Poenitentia

Penitentia capitur multipliciter. Primo dicitur desperatiuus dolor: sicut de Iuda prodito re dicitur. Penitentia ductus retulit triginta argenteos. et de damnatis Sap. v. Paenitentiam agentes et prae angustia spiritus gementes. Secundo penitentia dicitur dolor interior. et sic secundum Ambro. et Aug. Penitentia est priterita mala plangere: et plangenda ite rum non committere. Et de ista dicit Rich. in. iiii. dis. xiiii. ar. i. q. i. quod dicitur tripliciter. Primo pro hahitu penitentie. Secundo pro actu penitendi. Tertio pro dolore consequente. Scotus vero dicit pr dicta dist. q. i. circa fir. quod de vi vocabuli penitere idem est quod penam tenere. Hec autem non tantum importat passionem pene vt inherenti: sed etiam actio nem volentis respectu pene. Unde penitentia actua lis est punitio voluntaria vel voluntas punitio nis. Et in hac est considerare quattuor.

¶ Primo velle peccatum punire seu vindicare. Selundo se peccasse nolle: siue peccatum detestari. Tertio punitionem iam inflictam velle libere acceptare. Quarto penam inflictam patienter ferre. In quolibet horum actuum saluatur proprietas vocabuli huius penitere. et in ipsis proprie consistit eius significatum Tertio penitentia capitur prout est sacramentum penitentie. et sic diffinitur ab eodem Scoto vbi supra. q. iiii. ar.

¶ Penitentia est absolutio hominis penitentis: facta certis verbis cum debita intentione prolatis a sacerdote iurisdicionem habente ex (institutione diuina signans efficaciter absolutie nem anime a peccato. vt patuit supra Absolutio Et aliquando capitur pro satisfactione que est triplePrima priuata que fit in occulto. Secunda publica que fit in facie ecclesie et publice. Tertia solenvrt inis que imponitur publice secundum modum. dist. li.t c. In capite. et differt ista a publica. Tum in modo: quia in publica non seruatur ille modus qui dicitur in dic.tc. In capite. qua ista potest imponi a simplici sacerdote: sed solennis ab episopo Tum quia illa publica iteratur: solemnis vero non. Tum quia secundum Panor. extra de pe. et re. c. quesitum. debet imponi pro graui et scandalizanti totam vrbem et publico excessu. Penitentia vero publica si non scandalizat et sit publicum peccatum Si autem sit graue sed occultum et etiam aliquibus notum: tunc nec soleninias nec publica peniten tia debet imponi. Et ideo reprobat consuctudinem illorum qui mulieribus pro extinctione puerorum quos penes se habebant in lecto imponunt publicam penitentiam cum sit sine scandalo.

¶ Utrum penitentia sit virtua: Arguitur quod non: quia nullum sacramentum est vitr tus. sed penitentia est vnum de septem sacramentis. ergo non est virtus

¶ Item secundum philosophum. ii Physics ram. irtus est dispositio perfecti ad optimum. speniten tia non est dispositio perfecti. ergonon est vitus. Ite m secundum philosophum. ii Ethic. Uirtus est circa bonum et difficile. sed penitentia est circa peccatum quod est malum. ergo non est virtus

¶ In contrarium dicit philosophus. ii Ethici. quod virtus est habitus bonus: et habentem perficie: et opus eius bonum reddit. sed talie est penitentia. Respondet Rich. in. iiii. dis. xiiii ar. i. q. i. quod poenitentia qua ttuor modis potest accipi. Uno mo do pro remedio contra mortale peccatum actualepersa cerdotes ministr ando. et sic est sacramentum non virtus. et sic procedit prinum argumentum. Alio modo po habitu humiliante lominem ad penitendum sub debitis circumstantiis. et sic est virtus: vt ostendit phloph in praeallegatis in contrarium. Tertio modo accipitur pro penitendi actu. et sic non est virtus: sed actus vituitis. Quarto modo pro dolore sensibili pro peccatoconmisso: qui si praecedat actum penitendi ipsum promouet seu intendit. Si autem sequatur tanque causatio ex illo intensionem eius seu perfectionem ontedit. et sit non est virtus sed passio.

¶ Ad primum argumentum patuit responsso.

¶ Ad secundum dicendum quod penitentia est dispositibu perfecti perfectione sufficientie. Est enim respectu peccati praeteriti non praesentis nisin cus sideratione.

¶ Ad tertium dicendum quod viruo ciudicitur esse circa honum et difficile hoc intellgent dum est de actu id est quod omnis virtutis actuose difficilis: et bonus: quamuis autem obiectum penitentites sit peccatum: tamen peccati detestatio bona est quod eet penitentie actus.

¶ Sed d. Penitentia quo et prna si est voluntaria. et quomodo virtus si est inuiollss taria: Respondetur secundum Scotum vbi supra quod voluntarilssi dicitur tripliciter. Uno modo illud quod patitertr sustinetur. Secundo illud quod gratanter acceptatur secundum hoo disos modos: scilicet peccator dum patitur penam et non mirml rat contra deum agit praesentiam: quamuis in infimo graduSecundo cum non solum non murmurat sed gratuntetr aliceptat agit praensentiam in altiori gradum. eftio dicter voluntarium illud quod est effectus voluntatis inltu tus autm non intentus dum quis detestatur se peccatus sed cisse: sed penam non cogitat. Primus habet alaossui cionis parum volans: tamen volat: et sufficit. Scunohsus. bet alas fasiani pulcras: que tamen non est sangus se¬ volando. Tertius habet alas aquile alte volantis et diu.

¶ Sed an poenitentia sit virtus moralis

¶ Respondetur quod sic. Quod sic probatur. Tum primo: quia non est theo logica: quia non habet immediate deum pro obiecto. Tum secundo quia est iusticia. Unde super illud psalmus. Sacrificate sacrificium iusticie: dicitur. Quid enim iustius quam vt suis quisque peccatis potius quam alienis irascatur seque puniens per poenitentiam et satisfactionem deo offerat. tamen dicit sanctus Bonauen. in. iiii. dist. xiiii. ar. i. q. ii quod poenitentia non est virtus generalis sed specialis. quia non aspicit obiectum sub ratione propria

¶ Utrum poenitentia necessario requiratur. ad deletionem peccati mortalis post baptismum commisi: Arguitur quod non: quia cessante actu interiori et exteri ori cessat peccatum. ergo statim sine poenitentia deletur peccatum. An tecedens patet. quia peccatum non est nisi deordinatio in actu interiori vel exteriori.

¶ Item homo offensus potest remittere offensam absque hoc quod peniteat offendens. ergo multomagis deus qui est sume misricors. sed dimissa offensa dimittitur peccatum.

¶ Item illud per quod deletur peccatum mortale oportet esse magis bonum quam illud peccatum sit malum vel eque bonum. quia non recompensat malum nisi per bonum equale illi quod tollit. Sed poenitentia est minus bonum quam peccatum sit malum: quia poenitentia est bonum finitum. peccatum autem mortale malum infinitum: vt dicit Ans. li. Cur deus homo Tantum ait malum est peccatum quantus est iste qui offenditur. sed ille est deus qui est infinitus. ergo etc.

¶ In contrarium dicit saluator Luc. xiii. Nisi poaenitentiam habueritis omnes similiter pribitis. Respondendo ad questionem tria sunt videnda. Primum quid maneat in peccatore postquam transiuit actus peccati: et quo manente dicatur peccator: et quid in eo delendum per poenitentiam remaneret. Secundum quod illud remanens deletur per poenitentiam ad hoc requisitam Tertium quod non quelibet punitio delet peccatum: sed tameunonimalis.

¶ Quantum ad primum dicendum secundum Sco. quod duplelur est iusticia. Una habitualis que est habitus charitatis. Alia est actualis scilicet rectitudo actus et eius conformitas ad suam regulam. Et cum opposita eque multipliciter dicantur erit etiam duplex. in iusticia. Una habitualis scilicet priuatio charitatis in eo cui debet inesse. Alia actualis: scilicet privatio illius rectitudinis in actu cui debet inesse: et licet post actum peccati transeuntem maneat iniusticia habitualis quia manet in peccatore priuatio habitus charitatis. tamen ab illa sola carentia charitatis non dicitur quis peccator: alioquin qui commisisset vnum mortale esset eque peccator sicut qui mille. eo quod sic caret tota charitate habintuali quivnum commisit sicut qui mille: ex quo cum nullo mortalistet habitus charitatis. Iniusticia vero actualis non manet in peccatore cessante actu peccati. quia illa actualis iniusticia est in actu peccati: sicut et iusticia opposita est in actu. ideo cessante actu non remanet iniusticia actualis. et per consequens nemo ab eo dicitur peccator.

¶ Secundo notandum est: quod post actus peccatorum desinentes remanent in anima que dam dispositiones male ex actibus peccatorum generate. et tales non dicuntur peccata formaliter: nec quis ab ipsis denominatur: quia possunt stare in iustificato. quia habitus viciosus seu disposi tio ad illum manet ad huc in eo qui subito conuersus est: et tamen dicitur iustifica tus qui adhuc pronus est ad sequendum inclinatio nem malam habitus viciosi. sed contra illam pugnando meretur et adquirit sibi habitum bonum illi vicioso habitui contrarium: qui habitus in fluxum temporum irmatur ex frequentatis actibus. sicut vniuersaliter. omnis dispositio inclinans ad habitum ceslat cessam tibus actibus perficientibus habitum. Sed illud a quo dicitur peccator non desinit esse post cessationem actus pr quantumcumque tempus: licet actus similes non adiiciant. emper enim est peccator in infinitum postquam commisit peccatum v e ad praesentiam. His praemissis infertur quod cessante in homine actu peccati nihil reale et positiuum remanet in anima peccatoris a quo ipse formaliter dicatur peccator. Quid ergo poenitentia remouet dicit Magister in. iiii. di. xviii. c. vltim. quem sequitur sanctus Tho. i. iiii. di. xiiii. ar. i. q. i. in solutione principali secunde questiuncule: quod in anima que peccauit remanet quidam reatus qui est quedam obligatio et quedam relatio adepenam debita illi culpe. et est quedam relatio non fundata super actum culpe: sed super essentiam anime. praeuia tame culpa actuali.

¶ Sed contra hoc arguitur: quia ista obligatio non est respectus intrinsecus adueniens cum non oriatur ex natura extremorum nec ex trinsecus. quia iam causam aliude non habet nisi extrema. peccatum enim iam non est sed fuit: nec ad deum fugiatur. quia talis obligationis deus non potest esse causa vt illo dicatur: anima peccatrix

¶ Respondet Magister vbi si prae. Quemadmodum qui tangit morticinum post tactum remanet manus immunda dato quod tactus non maneat: sic et hic. Sed contra hoc vt prius. macula ista seu dissimilitudo aut elongatio non potest esse priuatio quam primum peccatum mortale totaliter aufert nec carentia rectitudinis in actu: quia illa non rema net exquo actus transit. Unde non est imaginandum in peccaore remanere post peccatum mortale aliquod reale relatiuum autem absolutum quo dicatur peccator. Sed remanet relatio rationis secundum quod diuina voluntas ordinat: et intellectus diuinus hunc praeuidet ordinem vt nisi hic soluat hanc penam penitentialem semper remaneat ordinatus ad penam. Unde Aug. super illud Psalmus Beati quorum remisse sunt etc. Uide re inquit dei est peccata ad penam imputare. auertere autem faciem a peccatis: hoc est ad penam ei non reseruare. ita dicit peccata ab eo tecta: non vt deus non videat sed nolit animaduertere id est punire. ergo peccata remanere ad reatum post actum transeuntem nihil aliud est nisi ipsum a dei voluntate ordinare ad penam condignam illi peccato. Quod dictum sic probatur. Nam cessante actu peccati tunc reatus non addit in nobis plusquam meritum addat. sed meritum supra actum no addit aliquid reale positiuum. ergo nec reatus addit aliquid in anima. Minor probatur: quia meritum est tantum ex voluntate diuina acceptante actum ad premium quod potest facere omni alio subtracto. Exemplum post actum offendentis principem nihil remanet in offendente nisi sola imputatio ad penam. Ita in proposito post actum quo offensus est deus nihil rema net in offendente nisi sola imputatio ad penam. Ex quo infertur quod post actum peccati macula: offensa et reatus solum est respectus rationis: sed vt disconueniens anime macula potest dici: sicut per oppositum pulcritudo anime meritum. Ut obligatio anime ad penam reatus. vt autem diuinam aspicit voluntatem offensa: non quia deus ducatur passione: sed quia vult vindicare. Hoc modo praedestinati dum peccant puniunt in seipsis vt diuina voluntas placetur. vt patet de Dauid et similibus aut aliquid agunt vnde contentetur deus: et si non sit pena formaliter est tamen equiualens sicut est feruor nimie charitatis. tamen regulariter per penam peccatum ordinatur Unde Boetius li. iiii. de consola. prosa. iiii. Et sunt verba philosophie. Feliciores inquit improbos supplicia luentes quam si eos nulla iusticie pena coerceat. Hoc modo melius est culpam esse cum pena quam culpam esse sine pena: quia pena quoddam bonum est quia secundum philosophum. ii Ethic. pene quedam medicine sunt Sed potest ne deus remittere culpam et non puilre eam: Dicendum quod sic: de potentia absoluta. Sed qua pena remittitur peccatum et qua non: Dicendum quod pena voluntaria et non inuoluntaria. sicut patet in damnatis. Ita enim videmus in offensis humanis quod pena vel displicentia voluntaria placat offensum. et sic ad deletionem peccati commissirequiritur pena seu punitio voluntaria: cuiusmodi est dolor de peccato commisso: qui dolor causatur a voluntate imperante intellectui vt consideret peccatum esse offensiuum summe maiestatis et bonitatis piuine super omnia diligende. Deinde voluntas quaed secundum August. imperat sibi et aliis detestationem peccati mediante consideratione intellectus ad quod sequitur dolor de peccato commisso. Ista autem pena designatur nomine penitentie. penitere enim est penam tenere secundum etymologiam. Posset tantum deus peccatum remittere sine omni actu illius cui remittit de potentia absoluta. vel sicut dictum est per aliquem motum feruentem dilectionis in deum: vtpote in actu feruoris ad martyrium statim suscipiendum vbi forte non esset cogitatio de aliquo peccato commisso: nec per consequens aliquod penitere formaliter: licet virtua liter in illo motu esset penitere. communiter tamen secundum regulas determinatas a diuina sapientia peccatum non deletur sine displicentia de ipso que est multum rationabilis. quia sicut peccatum auertit a fine et conuertit ad creaturam: ita rationabile est quod non deleatur nisi per modum dispositiuum auertentem a creatura vt circa illam fuit peccatum et conuertentem ad deum.

¶ Ad argumen ta autem omnia patet responsio sufficiens ex supraditis.

¶ Sed di. Quomodo intelligitur illud quod dicit Magister in litter: quod penitentia est secunda¬ tabula post naufragium: Respondetur secundum sanctum Bonauen. vbi supra quod mare est mundus iste secundum illud praltso hoc mare magnum etc. Nauis autem per quam homo tra nsit aquas huius maris ne mergatur est innocentia. vem tus est spiritus sancti gratia. naufragium vero fuit fractio et corruptio in Adam per peccatum inobedientie vbi sunci mersus est cum omnibus posteris ad mundi concupi scentias. Ab hoc naufragio liberatur homo per baptismum qui restituit innocentiam. et ideo baptismus dicitur prima tabula per quam quia potest venire ad portum salutis. Et quia plures in tempestate huius maris amittunt innocentiam baptismalem: qui baptismus non est iterabilis: ideo si volunt se iuuare ne demer gantur in profundum necesse est ad secundam tabulam id est penitentiam recurrere: que totiens praesto est quotiens homo indiget.

¶ Utrum penitentia concipiatur in nobis ex timore: Arguitur quod non: quia fortior est motus amoris quam motus timoris. timor enim oritur ex amore: ergo conceptio poenitentie magis attribui debet amo ri quam timori

¶ Item poenitentia ordinatur ad purificandum cor. sed corpurificatur fide: iuxta illud Act. xv. Fide purificans corda eorum ergo potius attribui debet conceptio poenitentie fidei quam timori.

¶ In contrarium dici tur Ecci. i. Timor domini expellu eccatum. Et Magister in littera dicit. Poenitentie virtus timore concipitur. Respondetur secundum Rich. vbi supra. di. xiiii. ar. iiii. q. ii Cui concordat sanctus Bonauen. quod poaenitentiam concipi dupliciter potest intelligi. Aut quod concipiatur secundum seipsam. et sic non est ve rum de illa que in nobis est per infusionem. Aut secundum suam dispositionem in nobis. et sic concipitur et ex fide: et ex spe et aliquo amore: et ex timore. Quia enim illa dispositio ex parte nostra est voluntaria. et vnius motus voluntatis possunt esse diuersa motiua: ideo non semper est vnus motus concipiendi illam dispasitomonem. quia tamen de moralibus iudicandum est secundum hoc qud accipitur vt in pluribus secundum philosophum. i. Ethic. et vt frequentius mouentur peccatores ad praesentiam per timorem quam per spem vel amorem: ideo magis dicitur poententia concipi extimore quam amorc vel spe.

¶ Ad primum argumentum dicendum: quod quamuis simpliciter amor bonisit fortior motus quam timor oppositi mali tamen existens in peccato non percipit sapore dulcedinis boni: ideo non sic mouetur ad detestationem mali seu peccati ex amore boni sicut ex timore mali. Et vt frequentius hoc videmus quod peccatores magis horrent penam gehenne quam desiderent vitam glorie.

¶ Ad scun dum dicendum quod fides corpurificat per modum ostendentis timenda et amanda. timor etiam inquantum ab ipso inchoatur motus voluntatis recedentis a peccato et tendentis in deum. poenitentia vero inquantum impetrat charitatem per quam formaliter purificatur cor. Et deo quamuis penitentia concipiatur ex fide. non propter hoc sequitur quin etiam concipiatur ex timore: et magis quam ex fide. quia est dispositio magis propinqua: quia ex fide non concipitur poententia nisi inquantum fides pndit timenda vel amanda.

¶ Sed d. An aliquando formetur actus penitendi non elicitus ab habitu poenitentie:

¶ Respondet Rich. vbi supra ar. vi. q. .cicet quod aliquando formatur actus penitendi non elicitus ab aliquo habitu poenitentie. Situt habitus poenitentie informatur per hoc quod voluntas que est immediatum eius subiectum charitate formatur: ita actus penitendi a voluntate elicitus non mediante aliquo poenitentie habitu. talis tamen actus non potest elici a voluntate sine aliquo supernaturali adiutorio. et sic non omnis actus meritorius est actus virtutis sed sufficit quod sit consonus virtuti

¶ Utrum per penitentiam possit remitti quodcumque peccatum: Arguitur quod non: quia omnis poenitentia aut en informis aut charitate formata scilicet per informenm cum non sit digo non potest peccatum remitti: nec per formatam: quia praesupponit remissionem peccati sicut introductio vnius fome praesupponit expulsionem alterius contrarie. ergo per nullam poenitentiam remittitur peccatum

¶ In contrarium dicitur Ezech. xvii. Si impius egerit praestentiam ab omnibus peccatis suis sequitur. omnium iniquitatum eius non recordabor. Respondet Rich. vbi supra. ar. vii. q. ii quod poenitentia potest accipi pro poenitentia informi et formata per gratiam. et vtroque mo poest accipi pro habitu vel actu interiori vel exteriori siue omnibus simls Dicendum quod per poenitentiam informem quocumque modo sumptam non potest peccatum remitti nisi dispositiue in quantum per ipsam disponitur homo ad suscipiendum gratiam dei per quam formaliter remittitur peccatum. specialius tamenet directius disponit ad peccati remissionem quam alia virtus informis.

¶ Ad argumentum dicndum quod et si penitentia informis non sit digna per se tamen ipsa de congruo meretur suam formationem. et per consequens peccatorum remils sionem quae duo christus meruit de condigno vnicuique penitenti fideliter facienti quod in se est. Similiter per poenitentiam tota pena peccato debita remitti potest propter intensionem actus interioris: hoc tamen non conuenit cuilibet contritioni. quia non semper cum remittitur offensa remit titur satisfactio.

¶ Utrum bona opera mortificata sequentem praenstentiam viuificentur: Arguitur quod non: quia Ezec xviii. dicitur. Si auerterit se iustus a iusticiasua: sequitur omnes iusticie eius quas fecerat non recordabuntur. Sed si per sequentem poenitentiam viuificarentur recordaretur ergo per sequentem poeitntiam etc.

¶ Item quod non est viuificari non potest. sed bona opera mortificata non sunt quia praeterierunt. ergo per poenitentiam sequentem viuificari non pssunt.

¶ In contrarium dicit glo. super illud Ioel. ii Reddam vobis ane auis quos comedit locusta. non patiar perire vbitatem quam ter curbationibus perdidistis. Respondet Rich. vbi supra ar. viii. q. ii quod bona opera in charitate facta dicuntur viua. et persequens peccatum mortule mortificata non per se nec absolute silicet per accntens et in relatione ac peccatorem: quia cum peccato mortili remunerari non potest in vita et na. Dicentur ergo quod opera bona perpeccatum mortificata viuificantur inquantum per poenitentiam tollitur obstaculum peccati quo homo erat indignus consequi efficaciam illorum bonorum operum in vita eterna. Sed opera mortua nunquam viuificantur quia per se et absolute mortua sunt: exquo non processerunt ex radice spiritulis vite

¶ Ad prinum argu mentum dicendum quod illa auctoritas intelligitur de ili qui per penitentiam ad deum non reuertuntur

¶ Ad secundum dicendum quod quamuis bona opera mortificata praeterierunt: manent tamen praesentia in diuina acceptatione qua reputantur retributione digna nisi sit impedimentum ex parte illius a quo no nas npestum.

¶ Utrum peccator per poenitentiam possit pluries quam sel resurgere: Arguitur quod non. quia dicit apostolus Heb. vi. Impossibile est eos qui sels sunt illuminati etc Sequitu. Et prolapsi sunt rursus renouari ad penitentiam

¶ Item hoc videtur probari ratione. quia dicitur. xxiii. q. iiii. Est iniusta. Facilitas venie incentiuum tribuit delinquanti. Cum ergo deus nulli debeat tribuere incentiuum delinquandi. tribueret autem si penitenti perceret plus quam sel. ergo etc.

¶ In contrarium arguitur. quod deus non negat homini misercordiam qua praecepit homini ab homine impendi. Sed Mat. xviii. deus vult quod homo percat homini quotienscumque in ipset peccauerit. Respondet Rich. vbi supra arti. ix. q. ii quod homo ptest plus quam sel per poenitentiam resurgere. quia homo quamdiu est in hac vita potest facere quod in se est vt sibi detur a deo penitentia vera. Sed omni facienti quod in se est deus dat poestentiam veram aliter enim non pulsaret hominem vt facerm quod in se est Dicitur autem Apoc. iii in persona eius Ego sto ad ostium et pulso. Quod at vera poenitentia nunquam careat remissione pbatur sic. quia dicit Magister di. xiiii. Constat ei multum peocata displicere qui seper praesto est ea destruere. Sed non esset praesto destruere si homini facienti quod in se est non deleret. Preterea dicit Aug. li. i. retractationum. de quocumque pessimo in hac vita constituto non est desperandum. sed nisi posset homo resurgere plus quam sel esset desprandum: ergo etc.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod ibi non negat apostolus peccatorem per poenitentiam posse plus quam sel resurgere. sed peccato rem prolapsum secundo renouari posse per baptismum

¶ Ad secundum dicendum quod facilitas venie quantum ad remis ssi onem pene satisfactorie incentiuum tribuit delinquanti. et sic peccator non consequitur faciliter veniam. quia de lege communideus semper exigit pro peccato penam satisfactoria. sed quantum ad remissionem offense non tribuit incentiuum delinquanti. sed magis cauendi peccatum ex amore. et sic difficultas venie sic esset desperationis occasio. Unde de hoc hebemus exempla in Dauid Petro et multis aliis

¶ Utrum penitens resurgat in equalicharitate: Respondetur secundum san. Bona. vbi supr. di. xiiii. ar. ii q. i. quod aliquando resurgit in equali aliquando maiori aliquando in miori prout se ad gratiam disposuerit: et diuina largitas sibi gratiam dispensauerit.

¶ Utrum ludi impediant poenitentiam ve ram: Arguitur quod non. quia ii. Reg. vi. dixit Dauid Ludam et vilior viam plus quam factus sum. et tamen in hoc commen datur.

¶ Item secundum philosophum. iiii. Eth. in ludis potest consistere virtus qi scilicet vocatur eutropolia. Sed ea in quibus virtus consistit veram poenitentiam non impediunt. In contrarium dicit Magister di. xvi. in littera. Caueat se a ludis et a spectaculis qui perfectam vult consequi remissionis gratiam. Respondet Ri¬ char. vbi supra dist. xvi. ar. iii. q. i. quod ludorum quidam sunt honesti et deuoti: vt cantus ecclesiarum qui fiut ad honorem dei et sanctorum: et hi sunt laudandi. et tali ludo ludebat Dauid coram arca domini

¶ Quidam turpes et tales ludi sunt fugiendi. et de talibus intelligitur verbum Magistri. Quidam sunt ordinati ad recreationem qui bene et male possunt fieri. de quibus intelligitur auctoritas philosophi et ab his penitentes vt fre quantius abstinere debent: illis tamen interdum causa recreationis possunt vti. Simili modo potest distingui de spectaculis. quia quedam turpia quedam vana sunt quaedam honesta. Ex his patet responsio arcqu mte.

¶ Utrum veram penitentiam impediat negociatio temporalis: Arguitur quod non. quia illud quod est vtile reipublice non impedit poenitentiam. sed negociatio temporalis est huiusmodi: ergo non impedit.

¶ In contrarium dicit apostolis. ii. Timo. ii. Nemo misilans deo implicet se negociis secularibus.

¶ Respondet Rich. vbi supra. q. ii quod quaedam est negociatio quae nullo modo exerceri potest sine mortali peccato. et ab hac necessarium est abstifiere penitentes. Quedam vix possunt exerceri sine peccato non tamen est impossibile. et ab hac expedit abstinere penitentes propter securitatem et maiorem poenitentie perfectionem. Unde de pe. di. v: Qualitas. dicitur. Penitenti vtilius est dispendia pati quam periculis negociationis astringi. quia difficile est inter emetis vendentisque commercium non internenire peccatum. Hec autem negociatio maxime interdicitur clericis. distinlxxxviii. Fornicari. Alia est negociatio pia que ordinatur ad subueniendum pauperibus et pupillis et viduis. et hec non impedit praestentiam: et clericis etiam licita est. dis. lxxxviii. decernit. Ex his patent responsiones ad vtramque parte praedictam.

¶ Utrum ad salutem sit necessaria iima de omnibus peccatis mortalibus baptismum praecedenti bus: Arguitur quod non. quia originale peccatum mortale est et baptismum praecedit nec tamen de illo poenitentia est necessaria.

¶ Item Magister dicit sicut dictum est supra quod poenitentia est secunda tabula post naufragium. sed secunda tabula non debet praecedere primam quae est baptismus. ergo nulla poenitentia est necessaria de mortalibus ante baptismum.

¶ In comtrarium dicitur Actu. ii Paenientiam agite et baptizetur vnusquisque vestrum. Respondet Rich. vbi supra arti. iiii. q. i. quod poenitentia potest accipi vel inquantum est virtus vel inquantum est sacramentum. Secundo modo non necessaria est poenitentia de mortalibus baptismum praecedentibus. Primo modo potest considerari inquantum formata. et sic non est necessaria. quia cum talis poaenitentia non possit simul esse cum mortali: nunquam per actu alem susceptionem baptismi remitteretur peccatum actuale mortale. quia autem per poenitentiam esset ante remissum aut suscipiens baptismum esset indispositus ad remissionem peccatorummortalium. Uel inquantum poenitentia est informis id est quodam peccati detestatio cum proposito emendandi quamuis no omnino sufficiens ad expulsionem peccati. et talis est necessaria de omnibus peccatis baptismum praecedentibus

¶ Ad primum argumentum. dicendum: quod poenitentia non est nisi de peccato cau¬ sato ex propria voluntate penitentis. peccatum autem originale non est in nobis causatum ex propria voluntate: sed ex voluntate primorum parentum. quia tamen peccatum originale est quodda malum separans a deo nisi remittatur debet cuilibet displicere.

¶ Ad secundum quod peni: etia non dicitur secunda tabula inquantum est habitus vel actus informis: sed inquantum forma vel sacramentum.

¶ Utrum quis possit in extremno vite sue vere penitere: Arguitur quod non: quia dicit Augu. Et allegat Magister in littera. di. xx. quarti. Pericu losum est et interitu vicinum vsque ad mortem protra vere penitentie remedium. Ex qua autoritate sic arguitur. Ille qui exponit se periculo mortis eterne peccat. sed talis est qui penitentiam protrahit vsque ad finem vite.

¶ Et confirmatur hoc per illud Aug. in sermone de innocentibus. Hac animaduersione percutitur peccator vt moriens obliuiscatur sui qui dum viueret ob litus est dei. ergo in fine vite poenitentia non est vera.

¶ Item omnis vere penitens peccata dimittit. sed penitens in exremis non dimittit peccata: sed ipsa peccata dimittunt ips sum. Unde Aug. et adducit Magister in littera. quando tunc vult penitere quando peccare non potest peccata diuserunt illum.

¶ Item a legislatore non est aliquid ordinandum quod sit octasio transgrediendi legem: alas legislator per se faceret: quod esset destructio legis sue. Sed praenstentiam serotinam valere est occasio peccandi: et pecca continuandi per totam vitam. Quis enim non peccaret continue in breuis poenitentia in fine sufficeret.

¶ In contrarium. christus atroni in fine penitenti dixit. Amen dico tibi hodie mecum eris in paradiso etc. Respondet Scotus in iiii. di. xx. ponens tres conclusiones.

¶ Prima est quod quae diu est homo in hac vita habenis veram poenitentiam de peccati suis ipsa est semper salutifera et delens culpam: ac conferens gratiam. et per coneques sufficiens ad salutem. siue sit poenitentia interior sola vt sufficiens praeuia attritio vel etiam contritio de peccatis siue etiam sit exterior poenitentia: vt scilicet debita confessio et rita sacramentalis absolutio cum tanta attritione quae sufficit ad dignam sacramenti susceptionem Ex quibus patet quod poenitentia vera in extremis est sufficiens ad salutem. Propter quod dicitur Ezech. xviii. Quacumque hora peccator ingemuerit vita viuet et non moritur. sed in ista quacumque hora includitur hora extrema Secunda conclusio: quod homo in extremis potest habere veram pel et naltentiam. Patet per Magistrum in littera ex verbis Aug. dicentis. Quoniam deus semper potens est: semper etiam in morte iuua re valet quibus placet. Cum ergo opus sit non hominis sed dei fructifera poenitentia eam inspirare potest quandocumque vult sua mise ricordia: et remunerare pot sua misericordia quas damnare potest ex sua iusticia.

¶ Quod confirmatur: quia quamdiu homo in hac vita ratione vtitur pot semper habere veram poenitentiam: saltem interiorem. Sed in extremis potest vti ratione etc. Minor nota est. Et maior patet ex hoc: quia vera penitentia interior consistit in motu libro arbitrii. quia in libera detestatione peccatorum preteritorum propter deum: et in proposito cauendi a futuris offensis. Sed quamdiu homo in hac vita manens vtitur ratione potest talem motum liberi arbitrii habe re sufficienter. et sic in extremis potest vere penitere. sicut aliquis in sanitate. Unde Aug. de vera et falsa poenitentia. Si inquit penitentia in extremo vite hiatum aduenerit sanat et liberat. Et subdidit. Multum fuit sera latronis penitentia sed non fuit seraeius indulgentia. Luce. xxiii.

¶ Tertia conclusio: quod vix atque difficulter potest in extremis haberi vera penitentia et sufficiens ad salutem. Quod declarat Scotus rationibus sumptis ex verbis Aug. per ma gistrum in littera positis. Prima ratio est. quia ad veram poaenitentiam requiritur vsus liberiarbitrii. quia requiritur detestatio peccatorum quae sit liber actus voluntatis. Sed in extremis impeditur vsus liberiarbitii ex dolore et timore inexistentibus non enim dicitur ille esse in extremis qui grauatur morbo curabili secundum legem communem: puta febre tertiana vel alio huiusmodi. Nec etiam ille qui iam sanus subito moritur: et cuius mortis nulla adhuc causa apparet. Sed ille dicitur esse in extremis qui ex causis euidentibus iudicandus est proximus morti: vtpote quando iam attigit gradum desperatum iudicio medicorum vel in aliis ericulis: vt in summersione vel in graui vulnera tione vbi statim imminet mors. In istis inquam vel est maximus dolor in parte sensitiua vel maximus timor et vtraque. Passio autem vehemens existens est nata impedire liberum vsum rationis. et voluntatis. Actus autem displicentie de peccato ad hoc quod sit sufficiens requirit liberum vsum rationis et voluntatis. Secunda ratio. ad veram penitentiam requiritur ordinata displicentia de peccatis suis ita quod sit debite circumstantionata vt sit voluntaria et propter deum. Sed difficile est tunc habere actum sic circum stantionatum. igitur difficile est tunc habere veram poenitentiam. Tum quia qui fuit hucusque impenites non videtur tunc ex seipso extorquere displicentiam nouam nisi timore pene mminentis. et sic non propter deum sed propter vitare malum sum scilicet damnatione duntaxat. Presumitur enim quodsi esset remotus a pena mortis non extorqueret a se ipso talem displicentiam peccati sicut nec prius fecit cum fuit sanus. Tum quia aliquid simpliciter inuoluntarium videtur esse causa displicentie huius s sed illa dispositio mortis propinqua que inuoluntaria est. nec multum videtur propter amorem dei factum esse. Hanc rationem tangit Magister in littera cum dicit. Nullus expectet quando peccare non potest. arbitrii enim libertatem querit deus vt delere possit conmisfa et non necessitatem. charitatem autem non tantum timorem: quia non in solo timore viuit homo. Qui ergo peniter oportet non solum timere iudicem sed et diligere. quia si ne charitate nemo potest saluus esse. non ergo tantum timcat penam qui penitet: sed anxietur pro gloria

¶ Tertia ratio: quia habitus malus contrcatus per vitam et vsque tunc continu atus et in consuetudinem versus multum inclinat ad peccata et ad eorum complacentiam. et sic valde retrahit hominem ab actu penitendi vere. Ex quo sequitur quod quia non est dominus proprie sui actus tunc ad malefaciem dum: debet potius conuerti ad benefaciendum quod vix faceret. Ex quo primo sequitur quod sano persuadendum est quod sanus agat poesentiam: exponendo sibi quam periculosum sit expectare serotinam poenitentiam. Unde Aug. et Magister in littera. Age poaenstentiam dum sanus es: si sic agis securus es: quia poenientiam egisti quando pecccare potuisti. Si vis poestentiam tunc primo agere quando peccare non poteris peccata te dimiserunt non tu illa id est non ita libere dimittis sicut sanus. et ideo quantum in te deficit de libertate: tantum secundum rigorem iusticie requiritur motus intensior displicentie quam vix vel nunquam poteris habere. Secundo infert Scotus quod infirmo ad istum arti culum deducto suadendum est vt secundum suam possibilita tem laboret vt non obstante timore vel dolore quantum potest nitatur habere voluntariam displicentiam de peccatis. et hoc propter finem debitum id est deum: et renitatur male inclinationi: et ne incidat in desperationem. est eim sibi extollenda diuina misercordia. et est proponendum exemplum de latrone cuius poenitentia fuit sera: sed noindulgentia. nec debet referri tunc illud quod dicit Hiero. Legi inquit totam sacram scripturam et relegi et non inueni nisi illum vnum latrone qui in fine. vere penituerit.

¶ Ad argumentum primum dicit Scotus quod qui scienter exponit se periculo salutis sue peccat mortaliter ille si in aliquo actu illicito determinat sibi non velle penitere nisi in extremis cum tali actu elicito exponit se periculo salutis sue: et peccat mortaliter. et tamen etiam de illo peccato potest penitere etiam in ex tremis.

¶ Ad comfirmationem patet ex solutione primi. Sepe enim ita fit quamuis non semper. Sed dominus etiam tali aliquam do inspirat misericorditer penitentiam: licet in paucioribus et difficulter fiat.

¶ Ad secundum dicendum secundum eundem: quod quamdiu homo line hac vita habet vsum li. ar. tandiu potest peccare peccato interiori: licet non semper peccato exteriori. Et sic quamdiu manet vsus rationis: tandiu potest habere complacenti am in peccatis commissis: ita quamdiu sibi manet vsus rationis potest ea dimittere habendo displicentiam de eis. et sic potest in extremis dimittere peccata voluntarie vt etiam si posset facere nollet: sed potius displicet illi: et non solum displicet: sed etiam vindicare aliqua pena vellet si esset possibile omnia peccata ab eo commissa

¶ Ad terti um dicit Scotus quod legiflator non debet ea pretermittere que secundum se sunt congrua in lege ordina ta: licet ex illis aliquis accipiat occasionem delinquendi: alioquin nunquam deus debuisset institue re penitentiam aliquam in aliqua lege. quia qui libet potest accipere ex hoc occasionem delinquem di. Nunc autem ad legem simpliciter ordinatam pro statu illo nature lapse requiritur quod penitentia possit esse fructuosa: et qua ratione in quocumque instanti sanitatis: pari ratione et in extremis: imo magis est necessarium pro multis imperfectis. Si vero qui accipiat ex hoc occasionem tempore sanitatis non penitendi illa occasio non est data a lege: sed tantun accepta ab imperfectis. sed lex est bona.

¶ Sed quereres. An penitens in extremis maneat debitor alicuius pene post mortem:. Respondetur quod autem decedit cum tanta contritione quod sufficiat pro peccatorum satisfactione. sicut latro iuxta christi latus pendens. aut non cum tanta contritione et charitate. et tunc iusticia diuina exigit vt peccatum a deo aut ab homine pruniatur. sed peccatum illius qui sic decessit punitum non fuit in hac vita. Oportet igitur vt post hanc vitam puniatur: nec debet ex sua negligentia conmodum reportare: exquo ex negligentia distulit penitentiam vsque ad finem vite sue. Unde non tantum sufficit soluere pena sed equalem culpe vt pro tanta culpa tatam sustineat penam scilicet sue grauitati proportionatam Unde Magister in littera ait. Deus cum sit misericors et iustus ex misercordia penitenti ignoscit: non seruans peccatum ad eternam penam. Ex iusticia vero impunitum non dimittit delictum. aut enim homo punit aut deus. homo autem non punit penitendo hic. deus autem punit ibi: et multo grauius quam si homo hic vere et totaliter puniret. Suadeat graquisquis hic delicta sua in praesenti corrigere vt non oporteat post mortem vade acerbius tolerare. quia horrendum est incidere in manus dei viuentis. secundum apostolum. primissa intelligenisi aliunde subueniatur illi: videlicet autem per consecutione indulgentie plenarie: autm quod se faciat sepeliri in habitu fratrum minorum vel praedicatorum. quia tunc ex priuilegio indulgebitur illi etc.

¶ Utrum cotritio cordis: confessio oris et satisfactio operis sint partes penitentie: Ar guitur quod non: quia no sunt partes penitentie que est virtus cum virtus sit forma simplex: nec penitem tie que est sacramentum: quia quodcumque sacramentum confertur a ministris ecclesie. sed contritio et confesisio non conferuntur a sacerdote. ergo non sunt partes penitentie.

¶ Item non sunt subiectiue partes penitentie: quia totum praedicatur de qualibet parte subiectiua per se. sed penitentia non praedicatur de confessione per se: nec partes integrales. quia totum integrale non constituitur ex suis partibus nisi simul existant Hec autem tria non sunt simul. confessio enim sequitur contritionem: et satisfactio vtrumque. ergo non sunt partes penitentie.

¶ Item Luc. iii. dicitur. Facite dignos fructus penitentie. Sed secundum Magistrum in littera. distinctione. xvi. quarti. Digni fructus penitentie. sunt quibus vera satisfactio expletur. Cum ergo fructus non sit res cuius est fructus: satisfactio non est pars penitentie.

¶ In contrarium arguitur. Ca que requiruntur ad perfectionem rei sunt partes eius. Sed secundum Magistrum in perfectione penitentie tria obseruanda sunt: scilicet compunctio cordis confessio oris: satisfactio operis.

¶ Item partibus morbi respondere debent partts medicine: cum partes peccati sint peccatum in corde: in ore: et opere. videtur quod penitentia cum sit medicina partes habeat illis correspondentes. he autem sunt compunctio: confessio et satisfactio. Respondetur secundum Scotum in. iiii. quod contritio: confessis: et fatisa factio non sunt partes penitentie que est virtus: sicut probauit argumentum: quia virtus est forma simplex: et qualitas spiritualis. confessto autem est quid corporale: nec sunt partes subiectitue aut integrales: capiendo integrales vt extenditur ad partem essentialem et quantitatiuam non sunt integrales: quia totum non praedicatur de tali parte: vt caput non est homo. conteri autem est penitere: confiteri est peni tere: satisfacere est penitere. Nec sunt partes subiectiue: quia in qualibet parte subiectiua saluatur ratio totius. Sortes enim perfecte est homo: licet plures non essent in specie humana. Sed in contritione sine aliis non saluatur ratio penitentie. tum tertio: quia actus secundi non sunt partes actus primi. sed penitentia virtus est actus primus: contritio: confessio et satisfactio actus secudus. Nec obstat illud primum argumentum in contrarium quod ad perfectionem penitentie requiruntur ista tria. Nihil autem ad perfectionem requiritur alicuiuas quod non est de essentia illius. Quia aliquid requiri ad perfectionem alicuius intelligitur tripliciter. Primo modo: quia de essentia eius: vt ratio nale de essentia hominis. Alio modo vt de neces sitate consequens: vt risibilitas isto modo diceretur de essentia hominis: quia si est homo est risibilis Tertio modo: quia dat quoddam ornamentum et complementum extrinsecum

¶ Primo modo non sunt hec tria de essentia penitestie virtutis: nec sce cundo modo sed tertio modo se possunt habere ad penitentie virtutem. et ideo dicuntur fructus penitentie: et maxime satisfactio. secundum quod patet in glo. super illud. Facite fructus dignos poenitentie. Fructus autem est vltimum quod expectatur de arbore. Unde sicut vi demus quod arbor materialis adornatur fructu suo: nec fructus est ipsa. quia arbor est permanens fructus vero non equaliter. Sic loquendo spiritualiter penitentia est arbor pulcerrima ex quae pulcri fructus oriuntur. Contritio: confessio: satisfactio hi actus non permanent sed praesentia permanet quia habitus est qualitas de difficili mobilis: ita quod magis hec tria sunt in firi. sed poenitentia est in esse. nec sunt partes sacramenti poenitentie hi tres actus. patet discurrendo breviter per singula. vt enim dictum est supra. poenitentie sacramentum est absolutio sacerdotis facta cer is verbis. horum verborum nulla pars est comtritio que est quodda spirituale in anima confitentis: neque confessio. quia nihil est ipsius sententie sacerdotis. sed actus rei accusantis: neque satisfactio: sed sequitur ili lam absolutionem sacramentalem. Hec tamen tria ad sacramentum poenitentie requiruntur vt praeuia vel sequentia. simpliciter enim requirit confessio. quia sacerdos non absoluit arbitrarie nisi prius fuerit reus accusatus in foro illo. Non est etiam vtilis illa absolutio nisi praecedat in confitente aliqua saltem attritio quae postea nisi confitens ponat obicem vtute sacramenti in contritionem mutatur. satisfactio autem sequihabet poenitentie sacramentum nisi perpendat absoluens sufficere contritionem et confessionem. Dondum quod contritio: confessio¬ et satiffactio sunt actus imperati poenitentie habitus

¶ Primo enim habitus poenitentie est in peccatum vindicatisuus. Secundo actus eius elicitus est velle vindicare. Tertio ipse actus imperatus scilicet ipsum vindicare. ex his tribus integratur. Ex contritione. ad quam sequitur dolorex confessione. ad quam sequitur erumbescentia. ex satisfactione ad quam sequitur aliquod penale.

¶ Et si dicas quod peccatum est simplex. ergo debet vnica pena vindica ri. non valet conseuea. Iudex enim legis pro vno defectu potest plures penas imponere vt sibi oportunum videbitur. Unde Pitacus septem sapientu vnus in. iii. Ethic. inducitur. Ebrius inquit duplices meretur increpationes. Huic dicto Scoti concordat Rich. in. iiii. dis. xvi. ar. i. q. i. Sed sanctus Tho. vbi sunr ponit illa tria partes sacramenti poenitentie. Dicit enim quod sicut in aliis sacramentis: sic est in sacramento poenitentie est aliquod formale et aliquod materiale. Sed in aliis sacramentis materiale est aliqua res exterior: vt in baptismo aqua. sed in hoc sacramento poenitentie loco materie sunt actus humani qui per quandam recompensationem offensam culpe praecedentis tollunt. et istius materialis in poenitentie sacramento partes sunt illa tria supradicta. Sed positio Scoti videtur verior.

¶ Ad argumenta ad vtramque partem patent sufficienter ex praedictis responsiones.

¶ Sed dicit vtrum absolutio sacerdo tis sit principalior pars sacramenti poenitentie: Respondet Rich. vbi supra. q. ii quod in sacramento illa est pars principali or que principalius cooperatur ad principalem sacramenti effectum. principalior autem effectus sacramentorum noue legis est sanctificare quam sanctificationem significare. Illa ergo pars sacramenti est principalior quae magis ex vi sacramenti cooperatur ad remissionem culpe et pene eterne que remittitur per gratiam sanctificante. compunctio autem non tantum cooperatur ad remissionem culpe ex vt sacram eti: sed etiam inquantum est actus virtutis vel efficax dispositio ad virtutem. Dicendum ergo quod si comparetur compunctio cum vtraque vi sua coniunctim a absolutionem principalius cooperatur ad remissionem culpe quam absolutio. Si autem consideratur illud ad qua operatur compunctio ex vi sacramenti tantum: sic non ita principaliter cooperatur ad remissionem culpe sicut absolutio sacerdotis. quia cum sacerdos sit vica rius christi principalius per prius assistit verbis suis qei quibus absolutio consistit virtus sanctificans quam partibus sacramenti: que sunt ex parte penitentis. quartum etiam ad actum significandi principalior est absolutioquam compunctio: quia sensibilius et magis per se signes ficat peccati remissionem quam ipsa compunctio que illam sensibiliter non significat aliis.