Distinctio 5

Distinctio quinta huius primi libri Sententiarum: quae tractat de essentia diuina.

POst hec queritur: vtrum concedendum sit quod pater genuit diuina essentia: vel quod diuina eentia genuit filium etc. Hic signatur quinta distinctio huius primi: vbi postquam in praecedenti dist. egit magister de diuinitate in concreatione: vt in hoc nomine deus: nunc de ea agit in abstractione: vt in hoc nomine essentia. Et diuiditur haec distinctio in tres partes. In prima enim parte inquirit: si diuinae essentiae conueniat conditio productionis. passiue. In secunda: si eidem conueniat condi tio productionis actiuae. In tertia elicitur de terminatio veritatis consecutiuae. Secunda ibi: Ita etiam non est dicendum. Tertia ibi. Ostenditur quidem ex illis verbis.

¶ Iterum prima pars in qua inquirit: Si diuinae etc. diuiditur in tres partes. In prima ponit problemata scilicet an essentia generet vel generetur. In secunda dat eptimemata scilicet tres rationes: ostendendo quod non generatur. In tertia soluit sophismata. Secunda incipit ibi: Ideo non est dicendum. Tertia ibi: Huic autem videtur contrarium. Et sequitur ille textus: Ita etiam non est dicendum: vbi est secunda pars prin cipalis huius quintae distinctionis: In qua postquam inquisiuit / si diuinae etc. Hic inquirit si eidem conueniat conditio etc. Et diuiditur in tres partes. In prima ponitur veritas: scilicet quod diuina essentia non generat. In secun da nos obfuscat falsitas: quae dicit quod generat. In tertia hanc negat aequitas: ostemdendo videlicet / quomodo autortoritates variae soluuntur. Secunda incipit ibi: Predictis autem videtur. Tertia ibi: Dicitur quam et fre quenter.

¶ Iterum secunda pars: in qua nos obfu scat falsitas: diuiditur in tres. In prima fan di modus soluitur dubius. In secunda tantae indagini venit hilarius. In tertia patet scrutam ti non esse noxius. Secunda ibi: huic vero etiam id contrarium. Tertia ibi: Sed quia haec verba sane vult intelligi. Et haec est diuisio praesentis distinctionis in generali.

Quaestio ista: an filius de substantia patris generetur: in quae cocludit cu sco. li. 1. dis. 5. parte. 2. q. vnica. Et recitat opini. henrici de ganda. in sum. arti 64. q. i. et in quoli. 6. q. 9. In qua etiam error Idachim redarguitur. e¶ Utrum filius generetur de substantia patrem: Et al guo quod non: triplici medio. Pri mo sic. Illud de substantia alterius non gigni tur quod totam gignentis substantiam possidet. Sed filius totam habet patris substantiam: igitur non generatur de suba eius. Maior patet. Ista enim praepositio de. partialitatem signat: vt si dicatur. Iste gladius est de ferro: signifi co quod pars ferri / et non totum ferrum est esse eius. Sed minor probatur autctoritate Augus 15. de trini. Naturam praestat filio sine initio generatio. Et confirmatur: quia essentia est vnica simplicissima natura / indiuisibilis impartibilis etc.

¶ Secundo arguo sic. Non est maior distinctio vbi ponitur genitiuus: signans essentiam constructus cum filius: quam vbi notatur essentia cum suo casuali seu praepositione. Sed prima non conceditur: igitur nec se cunda. Maior probatur. Senitiuus enim de sua natura nullum transitum signat: sed praepositio bene et sepius. Transitus autem et distinctionem et mu tationem dicit. Minor vero probatur: vnde ista non conceditur: Filius est filius essentie: quia tunc ista esset vera: essentia generat: quae nectatur a magistro.

¶ Tertio arguo sic. Nullum genitum patet duo generantia adaequata ei. Sed pater est gignens adequatum filii: igitur filius non est genitus ab eius suba seu essentia. Maior patet. In nullo enim genere causae est dare prima adaequata: sicut non sunt dandae duae materiae prius mae: duo fines / duae formae / nec duo efficientes: quia tunc aliquid essentialiter ab aliquo dependeret: quo non existente adhuc in eodem gra¬ du dependentiae ab alio dependeret: quod est contra naturam essentialis dependentiae. Minor clara est de se. Unde dicit Augustinus quod pater est principium diuinitatis. In oppositum est Aug. ad Haximum: et est in textu nostro. Nullo modo fi lium dei cognoscitis: si hunc de suba dei esse negatis. Et confirmatur ratione. Quia quando aliqua ita se habent quod eandem habent subam: ita tamen quod vnum supple habet eam ab alio: potest dici quod vnum est de suba alterius. Sed sic est quod pater et filius sunt eiusdem substantiae: ita tamen quod pater est principium filii: igitur etc. Maior pa tet: quia in casuali cum praepositione signatur solum vnitas essentiae: vt cum dicitur / de suba: sed in genitiuo sequente notatur originale principium. Minor patet. Unde in praefatione de trin tate dicitur de personis tribus: In vnius vnitate essentiae.

¶ In ista quaestione sunt tres articuli. Primus est terminorum decla Pratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus; Tertius est dubiorum motiuus Quo ad primii articulum. Primus terminus est filius.

¶ Filius dicitur a philos quod est amor: quia naturali ordine amor patris quasi in se in filium tendit: et a filio in patrem reciprocatur in diuinis. Inde est quod apud Ri char. spiritus sanctus dicitur amor reciprocus: quae pater et filius se diligunt. Unde noto secundum ma gistrum dis. 27. huius primi: quod ista tria: filius. verbum et imago: eandem habent personam in diui nis / sed aliis modis. Unde repario secundum doctur. deuotum: quod differunt tribus modis. Prima differentia est: quod filius dicat patris similitudinem natutaliter emanantem: imago vt expresse imi tantem. verbum / vt aliis exprimentem: vnde et verbum declaratiuum dicitur. Secunda differentia: quia verbum magis dicit id quod procedit ex interioribus: quia verbum est quaedam mentis conceptio: imago in exterioribus: quia imago est repraesentatiua magis nobis: in externis fit repraesentatio sed nomen filii vtrumque complectitur. Tertia differentia est. Imago importat similitudinem vt conformenm / verbum eam dem vt mentalem sed filius vt connaturalem. Unde noto secundum doc. subtilem in suis quoli. et in tertio quod ad hoc quod aliquis dicatur filius tres conditiones requiruntur. Prima est quod sit viuentis de viuente: vnde quamuis ignis ignem gignat: non tamen ignis genitus dicitur fisius ignis generantis. Secunda / quod gignens et genitum sint ad minus vnius naturae in specie: vnde quamuis homo gignat pedicu los: non tamen dicitur pater eorum / nec ipsi filii hominis. Tertia conditio est: quod fiat per modum nature: vnde quamuis pater diuinus producat in eadem natura spiritum sanctum: tamen quia non fit modo naturae / sed per mo dum voluntatis: ideo spiritus sanctus non dicitur filius.

¶ Sequitur hic terminus substantia. Substantia dicitur a substando a aut a subsistedo. Unde quando dicitur a subsistendo: maxime reparitur in diuinis: et in greco sibi correspondet vsiosis. Diuina enim natura maxime subsistit: quia a se. Si vero dicatur a substando: quod scilicet substet accidentibus: non dicitur in diuinis. Unde Augustinus et habe tur in. 6. dist. huius: verius dicitur deus eslentia quam substantia. Suba in communi triplicili dicitur: Metaphysicae / physice / metaphorice. Metaphysice dicitur substantia esse quidditatiuum cuiuslibet. Unde Arist. in anteprendicamentis. Uniuoca sunt quorum nomen est comne: et ratio substantiae est eadem id est ratio diffinitiua seu quidditatiua. Uniuocatio enim etiam in accidentibus reperitur: et tamen non sunt suba. Secun do modo dicitur physice suba: et sic diuiditur in materiam / formam / et compositum. Unde in greco sic nominantur secundum Boetium super praedicamenta: materia / hypostasis: forma / vsiosis: et compositum / vsia. Tertio modo dicitur suba metaphorice / pro fundamento alicuius: sicut fides dicitur substantia: quia est fundamentum edificii spiritualis. Unde apostolus. Fides est substantia id est fundamentum. Et Dam. ponit. 4. sen tentiarum. Hypostasis sperandarum rerum argu mentum non apparentium.

¶ Sequitur tertius terminus / patris. Pater quippe a patram do dicitur: quia patrat et producit filium: seu a patet: quia in filio relucet / et ostenditur pater. Unde in quolibetis doctoris subtilis: hunc ponit ordinem generatiuum: potens generarei generans et pater. Multi enim sunt gene ratiui / quae non possunt generare: sicut sunt eunuchi et spadones: qui ex se habent aptitudinem: tamen impotentes effecti sunt: Multi etiam possunt generare qui non generant: vt sunt reli giosi: qui talibus non vacant operibus. Multi generant qui non sunt patres: quia paternitas non est quousque fructus fit simul gignenti. Senerare dvero est in prima seminis decisione: vnde ista etiam in nobis secundum tempus distinguuntur: in deo vero secundum ordinem intelli gentiae. Et hoc de primo articulo. Quo ad secundum articulum sunt tres conclusiones. Sit igitur ista prima conclusio. Essen tia diuina nec generat nec generatur. Pro bo istam conclusionem tribus mediis: duobus mediis magistri / et vno doctoris subtilis. Noto tamen quod essentia diuina signat vnam naturam simplicissimam infinitam / summe perfe ctam / summe bonam: in tribus entem personis diuinis. Probo igitur conclusionem primo sic. Si essentia aut gigneret aut gigneretur: essentia ad se referretur: sed hoc est falsum: ergo conclusio vera. Maior patet: quia gignens refertur ad genitum relatione productionis. Minor patet: quia si essentia referretur: esset danda alia prior essentia quae non referretur: et ita diuina essentia non esset prima. Probatio assumpti: quia absolutum praesupponit relatio et per consequens si essentia esset relatiua: praesupponeret aliam praecedentem essentiam / quae non referretur.

¶ Secundo sic. Si essen tia diuina gigneret aut gigneretur: esset pa ter eo quod producit: sed hoc est impossibile: igi tur etc. Probatio maioris. Si enim essentia diuina a patre sit genita: et diuina essentia est pater. Quia teste Augustinus deitate est deus et paternitate est pater sequitur quod eo est quod genuit. Sed minor proba tur per Augustinus 1. de trinitate. Nulla res se ipsam gignit vt sit.

¶ Adducunt aliqui hic vnam rationem: quia actiones sunt. suppo sitorum. Sed essentia diuina vt abstra hit a diuinis personis non est suppositum: igitur nec generat nec generatur. Sed ista ratio non valet. Anima enim separata non esti suppo situm: et tamen videt deum / et eo fruitur et ideo autortoritas: Actiones sunt suppositorum etc. debet glosari: id est singularium. Uel melius ad istud propositum secundum Alexandrum de ales / in prima parte summae. Sunt suppositorum obiectiue. Et ad hoc currit auctoritas philosophi. Hedicus enim non sanat hominem in communi / sed hunc: non autem capitur sbiectiue: ideo non valet.

¶ Tertio probatur ista conclusio ratione docto. subtili. Unde aliquid est abstractum vltima abstractione: nipil de eo penitus predicatur / nisi sit in primo modo dicendi per se / aut per identitatem: ita quod nihil denominat ne de eodem predicatur: ergo ista maior quae sic intelligitur secundum eunUltima abstractio est: quando aliquid in sua ra tione formali funditus cogitatur. Sicut di cebat Auicenna. Equinitas est tantum aequini tas. Et isti qui rationes quidditatiuas pure nudas fic possunt contemplari: secundum Augstin. in. 9. de trini. assimilantur in montibus eleuatis purum aerem inspicientibus. Qui vero non possunt propter ruditatem ingenii: hominibus similantur stantibus in valle cum aere caliginoso. Hoc habito patet maior: quia exquo in tanta puritate consideratur: ad nihil posterius respicit. Tunc sumatur minor. Sed diuina essen tia est vltimate abstracta. Probatur: quia si non / adhuc abstrahatur: et cum non sit processus in infinitum / stabitur: et id in quo fiet status / vo co diuinam essentiam. Benerare vero et generari non praedicantur nisi denomninatiue: ideo nequi unt de ea sic abstracta praedicari. Et si obiicitur contra regulam: quia etiam humanitas sic vltimate considerata: est abstracta et conside rata et intellecta: et tamen ista non sunt de primo: modo dicendi per se. Rnon. quod regula nostri doctoris intelligenda est in primis intentionibus;/ non secundis. Ista autem scilicet abstracta et intelle cta / secundas notat intentiones. Si vero obiiciatur contra minorem: quia etiam essentia diuina sit abstra cta / est summa: sicut dicit decretalis in antiqua iure / li. 1. est vera et bona: est etiam infinita quam tumcunque abstrahatur. Dicit doctor venerabilis scilicet Franciscus de maro. quod essentia diui na vltimate abstracta: non abstrahit ab istis quae non differunt formaliter: cuiusmodi sunt inquit respectus fundamentales / sicut sum mitas: respectus aptibiles / sicut bonitas et veritas: negationes / sicut vnitas: modi in trinseci / sicut infinitas.

¶ Sed contra hunc modum respondendi arguo tripliciter. Primo: quia ista omnia quodam naturae signo poste) riora sunt diuina essentia: ergo si essentia diuina est vltimate abstracta / ab istis etiam abstrahit: alis non esset vltimate abstra¬ cta.

¶ Secundo arguo contra hoc quod dicit bonitatem et veritatem non differre formaliter a diuina essentia. Passio differt formaliter a suo subiecto: patet per eundem di. 2. huiprimi. q. 2. conclusione. 2. in forma. Sed et bo nitas et veritas sunt passiones vel quasi passiones diuine essentiae: igitur differunt for maliter ab ea. Probatur minor: quia quando aliquid est secundum se tale: vbicumque ponatur semper est tale: veritas et bonitas secundum se: inquantum tales sunt passiones secundum metaphysicos: ergo etiam in diuinis quando ponuntur.

¶ Tertio videtur quod sine necessitate vt suum compleat quaternarium: distinguat hic inter respectus fundamentales et aptitudiales. Ideo aliter dicendum est: quod maior nostra ponebati / quod quando aliquid est vltimate abstractum: ni bil praedicatur de eo nisi in primo modo dicendi per se vel per identitatem: et omnia ista praedicantur per idem titatem: et hoc sufficit. Et si obiiciatur: quod etiam generare possit praedicari per identitatem: cum omnia quae sunt in deo sint idem. Dico quod non est consimile: quia generari et generare significant per modum actionis et fluxus: ideo solum denominant. Alia per modum habitus et quietis: ideo in praedicationis identitate conueniunt. Nec valet / sunt idem: ergo de se praedicantur. Ista enim / homo et humanitas / sunt idem: et tamen ista est falsa: homo est humanitas. Et sic patet conclusio / quod nec essentia generat nec ge neratur.

¶ Ex ista conclusione eliditur error ab batis Ioachim: qui redarguebat magistrum dicentem: quod essentia nec generat nec generatur: quia secundum hoc dicebat quod esset quaternitas: tres res scilicet res generans / res genita / et res spirata: et vltra res quarta: quae nec generat nec generatur. Unde dicta istius Ioachim secundum decretalem damnamus: ossunt ad tria reduci. Primum dictum eius est / quod essentia generat et generatur. Secundum dictum eius est: quod tres personae divine solum sunt vnum / quasi in vnitate specifica. Pro bat auctoritate christi orantis patrem. Rogo vt sint vnum sicut et nos sumus / dicebat. Exquo nos non sumus vnum nisi vnitate na ture specifice: ergo nec personae diuinae: et hic est error pessimus.

¶ Tertium dictum eius est / quod magister est haereticus: quae istam quaternitatem posuit.

¶ Contra ista dicta: primo contra vltimum: in quo vocat magistrum nostrum haereticum. Contradicit sibi papa: immo totum concilium generale ecclesiae. Nos autem (inquit papa) approbante cocilio: credimus et confitemur cum petro: vnde de petro lono bardo dicit: et pro abbate Idachim incipit c. damnamus: ita quod falsa opinio Ioachim damnatur: sed illa magistri approbatur. Unde teste doctore subtili: in toto canone non est locus ita autenticus sicut iste: in quo magistri opinio approbatur: dempto illo in quo doctores sancti approhantur / distin ctione. 15. in decretis. c. sacrosancta eccle sia romana: in principio distinctionis. Unde vt vtar verbis doctoris deuoti) Ille abbas Idachim valde fuit praesumptuosus et superbus: qui cum esset simplicianus et ignorans: tanto viro contradicere ausus est: vnde merito compulsus est reucare: seu li bellum suum concilio lateranensi praesentare. Iste siquidem etiam de aduentu antichristi plurima falsa locutus est / et de tertio testamento. Unde doctor deuotus in suo compendio de aduentu antichristi: vocat eum ipseudo prophetam. Posuit enim iste tertium teastamentum euenire post nostrum testamentum: vt primum patri / secundum filio / tertium spirituisancto tribuatur: et alia multa fatua.

¶ Secundum dictum suum est haereticum: vt declarat papa. Nam eadem essentia numero / non solum specie est in tribus personis: et vt inscius mo dico credidit signo. Sicut enim li dum dicitur: sint vnum / sicut nos vnum sumus. Sicut nos sumus / non dicit plenam similitudinem: sed sic intelligitur: Sint vnum suo modo / sicut nos nostro: quia tres personae sunt vnum per essentiam / nos per charitatem. Hoc probat papa per alium textum. Estote inquit perfecti: sicut et pater vester caelestis perfectus est. Et tamen impossibile est: quod simus penitus sic perfecti: quia ille natura / nos autem acci dentali dono. Sed intelligitur nostro modo: sicut nobis est possibile ei conformemur.

¶ Primum eius dictum est praesumptuosum: in quo arguit contra magistrum / quod poneret quaternitatem. Hoc est falsum: quia illae tres res relatiuae: sunt illa summa res quae nec generat nec generatur: et ita est summatrinitas / non quaternitas.

¶ Secunda con clusio est: quod filius non generatur de substan tia patris / vt de quasi materia. Ista propositio probatur vnico medio. Diuina substantia est terminus formalis diuinae generationis: igitur non est quasi materia. Pro bo antecedens: quia si non: tunc relatio esset terminus formalis: cum non sint in filio nisi relatio et essentia diuina / principalitur seu constitutiue: et si sic: tunc generatio esset equiuoca: quia filiatio non est eiusdem rationis cum generante: tunc etiam magis deberet dici adaliquatio quam generatio: cum secundum philosophum in 5. physicorum: motus specificentur a terminis ad quos. Confirmatur: quia prior videtur) terminus formalis in producto quam in aliud: essentia vero prior est. Sed consequentia probatur: quia filius non potest habere duobus modis essentiam scilicet vt terminum forma lem: et vt quasi materiam: tunc enim haberet vno modo essentiam: quo non habito / adhuc haberet: quod implicat. Ex quo patet quod henricus de gandauo et Baudefridus de fontibus / doctores eximii: non bene posuerunt: dicentes diuinam essentiam esse quasi materiam in generatione filii.

¶ Tertia conclusio est: quod filius generatur de suba patris quasi de formali gene rationis termino: patet per praedicta. Noto tamen quod quando dicitur quod filius generatur de suba patrem. In hoc quod dicitur de suba: notatur quod pater et filius sunt eiusdem substantiae. Et quand dicitur pa tris: notatur quod pater est principium origiale filii. Exlquo infertur quod pater non est de suba filii: quia etc. Et hoc de secundo articulo. Quantum ad tertium articu lum sunt tres breves difficultates.

¶ Prima de hoc: quod in regula Scoti dicitur vltimate abstractum. Quaeritur: quot fint abstractio num genera? Dicitur quod tria. Unum in substantia. Secundum in accidentibus absolutis. Tertium in respectiuis. In substantia enim vnica est abstractio scilicet a proprio singulari: sicut ab homine humanitas. In acciden tibus absolutis duae: scilicet a proprio subiecto et a proprio singulari: sicut album primo abstrahit a subiecto: et dicitur albedo. Dehinc abstrahit a singulari suo: et dicitur quidditas albedinis. In respecti uis vero est triplex abstractio sicut cum dicitur: ignis calefacit. Calefacere primo abstrahit a subiecto: et dicitur calor. Secundo abstrahit a suo singulari: et dicitur potentia calefaciendi. Tertio a suo fundamento: et dicitur calitiuitas.

¶ Secunda difficultas est: quare negatur diuina essen tia esse quasi materia: cum tamen relatio est poste rior: et per consequens esse in potentia est ad relationem: et sic habet rationem materiae. Respondetur / quod quidditas sicut humanitas habet tria. Primum est quod est communicabilis pluribus et hoc est perfectionis. Secundum quod contrahitur per differentias indi uisibiles: et hoc est imperfectionis. Tertium quod est quo indiuidua sunt talia: vt quo sortes est homo / et plato homo: et sic de aliis.

¶ Relinquamus secundum quod est imperfectionis scilicet quod differem tie actuant quidditatem. Unde secundum Damas. Re lationes diuinae non determinant naturam / sed hypostases. Sumamus primam et tertiam proprietates: quae sunt perfectionis. Diuina enim essentia est communicabilis eadem numero tribus quo ad primam: et est quo qualibet persona diuina est deus quo ad tertiam.

¶ Ter tia difficultas est: quomodo ponitur essentia diuina formalis terminus generationis diuine: cum forma dicat imperfectionem: quia rationem partis. Dico quod forma dicitur tripliciter. Uno modo pro altera parte compositi: in 1. phy sicorum. Alio modo pro causa exemplari: sicut in 3 de consolatione. Forma boni liuore carens etc. Tertio pro actu purissimo: et isto modo capitur in proposito. Et sic patet ad quaestionem / quod filius generatur de substantia patris. uae Ad argumenta.

¶ Ad primum. Ad maiorem dico / quod ista praepositio de / solet capi tripliciter / loquendo substantialitur. Uno modo sbaliter et partialiter / sicut partes de toto: vt pars vini de dolio et sic capitur ilmaiori. Alio modo subaliter et ordinaliter: sicut dum dicitur: De pane fit corpus christi: quia panis transsubatur in corpus christi. Tertio modo subaliter et origi naliter: et fic in nostra quaestione capitur: quia pater est originaliter principium filii / et eiusdemus substantiae cum eo.

¶ Ad secundum negatur maior: quia quando dicitur filius essentiae: notatur essentia proprium correlatiuum filii: et per consequens genera re non sic / dum dicitur de suba patris: vt dictum est.

¶ Ad tertium dieo / quod alio modo est principium suba filii. Alio modo pater: pater enim vt principium quod / suba vt quo seu terminus formalis. Et sic patet ad. q.

¶ Ex ista distinctioe eliciuntur tres coclusiones de mente magistri. Prima est. Sacra di uinitas non generatur: vt dicit veritas quae non fraudatur. Et ponitur a principio dist. vsque ad illud. c. Ita etiam non est dicendum etc.

¶ Secunda conclusio. Sctam essentia verbum non genuit: nec ea debuit produci vsia. Et ponitur ab illo lo co: Ita etiam etc. vsque ad. c. Illud dicitur quaque et frequenter etc.

¶ Tertia conclusio. De patris suba filius gignitur: et vt per eulogia exprimitur id est per sacra doctorum verba. Et ponitur haec conclusio ab illo loco: Dicitur quoque etc. vsque ad finem distinctionis.