Liber 9

Dictum est de ente, cui attribuuntur alia praedicamenta entis, vbi dictum est de substantia, dicun¬ tur enim entia multa secundum quod habent definitione substantiae, vt quantitas, & qualitas, & alia, quae dicuntur hoc modo. omnia enim habent definitionem substantiae sicutdiximus in primis sermonibus. Et, cum ens, dicitur, aut quia hoc est, aut qua¬. tum, aut quale, aut quia est in potentia, & complemento & actu, etiam distinguemus & loquemur de potentia, & complemento. Et de potentia primo, quae dicitur ma gis vere, non illud, quod non est vti 2 ie in hoc, quod volumus nunc. potentia enim & actus dicuntur multi pliciter magis quam illa, quae dicun tur secundum modum motus tatuSed, cum dixerimus de differetur in actu, tunc declarabitur vltima.

Quoniam autem potentia & age re per potentia dicuntur multis mo dis, determinmatum est in aliis locis. Et quae istarum potentiarum dicitur aequiuoce, dimittatur. Quaedam enim dicuntur per aliquam simili tudinem, sicut dicitur in Geometri. potentia, & non potentia esse quoquo medo, aut aliqua attributione. Oomnia aut, quae dicutur per at tributionem ad eandem formam sunt aliqua principia, & attribuuntur potentia ad vnum principium & est illud, quod est principiu tra mutationis in aliud, secundum quod est aliud. Potentia enim passionis, est in ipso passiuo principium tra mutationis passiui ab alio, secundi quod est aliud. habitus vero est potentia, quae non patitur ad illud quod est perus, aut ad corruptione ex alio, secundum quod est aliud ex primo transmutante. omnes enim istae definitiones habent definitio nem primae pot entiae. Et etiam dicuntur istae potentiae, aut quia agut tantum, aut quia patiuntur, aut modo bonitatis: ita quod in definitionibus istarum etiam sunt definitiones primarum potentiarum quo quo modo. Manifestum est igitur, quod forte possibile eest vt actio & passio sint vna potentia. Hicitur enim quod potentia est eius, cuius est potentia passionis, & alterius per illud v& forte erit sicut alia Quaedam enim est in passiuo. passiuu. enim patitur, quia habet aliquod principium, & quia materia est princi¬ pium, & etiam illud habet aliud ex alio. vnctuosum enim comburitur. obedies enim quo quo modo difsoluitur. & alia similiter. Et quaedam sunt in acente, vt in carpentario, & aedificatore, quaedam enim sunt in carpentario, & alia in aedi ficatore. Et ideo sunt insimul, & nihil patitur per se, auia est vnum & non est aliud. Illud enim quod non est potentia, & non habet potentiam, & quod est contrarium tali potentiae, est priuatio. ergo potentia est eiusdem, & idem no pot.

Priuatio autem dicitur multipliciter. dicitur enim illius, quod non habet, & istius, quod habet naturam habendi, aut uniuersaliter. aut in tempore, in quo haoet, & se cudum quod oportet, vt illud quod non est omnino, aut erit quoquo mo do: in quibusdam vero rebus, quae habent naturam habendi, si non ha bent, dicemus, quod ista carent vio lente.

Sed, cum quaeda istorum principiorum sint in carnetibus anima, & quaedam in animatis, & anima est in habente rationem animae, manifestum est igitur, quod quaedam potentiae non habent definitionem, et quaedam sunt cum definitione. Et ideo omnia artificia, & scientia sunt potentiae, quia sunt principia transmutantia in aliud, secundum quod est aliud. Et omnia, quie sunt cum definitione, sunt contrariorum, sed non sicut vnum vnius. vt calidum cal. facere, medicatiua vero est sanita ti & infirmitatis. Et causa in hoest, quia habet rationem scientia. ratio vero eadem significat rem & suam priuationem, sed non eodem modo. & forte erit possibile vt sit duorum, & forte erit illius, quod est mags. Ergo necesse est vt sint illa, quae sunt talia, contrario rum, & vt sint quorundam per se & quorundan non per se. ratio enim est quorundam per se, & quorundam quoquo modo per accidens igi tur: significat contrarium, per negationem & per remotionem: nanque prima priuatio est cotrarium. & haec est remotio alterius. contra ria enim non appropinquant eidem ex eodem.

Et scientia est potentia, secundum quod habet rationem. & ani ma habet principium motus etiam, quoniam arinma sanans facit sani tatenm, & calefaciens calorem, et insfrigidans frigus, scientia uero fa¬ cit vtrunque, quia vtrunque habet definitionem, sed non eodem modo. et habet in anima etiam principium motus ergo mouebit vtrunque, ex vno principio, & congregabit ea in idem. Ait enim cotraria, quae do agit possibilia sine definitione possibilia per definitionem. est. enim proprium per vnum principiu, per definitionem. Et hoc etiam est ma nifestum, quod sequitur bonitatis potentiam, quae est actionis tatum aut passionis: illa aut non sequitur istam in omni tempore, necesse est enim vt illud, quod est bonae actionis, sit agens etiam: agens vero tantum, non de necessitate erit bonae actionis.

Et quidam, ut Megarici, dicunquod potentia est apud actionem tai tum vt aedificator cum non aedificat non habet potentiam aedificat riae, sed qui aedificat, quando aedificat. & similiter in aliis rebus. Et non est difficile scire quid accidit istis de impossibili. Manifestu est enim quod non erit aedificator, quae do non erit aedificas. essentia enim aedificatoriae est essentia impossibilitatis aedificatoriae. & similiter. in aliis artificus. Quoniam, si impossibile est vt ista artificia sinin aliquo tempore in eo, qui non ignorat in aliquo tempore, aut per obliuionem, aut per actionem, aut per tempus, non recedet artificiu, quando destruitur apud finem rei. sed est semper. &, si accipiatur in eo aliquo modo, quomodo e statims Et erit simile huic sermoni in rebus inanimatis. non enim est calidum, aut frigidum, aut dulce, aut sensibile sine habentibus sensus, ac cidet enim eis dicere sermone Protagorae. Et etiam nihil habebit sen sum omnino, nisi sentiat, aut intelligat, si igitur caecum est illud, quod non habet visum in tempore, in quo debet habere visum, & habet etiam naturam & esse, tunc illi ipsi erut caeci multotiens in vna die, & surdi etiam.

Et etiam, si illud, quod caret po tentia, non habet potentiam, illud, quod non erit, non habet potentiam vt sit. & qui dicit, quod illud, quod non habet potentia vt sit aut erit, mentitur. quoniam non habere poten tiam significat hoc. isti igitur sermones negant motu etiam, & generari. & stans erit semper stans, & sedens semper erit sedens. quo niam, si fuerit sedens non surget, quia non habet potentiam vt mouea tur. Si igitur impossibile est dicere hos sermones, manifestum est potentiam esse aliud ab actu. isti vero sermones faciunt potentiam & actum esse idem, & sic volunt ali quid negare non paruum.

Ergo possibile est, vt aliquid ha beat potentia ad esse, sed non est: et vt non sit illud, quod non habet potentiam. & similiter in aliis praedicamentis illud, quod non habet potentiam ad ambulare, non ambulabit, & illud, quod ambulat habet potentiam ad ambulationem. Potens enim est illud, quod, cum habet illud, agit in quod dicitur posse: & nihil erit quod non habet potetiam. verbi gratia si potest sedere cum venit ad hoc sedere, nihil erit ad quod non potest. & si moueatur aut mouebit, aut erigatur, aut erigat, aliud aut est, aut erit, aut non est, cut non erit, similiter etiam magis. Et hoc nomen acfio non venit, nisi illius, quod cum potentiae complemento, & cum aliis et magis ex motibus. existimatur enim magis quod actio est motus. Et similiter no attribuus motum eis, quae non sunt, sed attribuunt illud pradicamentis aliis, vt dicuntur quae non sunt esse cogitabilia, aut appetibilia, mobilia vero non. & illud est, ne sint in actu, cum non sint in actu. quaedam enim non sunt in potentia, & non sunt quia non sunt in complemento.

Si igitur hoc, quod dictum est, sit possibile, aut necessarium, mavnifestum est, quod impossibile, est vt sit verus sermo, dicens hoc esse possibile vt sit, sed non erit, ita quod sequitur ex hoc sermoe vt sint res, quae impossibile est vt sint. v.g. si ali quis dixerit, quod diameter menfura, quod impossibile est mensurare, non enim cogitat hoc esse impossibile nibil enim prohibet, cu fuerit aliquid, quod possibile est vt sit, aut vt generetur, vt non sit, neque generetur. Sed hoc est necessarium ex positis, si fuerit, et posuerimus ipsum esse, aut fuisse illud, quod non est, sed im possibile est vt sit: et accidit, quod aliquid, quod non habet potentiam. ex dicere, quod non habet potentiam secundum mensuram. Naxt falsum, & non habere potentiam est idem. sermo enim dicentis te esse modo surgente, est falsus, sed no habet impotentia, cu sit possibile.

Et cum hoc manifestum est quod si A fuerit, necesse erit E.& similiter, si possibile fuerit vt sit A necesse est vt Msit etiam possibile Si igitur non fuerit possibile, nihipronibet vt non sit possibile. si igitur A est possibile, cum igitur fuerit possibile A, si fuerit positum accidet ut sit alicuius impossibilis, & si A fuerit positum necessario erit B.sed non est possibile. Cum toitur fuerit A, & Eerit possibi te, cum fuerint in hac dispositione, ita quod sicut A, necesse est vt siD. Si autem A, & Efuerint in hac dispositione, & si non fuerit 2 possibile in hac dispositione, neque A, & Merunt, sicut est positum. & si A fuerit possibile, necesses vt sit pr possibile. & si A fuerit etiam necessario erit E. quoniam, possibilitas essendi E est necessaria esse, cum sit impossibile aliquid, loco istius, si A fuerit. &, cum fuerit illud quod est impossibile vt non sit, ergo & illa necesse et vt sint cum fuerint, & vt sint in hac dispone.

Et, cum fuerint omnes potentiae, ex quadam habent vnum venus, vt set sus: & quadam per additamentum, vt musica: & quaedam per doctrinam: vt artificiorum: ergo necesse est vt quaedam sint in eis, quorum actio praecedit, et sunt omnia, quae sunt per confuetudinem, & locatio nem. quae autem non sunt talia, sut ista, quae sunt per passionem, & no est necesse vt sint sic. Et, cum possibile est aliquid, possibile est in aliquo tempore, & quod am modo, & per omnia, qui debent distingii necessario: & illa, quae possunt ad mo tum, sunt secundum rationem, & p tentiae eorum etiam sunt cum ratione etia: ergo quae non habent rationem potentiae, eorum non habent ratione etiam. & est necesse illa essei an mato, ista vero in vtroque. potentiae autem, quae sunt tales, quando appropin quantur, secundum quod est possibile eis, de actiuo & passiuo, necesse est vt quidam agant, & quaedam patiantur, aliae vero non est necesse. vnaquaeque enim omnium istarum agit aliam, illa vero agunt contrarta. Ergo agit contraria insimul: quod est impossibile Ergo necesse est, vt dominus dicens sit aliud. & hoc est appetitus, & voluntas, quoniam non aget nisi illud, quod appetit in rei veritate, cum fuerit secudun suam potentiam, & fuerit propinquum passiuo. Ergo omne, quod habet potentiam secundum rationem, necesse est cum fuerit appetens illud, quod hae bet potentiam, vt agat illud, & se cundum quod habet de appetitu etiam semper erit, cum passiuum fuerit propinquum, & habuerit potent iam actionis in hac dispositione. & si actio potest ad hoc, & non indigetur addere in sermone, nisi fuerit aliquod extrensecum, quia. potentia est in eo, & quasi hoc in potentia actionis est additamentum. & hoc non est omni modo, ni si in eis, quae sunt quodam modo: et in hoc erit diuisio, & additio, & per res extrinsecas probibentes & quia ista diminuunt quaedam in diuisione. Et ideo, si voluerit & appetierit agere contraria insimul, non aget: quia non habet potentiam ad illa secundum hanc dispositionem, & etiam non habet aliquam potentia, qua agat cum il lo, quod potest agere hoc modo.

Et, cum dictum est de potentia, quae est secundum modum motus distinguemus actu. & quaestio est quid sit actus, quoniam haec diffictio manifestabit etiam possibile. non enim dicimus hic tantum esse possibile mouere aliud, aut moueri ab alisimpliciter, aut aliquo modo, sed et secundum aliu modum etiam. & ideo apud nostram quaestionem dicemus ista etiam. Quod est igitur in actu est vt sit res non in dispositione, in qua dicitur esse potentia. Et hoc quod intendimus dicere, declar abi tur per sermonem & rationem sequentem in rebus simplicibus. & non oportet quaerere definitionem omni modo, sed consyderatio est derebus, quae dicuntur secundum con uenientiam. quoniam sicut proportio aedificatoris ad aedificatum, & vigilantis ad dormientem, & videntis ad clausum oculos quod habet visum, & abstracti a materia ad materiam, & artificiati ad artificem. sint igitur alterius dua rum partium istius diffictionis actuo per se, & alterius potentia. Et non dicuntur de omnibus, quae dicuntur po tentia eodem modo, sed dicuntur aut secundum conuententiam, ut sit ao hoc, hoc etiam in hoc, aut ad hoc. quae dam enim sicut motus ad potentiam: & quaedam sicut substantia ad aliquam materiam. Et alio mo do dicitur, quod infinitum, & va cuum etiam, & omnia, quae sunt talia in potentia & actu plurium praedicamentorum, vt dicitur in visu, & aedificato & inspecto, quo niam in istis possibile est vt actus sit verus, & simpliciter etiam. illud autem, quod aspicitur, quia vi detur, & aliud, quod habet poten tiam vt videatur. infinitum autem, non est in potentia aliquo modo, si cut illud, quod est separatum in actu, sed secundum cognitionem, necesse est enim vt iste actus sit in potentia, ne diuisio finiatur, et non vt sit separatum.

Declaratum est igitur quid sit actus, & qualis e, ex istis sermonibus, et similibus. Distinguemus igitur in vnoquoque, particulariu, quando e in potetia, & quado no. Quonia, neque erit semper, neque, simile. no enim ho est i potentia illud, ex quo est, sed sperma quando perficitur sua generatio, & quando non fuerit tale. & rectum est vi sit, sicut non sunt illa, quie sunt omnium, quae sunt in Medicina, neque, casus etia, sed aliquid est, quod habet potentiam, & hoc est virtus vel potentia sanans. Et definitio eius, quod est in actu, est secudum perfectionem ex illo, quod est in potentia, quado vo luerit vt sit, & nullum prohibet extrinsecum. illud vero in eo agit sanitatem, quando non prohibet aliquid in eo. & similiter etiam domus in potentia, si non prohibet aliquid, ex quibus est vt sit domus: illud enim quod est possibile vt sit additio ta lis, & diminutio & transmutatio est in eo haec igitur est domus i po tentia. Et similiter in aliis rebus, quarum principium generationis est ab extrinseco. & etiam omnia, quorum principium generationis, est in illo, cuius est omnia, per quae nullum erit eorum, qui sentiuntur ex extrinseco, ut sperma. quoniam, non quando fuerit in alio, transmum tatur, sed quando fuerit sicut hoc per principium quod habet, tunc erit in potentia, illud autem indiget alio principio. vt terra, quae non adhuc est idolum in potentia: & Vfi transmutatur erit cuprum. Et videtur vt sit illud, quod dicitur non hoc, sed de quo. v.g. arca, quae non est lignum, sed lignea: neque, lignum terra, sed terreum. & et ter ra, si dicitur hoc modo, non alterius, sed de quo semper, & est illud, quod est in potentia simpliciter, & est aliud. vt arca, quae no terrea, neque, ter ra, sed lignea. et ideo hoc est in pote tia arca, & est materia arcae, sinpliciter vero illud quod est simpliciter, istius vero istud lignum. Et si aliquod primum non dicitur dealio solo, haec est prima materia v.g. si terra fuerit aerea, & aei non est ignis, sed igneus, ignis erit prima materia, cum non sit hoc est enim differentia inter vniuersale et subiectum passionum. vt ha mo, & corpus, & anima: & passio, vt musicus, & albus. illud autem, in quo est musica, non dicitur musica, sed musicus: neque homo dicitur albedo, sed albus, neque, am bulatio, neque, motus, sed ambulan& motum sic dicitur de quo. Omnia igitur, quae sunt secundum hunc modum vltimu eorum est substan tia. et omnia, quae non sunt talia, sec sunt alia forma, et hoc praedicabile, vltimu eorum est materia, et sub stantia materialis. Et accidit. super siuum in hoc, quod dicitur de ma teria & de passionibus: quoniam, vttunque est indefinitum.

Dictum est: igitur, quando oportes dicere potentiam, & quando non

Et, cum distinctum sit secundum quot modos dicitur actus, manifestam est quod actus est ante poten tiam. Et dico potentiam non definirum, quod est principium transmul tationis in aliud secundum quod est aliud. sed vniuersaliter omne principium haebens motu, aut quiete. natura enim est in genere, quod est po tentiae, quia est principium hagens motu: sed non in alio, sed in se, secur dum quod est ipsum. Actus igitur est ante omnia, qui sunt talia secundum definitionem & substantia: tempore. vero forte est, & forte non. Manifessu est igitur, quod est ante, sicut dixcitnmus. primum enim in potetia est illud, quod habet potentiam in potestate actus. v.g. aedificator, quonia est illud, quod pot aedificare: & vi sus est illud, quod habet potentiam vi videat: & visum est illud, quod ha bet potentiam vt videatur. & iste sermo est de aliis et. ergo necesse est vt in definitio sit ante non esse. Et vt sit ante tepus tempore illud quod agit rem, numero vero non v.g. quoniam in homine, qui est in actu, & triticum, & videns, ma¬ teria est ante secundum tempus, & semen etia, & visum, quod est in potentia homo, & triticum, & vi dens, in actu vero non est ante: sed quia est ante secudum tempus per alium actum, & ex eo generatur, ista. semper enim ex illo, quod est in potentia, erit istud, quod est in actu, vt homo ex hoie, & musicum ex musico, semper ex alio primo motore. & motor est in actu ante.

Et dictum est in sermonibus de substantia, quod omne, quod generatur, e ex aliquo, & per aliquod, & quod hoc est secundum formanidem. & ideo existimatur, quod impossibile sit vt sit aedificator, qui non aedificet omnino, & vt sit cithari sta, qui non citharilet omnino. qui enim addiscit cithari lare cithari Aat et addiscit. et similiter de aliietia. Et ex hoc fuit causa sermoni Sophistaru, quod possibile est vt co gnitio non sit in vno, & vt agat in tud, quod habet dominus cognitio nis. non igitur habet addiscens, nisi vt sit aliquid ex eo, quod habet ge neratum, & vt moueatur aliquo motu eorum, quae vniuersaliter ha bet motor. & est manifestum in sermonibus de motu, quoniam est necesse vt hoc & addiscens habeani aliquid de cognitione.

Et etiam est rectum vt sit ma nifestum, quod actus hoc modo ex est ante potentiam secudum gene rationem, & tempus, & substantiam etiam. Primo uero, quia quod in generatione est post, est ante secundum formam, & substantiam etiam. v. g. vt qui est ante puer, et homo est ante vtrunque, in quibusdam, enim forma praecedit, & in quibul dam non. Et, si aliquid generatur, iuit ad principium, & complemetum, per quod est, & generatio est propter complementum. actus vero est via. & propter hoc iuenitur potentia, animla enim non videt vt habeat visum, sed vt videant illum habent. & similiter scientia aedificatoriae est vt aedificet, & scientia consyderationis est vt consyderet. sed non consyderant quando ge neratio est in eis praeter illos, qui consulunt. & isti non quia consyde rant, sed quia hoc fuit, quia non in digent consyderare aliquid omnino.

Et etiam, quia materia est in potentia, impossibile est vt veniat ad formam. & cum materia fuerit in actu, tunc erit in forma. & fimiliter in aliis etia, & in eis quorum complementum est motus. & ideo quemadmodum quando sciunt, & faciunt addiscentem agentem, vident quod iam veniunt ad perfectione, similit er est de natura et. Quoniam si non fuerit in hac dispositione, tunc Mercurius erit Gnosius. & erit scientia non manifesta: fi fuerit intrinsecus: & si fuerit exe trinsecus, sicut Mercurius. opera. tio enim est complementum & actio est operatio. & ideo hoc nomen actus etiam dicitur de opera tione in Graeco, & habet quasi cn plementum. Ergo erit in vsu rerum quae sunt magis propriae, vt consyderatio visus, & non erit alia opratio consyderationis praeter haec omn no, & erit operatio ex quibusdam, rebus aliquid, sicut est domus ex arte aedificatoriae. & est aliud a arte aedificatoriae, sed est potentiae, quasi aliquod complementu in abi quo, aut est in aliquo non comptementum. aedificatoria enim est in illo, quod aedificatur & textoria in illo, quod texitur. & similiter in aliis rebus, & vniuersaliter mo tus in moto. Omnia vero, quae non habent aliam operationem praeter actum, actus est in eis. vt. consyderatio in consyderante & vita im anima. & ideo fortuna est in aia: quia est, qualitas alicutus vitae.

Manifestum est igitur, quod sub stantia, & forma est actus. Et secundum hunc sermonem manifestum est, quod substantia, & actus sunt ante potentiam. Et sicut diximus, semper praecedit tempore: ervo praecedit actus, qui est ante il lud, quod semper mouetur primo modo. Et alio modo etiam dicens verum. aeterna enim sunt secundum sub stantiam ante illa, quae corrumputur, & nullum est aeternum in potentia. Et omne verbum, & omnipotentia est contradictoriorum insimul. illud enim, quod non habet po tentiam vt sit, non erit: quia non est aliquid. & omne quod habet pote tiam, possibile est vt non agat. ergo illud, quod habet potentiam vt sit, possibile est vt sit, & vt non sit, ergo illud habet potentiam vt sit & non sit. & illud, quod habet po tentiam vt sit, possibile est vt non sit. & illud, quod habet potentiavt non sit, corrumpetur, aut modo simplici, aut hoc modo. quod igitur dicitur quod est possibile vt non sit, aut quantitate, aut qua itate, aut modo simplici per substantia Ergo nullum eorum, quae non cor¬ rumpuntur modo simplici, est in po tentia modo simplici. aliquo vere modo nihil prohibet, vt qualitas aut vbi. sed omnes sunt in actu. Et non sunt ex eis, quae sunt necessario, quoniam, si ista prima fuerint ita, ergo nibil omnino est in potentia. Neque, si motus fuerit aeternas, neque si auiquid motum aeternum, non est motum in potentia, nisi sit de vbi in vbi. & nihil prohibet vt hic sit materia. Et ideo Sol semper agit & stellae, & totum coelum. Et non est timendum quod quiescant in aliqua hora, sicut est timendum de duabus materus, ne habeant fatigationem de hac actione, quoniam, non est eis magis quam potentia contradictoriae, sicut est motus in eis quae corrumpuntur vt motus continuus sit copositus, quoniam, si sit materia, & sit in potentia non in actu, haec est causa eius.

Et illa, quae transmutantur, assimilantur illio, quae non corrumpuntur vt terra & ignis, ista enim sunt agentia, quia habent motum per se, & in eis. Aliae vero potentiae, ex quibus agutur, omnes sunt contradictoriorum. illud enim, quod habet potentiam mouere: hoc. habet potentiam mouere non hoc cae vt omnia quae habent verbum. illa autem, quae non habent definitio nes, erunt contradictoriorum, cum sint praesentes primo. Si igitur ista fuer int nature aliquae, aut vt substantiae tales, sicut illa, quae dicunt, qui faciunt exemplaria in verbis, tunc erunt illa, quae sunt cognitio magis multum aliqua cognitione, & motus etiam motu. ista enim sunt magis actu, illa vero sunt potentiae instorum. Manifestum est igitur, quod actus est ante potetia, e, anre omne principiu transmutationis.

Quoniam autem actus est melior, & nobilior potetia nobili, ma nifestum est ex istis. sermonibus. Vnumquod quae enim eorum, quae dicuntur in potentia, est in poten tia contraria. v.g. illud, quod dicitur habere potetiam sanitatis, est infirmus etiam, & erunt insimuetiam. potentia enim sanitatis, & infirmitatis est idem. Similiter & potentia quietis & motus, & mo ueri, & aedificare & diruere, & aedificari & dirui. Contraria igitur secundum quod sunt in potentia sunt insimul: secundum autem quod sunt contraria est impossibi le. & actiones etiam impossibil. est vt sint infimul, vt sanare & d. bilitare. ergo necesse est vt alterum sit bonum. potentia vero similiter. aut neutrum. ergo actus est melior, Et necesse est etiam in rebus malis, vt actus, & complementum sit po ius potentia. idem enim, quod potesse vtrunque, contrarium. ergo ma nifestum est, quod non est malumabsolutum a rebus. malum enim natu raliter est post potentiam. No igi tur in rebus, quae sunt ex principio & in rebus quae sunt aeternae, non est aliquid malum omnino, neque, ex ror, neque, corruptio. corruptio enim est ex rebus malis.

Et figurae linearum inueniunc, tur etiam in actu. quoniam, cum diuidunt inueniunt eas. sed sunt di uisae manifeste. sed modo est in eis in potentia. Quare triangulus habet duos rectos: hoc e manifestum, quia duo anguli, qui sunt in lateribus vnius pucti, sunt aequales duobus rectis. igitur, si extrahatur vnum vel alteru trianguli, declaratur quod duo anguli, qui sunt ex dua bus partibus lateris tangentis, erut aequales duobus rectis. Et similiter quare in quolibet semicirculo est vnus rectus i curcuferetia, siue crura sut equalia, aut non. & cum basis fuerit diametri, siue ceciderit in medio cum cuferentiae, aut i alio. Ergo manifictum est, quod illa, quae sunt i potetia, cu sint iactu, sut existentia. Et causa hoc est, quod actus erit per itelligere in eo, quod potentia erit ex actu. et propter hoc, quado acunt, sciunt. actus enim numero est post generationem.

Et cum dicitur ens et non ens, alterum vero secundum siguras praedicamentorum, et alteru secundit potetiam et actu, quae sunt istorum aut secundum contraria. et dicuntur in rei veritate, aut modo vero, aut modo falso. & hoc est in rebus, aut per compositionem, aut per diuisis nem, ergo qui videt, quod diuisum diuiditur, verum dicit, et qui videt quod congregatum congregatur aliquid. Ablatio in Graeco. sermo falsum etiam. oportet enim ponere ali quid, cum dicitur, quod illud, quod existimatur, est malum. Qui igitur dicit hoc, dicit verum. Et in alia trans latione loco istius, & istud, quod est valde verum, aut verum dicit, aut est fallax: et hoc est in rebus componi, aut diuidi. et ideo qui existimat quod illud, quod st diuisum, est diuisum, verum: et qui existimat copositum esse diuisum, existimat falsum. Deinde sequitur an duabus traslationibus hoc, quod dicit modo. Si igitur quaedam sunt Vsemper composita, et non possunt diuidi: et quaedam semper diuisa, et non possunt coponi: et in quibusdam possunesse contraria entia: igitur et conpositio & essentia vnius, & non essentia est non compositum, sed vt sint plura. In rebus igitur possibi libus erit vna existimatio, quae est falsa & vera. sermo enim idem est, & potest esse verus in aliquo tem pore, & falsus in alio. inillis autem, quae non habent potentiam vt sint alio modo, non erit hoc. & no erunt quandoque, vera et quandos, falsa, sed semper vera aut falsa

Illa autem in quibus non est compositio, vt aliquid sit, aut non sit verum, & falsum non est ita. Non enim est compositum, vt sit si fuerit compositum, & non sit fifuerit diuisum vt album ligni aut symetrum diametrum: et non essentia vert & falsi in hoc est, sicut in illis etiam. Quoniam, sicut verum in istis non est idem, similiter essentia: sed est aut verum aut falsum. Et quodddam est verum, non quia dicitur: quia affirmatiua & terminus non sunt idem: & ignorantia est, quae non tangit rem. Non est enim deceptio in eo quod est, nisi per accidens, & similiter in substantis, compositis, quomam in eis est deceptio. Et sunt omnes in actu, non in potentia. & si non, generarentur &¬ corruperentur. ens enim per se non generatur, neque, corrumpitur. & si non, esset aliquid ex nihilo. Omnia igitur, quae sunt in suis essentus ali quid & sunt in actu, etiam non est in eis deceptio, nisi per intelligere. sed quaeritur in eis quid sint vtrum sint hoc, aut non, aut erit sicut ve rum, aut non erit sicut falsum. vni enim si fuerit compositu, est verum, & si non fuerit compositum, est fac sum. vnum autem si fuerit secundum quod est in hac dispositione, est. & si non fuerit secundum hanc disposi tionem, tunc intelligere eas non est verum. & hoc non est falsum, neque deceptio, sed ignorantia, non sicut caecitas. ista enim ignorantia est si cut caecitas intellectus, cum nullus eorum habuerit intellectum omnino, Manifestum est igitur, quod in rei bus, quae non mouentur, non est deceptio, etiam si attribuatur alicus tempore. v.g. si aliquis existimet quod triangulus est non veru, qui non transmutatur nonnunquam, exstimat semper quod possibile est vt in aliquo tempore habeat duos an gulos rectos, & in alio non: quonia si fuerit, transmutabitur. sed aut per aliquid quod erit, aut per aliquid quod non erit. v. g. vt non sit neque, vnus numerorum numerus per¬ fectus, aut non: aut quidam sit ant non: aut vt sit secudui. numerum in vno, non quoniam non est hoc ali quid & aliquid non est. & in hoc non est existimatio, sed aut est verum aut falsum, quia semper est in hac dispositione.