantia, quandoque ex infirmitate. Et inde est quod, sicut Augustinus dicit, in libro de Nat. et Gratia, multa perperam fiunt, quae non fiunt superbe.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Augustinus illa verba inducit, in libro de Nat. et Gratia, non ex persona sua: sed ex persona alterius, contra quem disputat. Unde et postmodum improbat ea, ostendens quod non semper ex superbia peccatur.

Potest tamen dici quod auctoritates illae intelliguntur quantum ad exteriorem effectum superbiae, qui est transgredi praecepta, quod invenitur in quolibet peccato: non autem quantum ad interiorem actum superbiae, qui est contemptus praecepti. Non enim semper peccatum fit ex contemptu: sed quandoque ex ignorantia, quandoque ex infirmitate, ut dictum est.

AD SECUNDUM DICENDUM quod quandoque aliquis committit aliquod peccatum secundum effectum, sed non secundum affectum: sicut ille qui ignoranter occidit patrem, committit parricidium secundum effectum, sed non secundum affectum, quia hoc non intendebat. Et secundum hoc, trans- gredi praeceptum Dei dicitur esse contra Deum superbire, secundum effectum quidem semper, non autem semper secundum affectum.

AD TERTIUM DICENDUM quod peccatum aliquod potest corrumpere virtutem dupliciter. Uno modo, per directam contrarietatem ad virtutem. Et hoc modo superbia non corrumpit quamlibet virtutem, sed solam humilitatem: sicut et quodlibet aliud speciale peccatum corrumpit specialem ? virtutem sibi oppositam, contrarium agendo.

Alio modo peccatum aliquod corrumpit virtutem abutendo ipsa virtute. Et sic superbia corrumpit quamlibet virtutem: inquantum scilicet ex ipsis virtutibus sumit occasionem superbiendi, sicut et quibuslibet alis rebus ad excellentiam pertinentibus. Unde non sequitur quod sit generale peccatum.

AD QUARTUM DICENDUM quod superbia attendit specialem rationem obiecti, quae tamen inveniri potest in diversis materiis. Est enim inordinatus amor propriae excellentiae: excellentia autem potest in diversis rebus inveniri.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM SUPERBIA SIT IN IRASCIBILI SICUT IN SUBIECTO

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod superbia non sit in irascibili sicut in subiecto. Dicit enim Gregorius, XXIII Moral.: Obstaculum veritatis tumor mentis est: quia, dum inflat, obnubilat. Sed cognitio veritatis non pertinet ad irascibilem, sed ad vim rationalem. Ergo superbia non est in irascibili.

2. PRAETEREA, Gregorius dicit, XXIV Moral., quod superbi non eorum vitam considerant quibus se humiliando postponant, sed quibus superbiendo se praeferant: et sic videtur superbia ex indebita consideratione procedere 8. Sed consideratio non pertinet ad irascibilem, sed potius ad rationalem. Ergo superbia non est in irascibili, sed potius in rationali.

3. PRAETEREA, superbia non solum quaerit excellentiam in rebus sensibilibus, sed etiam in rebus spiritualibus et intelligibilibus. Ipsa etiam ! principaliter consistit in. contemptu Dei: secun- dum illud Eccli. x: Initium superbiae hominis est apostatare a Deo. Sed irascibilis, cum sit pars appetitus sensitivi, non potest se extendere in Deum et in intelligibilia. Ergo superbia non potest esse in irascibili.

4. PRAETEREA, ut dicitur in libro Sententiarum Prosperi, superbia est amor propriae excellenliae. Sed amor non est in irascibili, sed in concupiscibili. Ergo superbia non est in irascibili.

SEp coNTRA EST quod Gregorius, in 1l Moral., ponit contra. superbiam donum timoris. Timor autem pertinet ad irascibilem. Ergo superbia est in irascibili.

RESPONDEO DICENDUM quod subiectum cuiuslibet virtutis vel vitii oportet inquirere ex proprio obiecto: non enim potest esse aliud obiectum habitus vel actus nisi quod est obiectum potentiae quae utrique subiicitur. Proprium autem obiectum superbiae est arduum: est enim appetitus propriae excellentiae, ut dictum est. Unde oportet quod superbia aliquo modo ad vim irascibilem pertineat.

Sed irascibilis. dupliciter accipi potest. Uno modo, proprie. Et sic est pars appetitus sensitivi: Sicut et ira proprie sumpta est quaedam passio sensitivi appetitus. - Alio modo, potest accipi irascibilis largius, ut scilicet pertineat etiam ad appetitum intellectivum: cui etiam quandoque attribuitur ira, prout scilicet attribuimus iram Deo et angelis, non quidem secundum passionem, sed secundum iudicium iustitiae iudicantis. Et tamen irascibilis sic communiter dicta non est potentia distincta a concupiscibili, ut patet ex his quae in Primo dicta sunt.

Si ergo arduum quod est obiectum superbiae, esset solum aliquid sensibile, in quod posset tendere appetitus sensitivus, oporteret quod superbia esset in irascibili quae est pars appetitus sensitivi. Sed quia arduum quod respicit superbia, communiter invenitur et in sensibilibus et in spiritualibus rebus, necesse est dicere quod subiectum superbiae sit irascibilis non solum proprie sumpta, prout est pars appetitus sensitivi, sed etiam communius accepta, prout invenitur in appetitu intellectivo. Unde et in daemonibus superbia ponitur.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod cognitio veritatis est duplex. Una pure speculativa. Et hanc superbia indirecte impedit, subtrahendo causam. Superbus enim neque Deo suum intellectum subiicit, ut ab eo veritatis cognitionem percipiat: secundum illud Matth. x1: APscondisti haec a; sapientibus et. prudentibus, idest a superbis, qui sibi sapientes et prudentes videntur, et revelasti ea parvulis, idest humilibus. Neque etiam ab hominibus addiscere dignantur: cum tamen dicatur, Eccli. v1: Si inclinaveris aurem tuam, scilicet humiliter audiendo, excipies doctrinam.

Alia autem est cognitio veritatis affectiva; Et talem cognitionem veritatis directe. impedit superbia. Quia superbi, dum delectantur in propria excellentia, excellentiam veritatis fastidiunt: ut Gregorius dicit, XXIII Moral., quod superbi et secreta quaedam intelligendo percipiunt, et eorum dulcedinem experiri non possunt: et si noverint quomodo sunt, ignorant quomodo sapiunt. Unde et Proverb. xi dicitur: Ubi humilitas, ibi sapientia.

AD SECUNDUM DICENDUM quod, sicut supra dictum est, humilitas attendit ad regulam rationis rectae, secundum quam aliquis veram existimationem de se habet. Hanc autem regulam rectae rationis non attendit superbia, sed de se maiora existimat quam sint. Quod contingit ex inordinato appetitu propriae excellentiae: quia quod quis vehementer desiderat, facile credit. Et ex hoc etiam eius appetitus in altiora fertur quam sibi conveniant ^. Et ideo quaecumque ad hoc conferant quod aliquis existimet se supra id quod est, inducunt hominem ad superbiam. Quorum unum est quod aliquis consideret defectus aliorum: sicut e contrario Gregorius, ibidem, dicit quod sancti viri virtutum consideratione vicissim sibi alios praeferunt. Ex hoc ergo non habetur quod superbia sit in rationali: sed quod aliqua causa eius in ratione existat.

AD TERTIUM DICENDUM quod superbia non est solum in irascibili secundum quod est pars appetitus sensitivi: sed prout communius irascibilis accipitur, ut dictum est.

AD QUARTUM DICENDUM quod, sicut Augustinus dicit, XIV de Civ. Dei, amor praecedit omnes alias animi affectiones, et est causa earum. Et ideo. potest poni pro qualibet aliarum affectionum. Et secundum hoc, superbia dicitur esse amor propriae excellentiae, inquantum ex amore causatur inordinata praesumptio alios superandi, quod proprie pertinet ad superbiam.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM CONVENIENTER ASSIGNENTUR QUATUOR SUPERBIAE SPECIES QUAS GREGORIUS ASSIGNAT

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod inconvenienter assignentur quatuor superbiae species quas Gregorius assignat, XXIII Moral., dicens: Quatuor quippe sunt species quibus omnis tumor arrogantium. demonstratur: cum bonum aut a semetipsis habere se aestimant; aut, si sibi datum desuper credunt, pro suis hoc accepisse meritis putant; aut cum iaciant se habere quod non habent; aut, despectis ceteris, singulariter videri appetunt habere quod habent. Superbia enim est vitium distinctum ab infidelitate: sicut etiam humilitas est virtus distincta a fide. Sed quod aliquis existimet bonum se non habere a Deo, vel quod bonum gratiae habeat ex meritis propriis, ad infidelitatem pertinet. Ergo non debent poni species superbiae.

2. PRAETEREA, idem non debet poni species diversorum generum. Sed iactantia ponitur species mendacii, ut supra habitum est. Non ergo debet poni species superbiae.

3. PRAETEREA, quaedam alia videntur ad superbiam pertinere quae hic non connumerantur. Dicit enim Hieronymus quod nihil est tam superbum quam ingratum videri. Et Augustinus dicit, XIV de Civ. Dei, quod excusare se de peccato commisso ad superbiam pertinet. Praesumptio etiam, qua quis tendit ad assequendum aliquid quod supra se est, maxime ad superbiam pertinere videtur. Non ergo sufficienter praedicta divisio comprehendit superbiae species.

4. PRAETEREA, inveniuntur aliae divisiones superbiae. Dividit enim Anselmus exaltationem superbiae, dicens quod quaedam est in voluntate, quaedam in sermone, quaedam in operatione. Bernardus etiam ponit duodecim gradus superbiae, qui sunt: curiositas, mentis levitas, inepta laetitia, iactantia, singularitas, arrogantia, praesumptio, defensio peccatorum, simulata confessio, rebellio, libertas, peccandi consuetudo. Quae non videntur comprehendi sub speciebus a Gregorio assignatis. Ergo videtur quod inconvenienter assignentur.

IN CONTRARIUM sufficiat auctoritas Gregorii.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut dictum est, superbia importat immoderatum excellentiae appetitum, qui scilicet non est secundum rationem rectam. Est autem considerandum quod quaelibet excellentia consequitur aliquod bonum habitum. Quod quidem potest considerari tripliciter. Uno modo, secundum se. Manifestum est enim quod quanto maius est bonum quod quis habet, tanto per hoc maiorem excellentiam consequitur. Et ideo cum aliquis attribuit sibi maius bonum quam habeat, consequens est quod eius appetitus tendit in excellentiam propriam ultra modum sibi convenientem. Et sic est tertia superbiae species: cum scilicet aliquis iactat se habere quod non habet.

Alio modo, ex parte causae: prout excellentius est quod aliquod bonum insit alicui a seipso, quam quod insit ei ab alio. Et ideo cum aliquis aestimat bonum quod habet ab alio, ac si ha- beret a seipso, fertur per consequens appetitus eius in propriam excellentiam supra suum modum. Est autem dupliciter aliquis causa sui boni: uno modo, efficienter; alio modo, meritorie. Et secundum hoc sumuntur duae primae superbiae species: scilicet, cum quis a semetipso habere aestimat quod a Deo habet; vel, cum propriis meritis sibi datum desuper credit.

Tertio modo, ex parte modi habendi: prout excellentior aliquis redditur ex hoc quod aliquod bonum excellentius ceteris possidet. Unde et ex hoc etiam fertur inordinate appetitus in propriam excellentiam. Et secundum hoc sumitur quarta species superbiae, quae est cur aliquis, despectis ceteris 9, singulariter vult videri.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod vera existimatio potest corrumpi dupliciter. Uno modo, in universali. Et sic, in his quae ad finem pertinent, corrumpitur vera existimatio per infidelitatem. - Alio modo, in aliquo particulari eligibili. Et hoc non facit infidelitatem. Sicut ille qui fornicatur, aestimat pro tempore illo bonum esse sibi fornicari: nec tamen est infidelis, sicut esset si in universali diceret fornicationem esse bonam. Et ita etiam est in proposito. Nam dicere in universali aliquod bonum esse quod non est a Deo, vel gratiam hominibus pro meritis dari, pertinet ad infidelitatem. Sed quod aliquis, ex inordinato appetitu propriae excellentiae, ita de bonis suis glorietur ac si ea a se haberet vel ex meritis propriis, pertinet ad superbiam, et non ad infidelitatem, proprie loquendo.

AD SECUNDUM DICENDUM quod iactantia ponitur species mendacii quantum ad exteriorem actum, quo quis falso sibi attribuit quod non habet. Sed quantum ad interiorem cordis arrogantiam, ponitur a Gregorio species superbiae.

AD TERTIUM DICENDUM quod ingratus est qui sibi attribuit quod ab alio habet. Unde duae primae superbiae species ad ingratitudinem pertinent. - Quod autem aliquis se excuset de peccato quod habet, pertinet ad tertiam speciem: quia per hoc aliquis sibi attribuit bonum innocentiae, quod non habet. - Quod autem aliquis praesumptuose tendit in id quod supra ipsum est, praecipue videtur ad quartam speciem pertinere, secundum quam aliquis vult aliis praeferri.

AD QUARTUM DICENDUM quod illa tria quae ponit Anselmus, accipiuntur secundum progressum peccati cuiuslibet: quod primo, corde concipitur; secundo, ore profertur; tertio, opere perficitur.

Illa autem duodecim quae ponit Bernardus, sumuntur per oppositum ad duodecim gradus humilitatis, de quibus supra habitum est. Nam primus gradus humilitatis est, corde et corpore semper humilitatem ostendere, defixis in terram aspectibus. Cui opponitur curiositas, per quam aliquis curiose ubique et inordinate circumspicit. — Secundus gradus humilitatis est, u£ pauca verba et rationabilia loquatur aliquis, non clamosa voce. Contra quem opponitur /evitas mentis, per quam scilicet homo superbe se habet in verbo. - Tertius gradus humilitatis est, uf non sit facilis aut promptus in risu. Cui opponitur inepta laetitia. — Quartus gradus humilitatis est /aciturnitas usque ad interrogationem. Cui opponitur iactantia. — Quintus gradus humilitatis est, tenere quod communis regula monasterii habet. Cui opponitur singularitas: per quam scilicet aliquis sanctior vult apparere. - Sextus gradus humilitatis est, credere et pronuntiare se omnibus viliorem. Cui opponitur arrogantia: per quam scilicet homo se aliis praefert. - Septimus gradus humilitatis est, ad omnia inutilem et indignum se confiteri et credere. Cui opponitur praesumptio: per quam scilicet aliquis reputat se sufficientem ad maiora. - Octavus gradus humilitatis est confessio peccatorum. Cui opponitur defensio peccatorum. — Nonus gradus ? est, in duris et asperis patientiam amplecti. Cui opponitur simulata confessio: per quam scilicet aliquis non vult subire poenam pro peccatis, quae simulate confitetur. - Decimus gradus humilitatis est obedientia. Cui opponitur rebellio. - Undecimus autem gradus est, ut homo non delectetur facere propriam voluntatem. Cui opponitur /ibertas: per quam scilicet homo delectatur libere facere quod vult. - Ultimus autem gradus humilitatis est Zimor Dei. Cui opponitur peccandi consuetudo, quae implicat Dei contemptum. - In his autem duodecim gradibus tanguntur non solum superbiae species, sed etiam quaedam antecedentia et consequentia: sicut etiam supra de humilitate dictum est.

ARTICULUS QUINTUS UTRUM SUPERBIA SIT PECCATUM MORTALE

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod superbia non sit peccatum mortale. Quia super illud Psalmi, Domine Deus meus asi feci istud, dicit Glossa: scilicet universale peccatum, quod est superbia. Si igitur superbia esset peccatum mortale, omne peccatum esset mortale.

2. PRAETEREA, Omne peccatum contrariatur carita. Sed peccatum superbiae non videtur contrariari caritati, neque quantum ad dilectionem Dei, neque quantum ad dilectionem proximi: quia excellentia quam quis inordinate per superbiam appetit, non semper contrariatur honori Dei aut utilitati; proximi. Ergo superbia non est peccatum mortale.

3. PRAETEREA, omne peccatum mortale contrariatur virtuti. Sed superbia non contrariatur virtuti, sed potius ex ea oritur: quia, ut Gregorius dicit, XXXIV Moral., aliquando homo ex summis caelestibusque virtutibus intumescit. Ergo superbia non est peccatum mortale.

SED coNTRA EsT quod Gregorius, in eodem libro, dicit quod evidentissimum reproborum signum superbia est: at contra, humilitas electorum. Sed homines non fiunt reprobi pro peccatis venialibus. Ergo superbia non est peccatum veniale, sed mortale.

RESPONDEO DICENDUM quod superbia humilitati opponitur. Humilitas autem proprie respicit subiectionem hominis ad Deum, ut supra dictum est. Unde e contrario superbia proprie respicit defectum huius subiectionis: secundum scilicet quod aliquis se extollit supra id quod est sibi praefixum secundum divinam regulam vel mensuram; contra id quod Apostolus dicit ?: Nos aulem non in immensum gloriamur: sed secundum mensuram qua mensus est nobis Deus. Et ideo dicitur Eccli. x, quod initium superbiae hominis est apostatare a Deo: scilicet, in hoc ra- dix superbiae consideratur, quod homo aliqualiter non subditur Deo et regulae ipsius. Manifestum est àutem quod hoc ipsum quod est non subiici Deo, habet rationem peccati mortalis: hoc enim est averti a Deo. Unde consequens est quod superbia, secundum suum genus, sit peccatum mortale. Sicut tamen in aliis quae ex suo genere sunt peccata mortalia, puta in fornicatione et adulterio, sunt aliqui motus qui sunt peccata venialia propter eorum imperfectionem, quia scilicet praeveniunt rationis iudicium et sunt praeter eius consensum; ita etiam et circa superbiam accidit quod aliqui motus superbiae sunt peccata venialia, dum eis ratio non consentit.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, superbia non est universale peccatum secundum suam essentiam, sed per quandam redundantiam: inquantum scilicet ex superbia omnia peccata oriri possunt. Unde non sequitur quod omnia peccata sint mortalia: sed solum quando oriuntur ex superbia completa, quam diximus esse peccatum mortale.

AD SECUNDUM DICENDUM quod superbia semper quidem contrariatur dilectioni divinae: inquantum scilicet superbus non se subiicit divinae regulae prout debet. Et quandoque etiam contrariatur dilectioni proximi: inquantum scilicet aliquis inordinate se praefert proximo, aut ab eius subiectione se subtrahit?. In quo etiam derogatur divinae regulae, ex qua sunt hominum ordines instituti: prout scilicet unus eorum sub alio esse debet.

Ab TERTIUM DICENDUM quod superbia non oritur ex virtutibus sicut ex causa per se, sed sicut ex causa per accidens: inquantum scilicet aliquis ex virtutibus occasiones superbiae sumit. Nihil autem prohibet quin unum contrariorum sit alterius causa per accidens, utdicitur in VIII Physic. Unde etiam et de ipsa humilitate aliqui superbiunt.

ARTICULUS SEXTUS UTRUM SUPERBIA SIT GRAVISSIMUM PECCATORUM

AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod: superbia non sit gravissimum peccatorum. Quanto enim aliquod peccatum difficilius cavetur, tanto videtur esse levius. Sed superbia difficillime cavetur: quia Sicut Augustinus dicit, in Regu/a, cetera peccata in malis operibus exercentur, ut fiant: superbia vero bonis operibus insidiatur, ut pereant. Ergo superbia non est gravissimum peccatum.

2. PRAETEREA, maius malum maiori bono opponitur, ut Philosophus dicit, in VIII Ethic. Sed humilitas, cui opponitur superbia, non est maxima Virtutum, ut supra habitum est. Ergo et vitia quae opponuntur maioribus virtutibus, puta infidelitas,. desperatio, odium. Dei, homicidium, et alia huiusmodi, sunt graviora peccata quam superbia.

3. PRAETEREA, maius malum non punitur per minus malum. Sed superbia interdum punitur per alia peccata: ut patet Rom. 1, ubi dicitur quod philosophi propter elationem cordis /raditi sunt. in reprobum sensum, ut faciant quae non conveniunt. Ergo superbia non est gravissimum peccatorum.

SED coNTRA EsT quod super illud Psalmi, Superbi inique agebant usquequaque, dicit Glossa: Maximum peccatum in homine est superbia.

RESPONDEO DICENDUM quod in peccato duo attenduntur: scilicet. conversio ad commutabile bonum, quae materialiter se habet in peccato; et aversio a bono incommutabili, quae est formalis et completiva ? peccati. Ex parte autem conversionis, non habet superbia quod sit maximum peccatorum: quia celsitudo, quam superbus inordinate appetit, secundum suam rationem non habet maximam repugnantiam ad bonum virtutis. Sed ex parte aversionis, superbia habet maximam gravitatem: quia in aliis peccatis homo a Deo avertitur vel propter ignorantiam, vel propter infirmitatem, sive. propter desiderium cuiuscumque alterius boni; sed superbia habet aversionem a Deo ex hoc ipso quod non vult Deo. et eius regulae subiici. Unde Boetius dicit quod, cum omnia vitia fugiant a Deo, sola superbia dicitur Iac. iv, quod Deus superbis resistit. Et ideo averti a Deo et eius praeceptis, quod est quasi consequens in aliis peccatis, per se ad superbiam pertinet, cuius actus est Dei contemptus. Et quia id quod est per se, semper ? est potius eo quod est per aliud, consequens est quod superbia sit gravissimum peccatorum secundum suum genus: quia excedit in aversione, quae formaliter complet peccatum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod aliquod peccatum difficile cavetur dupliciter. Uno modo, propter vehementiam impugnationis: sicut ira vehementer impugnat propter suum impetum. Et adhuc difficilius est resistere concupiscentiae, propter eius connaturalitatem, ut dicitur in 1I Ezhic. Et talis difficultas vitandi peccatum gravitatem peccati diminuit: quia quanto aliquis minoris tentationis. impetu cadit, tanto gravius peccat, ut Augustinus dicit.

Alio modo difficile est vitare aliquod peccatum propter eius latentiam. Et hoc modo superbiam difficile est vitare: quia etiam ex ipsis bonis occasionem sumit, ut dictum est. Et ideo signanter Augustinus dicit quod bonis operibus insidiatur: et in Psalmo dicitur: Zn via hac qua ambulabam, absconderunt superbi laqueum mihi. Et ideo motus superbiae occulte subrepens non habet maximam gravitatem, antequam per iudicium rationis deprehendatur. Sed postquam deprehensus fuerit per rationem, tunc facile evitatur.

Tum ex consideratione propriae infirmitatis: secundum illud Eccli. x: Quid superbit terra et cinis? Tum etiam ex consideratione magnitudinis divinae: secundum illud Zob xv: Quid tumet conira Deum spiritus tuus? Tum etiam ex imperfectione bonorum de quibus homo superbit: secundum illud Isaiae x.: Omnis caro faenum, et omnis gloria eius quasi flos agri; et infra, Lxiv: Quasi pannus menstruatae universae vem. 6. iustitiae nostrae.

AD SECUNDUM DICENDUM quod oppositio vitii ad virtutem attenditur secundum obiectum, quod consideratur ex parte conversionis. Et secundum hoc superbia non habet quod sit maximum peccatorum: sicut nec humilitas quod sit maxima virtutum. Sed ex parte aversionis est maximum, utpote aliis peccatis magnitudinem praestans. Nam per hoc ipsum infidelitatis peccatum gravius redditur, si ex superbiae contemptu procedat, quam si ex ignorantia vel infirmitate proveniat. Et idem dicendum est de desperatione se Deo opponit. Propter quod etiam specialiter et aliis huiusmodi.

AD TERTIUM DICENDUM quod, sicut in syllogismis ducentibus ad impossibile quandoque aliquis convincitur per hoc quod ducitur ad inconveniens magis manifestum; ita etiam, ad convincendum superbiam hominum, Deus aliquos punit permittens eos ruere in peccata carnalia, quae, etsi sint minora, tamen manifestiorem turpitudinem con- tinent. Unde Isidorus dicit, in libro de Summo Bono, omni vitio deteriorem esse superbiam: seu propler quod a summis personis et primis assumitur; seu quod de opere iustitiae et virtutis exoritur, minusque culpa eius sentitur. Luxuria vero carnis ideo notabilis omnibus est, quoniam statim per se turpis est. Et tamen, dispensante Deo, superbia minor est, sed qui detinetur superbia et non sentit, labitur in carnis luxuriam, ut per hanc humiliatus, a confusione exurgat. Ex quo etiam patet gravitas peccati " superbiae. Sicut enim medicus sapiens in remedium maioris morbi patitur infirmum in leviorem morbum incidere, ita etiam peccatum superbiae gravius esse ostenditur ex hoc ipso quod pro eius remedio Deus permittit ruere hominem in alia peccata.

ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM SUPERBIA SIT PRIMUM OMNIUM PECCATORUM

AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod superbia non sit primum omnium peccatorum. Primum enim salvatur in omnibus consequentibus. Sed non omnia peccata sunt cum superbia, nec oriuntur ex superbia: dicit enim Augustinus, in libro de Nat. et Gratia, quod multa perperam fiunt quae non fiunt superbe. Ergo superbia non est primum omnium peccatorum.

2. PRAETEREA, Eccli. x dicitur quod initium superbiae est apostatare a Deo. Ergo apostasia a Deo est prius quam superbia.

3. PRAETEREA, Ordo peccatorum esse videtur secundum ordinem virtutum. Sed humilitas non est prima virtutum: sed magis fides. Ergo superbia non est primum peccatorum.

4. PRAETEREA, ll ad Zzm. um, dicitur: .Mali homines et seductores proficiunt in peius: et ita videtur quod principium malitiae hominis non sit a maximo peccatorum. Sed superbia est maximum peccatorum, ut dictum est. Non est igitur primum peccatum.

5. PRAETEREA, id quod est secundum apparentiam et fictionem, est posterius eo quod est secundum veritatem. Sed Philosophus dicit, in III Ethic., quod superbus est fictor fortitudinis el audaciae. Ergo vitium audaciae est prius vitio superbiae.

SED CONTRA EST quod dicitur Eccli. x: Initium omnis peccati superbia.

RzsPoNDEO DICENDUM quod illud quod est per se, est primum in quolibet genere. Dictum est autem supra quod aversio a Deo, quae formaliter complet rationem peccati, pertinet ad superbiam per se, ad alia autem peccata ex consequenti. Et inde est quod superbia habet rationem primi; et est etiam principium omnium peccatorum, ut supra dictum est, cum de causis peccati ageretur, ex parte aversionis, quae est principalior in peccato.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod superbia dicitur esse omnis peccati initium, non quia quodlibet peccatum singulariter ex superbia oriatur: sed quia quodlibet genus peccati natum est ex superbia oriri.

AD SECUNDUM DICENDUM quod apostatare a Deo dicitur esse superbiae humanae initium, non quasi aliquod aliud peccatum a superbia existens, sed quia est prima superbiae pars. Dictum est enim quod. superbia principaliter respicit subiectionem divinam, quam contemnit: ex consequenti autem contemnit subiici creaturae propter Deum.

AD TERTIUM DICENDUM quod non oportet esse eundem ordinem virtutum et vitiorum. Nam vitium est corruptivum virtutis. Id autem quod est primum in generatione, est postremum in corruptione. Et ideo, sicut fides est prima virtutum, ita infidelitas est ultimum peccatorum, ad quam homo quandoque per alia peccata perducitur. Unde super illud Psalmi: Exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea, dicit. Glossa quod coacervatione vitiorum subrepit diffidentia. Et Apostolus dicit, I ad Tim. 1, quod quidam, repellentes conscientiam bonam, circa fidem naufragaverunt.

AD QUARTUM DICENDUM quod. superbia. dicitur esse gravissimum peccatum ex eo quod. per se competit peccato, ex quo attenditur gravitas in peccato. Et ideo superbia causat gravitatem aliorum peccatorum. Contingit ergo ante. superbiam esse. aliqua peccata leviora, quae scilicet ex ignorantia vel infirmitate committuntur. Sed inter gravia peccata primum est superbia: sicut causa per quam alia peccata aggravantur.. Et quia id quod. est primum in. causando ^, est etiam ultimum in recedendo; ideo super illud Psalmi, Emundabor a delicto maximo, dicit Glossa: Hoc est, a delicto superbiae, quod est ultimum redeunlibus ad Deum, et primum recedentibus.

AD QUINTUM DICENDUM quod. Philosophus ponit superbiam circa fictionem fortitudinis, non quia solum in hoc consistat: sed quia per "hoc homo maxime reputat se posse excellentiam apud homines consequi, si audax vel fortis videatur.

ARTICULUS OCTAVUS UTRUM SUPERBIA DEBEAT PONI VITIUM CAPITALE

AD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod superbia debeat poni vitium capitale. Isidorus enim, et etiam Cassianus, enumerant superbiam inter vitia capitalia.

2. PRAETEREA, superbia videtur esse idem inani gloriae: quia utraque excellentiam quaerit. Sed inanis gloria ponitur vitium capitale. Ergo etiam superbia debet poni vitium capitale.

3. PRAETEREA, Augustinus dicit, in libro de Virginit., quod superbia invidiam parit: nec unquam est sine tali. comite. Sed invidia ponitur vitium capitale, ut supra habitum est. Ergo multo magis superbia.

SED CONTRA EsT quod Gregorius, XXXI Moral., non enumerat superbiam inter vitia capitalia.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut ex supra dictis patet, superbia dupliciter considerari potest: uno modo, secundum se, prout scilicet est quoddam speciale peccatum; alio modo, secundum quod habet quandam universalem influentiam in omnia peccata. Vitia autem capitalia ponuntur esse quaedam specialia peccata, ex quibus multa genera peccatorum oriuntur. Et ideo quidam, considerantes superbiam secundum quod est quoddam speciale peccatum, connumeraverunt eam aliis vitiis capitalibus. Gregorius vero, considerans universalem eius influentiam quam habet in omnia vitia, ut dictum est, non connumeravit eam aliis capitalibus vitiis, sed posuit eam reginam omnium vitiorum et matrem. Unde Gregorius dicit, in XXXI Moral.: Ipsa vitiorum regina superbia, cum devictum plene cor ceperit, mox illud septem principalibus vitiis, quasi quibusdam suis ducibus, devastandum tradit, ex quibus vitiorum multitudines oriuntur.

Et per hoc patet responsio ad primum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod superbia non est idem inani gloriae, sed causa eius. Nam superbia inordinate excellentiam appetit: sed inanis gloria appetit excellentiae manifestationem.

Ab TERTIUM DICENDUM quod ex hoc quod invidia, quae est vitium capitale, oritur ex superbia, non sequitur quod superbia sit vitium capitale: sed quod sit aliquid principalius capitalibus vitiis.