Book 5

Initium dicitur illud, ex quo prius mouetur aliquid. v. g. principium longitudinis. Et dicitur etiam illud, ex quo melius est aliquid fieri. v.g. doctrina. quoniam, forte no recipitur de principio rei, sed de illo, de quo facilior est disciplina. Et dicitur etiam illud, ex quo prius fit res, & est in re. v.g. undamentum, nauis, & domus, & sicut quidam dicunt cor in ani mali, & quidam cerebrum, & quidam aliud secundum existimationem vniuscuiusque. Et dicitur etiam illud, ex quo fit res prius & est inre, ex qua fiinitium motus & transmuta¬. tionis, v. g. filius a parentibus, & lis ab odio. Et dicitur etiam illud, ipropter cuius volutatem mouetum quod mouetur, & transmutatur quod trasmutatur. v.g. dominium in ciuitatibus. & vegnum, quae dicuntur esse principia. & similiter in artificus, & maxime in principus artificiorum. Et dicitur initium etiam illud, ex quo res scitur primo. v. g. propositiones in demonstratione. Et similifer dicutur cau sae etiam. omnes enim causae sunt, principia. Et omnia principia ha Vbent aliquid comune, quod est primu, & sciendum est quo modo est, & quomodo erit. Et quaedam principia sunt in rebus, et quaedam extra res. Et similiter natura est principium, & elementum etiam. & cogitatio. & voluntas, & substan tia, & illud propter quid, & bonu & largitas est principiu plurium & cognitio, & motus etiam.

Causa dicitur secundum unum modum illud, ex quo sit aliquid, & est in eo, vt cuprum in idolo, & argentum in annulo. Et dicitur alio modo forma & exemplar. & hoc significat esse alicuius & genera eius. sicut proportio duorum ad vnu attribuitur ad diapason, & similiter omnes numeri, & partes definitionis. Et etiam dicitur alio modo, secundum quod est principium transmutationis & quietis primo. sicut dicitur quod ambulatio est causa agens sanitatem, & pater filu, & vniuersaliter agens acti, & transmutans transmutati. Et etiam dicitur alio modo tanquam, complementum. & hoc est, propter quid sit aliquid. v.g. quod sanitas est causa ambulationis. Si igitur quisitum fuerit a nobis quare ambu¬ lamus, dicemus vt sanemur & hoc dicto, videmus nos reddere tam necessario. & similiter alia, propter quae sit complementiu per motum alterius, & est medium. si cut dicitur, quod causa sanitatu est dieta, et ieiuniu, aut medicina, aut instrumenta. omnia enim ista aduna tur ad quaerendu complementum. & diferunt, quoniam quida sunt tanquam in strumenta, & quaedam taquam actio nes. Et causa dicitur igitur in ma iori parte de istis modis. Quia igi tur causae dicuntur multis modis: accidit vt plures causae sunt eiusdem, sed modo accidentali. v. g. idol. ars idolorum est causa, & cuprio etiam, & non per aliud, nisi per hoc, quod est idolum: sed non est eodem modo, sed alterum est vt ma teria, alterum vt illud, ex quo fit, motus. Et exercitium, & sanitas. suupsius adinuicem. exercitium. enim est causa sanitatis, & sanitas est causa exercitu: sed non eodem mo do, sed hoc tanquam complemetum, & hoc tanquam principium motus. Et etiam erit eadem causa rerum contrariarum. v.g. illud, quod cum fuerit praesens, causa alicuius, et cu fuerit absens, illud idem forte erits ca cotrarum. v.g. quonia absentia ge bernatoris nauis forte erit ca de structiois nauis, et praesentia eius causa sa luationis illius. et haec ambo scilicet praesen tia et absentia sut cam tanqua motus.

Omnes igitur causae, quae modo suerunt dictae cadunt super qua tuor modos famosos valde. litera enim sllabarum, & materia artificialiu, & terra, et omnia corpora similia, & partes totius, & propositiones conclusionis sunt sicut D. causae, quae sunt ex aliquo. Et quaedam istarum sunt sicut subiectum & quaedam sicut partes, & quaedam sicut illud, quod significat alicuius esse, sicut totum, et compositio, & forma. Seonen autem & medicus, & ambulatio, et omne, quod agit aliquam actionem, sunt secundum principium transmuta. tionis & quietis. Et quaedam sunt sicut complementum & largitas aliis. illud enim propter quod sit largi tas aliis, vult et esse complementum. & non est differentia inter dicere hoc esse largum, et hoc videri largum. Causae igitur sunt istae, et numerus suarum formarum est iste numerus. Et modi causarum sunt plures: sed, cum referuntur, fiunt pauciores etia. Dicuntur enim causae multotiens ea, qui coneniunt in forma, & dicuntur quaedam ante, & quaedam post. sicut dicitur quod causa sanitatis est nedicus, peritus, & ars: & duplum est causa ad diapason, & numerus et: & similiter etiam illud, quod continet aliquid particularium, est ta le. Et etiam sicut accidens, & genera eius. v.g. idolum. causa enim est idole artifex idolorum. scilicet Polocletus, sed diuersis modis. accidit enim vt nome artificis esset polocletus. Et simili ter alio modo et illud, quod cotinet accidens. sicut homo cum fuerit causa idoli, aut aliquod aliud. Et quaedam accidentia sunt remotior, quibusdam, & quaedam propinquiora, v.g. cu dicimus, quod al bum & musicum est causa idoli, et non Polycletus tantum, aut ho. Et dicuntur causae alio modo ab omnibus istis proprie, et vniuersaliter: & potetia, et actu. v.g. aedificator rei aedificadae, aut aedificator, qui aedi ficat. Et dicuntur tales sermones in rebus, quare causae habeant cau sas. & et sicut cam istius idoli, quod est idolum, aut quod est alia forma, aut cuprum. & causa cupri est alia materia, & similiter in accidentibus. Et etiam dicuntur istae, & illae secundum copositione v.g. non Polycletus, neque, artifex ido li, sed Polycletus artifex idoli. Secmultitudo istorum omnium est sena rius: & dicuntur duobus modis. aut taquam Genus, aut tanquam torum. Ablatio in Fomano. Et differunt quod agentia & particularia sunt, & non sunt insimul. et quae habent causam etiam, v.g sanans, & istae aedificator istius aedificati. Quae autem sunt in potentia, non sunt semper insimul. domus enim & aedificator non corumpuntur insimul.

Elementum dicitur illud, ex quo res componitur primo, & est in ea, & non diuiditur secundumformam in aliam formam. v.g. sicut elementa soni sunt ex quibus componitur sonus, & ad quae per ueniunt vltimo: & illa non diuiduntur in alios sonos diuersos al eis secundum formam: sed si diuidantur, partes eorum erunt consimiles secundum formam: sicut aqua, cuius pars est aqua, non sicut syllabae. Dicentes igitur, quod corpora habent talia elementa, inc diuiduntur primo, & non diuiduntur in alia corpora diuersa secundum formam, dixerunt vnum ele mentum & plura talia. Et elemen ta linearum dicuntur proprie secindum hunc modum, & vnuersaliter elementa omnium demonstra tionum. primae enim demonstrationes, quae sunt in pluribus demonsi. nibus, dicuntur elementa demonstrationum. & primae congregationes sunt similes istis, quae sunt ex tribus terminis, quorum vnius est medius. Et etiam dicitur elementum secundum translationem illud per similitudinem, quod est vnum minimum, & non diuiditur, & indigetur in pluribus rebus. Et ideo dicitur minimum sim plex, quod non diuiditur elementum. Vnde illud nomen fuit positum rebus, quae sunt elementa vni uersalia magis quam alia. quonia, vnuquodque eorum, quia est vni simplex, inuenitur in pluribus, & in omnibus rebus, aut in multis. Et ideo existimauerunt quidam, quod vnum & punctus sunt principia. Et, quia illa, quae dicuntur genera, sunt vniuersalia, & non diuiduntur, quia non habent definitionem, dixerunt quidam, quod genera sunt elementa, & quod sunt magis in elementatione, quoniam geneus est maioris vniuersalitatis, quod enim ha bet differetiam habet geneus etiam, & omne, quod habet geneus, non ha bet differentiam necessario. Et elementum est commune omnibus re bus, quod est primum cuiuslibet, & in quolibet primum.

Et dicitur Natura vno modo deomnibus pullulantibus. Et etiam dicitur natura illud, in quo pullulat pullulans primo. Et est in eo etiam illud, ex quo est primus motus in vnaquaque, rerum naturalium, & est in eis sicut est in rei veritate. et dicitur pullulare, omne, quod habet crementum in alio secundum contactum, aut secundum cosolidationem, sicut embrones. Et inter con tactum & consolidationem haec est differentia. in contactis enim aliud non est necessarium quod ali quid sit in actua tactu. in consolidatis vero est vtruque, aliquid, quod Facit ea esse consolulata in loco contactus, & vt sint vnum secundum continuationem & quantitatem non secundum qualitatem. Et etia dicitur natura illud, ex quo primsit essentia rei naturalis, et sua ge neratio, & est immutabile, & in transmutabile a sua virtute, quae habet. Sicut dicitur quod cuprum est natura idoli, & cophi cuprei, & lignu est, natura cyphi lignei. & similiter alia. vnumquodque, enim eorum, quae sunt ex istis, prima ma teria est in eis saluata concessa. & secundum hunc modum dixerunt, quod elementa sunt natura rerum naturalium. & quidam dixerunt, quod est definitio, & quidam quod terra, & quidam quod ignis, & quidam quod aer, & quidam quod aqua, & quidam aliud tale, & qui dam omnia. Et etiam dicitur natura alio modo substantia rerum naturalium, sicut dicitur, quod natu ra est prima compositio, aut, sicut, dicit Emp. quod natura entium nin hil aliud est nisi mixtum. & huiusmodi vocant homines naturam, Et ideo omnia, quae sunt per naturam. aut sunt ex aliquo, aut quod est ex eo, & ex eo naturaliter est sum esse, non dicitur quod habeant naturam, si non habuerint formam et exe, plar eius. Natura enim est illud, quod est ex istis duobus, sicut animal, et membra animalis. Et dicitur natura prima materia. & ista dicitur duobus modis. dicitur enim pri mum in respectu alicuus, & primum in rei veritate. sicut res factae ex cupro. cupram enim, cum vefertur ad ista, est primum. & di¬ gnum est vt dicatur primum inrei veritate, si omnia liquabilia sunt aqua. Et dicitur etiam natura forma & substantia. & ista est finis generationis. Formae aut & omnes substantiae dicuntur na turae, quiahoc nomen imponicur eis natura autem est aliquae substantia. Manifestum est igitur ex dictis, quod prima natura, quae dicitur in rei veritate, est substantia rerum, quae habent principium mo tus in eis. & materia dicitur natura, quia recipit ista. & similiter est generatio & pullulatio pullultantis, quia sunt motus ex natura, & quia sunt idem principium mo tuum rerum naturalium, & sunt in eis simpliciter, aut potentia aut actu.

Et necessarium est illud, quod im possibile est ut res sit nisi cum ipso, & est tanquam causa. sicut anhe litus, & nutrimentum in aialibus, qui sunt necessaria, et sine his impossibile est vt anima sit. Et etia ne¬ cessarium illud est, quod impossibs le est, nisi per illud vt sit, aut non sit bonu, aut negare bonu, aut priuare ipsum. sicut dicitur quod accipere medicina est bonu, ne eit accidat infirmitas. & nauigare ad Atbenas est necessarium, vt recipiatur debitum. Et etiam dicitur nece. sariu de re faciente violentiam, & de violentia. & hoc est, quod imper dit voluntam em. faciens enim violem tiam dicitur necessarium. & ideo est contristans et, sicut dixcit cuenus, quod omne necessarium est contristans, & violentia est aliqua necessitas, sicut d. Sophocles, quod uio sentiade necessitate cogit me, ut hoc faciam. Et existimatur quod necer sitas non facit opinantem aliquod verum reuerti & mutaria suc opinione: quia est contrariu motui, qui fit per voluntatem, & cogitatio, nem etia. Et etiam dicitur necessarit illud, quod ipossibile est vt sit ali mo. & secundum husmoi necessarium dicutur omnia alia necessaria aliquo modo. dicitur enim actio necessaria, uel passionec essaria, uel illud, quod impossibile est ire propter facienviolentiam. & ita necessitas est il lud, propter quod impossibile eest vt sit aliquid alio modo. Et similiter in causis vitae, et boni, quonia, cum impossibile est vt bonum sit in quibusdam rebus, neque est vita, neque generatio sine aliquibus aliis. Illa igitur sunt necessaria, & causa est, aliqua necessitas. Haec igitur est declaratio necessariorum: quonia impossibile est vt sint alio modo ab eo, quod demonstratu est modo simplici. Et causa eius prima est, si fuerit possibile vt sit alio modo vt sit syllogismus congregatio. Quaedam enim habent aliacam necessaria, & quaedam nihib, sed alia erunt necessaria propter ista. Manifestum est igitur, quod primum necessarium in rei veritate est simplex. & impossibile est vt illud sit mul tis modis. ergo neque alio modo. sed si non, erit multis modis. Si igitur sunt res simplices, & aeternae, & immobiles, nulla earum erit violem ta, neque, extra naturam.

Vnum dicitur aut per accidens. aut per se: per accidens, sicut naui gator & musicus. Dicere enim quod nauigator & musicus sunt vnu non est per differentia essentiae, quia ac cidit nauigatori musicum. Et similiter dicitur vnu per accidens in ge nere et, & in rebus vniuersalibus., v.g. quod ho, et homo musicus sunt, vnum, aut quia musicus accidit, vtrique, homini, qui e substancia una, aut quia vterque, accidit. alicui particusariu, sicut nauigatori. sed esse vtriusque non est eodem modo, sed vnum eorum debet esse quasi genus in substantia etiam, & aliud quasi habitus, aut passio in substantia. omnia igitur, qui dicuntur vnu per accidens, hoc modo dicuntur.

Eorum aut, quae dicuntur vnum per se, quoddam dicitur vnum per continuationem. vt lignum congluti natum, aut illa, quae congregantur a ligamento. & linea, si fuerit tor tuola, dicitur etiam vnum continuu sicut dicitur vnumquodque, membrru, & sicut crus, & focile. Et istorum est magis vnu, quod est continus per naturam, quam illud, quod est. continuum per artificiu. Et dicitur continuum illud, cuius motur est vnus per se, & non potest esse alio modo. & dicitur vnus motus ille, qui non diuiditur neque, secundit tempus. Et continua per se sunt illa, quae sentiuntur secundum tactu vnuliona enim contintia adinuice non aicutur vnum, cum tanguntur, neque corpus, neque, aliud continuum. Illa aut, quae sunt per fectae continuatio uis, dicuntur vnu, & si habeat tor tuositatem. & istorum est magis vnum quod non habet tortuositate, sicuorus, & coxa. possibile enim est vt crus non sit vnu. & dicitur, quod linea recta est magis in vnitate, quam tortuosa. & dicitur, quod li nea tortuosa, quae habet angulum etia est vna & non vna. possibile enim est vt motus eius sit vnus in simul, & non sit insimul. linea autem recta oportet vt motus eius sit insimul, & nullum corpus habens, magnitudinem quiescit in vna parte, & mouetur secundum aliam, sicut partes lineae tortuosae.

Et dicitur etiam vnum alio modo, quorum subiectum non diuiditur secundum formam. Et illa non diuiduntur secundum forma, quo rum formae non diuiduntur secundu situm, & subiectum aut primum, aut vltimum, quod est proprie coomplementu. dicitur enim vinum vnum, & aqua vna, cum non diuidantur secundum formam, et dicuntur omnia liquabilia vnum sicut oleum, & vinum, et omnia liquida. subiectum enim omnium istorum est vnum, & omnia sunt aut aqua, aut aer.

Et etiam dicuntur vnum, quorum geneus est vnum, & differunt per differentias subiectas eis. sicut. homo, & equus, et canis, & sicut dicitur omnia animalia sunt vnumet prope istum modum est dicere., quod materia est vna. Ista igitur forte dicuntur vnum secundum haune modum, & forte dicuntur vnum secundum geneus superius, cum sint postrema forma superioris generis. v.g. sicut isoscheles, & isopleu ros: dicuntur enim sigura vna ea dem: ambae enim sunt triangusi, et non dicuntur idem trianculus.

Et etiam dicuntur vnum illa, quorum definitio, quae significat quid est, non distinguitur a definitione alterius significante quid est. omnis enim definitio diuiditur, in se. & secundum hunc modum augmetabile & diminuibile sunt vnum. & etiam definitio est vna. sicut definitio superficierum planarum est vna. Et dicitur vnum modo simplici de illis, quae non diuiduntur secundum tempus, neque secundum locum, neque, secundum sermonem. et maxime quod est ex tis substantia: illud enim est magis in vnitate. Et dicitur etia uni modo vniuersali illud, quod non habet diuisionem secundum sua speciem. verbi gratia dicere vnu hominem & vnum animal, & vni os. Et multa dicuntur vnum secundum naturam, quauis agat aliud, aut patiantur ab alio: aut differa. per alia, aut referantur ad alia. Et illa, quae dicuntur unum primo mdo, sunt illa, quorum est substantia Vvna: & sunt vnum, aut secundum continuationem, aut secundum fomam, aut secundum definitionem dicimus enim in numero plura illa, quae non sunt continua, neque habent formam vnam. Quodam enim modo dicitur vnum, et si fuerit de quantitate, & continuum etiam. & quodam modo non dicitur unu. si totalitas sua non fuerit perfecta. illud igitur, quod non est totum, nio dicitur vnum vniuersaliter. non enim dicimus, quod partes sotula ris compositae aliquo modo sunt vni propter continuationem: nisi dicatur hoc modo scilicet secundum quod sunt sotular, & secundum quod habens aliquam formam vnam. Et secundum hunc modum dicitur, quod li nea circuli est vna magis quam aliae lineae. est enim linea perfecta, in qua est totum.

Et essentia vnius est aliquod principium numerorum. prima enim mensura est principium & illud, quo primo scimus est apud nos prima mensura in quolibet genere. Et principium igitur cognitionis in vnaquaque, rerum est vnum. & non vnum om nibus generibus est idem. in quibul dam enim tonus est vnum, in quibusdam vocale est vnum, & i qui busdam est consonans vnum. & vnum grauitatis est aliud, & quod est in motu est aliud. Et in omniburebus est vnum illud, quod non diuiditur, aut secundum quantitatem, aut secundum formam eorum, aut quae non diuiduntur. Secundum quantitatem enim illud, quod non diuiditur omnino, neque, habet situm, dicitur vnum: & quod non diuidi tur omnino, & habet situm, dicitur pictus: & quod diuiditur vno modo, est linea: & duobus modis: est superficies: & omnibus tribus, est corpus. & dicuntur ista econuerso. quod autem diuiditur duobus modis, est superficies: & quod vno modo, est linea: & quod no d. uiditur aliquo modo secundum quatitatem punctus est. & vnum et istorum, quod non habet situm, est vnum: & quod habet situm, est punctus. Et etiam istorum quoddam est vnum numero & quoddam vnum forma: & quoddam vnum secundum aequalitatem, & quod dam vnum secundum geneus. Et il la, quae sunt vnum numero, sunti la, quorum materia est vna. Et il la, quae sunt vnum secundum formam, sunt illa, quorum totalitas est vnum. Et quae sunt vnum gene re, sunt illa, quorum ficura praedicamenti est vna. Et illa, quae sunt vnum secundum aequalitatem, sunt quorum proportio est una, sicut proportio alicuus rei ad aliam rem Et ista postrema semper consequutur prima. sicut dicimus, quod omne, quod est vnum in numero, est vnum in forma: & quod est vuu in forma, non est vnum numero ue re. & omne, quod dicitur vnum se cundum formam, est vnum genere: sed non, quod est vnum genere, est necessario vnum secundum formam. & non omnia, quae sunt vnum secundum aequalitatem, sunt vnum secundum geneus. Manifestum est igitur, quod Plura dicuntur de oppositione vnius. quaedam enim, quia non sunt continua. & quaedam, quia materia eorum adu nata cum forma diuiditur secundum formam. & aliud cum oppositione, quia definitiones, quae signi ficant essentias, sunt plures.

Ens dicitur quodam modo accidentali. verbi gratia, quod iustus est musicus, & quod homo est mul sicus, & similiter, quod musicus est homo. verbi gratia, quod homo musicus aedificat, accidit enim aedi ficatori vt sit musicus, aut inusicu vt sit aedificator, accidit hoc igitur quia est, & quia hoc accidit ei. Et similiter accidit in rebus, quas di ximus. sicut homo, cum dixerimus quod est musicus, & musicus quod est albus, & quod est albus musicus, aut musicus est albus. Ista enim dicuntur modo accidentali, vno m do, quia vtraque accidunt eidem en ti: alio modo, qui a accidit enti vt esset illa. Entia igitur, quae dicunttur modo accidetali, secundum hoc dicuntur, aut quia vtraque, sunt eius dem entis, aut quia est quiditas en tis, aut quia est cum eo cuius est, & de quo dicitur, idem.

Et dicuntur entia per se omnia, quae significant siguras praedicamo torum. sunt enim secundum numo rum eorum, quae dicuntur etia entia. Quaedam igitur praedicameta significant quid, & quaedam quae le, & quaedam quantum, & quaedam ad aliquid, & quaedam agere, aut pati, & vbi, & quando. et significatio vniuscuius libet istorum est vnius entis, non enim est diffe¬ rentia inter dicere, quod homo est & in sanitate, & dicere, quod homo est sanus, aut quod homo ambulat, et est in ambulatione. & similiter inaliis rebus. Et etiam ens significat, essentiam, & veritatem rei. quoniam cum dixerimus aliquid esse, demonstrabimus suam veritatem, &, cum dixerimus aliquid non el se, demonstrabimus ipsum esse non verum, sed falsum, & similiter inaffirmatiua & neoatiua. sicut di cimus quod Socr. est musicus, hoc enim est verum: & dicimus, quod Socr. non est albus, & hoc non est verum. & sicut dicimus quod dia meter est aequalis costae, & est fal sum. Et et quaedam entia sunt poten tia, & quaedam actu. quaedam enim sunt entia per visum, quia videntur: & quaedam, quia habent vie tutes, quae videntur & similiter est de scientia. in eis enim est qui habet virtutem, vt vtatur scientia: & in eis qui habent vsum. & dicitur quiescens illud, in quo est quies, & illud, quod habet potentiam, vt quiescat etiam. Et similiter in substantia etiam. dicimus enim quod in lapide est idolum Mercuru, & semilineae.

Dicitur substantia corpora simplicia, sicut terra, & ignis, & similia, & vniuersaliter omnia corpora, & quod ex eis constituitur ex animalibus, & idolis, et membriistorum omnia enim ista dicuntur sub stantiae, quia non dicuntur de subiecto, sed alia dicuntur de eis. Et dicitur etiam substantia alio modo illud quod est causa essentiae rerum, quae dicuntur de subiecto, sicut anima animalium. Et et dicitur substan tia de illo, quod est subiectum ani mae, & habentia definitiones, et significantia aliquid, & per quo rum priuationem priuatur totu, sicut corpus superficiei, & sicut quidam dicunt superficies lineae. & omnes numeri. quidam enim existimant, quod istis priuatis nihil erit. Et etiam dicitur substantia in lud, quod significat quid in omnibus rebus, & definitionem earum et hoc est substantia cuiuslibet rei. Accidit igitur vt substantia dicatur duobus modis. quorum vnus est vltimum subiectum, quod non dicitur de alio: alius autem, quod significat hoc demonstratum, & est distinctum a rebus, sicut form. cuius libet rei, & eius exemplas

Dicuntur quaedam ante, & post. tanquam primu ens & principium in vnoquoque, genere, et quod est proxcimu alicui principio terminmato, aut modo simplici, aut natur aliter, aut modo relationis, aut vbi, aut quando, aut quia sunt, sicut di cimus illa, quae dicuntur ante secudum locu, qui est proximus alicus, loco terminmato verbi gratia loco medio, aut vltimo, aut naturaliliter, aut casu. Et remotum dicitur post. Et etia dicitur ante secundum tempus, aut in praeterito, & est illud, quod est remotius ab instantisicut bella Trotanorum fuerut ante bella Medorum. & in futuro, & est illud, quod est praesenti propinquius alio modo. sicut dicimus quod fuit clitus ante Hirinum, quia est propinquior praesenti. & praesenti vti tur hoc, tanqua primo, & posterio, re principio. Et dicitur ante secundum motum illud, quod est propinquius ac motorem. sicut puer. qui e ante viri secundus motum. & ista principia sunt modo simplici. Et dicitur ante secundum potentiam, vel virtutem. sicut dominus ante dominatu. dominus enim, quia est superior, in potentia dicitur ante. & est illud, quod est fortius, dicitur ante. & tale illud est, quod coget alterum sequi suam vo luntatem, ita quod, si illud, quod est ante, non mouetur, non mouebitur il lud, quod est post, & si mouebitur, mouebitur. & voluntas. est initum, hic. Et dicuntur ante secundum ordi nem illa, quae adunatur in se secundum relationem ad aliquid vnu, &. diuersantur secundum definitionem, sicut dicimus quod stans est secundus in propinquitate ante tertium, & neuma, quod dicitur, i. barbat ea, medium acutorum est ante medumdiscretorum. in illis enim est principium illud, quod stat capite, in istis est neuma, quod est medum. ista igitur dicuntur ante secundum hunc modum [indent 29]Et dicitur ante alio modo illud, quod ante per scientia est, & dicitur etiam ante modo simplici. Et etiam dicitur ante secundum definitionem, & sensum. Secundum aut definitionem illud, quod est ante modo vniuersali. secundum vero sensum res particula res. Et secundum definitionem vniuersaliter etia accidens ante totum. sicut musicus ante hominem musicum. totu enim non erit penitus sine parte: & cum hoc impossibile est vt misicus sit, si non fuerit aliquis musi cus particularis. Et etiam dicuntur ante passiua, sicut res, quae sunt ante, si cut vectitudo & laeuitas. vnum enim istorum est passiuum lineae per se, & aliud superficiei, quaedam enim dicum tur ante, & post secundum hos modos. Et quaedam dicuntur naturaliter. & substantialiter, & sunt illa, quae possibile est ut sint, & non alia: illa aut non erunt, neque, ista. & ista diui¬ sione vtebatur plato. Et cum ens igitur dicitur multis modis, dicitur primo secundum subiectum, quod est ante, & per quod substantia erit, ante. Et dicitur alio modo, qui sunt in potetia, et i actu, sicut dicimus, potentia aut est, sicut medietas est de toto, & pars de toto, & materia de substantia. actu vero, sicut illud quod est post. erit enim, postqua dif soluitur in actu quoquo modo. Qia igitur, quae dicuntur ante & post, secundum hos modos dicuntur. Et E quaedam possibile est vt sint, & non alia, sicut totum & partes. & quaedam sunt possibilia vt corrumpantur, & non alia, sicut definitio totius & alia similiter.

Potentia dicitur multis modis. Dicitur enim potentia principium motus, aut transmutationis in alio secundum quod est aliud. sicut ar aedificaudi, quae est potentia, & non est in eo quod aedificatur. sed ars medicinae est potentia, & est in eo qui sanatur, sed non secundum quod sanatur. Principium igitur vniuersale transmutationis & motus dicitur potentia in alio, secundum quod est aliud. Et dicitur potentia illud, per quod possibile est vt aliquid moueatur ab alio aut secundum quod est aliud. Et etiam illud, per quod patitur aliquid, in quo facta est aliqua actio ab eo, quod agit in ipso, & habet potentiam patiendi quod est bonum, & conuenientiam ad recipio dum. Et etiam dicitur potentia per quod aliquid fit melius, & actio sit secundum quod oportet. sicut dicuntur potentes nomines qui possunt in bonitate sermonis & illi, qui sermocinantur non secundum quod oportet, non dicutur esse potentes. & similiter est in passione etiam. Et etiam dicitur potentia in omnibus entibus, quibus res non patiuntur omnino, nequ transmutantur, aut quibus motus rerum non erunt ad priora. omne enim quod frangitur, & destruitur, aut corrumpitur aliqua corrum ptione, accidit ei hoc, non quia habet potentiam, sed quia non habet potentiam, aut quia diminuitur ab eo aliqua potentia. & dicuntur non tangibilia ista, in quibus difficilis est tactus, aut quorum tactus est aequalis propter potentiam existentem in eis: & quia sunt po tentia aliquo modo. Cum igitur po tentia dicatur his modis, potens et dicitur uno modo illud, quod habet principium motus, aut transmuta tionis in alio, secundum quod est aliud. Et alio modo dicitur potens illud, quod habet potentiam talem quae alicuius est, quod est aliud. Et etiam illud, quod habet potetiam, vt transmutetur in aliquid, aut inperus, aut in melius, quod enim corrumpitur, existimatur esse potens ad corrumpi. & nisi hoc esset, non corrumperetur scilicet nisi haberet hanc potentiam. sed tamen habet aliquam dispositionem, & causam, & principium ut recipiat talem pastionem. & forte existimatur esse secundum hanc dispositionem, quia habet ali quid, aut quia forte habet priuationem, illius. Et cum non esse igitur e esse aliquo modo, omnia igitur habentia aliquid ex quo, dicuntur modo aequi uocationis, & per quod dicuntur potentia. Non enim dicitur quod aliquid habet hanc priuationem nisi in tempore, in quo possibile est vt sit illa priuatio. Et, cum non ha buerit potentiam illius, tunc dicetur habere aliquid principium con rumpens aliud. Et etiam omnia ista accidunt, quia accidit aut sola generatio, aut non generatio, au bonitas generationis. ista enim potentia est in rebus inanimatis, sci licet in instrumentis. dicimus enim quod quaedam instrumenta. verbi gratia illud, quod lutina loquitur, & quaedam non loquuntur, cum non fuerint boni soni. quoniam impotentia est priuatio potentiae. Et initium, quod est simile dicto, aut modo vniuersali, aut illud, quod habet naturam recipiendi genera tionem, & in tempore in quo habet naturam reciniendi. non enim sunt similes sermones, dicetes quod impotentia est puerum generare, & castratum. Et etiam vtraque potentiarum habet impotentiam oppositam in situ illi, quae mouet tantum, & illa per quam fit motus melior. Et secundum impoten¬ tiam dicuntur res non habere potentiam. & dicuntur res alio mo¬ [indent 21]do potentes, & non potentes. dicitur enim impotens illud, cuius contrarium est verum necessariu¬. vt diametrum esse symetrum costae non habet potentiam, quia hoc est falsum. suum autem contrari non solum modo est verum, sed necessarium. symeter igitur non est tantum falsum, sed falsum necessa rium. Et contrarium huic est potens, & non est necessarium, sed V contrarium huic est falsum. quoniam, si hominem sedere est poten tia: non est necessarium tamen: et go non sedere est falsum. potentia igitur significat alio modo falsum quod non est necessarium: & alio modo siynificat esse verum: & alio modo illud est possioile ut sit verum. Et modus traniumptionis in Geometria potentiae. Ista igitur dicuntur posse, non in potentia. Quae autem dicuntur in potetia omnia di cuntur in respectu primi vnius, scilicet principii transmutationis in alte rum, secundum quod est alterum Alia enim dicuntur potentia, quia quaedam habent talem potentia, & quidam non: & quadam habent istam poten tia, secundum quod oportet. Et simili ter illa, quie non habent potentiam: Definitio igitur, quie priae potentiae est principiu trasmutationis in alterum, secundum quod est alterum.

Dicitur quantitas illud, quod diuiditur in res, quae sunt in co, quorum vnumquodque, aut vnum habet naturam, vt sit aliquid vnum. Et dicitur multa quatitas illud, quod numeratur: & magna quantitas illud, quod mensuratur aliqua me sura. Et dicitur multam illud, quod diuiditur secundum numerum in rebus discretis: magnum aut est in tud, quod diuiditur in rebus continuis. Et magnitudo continua secundum vnam partem est longitudo, & secundum duas latitudo, & se cundum tres est profundum. Et mul titudo ex istis rebus finitis est numerus, & longitudo etiam linea, & latitudo in superficie, & profundum in corpore. Et etiam quan titatu quaedam dicuntur per se, et quaedam per accidens. v. g. linea est quantitas per se, musicus autem per accidens. Et quantitatum, quae dicuntur per se, quaedam est substan tia, sicut linea. est enim aliqua quanti tas in definitione, quae significat, quid sit aliqua quantitas, & quae dam sunt passiones, & essentiae ta lis substantiae: sicut multu & pau cum, & longum & breue, & latum & strictum, & profundum & tenue, & leue & graue, & alia similia. Et etiam magnum et paruum, & maius & minus, dicun tur esse passiones quantitatis per se, cum secundum sermonem referantur, per se autem ista sunt nomina, quae trausmutantur, & d. aliis etiam. Quantitates autem, que dicuntur per accidens, quaedam d. cuntur sic, sicut dicitur quod musi cus est quantitas, & album etiam illud autem, cuius sunt, habet aliquam quantitatem. Et quaedam dicuntur sicut motus & tepus. ista enim dicta sunt quantitates cont. nuae. illa enim quoru istae sunt passiones, diuiduntur. & dico non mo tum, sed quo mouetur, quonia, quia illud est quantitas, & motus etia est quatitas, & tempus etiam pro pter motum.

Qualitas dicitur vno mo illud, per quod differt substantia. sicut dicimus, quod homo est aial quale, & equus dicitur sic etiam. & si situm fuerit a nobis qui est qualitas sigurae circuli, dicemus, quod est fi gura sine angulo. & ista est qual tas, per quam differunt substantiae, qualitas igitur dicitur quoque, vni mo, secundum quod narrauimus, de alietate substantiae. Et et dicitur alio modo, sicut res, qui non mouetur & mathematica et, sicut numers dicuntur enim qualitates aliquae sicucompositi, & qui non sunt secundi candem disponem tantu, sed qui al similatur superficiet planae, & coporiasti igitur sunt qualitates in quantitatibus, vel quantitates in qualitatibus, et vniuersaliter quae titas quae est in substantia. substantia enim cuiuslibet illud, quod est, est semel. v.g. sex non est bis tres, sed semel sex. Et et omnes passiones mobi les, sicut caliditas & frigiditas, et albedo & nigredo, & seuitas & grauitas, & omnia, de quibus dicuntur, & omnia, per quorum tranl mutationem transmutantur corpora. & quae attribuuntur studiositati & prauitati, & vniuersali ter bono & malo. Qualitas igitur fere dicitur duobus modis: quorum vnus est verus, quale igitur primim, differt a substantia. & qualitas, quae est in hominibus, est pars earum. sunt enim aliquae transmuta tiones substantiarum immobilium, secundum quod sunt immobiles, passiua igitur sunt res mobiles, secundum quod funt mobiles, & mo di motuum. Et studiositas & prauitas sunt aliqua pars passiuorum, quia significant differentias motus & actionis, & per illas agunt aut patiuntur modo bono aut malo illa, quae sunt in motu. Quoniam, istorum, quae habent potentiam ut moueantur aliquo motu, aut vt agant aliqua actione, est bonum: eo quod eorum mouetur econtrario, est malum. Et in maiori parte bonum & malum significant qualitatem in animatis, & istorum in maiori parte in eis, quae ha bent voluntatem.

Quaedam dicuntur relatiua, si cut duplum ad dimidium, et triplum ad subtriplum, & omne, quod multiplicatur multotiens, ad alterum, & non omne, quod multiplicatur multotiens, & est sicut quod est superius, ad illud quod est magis sup erius. Et quod dam dicitur, sicut calefaciens ac calefactum, & abscindens ad abs scissum, & omne agens ad paties, Et quaedam, sicut mensuratum ad mensuram, & scitum ad scientiam, & sensatum ad sensum. Primum autem relatiuorum dicitur mode numeri, aut illud, quod est modo simplici, aut terminmatur, & per illuo refertur ad illa, aut ad unum. sicut duplum ad vnum, quod est numerus terminmatus, numerus autem multiplex non est relatiuum ad vnum terminmatum sicut istud. & istuo terminmatu ex simplicibus est ante duplum. multiplex aut superpartiens non est terminmatu. totu enim & dimidium ad totum dimidim, & numerus ad numerum est terminatum. totum aut & pars ac diminutum in parte non est terminma tum, sicut multiplex ad vnum. superius aute ad magis superius modo vniuersali non est terminmatum secundum numerum: numerus enim est aequalis. & ista dicuntur secun dum numeru non aequalem. & su perius ad magis superius, sicut iltud ad illud non terminmatu, quia est vnu duorum, quod ex eis comprehen ditur, aut aequale, aut non aequale. omnia igitur ista rolatiua dicuntur per numeru, & per accidentia numeri etia. Et dicitur etiam alio. modo aequale, & simile, & idem. sunt igitur eadem. omnia enim ista dicuntur secundum vnum modum, quia conueniunt in aliquo. Sunt quaedam igitur eadem, quia substan tia eorum est vna. Et similia, quorum qualitas est vna. Et, aequalia, quorum quantitas est vna. Et vnu est principium numerorum, & men sura eorum. omnia igitur ista dicuntur relatiua, sed non eodem mo. Actiua autem & passiua per po tentiam actiuam & passiuam, et actionem potentiarum. sicut calefactiuum ad illud, quod calefacit, quia potest. etia calefaciens ad illud, quod calefacit, & abscindens, ad illud, quod abscinditur. Secundum aut modum numeri non habet actiones, nisi secundum modum dictumin aliis. actiones enim, quae non sunt per motum, non habent. Et dicuntur velatiua illa, quae sunt se cundum tempus. vt agens ad patiens: & illud, quod aget, ad illud quod patietur. et sic dicitur pater est pater filu pater etia: quoddam enim est agens & paties etiam. Et etiam quoddam dicitur de eo, quod caret, potentia. sicut illud, quod. non habet potentiam. & omnia, quae dicuntur similia, sicut non terminmatum. omnia igitur relatiua, quae dicuntur mo numeri & potetiae, sunt velatiua, quia essentia eorum dicitur ad aliquid, & non quia illud aliud dicitur ad illa. Mensuratum aut, & intellectum, & scitum dicitur relatiuum, quia ad illud dicitur aliud aliquio. Intellectus cum signi ficat habere intellectum. Et intellectus no est relatiuus ad illud, quod est int ellectus, quoniam, si hoc dica tur, tunc idem dicetur bis. & simliter, si visus est visus ad aliquid, non est visus illius, quod est. & si iste sermo est verus, sed dicitur respectu coloris, aut aliud aliquid ta le. secundum hoc autem idem dicetur bis, aut illud, cuius est visus. Et relatiuorum, quae dicuntur per se, quaedam dicuntur hoc modo, & quaedam dicuntur quia sunt genera talia. sicut Medicina, quae est relatiua, quia suum genus, quod est scientia, extstimatur esse relattuum, & etiam omnia, quae sunt in eis. Et dicitur relatiuum, sicut aequalitas, quia aequale, & consimilia propter simlitudine. Et relatiuorum est quod dicitur modo accident ali. sicut homo, qui est relatiuus, quia accidit ei esse duplum alicuius. & hoc est relatiuorum. & similiter album accidit eidem vt sit duplum, & album etiam.

Perfectum dicitur vno modo il lud, quod impossibile est habere aliquam partem omnino extra illud. sicut tempus. tempus enim perfectum cuiuslibet rei est illud, quod impossibile est vt extra illud sit aliquod tempus, quod sit pars istius temporis. Et similiter illud, quod habet studiositatem, & quod dicitur modo bonitatis, quando nullam, habet dignitatem super geneus. sicut dicitur medicus perfectus, & musicus perfectus, cum non habue rint diminutionem in modo studic sitatis propriae. Et secundum hunc modum dicimus in rebus turpibus secundum transumptionem sermo nis. dicimus enim mendacem per fectum, & latronem perfectum quia vocamus eos nomine boniatatis. & etiam sicut dicimus quod iste est bonus latro, & bonus mo dax. Vnumquodque igitur omnium rerum perfectarum, & omnes substantiae dicuntur perfecta, quando non diminuitur in modo studiositatis suae aliqua pars omnino. Et etiam dicuntur perfecta illa, quae habent perfectionem nobilem. sunt enim perfecta per suam perfectionem. perfectio igitur est aliquis finis per suam transumptionem a rebus malis. S & dicitur quod aliquis corrumpe tur perfecta corruptione, et destrus tur perfecta destructione, quand de corruptione nihil diminuitur sed est valde malum. & ideo dicitur corruptio modo trasumptionis perfectio, quia vtraque, est finis, perfectio igitur, et illud, propter quod sit aliquid, sunt fines. Et quae dicuntur perfecta per se secundum homodos dicuntur. Quaedam, quia non diminuitur aliquid ab eis de bonitate, neque, in eis est magis etiam, et nihil inuenitur extra illa. Et quaedam modo vniuersali, ita quod in eis non est nobilitas in vnoquoquo generu, & quibus nihil est extra. Alii autem modi secundum hunc modum, aut quia agunt aliquid ta le, aut quia habent, aut quia aequa buntur, aut quia dicuntur aliqua alia proportione, quae attribuitur ad illa, quae dicuntur perfecta primo modo.

Dicitur finis illud, quod est vlti mum vniuscuiusque, verius, & a quo nihil extra inuenitur vt sit primis & quod est primum, & omnes partes eius sunt intra. Et quod est forma magnitudinis, aut habens ma gnitudinem. Et complementum cum iuslibet rei. & sicut illud, ad quod est motus, & non illud, ex quo est, motus. Et forte vtrunque, & illud ex quo, & illud ad quod. Et etiam illud, propter quod. Et substantia vniuscuiusque rerum & etiam quod significat essentiam cuiuslibet. haec enim est finis cognitionis. & quod est cognitionis, est etiam rei. Declaratum est igitur, quod se cundum numerum modorum prin¬ cipii dicitur etiam finis, & magis etiam. principium enim est aliquis finis: & hoc in vtroque, non dicitur semper omnibus modis.

Quod est per se dicitur mult, modis. Vno modo dicitur forma & substantia cuius libet rei. sicut dicitur per se bonum illud, quod est bonum. Et alio modo illud, in quo est aliquid primo naturaliter vt color i superficie. Illud igitur, quod primo dicitur per se, est illud, quod dicitur per formam. & dicitur secundo modo materia, & subiectum cuiuslibet. Et vniuersaliter illud quod est per se, & causa aequalia sunt in essentia. dicitur enim ac quam essentiam facit hoc. & dicitur quare fecit hoc. & etiam dicitur ad quam essentiam non conclu dit veram conclusionem, & dicitur quae est causa verae coclusionis, aut non verae. Et etiam dicitur per se illud, quod est situm per se, sicut stans, aut ambulans. omnia enim ista significant locum, aut situm Manifestum est igitur, quod illud, quod est per se, dicitur multis modis. primo enim dicitur per se illud, quod significat quiditatem cum iuslibet rei. sicut dicitur, quod Cal lias est per se in sua definitione. enim est viuus & Callias est aliquod viuum. Et etia alio modo est, cum in aliquo apparuerit primo. sicut superficies, quae est alba per se, & homo est viuus per se, quia anima est aliqua pars hominis, & in ea est vita propria. Et etiam illud, quod non habet aliam causam. cau sae enim hominis sunt multae, & vi uus, & bipes. sed causa eius ber se: secundum quod est homo est homo. Et etiam quae sunt eiusdem scilicet humanitas. est enim humanitas sicut generans per se.

Situs autem dicitur in haben te partes secundum ordinem partium, aut secundum locum, aut secundum potentiam, aut secundum formam. debet enim habere situm aliquem, sicut sonat hoc nomen situatum.

Dispositio dicitur vno modo, quasi aliqua actio eius, cuius e, sicut aliquae ars aut motus. cum enim aliquid agit, & aliud patitur, passione iter ea. & similiter inter vestiens, & vesti tu est dispo. Manifestu est enim quod ipossibile est, quod ista dispo sit alterius. Et dicitur dispo alio mo secundum positionem, & est secundum quam positio rei aut est bona, aut est mala, aut per se, aut in respectu alicuius. vt sanitas. est enim aliqua disponquia talis secundum vna dispionem. Et dicitur et dispositio, cum fuerit pars alicuius, quod dicitur secudum positionem tali modo. & ideo boni tas partium est aliqua dispositio.

Passio dicitur vno modo qualitas, quae possibile est transmutari album & nigrum & dulce ex amarum, & graue & leue, & alia. Et alio modo transmutationes, & actiones istorum. Et etiam dicitur magis specierum nocentes transmutationes et motus, & ma xime nociui, & maxime contristantes. Gccasiones autem maxcime delectabiles & contristabiles dicuntur passiones.

Priuatio dicitur vno modo, cum aliquid non habuerit illud, in cuius natura est esse in aliquo, licet ipsum non habeat illam naturam. v.g. quoniam dicitur, quod plantae carent sensu. Et alio modo, cu non habuerit illud, quod debet habere per sua natura. vt homo caecus. mo dus enim carendi visu in hoie aliud est a modo carendi visu in talpa. haec enim est priuatio secundum genus, hoc aut per se. Et etiam, cum hoc fuerit in sua natura, & in tem pore in quo debet habere, aut non habere. caecitas enim est aliqua pri uatio. caecus enim non est in omni, sed in tempore, in quo debet habere visum. Et similiter si fuerit per se, aut refertur ad aliquid. Et etiam abstractio, quae sit violente in vna quaque, reru, dicitur priuatio. Secundum igitur numerum modorum qui fuerint per negationem, eris numerus modorum priuationis et. Dicitur enim non aequale illud, in cuius natura non est. & dicitur non visibile, quod non habet colore, omnino. & dicitur non habens pedem, qui non habet pedem omnino, & quia est claudum, & etia quia parum ambulat, sicut dicitur non habere potentiam illud, quod est debile. Et etiam illud, quod non est facile, aut illud, quod non est aptabile, vt non abscinilibile. non enim dicitur illud, quod omnino non ab scirditur, sed illud, quod non facile abscinditur, aut illud, quod non bene abscinditur. Et etia illud, quod non habet omnino. non enim dicitur acus, qui habet vnu oculum, sed illud, quod non habet visum in vtroque, oculo. Et ideo dicitur non omne, bonis aut malum, aut iustum aut intusium, sed inter haec.

Habitus dicitur multis modis. Vno modo dicitur quod pot acquirere aliquid secudum sua natura, aut secudum suum studium. & ideo dicitur quod homo habet castrum, et victores habent ciuitates, & vestientes habent vestimentu. Et alio modo, cum aliquid fuerit in aliquo simili recipieti. vt cupru, quod habet formam idoli, & corpus, quod habet infirmitate. Et alio modo sicut contentu continens. cotentum enim dicitur habere cotinens. sicut cyphus, qui dicitur habere aliquid, humidum, & ciuitas habere hoines, & nauis habere nautas. & secundum hunc modum dicitur totuin ha bere partes. Et etiam dicitur habere illud, quod prohibet aliquid moueri aut agere aliquid. sicut dicimus, quod domus hacet res graues posi tas super se. et sicut Versificatores dicunt, quod caelum habet Atlante astantem, qui si non esset, celum caderet super terram, sicut dicunt, quidam loquentes in Naturalibus, Et secundum huc modum dicitur et continens cum rebus, quas cotinet, quod habet illas, quas vnaquae que earum esset separata ab alia. Et species, quae dicutur in aliquo etiam, sunt similes speciebus habitus.

Ex aliquo dicitur vno modo, si cut dicitur aliquid esse ex materia. & hoc dicitur duobus modis, aut secundum primu geneus, aut secundum vltimam formam. sicut forte dicitur, quod omnia liquabili. sunt ex aqua, et forte dicitur sicnidolum est ex cupro. hoc enim est initium contrarietatis. Et alio modo illu d, quod est compositum ex materia & forma. vt partes ex toto, aut metrum carminis, sicut metri versuum, qui dicuntur iliades, & sicut lapides ex domo. porma enim est, complementum: & complementum est illud, quod habet complementum. Et quodam dicitur sicut forma ex parte, & sicut homo est ex bipede. et et alio modo, sicut ido lum ex cupro, quia est ex materia sensibili, aut substantia sensibili. & etiam sicut forma, quae est elementu formae. Quaedam igitur istorum dicuntur his modis. et quidam, quado quaedam partes istoru fuerint ali cui istarum specierum. vt filius ex patre et matre, & ex terra, et ex plantis, sunt enim ex quibusdam par tibus. Et alio modo, quae sunt post in tempore. vt nox ex die, & pluuia ex sereno. sunt enim post illa. Et quaedam istorum dicutur hoc mo do illa, quae habent potentia trasmutari adinuicem, sicut ista modo dicta. & quaedam, quae sequuntur se adinnicem in tempore tantum. sicut dicimus, quod ex meridie sit occasus Solis, i. post meridie, et dicimus quod ex motibus Dionysus fiunt Dionisia.

Pars dicitur vno modo, in quo possibile est quantitate diuidi quo quo modo. quod autem diminuitior ex quantitate, secundum quod est quantitas, semper dicitur pars illius, ex quo diminuitur. sicut dicitur quod duo sunt pars trium quoquo modo. Et alio modo dicitir illud, quod numerat ista tantum, & ideo forte dicitur quod duo sunt pars trium, & forte non. Et eriam illud, in quo pos sibile est formam diuidi absque quatitate, dicuntur etiam partes. & ideo dixerunt D. quod formae sunt partes generis. Et etiam illa, in quae diuiditur aliquid, ex quibus componitur totum aut forma, aut habens formam. sicut sphaera cupri. cuprum enim est pars illius. & haec est materia, in qua forma est. & angulus etiam est pars. Et etiam illa, quae sunt in definitione, quae significant vnamquanque, rerum, sunt etiam partes totius. & ideo dicitur quod geneur est pars formae.

rotum dicitur illud, a quo non diminuitur aliqua pars eorum, quorum dicitur totum. Et dicitur totim naturaliter continens ad conten tum, ita quod contenta sunt vnium & hoc duobus modis, aut sicut vnaquaeque, rerum est unum, aut sicut vnum istorum. totum enim, & illud, quod dicitur vniuersale, est vniuersale, sicut aliqua, quae conti nent plura, & praedicatur de particuiaribus, & erunt omnia vnum sicut pars. sicut in homine, & equo ambo enim sunt animlal. Continui etiam, & infinitum est, cum fuerit aliquod vnum ex pluribus ext stentibus in eo, maxime in potentia, & si non aliquo actu etiam. & plura istorum, quae sunt talia natu raliter, aut artificialiter, sicut diximus de vno. & vnitas e aliqua vniuersalitas quantitatis. Et, cum habeat initium, & medium, & vltimum, omnia, in quoru situ non est diuersitas, dicuntur omnia: & omnia i quorum situ est diuersitas dicuntur totum: & omnia, in quibus est possibilis vtraque, dispositio dicitur omne, et totum. Ista igitur sunt omnia, quorum natura in sucdispositione immutatione, in forma autem non. sicut cera & pix, quae dicuntur totum & vniuersum, quia habent vtranque dispositionem. Aqua autem, & vnuquodque humidorum, & numerus dicuntur omne: & non dicitur esse totus numerus, & tota aqua, ni si transumptiue. Et dicuntur omne illa, de quibus dicitur omne, sicut congregatum dicitur de vno sicut dicitur in discretis collectio istorum modorum & omnes istae vnitates,

Et quantum dicitur diminutimembrum, & non quolibet modo, sed oportet vt illud sit aliquid non distinguibile. Et dicere duo, quan do ab eis diminuitur vnum, non dcitur diminutum membrum. quoniam diminutum membrum non est aequale membro, neque dicitur aequale in aliqua hora, neque in al qua partium numerorum omnino. substantia autem oportet vt per maneat. quoniam, si ab arca diminuitur membrum, & arca perma net. numerus autein non est idem Et cum hoc, quod narrauimus, & si fuerint consimilium partium, no que sunt omnia etiam. numerus enim permanet, ergo habent partes non consimiles, vt duo, tria, & alia. Et vniuersaliter omnia, ex quorum si tu non sit diuersitas, non sit ex eis aliquod diminutum membrum, vt aqua & ignis, sed oportet vt ista sint sicut habentia situm in sub stantia. Et etiam vt sint continua. compositio enim est ex non consima libus partibus & habent situm etiam, sed non est membri diminia ti. Et cum hoc & non erunt omnia quae sunt per suum vniuersum, neque illa, quae carent aliqua parte, sunt diminuta membris, non enim dicitur diminutum membrum, quan do diminmitur aliquid ex eis, quae sunt substantiae in rei veritate, ne que vbicunque fuerit ex locis. sicut arca, cum perforatur, non dicitur diminuta a membro, sed cum diminuitur, aut aure, aut aliquo extremorum. homo etiam, non quam do diminuitur caro, aut spilen, sed quando diminuitur aliquod extremum: & hoc etiam non omne, sed illud, quod cum extrahitur totum, non generatur. & ideo caluities non est diminutio membri.

Dicitur genus quoddam, quan do generatio rerum, quarum forma. est eadem, fuerit continua. vt dicitur, dum geneus hominum fuerit idest, dum generatio hominu fuerit continua. Et quoddam illud, ex quo sunt. & est primus motor in generatione eorum. & secundum hoc geneus dicitur, quod quidam ho mines sunt Hellini, & quidam lo V cini: quoniam quidam sunt ex He lino, & quidam ex locino primo patre. & denominantur a patre magis quam a matre. genus etia, dicitur de foemina, sicut qui nomi natur a patre. Et etiam sicut plana superficies, quae est geneus sigurarum planarum, & corpora corporaliu. omnis enim sigura, aut est plana superficies sicut haec, aut corpora si cut haec. & hoc e subiectum diferentiarum. Et etiam omne, quod est vniuersaliter primum, & est in eis, & dicitur secundum quid, istud est genus, & est illud, cuius differentiae sunt qualitat es. Genus igitur dicitur secundum istos modos. quoddam secundum generationem eiusdem formae generatione continua, quod dam sicut primus motor similis in forma, et quoddam sicut materta. habens enim differentiam & quae litatem est subiectum, quod dicitur materia. Et dicuntur diuerse genere, quorum subiectum primiest diuersum, & no alteratur vni in alterum, neque, vtrunque, in aliud idem. sicut forma & materia vnim in genere. Et omnia, quae dicuntur alio modo de praedicamentis entis, quaedam enim entia significat quid, & quaedam quale, & quaedam quam tum, sicut prius fuit determinmatu, quae non alterantur ad idem, neque adinuicem.

Falsum dicitur vno modo, sicut aliquod falsum. quoddam, quia est conpositu, aut quia est impossibile conponi. sicut dicitur, quod diameter est symeter costae, aut te sedere. illud enim semper est falsum hoc autem in aliquo tempore: & ista non sunt idem. Et quaedam, sicut il la, quae non apparent, sicut sunt in natura, aut apparent quae non sunt, sicut vmbrae imaginatae, & somnia. ista enim sunt aliquid, sed non sunt illa, quae imaginantur, res enim dicuntur falsae secundum hunc mo dum, aut quia non sunt, aut quia imaginatio non est alicuus. Et dicitur sermo falsus ille ex eis, quae non sunt, secudum quod est falsum, & ideo omnis sermo, qui dicitur de alio, est falsus praeter illum, qui dicitur de eo, cuius est verus. sicut sermo circuli, qui est falsus de tria gulo. Et definitio cuiuslibet rei significat essentiam rei, forte est sicut vnum, & forte est sicut plura. sunt enim cum passiuis idem & sunt idem quo quo modo. vt Socrates, & Socrates musicus, sermo autem falsus non est sermo alicuius. Et ideo Antisthenes opinaba tur quod non oportet aliquid dicere omnino praeter illud, quod dicitur proprio sermone, qui est vnius ex vno. & accidit ex hoc vt sermo non sit omnino, neque, falsum etiam possibile. possibile est enim dicere quodlibet esse falsum omnino non secundum suam definitionem tantum, sed secundum definitionem alterius etiam aliquo modo. & alio modo possibile est ipsum dicere ve rum. & sicut octo, qui est multipli catio per definitionem duorum. Quaedam igitur dicuntur falsa hoc, modo, & sunt omnia, quae faciunt imacinari falsa. Et ideo dicitur in quodam sermone quod falsidicus & veridicus sunt idem. Accipit enim falsum illud, quod potest falsificare, & iste est intelliges, apud quem est cognitio. & etiam accepit quod faciens malum sponte est inetior. & hoc est falsum. & ipse accepit hoc ex sermone sequenti, et est quod qui humiliatur sponte, est melior, quam ille, qui humiliatur vi. & dico hoc modo similitudinis. & si non, ille qui humiliatur sponte est peror, sicut illa, quae dicuntur in moribus.

Et accidens etiam dicitur illud, quod e alicuius, & dicitur de eo vere sed no necessario, neque, in maiori pate, vt si aliquis foderit fouea ad ali qua intentione, & iuenit thesauru. no enim e necessariu vt hoc sit ex illo neque, in maiori parte, scilicet inuenire thaesauru post fossura foueae. & similiter vt aliquis musicus sit no albus. dicitur enim quod accidit hoc. non enim Am e hoc necessarium, neque, vt sit in maio ri parte. Ergo, quia est aliquid alicuius & quia quaedam sunt in loco, & in aliquo tempore, se¬ cundum quiod sunt, non secundum causam, quae est hic primo modo nunc aute hic, est accidens. & accidens non habet causam terminma tam omnino, nisi casu. & secundit hoc non est terminmatum. vt dicitur quod accidit ire Athenas casu, i sed non intendebat ire illuc, sed su bito venit ventus fortis, aut latre nes occupantes, & ducentes eos illuc. & hoc est accidens, & non est quod est, sed aliud. ventus enim est causa cundi ad illum locu, qui non intendebatur. Et dicitur accidens alio modo, vt omnia, quae sunt alicuius per se, et non insubstantia. vt triangulus habet rectum. ista autem possibile est vt sint aeterna etiam, ex illis autem nullum. et sermones de hoc sunt in aliis.