Distinctio 34

Distinctio. 34. in qua declarat magister de actuali peccto secundum eius causam corrumpente.

POst predicta quoe de peccato actuali diligensec ti indagine quadam consi deranda sunt etc. Hic si gnatur. 34. distinctio huius secundi: quae sic habet continuari ad praecedentes: nam postquam a. 31. dist. inclusiue / vsque ad. 36. dist. exclusiue egit magister de peccato quae persona infecit naturam / seu de peccato patris primarii. Et secundo a. 30. distin. inclusiue / vsque ad istam exclusiue egit de peccato qua natura inficit personam / seu de quidditate originalis vitu: Nunc tertio in praesenti dist. incipit agere de peccato quo persona inficit seipsam / seu de crimi ne actualis impii. Et habet diuidi haec ter tia pars huius tertii tractatus in tres partes. In prima mali praeponitur quae sit causalitas. In secunda ipsius quaeritur quae extet quidditas. In tertia quae ad hoc sit tangitur nostra velleitas. Prima in principio. Secunda ibi: distin. 35. Post haec videndum est quid sit peccatum etc. Tertia distin. 36. Post praedicta de voluntate eius etc. Rursus prima particula quae extat praesens distin. in qua mali praeponitur quae etc. in tres partes diuiditur. In prima causa venatur mali originatiua. In secunda haec comprobatur esse volitiua. In tertia inuestigatur causa subiectiua. Prima in principio. Secunda ibi: Ma la autem voluntas etc. Tertia ibi: Ostensa ori gine mali etc. Et ista habet diuidi in tres partes. In prima bonum mali dicit subiectum prius marium. In secunda notandum elicit huic correla rium. scilicet quod in his contrariis deficit regula diale cticorum. In tertia aperte obiicit positum du bium. Prima in principio. Secunda ibi: Ideque in his contrariis etc. Tertia ibi: Ad hoc autem quod dictum est etc. Et haec est diussio praesentis etc.

¶ Quaestio ista docet de mali esse et causai ac quo fit praeter intentione. in qua sanctos Tho. et Bonauennotat. Et habet a doctore subtili in isto loco. q. vnica. Utrum malum ex defectu voluntatis praeter intentionem rebus eueniat: Et arguitur primodo quod non causetur malum a defectu voluntati praeter intentionem. Si malum causatur a defectu voluntateis: quaero vtrum ille defectus sit malum paene aut culpae: si culpae: quaero vnde inest in voluntate: vtrum a seipa: et tunc poterat seipa malum causare sine defectu medio: vel inest mediante defectu alio: et de illo quaerendum sicuti de primo: et esset processus in infinitum. Si autem dicatur quod extat malum poenae: tunc videtur poena praecessisse culpan Caeterum non bene videtur quo poena quaat causare culpam.

¶ Secundo arguitur quod nullum malum sit: et ita quod non causetur a voluntate. Nullus rex sa piens in regno suo mala permittit si potest. Sed deus rex est potentissimus et sapientissimus / ad quem totum ordinatur vniuersum: igitur nullum dimittit in mundo peccatum. Maior est manifesta: sed minor probatur. Unde Aristi. in 12. metaph. concludit. Entia nolunt male regi: vnus ergo princeps. scilicet deus: cuius sapicniae non est numerus: cuius si fortido quaeritur / robustissimus est: et hoc clamat Boe. Si deus est / vnde mala: Sol enim si infi nitae esset virtutis in caliditate: nullum frigidum relinquiret.

¶ Tertio arguitur quod malum non veniat praeter intentionem. Omne quod fit ab agen te voluntario praeter intentionem / fit a fortunaExquo ergo malum exit a voluntate: si fieret prae¬ ter intentionem esset a fortuna: quod extat falsum: quia talia non exigunt punitionem. Maior est philosophi in. 2. phys. vbi ponit differentiam intur ca sum et fortunam: quia casus accidit praeter intentio nem in agentibus a natura / sed fortuna in agentibus a proposito. Sed patet minor: quia ex his quae praeter nos accidunt non punimur.

¶ In oppositum primi arguitur auctoritate Augustinus in enchi. Ne mo inquit quaerat causam malae voluntatis: nemo enim habet causam efficientem sed deficientem. In oppo situm secundi arguitur auctoritate Diony. in. 4. diui. no. ponentis malum in bono fundari. In oppo situm tertii arguitur auctoritate eiusdem in eodem Malum inquit est praeter intentionem et naturam et causam.

¶ In ista quaestione sunt tres articuli declarandi Primus est terminorum declaratiuus Quorum. Secundus est quaestionis responsiuus. Tertius est dubiorum motiuus. articulum termini sunt: malum / defectus voluntatis / et praeter intentionem.

¶ Primus igitur terminus est malumUnde vt potest trahi ex metaph. Auietrt. Pa lum potest accipi tripliciter. Uno modo abstractiue / vt notat privationem perfectionis: quae est necessaria in esse primo: sicuti in sorte privatio ma nus vel pedis. Secundo vt notat abstractiom et priuationem in esse secundo: sicuti privatio geo metriae in eode qui debet eam scire. Tertio modo dicitur malum concretiue: et hoc vel quia malician illam suscipit: et sic principalitur de tribus dicitur de ha bitu / de passione / et de suba: vel quia causat: et istud est tripliciter. Primo est in genere causae ma terialis: sicut dicuntur ista monstra mala: quorum tantum malicia aparte extat materiae: aut secundo in genere causae efficientis coniuncti: sicuti dum ignis comburit / vel gladius secat. Aut tertio in ratione agentis non coniuncti: sicuti dicerentur in nobis agere nubes: quae tamen nos non contingunti dum nobis lumen impediunt sol. Unde noto rursus / quod triplex extat malum: ad quod omne malum reduci potest. Primum dicitur malum naturae sicut caecitas / claudicatio etc. Secundum dicitur malum moris: quando acquiritur habitus vitiosus seu ipse actus malus moratur. Tertium dicitur malum demeritorium: quod repugnat gratiae: aut in seaut quo ad feruorem: sicut est veniale: quod dis finiens quo ad morale: Augustinus in li. de libero arbi. dicit: Malum est spreto incommuta¬ bili bono rebus commutabilibus adhaerere: quod facimus libero voluntatus arbitrio. Ubi tria tangit. Primum formale mali / dum dicit: spre to incommutabili bono id est deo. Secundo materiale tangit / dum dicit: rebus commutabilibus adherere: et hoc est quod dominus per prophetam clamat: Duo mala fecit ppostohus meus: Foderunt sibi cisternas dissipatas. Ecce adhae sio bono commutabili: et dereliquirunt me fatitem aque viuae. Ecce desertio boni incommu tabilis. Secundo tangit huius mali causam deficientem dum dicit quod facimus libero voluntatus arbi trio. Huius enim mali tam causa quam subiectum mala extat voluntas.

¶ Secundus terminus est defectus voluntatis. Unde notat doc. deuoti q. 2. arti. 1est quod voluntatis solet assignari tri plex defectus: naturalis / culpabili / et poenalis. Defectus naturalis dicitur in voluntate nra quae est in ea ex eo quod creata voluntas: vnde iste defe ctus aut nominat istam passionem quao dicitur defectibilitas: aut per eum circumloquimur propriam differentiam voluntatis creatae nobis incognitam. Defectus vero culpabilis dicitur: quae addit supra primum / non solum actum secundum / sed affe ctionis peruersitatem. Defectus deo poenalis dicitur talis defectus culpabilis sequila: vt via iusticiae reordinetur inordinatus defectus.

¶ Ter tius terminus est praeter intentionem. Unde non tat. 13. Tho. q. 3. quod aliquid euenire praeter intentionem potest accidere tripliciter. Primo ex parte agentis: veluti dum ignis agit in aerem: per se quai dem intendit inducere formam suam in aeremmateriam: per accidens autem et praeter intentionem si intel ligere intenderet expellere formam aeris: quia scilicet nequit manere cum forma ignis. Secundo accipit praeter intentionem ex parte materiae: sicuti est in moustris: vt quod homo cum duobus nascatur capitibus aut sex digitis etc. Tertio ao cipit praeter intentionem ex parte istrumenti actionis: sicut in crure curuo nimis accidit clau dicatio / praeter intentionem virtutis progressiuae. articulum sunt tres conclusiones. Prima est de esse mali. Secunda de causalitate mali. Tertia qualiter malum prae ter intentionem accidit.

¶ Prima est haec. Sic malum est in rebus vt nullum summum dicatur. Dicit prima pars conclusionis / quod malum est in re bus: patet primo ex punitione legum: quae solum malum puniunt: patet secundo ex fuga appeti tus naturalis: quae solum malum ex natura fugit. Tertio patet ex abolita lege dei in cordibus peruersorum. Unde recte hic dicit Tho. q. 1. quod esse malum experientia docet. Et si dica tur: quia secundum Diony. 4. de diui. no. Malum nec est existens nec ens in existentibus: ita videtur nihil esse. Respondendum quod ens dicitur tri pliciter. Primo modo pro quodam communi de cem praedicamentis: sicut accipit philosophus 5. metaphy. Secundo accipitur ens pro actuali existentia alicuius: vt notet proprie secundum adiacens: vt notat Boe. in commento. 2. peri herme. Et his duobus modis malum non est: immo nihil est: et sic accipit Diony. Tertio modo ac cipitur ens pro eo quod signat veritatem propositionis: vt sit propositio affirmatiua vera quando signat esse de eo quod est: et negatiua / quando ne gat esse de eo quod non est: et hoc modo malum dicitur esse / sicut dicitur caecitas in oculo: ita quod malum formaliter solam nominat priuationem. Ex quo patet / quod loquendo proprie malum non est in genere nisi reductiue: quia id quod est in genere habet genus et differentiam: quod non habet priuatio pura. Et patet vltra quod formaliter malum opponitur bono solum privatiue: vnde quando dicitur bonum malo contrarium: debet intelligi ratione illius in quo fundatur malunmi aut accipi contrarium generalitur ad omnem oppositione: sicut in fine. 2. peri herme. accipit philosophus. Unde glo. Augstin. super illo verbo: Et sine ipso factum est nihil: dicit id est peccatum. Et ali bi. Malum non est natura aliqua / sed defectus Et Ansel. de conceptu virginali. c. 5. Iniusti cia omnino nihil est / sicut caecitas. Et patet ratione: quia ens et bonum conuertuntur. Si ergo ma lum esset ens / malum esset bonum. Unde patet quod quando dicitur malum ordinari: non intelligitur ordi ne fundato in ipso formaliter / sed in opposito per quod ordinatur: sicut paries visus dicitur visione qua est in oculo: nec dicitur intendi et re mitti ratione approximationis ad terminum si cut ad bonum sed ratione recessus a termino: vt dicatur maius malum autminus: quia plus aut minus recedit. Unde proprie. q. 3. articu. 2. dicit doctor deuotus quod malum dicitur alicuius in obli quo / non aliquid in recto: sicut caecitas dicitur alicuius / non aliquid. Et si dicatur: Si malum nihil est: et deus punit homines pro malo: ergo deus punit homines pro nihilo: quod nefas est dicere Dicendum quod licet malum in se formaliter sit pu ra privatio: tamen connotat bonum per eum privari quod debetur scilicet vt rectitudo actus aut gratia: de quo sequenti dist. ita quod non venit punitio ex parte illius solius privatiouis: sed quia non habetur quod debetur haberi: ita quod debitum est in causa: patet exemplo. Rex incarcerat debitorem: non solum quia non soluit / sed quia debet: sic in propositoSed in quo fundatur ista malicia? Dicendum quod in bono. Unde Augustinus in enchitur. dicit. Mala sine bonis nec nisi in bonis esse possunt. Non tamen intelligitur malum esse in bono cui opponitur scilicet rectituum actus vel gratiae: sed in volum tate: cui non opponitur nisi indirecte: et patent ex hoc multarum auctoritatum solutiones.

¶ Sed dicit secunda pars conclusionis / quod non est dam dum summum malum. Probatur. Si enim est sum mum malum: tunc nihil habet de bono / sicut sum mum bonum nihil de malo: et si est summum malum: habet esse quod est bonum: ergo si est summum malum non est summum malum. Tum secundo: quia si est summum malum / est malum per essentiam: sicut summum bonum est bo num per essentiam: ergo naturale est ei facere malum: sed quod facit quod est ei naturale / bene facit: et hoc non est summum malum: ergo summum malum non est summum malum. Tum tertio: quia summum malum potest de struere omne bonum: et ita si esset summum malum / nullum esset summum bonum: sed si non sit sum mum bonum nullum erit summum malum: quia malo praeintelligitur bonum ex praedictis: et ita si esset summum malum / iam non erit summum malum. Ex quo valde mali facti sunt manichaei: quae tantum malum ponebant: et si non sit summum malum. Noto tamen quod si dicatur summum malum quo nihil est actu peius: sic bene est summum malum. scilicet peccatum luciferi: qui est rex super omnes fili os superbiae. Si autem intelligatur summum esse malum: quo scilicet nullum potest esse peius: sic nullum est summum malum / vt ponebant manichaei: et ex hac radice Dionysius vocat ma lum finitum: quia scilicet semper potest augmentari. Et patet quod non oportet dare vnum malum quod sit metrum et mensura aliorum malorum / sicut da mus in bonis: nec mala per accidens oportet reduci ad malum per se / sicut fit in bonis: sed omne malum ad voluntatem reducitur. Unde illa regula: Omne quod est tale per participationem reducendum est ad aliquod tale per essentiam: solum habet robur in bonis.

¶ Secunda conclusio est de causalitate mali / vnd scilicet causetur: et est haec. Sic creata voluntas causa extat maliciae: vt potius defectiua quam effectiua dicatur. Pri ma pars diciti / quod creata voluntas est causa maliciae. Probatur. Si enim est malum: aut est a bonon / aut a malo: si a malo: quaero rursus / a quo est istud malum: quia non est summum: ex praece denti conclusione. Si dicatur quod a malo: rursus qua ram de illo: et sic erit in infinitum processus. Si autem a bono: aut bono naturali: et hoc non: quia ad vnum ordinatur: igitur a bono libero: et ita a voluntate sed non increata: vt patebit 37. dis. ergo creata. Et si dicatur: quia scribitur: Nopotest arbor bona fructus malos facere: neque arbor mala fructus bonos facere: et ita cum voluntas sit bona de se: non potest esse causa mali. Dicendum quod dominus noster intendit comparare actum interiorem exteriori: vt vo luntas sit arbor. Secundo bonitas aut malicia actus interior voluntatis / veluti flos arboris: operatio exterior sit fructus: vt di cat: Ex bona operatione interiori venit bonum exterius / et ex mala malum. Nec vult quin voluntas exquo libera est / possit in bonum et malum: Unde sequitur / quod illae regulae contrari orum contrariae sunt causae: et cui causa bona est / ipsum quoque bonum est: habent intelligi in causis naturalitur agentibus.

¶ Sed surgit dubium: quae est ratio propria creatae voluntatis sub qua est causa mali: Dicit hic doc. subti. q. 5. in virtute / quod sunt tria signa. Primum in qua concipitur ratio voluntatis quidditatiua / vt est conmunis deo et creaturis. Secundum signum in quo per quandam differentiam contrahitur volun tas illa in communi / et efficitur voluntas creata: sicut addita rationalitate animali resultat homo: et se habet inquit ista differentia ad illa in communi voluntate vt accidens modo quo dicit Porphy. quod differentia accidit generi. Tertium si gnum in quo ista voluntas creata ex ratione propria libere facit malum aut bonum. Ex quo patet primodo / quod non est distinguendum hic de acciden te ex parte effectus: vt scilicet dicatur quod malum caui satur a voluntate intendente bonum per se et per ac cidens venit malum: ita quod creata voluntas sub intentione boni est causa mali: sicut di cere videtur Tho. vbi applicat per simile ad formas naturales. Patet quod hoc non sus¬ ficit: quia ante intentionem libera est ad bonum et malum. Nec vlterius est dicendum de voluntate inquantum defectibili: vt scilice ista defectibilitas sit ratio quaere creata voluntas potest agere malum: sicut distingue re videtur doctor deuotus. Patet quod hoc ne quit esse: defectibilitas enim inest volunta ti creatae veluti passio: passio autem non est ratio agendi suo subiecto / sicut nec risibili tas homin. Sunt ad hoc conuincentes rationes do cto. sub. quaestione quae aspiciantur diligenter. Uerum est tamen quod si doctor deuotus intelligat per istam defectibilitatem circumloqui propriam differen tiam voluntatis creatae: bene dicit / vt sit resolutio tota dicti voluntas creata inquan tum creata voluntas / secluso quocumque posteriori potest esse principium mali. Sed dicit secunda pars conclusionis / quod voluntas creata potius dicitur defectiua causa mali quam effectiua. Pro batur. Sicut se habet effectus ad causam efficientem sic defectus ad causam defectiuam: sed verus effectus est a causa vere effectiua: igitur et defectus a vera causa defectiua: vnde illa est ratio quare argumentum istud non tenet: Quic quid est causa causae est causa causati: sed deus est causa voluntatis / et voluntas mali: ergo deus est causa ma li: quia non eodem modo causat deus voluntatem et vo luntas malum: quia deus causat voluntatem effecti ue: voluntas vero malum defectiue: ideo variatur medium: et fit fallacia accidentis: nec debet iudicari voluntas ex hoc efficiens quia potest in malum: quia posse malum efficere est posse defi cere.

¶ Tertia conclusio est: qualiter malum prae ter intentionem accidit et est haec. Sic malum a libera voluntate elicitur / vt sper boni aliqualis intentio habeatur. Unde pro tota conclusione notoquod malum fieri sine intentione boni posset ca pi tripliciter. Uno modo ratione substrati: et sic malum potest fieri simpliciter a voluntate: vt furtum / aut luxuriari non habita illa intentio ne. Secundo vt capiatur malum formaliter: et dicat malum solum aliis ab illo qui facit: et faci enti bonum videatur: et sic potest fieri malummaxime ab habente palatum mentis interioris corruptum. Tertio modo vt capitur malum formaliter: vt sit malum tam facienti quam aliis: et sic nullus videtur operari ad malum aspiciens: vt habet Diony. aut praeter boni intentionem nisi dicatur: vt in. 43. distin. articu. 3 diffinitiue dicetur in hoc secundo. Quantum ad tertium culum sunt tres difficultates.

¶ Prima est: quomod potest deficere regula logicorum: vt inquit aug. quo diciti / quod vnum contrarium expellit aliud cum sit necessaria: et si fallat in vna materia / reputabitur falsa. Respondit doc. deuotus. q. 2. arti. 2. quod non est intentio Augstin. dicere quin illa regula sit vera / quod vnum contrarium aliud expellat: sed sicut philosophus positis maximis inquirit instantias in quibus non tenent: vt magis pateat veritas maximarum: sic Augustinus quosi prudens ingenio dicit / quod illa regula solum habet verita tem in his quae opponuntur formaliter: sicut peccatum et rectitudo actus: in aliis non oportet: sicuti est voluntas in qua est malum.

¶ Secunda diffi cultas: vtrum voluntas prius adminus habeat natura effectiuitatem ad bonum quam defectiuu tatem. Dicendum quod aeque primo vnum sicut aliud: eadem enim est potentia potens deficere et efficere: verum est tamen quod se sola potest deficere: non tamen in opus exire meritorium de condigno vel digno / licet forsan de congruo.

¶ Tertia dis ficultas: quia videtur quod peccatum in spiritum sanctum: quia dicitur fieri ex certa malicia nullam habeat boni intentionem. Dicendum quod immo: sed quam habeat videbitur di. 43. huius secundi. Ex hoc patet ad. q. quod videlicet malum ex defectu id est deficiente voluntate cansatum praeter intentionem boni re bus non euenit.

¶ Ad primum argu. dicendum i quod iste defectus nec est malum culpae nec poenae: solum enim defectus hic circumloquitur propriam diffe rentiam creatae voluntatis potentis deficere: ita quod quasi ab effectu causa intelligatur.

¶ Ad secundum dicendum / quod non est similie de rege temporali et aeterno: rex enim temporalis talia non permittit mala si potest: quia non est in eo talia ad melius ordinare / regis vero aeterni bene: vnde nullum subcaelo fit malum / quin sapientia conditoris ad melius reordinet: licet nobis ignotum sit: et ita res proprios sinit agere motus / et in melius disponit.

¶ Ad tertium iam patuit / qualiter malum fit praeter intentionem / et quomodo non.

¶ Ex praesenti autem dist. Prima conclusio. Bona voluntate peccatum nascitur vt in veritate recte asseritur. Dicit conclusio / quod peccatum et ma lum habet nasci ex bona voluntate: et poni tur a principio dist. vsque ibi: Ostensa origi¬ ne mali.

¶ Secunda conclusio. In bona funda tur ipsa malicia: et sustentatur omnis nequitia. Di cit conclusio: quod omnis malicia habet necessario subie ctum bonum: et ponitur ab illo soco / Ostensa oriu gine mali: vsque ibi: In hoc autem quod dictum est etc.

¶ Tertia conclusio. Scta prophetia comple tur actibus et in bominibus vt insint talia. Dicit conclusio quod illa prophetia Esa. prophetae quoe dicit: Ue qui dicunt bonum malum etc. habet intel ligi de rebus / non de hominibus: nisi inquantum habent virtutes aut vitia. Et ponitur ab illo loco: In hoc autem quod dictum est: vsque ad finem distinctionis.