Abel

¶ Utrum in quolibet statu hominum fuerunt aliqua sacramenta instituta. Et arguitur quod sic: quia tempore nature integre fuit institutum sacramentum matrimonii vt patet Gen. ii dicente domino: Cresci te et multiplicamini. et Matth. xix. Quos deus conuinxit homo non separet ergo etc. Preterea videtur quod tempore legis nature lapse debuerunt institui sacramenta: quia sapientis medici est medicinam vsque ad indigentiam differre: sed cum tunc fuit peccati morbus debuit tunc institui medicina: secundum quod dicit Saluator Matth. ix. Non est opus valentibus medicus sed male habentibus: ergo tunc debuerunt institui.

¶ Arguitur preterea sic. Nunquam debuerunt institui sacramenta. Quia secundum Hugo de sancto victore Sacramenta sunt instituta vt medicine peccati: sed cum sanatio peccati possit per gratiam et virtutes bene fieri. ergo non sunt necessaria sacramenta. antecedens patet: quia gratia a scientis dicitur vita et sanitas et decor anime et Philosophus. ii Eth. comparat virtutem sanitati corporali: ergo sacramenta non sunt necessaria. In oppositum huius dicit Aug. li. contra Fau. quod in nullum nomen religionis possunt homines coadunari nisi aliquorum sacramentorum visibilium consortio colligentur. Ad intelligentiam huius quaestionis notandum quod duplex status hominis distinguitur in hac vita. Primus est status innocentie siue nature integre: quo deus creauit primos parentes innocentes: et durauit a creatione vsque ad eius lapsum in peccatum: et iste status fuit breuis. quia secundum Guil. in. ii. di. xvii. q. ii de mane quasi inter quarta et quintam horas post noctem mediam quia tempore equinoctii illa quasi hora incipit dies: Adam vero fuit conditus circa tempus equinoctii: et eadem die post meridiem eiectus de paradiso. et in isto statu non erant necessaria sacramenta vt probat argumentum Sed et matrimonium non fuit institutum in remedium sicut modo sed in officium tantum. Secundus status est nature lapse siue corrupte qui incepit a peccato primi parentis et durat vsque ad finem modi. Dicitur etiam status nature corrupte. eo quod natura in adam propter peccatum fuit corrupta et spoliata multis bonis et vulnerata. quia deuenit in multos defectus qui sunt transfusi in omne genus humanum. Quod insinuat saluator Lu. x. in parabola de homine descendente ab hierusalum in hierico et incidente in latriones. qui despoliarunt eum et plagis impositis abierunt semiuiuo relicto. cuius sanationis samaritanus curam egit. oleum et vinum infunden. sicut insinuat Magister in exordio quarti libro di. Samaritarus enim vulnerato appropians curationi eius sacramentorum alligamenta adhibuit. quia contra originalis peccati et actualis vulnera sacramentorum remedia deus instituit et vbi per vulnera intelligimus generalem humane nature lesionem. per samaritanum christum deum per incarnationem nobis propinquum per remedia: sacramenta.

¶ Notandum quoqe est quod in statu nature siue lapse tria tempora distinguuntur.

¶ Primum tempus legis nature quod durauit vsque ad moyse. Secundum tempus legis scripte quod durauit vsque ad christum. Tertium vero tempus legis gratiae: quod durauit vsque ad finem mundi. et secundum praedicta magister accipit sacramenta in littera tripliciter. Primo pro ipsa re sacra. qua scilicet fit hominis sacratio. et isto modo sacramentum est sacrum secretum id est sacrum sercans. Hoc modo dicimus sacrmentum trinitatis. sacramentum deitatis. sacrmentum incarnationis. Secundo modo magister sacrumentum accipit generaliter prout conuenit omnium temporum praedictorum sacramento: et sicut est sacre rei signum id est est res sensibilis ex istitutione dei significans rem sacram: sicut oblatio: sacrificium: decimatio etc. Tertio modo sacramentum accipitur proprie prout solum conuenit sacramentis noue le. et forte conueniebat circumcisioni. et istud magister sic diffinit di. Sacramentum enim proprie dicitur quod ita signum est gratiae dei et inuisibilis gratiae forma vt ipsius imaginem gerat et causa existat de qua postea dicetur.

¶ Ad istud autem argumentum quod gratia et virtutes sanant animam dicendum: quod verum est formaliter. effectiue vero vel occasionaliter sanant ipsa sacramenta sicut corpus sanitas. sanat tantum effectiue medicine. De sacramento tamen nunc in speciali vel tempore legis nature quaeruntur plura.

¶ Utrum sacramenta debuerunt institui a deo: Respondet. s. Bonauen. in. iiii. di. i. q. i. quod sacramentorum isti¬ tutio deum decuit et nobis expediens fuit. Decuit quippe dei misercordiam et iusticiam et sapientiam. in quibus consideratur omnis via domini. Decuit misericordiam. quia homo gratiam male seruabat propter voluntatis vtibilitatem. Ideo deus isti tuit sacramenta ad quae homo recurrens gratiam recuperaret. Decuit etiam iusticiam. quia cum sit iustus et exigat aliquam humiliationem per quam homo se ad gratiam diponeret et sacramenta suscipiendo quasi ex pacto gratiam inueniret. Decebat denique sapientiam: summe enim sapientie est in his inuenire remedium quae fuerit occasio lapsus. vt sicut homo per lignum cecidit. ita per lignum remedium salutis inueniret. Expediens fuit a parte egroti quia erat cecus quo ad rationalem. Ideo data sunt ei sacramenta quo ad eruditionem. erat clatus quo ad irascibilem. ideo data sunt ei sacramenta visibilia et corporalia ad sui humiliationem. Erat fastiditus quo ad concupiscibilem vt non saperent ei spiritualia. ideo data sunt sacramenta ad exercitationem. ne in vnius solius praeceptione vel spiritualium tamen contemplatione sibi posset fastidium generari et tedium. et hec tangit etiam magister in littera.

¶ Utrum diuersis temporibus diueruersa debuerunt institui sacramenta. Et videtur quod non quia respectu vnius morbi vna debet esse medicina sed in diuersis temporibus idem fuit morbus anime scilicet peccatum originale et actuale. ergo idem sacramentum debuit institui diuersis temporibus. In contrarium tamen est varius hominum status. Respondetur secundum omnes doct. Quod in diuersis temporibus diuersa instituta sunt sacramenta meito. quia in omni statu post hominis lapsum requirebatur fides de reparatore venturo in mundum. per quem esset medicina morbi. secundum quod dicitur Act. in. iiii. Non est in aliquo alio salus neque enim est aliud nomen sub celo datum hominibus. in quo oporteat nos saluos fieri. et sic fides de reparatore eadem est antiquorum et modernorum. Sicut ergo tempore legis non omnes iusti credebant reparatorem futurum. sic institui debuerunt sacramenta quibus protestarentur et significarent ipsum venturum passurum et resurrecturum. Unde secundum Hugo de sancto victor huiusmodi sacramenta tempore legis nature fuerunt in triplici genere scilicet Decime. oblationes. et sacrificia. Et dico notanter in genere quia in sacrificiis et oblationibus non aliquod spirituale determinate institutum scilicet suffecit facere secundum offerentis possibilitatem vt patet de sacrificiis Abel et Cain Gen. iiii. qui obtulerunt fruges et animalia Similiter patet de oblatione Noe qui obtulit alia animalia et de oblatione Melchisedech qui obtulit panem et vinum. Gen. xv. In tempore legis scripte quia creuit fides mediatoris saltem quo ad articulorum multiplicationem. ideo oportuit multiplicari sacramenta et determinari ea quantum ad circumstantias in speciali. Tempus autem legis gratiae instituta sunt a Christo alia pauciora vtiliora atque digniora. ergo concedendum est quod diuersis temporibus diuersa debuerit institui sacramenta

¶ Ad argumentum autem dicendum quod eodem morbo homines vario modo infirmantur. ideo et medicina debet variari.

¶ Notandum quoque secundum. supra. Tho. quod licet post lapsum pro omni statu fuerunt sacramenta hominibus necessaria tamen hoc non debet intelligi de necessitate absoluta. scilicet quod sic sit necessarium. sicut necessarium est deum esse. cum ex sola diuina bonitate et liberalitate sacramenta sint instituta. Sed intelligendum quod sunt necessaria id est vtilia ad sanationem anime a peccato. Non tamen sic intelligo quod deus sine eis non posset sanare a peccatis. vt enim dicit Magister in littera. Deus enim virtutem suam non alligauit sacramentis. Sicut enim dicimus quod equus est necessarius ad ambulandum. non quod homo sine equo non posset ambulare. sed quia in equo facilius vadit. sic in proposito per sacramenta dirigitur homo ad peccati remissionem.

¶ Utrum significatio sit de necessitate sacramenti. Arguitur quod non quia si signum est de integritate sacramenti ergo quod non significat non est sacramentum. et quod non significat hinc ei cui non significat non est sacramentum. Sed sacramentum baptismi nihil significat paruulo. ergo paruulo non est sacramentum. ergo cum paruulus recipit baptismum non recipit sacramentum. sed hoc est absurdum. ergo signum non est de integritate sacramenti Item si signum est sacramentum aut ergo demonstratiuum autem prenosticum autm rememoratiuum. non potest esse nisi demonstratiuum. quoniam efficit quod figurat. vel saltem si non efficit cum signum et signatum sint relatiua sunt simul natura. ergo si signum est praesens et signatum dum demonstratiuum non est vt videtur. quia si hoc cum demonstret inesse gratiam et non insit. tunc videtur esse falsum signum ergo et falsum sacramentum. Contra quod signum sit de necessitate sacramenti probatur per notificationem quam Magister ponit in littera di. Sacramentum est sacre rei signum. Item Hugo de sacramentis ait. Sacrmentum est materiale elementum ex similitudine repraestentans ex institutione significans. ergo si sacramentum esse suum habet ex institutione et est institutum ad significandum ergo signare est ei essentiale

¶ Respondetur secundum san. Bonauen. in. iiii. di i. ar. i. q. ii. Quod sacramentalis medicina de sui integritate habet significationem. ratio cuius est. quia homo lapsus est non tantum in pronitatem concupiscentie sed etiam in cecitatem ignorantie. Ideo in vtroque curetur per sacramentum non tantum debet habere sacramentum quid gratuitum sed etiam mysticum ergo figuratiuum. Rursus quia est de se sufficiens medicina fert secum suum praeparatorium Unde sicut medicina corporalis non prodest nisi praeparetur suscipiens. sic necesse est fieri spiritualiter. Et quoniam fides disponit hominem vt ei sint salutifera sacramenta et motus fidei excitatur per exhibitionem signi vt requirit signatum et per hoc homo disponitur ad curationem. ideo tanquam medicina habet significationem de sui integritate. et ita essentialiter loquendo sacramentum est signum. Ideo dicit Hugo de sancto victore primi temporis sacramenta fuerunt sicut vmbra. medii temporis sicut imago sine figura. postremi vero temporis scilicet gratiae sicut corpus quod in se veritatem continet et gratiam qua significatione representat. et principaliter promittunt et conferunt. Nam semper erat necessarium credere quod deus erat creator redemptor et remunerator. secundum quod dicit apostolus Heb. xi. Accedentem ad deum necesse est credere quia est et quod remunerator est. ergo fides illuminabat et dictamen nature consonabat vt homo deo seruiret et sua ab ipso recognosceret. et hoc quod credebat etiam signo visibili demonstraret. Ideo signa fuerunt tempore legis nature in quibus deus honorabatur. vt in oblatione sicut creatura. Similiter in sacrificio honorabatur vt redemptor in decimatione vt perfectus remunerator. Denarius enim numerus perfectissimus est. et ista professio in huiusmodi signis maxime necessaria erat imperfectis perfectis enim deus reuelauit sacramenta fidei. imperfectis celauit. vnde minores adherebant fidei maiorum et credebant implicite. et sicut implicite credebant. sic signa data sunt eis a maioribus in quibus fidem proficerentur implicite. non enim instituta sunt illa sacramenta per modum praecepti scilicet per modum consilii. quia fides dictabat et natura consonabat et inspiratio auctoritatem dabat tempore legis nature. ex magnitudine enim fidei

¶ Abel processit secundum Lyram et de melioribus primitias deo obtulit. ideo dicitur Heb. xi. testimonium perhibente muneribus eius deo quia ignis descendit de celo super hostiam eius in signum acceptationis diuine vnde dicitur Gen. iiii

¶ Respexit dominus ad Abel et ad munera eius. translatio Hiero. sic habet. Inflammauit dominus super Abel et munera eius. Et vt dicitur Heb. xi. per illam defunctus adhuc loquitur scilicet significando Christum. qui melius sanctificabat sabbatum miracula in eo ad gloriam dei pertinetia faciendo quam iudei ociando. ideo a fratribus suis iudeis fuit occisus sicut Abel a Cain. Similiter Melchisedech praefigurauit sacerdotium christi in oblatione panis et vini: secundum quod dicit psalmus de eo. Tu es sacerdos in eternum secundum ordine etc. et tales sercationes fuerunt tanquam vmbre vt praedictum est. Sacramenta vero legis scripte significabant sicut patet de agno pascali Exod. xii. Agnus enim est animal mansuctum ratione cuius significat christum. de quo Esa. liii. Sicut ouis ad occisionem ducetur: et quasi agnus coram condente se obmutescet. Deinde agnus talis offerebatur qui fuit sine macula: per hoc aperte significans christum. de quo. i. Pet. ii. Qui peccatum non fecit nec inuentus est dolus in ore eius. Iterum agnus ille non proseipso sed pro alienis peccatis offerebatur: sic christus oblatus est pro nostris peccatis. Tandem per immolationem agni pascalis filii israel liberati sunt a seruitute egiptiaca: sic per christi mortem liberati sumus a seruitute diabolica. Item sicut agnus de medio gregis ligabatur et vinctus ducebatur et in ostio sic occidebatur quod vna pars erat intra domum altera foris: sic christus de medio discipulorum ligatus et ductus in hierusalum: et ita immolatus quod vna pars passionis eius fuit in ciuitate: puta flagellatio: coronatio. Altera vero extra ciuitatem vbi crucifixus est etc. Et quia sacramenta legis scripte fuerunt sicut figura sacramentorum legis gratiae: ideo per multa sacrificia et cerimonialia significabat pauca sacramenta noue legis sicut imperfecta multa vnum perfectum. Exemplum: sicut denarii numerati seu monete multe significant vnum aureum: sic tali modo sacramenta multa legis veteris significant sacramenta noue legis. Nam circumcisio significabat baptismum: esus agni sacramentum altaris: purificatio ve. legis: penitentiam. consecrationes pontificum et sacerdotum ordines sacros. lamine auree pendentes confirma¬ tionem. Sanguis arietis extremam vnctionem. Et quia in lege scripta secundus. Thomam proponcbantur signa sine rebus. in lege gratiae proponuntur signa cum rebus. quia sub specibus panis et vini continetur verum corpus et sarguis christi. in patria vero proponentur res sine signis. io quodlibet sacramentum noue legis tria signat. Mortem christi et sic est signum rememoratiuum effectiuum facti des. gratiam et sic est signum demostratiuum. Eternam gloriam et sic est signum praenosticum. Causa igitur efficiens sacramentorum legis gratiae est diuina institutio. Causa formalis est gratuita sanctificatio. Causa matialis est sensibilis representatio. Cam finalis est medicinalis curatio.

¶ Ad argumen tum autem primum scilicet quod sacramentum non significat paruulo: dicendum quod signum duplicem habent comperationem: et ad id quod significat: et ad illud cui significat: et prima est essentialis et hebent ipsam semper in actu. secundam autem habet in habitu Et a prima dicitur signum non a secunda: vnde circulus super tabernam semper est signum: etiam si nullus aspiciat: sic sacramentum semper signum est quamuis nullus cognoscat. Sed tamen adhuc non soluitur: quia quamuis sit signum non tamen significat huic. Ideo dicendum quod sicut paruulo sufficir fides aliena. ita sufficer quod significetur ipsi paruulo in alio vnde quamuis non significet ei in se: significat tantum licalio.

¶ Ad id quod quaeritur quo genere signi contietur. dicendum quod Aliqua sacramenta significauerit quod futurum erat vt legalia Aliqua quod praestitum vt sacramenta nostraquae significant passionem praeteri tam sicut dicit glo. super illud Ro. vi. Consepulti estis glosa. Quicquid gestum est in cruce christi in hiis non tantum dictis sed et gestis figuratur. loquens de sacramentis. sunt etiam signa demonstratina. quia significant quod donatur vnde habent triplicem significationem. propriam scilicet allegoricam et anagogicam. propria respectu praesentis. allegoricam respectu praeteriti. sed anagogicam respectu futuri. Quod ergo obiicitur quod signum et signatum simuls sunt natura. dicendum est quod verum est sub ratione signi. non autem oportet quod fimul sint sub ratione rei significate quoniam hec intentio signorum non ponit rem esse nisi apud animam. Similiter quod obiicitur quod si sunt demonstratina tunc sunt falsa. dicendum quod signum duplicem habet veritatem vt dicit Ans. vnam ab institutione. alia ab vsu. ab institutione quia imposita est adhoc significandum et hec veritas non potest permutari. Alia veritas est secundum vsum scilicet quando significat illud ad quod est instituta per vsum. et hanc veritatem amittit signum sacramentale. quantum ad primam semperest verum. similiter quantum ad secundam sen per est verum quantum est ex parte sui. sed impeditur so lum a parte suscipientis. ideo sacramentum non falsificatur. sed male recipiens falsus et fictus iudicatur etc.

¶ Queritur per quid remittebatur originale peccatum in lege nature

¶ Respondet Magister i littera. di. i. li. iiii. allegando Grego. quod sola fides pro puuls vel pro maioribus virtus sacrificii.

¶ Sed contra hoc Arguitur. Si paruulis sufficiebat sola fides tunc temporis et modo non sufficit nec tempore circumcisionis sufficiebat. ergo videtur quod tunc fides esset maioris virtutis quam post. quod videtur post fides fuisse deterioris conditionis. Sed praenon fuit detcrioris conditionis. ergo si post non sufficere nec prius. praeterea videtur quod si sola fides sufficiebat. videtur quod non possit paruulus mori sine remedio perenti bus existentibus fidelibus. sed modo potest. ergo sunt peioris conditionis in statu gratiae quam in statu nature.

¶ Confirmatur quod sola fides perentetum pro paruulis non sufficiebat praesertim iformis. quia nihil placet deu nisi fiat ex charitate. Sed professio fidei informis est sine charitate ergo deo non placebat nec propter illius meritum peruulo iustificatio infundebatur. Quia si aliquis possit mereri alitamen efficacius sibi. sed fide informi nullus sibi meretur iuxta illud. i. Corin. xiii. Si habuero omnem fidem ita montes transferam charitatem autem non habuero nihil sun Respondetur secundums. Bona. in iiii. di. i. ar. ii q. i. quod non ide fides remedium erat quia creditum erat. sed ipsa fidei operatio quae fit motu fidei vel actu exteriori erat dispositio curationis. et hc est in circumcisione et baptisma te: quia est ibi professio fiodi ipso facto: sed professio quam faci ebant perentes imputabatur paruulo ex diuina misercordia et quia professio fidi in habente originale tantum sufficienter disponit ad gratiam etiam si non fiat in charitate: cum non teneatur conteriex sola voluntate credendi ad gratiam se praeparat. et subdit idem ibidem. q. ii Quod professio fidei sufficiebat qualitercumque fieret sine signo: siue verbo: siue actu cordis dum tamen fieret a perentibus et haberetur respectus ad peruulum: perentes autem hoc dicuntur omnes qui curam gerebant de peruulo: aut si dicant perentes proprie: ratio est quare magis in fide ipsorum fieret: quia per ipsos paruulus contraxerat cul pam congruum erat vt eorum fid mereretur gratiam. Scotus vro dicit quod forte Gre. solam fidem intelligit non tantum pro habitu nec tantum pro actu interiori: sed etiam pro actu exteriori sensibili protestante fidem in verbo aliquo iuocandi deum et offerendi deo peruulum et sicpro peruulo sufficiebat fides id est soa fidei protestatio sine sacrifitio. vltra hoc autem pro ma ioribus requirebatur virtus sacrificii: non enim est contra rationem sacrfic ii quod sit sacramentum Quod quidem sacraficium deus potuit rue lasse patribus cum quibus frequentur loquebatur: licet criptura non referat cui et quando: quae ab Adam vsque ad Abraam satis suc cicte pertransit. Cui consonat illud Au. ad Fau. dicit nullum nomen religionis siue verum siue feuluntum coadunari posset homines quin aliquo signorum vel sacramentorum visibilium consortio vnirentur. Potuit etiam vt dicit Scotus origina le in adultis deleri per bonum motum intrinsecum fideti Ad argumentum autem illud quod obiicitur: quod videtur fides deteriorata dicit Bona. quod illud non sequitur simpliciter: sed quod vel deteriorata est: vel aliquid sit ei adiunctum quod necesse seruari oportem: sicut sunt instituta sacramenta sub praecepto. Ex emplum de obseuantia mandatorum in eo qui est libere vountatis. et in eo qui intrauit religionem. primo sufficit ad salute. secundo no. Ad secundm dicendum quod etiam tunc paruuli poterant mori sine remedio sicut et modo. Ad confirmationem vero dixerit aliqui quod fides perentum erat remedi um paruulo. non ratione actus credendi principaliter. sed ratione ipsius crediti. a quo inquantum creditum fluit virtus in omnia sacramenta. et quia creditum numquam est informe sed vniforme respectu fidei informis et formate. ideo per fidem quantumcumque informen dummodo esset vera dabatur remedium paruulo sicut modo quandoque deus propter fidem informem facut miracula secundum quod legitur de Alex. qui conclusit iudeos intra montes. et hoc dicit Apostolus. Si habuero omnem fidem vt patuit supra¬

¶ Utrum sacramenta et sacrificia ve. le. iustificabantur. Et Arguitur primo quod sic. quia dictu Leui. viii. Cumque sanctificasset eos Moyses. et Aarteo et filios de quorum ordinatione loquitur. Ex quo patet quod sacramenta ve. le. iustificabant. quia idem est sanctificare et iustificare. ergo etc. Item sacramenta dicuntur a sacrando sict ornatus ab ornando. et munimentum a muniendo. Sed in ve. le. erant sacramenta ergo sanctificabant. ideo dicit Hugo desupr. Uicto. quod ex quo egrotare cepit homo deus in sacramentis su is medicinam ponit. Item in lCanone misse oramus vt sacrificium ecclesie sic sit deo acceptum. sicut sacrificia antiquorum patrum Abel Abraam et Melchisedech. sed sacrificium confert gratiam. ergo etc. Item in circumcisione conferebatur gratia. quia mudabat ab originali culpa. circumcisio erat sacramentum ve. le. ergo sacramenta ve. le. conferebant gratiam In contrarium tamen dicitur Heb. x. Impossibile enim erat sanguine hircorum et taurorum auferri peccata. Respondet Lra super. x. c. Heb. Quod iustificatio proprie dicta de qua hic est quaestio est per gratiam gratum facientem quae aufert culpam et facut dignum vita eterna. talis autem iustificatione est a solo deo sicut a causa principali agente: secundum illud paeos Gatram et gloriam dabit dominus. et ideo si aliquid aliud ad instificationem operatur. hoc est tantum per modum instrumenti. instrumentum vero dei est vnum coniuctum et aliud separatum sicut in artificibus patet. Marus enim artificis est instruntum eius coniunctu inquantum membra sunt quedam anime organa siue instrumenta: securis autem vel dolabrum est eius instrumentum separatum. et patet ordo huius duplicis instrumenti. quia instrumentum separatum non applicatur ad opus nisi per realem motionem instrumenti coniuncti. humanitas autem christi se hebent ad deitatem sicut instrumentum coniunctum. propter quod Damascenus vocat ipsum organum diuinitatis. et ioeo operatur ad iustificationem per modum instrumenti coniunctisacramenta autem non possunt ad hoc cooperari: nisi per modum instrumenti separati: inquantum recipiunt virtutem a passio ne christi vbi eius humanitas diuinitati ad nostram iusti ficationem fuit applicata secundum quod dicitur Ioan. i. Ecceagnus dei ecce qui tollit peccata modi. quia per huius agniimmolationem fecit deus nostram iustificationem. Receptio autem huius virtutis non potest competere sacramentis ve. le. Cuius ratio est: quia talis receptio est per realem motionem instrumenti coniucti: nihil autem potest moueri realiter antequam sit in actu: Et ideo sacramenta ve. le. quae praecesserunt incarnationem et passionem christi non potuerit recipere ab ipso virtutem cooperandi instrumentaliter ad iustificationem: sed sacramenta no. le. quae sequuntur ipsam talem virtutem recipiunt: et ideo sunt instrumeta iustificationis humane. Considerandum tamen quod licet numquam possit aliquid mouere per modum efficientis: et per realem motionem antequam sit in actu: potest tamen mouere per modum finis et per apprchensionem: sicut sanitas apprchensa causat suiipsius desiderium antequam sit in effectu: et hoc modo passio christi siue meritum incarnationis iustificauit patres ve. le. inquantum erat ab eis credita et desiderata: quia per fidem mediatoris saluati sunt: sacramenta autem ve. le. erant quedam protestationes fidei ipsorum: et ide significabant tantum fidem per quam homines saluabuntur: sed non continebant aliquam vtutem iustificantem sicut contincbant sacramenta no. le. nisi accipiatur iustificatio large prout importat amotionem exteriorum impedimentorum quae contrahebantur in ve. le. scilicet ex contactu mortui vel animalis immodi per quod reddebatur homo ineptus ad intrandum locum cultus diuini. Sic sacramenta ve. le. iustificabant: quae tles immodicias amouebant: propter quod Apostolus vocat cerimonias legis iusticiam carnis: et sicut dictum est de sacramentis ve. le. ita intelligendum est de oblationibus et sacrificiis illius temporis propte quod sancti dicunt quod sacrificia erant acceptadeo ex fide et deuotione offerentium tantummodo et non ex se ipsis id est ex parte operis operantis: et non ex parte operis operati Sacrificia autem no. le. sunt ex seipsis deo accepta id est tam ex parte operis operati quam operantis. Et. supra. Bona. in prologo super li. iiii. Erat quippe in lege figure et vnctiones: sed non erant sanatince. quia morbus erat letalis: et vnctio erat superficialis. vnde Apostolus dicit Heb. ix. Quod non poterant medicanta legalia iuxta conscientiam perfectum facere seuientem solummo in cibis et potibus et variis baptismati bus et iustificationibus carnis. Quia ergo vngebant carnem et vulnus letale erat in mente: ideo non poterant cura re: vnde Heb. ix. Impossibile est sanguine taurorum et hircorum auferri peccata: Ideo Esa. c. i. dici. Uulnus et liuor plaga tumens non est circumligata: nec curata medicamine: neque fota oleo. Et ideo praemittit Oem caput languidum: Ad hoc ergo quod aliquis faceret vnguonta sanitatis: necesse erat quod afferret vnctionem spiritualem quae tria genera peccatorum puta originale per vulnus designatum. per liuore veniale: per plagam tumentem mortale cura ret. Christus autem venit cum tli vnctione de quo Esaie lxi. Spiritus domini super me eo quod vnxerit me ad annunciandum mansuetis misit me

¶ Ad arguntum primum dicondum quod ista sanctificatio non erat nisi quaedam exterior applicatio ad diuinum cultum quae non conferebat gratiam: licet fides ipsorum applicatorum conferret.

¶ Ad secundum dicendum quod ab intenpraetatione ad interpretatam non valet consequentia: sicut ille est ledens pedem ergo est lapis: quia etia lignum vel ferrum potest pedem ledere.

¶ Ad tertium dicendum quod ibi non comperamus sacrificium altaris ad sacrificia ve. le. cum incomparabiliter sit dignius et plus deo placens: et fit ibi comparatio ad operaoperantia: quia fit comparatio fidei et deuotionis sacerdotis offerentis ad fidem et deuotionem sanctorum patrum: qui propter fideet deuotionem placueruit: sicut dicitur Gen. iiii. Respexit dominsi ad Abel etc.

¶ Ad vltimum dicendum: quod in circumcisione conferebatur gratia: non per ipsam circumcisionem scilicet peripsam fidem cuius erat signum secundum quod dicitur Ro.iiii. Quod Abraam accepit signum circumcisionis iusticie fidei. Sacramenta autem no. le. conferunt gratiam ex re operata ergo ipsa iustificam ter

¶ Queritur que sit dra noue et ve. § le. sacramentorum. Respondetur quod Magister i littera hanc dicatram assignat. quod sacramenta ve. le. promittebant gratiam et non dabant: hec at no. le. dant. Contra hoc arguitur: decuit vt semper medicina curreret cum morbo: quia omni lege aliqui sunt saluatiSed sacramentum si est medicina nisi curreret per gratiam. ergo in omnitempore sacramenta contulerunt gratiam

¶ In contrarium dicit glo. super illud Ro. iii. Ex operibus legi non iustificabitur omnis caro Opera legis dicuntur: quae cum lege instituta et terminata sunt quae nunquam iustificare poterant: etiam si in fide et carita¬ tefierent. Similiter Esa. i. Sanguinem hircorum nolui glo. praeterito vtens ostendit se numnquam sacrificia iudeorum amasse. Et Ezech. xx. Dedi eis praecepta non bona: et verba quibus non viuent. Respondendum quod circa hanc quaestionem aliter sensit Hugo et aliter magister qui secutus est pictauien. Magister enim dicit quod sacramenta ve. le. non solum non iustificant immo si etiam in fide et charitate fierent. et sic nec per se nec per accidens. sed hoc non tenetur Mag. quia hec positio non videtur Hugoni rationabilis. quia tunc sacrificia facta a viris sanctis non placuissent deo. nec sacrificium abelnec abraam nec salomonis. quod manifeste falsum est. et etiam ratio dictat. quia dicit Bend. quod sacramenta ve. le. suo tempor custodita et seruata secundum congruum eorum vsum vitam conferebant eternam: sed nihil confert vitam eternam nisi sit eiusdem vite eterne meritorium. nam omnis actus virtutis forma tus charitate est meritorius vite eterne. Sed vsus sacramentorum ve. le. fuit actus virtutis latrie: quia pertinebat ad cultum deci. ergo fuit meritorius vite eterne ex parte operis operantis. Et sic patet ad praedictas auctoritaes: quod per se loquendo non iustificabant. Sed per accstens bene inquantum cum charitate fiebant. Et hec nuc sufficiant de sacramentis ve. leDe sacramentis noue legis queritur

¶ Utrum sacramenta noue legis sint gratiae contentiua: Arguitur quod sic: quia dicit Hugo aperte quod se ptem concurrunt ad sanandum hominem scilicet deus medicus: homo egrotus: gratia: antidotum: et vas sacramentum. et vltimo dicit quod vas est sacramentum: quia continet gratiam sicut vas seruat medicinam. Idem in diffinitioe sacramenti dicit quod sacramentum ex significatione continet aliquam inuisibilem et spiritualem gratiam. ergo gratia est in sacramento sicut in continente. Similiter etx diffinitione Scoti in. iiii. di i. patet. quae talis est. Sacramentum est signum sensibile gratiam dei vel effectum dei gratuitum ex institutione diuina efficaciter signans ordinatum ad salutem hominis viatoris. ex quae insinuatur quod gratia contineatur in sacramentis. ergo etc.

¶ In contrarium videtur: quia si gratia priesset in sacramento: cum accidentia non mutent sbiectu numquam illa gratia transiret ad animam. ergo frustra ibi esset. sed hoc non est ponendum: ergo nec primum. Respondetur secundum Bona. in. iiii. di. i. ar. i. q. iii. Quod dicere quod gratia contineatur in sacramento sicut aquae in vase: vel medicina in pixide: est erroneum. sed dicuntur continere gramm: quia ipsam sercant: ita quod nisi sit defectus ex parte suscipientis in ipsis gratia infunditur et gratia erit in anima: et non in signis visibilibus. et pro tanto etiam dicuntur vasa gratiae. Pabsent etiam dici vas alia ratione: quia sic quod est in vase non est de ipso nec ex ipso: sed cum ipso hauritur. sic gratia non est a sacris nec de sacramentis: sed oritur a fon. te eterno: et ab illo per sacramenta hauritur in ipsam animam. Et sicut quis recurrit ad vas cum requirit liquorem: sic requirenti liquorem gratiae est recurrendum ad sacramenta. Ex quibus patet ad argumeta. quia sacramentum in signo continet aliquam iuisibilem gramm. In diffinitione vero Scoti tria tanguntur. Primo genus sacramenti: cum dicitur: signum sensibile. gram dei etc. multa enim signant quae non sunt sacramenta: sicut circulus ante tabernam sercat ibi vinum esse. non tamen nominatur sacramentum. Secundo tangitur causa effectiua sacramenti: cum dicitur: ex institutione diuina efficaciter sercatns. Cam enim effectiua sacramentorum deus est. Ditur efficaciter ad differentiam sacramentorum ve. le. in quibus ex natura sacramenti non conferebatur gratia dempta circumcisione. Dicitur autem quod sercat gratiam autem effectum dei gratuitum propter eucha¬ ristie sacramentum. illud enim proprie non signat gratiam: sed effe ctum gratuitum id est corpus christi verum autm mysticum. Tertio tangitur causa finalis sacramenti: cum dicit: ordinatum ad salutem hominis viatoris. ex quo patet quod in celo nula erunt sacramenta. Et hec Scoti diffinitio concordat illi quam Hugo de sancto Uicto. libro de sacramentis ponit di. Sacramentum est elementum corporale oculis quidem suppositum ex institutione representas: ex similitudie signans: ex sanctificatione inuisibilenm gratiam conferens.

¶ Utrum sacramenta noue legis habequnt efficaciam a passione christi: Arguitur quod non: quia dicitur ii. Phys. quod causa in actu et effectus simils sunt. Sed passio christi no est in actu. ergo nec aliquis effectus in actu per ipsam. Item autem ab illa taque praeuisa aut tamquam exhibita non tam quae puisa. quia tunc tanta haberent efficaciam sacramenta ve. le. sic no. le. quod est falsum. Nec vt exhibita: quia tunc baptismus et eucharistia non haberent efficaciam per eam: cum essent ante passionem instituta. Preterea si sacramenta habeant efficaciam a christi passione: aut ab illa tamquam causa principa li aut meritoria. non primo modo: quia gratia sacramentalis a solo deo creatur. nec secundo modo: quia secundum apostolum Ro. i. Si gratia esset ex meritis: iam non sset gratia. praeterea si ab aliqua passione: maxime hoc esset a vulnere laterali: quia indesacramenta manauerunt secundum Aug. iiii. de ci. dei. Sed hoc videtur falsum: quia corpus christi post mortem non erat causa meritoria alicuius gratiae. illud autem vulnus fuit sibi infixum ipso mortuo. quia dicitur Ioan. xix. Ad iesum aut cum venissent et vidissent iam mortuum.

¶ In contrarium tamen Au gu. de ci. dei. et Magister i littera dicit. Si vero quaeritur: cur non fuerunt hec sacramenta instituta mox post hominis lapsum: cum in eis sit iusticia et salus: Dicimus quod non ante aduentum domini qui gram attulit gratiae sacramenta fuisse danda: quae ex ipsius morte et passione virtutem sortita sunt. christus aut venire noluit antequam homo de lege naturali et scripta conuinceretur quod neutra iuuare posset. Hec Mag. in. iiii. di. ii. Respondetur quod sacramentum habere efficaciam secundum intentionem scoti est ipsum habere realiter effectum sercatum concomitantem. Hoc aute pot esse ab aliquo dupliciter. vel tamquam a causa principali vel a causa meritoria. primo modo sacramenta no. le. habent efficaciam a solo deo a quo creatur gratia: qua est actus signatus. nla enim creatura at tingit terminum creationis. vnde Aug. super Gen dicit quod angeli nullam omnino possunt creare creaturam: quia potentia infinita requiritur ad hoc quod de rihilo fiat aliquid. ex quo nihil et aliquid infinite quodammodo distant. Secundo vero modo habent efficaciam a passione christi. quod sic declaratur: quia homini fancto inimico dei per culpam disposuit deus non remittere illam nec dare aliquod adiutorium ad beatitudinem: nisi per aliquod sibi oblatum: sibi magis gratum quam illa offensa cset diplicens. nihil autem trinitati gratius potest inueniri quam sit tota humani generis offensa displicens: nisi sit obsequium persone magis dilecte quam tota illa communitas. Talem personam sic dilectam non potuit humanum genus ex se habere: cum totum esset immicum de vna massa perditionis: ideo disposuit trinitas personam sic dilectam dare generi humano: ac illam in clinare ad hec vt offerret trinitati obsequium pro toto illo genere humano. talis persona est christus: cui non ad mensura dedit deus spirintum gratiae. Qui se obtulit in crucepro salute humani generis per charitatem nimiam. a quae oblatione habent efficacia no. le. sacramenta vt a causa meritoria. ex qua patet dei magna misercordia homini inimico tanta remedia conferendo.

¶ Ad primum ergo argumentum dicendum quod escilicet christi passio non sit nunc in effectu: est tamen in acceptione diuina. multa enim bona conferimus non tamen propter bonum praesens in se: sed praesens in menoria si sit praeteritum: vel opinione si sit futurum

¶ Ad secundum dicendum quod sacramenta nole. habent efficaciam a christi passione exhibita non solum actu exteriori in cruce: sed actu interiori in primo instanti sue conceptionis. in quo secundum Sco. fuit hec benedicta passioperfecte volita ab ipso christo: quae voluntaria oblatioe plurimum fuit accepta deo: cum in actu voluntatis consistat principalior ratio meriti: non tamen habebant efficaciam tantam ante exhibitionem in actu exteriori sicut postea habueruit quia nondum erat praecium redemptionis humane solutum. Exemplum in nobis. maius bonum conferimus propter obsequium exhi bitum quam speratum. Hic et quod baptizatis ante christi passionem non patebat ianua regni celestis.

¶ Ad tertium dicendum quod intentio apostoli est quod gratia non habet causam meritoriam de condigno in illo cui confertur: tamen potest habere cauam meritoria de congruo in illo se disponente: et causam meritoriam de condigno in alio extrinseco gratuite sibi collato vt sit ei talis casa cuiusmodi est christus respectu totius huma ni generis. Ipsa autem filii dei incarnatio est opus mere gratiae. Forte tantum vt dicit Sco. beata virgo meruit eius accelerationem.

¶ Ad vltimum dico quod sacramenta dicuntur specialiter fluxisse ab illo vulnere christi propter quandam similitudinem ad sigrgt sensibilia: quae sunt in quibusdam sacramentis. Sanguis enim specialiter assimulatur speciei sub qua est sanguis in eucharistia. et aqua assimulatur materie baptismi. vnde extra de cele. mis. in quodam dicitur quod in ills duobus scilicet aqua et sanguine: duo maxima sacramena scilicet redemptionis et regnationis flucent.

¶ Utrum sacramenta none legis sint gratiae effectiua: Et videtur quod sic: quia ista assignatur differentia sacramentorum no. le. ad sacramenta ve. le. quod hec efficiunt illa solum figurant. sed illud quod efficit est causa efficiens. sacramenta no. le. sunt gratiae effectiua. Preterea mag. in littera in diffinitione sacramenti dicit quod sacramentum est quod similitudinem gerit et cam existit. sed non formalis neque finalis neque materialis ergo asufficienti diuisione est causa efficiens. Ite secundum Philosophum opposita nata sunt fieri circa idem. vnde nihil est susceprtibile culpe nisi sit susceptibile gratiae: et econuerso. Cum ergo caro quae est quid corporale possit adeo vitiar i vt est ficiat et generet culpa in anima quaesibi vnitur: sacramentum corporale possit sanctificari a deo quod transfundat gramm. Contrariu videtur: quia omnis causa efficiens est nobilior suo effectuet nullum corporale est nobilius aliquo spirituali. Cum ergo gratia sit spiritualis: sacramentum corporale. nullum sacramentum est causa efficies ipsius gratiae. praeterea ordo debet seruari in agentibus. ergo deus perminis nobile non debet influere in magis nobile. sed anima nobilior est sacramento. ergo deus non influit per sacrametem gratiam in animam. ergo causa a solodeo est efficiens. Si ergo sacramentum est gratiae caus. hoc solum est dispositiue et non effectiue: quia non vtr quod possit.

¶ Queritur ergo vtrum sacramentum sit causa

¶ disponens ad gratiam. quod sic vtur: quia si sacramenta no. le. essent solum causa sine qua non. tunc ergo in ratione causandi non differrent a sa cramentis le. ve. sed hoc est inconueniens. ergo etc. Item tam Hugo quam Magister in littera quam etiam alii dicunt quod deus peo sacrameta regeneraret animam. ego sacramentum est medium actionis diuine in animam: sed omne medium agendi: autm est deferens virtutem: aute dispones. Sed sacramentut no defert. ergo diponit. Ideo Aug. dic et habetur in. iii. di. iiii. Que est virtus aque vt corpus tangat et corabluat.

¶ Respondetrur mo quod apud theologos est certum et firmissimum quod sacramenta no. le. gratiam conferant. Sed de virtute qua mediante causetur non est inter doctores plena concordia. Sed sunt de hoc due famose opininiones: vna est beati Thome et multorum secum concordantium: Qui dicunt primo quod ex apeplicatione sacramenti no. le. in anima digne suscipientis sequuntur duo effectus spirituales. primus est character vel est quidam ornatus anime quo ad sacramenta quae characterem non imprimunt Secundus effectus est ipsa iustificans et gratum faciens gratia

¶ Secundo dicunt quod deus sacramentono. le. ex eius applicatioe et vsu dat quandam virtutem spiritualem qua mediante Aipsum producis in anima hominis primum effectum scilicet characterem: vel anime ornatum qui character vel ornatus est dispositio ad cuius positionem deus in anima infundit gratiam: nisi ponatur obex.

¶ Tertio dicunt quod ipsa sacramenta respectu primi effectus scilicet characteris: vel ornatus sunt cause efficientes: eo quod illum effectum mediante virtute a deo eis inpraessa producunt causaliter et effectine. Respectu vero secundi scilicet iustificationis vel gratiae non sunt cause producentes: sed solum sunt cause disponentes: quia producunt effectine characterem vel ornatum qui est dispositio praeuia ad quam deus immediate produci gratiam eam creando et infundendo cum qua et iustificat hominem. Et sic deus est causa principalis re spectu amborumeffectuum et sacramentum et causa instruntalis: efficiens quidem respectu primi scilicet characteris vel ornatus et est solum causa disponens respectu secundi scilicet gratiae: quia illam non attingit productie: sed solum producit dispositionem qua posita in anima et non existente obice deus creat gratiam de qua re possunt boni plura exempla: ex quibus potest hec materia aliqua liter intelligi. primum exemplum quod materia sua virtute namli agit in enim brione producendo in eo complexionem conuenientem anime humane qua praedisposita deus creado infundit animam. Sic sacramentum no. le. per virtutem desuper sibi datam agit in animam producendo in ea characterem vel ornatum qui est sufficiens ad gratiae susceptionem in eo qui non ponit obicem qua dispositione posita deus solus creat gratiam infundendo. Secundum exemplum est quod dicit Damascenus in li. iii. Quod humanitas christi fuit velut organum seu instrumentum deitatis. Et ideo humana christi natura communicabat aliquid in operibus virtutis diuine sic quod aliquando tangendo sanabat le prosum: tunc sicut diuinitas sanauit principaliter: sic tactus christi corporalis cansabat salutem le prosi non vt signum solum sed vt instrumtum diuinita ti coniunctum comnicabat Sic in proposito viditur imaginandum quod cum applicatur alicui sacramentum: tc deus vt agens principale iustificat hominem et sacramentum concurrit: non vt signum solum sed vt instrumntum quod producis dispositionem necessariam ad gratiam suscipiendum et sic vt dei instrumntum pertingit ad effactum: ad quem perse non posset attingere: et ideo pro illo pro ducendo comunicatur sibi virtus quaedam supernaturalis. Tertium exemplum est ignis purgatorii: nam sicut vidrimus quod ibi est anima purgabilis habens maculam venialem. est gratia intra animam quia sine ipsa non fieret purgatio est. rursus virtus ignis: Sic in sacramento est anima habens debilitatem potentiorem. Est item in anima gratia virtutem operans. Est item virtus sacramenti exterior: et his concurrentibus roborantur et sanantur potentie: et gratia fit efficacior in sua operatione mediante virtute sacramenti. Sic ergo dicunt quod sacramentum est causa gratiae sine qua non.

¶ Quartum exemplum est. calor inquantum est instrumentum anime in corpore animalis: habet secundum Philosophum libro de anima: generare carnem quam secundum naturam non posset generare: quia propriam naturam in talibus non habet nisi dissoluere et corrupore. Sic in proposito sacramentum quod est aquae vel oleum vel alia materia corporalis vt instrumentum dei agit in animam nobilem dispositionem scilicet characterem vel alium ornatum anime: quorum neutrum posset ex se: sed potest mediante dei virtute sibi data. Dicitut itaque sanctus Tho. in. iiii. di i. quod virtus illa sacramenti est in ipso sacramento sicut in subiecto. Gatrta vero est in sacramento non vt in subiecto: nec vt in vase: sed est in subiecto prout effectus in sua causa. Et quia sacramentum est causa gratiae dispositiue instrumentaliter. ergo gratia est in sacramentis sicut in causa sua dispositiua. His visis facilis est secundum ipsos responsio ad obiecta. Ad illud enim quod quaeritur primo: vtrum sint casefficiens gratiae gratum facientis: dicunt quod non: quod obiiciunt de differentia horum sacramentorum et illorum. dicunt quod differentia attenditur ratione characterizationis et ornatus et efficacie gratiae. Similiter dicunt de eo quod dicit magister: quod sint causa efficiens. quod si intelligatur quantum ad gratiamgratum facientem: dicunt quod est causa sine qua no. vel potest dici quod sit cam disponens: et habet virtutem a christi passione. non sic autem erat in sacramentis ve. le.

¶ Ad illud autem quod obiiciude transfusione culpe mediunte carne dicunt: quod sicut gratia non est in aliquo corporali: sic nec culpa. Et causa huius est: quia gratia est effectus nobilior omnivirtute corporali: et fit ex nihilo: et hoc est solius dei. sed effectus culpe dicit ignobilitatem et defectum. ergo argumenta non valent quae fiut per similitudinem. Ad illud quod obiicitur vtrum sacramensint casa disponens: dicunt quod sic: sicut tactum fuit: quia disponunt ad efficaciam gratiae remittendo fomitem qui imgeiont cionte. ea edi qua onsinte ad hot a gaei. insit anime quamuis non disponat ad hoc quod sit. Alia opi nio est sancti Bonauen. in. iiii. di i. ar. ii. q. iiii. et etiam Scoti et aliorum magnorum magistrorum dicentium: quod in sced cramentis non sit causalitas neque virtus aliqua nec effectiua nec dispositiua ad gramm quaesit qualitas vel proprietas aliqua absoluta scilicet per quadam assistentiam. Sacramento et dicunt assistere diuinam virtutem quae est casa gratiae et fidem et deuotionem suscipientis: quae disponunt ad gratiam. Et adducunt simile: quoniam ad verbum helisei naaman se lauante astitit virtus diuina effectiua sanitatis et deuotio et obodientia naamam dispositiua: nula tamen causalitas fuit nec in verbo helisei nec in aqua iordanis. Si ergo dominus ita instituisset vt ad verbum helisei non solum ipse naaman: sed ceteri accedentes curarentur. et hoc ex quadam pactione: ita quod semper assisteret vis diuina a qua illa dico retur curare lepra et esse causa curationis et habere virtutem curandi. Sic in sacramentis dicunt quod ad prolationes verbi assistit virtus diuina aquis et infundit gratiam et regenerat dum homo subiicit se ei per fidei professionem et obedientiam. Dicunt ergo quod sacramenta dicuntur habere virtutem: et dicuntur causa et dicuntur efficere secundum commuem modum loquendi propter assistentiam diuine virtutis.

¶ Et si tu quaeras vtrum habeat virtutem aliquam creatam super increatam: Respondetur quod sic: sed exten¬ so nomine virtutis. Si enim virtus dicat aliquam qualitatem vel naturam siue essentiam aduenientem sacramento: sicut virtus proprie dicitur sic secundum eos non est dicendum quod habeat virtutem: sed quod extendatur nomen virtutis ad aliquam ordinationem: vt quando aliquid efficacem habet ordinationem ad aliquid dicitur habere virtutem respectu illius. Et ponunt hoc exemplum: Rex statuit vt qui habent tale signum: habeant centum libras. post istam institutionem signum illud non habet aliquam proprietatem absolutam: quam non haberet prius: ad aliquid tamen est ordinatum ad quod non erat prius. Et quia habet effica cem ordinationem: dicitur habere virtutem vt faciat aliquem habere centum libras. et dicitur illud signum valere centum libras: et tamen nihil plus habet de bonitate nunc quam prius. Si qugo quaras quid sit illa virtus et ille significationes in illo signo: dicunt: quod non est aliquid absolutum: sed ad aliquid ic etiam dicunt quod sacramenta sunt talia signa a deo instituta vt qui ea susceparit debito modo habeat tantum de gratia illa inquantum ordinatio efficax secundum istos virtus est sacramenti et ratione illius disponit hominem vt hebeat gram. Rursus dicunt quod ex tali pactione dominus astrinxit se quodammodo ad dandum gratiam suscipienti sacramentum. et dicitur habere virtutem ad efficiendum et etiam disponendum. Et sicut extenditur nomenvirtutis: ita etiam verbum efficiendi et disponendi: quia non estio tin nc nisit nsundo ei pictite cmutio. do. et sicut hec extenduntur: ita et nomen cause: quia non dicitur caum secundum quod est principium operandi: sed secundum quod est ratio ordinandi. Huic positioni pietas fidei non repugnat: et ratio consentit. Consentit naque ratio: quia valde difficile est intelligere qualiter illa virtus detur sicut qualitas absoluta difficilius quando detur. difficile est est intelligere cui detur: verbo scilicet an elemento: quae sunt duo nihil vnum facientia. difficile etiam est quamdiu duret. difficile est similiter ntelligere valde quomodo influat. difficile etiam cuius nature sit in seipsa: et multa talia. Et huic positioni ratio faciter concordat: pietas etiam fidei non repugnat. Cauendum est enim ne dum nimis damus corporalibus signis ad laudem sobtrahamus hominem curanti et a se suscipienti. hec autem opinio non nimis dat neque subtrahit aliquid honoris debiti. Sicut igitur litte regie anulo regis sigillate magne sunt dignitatis et valoris. et magna dicum tur et facere et posse: tamen in eis nulla virtus est absoluta et sola ordinatio per assistentiam virtutis regie. quod patet: quia mortuo rege non plus curatur de litteris suis quam de aliis et tamen nihil absolutum amiserunt. sic intelligendum in sacramentis. et sic loquuntur sanctorum auctoritaes secundum communem vsum. Et si tu quaeras super quid fundatur relatio. et quomodo aduenit sine donatione propietatis: Dicendum quod in institutionibus signorum super eo fundatur relatio. et hoc modo aduenit sine propetatis donatione. sicut quando numus fit arra et nihil datur de nouo ipsi numo. Concedimus ergo quod sacramenta no. legis sunt causa et efficiunt et disponunt extenso nomine. vt dictum est. et hoc securum est dicere. Ex quibus patet quod merito in hac di. iiii. q. iiii. praeponitur. sunc. Bona. sanc. Tho. et similiter in. iii. in dubiis litteralibus di. xl. vt patuit ibidem. vbi et dicit quod dominus episcopus parisiensis presente magne viro memorie alexandro de hals. in scholis fratrum minorum in hanc se determinauit partem. Ex his itaque patere vtcunque potest qualia remedia fuerunt tempore legis nature legis scripte. et nunc sunt tempore legis gratiae: et magis patebit in processu quando agetur de sacramentis singulis. et praesertim titulo Sacramentum