Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 29
Circa textum
Distinctio. 20. indicat charitatis ordinem. Ost predicta sd ordine charitatus agen peo dum est. Quia dicit spo sa: Introduxit etc. Hic signatur. 29. distinctio huius tertii: quae sic continuatur ad praecedentes: Nam postquam in praecedenti distin. posita est diligendorum distinctio: Nunc in praesenti dist. ostendi tur diligendorum ordinatio. Et habet diui di haec distinctio in tres partes principales. In prima venatur ordo charitatis quantum ad di ligibilia. In secunda probatur vigor lar gitatis impensa per beneficia. In tertia be atur tantae maiestatis graduum magnificentia. Prima in principio. Secunda ibi: Unde et super hoc sepe etc. Tertia ibi: Sciendum quoque est diuersos esse gradus etc. Prima autem et vltima partibus indiuisis manentibus. Rursus secunda pars in qua charitatis probatur vigor largitatis impensa per beneficia: in tres partes diuiditur. In prima ante apponitur vna opinio. In se secunda magistri sequitur vera positio. In tertia tandem eliditur hinc dubitatio. Prima in principio. Secunda ibi: Uerum quia praemissa verba etc. Tertia ibi: Solet etiam quaeri si parentes etc. Haec est etc.
Quaestio
In ista quaestione Guillermus docet de charitate et eius gradibus: quae habetur a Secundo. in praesenti distinctioe: et impugnatur Thomas.
Utrum charitas incipiens effectu vel solo effectu suos per gradus ordinetur: Et arg. quod sic / triplici medio.
¶ Primo sic. Sicut se habet fides ad primam veritatem: ita charitas ad summam bonitatem. Sed fides aequi mouet ad intra ad credendum ea quae a prima veniunt veritate / sicut et primam veritatem: ergo et charitas similiter quo ad interiorem affectum aequi mouebit ad primam bonitatem diligendam / et reliqua diligibilia. Maior patet a simili. Sicut enim prima veritas est origo fidei / et causa per quam: ita summa bonitas charitatis. Sed probatur minor. Equiliter enim assentio fide mea deum esse qui est prima veritas et resurrectionem mortu orum / quae est de existentibus ad finem.
¶ Secundo S arg. sic. Quicquid est ordins in charitate in praecepto est: sed ordo charitatis qua ad affectum non est in praecepto: igitur solo effectu per gredus suos ordinatur charitas. Maior patet: quia exquo charitas est sub praecepto: iuxta illud: Haec mando vo bis / vt dili. inuicem: opertet quod ea quae sequuntur eam / sint in praecepto: cuiusmodi est ordo: quia als esset inordinata charitas: contra illud: Ordinauit in me charitatem. Sed probatur minor: quia si exhibean vnicuique quod debeo: dato quod sine mentis affe ctu: non censeor praecepti reus.
¶ Tertio arg. sic. Quanto circa aliquem magis afficimur: tanto maius ei bonum desideramus: sed omnibus quae ex charitate diligimus idem bonum optamus: ideo solo effectu ordinatur gradibus suis charitas. Maior patet: non enim apparet affectum intensiorem esse possibilem / nisi maius praeoptetur. Sed minor probatur: quia id quod charitate diligitur deus est: et idem est siue in se siue proximo diligatur: nec videtur posse magis ab vno quam ab alio participari / cum sit simplicissimus.
¶ In oppo situm vero arg. ex illlo verbo. Diligamus non verbo nec lingua / sed opere et veritate. Ex quo verbo clare innuitur charitatem aspicete ordinem in gradibus suis / tam in affectu seu voluntate quam in effectu seu opere.
¶ In ista autem quaestione pariformiter ad alias / tres sunt articuli declarandi. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus.
¶ Primus igitur ter iminus est charitas incipiens. Unde no to quo ad praesens triplicem fore charitatem: incipientem / prficientem / et perfectam. Et differunt: vt dicit sancto Tho. 6. q. praesentis dist. hoc modo. Charitaa enim incipiens ad hoc tendit / vt peccata praeterita emendentur: et a futuris cauea tur: vnde hac dicuntur incipientes / quie bellum domini cum aggredi incipiunt. Secundo dicitur chari tas proficiens: quia bonis adipiscendis intendit vt ad perfectionem veniat habita per incipientem charitatem fiducia de liberatione peccatorum: vnde hac charitate dicuntur proficientes / quae in via domini ad perfectionis anhelant vestigia. Chari tas vero perfecta bona mentis quasi connaturalia efficit: vt hanc habens in talibus bonis quasi di catur connutritus. Hac nempe charitate perfecti dicuntur / quo cumulo sunt roborati virtutum / itra soporati donorum dei dulcedine. Ultra notandum quod haec charitas dicitur triplex non rationem suae essentiae: vnica enim est: differens secundum magis perfectum et minus perfectum: sed solum est drientia ratione effectuum: secundum quas tres status nominantur: incipientium / proficientium et perfectorumIncipientes de malo cogitant fugiendo: prosi cientes securi de peccato subacto ad bona adipiscenda confugiunt: perfecti de bonis securi con munibus / ad fortia manum mittunt.
¶ So cundus terminus est affectus: ab affici or ceris. Unde noto vt notat doc. deuotus 6. q. praesentis dist. quod triplex est affectus. Primus est affectus / quae proprie passio nominatur: seu quo affectum passum nominatur: et hic potest diuidi in tria membra. Primum est vt dicatur affectus quaelibet qualitas informans modo quo nominat philosophus in praedicamento qualitatis dispositionem affectionem: et in sacramento altaris panis affici dicitur accidentalibus. Secundum mem brum est vt dicatur principaliter affectus pro passione doloris. Sicut loquitur Philippus cancellarius parrbysiensis in quadam prosula Uide poenas quibus afficior: vide clauos qoua bus confodior etc. Loquitur in persona Iesu. Tertium membrum vt dicatur affectus pro dele ctatione amoris naturalis: modo quo dicimus vnum erga alterum valde affici. Secundo princi paliter dicitur affectus actus charitate infu sa elicitus: sicut dum quis aut sibi aut alteri optat suinmum bonum. Tertio dicitur affectus actus voluntatis a charitate non elici tus sed imparatus: sicuti dum quas aut sibi aui alteri bona optat temporalia.
¶ Tertius terminus est gradus charitatis. Unde non tandum vltra / quod gradus charitatis quae in praecedti dist. per Augstin. tacti sunt: tres binarii seu sex modi sunt charitatis gradus: quas beatus nominat Amb. in praesenti dist: quae hoc modo distinguuntur. Charitas nempe ad tria potest comparari: ad bonum simpliciter scilicet deum: et tunc est primus gradus / diligere. scilicet deum. Secundo comparatur ad habentem: et tunc est secundus gradus / quod scilicet post de um homo seipsum diligat. Tertio comparatur ad alienum: et hoc est tripliciter. Primo ratione sanguinis: et si fit ascendendo: tunc est tertius gradus charitatis: sicut est dilectio filii ad patrem. Si vero descendendo: sic est quartus: sicut est dilectio parentum ad filios. Secun do ad alienum fit comparatio ratione familiaritatis: et sic est quintus gradus / apud scilicet domesticos. Tertio ad alienum fit compara tio ratione solum conformitatis in natura: et sic est sextus gradus charitatis: qui scilicet est ad extraneos. Quatum ad secundum artic culum sunt tres conclusiones. Prima est de chari tate incipiente. Secunda est de affectu chari tatis. Tertia de gradibus charitatis.
¶ Prima est haec. Tam incipiens quam alia charitas ordinem sapiunt: vt ea maxime deus diligatur. Dicit prima pars conclusionis / quod tam incipiens charitas quam quaelibet alia est ordinata. Probatur. Charitatis ratio est affectum rectificare: sed nullatenus affectus rectificatur / nisi praeponatur maius bonum bono minori: igitur etc. Confirmatur. Charitas enim multa diligit diligibilia: aut igitur aeque primo: aut vnum prius / reliquum posterius. Si dicatur secundum / habetur propositum / quod scilicet est ordo in charitate. Si primum dicat / con tra: impossibile est vnum habitum aeque primo ad plura terminari obiecta. Caeterum magi noscitur ordo competere charitati quam amo ordinate tendere in diligibilia: quare et chari¬ tas. Unde hunc ordinem satis innuit aurelius Augustinus praecedenti di. et Amb. in praesenti distinguem tes diligibilia. Ex quo clare aduertitur / quod non ponitur sic ordo in charitate / quod alia sit chari tas et prior qua diligimus deum et alia: et secunda qua di ligimus nos etc. sed vna charitas numero termmi natur primo seu aspicit deum: secundo nos: tertio proximum: vnde recte charitas respectu dei potes dus dicitur inclinans: vt illud verificetur Aug. quod est pondus in corporibus amor est in spiritibus: pondus enim meum amor meus: hoc enim pondere in deo quiescimus sicut grauia in centro: respectu vero pro ximi dicitur charitas ligans: quia amore ligamur charitatis: respectu vero tam dei quam proximi dicitur vinculum / qua scilicet iungimur / dicente apostolo: quod cha ritas est vinculum perfectionis. Ex quo patet quod or do iste non charitatis / sed diligibilium arguit distinctionem. Et si dicatur quod secundum philosophum in. metaph. Sapientis est ordinare: et ita ordo partinet ad intellectum / non ergo ad charitatem / quae est voluntates. Dicendum quod est ordo entium intoto: et hunc facit scientia: est et ordo entium ad finem: et hunoc facit bonitas et charitas: et de hoc intelligitur conclusio. Uel dicendum quod sapienia nominat tamintellectum quam affectum: dicitur enim sapienia quasi sa pida scientia: vt sapor sit voluntatis / et scientia in tellectus: ideo non negatur ordo hoc dicto a charitate. Nec tamen ex ordine isto debet ar gui proportio commensurationis inter ordinata scilicet deum et nos: sed solum proportio habitudinis seu attingentiae: inquantum aliqualiter participa mus bonitatem dei: vnde et licet charitas sit de se inclinatiua naturaliter in obiectum suum: nihilominus primus in primum / secundus in secundum tendit: sicut lapis / licet naturalitur deorsum tendat: prius tamen ad medium quam ad extremum peruenit. Sed dicit secunda pars conclusio nis / quod charitate infusa. maxime diligitur deus Probatur. Propter quod vnumquodque tale et illud magim: sed solum charitate diligimus caete ra propter deum: oportet igitur quod magis diliga mus deum. Caeterum: finis magis diligendus est. entibus ad finem: deus autem est finis omnium: igitur charitas quae rectissima est virtus / deum ma xime faciet diligere. Hoc etiam innuunt tam Augustinus quam Ambro. In ordine enim diligibilium quilibet deum praeponit. Unde bene lex di cit: Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo etc. Sanctus Tho. q. 3. addit vnam rationem / quare deum diligimus maxime: quia verius sumus inquit in eo quam in nobis: quia ipse est causa vniuersalis omnium: si cut manus se opponit caput percutienti: quia habet completius esse in toto quam in seipsa. Hoc idem patet de particularibus hominibus morti se exponentibus pro bono ciuitatis. Sed sua salua sanctitate haec non concludit ratio. Manus nempe dum ad saluandumcaput se erigit: salutem capitis non quaerit / sed propriam: et ita si manus haberet intellectum et voluntatem: magem se diligeret quam caput. Ita dico de particularibus hominibus respectu boni communitatis / nisi adueniat maior dilectio. Ita diceretur de dilectione respectu deiIdeo si quaerantur rationes naturales: an possit quis per naturam diligere deum super omnia: quaerantur a doctore sub. 27. dist. huius tertii: quae ibidem in parte tactae sunt. Unde si dicatur quod naturaliter homo se plus diligat quam deum: non est hoc naturae institutae quam perficit charitas: sed corruptae / quam eliminat: Nec obuiat quod amor sequitur noticiam: et nos magis cognoscamus proximum quam deum: vnde videretur quod magis deberemus diligere procimum quam deum: non tamen sequitur quod licet quo ad claritatem in via magis cognoscatur procimus quam deus: non tamen quo ad bonitatem: noscitur enim deus fore melior proximo: bonitas autem est quae causat amorem: vnde et si cha ritas moueat ad diligendum deum vt bonum in se et bonum in nobis: tamen paramplius vt bo num in se / quam vt bonum nobis: vnde nec potest dilectio proximi ex charitate esse ita perfecta sicut dilectio dei: licet ambae finitae sint: patet ex simili in linea et puncto: vtrumque emim finitum est: nec tamen possunt infinita puncta face re lineam: sic in proposito. Capropter licet pro ximus quo ad aliqua sit magis vnum nobis cum quam deus: et vnitas sit amoris conditio: vt tamgit Diony. bonitas tamen dei supplet huiusmodi veritatem. Ceterum: deus est nobis magis intimus quam nos nobis.
¶ Secunda conclusio est de affectu charitatis: et est haec. Et affectu et effectu completur charitas: et in nos secundo temdit ordine. Dicit prima pars conclusionis / quod charitas completur affectu et effectu. Probatur. Ordo in effectu ortum habet ab affectu: sed vide mus ordinem in effectu charitatis. ergo opertet quod ab affectu veniat: ideo dicit in omelis. gregoquod probatio charitatis exhibitio est operis vnde et deus magis pensat ex quanto quam quantum quis operetur: vtrumque tamen ponderatur a iudice iusto. Intelligitur tamen haec pars posita facilitate. Dato nempe quod aliquis voluntatem habeat dandi elemosynam: sed vnde det non habeat: voluntas pro facto re putatur: quo ad praemium essetiale. Et si dicatur quod multi sunt valde deuoti qui plus delectantur loqui cum proximo: vtputa suis filiabus de confessione quam orare deum: et ita habent affectum et non effectum charitatis Dicendum quod licet in viris seculi hoc tolere tur propter imperfectionem: tamen in religioso est hoc reprehensibile: et cum magna diligentia debet extirpari. Est enim affectus hic complacentiae muliebris sicut est de quo sap. loquitur. Uir amicabilis ad societatem: magis erit amicus quam frater. Sed habet secunda pars conclusionis. quod charitas in secundo loco est respectu nostri ita quod primo deum: secundo nos duligere debemus. Probatur. Sicut enim natura appetit. suam conseruationem: sic charitas suam perfectionem: sed natura magis appetit sui in se conseruationem quam in suo simili. igitur. A simili homo per charitatem bonum sui quam proximi. Cuius ratio apud doctorem subti. in praesenti distinctione est talis. Quia cum charitas sit habitus reflexiuus primo dilecto deo ad quem terminatur super actum suum conuertitur: vt quis charitate suum diligere dei dicatur diligere: per diligere autem dei diligens efficitur perfectus: vnde relinquitur quod ante dilectionem proximi quilibet debet seipsum di ligere. Unde Aug. in encheridion tractans illud. Date elemosynam et omnia munda sunt vobis. dicit. Qui vult ordinate ele mosynam dare: a se debet incipere: et eam primo sibi dare. Est enim elemosyna opus misericordiae. Ideo verissime dictum est. Hiserere animae tuae placens deo: qui enim sibi nequam est: cui alii bonus erit. Unde tam Ambro. quam Augu. secundum charitatis gradum sui dilectionem collocacant. Nec obuiat il lud apostoli. Charitas non quaerit quae sua sunt quia non vult se diligens charitate: vt de us quem primo sibi optat sit sibi proprius vt aliis non communicetur quod est querere quae sua sunt. Et si obiiciatur quia proxim noster sepe est melior nobis: ergo eum magis quam nos diligere debemus cum deus eunm magis diligat cui debemus conformari Respondendum quod licet sit melior nobis no ster proximus: non tamen tenemur eum magis diligere: sed nos: laborando vt bo ni efficiamur. Nec obuiat quod eum plus diligat deus: quia non semper tenemur con formare voluntatem nostram diuinae in vo lito: sed in modo volendi. De hoc satis habitum est distinctione. 46. primi. Et. 27. huius: tertii. Uerum est tamen quod charitas proprie perficitur complete: dum in tertio gradum in proximum tendit. Et hoc est quod lo quitur Gnego. in omelia. Nemo ad se cha ritatem habere dicitur: sed dilectionem: ipsa quippe in alterum tendit: vt esse charitas possit.
¶ Tertia conclusio est: de grad bus charitatis: et est haec. In gradibus cha ritatis filius patri praeobligatur: et propinquus ad propinquum magis quam ad extrane um. Dicit prima pars coclusionis: quod filius tenetur plus diligere patrem charitate quam pater filium. Probatur. De beneficiis ac ceptis grati esse debemus: plus autem accipit quis a patre quam pater a filio. Unde in. 6. ethicorum scribit philosophus. quod parentibus non possumus digna reddere. a quibus tria ma gna bona accepimus scilicet esse / nutrimentum et disciplinam. Corroborat passum hunc: ma ior inclinatio principiati ad principium quam econtra. filius autem est principiatum: pater principium. ergo magis debet inclinari filius ad diligendum patrem quam econtra. Te stificatur et hoc Ambro. praeponens dilectionem patrum dilectioni filiorum. Notandum tamen quod affectu naturali plus diligit pater filium: qua econtra de communi cursu. Si cuti in plantis videmus humorem procede re a radice arboris ad ramos: rami autem sunt filii: radix parentes: vnde et hoc affectu plus communicant parentes filiis quam econ tra. Et apostolus iubet. parentes thesauri gare filiis non filios parentibus: effectu autem charitatis tenetur filius plus diligere patrem quam pater filium. Ex quo patet hic locum habere di. docto. deuo. q. 4. quod in nobis est triplex appetitus naturalis seu naturae cursus. In hoc autem quod homo plus diligit se quam proximum: est cursus nature gratiae consonus: ideo hunc perficit chari tas. In hoc vero quod plus natura corrupta diligit se quam deum: est cursus naturae gratiae dis sonus: ideo hunc euacuat charitas. In hoc vero quod cursu naturae plus filius filium quam parentem diligit est cursus naturae gratiae disperatus: ideo hunc tolerat charitas: vt aliter et aliter possit filius minus et magi patrem diligere. Sed dicit secunda pars conclusionis: quod magis debemus diligere propinquum quam extraneum: patet ex gradibus Ambro. Unde scribit apostolus. Operemur bo num ad omnes: maxime autem ad domesticos fidei. Et alibi. Si quis suorum fidem non habet. est infideli deterior. Unde et in natura libus diffusio caloris primo est ad magis propinqua de hinc ad remota. vnde licem aequae sit imago dei in extraneo sicut in propinquo: ista tamen propinquitas caeteris priaribus aliquid habet amicitiae: vnde et illud quod dixerat. Aug. in li. de vera religione Non sic homo ab homine diligendus est vt diliguntur carnales fratres vel filii vel coniuges: vel cognati vel affines aut ciues nam ista dilectio temporalis est etc. Ipse retractat in primo retractationum. Unde nec ipitulus quando dicit. Renouamini secundum nouum homninem: vbi non est masculus vel faeminan gentilis et iudeus: sed omnia in omnibus christus voluit istum gradum remouere: sed voluit insinuare: quod in omni statu potest quis seipet saluare et placere deo: habet tamen intelligi com clusio caeteris paribus. vnde bonus extrane us praediligendus est malo domestico: quia ratio principalis est charitas. Caeterum nul latenus intelligitur in praebendis ecclesiae con ferendis: vt bene notat sanctus tho. q. 5. Et in eadem. doctor deuotus. Quo ad tertium articulum sunt tres difficul tates.
¶ Prima est. Quomodo intelligitur illud Bern. In via dei stare retrocedere est. Dicendum est quod intelligitur intentione stare non opoe re: quia homo debet semper proponere ad melius. Sicut de beato Francisco legitur: quod circa fitien vltae suae proponebat facere ingentia: et niouum de diabolo reportare triumphum.
¶ Secun da dicultas. Quomodo intelligitur illud apostoli. Optabam egoipse anathema esse a christo pro fratribus meis. Dicendum quod intelligitur vl ad tpimpopus vel sub conditione sim scilicet foret opta bile. Sicut illud moyvsi. Aut dimitte plslolh huic noxam hanc: aut certe dele me de libro tuo.
¶ Tertia difficultas. Utrum filiae plus diligant patrem quam matrem. Dicit tho. q. 7. quod sic. cuius ratio: quia plus in bonis similani patri quam matri: licet in defectibus plus assimilantur matriquam patri: bonitas autem ratio est di lectionis. Idem dicendum de filiis: idem de patre et matre: vnde tam pater quam mater plus diligunt filios quam filias: nisi aliunde accimens veniat. Ex quo patet ad quaestionem: quod videlet charitas incipiens tam affectu quam effectu: per suos gradus ordinatur. Tunc ad argumenta.
¶ Ad primum dicendum ad maiore: quod licet inter fidem et charitatem sit aliqualis similitudo: sicut illa quae tangitur tamen est dissimilitudo in hoc quod in fide sicut aliis cognitionibus magis veniunt res ad animam: ideo eque primo potest aspicere passiue per fidem intellectus multa: charitate vero magis transformatur anima quasi transiens in amatum: sicut dicitur quod anima verius est vbi amat quam vbi animat: ideo oportet quod vnum principaliter aspiciat in quod transire intelligitur: et ita non est consimile de fide et charitate.
¶ Ad secundum negatur minor: et dum probatur quia si impleo id ad quod teneor: dato quod non mpleo mentis affectu: non censeor praecepti reus. Dicendum quod licet non essem reus: quae ad hoc quod praeceptum respicit virtutem iusticiae essem tamen reus quo ad hoc quod aspicit vir tutem et affectum charitatis.
Conclusiones
¶ Prima conclusio Di lecta charitas recte ordinatur per suas semitas vt plane probatur. Dicit conclusio quod charitas ordinatur quo ad diligibilia. Et poni tur a principio distinctionis vsque ibi. Unde et super hoc.
