Quaestio 1

Primus articulus. QUantum ad primum articulum terminus declarandus est essentia diuina que non accipitur in proposito pro omnire que est essentia: quia pater est res que est essentia: et tamen generat: et filius est res que est essentia: et tamen generatur: sed accipitur pro natura ipsa diuina que communis est tribus personis: quia de essentia sic sumptafuit controuersia inter magistrum et abbatem ioachim et multum refert inter hanc et illam acceptionem essentie: quia licet omnis res quae est essentia sit communis tribus personis sicut essentia: quia pater est res que est essentia: et tamen pater non est filius: nec spiritus sanctus: sicut essentia de essentia: igitur sumpta secundo modo: non primo proponitur presens questio: et hec de primo articulo.

Secundus articulus. QUantum ad secundum articulum pono quattuor conclusiones. Prima est: quod pater non generat diuinam essentiam. Secunda est: quod essentia diuina non generat fili um. Tertia est: quod essentia in diuinis non generat essentiam. Quarta est: quod vniversaliter essentia diuina nec generat nec generatur: nec spirat nec spiratur. Iste conclusiones sunt magistri in littera: nec debet catholicis esse dubie: sunt enim per ecclieniam determinate extra de sum. tri. et fi. catho. damnamus: vbi sic inquit: propterea: nos autem sacro approbante concilio: credimus et confitemur cum petro: quod vna summa res sit essentia: vel natura diuina que nec generat nec generatur etc. Sed difficile est assignare rationem sufficientem ad hoc: et ideo diuerse rationes assignantur a diuersis:

vnde a quodam doctore. Scotus in primo di. 5. q. i. ar. 2. Ratio logicalis assignatur ista: quandocumque subiectum est abstractum vltimata abstractione: et praedicatum ex ratione sua non potest praedicari nisi formaliter: ibi non potest propositioesse vera: nisi per se in primo modo: sed in ista propoitone: essentia diuina generat: subiectum est abstractum vltima abstractione: et praedicatum de ratione sua non praedicatur nisi formaliter: igitur propositio non potest esse vera nisi fit per se primo modo: sed ista non est per se primo modo: quia praedicatum non et de per se intellectu subiecti omne enim quod dicitur ad aliquid est ad aliquid praeter relationem. 7. de tri. c. 2. ita quod relatio non est inter conceptum illius absoluti. ergo etc. Istius sillogismi primo declaratur maior: deinde minor. pro declaratione maioris: primo declaratur quae sit vltimata abstractio: secundo que sunt praedicata que ex ratione sua non possunt predicari nisi formaliter. Quatum ad primum dicitur quod in enti bus est triplex abstractio. Una in substantiis quando natura vel quiditas abstrabitur a suppositis proprie nature: sicut abstrabitur cum concipitur humanitas: et hec abstractio in substantiis est maxima: quia substantie non sunt nate concernere aliquid alterius nature: et ideo humanitas vel quacumque alia substantia sic concepta est praecise ipsamet: quia cuilibet alii extranea: sicut dicit Auicen. 5. metaphi. quod equinitas est tantum equinitas et nihil aliud. Secunda abstractio est: in accidentibus absolutis et ista fit quando accidens abstrahitur primo de subiecto quod est suppositum alterius nature: secundo ab indiuiduis proprie nature. Exemplum praemi: albedo abstrahitur a sub iecto: quia album non albedo concernit subiectum: sed non abstrahit ab indiuiduis proprie nature: quia albedo concernit hanc albedinem et illa quae sunt indiuidua sua. Exemplum secundi: albeitas vel quoditas albedinis abstrahit ab vtroque: quia nec concernit subiectum: nec hanc albedinem: nec illam. Tertia abstractio est in relationi: bus: et ista fit quando relatio abstrabitur: non solum a subiecto: sed a fundamento et ab indiuiduis proprii generis: sicut paternitas vt paternitas vel quiditas paternita tis que non concernit subiectum: nec fundamentum: nec hanc paternitatem: nec illam. Ex istis narratis patet vt dicunt quae sit vltimata abstractio: quia vltimata abstractio est quiditatis absolutissime fumpte ab omni eo quod quocumquam extra rationem quiditatis. Quantum ad secundum dicitur esse notandum: quod substantiua possunt dupliciter priodicari in diuinis: quandoque formaliter: et quandoque per identitatem: sed adiectiua si prodicantur de necessitate praedicantur formaliter: et hoc quia sunt adiectiua: nam ex hoc quod sunt adiectiua significant formam per modum informantis: et ideo de nullo vere dicuntur: nisi de eo ad quod se habent per modum informantis de quo. valet. formaliter dicuntur: et talia vt dicunt sunt non solum nomina adiectiua: sed omnia participia et verba. His duobus declaratis patet illa maior scilicet quod quando aliquid est abstractum vltimata abstractione: ita quod est abstractum ab omni eo quod est extra ratione eius: et praedicatum non praedicatur de aliquo alio nisi formaliter: non est vera vnio talium extremorum: nisi sit formalis et per se primo modo: quia ex quo illud praedicatum praecise natum est praedicari formaliter: non potest saluari veritas propter identitatem tantum. Et quia subiectum est vltimata abstractione abstractum non potest stare pro qualitercumque alio a se: sed precise pro se formaliter: et ideo oportet quod sua ratio precise formaliter sit idem illi praedicato: quod non posset esse nisi illa ratio precise includeret prae dicatum: patet igitur maior. Minor autem est clara. valet: quod talia sunt ista extrema: essentia vel deitas generat: quia essentia et deitas sunt abstracta summa abstractione: generat autem est verbum: ideo non potest praedicari nisi formaliter.

Contra scotum. Ista tamen ratio deficit multipliciter: licet logicis videatur apparens: quod ostendo primo: quia hec est vera: essentia diuina creat: essentia diuina conseruat: et tamen per eum subiectum est abstractum vltima ta abstractione et predicatum: cum sit verbum non potest predicari nisi formaliter.

Preterea: hec est vera: essentia est vna: et tamen non est per se primo modo secundum istum doctorem: et tamen subiectum est abstractum etc. et predicatum non est natum predicari nisi formaliter per eum: cum sit adiectiuum. Et similiter he sunt vere: essentia diuina est bona: essentia diuina est vera: et tamen nulla earum est vera per se et primo modo secundum eum: et quaelibet habet condi tiones predictas.

Preterea: hec est vera secundum de cretalem predictam: essentia diuina est res summa et habet conditiones predictas: et tamen predicatum non inest subiecto secundum eum: cum non dicatur summa res nisi in habitudine ad creaturas. Et similiter ista essentia videtur ab intellectu creato: et sic de aliis

Ad istas rationes respondet quidam doctor de suis. Franciscus de maro. di. 5. q. 2. ar. i. Ad primam concedit: quod essentia diuina non est creans: nec conseruans: nec creat: nec conseruat: quia creatio non est ei intimior quam generatio.

Ad secundam dicit: quod vnitas cum sit passio priuatiua non est quiditatiue distincta: et ideo ratio non tenet in passionibus priuatiuis.

Ad tertiam dicit: quod iste due passiones veritas et bonitas dicunt respectus fundamentales ad intellectum et voluntatem: et in talibus regula illa siue maior tenere non potest: proeo quod non sunt formaliter nisi respectus rationis.

Ad quartam etiam dicit: quod illa summitas etiam formaliter et actualiter: non dicit nisi respectum rationis superadditum essentie.

Ad quintam dicit quod essentia diuina seipsa est terminus visionis et dilectionis beatifice primo modo.

Contra franciscum Iste tamen solutiones non satisfaciunt: quia nulla ratio soluitur de predictis. Non quidem prima. quia illa propositio: essentia diuina creat: non negatur ab aliquo sancto. nec doctore. igitur negare propositionem est non posse soluere rationem. Nec secunda propter dno: primo quia et si vnitas non sit quiditatiue distincta: non est tamen eadem deitati quiditatiue per eos: quia nulla ratio priuatiua est eadem formaliter et quiditatiue rationi positiue: vt dicunt: et hoc sufficit iuxta regulaneorum ad hoc quod ista propositio: essentia diuina vel deitas est vna: non sit vera: quia vltimata abstractio vt dicunt est quiditatis absolutissime sumpte ab omni eo quod est quomodocumquam extra rationem quiditatis: sed quod non est idem alteri quaditatiue est extra rationem illius: ergo: etc. Et confirmatur: quia sicut auicen. dicit quod allegat. hec est falsa: equinitas est vna: quia equanitas: vt dicit est tantum equinitas: nec est vna: nec plures. igitur si dictum auice. est eis ad propositum: oportet concedere quod hec sit falsa: essentia diuina est vna: cuius oppositum: decretalis ponit et fides. Secundo quia concedit quod ista regula siue propositio non tenet in passionibus priuatiuis. igitur non est vniuersalis et per consequens in tali processu committitur consequentis fallacia Et confirmatur quia abstractum vltimata abstractione non magis abstrahitur a suis passionibus positiuis: quam a priuatiuis: quia non magis repugnat sibi quod sit sua passio positiua: quam sit priuatiua. igitur sic abstractum non magis recipit praedicationem passonis priuatiue: quam positiue. igitur si regula non tenet in passionibus priuati uis. nec in positiuis et sic in nullo. Nec tertia. ratiosoluitur propter tria: primo: quia non est verum quod veritas et bonitas non sint formaliter nisi respectus rationis: quia circum scripto omni eo quod non est deus: essentia diuina est vera et bona. sicut et sapiens: et constat quod nullus respectus rationis est deus: igitur circumscripto omni respectu rationis essentia diuina erit vera et bona: igitur huiusmodi passiones non sunt formaliter respectus rationis. Et confirmatur: quia nullus respectus rationis est perfectio formaliter simpliciter et intrinsece: veritas et bonitas. sunt perfectiones simpliciter formaliter et intrinsece: vt patet per anshel. mono. 15. igitur etc. Secundo: quia supposito quod iste due passiones non essent formaliter nisi respectus rationis: adhuc in telligere vellem et esse sapientem: et huiusmodi sunt aliquis respectus non minus quam generare: et quamuis omnes ille sint vere essentia diuina intelligit: essentia diuina est sapiens: et consimiles: licet nulla earum sit vera per se primo modo secundum ipsum propter distinctionem formalem. Et confirmatur: quia hec est vera secundum istum doctorem essentia diuina communicatur filio et spiritui sancto: et constat quod communicari est aliquid respectiue non minus quam generare: et tamen perdicatum huius propoitonis est verbum: quod non priedicatur nisi formaliter: vt dicit: et non est per se primo modo. Tertio: quia sic exponere regula est loqui ad placitum ex quo non assignatur causa: quare magis debeat tenere in praedicamentis realibus quam rationis: quia ita poterit vnus alius dicere quod non tenet in praedicamentis realibus: sed rationis. Et confirmatur: quia abstractio vltimata abstractione non minus abstrabitur ab ente rationis quam ab ente reali: quia non minus repugnat sibi quod sit ens rationis: quam quod sit quodcumque ens realesibi extraneum: igitur sic abstractum non magis recipit praedicationem entis rationis: quam entis realis: igitur propter talem abstractionem hec est falsa: essentia generat: et hec esset falsa: essentia est bona vel vera: quia supponitur quod ista dicant praecise respectus rationis.

Preterea: respectus rationis non sunt minus extra nei essentie diuine: quam actus generationis: sed propter ex traneitatem praedicati: hec est falsa vt dicunt essentia generat: igitur et illa essentia est bona: vel vera: si dicunt praeciserespectu rationis.

Preterea: posita eadem causa totali et praecisa: potentia idem efficitur: sed totalis causa et praecisa quare generare non praedicatur de diuina essentia: vt dicut: est quia subiectum est abstractum vltimata abstractione: et praedicatum non est natum praedicari nisi formaliter: sed ista causa est communis: vt predicetur predicatum realesiue rationis: dum tamen non sit natum patri nisi formaliter: igitur idem sequitur de vtroque. Ex his patet quod non soluit quarta ratio: quia recursus ad respectum rationis est nullus: et vlterius posito quod esse summsi dicat respectum rationis ad creaturam: esse tamen perfectissimum per inclusionem omnis perfectionis non dicit respectum rationis: quia hoc competit deo: etiam si per impossibile nulla creatura esset possibilis: et tamen hec est vera: essentia dum est perfectissima per inclusionem etc. et praedicatum non est natum praedicari nisi formaliter cum sit adiectiuum: et iuxta doctrinam eorum non est: persone primo modo: quia non omnis perfectio est ei quiditatiua: vt dicunt. Quinta ratio etiam non soluitur. quia concesso quod essentia diuina seipsa sit terminus visionis beatifice non sequitur quod actualiter videri ab intellectu creato sit ei quiditatiuum: igitur ista essentia actualiter videtur ab intellectu creato: non est persone primo modo: et tamen est vera: igitur illa regula logicalis est falsa. Dimisso igitur ipso et multis aliis modis dicendi: videtur mihi quod rationes magistri sint efficatiores in hac materia: quarum prima hec est: generantis ad genitum est relatio realis: et econuerso: igitur si essentia generat vel generatur: realiter refertur: et est ad aliquid: consequens est impossibile: quia si essentia esset ad aliquid: essentia non esset essentia: vt patet per bea. aug. de tri. igitur et antecedens. Secunda est hec generantis et geniti est distinctio realis: quia nulla res seipsam gignit: vt patet primo de tri. c. i. igitur si essentia diuiua generat realiter distinguitur a genito: et si generatur realiter distinguitur a generante: quorum quodlibet est impossibile: quia in diuinis nihil realiter distinguitur ab essentia: igitur tota causa quare essentia diuina nec generat nec generatur est: quia omne generans distinguitur realiter a genito: et refertur realiter ad ipsum: quod essentie diuine repugnat: et hec de secundo articu¬

Tertius et quartus articulus. QUantum ad tertium et quartum articulum simul contra conclusiones istas mouenda et dissoluenda sunt dubia: quia et vltima conclusio continet primas tres: contra conclusionem illam potest multipliciter argui. Primo sic: omnis pater generat vel saltem genuit: hoc patet: quia pater ideo est pater: quia generat: sed essentia diuina est pater: ergo essentia divina generat.

Preterea: per silogismum expositorium sic: hic pater generat: hec essentia divinaest hic pater: ergo essentia diuina generat. Et confirmatur: quia sequitur hec essentia diuina non generat: hic pater est hec essentia diuina: ergo hic pater non generat: consequentia est falsa: et non minor: ergo maior.

Preterea: essentia diuina est generans: ergo generat: consequentia est bona: antecedens probatur: quia hec est falsa: nullum generans est essentia diuina: igitur. et eius conuersa scilicet aliqui essentia diuina non est generans: igitur et hec indefinita est vera essentia diuina est generans:

Preterea: essentia diuina est pater filii: ergo essentia diuina generat: antecedens patet per conuersionem: quia pater filiest essentia: igitur essentia est pater filii: consequentia probatur: quia sequitur essentia est pater filii: ergo filius est filius essentie: quia in relatiuis est consequentia mutua: sed sequitur: filius est filius essentie: ergo essentia generat: ergo etc.

Preterea: quando aliqua sunt idem et non distinguuntur ex natura rei quic quid realiter praedicatur de vno et de altero: sed essentia et pater sunt idem: et non distinguuntur ex natura rei: vt suppono ad praesens: et hec est vera: patr generatur: igitur et hec essentia generat. Et confirmatur: quia quando aliqua sunt idem omnibus modis ex nar rei: de quocumque perdicatur vnum et reliquum: sed paternitas et generare sunt idem omnibus modis ex natura reim: et hec est vera: essentia est paternitas: ergo et hec essentia generat. Et confirmatur vlterius: quia cum dicitur essentia generat: vel primo dicatum est idem realiter cum subiecto: vel non: si sic: igitur propositiovera. si non: igitur aliquid in deo distinguitur realiter ab essentia divina: quod non est verum.

Preterea: sicut se habet actus essentialis ad personam: ita personalis ad essentiam: sed actus essentialis attribuitur persone: quia persona intelligit et vult: igitur actus personalis attribuitur essentie.

Prete¬ rea: essentia generatur: ergo generat: consequentia patet: quia non magis repugnat sibi generare quam generari: antecedens est be. aug. 7. de tri. c. primo. dicit quod deus pater genuit es sentiam suam: quia est quicquid est. sicut. enim magnus est non nisi quam genuit magnitudinem ita et est non nisi ea quamgenut essentia. Et paucis interpositis dicit quod vna eademque essentia est pater et filius qua essentiam pater genuit: et qua essentia est quicquid est. Et confirmatur quia sapientia in diuinis est genita. igitur et essentia. consequentia patet: quia sapientia in diuinis est ad se et non ad aliud sicut et esse tia: antecedens est be. aug. vt supra. dicit quod sapientia est genita. et quod pater genuit sapientiam. Et. c. sequenti dicit quo idem dici accipiamus cum dicitur verbum ac si dicatur sapientia nata vt in vno eorum in eo scilicet quod nata est et verbum et imago et filius intelligatur. et in his omnibus nominibus non ostendatur essentia: quia relatiue dicum tur et in altero quod est sapientia: quoniam ad se dicitur et ssentia demonstretur: vult igitur aug. quod sapientia etiam vt dicitur ad se: dicatur nata. etc.

Preterea be. aug vbi supra: concedit has propositiones in diuinis. sapientia est de sapientia. essentia est de essentia. igitur sapientia est gignens et genita. et similiter essentia. ista consequentia patet: quia ben sequitur. essentia non est gignens nec genita ergo essentia non est de essentia: quod est oppositum antecedentis.

Preterea Ricardus. 6. detri. c. 22. videtur expresse loqui contra magistru dicit multi temporibus nostris surexerunt qui non audent dicere substantiam genitam quin potius. quod est piculosius. et contra sanc: orum auctoritatatem audent negare et modi omnibus conantur repellere quod substantia gignat subitantiam: pertinaciter negant quod omnes sancti affirmant: ad illud quod dicunt auctoritatem non posse inuenire ad illud quod dicimus auctoritates multas etiam ipsi adducunt in morem golie: hec ricardus: asserit igitur ricardus quod substantia generat et generatur: et dicit hoc esse de intentione sctorum.

Preterea: ad idem arguit abbas ioachum contra magistrum. dicit ipsum esse hereticum sic: si essentia diuina non generat nec generatur in diuinis erit quaternitas rerum: quod est hereti cum: consequentia probatur: quia in diuinis sunt tres res: quarum rima est generans: secunda genita: tertia spirata: igitur si sit aliqua res que nec sit generans nec genita nec spirata erunt quattuor res. Pro solutione harum rationum praemittto aliquas propoitones. Prima est: quod paternitas indiuinis est tantum essentia: hoc patet: quia paternitas est essentia et nihil aliud quam essentia. Secunda est: quod essentia non est tantum paternitas: hoc patet: quia licet essentia sit paternitas: est tamen filiatio que non est paternitas. Tertia est: quod licet ista sit vera paternitas est tantum essentia: ista tamen est falsa: tantum paternitas est essentia: aliter filiatio esset paternitas: vel non esset essentia quorum quodlibet est erroneum. Et quia in patre non est nisi paternitas et essentia: se quuntur tres propositiones consimiles. Prima est quod pater est tantum essentia Secunda quod essentia non est tantum pater. Tertia: quod licet ista sit vera: pater est tantum essentia ista tamen est falsa: tantum pater est essentia: patet vt prius. Et quod dictum est de paternitate et patre: dicendum est de qual. bet alia persona et eius proprietate. Hiis primissis.

Ad primum quando dicitur: omnis pater generat etc. dico quod propositio potest dupliciter intelligi. Uno modo sit. omnis pater generat. ine omnis res quae est tantum pater generat et sub illo sensu maior est vera et minor falsa. quia essentia diuina non est tantum pater. rt patet ex secuda propositione. Alio mo do sic: omnis pater generat id est omnis res que est partier generat. et sub illo sensu minor est vera: sed maiore falsa: quia res que sic est pater quod non est tamtum pater potest esse filius et per consequens non poterit generare quia non distinguitur realiter a filio. nec refertur realiter ad ipsum. et sic est in proposito vt patet.

Ad secundum dico quod silogismus expositorius solum tenet gratia forme in termi¬ nis conuertibilibus vel equipollentibus et ad hoc additur: pronomen. demonstratiuum: quia licet sub stantia animals et homo non sint termini conuertibiles: addito tamen pronomine demonstratiuo supponunt pro eodem et equiualent conuertibilibus dicendo: hoc animalem hec substantia: hic homo est hoc animal. ergo hic homo est hec substantia. et nisi ita esset in omni silogismo expositorio esset varia tio medii: sicut esset dicendo hoc animal currit. demostrato homine currente. hic homo est animalis: demodostrato petro non currente. igitur hic homo currit. Et quia essentia diuina et proprietas non sunt termini conuertibiles nec equiualent conuertibilibus: etiam addito prono mine demonstratiuo eo quod proprietas sit tantum essentianon autem econuerso: vt patet ex dictis: sequitur quod omnis silogismus expositorius ad hos terminos applicatus peccant in forma: et ideo non sequitur: hic pater generat: hec essentia diuina est hic pater: ergo hec essentia generat: quia essentia diuina non est tantum pater: etiam superaddito pronomine demonstratiuo: et per consequens in omnitali silogismo committitur fallatia consequentis. Et per hoc patet quid dicendum ad confirmationem.

Ad tertium dico: quod essentia divina est generans: si li generans teneatur substantiue: quia tunc est sensus: essentia est pater qui est generans: et hec est vera: sed sic concesso antete: consequentia est nulla: quia non sequitur nisi quod essentia est pater qui generat: quod verum est: et sub illo sensu tenent propositiones antecedentis: sed si li generans teneatur pure adiectiue: licet consequentia sit bona: antecedens tamen est falsum: quia essentia diuina non est generans isto modo: et sic loquitur magister in littera et decretalis: vt patet ibidem in gloria.

Ad quartum dico eo dem modo: quod essentia diuina est pater filii: si li pater teneatur substantiue: quia tunc est sensus: quod essentia est pater qui est pater filii: sed essentia non est pater filii: si li pater teneatur adiectiue: tunc est sensus quod essentia est pater generando filium: in primo sensu concedo antecedens: sed consequentia non verum: nec eius probatio: quia in huiusmodi realatiuis non est mutua consequentia: nisi li pater teneatur adiectiue. in secundo autem sensu patet antecedens esse falsum: nec probatio per conuersionem valet: quia si li pater teneatur substatiue conceditur conuersa scilicet quod essentia est pater filii: sed si teneatur adiectiue debet sic conuerti pater filii est essentia: igitur aliquid quod est essentia: est pater filii: et hec est vera: sicut illa: indiuiduum est homo: non conuertitur in istam: homo est indiuiduum: sed in illam: aliquid quod est homo est indiuiduum.

Ad quintum: si ratio esset bona sequeretur: quod pater esset filius: quia hec est vera: essentiaest filius. dicendum ergo quod maior non est vera vbi termini non sunt idem conuertibiliter et adequate: et sic est in proposito: vt patet: licet forte non semper sit vera etiam vbi termini non sunt idem conuertibile propter alium et alium modum significandi: de hoc tamen alias. Et ad primam confirm ationem concedo: quod sicut hec est vera: essentia est paternitas: ita et hec: essentia est generare: sed ex hoc non sequitur: ergo essentia generat: propter rationes magistrisuperius adductas.

Ad secundam eodem modo dico: quia cocedo quod generare sit idem realiter cum essentia sed ex hoc non sequitur essentia generat: sed essentia est genera re.

Ad sextum nego maiorem: si li sicut sit nota omnimo de similitudinis: quia actus essentialis non repugnat per sone: personalis autem repugnat essentie: vt patet ex dictis: licet sit vera si li sicut sit nota identitatis: quia sicut actus essentialis est idem persone: ita personalis est idem essentie.

Ad septimum nego ante cedens. Et ad probationem bea. aug. respondet magister in littera di. 5 exponendo auctoritates et declarando expositiones ex dictis met aug. Et per hoc patet quid dicendum ad confirmationem: et ad octauum argumen¬ tum:

Ad nonum nego ricardum in hac parte: quia oppositum postea determinauit ecclusia. Ad decimum respondet decretalis: quod propter simplicitatem persone diuine: quaelibet per sona est illa res que nec generat nec generatur: et omnes tres persone sunt illa res: et ideo non sequitur quaternitas rerum.

Ad rationes principales. Ad primam concedo maiorem minorem et conclusionem que gratia forme sequitur ex premissis: quia non sequitur quod essentia generat: sed quia essentia sit ipsum generare: et hoc est verum. Determinationem magistri concedo et est per ecclesiam sproprobata: et hec satis de hac distinctione.