Caput 1

Habet corollarium morale continens 40. partes contra 40. errores, quarum prima est, contra Protagoram dubitantem Deum esse.

EX hijs autem, quasi porismatice videntur multi multipliciter aberrantes posse clare reduci ad semitam veritatis, dum tamen ipsa dignetur precedere, sicut ductrix.

Ex hijs ergo certificetur Protagoras, qui sicut recitat Lactantius I. Institut. Diuinarum aduersus Gentes I. Deos vocauit in dubium.

Contra Diagoram & insipientem negantes Deum esse.

REsipiscat Diagoras, qui, sicut ibi similiter recitatur, postea Deos exclusit. Sapiat etiam aliIquando insipiens, qui recitante Propheta, dixit insipide, Non est Deus,

Contra dubitantes vel negantes Deum habere realiter, aquiualenter, vel supereminenter omnem virtutem, & quamlibet bonitatem: & vniuersaliter quicquid melius est ha¬ bere, quam non habere, omniue modo omnimode bonum esse, & omnimodam bonita. X tem habere, quod melius est esse & habere, quam non esse & non habere, ac omne vitium & malitiam non habere: & vniuersaliter omne illud non habere, quod non habere est melius quam habere, aut aliquod habitum aliquo alio modo habere, quod non habere esset melius quam habere, aut quicquam frustra superstuumue habere: vel non semper esse summe felicem, beatum, actualem sen actum, ita quod nihil felicius, beatius, vel actualius esse posset.

PRoficiant Deum esse fatentes, sed dubitantes, vel negantes ipsum habere realiter, aequiua¬ lenter, vel supereminenter omnem virtute & quamlibet bonitatem, & vniuersaliter quicquid est melius habere, quam non habere, omniue modo omnimode bonum esse, & omnimodam bonitatem habere, quod melius est esse & habere, quam non esse, & non habere, ac omne vitium & malitiam non habere: & vniuersaliter omne illud non habere, quod non habere est melius quam habere; aut aliquod habitum aliquo modo habere, quod non habere esset melius quam habere: aut quicquam frustra superfluumue habere; vel non semper esse summe felicem, beatum, actualem, seu actum, ita quod nihil felicius, beatius vel actualius esse posset. Alias enim posset aliquid esse perfectius, melius, atque decentius, quam sit Deus, quod Supposito prima vetat. Actualitas etiam summa Dei per hoc specialiter demonstratur, quod actus est melior & perfectior potentia, & praecipue actus bonus potentia sua bona. Sicut ex ostensione primae Suppositionis apparet. Et si aliqua potentia ponatur in Deo; illa de necessitate est bona, sicut docent priores particulae huius partis. Nulla ergo potentialitas; sed summa actualitas est in Deo, sicut prima Suppositio clare monstrat, quod & demonstratur similiter per proximam particulam huius partis. Si namque Deus sit summe beatus & felix. est summe actualis: Quis enim nesciat ista consistere non in habitu, sed in actu, quod & Philosophi manifestant.

Contra negantes Deum esse virtutis & bonitatis cuiuslibet simpliciter infinitae.

EXtendant se negantes Deum esse virtutis & bonitatis cuiuslibet simpliciter infinitae. Si namque aliqua virtus eius aut bonitas esset tantum finita, posset augeri. Quare & Deo aliquid melius esse posset, quod Suppositio prima damnat. Hij etiam refelluntur clarissime per proximam partem huius. Secundum hanc autem Dei virtutem & potentiam infinitam, & respectu ipsius iuxta praetacta superius de potentia existimo verum esse, quod Geometrae supponunt lineam rectam posse quantumlibet pertrahi in continuum & directum, & super centram quodcumque spatium quantumlibet occupando circulum designare, vt patet primo Elementorum Euclidis: & Philosopi naturales medium posse quantumlibet subtiliari & similia: & vniuersaliter omne illud quod apud Logicos, seu quoslibet alios dicitur per se & absolute possibile, quod scilicet per se contradictionem formaliter non includit, licet non sit possibile per naturam, per potentiam scilicet naturalem.

Contra dicentes Deum non plene sibi sufficere, sed alio indigere.

APerientur dicentes Deum non plene sibi sufficere; sed alio indigere. Hoc autem ex 2. parFEtibus proximis, & ex prima Suppositione consequitur euidenter: Constat enim notorie sufficientiam esse bonum. Quare & Philosophus in de Mundo II. loquens de Deo, sic ait: Non eget artificio, aut alieno adminiculo, velut nostri Reges indigent clietela propter impotentiam. Et I. de Coelo & Mundo 100. neque habet prauum nihil, neque indigens eorum, quae ipsius bonorum vllo est. Quare & 24. Definitionum de Deo a totidem Philosophis editarum II. dicit ita: Deus est semper existens, necessitate solus sibi abundanter sufficiens. E Quod & testatur Sadai vnum de nominibus Dei Hebraicis, quod, vt dicit Rabbi Mose de Duce dubiorum, siue neutrorum 6I. Idem est quod sufficientia, eo quod non eget essentia alicuius entis, neque eget alio extra se ad firmitatem essentiae suae: sed sua essentia sufficit sibi. Ieronymus etiam in lingua Latina & Hebraea peritus ad Marcellam de 10. nominibus, quibus apud Hebraeos Deus nominatur, epistola 99. dicit, quod 10. horum nominum est Sadai, quod robustum & sufficientem ad omnia perpetranda accipere possumus.

Contra credentes Deum non necessario, sed contingenter esse summe perfectum & De¬ um, ipsumque esse mutabilem, irascibilem, placabilem, tristabilem, Iaetabilem aut pas¬ sibilem nouiter quacunque alia passione; opinantes quoque quod Deus sit nomen accidentale, & non essentiale simpliciter.

FVtentur credentes Deum non necessario, sed contingenter esse summe perfectum & DeMlum, ipsumque esse mutabilemLnouiter lirascibilem, placabilem, tristabilem, Iaetabilem, atque passibilem, nouiter quacunque alia passione: opinantes quoque, quod Deus sit nomen accidentale, & non essentiale simpliciter. Quod autem Deus sit necessario summe perfectus & Deus, ex prima Suppositione consequitur euidenter: cum perfectius & melius sit sic esse; quam contingenter, sicut patet ex premissis in ostensione Suppositionis illius. Si insuper Deus non necessario sit summe perfectus, & Deus, potest esse non talis: quod si ponatur reprobabitur & oppositum eius probabitur, sicut prima Suppositio probabatur. Quamobrem neque Deus est mutabilis quouismodo; quia non ad melius, cum sit summe bonus; nec ad deterius, cum sit necessario summe bonus ssicut proximo demonstratur) neque ad aeque bonum. Hoc enim superfluum videretur contra tertiam partem huius, nisi fortassis hoc faceret propter bonum proprium conseruandum, & tunc indigeret motu contra quintam partem. vel propter bonum creaturae: & sic adhuc indigeret motu, nec ipse sibi sufficeret ad faciendum quod vellet. Si etiam Deus posset mutari ad bonum aequale, cur non ad minus? Si etiam De us perdat temporaliter & adquirat aliquam bonitatem, non semper habet omnimodam bonitatem, praecipue infinitam contra tertiam partem huius & quartam. Si insuper Deus esset mutabilis, esset potentialis, & non summe actualis, seu actus, contra vltimam particulam tertiae partis huius. Ex his autem vlterius patenter infertur, quod Deus non est nomen accidentale, sed essentiale simpliciter: praesertim si imponatur ab illa summa perfectione & maxima bonitate. Alias enim Deus posset non esse Deus, atque mutari, contra 2. priores particulas huius partis.

Contra negantes Deum esse omnipotentem actiue, & nullipotentem passiue, id est, non posse ab alio quicquam pati.

IEgentur, qui negant Deum esse omnipotentem actiue, & nullipotentem passiue; id est, Puon posse ab alio quicquam pati. Quod enim sit omnipotens actiue tertia pars & quarta demonstrant: Constat enim quod potentia actiua est virtus quaedam & bonum, nec potest pati ab alio; quia tunc esset mutabilis contra proximam, potestque eius impassibilitas, sicut & eius immutabilitas demonstrari.

Contra opinantes Deum non esse substantiam & potentiam rationalem, habentem intel¬ lectum & liberam voluntatem, cognoscentem actualiter & volentem: putantes quoque voluntatem diuinam non esse vniuersaliter efficacem, id est, non impedibilem. non frustrabilem, non defectibilem vllo modo.

Atiocinentur melius opinantes Deum non esse substantiam & potentiam rationalem, haT bentem intellectum & liberam voluntatem, cognoscentem actualiter & volentem; putantes quoque voluntatem diuinam non esse vniuersaliter efficacem, id est, non impedibilem, non frustrabilem, non defectibilem vllo modo. Patet namque ex prima Suppositione Deum esse, & esse substantiam, cum ipsa sit perfectior accidente, quare & substantiam atque potentiam rationalem; cum ipsa irrationali rationabiliter praeferatur: quapropter & habentem intellectum & liberam voluntatem, quod & tertia pars ostendit; cognoscere quoque ac velle actualiter, non tamen habitialiter, cum hoc sit perfectius, sicut & actus bonus potentia versus bonum. Voluntas quoque diuina est vniuersaliter efficax modo dicto. Hoc enim est perfectius, quam quod esset impedibilis, frustrabilis, aut defectibilis vllo modo. Si etiam Deus quicquam vellet, & illud non haberet, nec fieret, non esset summe beatus & foelix, sed miser, praesertim cum nihil velit, aut velle possit, nisi iuste per tertiam partem huius, quae & beatificat ipsum summe. Quis enim nesciat foelicitatem & beatitudinem esse bonum integrum & perfectum, beatiusque quoque esse, habere quodcunque iuste desideratum, seu volutum, quam carere? Si namque propter vnius voluti non habitionem non esset quis minus beatus, nec propter non habitionem alterius, & eadem ratione adhuc vlterius, & sic deinceps, quare nec esset quis minus beatus, etsi omnibus & singulis volutis & desideratis careret. Sed cuius ani¬ mus ita sentit, nisi forsitan insensati? Quare & Philosophus I. Ethic. 9. dicit foelicitatem esse bonum per se sufficiens & perfectum. Boetius quoque 3. de consolat. Philosophiae Prosa 2. dicit, quod beatitudo est bonum, quo quis adepto, nilvlterius desiderare queat, quod quidem est omnium summum bonorum, cunctaque bona intra se continens: cui si quid abforet, summum esse non posset, quoniam relinqueretur extrinsecus quod possit optari. Liquet ergo esse Beatitudinem statum bonorum omnium congregatione perfectum. Nonne etiam laetius, iucundius, & delectabilius est habere desiderata & voluta, quam ipsis inuite carere? Quis hic dissentit? cuius animus non sic sentit? in Beatitudine vero summa, summa laetitia, iucunditas & delectatio continetur. Deus autem est semper summe beatus per tertiam partem huius: quare nunquam aliquo voluto caret inuite. Amplius autem quis nesciat optime consequi; Si Deus potest hoc, & vult hoc, facit hoc, cum nihil deficiat requisitum, quod & Philosophia saepe tet statur? Quare & ex opposito, si Deus non facit hoc, & vult hoc, non potest hoc, aliquo possibili demonstrato: non est ergo omnipotens, sed impotens reputandus, contra 7. partem huius, quod & testatur 12. 24. Definitionum 24. Philosophorum de Deo, sic dicens: Deus est cuius voluntas est deificae potentiae.

Contra credentes Deum aliquid ignorare.

Gnorentur credentes Deum aliquid ignorare. Tales autem videntur quidam Philosophi, & vulgares: apparet enim quibusdam, quod Aristoteles 12. Meta. SI. velit asserere Deum non cognoscere aliquid extra se; & quod Auerroes ibi in comment. 5i. velit astruere Deum non cognoscere vilia, neque singularia, quibus & Auicenna 8. Metaphysicae suae 6. & Algazel. 3. Metaphysicae suae primo, sententia sexta consentire videntur. Cicero quoque de Diuinatione negat a Deo omnem praescientiam futurorum. De quorum similibus Iob. 22. recitatur hoc modo. Quid nouit Deus? & quasi per caliginem iudicat, nubes Iatibulum eius, nec nostra considerat, & citra cardines coeli perambulat. Et Psalmo 72. Et dixerunt, quomodo scit Deus, & si est scientia in excelso. Et infra Psa. 93. Et dixerunt, non videbit Dominus, nec intelliget Deus Iacob. Sed hij omnes per tertiam partem & quartam faciliter corrigentur: Constat enim quod sapientia, scientia & discretio approbatiua, vel reprobatiua praeclarissimae sunt virtutes.

Item per partem proximam Deus cognoscit actualiter, & si aliquid cognoscit, maxime videtur quod seipsum cognoscat. Perfectius quoque videtur seipsum cognoscere, quam penitus ignorare. Quare secundum primam Suppositionem seipsum cognoscit. Quomodo etiam secundum tertiam partem huius est Deus summe beatus, si nullo modo sentiat, percipiat, aut sciat se esse beatum? Deus igitur seipsum cognoscit, & non imperfecte & diminutem propter secundam Suppositionem & tertiam partem & quartam. Cognoscit ergo se perfecte & summe perfecte, ita quod nihil perfectius posset cognoscere, vel cognosci. Cognoscit ergo se secundum suam essentiam, & secundum omnes suas conditiones, relationes & circumstantias vniuersas. Sed non est res aliqua qua Deus non sit prior, superior, melior atque perfectior, sicut Suppositio prima docet; cuius etiam Deus non sit causa, principium, & finis, sicut & Philosophi contestantur. Non est ergo res quam Deus non cognoscit proprie & distincte; Haec enim cognitio perfectior est confusa¬

Item vel scit Deus quod est aliquid aliud praeter ipsum, vel nescit: Si sciat & non confuse, cum scientia distincta actualior & perfectior sit cofusa; distincte ergo cognoscit aliquid extra ipsum, & qua ratione vnum & omnia per partem quartam praemissam: Si nesciat esse aliquid praeter ipsum, hoc est mirabilius & absurdum; Posset enim tunc verisimiliter credere nihil esse penitus praeter ipsum, quare & decipi turpiter & errare contra tertiam partem huius. Item secundum praemissa Deus cognoscit perfecte seipsum; cognoscit ergo &et se esse potentiae infinitae. omnipotentem & voluntatis vniuersaliter efficacis secundum quartam, septimam, & octauam partes praemissas. Scit ergo se posse facere, destruere & mouere aliquid extra ipsum. Quod si ponatur, tunc illud cognoscit; operatur enim non temere sed scienter, & non nouit illud nouiter propter sextam partem: & quia prius sciuit se posse & velle sic facere, & ita se facturum: aeternaliter ergo illud nouit, quare & quodlibet aliud simili ratione,

Item si Deus quaedam vera nesciret, posset desiderate & velle scite illa; omnis enim rationalis natura naturaliter scire desiderat: quare & cum per partem proximam habeat voluntatem vniuersaliter efficacem, posset illa scire & non nouiter; quia tunc non semper esset actualissimus, scientissimus, perfectissimus, beatissimus, & immutabilis penitus contra tertiam partem & sextam: Necessario ergo aeternaliter omnia vera nouit.

ITem quanquam aliquae res sunt viles, scientia tamen illarum est praetiosa & nobilis, sicut re¬ stantur omnes Philosophi naturales de animalibus, partibus, & de generatione animalium pertractantes; praesertim in eis qui per scientiam vilium non vilescunt, vilescereue non possunt. Deus autem teste sexta parte vilificari non potest: Ipse ergo omnia perfecte & distincte cognoscit. Verum si quis subtilius considerare voluerit; inueniet, quod omnis natura, & res quaelibet naturalis, & omnis essentia secundum illud quod est, bona est, & pulchra, sicut & Philosophi contestantur. Cur ergo non decet Deum bonum & pulchrum ista cognoscere? An forte quia sunt minus bona & pulchra quam ipse? Quomodo ergo Lnon) potest talia facere, & seruare, per eius omnipotentiam & efficacissimam voluntatem, secundum proximas partes huius? Quomodo etiam decet hominem, tam dignam naturam & nobilem cognoscere viliora?

Item, quomodo posset Deus congrue remunerare suos cultores, & suos contemptores bonos & malos, si ipsorum merita ignoraret?

Item, cur frustra porrigimus preces LDomino / Deo, si illas audire non possit? Amplius autem quis dubitat esse melius, ordinatius, atque decentius, vt Deus qui prima Suppositone probante (sicut in ostensione secundae Suppositionis apparet) praeest Mundo & alijs vniuersis, praesit omnibus sapienter, possit, sciat & velit expedire supplicationes sibi porrectas, bonos praemiare, malos corrigere, vel punire? Alioquin minus hebetaretur stimulus spei & amoris, rumperetur lorum timoris & effraenaretur audacia delinquendi. Quare & totus ordo rerum humanarum tam ad Deum, quam ad proximum quassaretur. Si autem Aristoteles voluerit dicere, Deum non intelligere aliquid praeter ipsum, quia quodlibet tale est vile, saltem respectu dignitatis diuinae nihil est, sicut ex praemissis apparet. Eadem etiam ratione nihil aliud posset facere aut mouere contra septimam partem huius. Illud etiam quod Auerroes videtur arguere, Deum scilicet non habere scientiam particularium, & distinctam particularium & singularium, quia illa sunt infinita, & non determinantur a scientia, non debet mouere; quia Deus est simpliciter infinitus & quaelibet virtus eius, sicut prima Suppositio & quarta pars demonstrant; Imo Deus est magis infinitus quacunque multitudine infinita, quam ponit Auerroes particularium existentium, cuiuscunque speciei fuerint, aut etiam omnium specierum: quia quacunque tali multitudine infinita cuiuslibet speciei, est alia maior multitudo, vix. congregata ex illa, & alia simili alterius speciei: tota etiam multitudine infinita omnium particularium existentium posset aliqua maior esse; imo & dupla, tripla, quadrupla & deinceps simul, vel successiue. Deus autem est tam magnus & infinitus, quod nihil maius aut infinitius esse possit, sicut prima Suppositio & quarta pars ostendunt, quare & correspondenter quaelibet virtus eius. Scientiuitas ergo Dei & eius capacitas nulla multitudine finita, neque infinita singularium existentium vnius speciei, vel pariter omnium satiatur: sed vnamquamque earum etiam totam multitudinem, si ponatur, ex omnibus congregatam excedit quodammodo infinite. Quod insuper aliqui argumentantur; si Deus cognosceret singularia, cum illa sint mutabilia, & eius cognitio similiter esset mutabilis; verum esset, si illa cognosceret sicut homo, alterabiliter passibiliterque ab eis: sed non sic illa cognoscit propter sextam & seprimam partes huius; imo materialiter & actiue, ac si oculus fixus per extramissionem videret partes fluminis succedentes.

Contra fingentes Deum ex membris humanis, vel alijs, seu quibuscunque diuersis componi, negantesque ipsum esse substantiam simplicissimam, impartibilissimam, nullam compositionem, partibilitatem, magnitudinemue habentem, magnitudinem scilicet corporalem.

REsipiscant compositores Dei, fingentes ipsum ex membris humanis, vel alijs, seu quibusIXcunque diuersis componi: Sciant quoque Deum esse substantiam simplicissimam, impartibilissimam, nullam compositionem, partibilitatem, magnitudinem habentem, magnitudinem scilicet corporalem. Si namque compositio talis esset in Deo, non repugnaret partibus distrahi, & ab invicem separari, quare nec toti mutari, minui, vel corrumpi, quod praemissa corrumpunt. Quomodo insuper esset Deus summe perfectus, siue sufficiens & beatus, sicut praemissa testantur, si necessario dependeret ab alijs, & alijs necessarijs indigeret? Actualius etiam atque potentius videtur ex se, & per se sufficienter existere, quam alieno fulcimento & adminiculo supportati. Deus autem est summe actualis & potens, ita quod nihil actualius & potentius esse posset, sicut prima Suppositio, & alia priora demonstrant. Si etiam Deus componeretur ex partibus, quaelibet pars componens, vel saltem forma partes illas perficiens, vniens, & con¬ iungens esset naturaliter, prior Deo, contra primam Suppositionem, sicut in ostensione secundae Suppositionis apparet. Ad haec autem, vel Deus componitur ex partibus homogeneis tantum, vel etiam heteromogeneis: Si tantum homogeneis, animalia & coelum perfectius componuntur contra primam Suppositionem, & tertiam partem huius: Si ex heteromogeneis partibus componatur, illae sunt dissimilis officij, disparis dignitatis, & non aeque perfectae: quare & aliqua earum non est summe & infinite perfecta contra quartam partem praemissam Thuius.

Amplius autem si Deus ex partibus componatur; vel aliqua earum est infinitae perfectionis simpliciter omniquaque vel nulla: Si aliqua, ipsa esset Deus, sicut Suppositio prima monstrat; esset quoque superfluum, quod Deus plures partes haberet, cum illa sola sufficeret ad quaecunque contra tertiam partem huius: Si nulla, offenditur quarta pars hujus. Ad idem tunc quaelibet pars posset esse perfectior, & sic Deus, quod Suppositio prima damnat. Praeterea partes Dei vel sunt finitae, vel infinitae in numero: Si finitae. totus Deus est perfectionis finitae contra primam Suppositionem & quartam partem. Si infinitae. idem sequetur, quia quaelibet istarum, cum sit tantum finitae perfectionis, posset augeri: quare & similiter Deus totus. Infinitatem quoque // huius 2a. Suppositio excludit, & tota simul natura, ac cuiuslbet animus ipsam refugit & abhorret: altera particula huius partis consequitur ex priori & ex prima Suppositione cum tertia parte & quarta.

Contra Zabios, & sapientes eorum coelum pro Deo colentes.

ERubescant Zabij & sapientes eorum coelum pro Deo colentes. Ipsi namque teste AuerC roe super 1. Met. comment. 4I. credentes coelum esse aeternum, aestimabant ipsum ex se esse motionis aeternae, nec oportere ponere principium aliquod nobilius ipso, quare &, vt videtur, ipsum pro Deo colebant: sed isti per proximam corrigentur. Coelum insuper est virtutis & potentiae, ? finitae, est quoque mutabile, alterabile, illuminabile, & obscurabile. Deficiunt quoque coelo multae perfectiones & bonitates possibiles; non est igitur Deus sicut praecedentia manifestant. Quare & Auerroes ibi praemisit: hoc quidem, scilicet inuenire primum mouens simpliciter est valde difficile & clausum, & ideo ille locus fuit lapsus sapientum

Contra adoratores Solis uel Lunae, Martis vel Iouis, cuiuscunque signi caelestis, vel quorumcunque signorum, & vniuersaliter cuiustibet partis coeli.

FEssent adoratores Solis & Lunae, Martis & Iouis, cuiuscunque signi, coelestis, vel quorumcunque signorum, & vniuersaliter cuiuslibet partis coeli propter rationem de toto coelo praemissam.

Contra fabricantes sibi Deos temporales, homines, animalia, arbores, ignem, aut quamcunque rem talem.

Eriantur qui Deos sibi fabricant tales, // homines, animalia, arbores, ignem, Taut quamcunque rem talem. Tales fuerunt quidam Gentiles antiqui, qui homines quosdam viuos, quosdam vero mortuos, Deos sibi fecerunt, sicut quamplures historiae contestantur. Vnde & Plato 2. Timaei. 3 Sit, inquit, nostra credulitas comes assertioni priscorum virorum, quod Terrae Coelique filij sunt Oceanus & Thetis, horum porro Saturnus & Rhea & Phorcus. Saturni porro & Rheae proles Iupiter & Iuno, & caeteri qui sunt in ore hominum & mentibus, & de quorum fraternitate fama celebratur; atque ex his alij nati sunt, qui putantur Dij. Historiae quoque Romanae testantur, & recitat Aug. 4. de Ciuitate 27. quod Sceuola doctissimus Pontifex Romanorum disputauit triplex genus Deorum, Poeticum, Philosophicum, Principum, seu Ciuile, de quorum secundo sic dicit: Secundum non congruit ciuitatibus, quod habeat aliqua superuacua, aliqua etiam quae obsit populis nosse. De superuacuis non magna est causa: Solet enim & a viris peritis dici; superflua non nocent. Quae sunt autem illa, quae prolata in multitudinem nocent? Haec, inquit, non esse Deos Herculem, Esculapium, Castorem, Pollucem: Proditur enim a doctis, quod homines fuerint, & humana conditione defecerint. Tales fuerunt antiqui Babilonij, qui colebant Draconem, sicut Dan. 14. recitatur. Tales etiam fuerunt Aegyptij veteres Bouem pro numine adorantes. Vnde Solinus de Mirabilibus Mundi 7. agens de Aegypto & rebus eius, sic ait: Inter omnia Aquae Aegyptus habet digna memoratu, praecipue Bouem mirantur quem Apidem, seu Apim vocant, hunc ad instar colunt Numinis, insignem albae notae macula, quae dextero lateri eius ingenita corniculantis Lunae refert faciem. Staturum enim spatium est, quod vt affuerit, profundo sacri fontis immersus necatur, ne diem longius trahat, quam licebit. Mox alter. nec sine publico luctu requiritur, quem repertum centum Antistites Memphim persequuntur, vt incipiat ibi sacris initiatus sacer fieri. Delubra, quibus succedit aut incubat, mystice Thalamos nominant, dat omnia // manifestantia de futuris, illud maxime, si de consulentis manum cibum capiat: denique aduersatus Germanici Caesaris dexteram prodidit ingruentia, nec multo post Caesar extinctus est; pueri Apim aggregatim sequuntur, & repente velut lymphatici ventura praecinunt. Bos illi ostenditur foemina in anno semel, & ipsa non absque certis insignibus, quae simulatque inuenta esset oblata est, eadem die neci datur. Apis natalem Memphi celebrant iactu paterae aureae, quam piciunt in vili statim gurgite: Haec solennitas per septem dies agitur, quibus diebus cum Sacerdotibus quasdam crocodili inducias habent, nec attrectant lauantes. Verum octauo die, caeremonijs iam peractis, velut reddita saeuiendi licentia solitam resumunt atrocitatem. Hunc autem Apim Papias in Elementario suo, & Isidorus 6. Etym. 44. dicunt fuisse Taurum Aegypti Serapi consecratum, cuius & imaginem affirmant Iudaeos de Aegypto profectos sibi in eremo fabricasse. Sunt etiam quidam recentiores, qui teste Marco de Venetijs 3. de conditionibus, & consuetudinibus Orientalium regionum 25. In India Maiori in regno Var bouem adorant, dicentes bouem rem esse sanctissimam, neque boues occidunt, neque carnes eorum ob reuerentiam comedunt: Cum autem moriuntur boues, adipe eorum domos suas perungunt, & infra eiusdem 28. dicit quod in prouincia Maabar, scilicet in maiori India, cum hij qui bouem adorant ad bella procedunt, quilibet secum defert de pilis bouis suluestris. Credunt enim Bouem syluestrem tantae sanctitatis esse, quod quicunque super se de pilis suis // portauerit in omni periculo tutus erit. Tales fuerunt & illi indi, qui sivt apparet ex epistola Alexandri ad Aristotelem de situ Indiae, & eius vastitate colebant arbores Solis & Lunae, quae de quibuscunque interrogatis, etiam tacita cogitatione sine pronuntiatione quacunque responsa viridica cunctis dabant, quibus & Sacerdos Indicus solenniter ministrabat; vbi & de interrogatione Alexandri & arborum responsione mirabili scribitur isto modo: Vidimus ab Occidente iubare fulgentibus Phoebi radijs percussa arborum cacumina, & Sacerdos ait, sursum, inquit, omnes intuemini, & de quibus rebus quisque consulturus est, occulte cogitet silentio, nemo palam pronunciet: Cum ego & amici, & commilitones accuratius sumus intuiti, ne inter nemorum densitatem, aliqua in motem hominum nos illuderet falsitas, mox interueniente nullo tali dolo, vsque ad cacumina ramosque prospeximus, stantibus nobis cominus diuina auribus occupauimus oracula. Cogitabam si deuicto orbe terrarum, in patriam triumphans ad Olympiadem matrem meam sororesque meas charissimas reuerti possem, cui subito Indico sermone tenuissimo respondit arbor. Inuicte bellis Alexander, vt consuluisti numen, vnus eris dominus orbis terrarum: sed viuus amplius in patriam non reuerteris, quoniam fata ita de capite tuo statuerunt. Tum ego oraculum cum ignorarem, interrogaui quale esset, Indicus interpretatur, quem ego partim muneribus, partim minis, vt quaecunque arbores dicerent, iudicare coegi. Quare cognitis omnibus, percussis flentibusque, qui mecum erant in comitatu palamque, sic moris erat, & aliud consulturus eram, & intraturus vespertino tempore. Sed nondum exorta crat Luna, cum rursus inuitati ad lucum iuxta sacras arbores constitissemus: mox solita consuetudine adoramus, tres fidelissimos induxeram mecum amicos, Perdicam, & Diconam, & Philotam quia nullum metuebam vltra, nec in me quicquam erat metuendum, vbi neminem fas erat interfici. // Consului igitur, vbi moriturus essem, & tum ad primum Lunae ortum percussa cornu splendoreque accepto, arbor Graece respondit; Alexander, inquit, plenum iam finem aetatis habes: sed sequente anno mense Maio in Babilone morieris: a quo minime speras, decipieris. Et infra, intraui tertio consulturus ab eadem mihi sacratissima Solis arbore, cuius mortem de manu percussoris habeam praecauendam; quemue exitum mater mea, sororesque meae habiturae sint. arbor Graece dixit: Si mortis tuae tibi insidiatorem prodidero, sublato eo facile instantia fata mutabis, mihi quoque tres irascentur sorores, quod veridica oracula earum impensa prodiderim; scilicet Clotho, Lachesis & Atropos. Igitur ad annum & menses 8. in Babilone morieris, non ferro, vt suspicaris, sed veneno: Mater tua turpissimo, ac miserando quandoque exitu insepulta iacebit in via, praeda auium ferarumque, Sorores tuae felices dici erunt fato: tu etiam, etsi breue superest tempus, Dominus tamen orbis terratum eris; nunc modo caue ne nos vlterius scisciteris, vnde excede terminos luci nostri: quae omnia ita contigisse Iustinus & alij Historiographi contestantur. Fuerunt etiam multi qui ignem pro Deo colebant, eo quod vincere & consumere alia videatur. Hij autem omnes possunt vt proximi faciliter castigari: Deus enim, vt praemissa circa tam Suppositionem testantur, est necesse esse. Nulla ergo res temporalis, generabilis, corruptibilisue est Deus. Si etiam aliquis purus homo sit Deus; vel homo est a se, vel ab alio. Si a se, cur non alius homo similiter, cum sit eiusdem naturae? aut cur non potest alius facere se Deum, sicut & ille se fecit? Si ab alio, ille alius videtur potius esse Deus, & ille est de quo Supposito ra: canit. Quis etiam nisi irrationabilior bestia, posuerit bestiam Deum suum, arborem, ignem, aut rem irrationalem quamcunque Lrem) omnia vel alia nescientem, voluntatem inefficacem habentem, rem non omnipotentem, sed debilem, indigentem, passibilem, interfectibilem, destructibilem etiam, & si studuerit se saluare, contra 1am. Suppositionem & partes praemissas? O miserabiliter miserabilis, miser homo, si tamen homo, cur non verecundaris naturam irrationalem naturaliter viliorem, ignobiliorem, imperfectiorem & tibi subiectam adorare & colere pro Domino Deo tuo? cuius etenim animus non praeponit Deum suum sibi ipsi, & omnibus alijs in ordine dignitatis, sicut Suppositio Ia docet?

Contra nugatorios nugaces, qui multitudinem onerosam deorum aequalium eiusdem speciei, seu naturae adorant.

REfraenentur nugatorij & nugaces, qui multitudinem onerosam deorum aequalium eiusIdem speciei seu naturae adorant, quasi eis minus sufficiat vnus talis. Si namque Suppositio ra sit vera, sufficit plenissime vnus Deus. Nam vbi nequaquam sufficeret, deficeret sibi perfectio & bonitas aliqualis, quae posset ei alteriue adesse, quod & tertia pars & septima huius monstrant. Cum ergo ipse solus omniquaque sufficiat, cur sine causa superflue ponitur alius, allijue ponuntur, cum quilibet sapiens Philosophus vel alius; imo & ipsa natura hoc refugiat & deuitet. Et si quis testem requirat, ecce Philosophus 3. de Coelo & Mundo 39. qui & dicit, non necesse facere elementa infinita: omnia enim haec scilicet composita reddentur finitis existentibus. Et infra 35. manifestum, quia multo melius finita facere principia, & haec vt minima omnibus ijsdem futuris, quemadmodum dignificant & qui in disciplinis: Cur ergo multos Deos aequales colendo, hunc vnum insufficientem efficiunt? vel si hunc credunt sufficere, cur in huius iniuriam & contemptum, amorem, honorem, & gloriam, debitos ipsi soli, ab ipso vnico subtrahunt, alijsque impendunt? Qui etiam ita fingunt circa naturam diuinam, plurimum daeuiant & aberrant? Non enim est multiplicabilis, nec plurificabilis in multa indiuidua omnino similis rationis, quae substantialiter & solo numero differant, sicut species naturales: imo nec posset esse aliud indiuiduum illius naturae. Si enim posset, posset esse summe perfectum & bonum: Quare & sic esset // sicut superius probabatur, in conclusione primae Suppositionis: & eadem ratione qua vnum aliud posset esse, posset esse & aliud, & aliud, & sic super numerum infinita: quare & actualiter ita essent, quod cuiuslibet animus renuit, & secunda Suppositio interdicit,

Item possibile est simpliciter absolute vnicum Deum esse. Quis non statim consentiat? Quis non hoc posito & admisso, pro possibili absolute ab omni contradictione faciliter se defendat? & si sit possibile vnicum Deum esse, illum vi2. quem secundum praemissa necesse est esse, qui & sit A necesse est ergo vnicum illum esse, & omnem alium Deum non esse. Sit enim B. alius quidam Deus, & secundum priora possibile est B. non esse Deum, quare & secundum sextam partem non esse B ergo vel est impossibile esse vel possibile esse possibilitate contradictionis, quare & necesse est B. Deum non esse; sicut praehabita in ostensione primae suppositionis lucide manifestant: vel breuius, omnem Deum necesse est esse Deum, sicut prima Suppositio & sexta pars demonstrant: B non necesse est esse Deum; secundum praemissa, B ergo non est Deus. Multitudo quoque deorum aequalium si ponatur, nonne est aliquo modo perfectior vno Deo. Quare & nullus eorum est summe perfectus. Quamobrem B neque Deus, sicut Suppositio prima monstrat. Iste insuper vnicus verus Deus continet totam essentiam & perfectionem possibilem suae speciei, siue naturae, sicut Suppositio prima probat. Non est ergo alius Deus talis: imo non esse potest, quia non simul cum isto propter causam praemissam, nec post istum corruptum, seu isto quomodocunque non ente, Lnihil foret) sicut Suppositio prima monstrat. Haec autem ratio, de quocunque alio indiuiduo cuiuscunque alterius speciei, siue in naturalibus, siue in artificialibus, siue in quibuslibet alijs per se patet. Si quis tamen testimonio gaudeat, ecce Philosophus I. de Coelo & Mundo // 92. ostendens non esse, nec posse esse plures Mundos, sic ait: Neque vna necessitas plures esse Mundos, neque contingit factos esse plures, siquidem iste ex tota est materia, quemadmodum est. Sic autem forte quod dicitur, magis erit manifestum. Et sequitur 94. Si enim est simitas curuitas in naso aut carne, & est materia simitati caro: si ex omnibus vna fiat caro, & existat in hac simum, nihil vtique aliud, neque erit simum, neque contingit factum esse. Similiter autem etsi homini sunt materia carnes & ossa, si ex omni carne & omnibus ossibus homo fiat, & // possibilibus existentibus dissoluta esse, non vtique contingit esse alium hominem. Similiter autem & in alijs. Et sequitur 95. Coelum autem est quid singularium, & eorum quae ex materia: sed si non ex parte ipsius constat, sed ex omni, non vtique erit aliud, neque continget factos esse plures propter omnem materiam comprehensam esse. Super quod Auerroes Comment. 95. dicit, quod demonstrationes ad impossibile sunt de genere signorum: sed haec demonstratio probans Mundum esse vnicum, est propter quid. Habet enim causam pro medio termino, & ideo dat nobis scientiam huius rei cum sua causa, & iste est perfectissimus modorum. Quis etiam dubitat quid sit dignius, honorabilius atque perfectius, esse per se summum & primum sine pari, quam necessario parem habere, etiam etsi nollet? Deus ergo per primam Suppositionem parem non habet. Cur etiam non posset vnus deorum aequalium & numeraliter differentium, sicut Angeli vel homines, velle quod alius nollet, & e contra? Nulla enim videtur ratio, quare de potentia absoluta non sic posset, cum nullius eorum volutio ab altero pendeat, sicut nec ipse, nec sit idem numero, quod volutio alterius, sicut nec ipse idem quod alius. Quare & quilibet eorum posset quemlibet alium, & quoslibet alios impedire, & miserum, ac miseros facere, & e contra; quod prima Suppositio, tertia pars & octaua refellunt. Huius autem rei testes sunt pene omnes Philosophi Naturales, Diuini & Morales: Omnes namque Philosophi Naturales spaucis exceptis) ponunt vnicum primum motorem, qui secundum eos est Deus. Diuini similiter ponunt expressius vnicum primum ens, vnicam primam causam, vnicum summum Deum. Vnde & Arist. 12. Metaph. vltimo. Entia non volunt disponi male, nec bonum pluralitas principatiuum. Vnus ergo Princeps, quod & probat Auicenna 1. Metaph. 6. & 7. sicut superius tangebatur; & Algazel 2. Metaph. suae 10. Morales quoque Philosophi, de Politijs tractantes dicunt Monarchiam esse optimam politiam, praesertim si reperiatur vnus sufficienter idoneus, nec plures simul principari debere, nisi pronter defectum vnius idonei vnice principari. Haec liber Ethicorum & Politicorum Arist. haec Iura Ciuilia Gentium, haec omnium ciuitatum, communitatum & Regnorum Legalia contestantur. Rem etiam Militarem, & negotia bellica pertractantes, vnicum semper esse ducem supremum asserunt optimum. Hoc autem totum in minori mundo, in minori communitate scilicet virium hominis vnde & omnes aliae communitates humanae originaliter deriuantur) magis apparet. Sunt enim in homine collegialiter sociatae vires exteriores, interiores, sensus, appetitus, voluntas, & ratio. Sed quis ignorat vnicam istarum debere naturaliter principari, & alias subseruire? Vnde & Philosophus in Secreto secretorum, Partis 3. Capitulo 8. Quando, inquit, creauit Deus altissimus hominem, constituit corpus suum ciuitatem quandam, & eius Intellectum Regem in ipsa: constituit ei 5. Baiulos, scilicet 5. Sensus praesentantes ei quaecunque. Sic ergo in maiori Mundo, etiam in Ciuitate mundi amplissima sentiendum. Sic enim dignissime honorabilissime & optime conuenit ipsi Deo & alijs vniuersis: quare & per primam Suppositionem necesse est sic esse.

Non est ergo possibile, quod sint Dij multi, aequales, eiusdem speciei, solo numero differentes. Amplius autem secundum multorum Philosophorum & Philosophicorum virorum concordem sententiam, si sint Dij multi vniuoce nullus eorum per se & primo est Deus: sed omnes per aliquam vnam naturam priorem ipsis communem & communiter inhaerentem, quae per le & primo est talis, & alij secundo per illam. Nullus ergo illorum est Deus, quia non primum & per se primum; sed tantum illa vna natura communis, sicut prima Suppositio manifestat. Perfectius quoque est esse bonum per se & primo, quam per aliud & secundo, sicut nullus ignorat, & Philosophi attestantur. Non est ergo Deus qui per se & primo non est Deus, sicut prima Supposito & tertia pars demonstrant. Quoniam insuper sunt hij Dij, qui non sunt actualissimi, purissimi, simplicissimi, & per se sufficientissimi, sed per aliud constituti, contra primam Suppositionem, & partes praemissas?

Contra fingentes multos Deos aquales, natura seuspecie differentes.

DAueant quoque fingentes multos Deos aequales, sed natura, seu specie differentes; quorum vnus praesit Orienti, alius Occidenti; vnus Austro, alius Boreae; vnus frugibus, alius vitibus; vnus paci, alius saluti; vnus vni speciei, & alius alij praeponatur. Hij quidem vt proximi, primae Suppositionis virtute faciliter instruentur. Quis etiam non facile videat, si sint Dij multi diuersi specie, vel natura, quodcunque istorum carere perfectione specifica & pro¬ pria alterius cuiuscunque, quare & non esse summe perfectum, quin aliquid perfectius esse posset? Quamobrem consequenter & nullum eorum esse Deum, sicut prima Suppositio & tertia pars demonstrant.

Contra ponentes confusionem multorum Deorum inaequalis virtutis & disparis dignita¬ tis, siue eiusdem speciei, siue diuersae.

COnfundantur ponentes confusionem multorum Deorum inaequalis virtutis, & disparis dig¬ nitatis; siue eiusdem speciei, siue diuersae. Tales autem fuerunt nonnulli antiqui, qui tamen ponentibus Deos pares & simpliciter aeque primos, in hoc melius posuerunt, quod dixerunt, omnes praeter vnum solum quem Iouem vocabant, illi vnico subijci, sicut Principi siue patri. Vnde Philosophus I. Polit. 8. Bene, inquit, Homerus Iouem appellauit, dicens, Pater virorumque Deorum, Regem horum omnium patrem dicens, & supra eiusdem I. Deos, inquit, omnes dicunt regi. Hic etiam suerat vetus error veterum Romanorum. Vnde Aug. 4. de Ciuit. Dei 5. Quando autem possunt vno loco libri huius commemorari omnia nomina Deorum aut Dearum, quae illi grandibus voluminibus vix comprehendere potuerunt, singulis rebus propria dispertientes officia numinum: Et infra 6. ipsum Iouem Deorum omnium dearumque Regem esse volunt. Hunc Varro credit etiam ab hijs coli, qui vnum Deum solum sine simulachro colunt, sed alio nomine nuncupari: per quos vt credo) intellexit Iudaeos, vnde Iosephus I2. Antiquit. Iudaicae 2. refert, quod quidam Aristaeus sapiens dixit Ptolomaeo Philadelpho Regi Aegypti: Cognoui Iudeos factorem omnium Deum colere, quem nos Zena, id est, Iouem nominamus. Philosophus etiam in de Mundo, vltimo, ostendens quod Deus cum sit vnus, est tamen multinomius, dicit quod vocatur // Zeus & Iupiter: quem & Hermes de verbo aeterno 2I. similiter Iouem vocat. Plato quoque, teste Ambrosio de bono mortis, Iouem, & Deum, & mentem totius dixit. Tartari etiam qui colunt magnum Deum & immortalem, Marco de Venetijs I. de Conditionibus & consuetudinibus Orientalium Regionum s/5 8. referente, colunt etiam Deum quem vocant Natagay: quem Deum terrae putant gerere quoque curam ipsorum ac fructuum terrae, filiorum & gregum ipsorum, & hunc maxime reuerenter. Hij autem horribiliter deuiant. Non enim est Deus, qui non est summe perfectus, sicut Suppositio prima monstrat.

Contra negantes Deum esse vnicum, & non plures, affirmantesue esse possibile plures es¬ se, negantesque necesse esse simpliciter esse vnicum & non plura, affirmantesue esse possibile plura esse.

Euereantur negantes Deum esse vnicum, & non plures, affirmantesque esse possibile pluRres esse, negantesque necesse esse simpliciter esse vnicum & non plura, affirmantesue esse possibile plura esse. Tales autem fuerunt multi Philosophi & famosi. Nam sicut recitat Aug. 8. de Ciuit. Dei 12. Plotinus, Iamblicus, Porphyrius, Apuleius & Platonici caeteri, ac etiam ipse Plato sacra esse facienda dijs plurimis putauerunt. Sed hij omnes dignentur agnoscere, quod nec sunt, nec esse possunt dij plures aequales vel inaequales, eiusdem speciei vel diuersae, sicut partes priores lucide manifestant. Quod autem vnum sit, necesse esse simpliciter puta Deus, prima Suppositio clare monstrat, & quod sit vnicum, & non plura, ostendit prima particula huius partis. Nihil est enim necesse esse simpliciter, nisi Deus. Deus enim non habet aliquam causam, a qua dependeat in essendo, sicut prima Suppositio & quinta pars probant, nec habet aliquam partem sicut decima pars ostendit. Quodlibet ergo aliud a seipso posset possibiliter absolute Deus destruere & manere: Posset enim velle illud non esse, quare & iuxta partem octauam facere illud non esse, quod & pars septima per omnipotentiam Dei monstrat: praesertim cum quodlibet aliud a Deo, sit minus eo, quia non summe perfectum, sicut prima Suppositio loquebatur: imo & improportionaliter & infinite quodammodo minus eo, quia infinite quodammodo distans a summa perfectione praedicta. Adhuc autem quis dubitat, esse possibile absolute esse vnicum necesse esse simpliciter, puta Deum? Quinon statim consentiat? Quis non hoc posito & admisso pro possibili absolute, ab omni repugnantia se faciliter defendet? Quodlibet ergo aliud a Deo, potest non esse simpliciter. Quare & quodlibet aliud non est necesse esse simpliciter, sicut ex ostensione primae Suppositionis potest euidenter ostendi. Amplius autem si non sit aliquod necesse esse simpliciter praetet Deum, nec potest esse aliquod aliud praeter eum, sicut ostensio primae Suppositionis perspicue demonstrauit, quod & si falsigraphus ponat esse, destruetur continuo per praemissa Istud quoque testatur Auicenna 1. Metaphysicae suae 6. & 7. & Algazel. 2. Metaphys suae I.

Contra ponentes multa principia prima simpliciter contraria inuicem, quorum nullum reducatur ad aliud, nec omnia ad aliquod vnum illis commune; puta bonum & malum, at consequenter vlterius somniantes duos Deos huiusmodi, siue plures.

VErecundentur inuerecunde ponentes multa principia prima simpliciter contraria inui¬ cem, quorum nullum reducatur ad aliud, nec omnia ad aliquod vnum illis communeputa bonum; & malum, ac consequenter vlterius somniantes duos Deos huiusmodi, siue plures. Huius autem erroris videtur Empedocles esse pater: videns enim nedum bona fieri, sed & mala, posuit vnum principium bonum, a quo bona cuncta procederent: aliud vero malum a quo procederent cuncta mala: quae etiam amorem seu amicitiam, & litem seu odium aliquoties nominauit. Vnde Philosopus I. Metaph. Capitulo 10. Quoniam, inquit, contraria bonis inesse videbantur, & non solum ordinatio & bonum, sed inordinatio & turpe; & plura mala melioribus, & praua bonis: Sic alius aliquis Amorem induxit & Litem, singula singulorum causam istorum. Si quis enim assequatur & accipiat ad intellectum, & non ad quem balbutit dictus Empedocles, inueniet Amotem quidem causam esse // bonorum, Litem vero malorum. Quare si quis dixerit quodammodo primum dicere Empedoclem bonum & malum principia, forsam bene dicet: si bonorum omnium ei bonum est causa, & malorum malum. Hunc & secutus Pythagoras duas alastogias, systichias, coelementationes, seu coordinationes, 10. vi2. principiorum ex vna parte, & 10. exaltera dicitur posuisse, sicut breuiter tangitur 12. Metaph. // 37. vbi in nona Transtatione habetur coelementatio, in Transtatione vero quam Auerroes exponit alastogia: quod verbum Alexander & Auerroes similiter breuiter ad intellectum praedictum exponunt. Eustratius vero super illud PhilosophiI. Ethicorum 7. Probabilius autem videntur Pythagorici dicere de ipso, ponentes in bonorum coordinatione vnum comment. 56. plenius hoc exponens, sic ait: Duas systichias, id est, coordinationes Pythagorici exposuerunt, quae sequendo ipsum Eustratium sic possunt describi:

I. Terminus, Infinitum. 2. Perfectum. Superstuum. 3. Vnum.Multitudo. A. Dextrum.Sinistrum. 5. Masculus.Foemina. 6. Rectum,Curuum. 7. Lumen.Tenebra, 8. Tetragonus.Altera parte longius. 9. Quiescens.Motum. 10. Bonum.Malum.

Sequendo vero Alexandrum, videtur quod descriptio deberet transponi, collocando vi2. Bonum & malum in alastogiarum capitibus velut summa, aliaque sub ipsis: ita quod vna diceretur alastogia boni; altera vero mali, quod & conuenientius mihi videtur, licet textus quem exponit Auerroes dicat, quod intellecta per se & substantia prima sunt alastogia vltima: Hoc enim intelligo ascendendo. Videtur quoque Alexander dicere, quod hi Pythagorici ordinarunt primum sub genere quod est bonum; vltimum vero in malo, quod si sit verum oportet tollere alia duo quae ponit Eustratius, & loco eorum ponere ista duo. Ipsemet vero Philosophus I. Metaph. 12. tam in ordinatis quam in ordine discrepat ab vtroque. Ait enim: Alij 10. dicunt principia esse, secundum coelementationem dictam, Finitum, infinitum; Par, impar; Vnum, plura; Dextrum, sinistrum; Masculum, foeminam; Quiescens, motum; Rectum, curuum; Lucem, tenebras; Bonum, malum; Quadrangulare, longius altera parte. Puto autem quod Philosopus non multum ponderauit, quia nec multum oportuit, horum ordinem isto loco. Causa vero Pythagorae sicut ibi recitatur) fuit, quia denarius est perfectus eo quod omnium comprehendit numerorum naturam. Quare & posuit 10. Sphaeras coelestes, quamobrem & fortassis voluit ponere 10. Deos. Hanc autem causam Pythagorae, secutus Architas Pythagoricus, sicut recitat Boetius 2. Arithmet. 4I. ante Aristotalem 10. praedicamenta constituit hac famosa. Hijs autem quidam alij succedentes motiuo Empedoclis prius tacto decepti, dixerunt, vt recitat Auerroes super 12. Metaphys. comment. 52. Duos Deos esse: quorum vnus causat bona, alius vero mala. Huius autem erroris inuentor, potiusue sectator, fuit Manes Maniacus, & innanis pater Manichaeorum. Vide tur tamen rationabilius ex praemissis, quod ipse & sui Empedoclini, seu Pythagorici sint vocandi. De isto autem mane in Ecclesiastica Historia lib. 7. cap. 28. scilicet penultimo scribitur isto modo: Manes quidam secundum nomen suum insaniens, etiam instinctu daemonis agitatus, inuisam haeresim docet, vbi & multa scribuntur de eo. B. etiam Aug. de Haeresibus 46. De isto Mane & Manichaeis haeresique illorum pertractat, & alijs libris multis contra eos aliquemue eorum conscriptis. Isidorus quoque 8. Etymol. 9. & recitatur in Canone causa 24. Quaestione vltima, Capitulo vltimo. Vbi & multi haeretici cum eorum haeresibus recitantur, cuius &e secta peruersa, in aliquibus partibus licet paucis etiam vsque hodie perseuerat. Hij autem omnes dupliciter deuiant, quare & sunt dupliciter reducendi. 1. quia asserunt multos Deos, contra proximo iam ostensa. 2. quia astruunt Deum malum: Nam quomodo posset esse aliquis Deus malus prima Suppositione & tertia parte huius constantissime reclamante? Motiuum quoque istorum nullum debet mouere, nam quaelibet res existens, quatenus existens bona est, & nulla mala simpliciter, sicut inuicta ratio manifestat, & posteriores, profundiores ac famosiores Philosophi atque Doctores Catholici contestantur; quare nec inconueniens aliquod, si a Deo bono procedat. Quod autem de numero denario arguunt, non valet denarium nec minutum, nec enim persuasionis Rhetoricae vim attingit.

Contra Poetas mentientes Deum hominibus studiosis aut alijs inuidere.

Vniantur Poetae, mentientes Deum hominibus studiosis vel alijs inuidere: Tales fuerunt quidam antiqui, Philosopho 1. Metaph. in Prologo recitantem; sed hij, scilicet vt proximi, refellentur, cum inuidere sit malum, quos & breuiter ibi refellit Philosophus, allegans Prouerbium, Multa mentiuntur Poetae.

Contra fabricantes deos inhonestos & turpes, comedentes, bibentes, mulieribus com¬ miscentes, in rebus aut ludis inhonestis, turpibus & scenicis delectantes.

7XOnestentur qui sibi Deos fabricant inhonestos & turpes, comedentes & bibentes, muAAElieribus commiscentes, in rebus aut Iudis inhonestis turpibus & scenicis delectantes, & omnes qui sibi huiusmodi Deas fingunt. Tales autem fuerunt antiqui Babylonij, qui Beel Deum suum comedere putarunt & bibere, sicut Dan. 14. recitatur. Tales etiam fuerunt antiqui Romani & Graeci, qui Deos suos comedere & fornicari credebant, & in rebus ac gesticulationibus talibus delectari; quare & eis Ludos Scenicos dedicarunt; sicut ex eorum historijs satis constat. Tales videntur & Tartari, de quibus Marcus de Venetijs I. de Condit. & Consuetud. Oriental. Regionum 5 8. dicit, quod quilibet Tartarus habet in domo sua idolum Natigav Dei eorum praedicti, & idola vxoris suae, & filij; & quando vadunt ad prandium, vel ad coenam, prius cum pinguedine carnium coctarum ora istorum Deorum suorum perungunt, partem quoque brodij extra domum effundunt, vt sic dij isti recipiant partem suam. De talibus autem dijs sicut recitat Aug. 8. de Ciuit. Dei. 13. opinabantur Gentiles, quod sicut Dij boni & honesti sacris honoribus sunt placandi, vt iuuent; sic & dij mali & inhonesti ne laedant; quare & rebus suis diuinis Ludos Scenicos adiunxerunt. De talibus quoque Dijs & Ludis ac picturis eorum loquens Philosophus 7. Polit. vltimo, ita scribit; Totaliter quidem turpiloquium ex Ciuitate, sicut aliquid aliud, oportet Legissatorem exterminare: ex dicere enim de facili quodcunque turpium, sit & ipsum facere prope. CCurandum) maxime quidem ergo exiuuenibus, quatenus, neque dicant, neque audiant nihil tale. Si quis autem apparuit aliquid dicens aut agens, Laliquod vetatum, liberum quidem, nondum autem dignificatum de mentione in conuiuijs, dehonestationibus punire & verberibus; seniorem autem aetate hac in honorationibus illiberalibus vtilitatis gratia: Quoniam autem dicere aliquid talium exterminamus manifestum, quia & videre, aut picturas, aut sermones inhonestos. Cura quidem igitur est Principibus nihil neque sculpturam, neque picturam esse talium actionum, nisi apud aliquos deos tales, quibus & lasciuiam attribuit lex. Adhuc autem dimittit lex eos qui habent aetatem amplius prouectam, & pro ipsis & pueris cultu honotare deos: Iuniores autem neque Iamborum, neque Comoediae spectatores ponendum, antequam aetatem accipiant in qua existet communicare iam dementatione, & ab ebrietate, & ab eo quod sit a talibus nocumento omnes impassibiles faciet disciplina. Nunc quidem igitur in transcursu horum fecimus sermonem: posterius autem insistentes oportet determinate magis, siue non oportet. Primo, siue non oportet dubitantes, & qualiter oportet: secundum praesens autem tempus meminimus tanquam necessario; forte autem non bene dice¬ bant quod tale Theodorus Tragaediae gessiculator; Nuili enim vnquam permisit aut se in¬ ducere, neque vilium hypocritarum tanquam appropriatis Theatris primis auditibus: accidit autem idem hoc & ad hominum collocutiones, & ad eas quae rerum: omnia enim amamus, prima magis; propter quod oportet iuuenibus facere omnia extranea quae praua: maxime autem quaecunque ipsorum habent infectionem aut inhaesionem. Quid etiam Plato de Ludis Scenicis huiusmodi dijs exhibitis sentiat, audi; Aug. vbi prius narrante, quod etiam Poetas ipsos, quitam indigna deorum maiestate atque bonitate carmina composuerunt, censet de ciuitate pellendos: Cui & concordat Scaeuola doctissimus Pontifex Romanorum, sicut gesta eorum testantur, & recitat Aug. 4. de Ciuit. Dei. 27. distincto triplici genere deorum, scilicet Poetico, Philosophico, & Ciuili: Primum dicit esse nugatorium, eo quod multa de dijs fingant indigna; quia vi2. deos sic deformant, vt nec bonis hominibus comparentur, cum alium faciunt furari alium adulterare: sic item aliquid aliud turpiter atque inepte dicere, ac facere tres inter se deas certasse de praemio pulchritudinis, victas duas a Venere Troiam euertisse; Iouem ipsum conuerti in Bouem, aut Cygnum, vt cum aliqua concumbat; Deam homini nubere; Saturnum filios deuorare. Nihil denique posse confingi miraculorum atque vitiorum, quod non ibi reperiatur, atque ab deorum natura longe absit. Verum sicut priores, ad bonitatem deorum, seu Dei; ita istos ad honestatem prima Suppositio, & tertia pars adducit. Nonne honestas magna virtus & bonitas reputanda?

Item si Deus comedat, vel hoc est propter necessitatem, aut propter voluptatem: Non propter necessitatem, sicut prima Suppositio, quinta pars, sexta & septima clare docent; tunc etiam posset corrumpi, quod corrumpitur per praemissa. Si propter voluptatem, quomodo non est intemperatus, aut incontinens reputandus? contra tertiam partem huius: Deus etiam sufficit plenissime sibiipsi ad plenissimam voluptatem, laetitiam, gaudium, beatitudinem, & foelicitatem perfectam, sicut quinta & tertia partes demonstrant. Omnis quoque vicissim comedendo delectans vicissim mutatur, & habet os & alia membra, ad actum huiusmodi requisita: Deus autem nequaquam, sicut sexta & decima partes ostendunt.

Similiter etiam potest ostendi Deum non contingere mulierem, praesertim cum Deus sit necesse esse, & inimitabilis, non egens haerede, neque auxilio alicuius, sicut praemissa testantur. Si etiam Deus ita generaret, ex foemina, siue dea; quid dignius quam Deum alium generaret? sicque essent dij multi contra 17. partem huius. Si etiam aliqua dea ponatur, videtur quod sit aliquo modo Deus, cum Deus sit nomen essentiale per sextam partem huius. Quare & erunt dij multi & disparis dignitatis; videtur namque quod dea sit imperfectioris conditionis quam Deus; contra 16 & i7 partes huius. Quomodo insuper talis dea honorabitur tanquam Deus, cum sit imperfectioris conditionis? quare & non summe perfecta: quapropter nec Deus, sicut prima Suppositio manifestat.

Contra Idololatras.

PRoijciant Idololatrae idola sua cuncta, masculina, foeminina, vel neutra, humanae, bestiTalis, alteriusue figurae. Talia siquidem idola multi antiqui Gentiles antiquitus coluerunt; nonnulli etiam vsque hodie in partibus orientis huiusmodi idola colere perhibentur: Sed quodlibet idolum, si sit alicuius perfectionis, potentiae, & virtutis, est tantum finitae, & posset esse maioris; Deus autem nequaquam, sicut suppositio prima docet. Idolum etiam est factibile, & corruptibile: Deus vero necesse esse, sicut eadem suppositio manifestat. Idolum insuper indiget supportante, & pluribus alijs, & est mutabile, potentia irrationalis, compositum ex diuersis: Deus autem nequaquam, sicut quinta, sexta, octaua, & decima partes docent. Nonne etiam homo, bestia, arbor, coelum, Sol, & Luna, est perfectioris naturae quam idolum, metallum, quodcunque lignum, Iapis vel lutum? & tamen nullum istorum est Deus, sicut 13. 12. & II. partes monstrant: quare nec aliquod idolum esse potest. Omnes quoque Idololatrae ponunt multitudinem idolorum, quare & deorum, contra 17. partem huius. Idola insuper ponuntur habere sexum & membra diuersa, quod potest refelli per praemissa in ostensione proximae partis huius. Faciunt quoque Idololatrae idolasua de nobiliori, & ignobiliori, perfectiori, & imperfectiori materia: sed prima Suppositione probante, Deus esse non potest, quo aliquid perfectius reperitur. Idolum quoque factum de nobiliori materia; puta de auto, posset habere maiorem materiam, & forsitan puriorem, plures gemmas, & lapides meliores, quare & melius esse posset: Deus autem nequaquam. Hic fortassis Idololatrae respondebunt, dicentes, illud materiale idolum, non per se materialiter esse Deum; sed cum fuerit modo debito carminatum, dedicatum, & consecratum, recipere quandam virtu¬ tem, & sic fieri deum, & esse. Sed hij possunt redargui sicut prius; quoniam si sit ita, ille deus est nouus, & non est necesse esse mutabilis, passibilis, destructibilis, indigens, compositus, plurificabilis, si locis diuersis consecratio talis fiat: Deus autem nequaquam, sicut praehabita manifestant. Illa insuper virtus quam recipit idolum consecratum, vel est Deus, vel non; si est Deus, & compositum ex idolo materiali, & illa virtute est Deus; quare vel sunt dij multi, vel idem Deus pars sui ipsius. Ad idem, si illa virtus est Deus, vel est ille Deus, de quo prima Supposito loquitur, vel alius: Si ille, cur non compendiosius colitur sine idolo consecrato? praesertim cum non indigeat idolo, cum etiam idolum dicatur formula ad imaginem, & similitudinem alterius rei formata: Deus autem incorporeus est omnino, quare, nec proprie potest habere aliquam formulam, aut similitudinem corporalem decima parte teste. Ille insuper verus Deus, per nullam incantationem, aut carminationem ad idolum trahi potest, cum sit immutabilis, impassibilisque omnino. Si alius, sunt dij multi, contra 17. partem huius. Si virtus illa non sit Deus, nec idolum materiale est Deus, quomodo ergo ex duobus non dijs fit Deus? Illa quoque virtus, si non sit Deus, est tamen finita, & possit esse maior, & similiter idolum materiale, quare & totum pariter congregatum: Deus autem nequaquam, prima Suppositone, & quarta parte vetante. Item, si homo facit sibi Deum, vel hoc facit virtute propria, vel virtute alterius: Si virtute propria, videtur quod ipse sit dignior Deo suo, sicut quodlibet faciens suo facto: Si virtute alterius, vel alterius Dei, vel non Dei: si alterius Dei, ergo non sufficit ille Deus, eruntque dij multi: Si non Dei, quomodo potest non Deus, facere vnum Deum? & minus maius, & tam maius? Item, si homo faciat sibi Deum, Deus ille magis tenetur homini, quam econtra: sicut filius patri suo, & factum factori.

Aliter forsitan respondetur, quod idolum materiale post consecrationem huiusmodi rite factam, totum transsubstantiatur, conuertiturque in Deum: Sed quomodo potest res corporalis in rem incorporalem immediate conuerti; Deus enim est incorporalis, impartibilisque omnino decima parte teste. Haec quoque conuersio potest multis modis refelli, secundum data ab eis: Videtur enim cuilibet sensui, omni experimento testante, quod ibi sit idem idolum materiale quod prius; Quare, si aliqua conuersio ibi fiat, magis videtur Deum conuerti in idolum, quam econtra. Ille insuper Deus in quem conuertitur idolum, vel est nouus, vel aeternus: Non nouus, prima Suppositione vetante: Si aeternus, vel est ille Deus, de quo prima Suappositio loquitur, vel alius, &c. sicut contra responsionem priorem. Et si adhuc dixeris consequenter, quod Deus moratur in coelis, nec aduertit quae circa nos aguntur in terris, nec auxilium nobis praestat, nisi per huiusmodi consecrationem descendat in formam idoli ad habitandum nobiscum: facis Deum mutabilem contra sextam, nec aduertis, quod Deus semper scit omnia per nonam partem, & quod habet voluntatem vniuersaliter efficacem per octauam. Nonne ergo, etsi Deus habitet in summo coeli cacumine, videt omnia quae geruntur in terra, omnem necessitatem tuam, omnem petitionem tuam oris, & cordis? Nonne etiam si velit quod iuueris in terra, & habeas petitionem quamcunque efficacissime, statim fiet? Et nonne tanto libentius petitiones tuas exaudiet, quanto honorabilius & melius sentis de ipso? Et nonne honorabilius & melius est, quod ipse existens in coelo, sciat & possit iuuare te in tetra, quam quod nec hoc sciat, nec possit, nisi relicto coelo descendat ad terram? Sic ergo senti de Deo, praesertim cum prima Suppositio, & partes praemissae infallibiliter hoc demonstrant. Praeterea idolo consecrato, vel Deus accedit voluntarie, vel necessario & inuite: Si voluntarie, cognoscit in coelo consecrationem factam tali tempore, & tali loco interra; Cur ergo non similiter alia vniuersa? Quod autem necessario, inuitus & coactus per consecrationem huiusmodi descendat de coelo, quis dixerit, prima Suppositione, parte tertia & septima constantissime reclamante?

Amplius autem quis faciet conuersionem huiusmodi? Si homo, virtute propria, aut verborum suorum, cur non potest facilius facere omnem conuersionem minorem cuiuslibet scilicet rei materialis, in quamlibet aliam? Si Deus hanc faciat, cum in omni factione & motione faciens & mouens sint simul cum facto & moto. Deus fuit ibi simul cum idolo iam conuerso, & prius natura quam conuersio illa fiebat; ad habendum ergo Deum ibi praesentem, non oportuit fieri conuersionem huiusmodi.

Adhuc autem Hermes triplex Trismegistus in libro suo de Verbo aeterno factor, cultor, & defensor idolorum, dicit idola & statuas esse aliquos deos: non tamen Deum summum; sed ipsi subiectos, ipsoque minores, quos & dicit ab hominibus effici, & hanc esse hominum maximam potestatem, ipsosque ex animabus corporibusque componi: & quia homines non possunt animas facere, euocant animas Daemonum, Angelorum, vel hominum, & ipsas imaginibus sacris induunt, sicut 25. 4O. & sequentibus clare patet. Vnde & 40. omnium, inquit, mira¬ bilium vifncit admirationem, quod homo diuinam potuit inuenire naturam, eamque efficere. Quoniam ergo proaui nostri multum errabant circa Deorum rationem increduli, & non aduertentes ad cultum religionemque diuinam, inuenerunt artem qua deos efficerent; cui inuentae adiunxerunt virtutem de mundi natura conuenientem, eamque miscentes, quoniam animas facere non poterant, euocantes animas Daemonum, vel Angelorum, eas indiderunt imaginibus sanctis, diuinisque mysterijs, per quas idola & benefaciendi & male vires habere potuissent. Et infra eodem 40. idem ostendit de animabus humanis, & supra 25. loquens Asclepio statuas contemnenti. O, inquit, Asclepi, videsne quatenus tu ipse diffidas statuas animatas sensu & spiritu plenas, tantaque facientes & talia, statuasque futurorum praescias, & vates multa praedicentes, imbecillitates hominibus facientes, easque curantes. Sed si Trismegistus loquatur de Deo, seu dijs vniuoce, per 16. & 17. partes huius faciliter corrigetur. Si autem loquatur aequiuoce, non est nimis curandum: cognitis namque rebus inane videtur circa nomina nimium altercari.

Verum de religione quam plurimum est curandum, cum ergo Trismegisti ille Deus vnus, de quo prima Suppositio loquitur, sit summe sciens, summe bonus, summe pius & clemens, summe largus & potens, sit etiam vtique praesens, sicut eadem Suppositio, & partes sequentes demonstrant, & tu ipse in eodem libro tuo diuersis locis fateris, cur deos alios, aut deum alium tibi fingis? Cur non potest tibi sufficere iste vnus? praesertim cum iste Deus in qualibet bonitate excedat quemlibet alium, & quoslibet alios infinite, sicut tertia pars & quarta euidenter ostendunt. Cur ergo ipsum minus sufficientem existimas, aut minus propitium supplicanti? Cur etiam in eius praeiudicium & contemptum, dijs alijs manufactis honorem diuinitatis impendis, abalijsque impendi procuras. Cur etiam insuper Daemonibus, Spiritibus reprobis & malignis, inimicis veri Dei & amicorum suorum, idola consecras, cultum praestas, veri Dei cultui derogando. Nonne Bel, Astaroth, & caetera nomina idolorum sunt nomina Daemonum & Spirituum malignorum, sicut Libri Necromantici de officio Spirituum & alij manifestant? Quid, quaeso, differt consecratio idoli, a consecratione magica Capitis Veneris, aut Saturni. Imo tale caput debite consecratum, multum diuinius idolo videretur. Caput namque huiusmodi plurimi Spiritus incolere perhibentur: idolum vero vnus. Sed quis nesciat caput taliter consecratum, seu potius execratum, Deum non esse, nec diuino honore colendum. Cur etiam Latriam cuicunque creaturae impendis cultum, scilicet debitum soli Deo, non enim te latet Trismegiste Pater Philosophorum (vt puto) quod Deus est causa finalis cuiuslibet creaturae, sicut etiam per primam Suppositionem cum secunda facile suadetur. Nulla ergo creatura propter se finaliter est amanda, honoranda, nec colenda: sed finaliter propter Deum, vt sic ipse in ea finaliter & principaliter honoretur.

Respondebis fortassis, dicendo, quod sic & non aliter istos Deos honoras, cultumque Duliae non Latriae eis praebes. Sed cur quaeso. Diabolum inimicum Dei & omnium amicorum suorum, Angelorum & hominum sic adoras? Nunquam enim audiui de idolo nomine alicuius sancti Angeli dedicato; sed tantum nomini Bel, Astaroth, aut similium, quos omnes Daemones & reprobos spiritus esse constat.

Et si adhuc dixeris aliquem Sanctum Angelum inhabitare aliquod idolum consecratum, quomodo quaeso, ad consecrationem tuam ingreditur idolum, voluntatie an coacte? Voluntarie non videtur. Quomodo namque S. Angelus & beatus, societatem gloriosissimam Angelorum, & gloriosissimum coelum gratis relinqueret, & ad carcerem idoli tenebrosum descenderet, & solitarius ibi maneret? Si etiam voluntarie accedit ad idolum, posset non accedere; quare & post totam consecrationem huiusmodi rite factam posset idolum non esse Deus; sed tantum materia quae praecessit: sicque vos non Deum, sed tantum illam materiam coleretis, quod & vos svt puto) negatis. Si insuper voluntarie veniat, voluntarie ibi moratur, potestque voluntarie recedere quandocunque, & sic vos delusi adorabitis vnum truncum, Neque ad consecrationem tuam coactus ingreditur & inuitus. Sic enim Angelus beatus in coelo, efficeretur miser in terra. Quomodo etiam vires tuae, fortissimi Angeli vires excedunt, aut prudentia tua suam? Quomodo etiam vires carminum, aromatum, & herbarum transcendunt terminos naturales, in summum coeli conscendunt, Angelosque depellunt, includunt, incarcerant, & insolubiliter ipsos ligant?

Si insuper huiusmodi consecratio potest vnum Angelum coelestem inuitum de coelo detrahere, cur non vnum alium, & adhuc alium, & alios vniuersos, & ita totum coelum ab Angelis vacuare? Nonne etiam eadem hora, qua tu in loco tuo aliquem Angelum euocas, posset & alius alibi eundem similiter euocare, ad quem ergo vestrum veniret? certe ad neutrum, sicque eritis ambo delusi, & adorabitis purum lapidem siuelignum. Adhuc autem, si quis idolo tuo in ioco tuo nomine cuiuspiam Angeli consecrato, euocetA eundem Angelum ad aliud idolum alibi, per consecrationem, carminationem, herbas, gemmas, thura, aromata, & omnia huiusmodi fortiora, nonne idolum tuum relinquet, aliudque adibit? Praeterea, consecratione tua cessante, & te vna cum alijs dormiente, quid Angelum inuitum ibi perpetuo detineret? effectus enim continuatus, causam continuantem requirit. Quod autem aliqua vis characterum, herbarum, aromatum, aut gemmarum, haberet tantum dominium super tam potentem, & nobilem creaturam, esset omnino dissonum rationi, & contrarium ordini naturali. Quomodo etiam non est contrarium ordini naturali, quod homo inferior praesit superioribus Angelis imperando, mittendo, & sicut voluerit, compellendo? magis enim deceret e contra, sicut videmus in qualibet politia, in quacunque familia, in omni domo congrue ordinata.

Dices forsitan, Tusmegiste, sicut in libro tuo quandoque videris innuere, quod homo est perfectior & superior Angelo in ordine naturali, cur ergo creaturae tibi subiectae te subijcis, & ipsam pro Deo tuo honoras & colis? magis enim deceret e contra.

De animabus quoque humanis bonis & sanctis similiter arguendum, praesertim cum te autore, recedentes a corpore coelum scandant.

Amplius autem si efficis tibi Deum, videtur quod quoquomodo maior, digniorque sis ipso, sicut faciens facto suo; & quod Deus tuus, si sit gratus, magis tenetur te diligere, honorare, & colere, quam tu ipsum: magis enim fecisti pro eo. Esse namque ipsi dedisti sicut & pater: imo amplius quam pater filio suo dedit, cuius & esse continue in nutu arbitrij tui pendet. Potes enim per aliquid contrarium consecrationi priori ipsum resoluere, ipsumue per ignem, malleum aut securim redigere in puluerem, & in nihilum. Nec ratio tua Hermes alicui rationali debet concludere animali: scis enim bene, sicut & Necromantici, & alij bene sciunt, quod Daemones, reprobi & maligni sunt praescij futurorum, & multa mirabilia etiam in corporibus hominum operantur: non tamen sunt dij colendi ab hominibus; sed cauendi tanquam inimici ipsorum pestiferi, & callidi seductores.

Quidam vero subtilius respondentes, & ad veram religionem propinquius accedentes, dicunt, quod Deus verus, etsi sit vnus, & incorporalis, & simplex, habet tamen multas virtutes, quas, & per quas, seipsum ostendit, effectus plurimos corporales & sensibiles faciendo, a quibus & correspondenter multis nominibus appellatur. Vnde Philosophus in De mundo vltimo dicit, quod Deus cum sit vnus, est tamen multinomius secundum multitudine illorum quae innouat, & quorum est causa, & quod vocatur Iupiter, & alijs multis nominibus. Ostendebatur quoque superius per testimonia alia, quod Deus Iupiter appellatur. Quare & Albricius London, De origine deorum, siue in Poetastro suo in Prologo, dicit Deum vocari Vitunetum, quia vitam praestat; Sentinum, quia sensum: vocaturque Iupiter in aethere, Iuno in acre, Diana in terra, & diuerso sexu, pro quo & allegat hos versus Valerij Soriani: Iupiter Omnipotens rerum Regumque repertor, Progenitor genitrixque Deum, Deus vnus & idem.

Quare & isti responsales dicunt vlterius, quod ipsi fabricant idolum tantummodo Deo vero, etsi multum dissimile & indignum; similiori tamen modo, & digniori, quo sciunt & possunt. Multa etiam idola fabricare se dicunt vnico Deo vero, propter multitudinem nominum, effectuum, & virtutum illius; sicque idola ista colunt, non propter ipsa idola vllo modo; sed vt per ipsum vnicum Deum verum, & multiplicem eius virtutem multipliciter venerentur: Et haec videtur responsio sapientium veterum Romanorum. Sed vtinam omnes idolorum cultores sic saperent, sic sentirent. Verum ad quid, rogo, oportet tot nomina imponere vni Deo? tot & tam varia idola fabricare? cum posset compendiosius, breuius, leuius, & vtilius, vnico nomine proprio dici Deus, & similiter etiam sine idolo adorari: Ipso namque sub isto nomine adorato, coadorantur necessario omnes eius virtutes; non enim realiter differunt hae ab eo, sicut quinta & decima partes docent, & responsio confitetur. Qui autem Dei virtutes non nisi singillatim, & per singula idola adorare voluerit, nunquam singulas adorabit: imo necesse est, vt plures incomparabiliter non adoret, quam vnquam adoret, cum Deus habeat infinitas virtutes, sicut tertia pars demonstrat: ipse vero tantum finitas & paucas possit distincte cognoscere, & tantum finita idola fabricare.

Nonne etiam compendiosius vtiliusque apparet, quod in quacunque necessitate habeas vnum certum refugium sufficientissimum omniquaque, sicut est Deus, quinta parte, septima, octaua, & nona testantibus, ad quod prompte semper supplicando recurras? quam quod secundum doctrinam Varronis, in infirmitate ad Esculapium, in bello ad Martem, in mati ad Neptunum, pro vino ad Liberum, pro aqua ad Nymphas, & ita in singulis necessitati¬ bus ad singulos Deos, nominaue Deorum, seu Dei recurras? potes enim in multas neces¬ sitates incidere, vnde nescias ad aliquem proprium Deum refugere deprecando, nisi fortassis volueris fingere tibi aliquem nouum Deum, & ipsi idolum nouum fabricare: sed priusquam hoc feceris, forte peribis. Sufficiat igitur tibi semper, vbique, in omnibus sufficientissimus, & omnipotentissimus, & clementissimus, vnicus verus Deus, & vnicum nomen eius, relicta multitudine idolorum.

Caueat quoque sibi, quicunque subtilis & doctus, dum virtutes Dei multas & varias praedicat, dum ipsum varie nominat, & varia idola fabricat, licet ipse sane intelligat, quod he virtutes in Deo nequaquam realiter differant; sed sint idem, & Deus realiter tantum vnus & simplex; ne forte rudes simplices & indoctos faciat credere, quod hae virtutes realiter differant; quod etiam sint dij multi realiter differentes secundum multitudinem nominum, & differentias idolorum.

Contra Arrianos.

FOnuertantur aridi Arriani, non minimam partem Asiae auertentes, qui teste Aug. de MHaeresibus 40. & Isidoro 8. Etymol. II. & in Canone vbi prius Personarum Diuinarum substantiam separant, ipsasque inaequales, & non coaeternas coaffirmant: sed Filium creaturam temporalem patris, & Spiritum S. creaturam Filij temporalem: quoniam si sic esset, esset & pluralitas inaequalitasque Deorum contra praemissa, & contra primae Suppositionis edictum.

Quomodo etiam Deus esset, qui aeternus & necesse esse non esset, sicut Supposito prima monstrat, & praecedentia docuerunt?

Contra Donatistas.

ERuertantur Donatistae, totam fere Aphricam abducentes, similes & dissimiles Arrianis, Pdicentes diuinas Personas esse eiusdem substantiae, sed magnitudinis inaequalis: quia Filium minorem Patre, & Spiritum Sanctum vtroque, sicut nonnullae Historiae, & Aug. de Haeresibus 69. & Epistola 32. ad Bonifacium contestantur. Sed hij dignentur agnoscere, quod Deus esse non potest, qui non est summe perfectus, sicut Suppositio 12. docet.

Contra Sabellianos. REuereantur Sabelliani ponentes in Patre, & Filio, & Spiritu Sancto vnitatem & identita tem essentiae & personae. Deum enim necesse est esse, & necesse est esse Deum, sicut Supposito 1a. monstrat, sicut superius est ostensum: sed tale quid impossibile est esse; vel si quomodolibet posset esse. Deus esse non posset. Si enim idem sit Pater & Filius; vel hoc est respectu suiipsius, vel respectu alterius: Non respectu suiipsius; nulla enim res seipsam gignit, efficit, aut producit Choc enim contradictionem includit) // iudice animo cuiuscunque, quod & praecedentia manifestant: Si respectu alterius, Deus ergo Filius est ab alio a se, alio inquam personaliter & essentialiter. Illud ergo sic aliud, vel est Deus, vel non: Si est Deus, sunt dij multi, contra prius ostensa: Si non est Deus, Deus gignitur, & est a non Deo; cuius oppositum Suppositio 1a. monstrat, sicut praecedentia declarabant. Nec potest quis pro Sabellio respondere, dicendo Deum non simul esse Patrem & Filium & Spiritum Sanctum; sed successiue cum voluerit, sigillatim nunc hunc, tunc illum, alias vero istum Nam quando est filius, necesse est eum esse filium alicuius Patris, siue parentis; haec enim ad inuicem necessario referuntur, sicut nullius animus permittitur ignorare. Sed nec potest esse filius sui, nec alterius, sicut superius est ostensum, hypothesi eius stante: esset quoque Deus mutabilis contra sextam partem praemissam.

Contra non distinguentes, sed concedentes simpliciter Deum esse infinitae virtutis & po¬ tentiae infinitae. etiam intensiue.

VIstinguant & separent purum a vili, & verum intellectum a falso, qui dicunt Deum esse LAnfinitae virtutis, & potentiae infinitae. De infinitate siquidem secundum durationem tantummodo, vel secundum extensionem, seu secundum alios modos improprios, quos tangit Philosophus 3. Phys. nullus videtur velle debere intelligi tale dictum, sed secundum intensionem solummodo, quod & secundum infinitatem huiusmodi potest habere duplicemintellectum: Vnum proprium, scilicet quod Deus proprie sit intensus, eiusque virtus & potentia infinite, quasilux quaedam remissa intenderetur, donec esset infinite intensa; vel quod ab initio esset infinite intensa, sicut caliditas, & qualitates aliae naturales sub certis gradibus sunt intensae: Sed sic Deus non est intensiue proprie infinitus, nec aliqua virtus eius. Quicquid enim proprie est intensum, irrepugnanter posset remitti. Posset ergo Deus & virtus eius remitti, & esse imperfectior quam sit modo, quam potentiam cum eius actu, pars quarta & Supposito prima vetant. Si etiam Deus proprie esset intensus, esset irrepugnanter possibile aliquod esse suppositum remissius eiusdem speciei, seu naturae: & cum Deus sit nomen essentiale, quia aliter Deus posset non esse Deus, illud Suppositum remissius positum esset Deus, quare d& secundum quartam partem esset summe perfectum, quapropter & summe intensum. Prius insuper erat ostensum non esse possibile esse multos deos inaequales eiusdem speciei siue naturae: Cur etiam non posset Deus remissior intendi ad summum, & ad aequalitatem intensioris, cum sit eiusdem naturae: sicque possent esse dij multi aequales, eiusdem speciei, solo numero differentes: esset quoque Deus mutabilis, quod erat superius reprobatum

Hoc idem posset & aliter multipliciter demonstrari, sed ista puto debere sufficere amatori cuilibet veritatis. Est ergo Deus non intensus proprie, nec remissus, non intensibilis, nec remissibilis; sed indiuisibilissimae, immutabilissimae, stabilissimae, simplicissimaeque naturaeEst tamen vere, licet improprie quodammodo infinitae virtutis, infinitae fortitudinis, infinite potentiae intensiue; quod potest intelligi 3. modis. Primo respectu aliarum potentiarum actiuarum, scilicet aequiualenter, & etiam praeualenter: Nam quantamcunque actionem seu esfectum potest ista potentia actiua, puta caliditas & dupla huius & quadrupla, & ita deinceps, potest Deus propria potentia, sine auxilio cuiuscunque, insuper & maiorem: imo & si posset esse caliditas infinita intensiue & agere tantum, similiter posset Deus. Secundo, quantum adspeciem actionis: Potest enim Deus propria potentia de nihilo aliquid facere & creare, quod nulla alia potentia quantumlibet magna potest. Tertio quantum ad mensuram actionis extrinsecae seu effectus: Omnem enim effectum, quem alia causa facit in aliquo tempore, posset Deus facere in minori tempore quantumlibet & minore, imo etiam in instanti: Potest quoque Deus in aliquam operationem extrinsecam seu effectum, & maiorem in duplo, in quadruplo, & ita deinceps quantumlibet sine fine. Non est ergo aliquod maximum quod potest, nec minimum quod non potest, quare veraciter dici potest potentiae infinitae. Nam secundum Philosophum 1. de Coelo & Mundo II6. & per Auerroem in Comment. Potentia actiua definitur & terminatur per maximum, in quod potest, vel secundum subtilius forsitan intuentes, per minimum, in quod non potest.

Contra pictores Dei, ipsum varijs qualitatibus, attributis, habitibus, vel actibus accidentalibus accidenteue aliquo depingentes.

VEsistant pictores Dei, ipsum varijs qualitatibus, attributis, habitibus vel actibus accidentalibus & realiter diuersis ab eo, aut quibuslibet accidentibus, accidenteue aliquo depingentes: Tales etenim qualitates & accidentia talia no essent infinite intensa propter praemissa, neque finite, propter quartam partem praemissam. Illa quoque accidentia vel essent infinita numero, vel finita: non infinita, melius est enim perfici per finita & paucioribus indigere, quam pluribus. Hoc ergo Suppositio prima non sinit, nec secunda permittit, nec possunt poni finita, quia tunc plura numero plus valerent. Sic quoque Deus non esset summe perfectus, nec haberet omnem potentiam & virtutem, quod tamen Suppositio prima monstrat.

Amplius autem quod Deus nullis accidentibus disponatur; imo nec aliquo accidente, at. tentis prioribus clare patet: Si namque accidentibus aliquibus, aut accidenti alicui subiaceret, non esset actus purissimus, nec maxime actualis contra tertiam partem huius.

Rursum si Deus habeat aliquod accidens, vel illud est superfluum, vel necessarium, aut vtilenon superfluum, propter tertiam partem huius; neque necessarium, vel vtile, propter 5am.

Adhuc autem cum accidens possit adesse & abesse subiecto manente, si Deus per aliquod accidens disponatur, est mutabilis contra sextam partem praemissam.

Contra desperationem siue ex magnitudine, siue ex multitudine peccatorum.

Espirent Cainitae atque Iudaici, ex quantacunque magnitudine, vel multitudine scelerum Vdesperantes. Cainitae dicuntur a Cain, qui propter iniquitatis suae magnitudinem de venia desperauit: Maior, inquit, est iniquitas mea, quam vt veniam merear, Gen. 4.

Iudaici a Iudaeis dicuntur, qui propter multitudinem peccatorum suorum desperant: Pertinaciter namque credunt, & mihi ipsi pauco tempore evoluto constanter dixerunt, quod si quis quarta vice peccauerit, non est ei possibilis venia, nec poenitentiae medicina, quod intelligendum est de eodem genere peccati, & de eo qui aliquando lapsus est in peccatum, & per misericordiam Dei, & poenitentiam resurrexit; qui & post poenitentiam recidiuans secundo est Iapsus, & secundo similiter resurrexit, qui & adhuc recidiuando tertio labitur, tertio quoque resurgit; qui secundum ipsos, si quarto labitur, resurgere non valebit, sed omnis ei adimitur spes salutis. Haec autem eorum opinio videtur eis fundari, Amos I. vbi Dominus dicit ita; Super tribus sceleribus Damasci, & super quatuor non conuertam eum: & ita de tribus scele ribus & quatuor, Gazae, Tyri, Edom, Ammon, Moab, Iuda & Israel consequenter. Et quaerenti mihi a quodam perito Iudaeo, si contingat quenquam inter eos quarto peccare, quid faceret: respondit, Quod quicquid libuerit, sicut certissime Diabolo traditus & damnatus, & tandem fortassis, in aliquo nemore aut deserto vagabitur errabundus, & aliqua se misera morte perdet.

Sed tam hos, quam illos prima Suppositio arguit, & reducit ad spem misericordiae, veniae & salutis. Si namque Deus est summe bonus, ita quod nihil melius esse posset: est & summe misericors, ita quod nihil misericordius possit esse, aut etiam cogitati. Est & simili modo summe pius & clemens, summe diues & potens, summe liberalis, summe largus, summe magnificus, & bonitatibus omnibus summe bonus, & supra quam intelligi valeat summe plenus, sicut tertia & quarta partes ostendunt: Quis enim vel leuiter haesitat misericordiam, pietatem, clementiam, potentiam, liberalitatem, largitatem, magnificentiam, & caetera talia esse praeclarissimas bonitates; Peccatum autem hominis quantumcunque magnum, finitum est, & paruum. Posset enim augeri, possetque esse peccatum aliud maius illo, imo est quasi // pun ctus nihilum, & inane respectu diuinae misericordiae, pietatis & clementiae infinitissime infinitae, sicut quodcunque finitum, respectu cuiuslibet infiniti. Cur ergo tanta misericordia & pietas, tanta clementia & potestas, non possit tantillum peccatum superare, tollere, & purgare? Cur tanta liberalitas, & tanta largitas, & tam magna magnificentia non possit debitum tantillum dimittere filio prodigo poenitenti, humiliter supplicanti, & vnde redderet non habenti? Cur non tantillam eius indigentiam plenissime releuare, imo & vltra haec aliqua magna munera ei dare? praesertim cum ex dimissionibus, & largitionibus talibus, ipsius diuitiae, & copiae infinitae nulla inopia minuantur, nihil ei decrescat: sed quodammodo magis accrescat vnum inaestimabile iocale, vna clarissima margarita, vna praetiocissima anima, vna dignissima creatura, & per illam aliae forsan multae. Cum etiam per hoc ciues eius domestici & amici magno gaudio gratulentur, & magis eum laudent, glorificent, & adorent.

Nonne potentius est posse haec facere, quam non posse? & nonne misericordius, & clementius, liberalius, & magnificentius est potentem sic facere misero, indigenti, veraciter poenitenti, desistere proponenti, & humiliter supplicanti; quam auertere faciem, obstruere aurem, cor, incompassibiliter obdurare, & fontem innumerabilis misericordiae miseris praeparatum misericorditer obturare? Nonne ergo posse sic facere, atque sic facere conuenientis sime conuenit bono Deo, ac decentissime eum decet, sicut Suppositio prima monstrat. Qui etiam dixerit vsque ad tantum, aut tantum, potest Deus peccatum dimittere, abluere, & purgare, & vltra non potest; nonne bonitati, diuinae potentiae, & misericordiae infinitae simpliciter omniquaque finem praestituit, limitem & mensuram? & ipsam quasi sub modio comprimit & coarctat? Quicunque ergo quantacunque magna magnitudine peccati depressus secure poeniteat, indubitanter accedat, certam spem hauriat misericordiae, veniae, & salutis. Quare quicunque quantalibet multa multitudine peccatorum transfixus confidenter redeat ad spem vitae. Quodlibet namque peccatorum suorum finitum est & paruum: quare & tota multitudo similiter suorum omnium peccatorum, praesertim cum omnia illa, vt dicunt, sint quatuor, vel saltem finito & breui numero compraehensa: possetque tota illa multitudo adhuc peccando vlterius Lin numero) adaugeri, possetque in malitia augmentari, & in duplo, & in centuplo, & quantum volueris maior esse, si vix: quaelibet vnitas quodlibet peccatorum simplicium esset auctum, & proportionaliter augmentatum: potestque esse multitudo alia peccatorum maior numero, & in malitia multipliciter maior illa. Haec ergo multitudo finita est & paruula, quasi nihil respectu diuinae misericordiae, & potentiae, pietatis, & clementiae, largitatis & magnificentiae infinitissime infinitae supra omnem numerum & mensuram, sicut prima Supposito cum tertia & quarta partibus clare monstrant, & caetera sicut supra

Quis insuper audeat dicere, ad tantum, aut tantum numerum potest Deus peccata dimit. tere, & manum pietatis extendere, & non vltra: Bonitas namque, potentia, sapientia, misericordia, & caeterae Dei virtutes, sicut sunt infinitae. simpliciter intensiue, sic etiam innumerose, sicut prima Suppositio, cum tertia & quarta partibus manifestant. Vos etiam specialiter conuenio, O Iudaei: Nonne aliquo committente semel aliquam leuem gulam, superbiam, aut aliquod seue peccatum, & statim per poenitentiam resurgente, & sic 20. & 30. & adhuc 40. ex praua consuetudine & humana fragilitate peccante; nonnne, inquam, posset quis committere prima vice vnum grande peccatum, puta horribilissimam blasphemiam, crudelissimum homicidium, turpissimum incestum, aliudue peccatum aeque ponderans, vel praeponderans huic quarto peccato, hijs quatuorue peccatis, & de illo quantumlibet graui & magne misericordiam consequi, & veniam impetrare, sicut praehabita docuerunt, quod & bene facitis concedendo. Cur ergo non de illo quarto peccato huic aequali, vel forte minori omnibus circumstantijs ponderatis?

Si insuper alicuius Patris aut Domini esset vnus Filius, siue seruus totus timorosus, proponeretque vitare offensam Patris aut Domini, quantum posset, & ad hoc multipliciter laboraret: ex ignorantia tamen aut fragilitate humana, semel offendit Patrem aut Dominum, & statim cum lachrymis & omni satisfactione possibili reconciliationem diligenter quaerit & accipit, & sic secundo & tertio consequenter; qui & similiter quarto peccat, & simili modo vel deuotiori, si potest, reconciliationem requirit, cum firmo proposito nunquam amplius delinquendi; & hoc totum, non timore poenae; sed amore iustitiae, non timore seruili; sed amore deuotissimo filiali; essetque eiusdem Patris aut Domini alius filius, siue seruus totus superbus, contumax & rebellis, qui in contemptum Patris sui aut Domini proponeret semper peccare, nunquam poenitere, nunquam satisfacere, nec vnquam reconciliationem aliquam impetrare, & ita viuat sceleritatissime multis annis, semper pro viribus scelera sceleribus cumulando: nonne ille habilior & dispositior est quam iste, ad misericordiam consequendam, & ad reconciliationem plenariam impetrandam? Alias etenim occasio nimia praeberetur, vt homines velut porci peccatis suis iacerent vsque ad vesperam vitae suae, & tunc tandem quando vlterius peccare non possent, semel & simul de peccatis omnibus poeniterent, quantumlibet tepide, vel remisse: Sed quis quaeso sic sapit, nisi qui desipit & insanit?

Tu quoque Iudaee, nonne vnquam quarto dimisisti filio tuo, aut seruo extraneo delinquenti, humiliter & veraciter poenitenti; puto quod quinto, sexto, & septimo, immo & septua geties septies si oportuit & deinceps. Et si tu non fecisti, scio quod ego feci, & multi alij saepius sic fecerunt: Et nonne & Deus summe bonus est ita misericors, sicut miser peccator? immo incomparabiliter longe misericordior super omnem numerum & mensuram, sicut ra Supposito clarissime manifestat. Quicunque ergo quantalibet multa multitudine peccatorum grauatus, secure poeniteat, peccare desistat; & spem certam accipiat gratie, vite & gloriae consequende. Motiuum autem Iudeorum si intelligatur ad literam non facit pro eis. Veritas enim est quod Dominus quosdam peccatores de plurimis peccatis quandoque conuertit: quosdam autem de paucis, etiam de vno actuali aut originali tantummodo aliquoties non conuertit. Si autem moraliter exponatur, etiam non facit pro eis: Nam moraliter exponendo, primum peccatum potest intelligi malum illecebrose, & voluntarie cogitare: Secundum malo consentire: Tertium opere adimplere: Vel primum est velle malum facere: Secundum quaerere opportunitatem faciendi: Tertium nacta opportunitate, opere consummare: Quartum vero peccatum est, ita finaliter permanere sine poenitentia aut correctione in vita praesenti, a quo peccato Dominus non conuertit in vita praesenti, quia tunc sic non finaliter permaneret, nec etiam post hanc vitam: Confitentur enim Iudaei, quod si ceciderit lignum ad Austrum, aut ad Aquilonem; in quocunque loco ceciderit ibi erit, Eccl. II.

Contra Cainitas credentes Deum nullum peccatorem ad gratiam reconciliationis admittere, nisi prius tantum vel amplius merendo satisfecerit, & satisfaciendo meruerit quantum deliquit.

CAueant Cainitae credentes, & ideo forsitan desperantes, Deum nullum peccatorem ad Cgratiam reconciliationis admittere; nisi prius tantum vel amplius merendo satisfecerit, & satisfaciendo meruerit quantum deliquit. Nonne hoc intendebat Cain, cum dixit, Maior est iniquitas mea quam vt veniam mereat: quasi diceret; Si iniquitas mea esset minor & partia possem satisfaciendo proportionaliter veniam promereri: sed si sic esset, qui semper peccauit grauissime multis annis, vsque ad senectam aut senium, deberet necessario desperate: Non enim potest tantum satisfacere & mereri, quantum deliquit, contra proximo praeostensa

Quomodo insuper esset Deus summe misericors ita quod nihil misericordius esse posset, sicut prima Suppositio & praemissa testantur, si nulli offensam, aut debitum peccati dimitteret, nisi plena satisfactione praemissa? Non est hoc opus misericordiae, sed iustitiae & rigoris: imo non sic facere impietas atque crudelitas videretur: Nonne etiam homo bonus & misericors quandoque remittit iniuriam supplicanti sine satis factione plenaria praecedenti? quanto magis Deus, qui prima Suppositione docente, incomparabiliter melior & misericordior demonstratur.

Contra Pelagianos seu Cainitas fingentes Deum nulli beneficium gratis dare, sed tantum pro suo merito praecedente.

Palseant Pelagiani, imo potius Cainitae, filij & sectatores Cain, fingentes Deum nulli beneficium gratis dare; sed tantum pro merito praecedente. Nonne innuit satis Caim, quod venia nulli datur, nisi meruerit illam prius? quare & quod neque gratia est venia, seu quam fit venia peccatorum. Pelagiani vero, filij & sectatores Cain, quod pater eorum dixit implicite, dicunt explicite; gratiam scilicet, secundum merita nostra dari: Et si gratia non gratis detur, quid auud gratis datur? Nonne ideo apud Hesiodum, Homerum, Chrysippum, & alios veteres Oraecorum Poetas, tres Cratie, Iouis filiae, sotores, manibus implexis ridentes, iuuenes, virgines, veste soluta atque perlucida describuntur? Et vt de caeteris taceam, quare virgines, & veste soiuta, nisi vt gratias beneficiorum gratuitas, nullum praetium intercedens prostituat, aut corrumpat? in quibus & secundum Senecam 1. de Benes. 3. nihil esse alligati decet nec ascripti. Non & ideo Philosophus 2. Rhet. suae II. definiens gratiam, sit, inquit, Gratia secundum quam dicitur, habens gratiam subuenire indigenti, non pro aliquo, neque vt aliquid sibi subuenienti, sed vt illi aliouid. Hic igitur Cain maledictus est auctor & pater pestifer Pelagianorum pestilentium in hac parte: Ogeneratio quam peruersa, & filij infideles.

Sed nonne si Suppositione prima docente, Deus est summe bonus, ita quod nihil melius esse posset; & est summe liberalis, ita quod nihil liberalius esse posset, aut etiam cogitari? Et nonne liberalius est dare quam vendere? gratis dare, quam paliquo merito veluti quodam praemio praecedenti, aut etiam subsequanti? Nonne homo liberalis multa sic donat; cur ergo non Deus liberalior infinite?

Contra indoctos artis amandi, nescientes Deum esse propter seipsum amandum, & cae tera propter Deum, omnesque actus humanos ad ipsum propter se finaliter ordinandos, ipsumque esse super omnia diligendum; putantes quoque hominem pro quantiscunque bonis Iucrandis siue seruandis, aut quantiscunque malis penalibus habitis amouendis, siue non habitis praecauendis potentem ista non facere, non peccando debere saltem scienter quicquam etiam minimum facere contra Deum, contra praeceptionem, contra prohibitionem diuinam, ipsum vel leuissime quomodolibet offendendo contra conscientiae regulam diuinitus instituram, vel quomodocunque quantumlibet minimum scienter peccare.

Siquis in hoc artem populo non nouit amandi, Hic legat, & lecto carmine, doctus amet.

SCiat ergo omnis homo Deum esse propter seipsum amandum, & caetera propter Deum, Domnesque actus humanos ad ipsum propter seipsum finaliter ordinandos, quare & Deum esse super omnia diligendum. Quapropter & nullum hominem pro quantiscunque bonis lucrandis, siue seruandis, aut quantiscunque malis poenalibus habitis amouendis, siue non habitis praecauendis, dum tamen posset ista non facere non peccando, debere saltem scienter quicquam etiam minimum facere contra Deum, contra praeceptionem aut prohibitionem diuinam, contra conscientiae regulam diuinitus institutam, vel quomodocunque quantumlibet minimum scienter peccare, ipsum vel leuissime quomodolibet offendendo Constat siquidem tantum bonum quantum est Deus, esse amandum, & non propter aliud, ordine congruo, naturali: non enim ad aliud naturaliter ordinatur. Quoniam secundum ordinem naturalem, vilius ordinatur ad dignius & minus perfectum ad magis perfectum, & minus bonum ad maius: quodlibet autem citra Deum, est minus perfectum & bonum, quam ipse, sicut Supposito prima monstrat.

Item, dignius, perfectius & melius est esse amandum propter se, quam peraliud, sicut ex praemissis apparet, nec aliquis dubitat. Cum ergo Deus sit amandus, est propter se amandus, sicut prima Suppositio, & tertia pars ostendunt.

Item, si Deus esset amandus propter aliud, secundum ordinem rectum amandi, illud esset magis amandum: finis enim magis amatur, quam id quod est ad finem; & id quod propter se amatur, quam illud quod solummodo propter aliud, sicut cuiuslibet animus experitur, testis quoque est Philosophus I. Poster. 2. Semper, inquiens, propter quod vnumquodque, illud magis est; vt propter quod amamus, illud amicum magis est: sed quod bonum magis amandum, summo & maximo bono Deo?

Item inter amanda, hoc quidem secundum ordinem dignum amandi est propter illud amandum, & illud propter aliud aliquid, & deinceps, & sic non est infinitus processus, sicut secunda Suppositio manifestat, sicuti & cuiuslibet animus sibi dicit. Est ergo aliquid quod propter seipsum finaliter est amandum, & alia propter illud, & quid dignius tale, quam Deus.

Item secundum haec eadem, aliquis est finis omnium entiumllnaturalis: finis autem secundum ordinem naturalem est perfectior, dignior, melior hijs quae sunt ad finem, & propter seipsum amandus, & alia propter ipsum, sicut & hic praemissa, & Philosophi contestantur. Sed quid est perfectius, dignius & melius omnibus entibus naturalibus, nisi Deus? Ipse ergo est finis omnium naturalis, & propter seipsum amandus, & alia propter ipsum. Secunda particula sequitur ex hac prima, & ex praehabitis circa primam. Tertia patticula sequitur ex secunda, & ex praehabitis circa primam: Constat enim hominem, cum sit rationalis creatura, rationabiliter debere omnes actus suos ad finem aliquem ordinare: quilibet autem finis intentus ab homine, si non sit vltimus, debet rationabiliter ordinari ad finem vlteriorem & vltimum qui est Deus. Quarta particula consequitur euidenter ex prima d& secunda particulis huius partis. Quinta particula videtur sequi ex quarta.

Item bonae personae & magnae cauenda est offensa, & melioris ac maioris personae magis; quantum ergo cauenda est offensa personae diuinae, qua melior & maior esse non posset, sicutC Supposito prima docet; certe tantum, quod pro nulla re debet scienter committi,

Item dicat falsigraphus, si audeat, oppositam partem huius, quenquam scilicet debere secundum exigentiam rationis, pro aliquo bono captando, aut aliquo malo vitando, quod potest non facere sine peccato, offendere Deum scienter, qui & ponatur sic Deum offendere faciendo A factum: vel ergo omnibus ponderatis A est recte factum omnino, vel peccatum, vel actus indifferens, siue neuter. Si recte factum, non offendit Deum, qui per primam Suppositionem, & tertiam partem rectissimus, iustissimus, & rationabilissimus comprobatur. Quomodo ergo offenditur, si quis in quocunque casu positus, rectissime, & rationabilissime, quia secundum exigentiam rationis rectissime operatur: etiam sicut ipsemet Deus consuleret & dictaret. Quale insuper quaeso factum Deo placebit, si factum rectissimum ipsi displiceat & offendat: imo magis videtur quod si contemneret istam rectissimam rationem & sententiam ipsam Dei, non sic faciendo, offendere Deum: sicque ex vtraque parte huius biuij D contradictorij, quicquid faceret, de necessitate Deum offenderet, quod diuinae non congruit pietati, clementiae, iustitiae, bonitati,

Ad haec autem si A sit recte factum, est meritorium, quare d& secundum primam Suppositionem, & tertiam partem huius nequaquam puniendum a Deo, sed potius praemiandum. Qui enim secundum tres partes praemissas quibusdam non recte sed & male agentibus, quandoque dat bona, quomodo recte agentibus reddet mala; vel bona non reddet? & quomodo praemiabit A factum, quod ipsum offendit, quod ei displicet, & quod odit. Praeterea vel Deus iuste offenditur & irascitur pro A, vel iniuste: Si iuste, A est iniustum: Si iniuste, Deus est iniustus contra primam Suppositionem & tertiam partem huius. Si autem dicatur A esse peccatum, non deberet fieri, nec fit secundum exigentiam rationis. Quare si faciens A, omnibus ponde artis, faciat per omnia sicut debet, & secundum dictamen rectissimae rationis, etiam sicut Deus ipse consuleret & dictaret, non peccat. Quid est enim peccatum, nisi quaedam obliquitas a rectitudine practicae rationis? Praeterea patet cuilibet, & testatur Philosophus 3. Top. quod necessaria sunt magis eligenda non necessarijs, etiamsi illa fuerint meliora: Non peccare autem contra Deum, & vniuersaliter non peccare, saltem scienter, est necessarium cuilibet creaturae rationali; quia de substantia suae regulae naturalis, rationis vi2. siue synderesis ipsi naturaliter Iinditae, & diuinitus institutae ad ipsam in omnibus regulandum. Alia autem quae sine peccato possunt dimitti, nequaquam ipsi necessaria iudicanda. Nec potest quis dicere, quod 4. sit actus indifferens, siue neuter, tunc enim non offenderet mitem Deum. Cur etiam tunc ipsum offenderet, potius quam placaret. Si etiam A. fiat vt debet omnino secundum falsigraphum, cur actus indifferens reputandus, & potius recte factum?

Contra effraenes dicentes omnia bonis & malis aqualiter euenire, malum aliquod impu¬ nitum, vel bonum aliquod irremuneratum manere, mentientesque Deum quenquam abundanter punire, scilicet vltra condignum, vel etiam ad condignum, & parce quempiam praemiare, scilicet citra condignum vel non vltra condignum; fingentes quoqediuinae pietati, & misericordiae infinitae nusquam congruere punire quodcunque delictum, sed totum semper dimittere misericorditer impunitum.

Efraenontur effraenes, dicentes omnia bonis & malis aequaliter euenire, malum aliquod impunitum, vel bonum aliquod irremuneratum manere: mentientesque Deum quenquam abundanter punire, scilicet vltra condignum, vel etiam ad condignum, & parce quempiam praemiare, scilicet citra condignum, vel non vltra condignum: fingentes quoque diuinae pietati & misericordiae infinitae nusquam congruere punire quodcunque delictum; sed totum semper dimittere misericorditer impunitum. Isti sunt multum rudes & grossi, bona & mala naturae, siue Fortunae palpabillia tantummodo perpendentes. Nonne secundum proximam partem huius, malis scienter peccantibus, & Deum offendentibus quantumlibet minimum, statim inseparabiliter euenit tantum malum, peccatum tam malum, quod pro quantiscunque bonis lucrandis, siue seruandis, aut quantiscunque malis poenalibus habitis amouendis, siue non habitis praecauendis illud admittere non deberent? Bonis vero e contra diuinae praeceptioni quodiescunque sicut tenentur scienter parentibus, statim inseparabiliter euenit tantum bonum, tam nobile meritum, & tam incomparabiliter praetiosum, quod pro quantiscunque bonis non lucrandis, siue non seruandis: aut quantiscunque malis poenalibus non tollendis, seu non cauendis, illud praetermittendo negligere non deberent, per proximo nunc praemissa de malis; quia tunc scienter diuinam iussionem contemnerent & peccarent. Etsi meritum ex necessitate seruientis Deo sit tam praetiosum, tam magnum, tam bonum, quo modo meritum seruientis ex libertate spontanea nullum erit? O rudis anima & indocta, quae bona & mala terrena & camalia, minima & poene nulla faciliter respicit, & haec moralia & spiritualia maxima non perpendit.

Nullus insuper iustus homo discretus & potens, permittit suis seruitoribus aut subiectis bonis & malis omnia // aqualiter euenire: sed differenter, secundum differentias meritorum, melioribus prouidens meliora. Deus autem est quolibet homine iustior, discretior, & poten tior infinite, sicut prima Suppositio, & partes sequentes ostendunt. Vnde & euidenter apparet, quod nullum malum remanet impunitum. Quantum namque malum omnem scienter peccantem statim inseparabiliter sequitur, patet ex tricesima & ostensione primae particulae huius partis. vn vnnni. .¬

Nonne etiam omnis peccans eo ipso sit malus & culpabilis, vel peior & cuspabilior, amittitque pristinamlibertatem, innocentiam, & immunitatem quam phabuit, respectu illius peccati, fit Deo dissimilior, remotiorque ab eo? Et nonne hoc est poena, & poena quam magna? & vnde hoc nisiia prima iustitia, a primo retributore omnium, qui est Deus, sicut Suppositones ostendunt. Ex // quibus & simili modo patet, quod Deus nullum bonum irremuneratum manere permittit. Absit enim quod Deus esset pronior ad puniendum peccantes, quam ad praemiandum merentes. Hoc enim potius videretur erudelitatis, impietatis, & immisericordiae, quam summae bonitatis, pietatis, & misericordiae, contra ram Suppositionem, 3am partem & 4am. Deus autem nullum malum impunitum relinquit, sicut proximo docebatur.

Quantum etiam bonum inseparabiliter statim consequitur, omnem exnecessitate Deo debite seruientem, praecedentia manifestant. Quomodo ergo nullum bonum consequitur Deo liberaliter seruientem? Nonne insuper quicunque bene, meritorie & laudabiliter operatur, eo ipso est melior & laudabilior, quam si nullatenus mereretur? Et nonne haec inseparabilis remuneratio, meriti pulchra merces? & vnde talis remuneratio, talis merces, nisi a prima iustitia, primo retributore omnium, qui est Deus? sicut Suppositiones demonstrant.

Quomodo etiam deceret summe iustum, liberalem, potentem, & abundantem, indefectibilium thesaurorum amatores, & operatios suos, secundum doctrinam tricessimae irremuneratos relinquere, abijcere vacuos, & facere ipsos aequales alijs vanis ipsum nequaquam amantibus, nec quicquam operantibus propter ipsum.

Nec Deus punit quempiam abundanter vltra condignum; hoc enim est iniustum, impium, immisericors, & erudele: Deus autem nequaquam per tertiam partem huius, nec etiam ad condignum. Hoc enim videtur seueritatis, immisericordiae, & rigoris, quae longe absunt a Deo, imo & virtutes oppositae plenissime sunt in eo, per tertiam partem, & quartam

Nonne etiam pro quacunque offensa saltem scienter in Deum commissa, posset iuste rependi quantacunque poena actualis damni & sensus etiam adnihilatio offendentis, pro quantacunque namque tali poena seu etiam adnihilatione vitanda non deberet committi, 30a. huius teste. Deus autem offensoribus suis finitam poenam & paruam infligit, quare & posset iuste infligere quantumlibet grauiorem: remittit ergo misericorditer cuilibet offensori suo punito poenam maiorem incomparabiliter, quam infligit. Nec decet Deum parce quempiam praemiare citra condignum: hoc enim vel est impotentiae, vel iniustitiae, illiberalitatis, parcitatis, tenacitatis, & auaritiae, quae longesunt a Deo: immo & virtutes oppositae plenarie sunt in eo per tertiam quartam & septimam partes huius. Vel planius forsitan isto modo: Deus vel vult reddere merentibus ad condignum & non potest, & tunc est impotens contra septimam: vel potest, sed non vult, & tunc est iniustus, illiberalis & parcus, contra tertiam partem huius.

Neque decet Deum praemiare quempiam ad condignum tantummodo, & non vltra. Praemiare namque operatium ad condignum, est iustitiae & necessitatis, non gratiae aut liberalitatis. Ipse autem est superexcellentissime generosus, & superabundantissime liberalis, per primam Suppositionem, tertiam partem & quartam, nec per quantamcunque largitionem magnificam suae copiae minuentur. Non enim poterunt minui quouismodo per septimam & octauam.

Deus etiam secundum proximam particulam huius partis, quibuscunque immeritis inimicis & offensoribus suis malis, quam magna beneficia gratis donat, ipsos non modicum citra condignum misericorditer puniendo, poenam quamplurimam remittendo. Quomodo ergo decet, vt suis amatoribus & seruitoribus secundum doctrinam 30. nullam gratiam faciat, nihil gratuite tribuat, nihil liberaliter largiatur; sed vix parce simplex debitum eis reddat.

Nonne etiam homo liberalis & potens operatios suos quandoque vltra condignum remunerat? Deus autem est quolibet homine liberalior, & potentior infinite per tertiam partem & quartam. Neque pietati diuinae & misericordiae infinitae repugnat punire peccantes: Non enim hoc facit tantum ex odio aut zelo vindictae: Hoc enim suam maximam bonitatem, pietatem & misericordiam nusquam decet; sed zelo correptionis, castigationis, emendationis & glorificationis puniti si velit: alioquin aliorum per ipsum, semper autem propter bonum, propter decorem & v ordinem vniuersi. Est enim tam bonus & pulcher, tam purus a malo & turpi, quod nihil finaliter potest intendere nisi bonum & pulchrum, sicut prima Suppositio & tertia pars ostendunt.

Nonne etiam quam misericors & pius est Deus, tam iustus & sapiens comprobatur, prima Suppositione, terria parte & quarta testantibus? Sed quomodo decet summe sapientem & iustum, peccantes non peccantibus, & non peccantes peccantibus per omnia coaequare?

Nonne etiam ex superioribus clare patet, omnem peccantem statim inseperabiliter eo ipso ex necessitate iustitiae indispensabilis iuste puniri, & vnde hoc, nisi a 10. iusto dispositore cunctorum, a 1a. iustitia, a primaria veritate? Hoc ergo necessario est a Deo, sicut Suppositiones ostendunt.

Quis etiam nesciat in omni recta politia duo requiri, quibus ciues retrabantur a vitijs, & advirturum studia prouehantur. Timorem videlicet & amorem, timorem poenarum peccantibus, & amorem praemiorum merentibus? Cur ergo non decet Deum institutorem atque rectorem magnae politiae mundanae, similia ex similibus causis statuere suis subditis vniuersis? Nonne multos videmus spreto terrore poenarum peccantibus staturarum, effraenes discurrere ad illecebras peccatorum. Quanto magis hoc facerent, si nulla esset poena peccantibus comminata? Quod & plurimi alij similiter facerent, qui nunc solo timore poenarum se abstinent a peccatis.

Contra philosophos praesumentes se posse cognoscere Deum plene & eius quamli¬ bet actionem; deridentes propterea Christianos credentes nonnulla de Deo, & de actionibus eius miris, de actionibus etiam creaturae virtute diuina, quae per viam rationis humanae nesciunt demonstrare.

REprimantur Philosophi praesumentes se posse cognoscere Deum plene, & eius quamlibet actionem, cessentque deridere & contemnere Christianos, credentes nonnulla de Deo, & de actionibus eius miris, de actionibus etiam creaturae virtute diuina, quae per viam ratio¬ nis humanae nesciunt demonstrare. Nonne anima tua paruula & finita? Deus autem supra mensura magnus, & omnfariam infinitus; Infinitus inquam, quodammodo numerose & extensiue propter infinitatem omnimodam virtutum & bonitatum quas habet, sicut tertia pars ostendit, infinitus etiam quodammodo intensiue, sicut quarta pars dicit. Quomodo ergo potes capere eum plene? discutere eum plene? cognoscere eum plene? Imo erubesce Philosophe, & scientia superbiens, dedignare tam paruum Deum habere, vt tu paruus, per paruam mentem tuam totum ipsum scruteris, omnia eius secreta rimeris, capias & cognoscas plenarie ipsum totum. Deus namque sicut est infinitae entitatis, ita & infinitae veritatis & cognoscibilitatis; quare a nullo finito per virtutem suam finitam plene cognoscitur: Sed tantummodo a se ipso, per seipsum, per virtutem suam propriam infinitam, nisi fortassis ac commodet homini oculum suum, & virtutem suam cognoscitiuam infinitam, totum videlicet semetipsum, vt sic per ipsum totum Deum, possit quoquo modo cognoscere totum Deum.

Adhuc quaeso Philosophe, dic mihi quid plene cognoscis? puto non audere te dicere quod paruulam vel minimam creaturam. Scio quod non perfecte cognoscis minimum atomum in Sole, nec minimum puluerem terrae, neque minimam gutram aquae. In omni namque corpusculo infinitae figurae lineares, superficiales, & corporales diuerfae numero, quantitate, qualitate & specie continentur. Quare etiam correspondenter conclusiones Geometricae infinitae, etiam sese ordinabiliter consequentes, ita quod posterior sciri non potest, nisi per priorem. In omni quoque corpusculo infinitae species numerorum, & infinitae conclusiones Arichmeticae contisentur, etiam ordinate ad inuicem se habentes. Harum autem conclusionum infinitatum demonstratiue scibilium quot scis quaeso Philosophe? Puto quod finitas & paucas. Do tibi plures Philosophos quotcunque volueris, etiam infinitos, omnes summo ingenio praeditos, summo studio deditos, per quantumlibet tempus, etiam per mille millia annorum, circa istas conclusiones Geometricas aut Arithmeticas in scibilitate dispositas secundum or¬ dinem supra dictum. Vos ergo omnes pariter Philosophi infiniti, quot scitis de istis conclusionibus infinitis? finitas proce Idubio, finitas & paucas: quare & remanent infinitae, quarum propter sui difficultatem & vestri exilitatem, nullus vestrum per se aliquam scire potest, nec omnes pariter scire possunt. Nonne ergo quilibet vestrum, & tota pariter omnium multitudo magis nescit quam scit de rebus, & de scibilitate corpusculi cuiuscunque? Si ergo minimum non potes plene cognoscere, quin imo necessario infinite magis ipsum nescis, quam cognoscis: Quomodo maximum cognoscere plene potes? Noli praesumere, agnosce te hominem & humiliter confitere, te magis infinite nescire Deum, quam scire

Nonne etiam, vt videtur per Suppositionem secundam, & secundum Philosophicam disciplinam: Si aliquid sit difficile ad plenarie cognoscendum, & aliquid magis difficile, & aliquid adhuc magis, & ita deinceps, aliquid est summe difficile, & quid nisi Deus? In creatuD ris namque, sicut in conclusionibus Mathematicis ordinatis, posterior semper est difficilior praecedente, nec aliqua difficillima, sicut nec vltima reperitur. Quid ergo difficillimum cognitu, nisi Deus? quod & eius immensitas, atque infinitas maxima numerose quodammodo ac extensiue & intensiue per primam Suppositionem tertiam partem & quartam testata lucide manifestant In quacunque autem serie infinita conclusionum huiusmodi infinitae sunt, quarum nulla propter sui difficultatem ab aliquo Philosopho, aliquibusue Philosophis demonstratiue proprie sciri potest. Quomodo ergo Deus difficilior cognitu infinite quacunque illarum, & omnibus illis simul, qui & scit omnes illas perfecte, & alias ac alias infinities infiuitas, sicut pars nona demonstrat, plenarie sciri potest. Sapiat ergo sobrie quicunque Philosophus & istam veritatem pro maxima Philosophia agnoscat, nihil citra Deum posse cognoscere plene Deum nisi forte per eum. Si mihi non credit, credat professionis suae hominibus viginti quatuor Philosophis, qui totidem definitiones de Deo concorditer statuerunt, E quarum 16. ita canit. Deus est quem voces non significant, nec intellectus intelligunt prop¬ ter dissimilitudinem: & 2ra Deus inquit, est tenebra in anima post omnem lucem derelicta, & 23a Deus est qui sola ignorantia mente cognoscitur. Vnde & Hermes de verbo aeterno 35. Sensus, inquit, summi Dei sola veritas est, cuius veritatis in mundo nec quidem extrema linea vmbra dignoscitur? Quare & Plato in 2o Prologo Timaei, sic ait: Opificem genitoremque vniuersitatis tam inuenire difficile est, quam inuentum impossibile est digne profari. Si ergo Philosophus incomparabiliter infinite magis nesciat Deum quam sciat, quomodo operationem eius quamlibet plene sciet? Si namque sit incomprehensibilis in essendo, cur non similiter in agendo? cum actio quodammodo proportionetur agenti. Dic mihi, quaeso Philosophe, nonne es tu finiti & parui ingenij? finitae & paruae scientiae sicut praemissa te¬ stantur? Deus autem est infiniti, & infinitae simpliciter omniquaque, sicut 12. Suppositio tertia, quarta, ac nona partes ostendunt. Quam faciliter ergo potest excogitare aliquid mirabile faciendum, & modum aliquem mirabilem faciendi, ad cuius compraehensionem plenariam ingeniositas tua ascendere non valebit? Et cum per eandem Suppositionem, tertiam partem & septimam Deus sit aequalis potentiae ad quodlibet, quomodolibet faciendum, sicut ad excogitandum illud vt fiat, aut sic fiat, quam faciliter potest facere aliquod opus mirabile, secundum modum aliquem mirabilem faciendi, ad cuius plenam indaginem, ingenium tuum extendere se non possit? Immo & operationem rei paruulae naturalis, cognoscere plene non potes. Nonne paruula ignis scintilla illuminando & calefaciendo, causat infinitos circulos luminosos, & Sphaeras se inuicem continentes, & inuicem se secantes, infinitas quoque Pyramides luminosas, Pyramides visuales, secundum qualitates & differentias infinitas, infinitas quoque lineas radiosas, & radios visuales incidentes, reflexos, & refractos, si medium sit deforme, habentesque alias proprietates praeclaras, & differentias infinitas, in quibus ssicut & secundum praemissa) infinitae conclusiones Geometricae & Arithmeticae continentur; sic & perspectiuae aliae infinitae; & quis has omnes potest plene cognoscere?

Nunquid etiam plene nosti actionem magnetis in ferrum, & multas huiusmodi actiones, secretas naturae proprietates, & modos huiusmodi actionum?

Amplius autem quam rem, aut quam actionem naturalem certe & perfecte cognoscis? In illa namque quam melius te putas cognoscere, alius tibi Philosophus contradicet, & quamplures alij, tibi vni. Immo & tu ipse forsitan hodiernus, tibi ipsi contradicis hesterno, aut tibi hodierno crastinus contradices: vel si forte multi tibi contemporanei opinioni tuae consentiant; traseat illa periodus, veniat alia; & tot fortassis vel plures, tam ingeniosi & studiosi, vel magis, tuam sententiam per aliquam probabilem rationem Sophisticam forte, vel veram, que tibi non patuit, reprobabunt; mirantes te tam turpiter delitasse, & tam aperta, tamque facilia ignorasse: Nonne processus temporis haec demonstrat? Cui ergo sententiae certitudinaliter adhaerebo¬

Nonne etsi duo vel tres Philosophi tibi aequales, vel maiores sentirent contrarium tuae sententiae, minus firmiter adhaereres, etsi adhuc plures, adhuc & minus? Quare & videtur si quam multi seu omnes Philosophi & vulgares concorditer sentirent contestanter oppositum, tu etiam ipso consentires, & a priore sententia resilires. Quid ergo Philosophia huiusmodi naturalis, nisi fides firmata ex defectu rationis apparentis contrariae fortioris, ex defectu multitudinis testium oppositum contestantis, qui defectus reducitur ad priorem? Quid ergo in talibus nisi fides, nec vlla sincera scientiae certitudo? Quod & quaedam secta Philosophorum non parua, scilicet Academicorum, minus superbe, & magis sobrie sapientium plane sentit. Dicunt enim non contingere quicquam scire, quod intelligendum videtur in materijs dubijs, vbi probabilis contradictio reperitur.

Nonne etiam Philosophi, secundum consuetudinem audiendi & recipiendi a pueritia haec, vel illa, & secundum professionem Sectae, quam tenent; puta Academicae, Peripateticae, Stoicae & similium, quamplurima gratis dicunt sine violentia rationis, sicut Philosophorum omnes libri lucide manifestant? Quod etiam ex isto clare perpenditur, quod quaelibet harum Sectarum, probabiliter sustinet sententiam alteri displicentem, sicut & quilibet sciens, potest probabiliter sustinere absque contradictione euidenti, per indeclinabilem violentiam rationis, in materijs probabiliter dubijs, satis multis, & forsitan vniuersis.

Quare & Philosophus in Praedicamentis, agens de hijs quae sunt ad aliquid; fortasse, inquit, difficile sit de huiusmodi rebus confidenter declarare, nisi saepius pertractata: Dubitare autem de singulis non erit inutile. Quid igitur in Philosophicis talibus nisi fides? Quare & Plato 2. Tim. 3. Diuinarum, inquit, potestatum, quae Daemones nuncupantur, praestare rationem maius est opus, quam ferre valeat hominis ingenium. Ergo compendium ex credulitate sumamus. Credamus ergo hijs qui apud Seculum prius, vbi & Calcidius sentit I idem Vnde & Hermes de verbo aeterno 35. Contingit, inquit, hominibus, vt quasi per caliginem, quae in caelo sunt videamus, quantum possibile est per conditionem humani sensus: Haec autem intentio pro videndis tantis angustissima est, nobis latissima, cum viderit felicitate conscientiae.

Aristoteles etiam 2. Metaph. 1. De veritate, inquit, theoria, sic quidem difficilis est; sic vero facilis. Signum autem est, neque digne nullum adipisci ipsam posse, nec omnes exortes esse: Et infra; "Sicut, inquit, Nicticorarum oculi ad lucem diei se habent; sic & animae nostrae intellectus ad ea quae sunt omnium naturae manifestissima". Qui etiam 6. Ethic. 9. Oporter, inquit, attendere expertorum, & seniorum, & prudentium, indemonstrabilibus enuntia¬ tionibus & opinionibus, non minus demonstrationum. Et I. Elench. 2. Oportet eum qui discit, credere. Et 2. de Coelo 34. dicit: Quod videre oportet qualiter habens & credendo prius humano modo, aut firmius: & supra 1. eiusdem 22. Accidit, inquit, hoc sufficienter, vt ad humanam dicere fidem. Ecce quomodo isti Philosophi, in suis Philosophicis fidem fideliter profitentur? Et si Philosophi hoc faciant in materia naturali, cur non patiuntur Christianos similiter facere in morali? In ipsa namque secundum Philosophum sufficit minor suasio, & minor requiritur certitudo.

Etras quoque non parum Philosophe, credendo te posse demonstratiue probare omnem operationem diuinam: Nam secundum partem octauam, Deus est potentia rationalis, liberae voluntatis. Non est ergo ratio demonstratiua voluntatem suam naturaliter antecedens, quae ipsum ad lingula facienda, vel non facienda compellat: Sed sicut tupotes multa libere facere & dimittere; sic & Deus: Quorum si hoc voluerit facere, illud dimittere rationabile est sic esse, quia iustum est sic esse, per tertiam partem huius: rationabile, inquam, ratione concomitante & sequente voluntatem diuinam, non naturaliter praecedente. Nec potes obuiare, dicendo Deum debere semper facere melius possibilium, & hanc rationem necessariam ipsius praecedere voluntatem, & ipsam in suis agendis necessario regulare. Deus enim non potest facere melius, scilicet optimum quod potest facere. Si enim possit, ponatur quod & sit A. vel ergo A. est Deus, vel non: Si est Deus, est aliquis Deus factus, & nouus, & dij multi, contra primam Suppositionem, & 17. partem huius: Si non est Deus, est minus perfectum & bonum, quam Deus; & non indiuisibiliter, sed diuisibiliter per satitudinem infinitam, sicut facile est Philosopho demonstrare. Cum ergo per quartam & septimam partes huius, Deus sit potentiae infinitae,. & plene omnipotens, potest facere aliquid melius & melius, & melius sine fine.

duis etiam dubitat Deum posse facere res meliores quam sint? Non enim impeditur ex defectu icientiae propter primam Suppositionem, & quartam partem; nec ex defectu potentiae propter eandem Suppositionem tertiam, quartam, & septimam partes huius. Secundum hoc etiam, Deus non esset potentia rationalis & libera, vel saltem non summe libera in agendo, contra primam Suppositionem, octauam partem, & quartam. Secundum hanc quoque sententiam, cum omnia eueniant a prouidentia, & voluntate diuina, sicut Philosophi confitentur, omnia semper euenirent, sicut & Deus semper cuncta vellet, & faceret de necessitate simpliciter absoluta, cantra primam Suppositionem, & tertiam partem huius, cum alius modus faciendi sit perfectior, quod & Philosophi ipsi negant. Videris quoque Philosophe in verbis proprijs laqueari; nonne dicendo Deum necessario facere melius, id est, optimum possibilium fieri, innuis auia esse possibilia fieri, & Deum posse facere alia¬

Si etiam Deus temper faciat melius; cum melius sit legem bonam & veram diuinitus dari hominibus, quam non dari: Deus dedit hominibus talem legem, & quam legem, si non legem sanctissimam Christianam?

Verum cum secundum praemissa Deus non possit plene cognosci ab homine, per serutinium naturale; imo infinite magis nesciatur necessario, quam sciatur, & multiplex operatio eius possibilis saltem similiter: Cur non posset Deus, si vellet, aliquae suipsius secreta, & etiam operationum suarum, quando voluerit, quibus voluerit, & quo modo voluerit reuelare per Angelos, per Prophetas, aut etiam per seipsum? Nonne tu potes secreta cordis tui, & actionum tuarum, alijs qui ea inuestigare non possunt, per teipsum, aut alios reuelare? Cessent ergo Philosophi contemnere Christianos credentes quaedam eis diuinitus reuelata de Deo, & de eius operibus quae nesciunt demonstrare, dum tamen sciant ea a demonstrationibus vestris contradictorijs defensare. Nonne debet cuilibet Christiano, imo & prophano pro demonstratione sufficere, Deus dicit? Ipse enim errare & mentiri non potest, per primam Suppositionem, & tertiam partem huius. Huiusmodi autem sunt Articuli fidei Christianae.

Scio Philosophe, & confidenter me scire affirmo, quod non est Articulus aliquis magnus, vel paruus, de substantia fidei Christianae, quam Deus non prius multis temporibus ante fidei huius exordium, per Prophetas solennes, velut per quosdam praenuntios reuelauit; sicut euidenter ostendunt Libri authentici Noui & Veteris Testamenti. Non enim est Articulus fidei Christianae, qui etiam Philosopho iudice non corrupto, non sophistico, non proteruo; sed indifferente, solido, sobrio, & veritatis amico, efficaciter possit fundari in Veteri Testamento, in veteribus Prophetijs, sicut & constatantiquitus veraciter contigisse. Tradentibus namque Historijs, Constantinus Imperator Romanorum, per Syluestrem Papam, ad fidem Christi Romae conuersus, & ab Helena regina matre sua, relictis idolis, in Deum Iudaeorum credente, & tunc in Iudaea agente grauiter increpatus, eo quod in Christum hominem cruci¬ fixum, potius quam in Deum Iudaeorum credere maluisset: Rogauit Reginam, quatenus secum adduceret Magistros sapientissimos Iudaeorum, disputaturos cum Doctoribus Christianorum: Quae veniens secum adduxit 140 viros doctissimos Iudaeorum, ex quibus 12. praeclarissimi sunt electi; Abiathar, Ionas, Godolias, Annan, Doeth, Cusi, Beniamin, Aroel, Iubal, Thara, Silion & Zambri, duobusque Philosophis Gentilibus sapientissimis Cratone & Zenophilo, de consensu partium, Iudicibus constitutis, Imperatore & Regina assidentibus, & magna multitudine Christianorum, Iudaeorum atque Gentilium circumstante, ad disputationis negotium properatur: vndecim quoque Magistris Iudaeorum praedictis, opponentibus singillatim, & impugnantibus fidem Christi, Syluester respondens, singulos singillatim ex Scripturis eorum proprijs conuincebat, decernentibus Iudicibus supradictis: I2us vero no lens per argumentum vocale arguere; sed reale miraculum magicum faciens, vero miraculo superatur. Quapropter, Regina, Iudices, & caeteri infideles qui aderant, ad fidem Christi pariter sunt conuersi.

Nec potest quis dicere, Christianos in suae fidei firmamentum Vetus Testamentum, & libros Prophetales huiusmodi veteres nouiter confinxisse, quasi fidem ipsorum futuram antiquitus praedixissent. Constat enim de initio fidei Christianae, constat de Historijs Gentium multum praecedentibus, fidem nostram testantibus euidenter de Patriarchis, Prophetis, & rebus veteris Testamenti. Ecce & testis famosus Ptolomaeus 2. scilicet Philadelphus, Rex Aegypti, qui sicut Historiae Graecorum & Iudaeorum testantur, testatur & Iosephus I. Antiquit. Iudaic. in Prologo & plenius 12. lib. 2. Fecit sibi trans ferri in Alexandria per 72. Hebraeos totum vetus Testamentum de Hebraeo in Graecum, annis quam plurimis ante Christum.

Nonne etiam Iudaei, inimici capitales fidei Christianae, ab Abraham & Moyse instituti, per quam plurima tempora ante fidei nostrae principium vsque hodie perseuerant, totum Vetus Testamentum, & libros huius Prophetales habentes, & in lingua ipsorum Hebraica, aut vicina, ab antiquis Patribus & Prophetis, antiquis temporibus editos & conscriptos concorditer attestantes?

Etsi quaesietis, cur ergo ipsi non credunt in omnibus fidem Christi? dico, quod multi eorum, & qui melius intellexerunt Legem & Prophetas ipsorum, certissime crediderunt, Christo firmissime adhaeserunt, Euangelia conscripserunt, Epistolas proprias addiderunt, Nouum Testamentum in Veteri fundauerunt, fidem Christi constantissime tenuerunt, & feruentissime praedicarunt, etiam vsque ad martyrium consummatum, sicut Apostoli & Euangelistae Iudaei conuersi testantur. Vnde & Iosephus Iudaeus Hierosolymita, & Sacerdos ex Sacerdotibus, qui cito post Dominicam Passionem illas famosas scripsit Historias, adhuc in Iudaismo persistens, sicut patet 1. de Bello Iudaico in Prologo, & infra lib. 3. & 20. Antiquit. Iud. vltimo I8o Antiquit. eiusdem 8. sic ait: Fuit autem ijsdem temporibus Iesus sapiens vir csi tamen virum eum nominare fas est) erat enim mirabilium operum effector & Doctor omnium eorum, qui libenter quae vera sunt audiunt; Et multos quidem Iudaeorum, multos eti am ex Gentibus sibi adiunxit: Christus hic erat: hunc accusatione primorum nostrae Gentis virorum, cum Pilatus in crucem agendum esse decreuisset, non deseruerunt hij qui ab initio eum dilexerunt. Apparuit enim eis tertio die, iterum viuens, secundum quod diuinitus inspirati Prophetae, vel haec, vel alia de eo innumera miracula futura esse praedixerant: Sed & in hodiernum diem a Christianorum qui ab ipso nuncupati sunt, & nomen perseuerat & genus.

Multi quoque eorum adhuc saepius conuertuntur: multi autem propter superbiam & malitiam voluntatis non credunt, vel nolunt se credere confiteri, nisi fortassis mortis articulo imminente: Multi non credunt, seu non conuertuntur expresse propter quandam consuetudinem pessimam in quibusdam partibus obseruatam, secundum quam omnia bona Iudaei conuersi, suo Domino confiscantur.

Multi quoque propter ignorantiam Legis & Prophetarum, & pro defectu sanae doctrinae non credunt; praesertim cum propter odium fidei Christianae in oppositis principiis, & in alio intellectu Legis & Prophetarum, quamuis nimis extraneo & plurimum violento; ac etiam expositionibus antiquorum & solenniorum Doctorum suorum contrario, ab ipsis cunabulis instruantur. Non enim latet nos Philosophos, quantam vim habeat consuetudo a pueritia introducta.

In eisdem etiam libris Propheticis continetur, quod Iudaei in poenam peccatorum suorum, in tantam caecitatem mentis inciderunt, quod etiam clarissima non viderunt; quapropter & quod non conuerterentur ad fidem Christi communiter, ante vesperam, & nouissimos dies mundi, quod etiam oculi Gentilium illuminarentur & conuerterentur ad Christum: Moyses namque omnibus bonis promissis populo Iudaeorum, dum tamen mandatis Dominicis obedirent, subiunxit: Quod si audire nolueris vocem Domini Dei tui, vt custodias & facias omnia mandata eius, venient super te omnes maledictiones istae; & multis maledictionibus recitatis, adiecit: Percutiat te Dominus amentia & coecitate, ac furore mentis, & palpes in meridie, sicut palpare solet caecus in tenebris, & non dirigas vias tuas. Isaias quoque praeco Christi & fidei Christianae clarissimus; immo Dominus per Isaiam sic ait: Vade & dices populo huic; audite audientes me, & nolite intelligere, & videte visionem, & nolite cognoscere, excaeca cor populi huius, & aures eius aggraua, & oculos eius claude, ne forte videat oculis, & auribus suis audiat, & corde suo intelligat, & conuertatur, & sanem eum. Qui & iterum in persona populi sui loquens more Prophetico de Messia, Quasi, inquit, absconditus est vultus eius & despectus, vnde nec reputauimus eum: putauimus eum quasi leprosum, & percussum a Deo & humiliatum,

Nonne & Angelus Danieli, sic ait: Tu autem Daniel claude Sermones, & signa Librum, vsque ad tempus statutum, cum completa fuerit dispersio manus populi sancti, & complebuntur vniuersa haec: Et ego audiui, & non intellexi, & dixi, Domine mi, quid erit post haec? & ait, Vade Daniel quia clausi sunt signatique Sermones vsque ad tempus praefinitum; eligentur & dealbabuntur, & quasi ignis probabuntur multi, & impie agent impii, neque intelligent omnes impii, porro docti intelligent. Cui & adhuc concorditer Isaias, Obstupescite & admiramini, fluctuate & vacillate, inebriamini & non a vino mouen ini, et non ab ebrietate, quoniam miscuit vobis Dominus spiritum soporis, claudet oculos vestros, Prophetas & Principes vestros qui vident visiones, operiet; et erit vobis visio omnium, sicut verba libri signati, quem cum dederint scienti literas, dicent lege istum, & respondebit, non possum, signatus est enim: & dixit Dominus: Eo quod appropinquat populus iste ore suo, & labijs suis glorificat me, cor autem eius longe est a me, & timuerunt me mandato hominum & doctrinis, ideo ecce ego addam, vt admirationem faciam populo huic miraculo gi andi & stupendo. Peribit enim sapientia a sapientibus eius, & intellectus prudentium eius abscondetur; & audient in die illa surdi verba Libri, & de tenebris & caligine oculi caecorum videbunt, Haec dicit Dominus, non modo confundetur lacob, nec modo vultus eius erubescet: sed cum viderit filios suos opera manuum mearum in medio sui sanctificantes nomen meum & sanctificabunt semen Iacob, & Deum Israel praedicabunt, & scient crrantes spiritu intellectum, ministratores discent legem.

Haec autem & multa similia de Iudeorum auersione, & Gentilium conuersione in Libris Propheticis continentur, qui etiam perhibent, quod & ipsi finaliter ad Dominum conuertentur. Moyses namque prophetatis populo Iudaico multis malis, propter peccata sua futura subiunxit: Nouissimo autem tempore reuerteris ad Dominum Deum tuum, & audies vocem eius. De quibus & Dauid; Conuertentur, inquit, ad vesperam: quibus & concordat seremias; In nouissimis diebus intelligetis consilium eius; & iterum; In nouissimo dierum intelligetis ea. In tempore illo dicit Dominus, ero Deus vniuersis cognationibus Israel, & ipsi erunt mihi in populum, quibus & consonanter Osec: Dies multos expectabis me, sed & ego expectabo te, quia dies multos sedebunt filij Israel sine Rege, & sine Principe, & sine sacrifificio, & sine altari, & sine Ephod, & sine Teraphim; & post haec reuertentur filij Israel, & querent Dominum Deum suum, & Dauid Regem suum, & pauebunt ad Dominum, & ad bonum eius in nouissimo dierum Dauid, inquit, Regem suum, id est Messiam; de ipso namque promittebatur diuinitus Dauid Regi, quod de semine eius descenderet, & regeret regnum eius, quare & Messias frequenter nomine ipsius Dauid in libris Propheticis figuratur.

Fuerat insuper prophetatum Iudaeis, quod propter peccatum suum committendum in Christum, destrueretur Ciuitas eorum famosa serusalem, & nobile templum eius, quod ipsi irrecuperabiliter perderent terram suam, & dispergerentur per terras extraneas, miseri, vagi & profugi, circumquaque, quod & paucis annis post fidei nostrae principium, fuit efficaciter adimpletum, & vsque hodie perseuerat per annos viz. mille 200. immo pene 300. quod & ipsimet Iudaei concorditer attestantur: quod totum ideo fortassis est factum, vt tu & multi alij, per ipsos & libros ipsorum omni suspicione carentes, pro nobis contra ipsos, verum non fictum testimonium perhibentes, conuertamini & confirmemini in hac fide.

Nec potest quis fingere illos Prophetas fuisse fictores & pseudo prophetas. Quomodo namque videtur credibile, quod qui tantum auersabantur omnimoda vitia, coluerunt & docuerunt omnes virtutes clam & palam, & haec tam constanter fecerunt vt etiam martyrium sustinerent, quod qui tot & tanta miracula in vita & in morte fecerunt, fecitue Dominus per illos, seu pro eis, essent fictores? Quomodo etiam in hijs solis quae ad nos pertinent sunt fi¬ ctores, cum in omnibus alijs praeteritis quae dixerunt, tam de gente & terra ipsorum, quam alijs, puta de Babylonijs, & Regibus Babylonis, ac ipsamet ciuitate, de Aegyptijs Regibus, & terra ipsorum, de Persis & Medis, & Cyro Rege nominatim; de Graecis, de Romanis, & alijs Prophetae verissimi comprobentur, sicut rerum exitus demonstrauit, sicut plurima Chronica satis authentica & famae celebris manifestant? Quomodo etiamsi fuissent fictores, finxissent filijs suis & ciuibus tanta mala; nobis autem qui nondum nati sumus tanta bona? Quomodo etiam sunt fictores, cum in praeteritis omnibus, quae ad gentem suam pertinent, quae etiam ad Religionem Christi pertinent, inueniantur verissimi praedictores, sicut exitus rerum probat, sicut superius tangebatur? Quis etiam dubitat Deum posse illuminare & inspirare sic hominem, vt reddat eum Prophetam? Nonne prima Suppositio, nona pars & septima euidenter hoc probant? Cur ergo non decet Deum summe prouidum, & cuncta sua prouidentia moderantem, sicut prima Suppositio, & partes sequentes ostendunt, & Philosophi confitentur sic facere? imo decet. Decet igitur quod Propheta sit Dei Secretarius, hominum consiliarius, Dei & hominum mediator, diuinam hominibus nuncians voluntatem, in hijs praesertim quae cultum Dei & Religionem concernunt.

Omnes quoque magni Philosophi quorum scripta respexi, concedunt Prophetias, & veros Prophetas fuisse. Vnde & Arist. Secreti secretorum, vltimae partis primo, dicit; Quod Prophetae probati sunt purissimi intellectus, & verae visionis, quod & vult Auerroes super de Somno & Vigilia exponendo, vbi & allegat Socratem ad hoc idem. Auicenna quoque 4. de Anima. 4. & 10. Metaphys. 1. 2. & 3. concedit Prophetas; quod & similiter Algazel 5. Physicae suae 6. 7. & vltimo satis plane. Ptolomaeus insuper Albumazar, Haly, & Astrologi caeteri Prophetas pariter & Prophetias confitentur.

Amplius autem omnes vera somnia concedentes, vera indicia futurorum, praeteritorum & praesentium habent, & consequenter Prophetarum & Prophetiarum concedere veritatem: veritatem autem Somniorum concedunt omnes Philosophi & vulgares. Aristoteles siquidem in De Somno & Vigilia, vera somnia, vera rerum indicia, & vera praesagia futurorum vere concedit. Vbi & Auerroes; Istarum, inquit, comprehensionum quaedam dicuntur omnia &? Diuinationes, & quaedam Prophetiae; & quidam homines negant illa, & dicunt ea accidere casu: sed negare ea, est negare sensata, & maxime negare somnia: nullus enim homo est, qui non vidit Somnium quod enunciauit sibi aliquid futurum, & cum homo experimentauerit hoc multoties, videbit, quod hoc non accidit casu, sed essentialiter & illae aliae comprehensiones scilicet Philosophiae; licet non sint visae, scilicet ita communiter, tamen sunt valde famosae; & res quae sunt famosae apud omnes sunt necessariae aut secundum totum, aut secum partem. Impossibile enim est vt famosum sit falsum secundum totum, & sermo de istis omnibus idem est, & ideo sermo de quidditate Somnij sufficiet, quia causae eorum non differunt nisi secundum magis & minus, sed tantum differunt secundum nomina & modum.

Postea vero dicit, quod interpretator est ille, cui largitur intellectus intentiones corporales, cui assimilantur in somno intentiones spirituales. Interpretantis autem conditionem allegat ab Aristotele, ita dicens, & oportet interpretantem, sicut dicit Aristoteles, vt semper sit cogitans & mundus non declinans ad mores bruti animalis. Algazel quoque 5. Physicae suae 3. determinat de interpretatione & praesagio Somniorum: Auicenna similiter 4. de Anima 2. concedit vera Somnia futurorum praenuncia. Adhuc autem & causam Prophetiae, sicut & Somniorum verorum Philosophi inquirentes, dicunt concorditer, Quod est Deus, & quod ipse illuminat & inspirat Prophetas aliquoties vigilantes, & aliquoties dormientes, & quod hoc est ex sollicitudine & cura diuina circa homines, vt sic possint cauere nociua, & vtilia adipisci. Vnde Philosophus in Secreto Secretorum partis vltimae I. scribit; Si quis quaerat causam Prophetarum, qui probati sunt in hoc mundo purissimi intellectus, & verae visionis cum miraculis iuuatiuis, prouenit ex abstractione animae a desiderijs, & concupiscentijs, & nociuis, cum fuerit dominans super corpus, & virtus flammea existens in corde non desinat. Haec autem virtus flammea secundum eum est intellectus agens, intellectum possibilem illuminans, non comburens. Et supra partis secundae primo; Deus excelsus & gloriosus ordinauit modum; & remedium ad temperantiam humorum, & conseruantiam sanitatis, & ad plurima alia adquirenda, & reuelauit ea sanctis Prophetis, seruis suis, & iustis Prophetis suis, & quibusdam alijs, quos praeelegit, & illustrauit ipititu diuinae sapientiae, & dotauit eos dotibus scientiae: Scilicet ab istis sequentes viri Philosophiae principatum, & originem habuerunt Indi & Perses, Graeci & Latini, ab istis hauserunt & scripserunt Artium & Scientiarum principia & secreta; quia in Scripturis ipsorum nihil falsum, nihil reprobum inuenitur, sed a sapientibus approbatum. Et infra 26. dicit; Quod Enoch nouit hoc secretum, quod dicitur gloria inestimabilis, & thesaurus Philoso¬ phorum per visionem.

Auicenna quoque & Algazel locis superius allegatis, dicunt similiter Prophetam esse a Deo per inspirationem, & illuminationem diuinam, & hoc ex prouidentia & gubernatione ipsius. Vnde & Auicenna 10. Metaph. 3. dicit quod Propheta est ex Deo, & ex missione eius, & quod in sapientia Dei necessarium est ipsum mitti, & quicquid constituit, non est nisi illud quod apud Deum fuit vt constitueretur.

Ptolomaeus insuper propositione prima Centilogij sui dicit, quod aliqui propter vim animae in eis dominantem, licet non habeant multam scientiam artis astrorum, habent ex meliori parte cognitionem futurorum, & sunt propinquiores veritati, quam Astrologus. Super quod dicit ibi Haly in Comment. quod duplex est via cognoscendi res futuras: vna, vt aspiciat quis motum & opera stellarum, & libros huiusmodi antiquorum, iunctis experientijs quas proBbauit: & alia via est, quando quis per diuinam gratiam, & inspirationem habuerit scien¬ tiam futurorum. Multi enim sunt qui dant vera iudicia de futuris, quorum nec significationes, nec rationes inuenimus in operatore, siue in opere, siue in operato; sed quod dicunt ex eorum cordibus manat, & ex hijs multos vidimus, & haec via cum pura fuerit, a Philosophis vocatur diuina: & ideo dicit Ptolomaeus, quod quidam eorum qui sunt sub circulo Lunae, habent huius Artis scientiam per doctrinam: alij vero per inspirationem diuinam. Quapropter & Socrates recitante Auerroe super de somno & vigilia, ratiocinando hominibus Athenarum sic ait: O homines, ego non dico quod vestra scientia illa diuina sit falsa; sed ego dico, quod ego sum faciens scientiam humanam.

Amplius autem quicunque concedunt vera somnia esse a Deo, concedunt similiter prophetias: sed omnes praedicti Philosophi fatentur concorditer vera somnia esse a Deo, sicut libri eorum locis praetactis indicant euidenter. Quare & Auerroes super de somno & vigilia dicit, quod eadem est causa somniorum //diuinatiuorum & Prophetie, sicut superius recitatur; vbi & recitat opinionem vulgare sic scribens: Vulgus dicit, quod somnia sunt ab Angelis, & diuinationes a Daemonibus, & Prophetis a Deo, aut cum medio, aut sine medio. Sed ipsemet ostedit diffuse, quod vera causa verorum Somniorum & Prophetiae est Deus, qui vere scit omniafutura huiusmodi, & est omnium vera causa: vnde & dicit, quod intellectus in actu, cuius esse declaratum est in libro de Anima, scilicet intellectus agens, qui dat & agit primas propositiones, scilicet prima principia complexa, dat similiter cognitionem in Somno, & addit, sed differunt, quia in cognitionibus vniuersalibus dat principia vniuersalia facientia cognitionem illius quod erat ignotum. Hic autem in Somno dat cognitionem rei ignotae sine medio, & iste modus dationis largae est valde nobilis, & attribuitur principio nobiliori, scilicet principio voluntatis: imo est a re diuina & ex perfecta sollicitudine circa homines; & quia Prophetia intrat hunc modum dationis, attribuitur Deo & rebus diuinis, scilicet Angelis: Et infra dicit, quod Somnia sunt Opropter sollicitudinem Dei circa homines, vt sciat res futuras vtiles & nocentes, vt sit para¬ tus contra illas: & ideo fuit sustentata haec virtus cum hac enuntiatione nobili, & comprehensione spirituali; & ideo dicitur quod est // vna pars // Prophetiae & hoc manifestum est in somnio Pharaonis, de quo interrogauit Ioseph.

Ex hijs omnibus apparet euidenter, quam intrepide, quam secure, quam constanter, quam firmiter sit credendum veris Prophetis: nihil enim Prophetant hominibus, nisi quod viderant & dedicerant prius apud Deum; ipsis ergo sicut Deo est credendum, ipse est enim qui loquitur per Prophetas, sicut praehabita suaserunt.

Nonne & discipuli Doctoribus, Philosophi minores maioribus, & posteriores prioribus nedum Philosophis, verum & non Philosophis fidem saepius adhibent, etiam vbi simpliciter asserunt ita esse, vbi nec euidens argumentum, nec exilis quidem suasio suffragatur, sicut superius tangebatur. Quod & adhuc recitare & confirmare non piget Plato, siquidem 2. Tim. 3. Locuturus de Angelis, & dijs posterioribus, seu secundis, sic ait: Inuisibilium diuinarum potestatum, quae Daemones nuncupantur, prestare rationem maius est opus, quam ferre valeat hominis ingenium: Ergo compendium ex credulitate sumatur: Credamus ergo hijs qui apud seculum prius, cum ipsi cognationem propinquitatemque diuini generis praeferrente natura maiorum Deorum atque aliorum, deque genituris singulorum aeterna monumenta in libris posteritati relinquerunt: Certe Deorum filijs aut nepotibus non credi satis irreligiosum, quamuis incongruis sed necessarijs argumentis dicant, tum quia de domesticis rebus pronunciant, credendum esse merito puto: sit ergo nostra quoque credulitas comes assertioni // priscorum virorum. Vbi & Calcidius exponendo Platonem scribit de Pythagora dictum esse, ipsum dicere, proptereaque quaeri vltra non oportere: ergo in¬ quit, neque probationes semper adhibendae, nec persuadens assertio hijs quae dicuntur a pris¬A cis diuina quadam sapientia praeditis.

Aristoteles etiam 1. Elench. 2. oportet, inquit, eum qui discit credere: & 2. de Coelo & Mundo 2. oportet bene persuasibilem seipsum exhibere antiquis, & maxime Patrum nostrorum veros credere esse Sermones: Vbi Transtatio quam habet Auerroes: Oportet, inquit, nos credere Sermones antiquorum, vetustissimorum, verissimorum, & maxime quia sunt parentes nostri. Si ergo auctoribus talibus, neque demonstrantibus, neque suadentibus, sed asserentibus simpliciter ita esse, in materia Philosophica sit credendum; quanto magis praeclarissimis & famosissimis toti orbi Prophetis diuinitus inspiratis, diuinitusque edoctis, sicut praecedentia docuerunt? Sed quos reputabimus veros Prophetas, quibus digne & certe credamus in omnibus, si non illos praeclaros per totum orbem celebriter diffamatos? Illos, inquam, antiquos de Veteri Testamento, de Lege veteri Iudaeorum, qui in omnibus dictis suis, de rebus praeteritis tam varijs & tam multis verissimi comprobantur. Cur ergo in paucis arti. B culis fidei Christianae nequaquam eis rationabiliter est credendum? Et si prophetias alterius alterius gentis requiris, ecce Sybilla famosissima Prophetissa inter Gentiles, cuius fama nec Philosophos latuit, nec Poetas, quae in libro suo expositorio visionis seu somnij quod I0o. viri ex Senatu Romanorum viderunt singuli vna nocte, vi2. 9. Soles multipliciter varios & diuersos: per 9. Soles 9. futuris generationibus intellectis, expeditoque de expositione trini Solis, subiungit de quarto. Quartus Sol quarta generatio est, erunt homines quod verum est abnegantes, & in diebus illis exurget mulier de stirpe Hebraeorum nomine Maria, habens sponsum nomine Ioseph, & procreabitur ex ea sine commixtione viri de Spiritu Sancto filius Dei nomine Iesus; & ipsa erit virgo ante partum, & virgo post partum, qui vero ex ea nascetur, erit verus Deus & verus homo sicut omnes Prophetae praedicauerunt, & adimplebit legem Hebraeorum, & adiunget sua propria in simul, & permanebit regnum eius in secula seculorum. Nascente autem eo exercitus Angelorum a dextris & a sinistris erunt, dicentes; Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonae voluntatis. Veniet namque super eum vox dicens; Hic est filius meus dilectus, ipsum audite. Et sequitur; Erant ibi ex Sacerdotibus Hebraeorum, qui audientes haec verba, indignati dixerunt ad eam; Ista terribilia sunt verba, sileat haec Regina. Et subditur; Respondens Sybilla dixit eis: O Iudaei, necesse est ista fieri, sed vos non credetis in eum. Dixeruntque, Nos non credimus, quia Verbum & Testamentum dedit Deus patribus nostris, & non auferet manum suam a nobis. Respondit eis iterum: Deus coeli generaturus est sibi filium, vt scriptum est, qui similis erit Patri suo, & postea vt infans per aetates crescet, & insurgent Regec in eum, & Principes terrae. In diebus illis erit Caesari Augusto celebre nomen, & regnabit in Roma, & subijciet omnem terram sibi. Non multi vel non pauci, non tres, neque duo sunt dij; sed vnus Deus solus & immensus, qui fecit Coelum, Solem, Stellas & Lunam, frugiferamque Terram, & vndosum Mare: Qui autem illum honorant, aeternam vitam haereditabunt, perpetuumque ipsi haereditabunt Paradisum L simul amaenissimum hortum. Mortuorum vero resurrectio erit, & claudorum cursus velocissimus erit, surdi audient, & caeci videbunt, loquentur non loquentes, & de panibus quinque & duobus piscibus marinis, multa millia hominum saturabuntur, & colligent reliquias fragmentorum, & duodecim cophinos exinde replebunt: in spem populorum veritatem docebit, ventos compescet verbo, mareque furens sedabit, pedibus mare calcans, ambulansque super vndas, infirmitatem hominibus soluet, surgere faciet & mortuos, repellens multos dolores, & de pane vno seu vino, saturatio erit // viuorum. Sed cum haec omnia fuerint perfecta quae dixi, in ipso resoluetur omnis lex, & in manus impiorum postea veniet: Post haec conuenient Sacerdotes Hebraeorum contra lesum, quia multa signa faciet, & comprehendunt eum: dabunt autem Deo alapas iniectis manibus, & impuro ore in ipsum spuent venenatos sputos; dabit vero ad verbera similiter sanctum dorsum, & colaphos accipiens, tacebit, ne quis agnoscat quod verbum, vel vnde venit. Inferis loquetur, & corona spinea coronabitur, ad cibum autem fel, & ad sitim ei acetum dabunt, & suspendent cum in ligno & occident; ipsa enim insipiens tuum Deum non intellexisti ludentem mortalium sensibus, sed spinis corona. E sti & horridum fel miscuisti. Templi vero velum scindetur medium, & medio die nox erit tenebrosa in tribus horis; vel secundum aliam literam, dies erit tenebrosus per tres horas, & fortem mortis sumet tribus diebus somno suscepto, & tunc ab inferis regressus ad lucem veniet, primus resurrectionis principium mortalibus ostendet, quia die tertia resurget, & ostendet se discipulis suis, & ipsis videntibus ascendet in coelum, & regni eius non erit finis: dicent me insanam & mendacem Sybillam: cum autem facta fuerint, tunc demum reminiscentur mei, & nullus postea me dicet insanam, sed Dei Magam: Haec aut Sybilla scripsit omnia ista Graece, quae & propherato de processu mundi, ex tunc vsque ad finem: in fine prophetiae suae protulit quosdam versus in Graeco, quorum literae capitales, has quinque dictiones Graecas efficiunt; inxoT. 2 XPIXTOX SEOT TTIOX XETRS: quae sonant Latine, IESVS CHRISTVS DEI FILIVS, SALVATOR. Versus autem in Latinum transtati secundum sententiam, & fere secundum correspondentes literas capitales sunt isti versus Sybillae.

I. Iudicij sionum, tellus sudore madescit, 2. E Coelo Rex adueniet, per saecla futurus. 3. Scilicet in carne praesens vt iudicet orbem. A. Vnde Deum cernent, incredulus atque fidelis, 5. Celsum cum Sanctis, aui iam termino in ipso6. Sic animae cum carne aderunt, quas iudicat ipse. 7. Cum iacet incultus densis in vepribus orbis, 8. Reijciunt simulacbra viri, cunctam quoque Gaxam. 9. Exuret terras ignis, pontumque polumque. 10. Inquirens tetri portas confringet Auerni. II. Sanctorum sed enim cunctae lux libera carni, 12. Tradetur, fontes aeterna flamma cremabit 12. Oecultos actus retegens, tunc quisque loquetur Ia. Secreta, atque Deus reserabit pectoraluci 15. Tunc erit & luctus, stridebunt dentibus omnes 26. Eripitur solis iubar, & chorus interit astris, 17. Voluetur coelum, lunaris splendor abibit. I8. Deijciet colles, valles extollet ab imo, I9. Nonerit in rebus hominum sublime vel altum, 20. Aequantur campis montes, & caerula ponti, 2I. Omnia cessabunt, tellus confracta peribit, 22. Sic pariter fontes torrentur stuminaque igni, 23. Et tuba tunc sonitum tristem dimittet ab alto24. Orbe gemens facinus miserum, variosque labores 25. Tartareumque Chaos monstrabit terra dehiscens, 26. Et coram hoc Domino Reges sistentur ad vnum, 27. Recidet e coelo ignisque sulphureus amnis.

Defectus autem correspondentiae in Capitalibus literis posset faciliter corrigi, si quis vellet. Et sequitur post hos versus. Tunc iudicabit Deus secundum vniuscuiusque opus, & ibunt impij in gehennam ignis aeterni; iusti autem praemium vitae aeternae recipient: & erit coelum nouum, & terra noua, & mare iam nouum erit, & regnabit Dominus cum Sanctis, & ipsi regnabunt cum illo in saeculorum saecula, Amen.

Ecce & alia Sybilla Prophetissa Gentilis. Decem namque Sybillae Prophetissae testantibus Chronicis fuisse leguntur. Ecce, inquam, alia Sybilla, quae circa Christi aduentum Octauiano Augusto, & primo vocato Augusto, Rege Romanorum imperante toti mundo, secundum Prophetiam alterius Sybillae praemissam, & hoc pacifice per annos I2. sine bellis, sicut & Prophetae alij praedixerunt, ipsam consulenti, si deberet permittere se adorari pro Deo, sicut obtulerunt ei Romani, praemisso ieiunio triduano respondit secundum Prophetiam alterius Sybillae praemissam, statimque apertum est coelum, & splendor nimius irruit super eum, qui & vidit in coelo Virginem quandam pulcherrimam stantem super quoddam altare, & puerum in brachijs suis tenentem. Audiuit quoque vocem dicentem; Haec ara Filij Dei est; qui multum admirans, & super tetram proiectus, adorans, retulit Senatoribus visionem, quam & ipsi nimium mirabantur, in cuius visionis dignam memoriam Romae, in loco vbi Imperatori apparuit, constructa est quaedam Ecclesiae S. Mariae, quae dicitur Ara coeli.

Nonne haec omnia testimonium reddunt Christo? Ecce Balaam alienigena, qui similiter testimonium dixit Christo. Ecce & ille olim mortuus & sepultus, cuius sepulchrum in Con¬ stantinoposi auno primo Constantini Imperatoris, cum matre sua Irene casut erat effossum, per Scripturam in lamina aurea secum iagente, sic ait: Christus nascetur ex Virgine Maria, & credo in eum, Sub Constantino & Irene Imperatoribus; O Sol, iterum me videbis. Si credas dictum huius secundum, sicut & rei euentus illud verissimum demonstrauit, cur non & primum? cum & sicut videtur in confirmatione illius primi, addidit hoc secundum ?

Ecce adhuc aliud huiusmodi testimonium admirandum: Tempore siquidem Ferrandi Regis Castellae in Toleto Hispaniae, quidam Iudaeus comminuendo vnam rupem pro vinea amplianda, in medio lapidis inuenit concauitatem vnam; nullam pepitus diuisionem habentem neque scissuram, & in concauitate illa reperit vnum librum quasi lignea folia habentem, qui Liber tribus linguis scriptus; vi2. Hebraice Graece & Latine, tantum de litera habebat quantum vnum Psalterium, & loquebatur de triplici mundo ab Adam vsque ad Christum, proprietates hominum cuiuscunque mundi exprimendo, & principium tertij mundi posuit in Christo, sic dicens: In tertio mundo filius Deinascetur ex virgine Maria, & pro salute hominum patietur. In eodem quoque Libro similiter scriptum erat, quod tempore // Ferrandi Regis Castellae debuit inueniri, qui & tunc veraciter est inuentus in testimonium alterius veritatis. Ecce testes testificantes Christum futurum, ecce & testes testificantes ipsum praesentem. Ioannes Baptista in vtero matris suae, & postea in aetate virili: Ecce Symeon iustus, senex; Ecce & Anna annosa, omnes sanctissimi, & pollentes spiritu prophetiae? Ecce & 3. Magi Orientales, praeclari, qui doctrina Balaam praedicti instructi, stella Duce mirabili, Christo nato munera detulerunt. Quis Christianus hos tantos testes corrupit, // subornauit & docuit, vt Christo nostro testimonia talia perhiberent, quando nec nomen Christi, aut Christiani innotuit cuicunque? Haec autem stella fortassis fuit Cometes ille visus Romanis & Octauiano Augusto, quo imperante natus est Christus, de quo Plinius 2. Naturalis Historiae ita scribit: Cometes in vno totius Orbis loco colitur in Templo Romae, admodum faustus Diuo Augusto iudicatus ab ipso, qui incipiente, eo // apperuit Iudos, quos faciebat Veneri Genitrici, non multum post obitum Patris Caesaris, in Collegio ab eo instituto. Namque hijs verbis proditis ipsis ludorum meorum diebus, Sidus Crinitum per septem dies in regione Coeli, sub Septentrionibus est conspectum: id oriebatur circa vndecimam horam dici, clarumque & omnibus terris conspicuum fuit. Eo sidere signari vulgus credidit Caesaris animam, inter Deorum immortalium numina receptam; quo nomine id s/ insignium Simulachro capitis eius quod mox in foro consecrauimus, adiectum est: Haec ille in publicum interiore gaudio sibi illuminatum, seque in eo nasci interpretatus est, & vt verum fateamur, salutare; // idem terris fuit. Verum Calcidius de stella, ista praeclara, clarius multum scribens, super 2. Tim. Platonis, tractando de Stellis raro apparentibus, nunciantibus morbos & mortem subiungit: Est quoque alia sanctior & venerabilior historia, quae perhibet ortu stellae cuiusdam non morbos mortesque denunciatos; sed descensum Dei venerabilis ad humanae conuersationis rerum mortalium gratiam: quam stellam, cum nocturno itinere suspexissent // Chaldaeorum profecto sapientes viri, et in consideratione rerum caelestium satis exercitati, quaesisse dicuntur recentem ortum Dei, repertaque illa Maiestate // paruuli veneratos esse & vota tanto Deo conuenientia nuncupasse.

Ouidium de Vetula, & Albumatar loquentes de Christo, transilio hic scienter. Nonne & Christum attestari videntur casus Templi Pacis, & statuae Romuli in hora Natiuitatis Christi de virgine gloriosa? de quibus erat praedictum, quod non caderent, donec virgo pareret. Nonne & ipsum testatur casus omnium Idolorum AEgypti, ad eius introitum in AEgyptum; Nonne & ipsum solemniter attestantur Angeli multi coelestes, in ipsa hora Natiuitatis suae annunciando gaudium magnum Pastoribus, quia natus tunc fuit Saluator Christus Dominus in Ciuitate Dauid, Iaudandoque Deum, & dicendo Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonae voluntatis?

Nonne & ipsum testatur illa apparitio gloriosa die Epiphaniae quo fuerat baptizatus? Nonne & ipsum attestari videtur eclipsis illa Solis, qua Christo in carne passo in medio mensis lunaris, circa plenilunium consuetum, ab hora sexta vsque ad nonam Sol fuerat obscuratus. Sed aliquis forsitan cogitabit hanc obscurationem fuisse quodammodo casualem, per interpositionem alicuius nubis densae tunc temporis occurrentis: Sed si ita fuisset non est verisimile, vllo modo, tot & tantos Historiographos, puta Mathaeum, Marcum, & Lucam, in libris fundamentalibus fidei Christianae, concorditer hoc conscripsisse; praesertim quia tunc illa nubes fuisset multum densa, magna & lata: immo bene maior & latior, quam tota terra in meridie obumbrata. Quis enim Philosophus ignorat Solem esse maiorem terra? quare & lineas ductas ab extremitatibus totius tetrae, seu cuiuslibet partis terrae, ad contingentiam So¬ ls innunctis oppositis recedendo a terra continue plus distare. Quamobre & nullam nubem excludere totam illam incidentiam luminis, nisi fuerit latior tota terra, & qualibet parte terrae totaliter obumbrata. Quis quicquam horum ignorat, qui Astronomiae, Geouotriae, & Perspectiuae vel limen perspexit? Sed sicut Euangelistae testantur Christo patiente, ab hora sexta tenebrae factae sunt per vniuersam terram vsque ad nonam, quod fortassis de vniuersa terra Iudaeae debet intelligi. Oportuit ergo nubem illam fuisse densissimam & latissimam, & ab omnibus bene perceptam. Quid ergo notabile & memorabile scripsissent nustri Euangelistae & Historiographi haec scribendo? Quare & Lucas diligentissimus inquisitor & scriptor, causam alijs superaddens; Obscuratus, inquit, est Sol. An putandum similiter casuale, quod tunc etiam velum Templi scissum est in duas partes a summo vsque deorsum? quod terra mota est, quod petrae scissae sunt, quod monumenta aperta sunt, quod // multorum Sanctorum corpora surtexerunt, sicut eaedem Historiae contestantur? Non sic autem, non sic putabant inimici eius, Centurio & qui cum eo erant: sed hijs visis dicebant, vere Filius Dei erat iste, sicut non tacent Historiae supra dictae.

Fuit igitur haec Eclipsis huius luminaris, coelestis, supernaturalis, insinuans aliquid circa coeli & naturae autorem. Quare & Dionysiis Areopagita Philosophus adhuc Gentilis, haec videns: Aut, inquit, Deus naturae patitur, aut mundi machina dissoluetur; & quia credidit mundi machinam duraturam, credidit Deum pati: quare & Aram erexit intitulatam, Ignoto Deo. Quapropter & Paulo Christum Deum ignotum Atheniensibus & Philosophis praedicante, recepit Dionysiis fidem Christi. Modum autem huius Eclipsis scribit idem Dionysiis ad Polycarpum summum Sacerdotem Epistola septima, vbi contra Apollophanem Sophistam ista negantem, sic ait: Dic ipsi quid dicis de defectu facto in Cruce Saluatoris: ambo enim apud Heliopolim tunc praesentes & coastantes inopinabiliter Lunam Soli incidentem videbamus, non enim erat conuentus, tempus & rursus ipsam a nona hora vsque ad vespe ram, ad Solis Diametrum supernaturaliter restitutam. Rememora autem & quiddam aliud ipsi: nouit enim quod Eclipsim ipsam ex Oriente vidimus inchoatam, & vsque ad Solarem terminum venientem, postea egredientem, & rursum non ex eodem & defectum, & repurgationem, sed ex contrario secundum Diametrum factam. Talia eius sunt temporis supernaturalia, & soli Christo qui est omnium causa possibilia, qui facit magna & mirabilia, quorum non est numerus. Hoc dicit sibi, & si possibile est, Apollophanes reprehende, & contra me tunc compraesentem tibi, & simul inspicientem, & simul indicantem, & simul admirantem si quid & diuinationem. Tunc nescio vnde Apollophanes incepit, & ad me: sicut quae fuerit conferens dixit: Hae, O bone Dionysi, sunt mutationes diuinarum rerum, tanta sicut in Epistola sunt a nobis dicta: tui autem erit sufficienter, & deficientia adimplere, & adducere perfecte Deo virum sapientem in multis existentem, & forsitan non dedignaturum mansuete dicere super sapientem religionis nostrae veritatem.

Si quis autem diligenter consideret, videbit multa miracula in ista Eclipsi; quod Luna tam velociter ab opposito ad oppositum mouebatur, quod in medio mensis Lunaris fiebat Eclipsis Solaris, quod Eclipsis Solis incipiebatur ex parte orientali Solis: quod pars Solis primo eclipsata, fuit vltimo repurgata; & quae vltimo¬ eclipsata, primo purgata: quod habuit tantam moram, scilicet, per tres horas: quod Luna tam velociter redijt vnde venit: quod venit per Orientem, vel redijt contra proprium motum suum, siue proprius motus eius sit abiOccidente in Orientem velocior motu Solis, siue sub deficiendo e contra. Haec omnia esse contra naturam, nullus ignorat, qui in huiusmodi vel modicum fuerit eruditus. Quis ergo haec potuit facere, nisi illaquiolim Iosue pugnante contra quinque Reges, quos Dominus delere decreuit, atque orante; fecit Solem stare & Lunam: Solem in medio coeli, vt non festinaret oecumbere spatio vnius diei, donec vlcisceretur se gens de inimicis suis praedictis. Quis haec potuit facere, nisi ille, qui tempore Isaiae Prophetae Dominum inuocantis, & Ezechiae Regis Iudaeae, fecit Solem reuerti, donec vmbra in Horologio 10. lineis, & totidem gradibus correspondenter rediret, sicut sacratissimae Historiae, & per orbem famosissimae clare produnt; Hoc autem signum, referente Dionysio vbi prius, Babylonios conuenienter in stuporem mouit, & sine pugna Ex echiae subiecit, sicut cuidam aequali Deo, & homines excedenti, quod & maxime Persarum sacerdotalibus effertur memorijs. Crede ergo Apollophanes nostris Historijs, praesertim Euangelicis, apud nos tam authenticis, tam famosis, maxime vbi Historiam nudam tradunt. Si enim tu non credideris Historijs Gentis nostrae, quomodo credam ego Historijs Gentis vestrae? aut quomodo credet quicunque, cuicunque Historiae Gentis non suae? aut etiam Gentis suae, quam oculis suis non viderit adimpletam? Sed absit ab hominibus hoc venenum: hoc enim redderet homines incredibiles, illegales, insociabiles, inhumanos, incommunicabiles, inciuiles, & omnia pene humanitatis foedera dissiparet. Quis enim nouit A de qua terra, aut patria, de qua gente aut parentela descendit; per quem, & a quo patria & parentela sua, & ipse tot bona suscepit, nisi per Historias & testimonia seniorum? Et si in hac parte Historijs gentis nostrae non credis, nec credis Historijs Iudaeorum, Babysoniorum, Persarum, Graecorum, imo nec Dionysio & Polycarpo viris praeclaris, qui illam Eclipsim simul praesentialiter inspexerunt, quis ergo tibi credet? Cur ergo non credis Historijs referentibus illud esse praeteritum, quod Sybilla, & antiqui Prophetae praedixerunt a diu esse futurum, Prophetia Sybillae satis expressa superius recitatur.

Nonne & hoc est, quod Amos Propheta praedixit: Erit, inquiens, in die illa dicit Dominus, occidet Sol in Meridie; & tenebrescere faciam terram in die luminis: & loquitur ibi ad literam, de finali exterminatione Iudaeorum, sicut litera praecedens & sequens euidenter ostendit, quae cito post mortem Christi praedicato Euangelio inter Gentes, etiam apud Romanos per Titum & Vespasianum erat plenarie consummata, quae & vsque hodie perseuerat. Quibus omnibus & alij antiqui Prophetae multa similia praedixerunt. Sed absit quod quisquam ita intelligat de Eclipsi luminarium naturali: quomodo namque videtur credibile tantos Prophetas Eclipsim naturalem & consuetam, pro aliquo signo magno spiritu Prophetico praedixisse, quam vnus puercertissime sciret praedicere cum eius circumstantijs vniuersis per scientiam naturalem?

Argutia autem tua, Apollophanes Sophista, vix sophistica dici meretur, vix enim apparentia tenui coloratur: peccat vero mortaliter in materia & in forma: in forma quidem, quomodo namque tenet locus ab autoritate negatiue? Auctor non dicit, ergo non verum. Quomodo ergo consequitur, nullus Graecorum, aut Barbarorum considerantium talia istud scripsit, ergo ita non fuit, praesertim cum considerantes talia, nunquam viderunt vel audierunt quicquam tale accidere, in medio mensis Lunaris: sciebantque quod nec tunc posset contingere per naturam. Quare etsi huiusmodi tenebrae tunc fiebant, non considerabant, saltem diligenter, putantes illas accidere ex obiectu alicuius nubis condensae, vt fieri saepe solet.

Posses quoque contra alia signa coelestia memorata superius, similiter cauillare. Verum transcende, quaeso, modicum statum Sophistae, & disce Eclipsim Solis etiam vniuersalem, nequaquam vbique & omnibus apparere, sicut Eclipsis Lunae apparet, & hoc est propter diuersitatem aspectus, sicut non Sophistica, sed Philosophica, scilicet Mathematica, Theoremata clare monstrant, quare & posset Eclipsis Solis in aliqua terra contingere, ersi ipsi in Graecia non viderent etiam claro die,

In materia quoque peccas, dicendo nullum Graecorum Eclipsim illam vidisse, aut de ipsa mentionem fecisse, sicut praehabita manifestant. Nonne etiam resurrectio Christi a morte, attestatio Angelorum, ascensio eius in coelum multis videntibus, attestatio Angelorum, missio Spiritus Sancti promissi, cum inspiratione Discipulorum rudium, Iaicorum, tam mirabili, tam efficaci, tam valida, vt statim linguis omnium loquerentur, intelligerentque Scripturas, testimonium perhibent Iesu Christo:

Nonne & alia miracula eius omnimodatantum excedentia vires naturae, quae & quanta testantur Historiae nostrae authenticae & famosae faciunt fidem certam. Solent enim Philosophi ab effectibus sensatis & notis, ad causas ignotas procedere inquirendo, Fuerunt autem apud Christum multi miraculosi effectus, & apud Christianos in eiusdem nomine, vsque hodie perseuerant: puta conuersio subita aquae in vinum, saturatio quinque millium hominum ex quinque panibus, & duobus piscibus, relictis duodecim cophinis fragmentorum: mundatio subita leprosorum, illuminatio subita caecorum, consolidatio subita paralyticorum; & vt plurima breuibus comprehendam, quorumcunque languorum curatio subita & perfecta; imo & subita, & vera resuscitatio veraciter mortuorum, sicut quamplures Historiae satis authenticae concorditer attestantur, sicut & antiqui Prophetae, & Sybillae de ipso antiquitus praedixerunt, quod & inimici nostri Iudaei, & Iosephus contestantur. Horum ergo effectuum O Philosophe, dic tu causam, nonne sicut effectus isti vires totius naturae creatae transcendunt, sic & causa ipsorum?

Scio autem quod a proteruis Sophistis qui volunt videri Philosophi, ad haec & huiusmodi multipliciter respondetur. Quidam namque irreligiosi omnia miracula negare simpliciter non verentur. Sed isti sicut Apollophanes superius corrigentur: lnciuile namque & inhumanum est, omnes Historias Christianorum, & etiam Iudaeorum simpliciter abnegare. Quicunque etiam negas miracula, habes consequenter negare omnem possibilitatem miracula faciendi; reputas quoque re posse plene cognoscere omnem operationem diuinam, contra priorem particulam huius partis, & contra 7am & 8an partes praemissas.

X Quicunque etiam negas miracula Christiana, veni & vide ad oculum, adhuc istis tempo¬ ribus in locis Sanctorum per vices miracula gloriosa. Veni in Angliam ad Regem Anglorum praesentem, duc tecum Christianum quemcunque habentem morbum Regium quantumcunque inueteratum, profundatum, & turpem, & oratione fusa, manu imposita, ac bene dictione, sub signo crucis data, ipsu curabit in nomine Iesu Christi. Hoc enim facit continue, & fecit saepissime viris & mulieribus immundissimis, & cateruatim ad eum ruentibus in Anglia, in Alemannia, & in Francia circumquaque, sicut facta quotidiana, sicut qui curati sunt, sicut qui interfuerunt & viderunt, sicut populi nationum & fama quam celebris certissime contestantur. Quod & omnes Reges Christiani Anglorum solent diuinitus facere & Francorum, sicut Libri Antiquitatum, & fama Regnorum concors testantur: Vnde & morbus Regius nomen sumpsit. Vade in Hiberniam, intra Purgatorium S. Patrici, & experieris miraculum multipliciter admirandum,; quod & nonnulli certissime sunt experti,

Amolius autem, si Historiis Christianorum de miraculis apud ipsos factis non credis, crede Historiis Philosophorum Poetarum, Chronographorum, Gentilium, & illorum qui nunquam receperant fidem Christi, & ipsis etiam Christianis de miraculis factis apud exteras nationes. Ecce Aristoteles famosus Philosophus in de Mundo 12. referens vnum magnum mirabile: Fuit, inquit, dudum versus occasum terraemotus, qui euertit plurimas ciuitates, atque cum imbribus maximis rabieque ventorum, in quibusdam locis mare conuertit in aridam, aridamque in mare; factaque sunt tanta incendia, vt omnia conflagrarent. Nam ignis erumpens de terra quasi ruptis Aetnae carceribus, ferebatur in modum fluminis super terram, vbi & fidelium genus numen praecipue honorauit, vbi& dum quidam iuuenes, parentes & senes baiulantes in humeris fuissent a rheumate compraehensi, appropinquaretque eis terribiliter flumen, ignis diuisum est flumen incendij quoque: hoc quidem huc; hoc autem illuc se diuertit, ac iuuenes cum suis parentibus conseruauit illaesos. Quod etiam expressius testatur Solinus de Mirabilibus Mundi lib. 2. vbi agit de Sicilia, ita dicens: Inter Catinam & Syracusas certamen est de illustrium Fratrum memoria, quorum nomina sibi diuersae partes adoptant. Si Catinenses audiamus Anapius fuit & // Amphinomus, si quod malunt Syracusae Emantiam putabimus & // Critonem. Catinensis tamen regio causam dedit facto, in quam cum se incendia Aetnae protulissent, iuuenes duo sublatos parentes euexerunt inter flammas ignibus illaesi. Horum memoriam ita posteritas munerata est, vt Sepulchri locus nominaretur Campus piorum. Idemque infra eodem narrat, quod ibi, scilicet in Sicilia est Vulcanius Collis, vbi 2. mirabilia demonstrantur. Sacrificantibus namque construentibus sarmenta viridia super Aras, nec igne apposito probatur si Deus adest placatus per hoc, quod ligna concipiunt ignem sponte, & nullo inflagrante halitu a numine attenduntur. Vbi & post sacrificium consummatum, epulantibus alludit flamma, quae flexuosis excessibus vagabunda, quem contigerit, non adurit.

Simile huic testatur Plinius 7. Naturalis Historiae, sub hijs verbis: Haud procul vrbe Roma, in Faliscorum agro, familiae sunt paucae quae vocantur Hirpiae, quae Sacrificio annuo quod sit ad montem Sorastem. Apollini super ambustam ligni struem ambulantes non aduruntur, & ob id perpetuo Senatus consulto, militiae omniumque aliorum munerum vacationem habent.

Refert quoque Aristoteles in Secreto Secretorum Part. tertiae cap. 14. quomodo Mago O rientali Deum orante, Iudaeus qui mulam eius sibi accommodatam adduxerat, eiectus est de ipsa & prostratus confracta tibia, & similiter collo laeso. Et idem infra eodem part. vlt. cap. 1. approbat miracula Prophetarum iuuatiua; & supra eodem part. 3. cap. 1. allegat Hermogenem haec verba. Pater noster Hermogenes, qui triplex in Philosophia optime Philosophando dixit; veritas ita se habet, & non est dubium, quin inferiora superioribus, & superiora inferioribus respondent: operator miraculorum vnus & solus Deus est, a quo descendit omnis operatio mirabilis.

Auicenna quoque 10. Metaph. concedit // miracula, & similiter 4. de Anima 4. licet ibi erroneas causas fingat: Et similiter Algazel. 5 Philosophiae suae 5. miracula confiretur. Albumazar etiam de coniunctionibus Tract. 1. differentia. 3. determinat de miraculis solennium Prophetarum licet sicut & Auicenna, in causis eorum aberret. Item Iosephus 2. Antiquit. ultimo, referens transitum Israel per medium matis rubri, in argumentum fidei haec subiungit. Nullus vero discredat verbi miraculum, si antiquis hominibus & malitia priuatis, via ialutis, licet per mare, sit facta, siue voluntate Dei, siue sponte reuelata, dum & eis qui cum Alexandro Rege Macedoniae fuerunt olim & antiquitus resistentibus Pamphylicum mare diuisum sit, & cum aliud non essetiter, transitum praebuit eis, volente Deo per eum de¬ struere Persarum principatum, & hoc confitentur omnes qui Actus Alexandri, conscripserunt.

Historia quoque Scholastica, vbi actum est de Hester recitat a Iosepho memorato, quod Alexandro magno orante Deum Israel, vt intra montes Caspios includeret 10. Tribus, prerupta montium accesserunt ad inuicem & locum immeabilem perfecerunt. Refert quoque Valerius Maximus lib. 8. 1. quod Virgo quaedam vestalis de corruptione suspecta, in argumentum suae integritatis illaese, oratione Deae Vestae praemissa, cribrum plenum aqua deTyberi in eius Templum integerrime deferebat. Ouidius de fastis lib. 4. agens de festo Cyboles quod nonis Aprilis veteres celebrabant, quam matrem Deorum & Virginem putarunt, quae & Berecinthia, Idea, Pessimica, Phrygia, Dea virgo, & caelestis virgo suerat nominata, vt partim patet ibi per Ouidium partim per Aug. 1. de Ciuit. Dei 29. & 2i. 50. 26. & 10. 16. & per multos alios Historias & poemata pertractantes descripto itinerario, quo ipsa a Phrygia versus Romam, per multa maria ad ostium Tiberis est delata, refert vnum magnum miraculum & stupendum: Carina namque (vt dicit) limo Tiberis iam aestu nimio desiceati insidente tam firmiter, vt nullo ingenio, nec vllis viribus amoueri valeret: Claudia Quinta Virgo, super violatione communiter defamata, accedens ad Deam, supplici prece fusa in purgationem publicam suae famae, nauem cum 2ona, seu fune, Ieui conamine, quo voluit praetrahebat, & quia metra iuuant animos aliquorum, paucos versus Ouidij repeto, qui sic ait.

Versus Ouidij Hostia contigerat, qua se Tiberinus in altum Diuidit, & campo liberiore natat? Omnis eques, iuxtaque simul cum plebe senatus obuius ad Thusci stuminis ora venit. Procedunt pariter matres, natique viriqe Quaeque colunt sanctos virginitate focos. Sedula fune viri contorto brachia laxant, Vix subit aduersas hospita nauis aquas Sicca diufuerat tellus, sitis vsserat herbas, Sedit limoso pressa carina solo Quisquis adest, operi plusquam p parte laborat, Adiuuat & fortes voce sonante manus. Illa velut medio stabilis sedet Insula Ponto, Attoniti monstro stantque pauentque viri. Claudia quinta genus Iauso referebat ab alto, Nec facies impar nobilitate fuit. Casta quidem est, sed non sic credita, rumor iniquus Laeserat, & falsi criminis acta rea est. Cultus & ornatus varie prodisse capillos obfuit, ad rigidos promtaque lingua sonos. Conscia mens veri famae mendacia risit, Sed nos in vitium credula turba sumus. Haec vbi castarum processit ab agmine matrum, Et manibus puram fluminis hausit aquam, Ter caput irrorat, ter tollit in aethere palmas, Quicunque aspiciunt, mente carere putant, Submissoque genu vultus in imagine Diuae Figit, & hos egit crine iacente sonos. Supplicis alma tuae genitrix foecunda Deorum, Accipe sub certa conditione preces. Casta negor, si tu damnas, meruisse fatebor, Morte luam poenas, iudice victa Dea. Quod si crimen abest, tu nostrae pignora vitae Re dabis, & castas casta sequere manus. Dixit & exiguo funem conamine traxit: Mira, sed in scena testificata loquor: Mota Dea est, sequiturque ducem, Iaudatque sequendo. Index latitiae fertur ad astra sonus.

Sed ne indictis suspectis Poetarum tantummodo videat me fundare: Ecce Titus Liuius qui lib. 9. de 2. Bello Punico hoc testatur. Ecce Solinus de mirabilibus Mundi parte vlt. qui sic dicit: Nauis a Phrygia gerula sacrorum dum sequitur vittas castitatis contulit Claudiae principatum pudicitiae, & ecce similiter Aug. qui primo de Ciu. Dei 16. tam istud, quam pecdens, cum quibusdam alijs recitat & concedit. Idemque Solinus supra, eiusdem primi secundo sic seribit: Sacellum Herculis in Boario foro est, in quo argumenta & conuiuij & Maiestatis ipsius remanent: Nam diuinitus neque muscis illo neque canibus ingressus est: etenim cum viscerationem sacrificij libaret, magnum Deum dicitur imprecatus: clauam vero in aditu reliquisse, cuius olfactum refugiunt canes, id vsque nunc durat.

Referunt quoque Historiae Tartarorum, & commemorat Haitonus in lib. intitulato, Flos historiarum terrae orientis, Part. 3. de Chamguis Io Cham, Io Imperatore, seu Rege Tartarorum, vnum stupendum miraculum in haec verba: Postquam Chamguiscam omnes terras & prouincias, quae citra montem Belian erant, suo imperio subiugauit, & illa possedit quiete & pacifice, quadam nocte in Somnis vidit aliam visionem: vidit enim iterum militem album, qui dixit ad eum; Chamguiscam, voluntas Dei immortalis est, quod tu transeas montem Belian versus Occidentem, & occupabis terras & regna, ibique dominaberis gentibus quas subijcies tuo imperio; & vt certus sis, quod ea quae tibi dico, sunt ex parte immortalis Dei; Surge & vade ad montem Belian cum tota Gente tua, ad locum vbi mare iungitur cum eodem, ibique descendes, & versus Orientem cum nouem genuflexionibus nouies immortalem Deum adorabis, & ipse qui est Omnipotens tibi viam ostendet per quam poteris pertransire. Chamguiscam vero visa visione, gaudenter surrexit, nec in aliquo dubitauit: nam prima visio quam viderat de alijs certitudinem sibi dabat Festinanter quoque suos vniuersaliter congregauit, & praecepit quod sequerentur eum, cum vxotibus & filijs suis, & omnibus quae habebant. Perrexit itaque quousque peruenerunt ad locum, vbi mare magnum & profundum montibus adhaerebat; nec erat ibi aliquis transitus, siue via: Continuo vero Chamguiscam, sicut praeceptum fuerat ab immortali Deo, de equo descendit: illud idem omnes facientes vniuersaliter versus Orientem flexis genibus nouies adorauerunt, ab omnipotenti & immortali Deo misericordiam & gratiam implorantes, vt transitum & viam eis ostenderet abeundi. Steterunt in orationibus suis nocte illa, & mane surgentes, viderunt quod mare per 9. pedes a monte retrocesserat, & eis dimiserat viam latam. Stupefacti fuerunt omnes mirabiliter hoc videntes, & immortali Deo vnanimiter gratias referentes deuotissime, per viam quam viderant, transierunt.

Quis ergo nisi nimis durae ceruicis, & Patrum impius verberator, solus tot, & tantis testibus contradicet? Et si istis Historijs fidem accommodes, cur non Historijs Hebraeorum & Christianorum famosioribus multum valde? Quare & alij humane magis agentes, concedunt miracula Christiana, sed in assignatione causae discordant. Alij namque assignant causam non veram; alij autem veram. Assignantes autem causam non veram, multipliciter variantur. Aliqui namque Medici dicunt bonitatem, & proprietatem complexionis optimae temperatae, quam vocant temperatam ad iustitiam in Christo, fuisse causam effectiuam sanitatis in corporibus alijs, & quorumcunque miraculorum quae fecit. Sed isti faciliter sanabuntur: Nam etsi possint vtcunque faciliter colorate assignare hanc causam aliquorum miraculorum Christi, puta sanitatum paucarum quas fecit tangendo: aliorum tamen non possunt. Christus enim multos sanauit non tangendo, imo nec domum intrando, sed in magna distantia, vbi pro infirmis rogabatur, consentiendo. Norunt autem Philosophi & Medici, quod in omni actione & motione reali, & spirituali, mouens & motum sunt simul: testis est ille magnus Philosophus Aristoteles 7. Phys. 9. & 2. de Anima 74. Illa quoque complexio, & tota eius proprietas fuit tantum finitae virtutis, quare & mundando leprosum, solidando paralyticum, & caeteras infirmitates sanando, requireret certum tempus, certam alterationem & motum, secundum proportionem illius potentiae sanatiuae, ad resistentiam infirmitatis sanandae, & vbi esset resistentior, & maior infirmitas, ibi requireretur necessario maius tempus, sicut & Philosophi & Medici bene norunt, essetque necessario aliquod medium inter infirmitatem & sanitatem perfectam, quod Medici solent conualescentiam appellare: Christus autem subito & perfecte, sicut non sine causa superius recitaui, infirmos quos voluit, sanos fecit,

Rursum, secundum haec eadem, si sic fuisset, tanta potuit fuisse infirmitas, tam incurabilis, tam mortalis, quod virtus complexionis Christi non potuisset illam sanasse. Legitur tamen morbos grauissimos & // antiquatissimos curauisse, nec in aliquo defecisse: Quomodo etiam morbum quemcunque quantumcunque mortalem non posset curare, qui etiam mortuos suscit auit?

Si insuper talis & tanta complexio potuit facere tanta miracula, posset & quaelibet minor complexio facere miracula proportionaliter minora, in proportionale passibile, sicut tam Philosophi, quam medici contestantur. Quae etiam virtus complexionalis posset quatriduanum mortuum iam foetidum, non tangendo; sed solo verbo, ad vitam perfectam subito reuocare, aquam in vinum mutare, panes & pisces tam vehementer multiplicare, super aquas ambulare, sicut haec omnia fecit Christus? Quae Complexio Christo pendente in crucefecit terram moueri, monumenta aperiri, corporassanctorum resurgere; immo & Solem eclipsari modo praedicto? Quae complexio potuit a morte resurgere, in Coelum ascendere, Spiritum Sanctum demittere, & tam efficaciter Apostolos inspirare? Nunquid omnes Christiani per quos fiunt miracula, illius tantummodae & non magis omnimodae complexionis existant? Immo per viros & mulieres, per senes & iuuenes, per viuos & mortuos; miracula multa fiunt. Nunquid etiam Moyses, antiqui Prophetae, & omnes facientes miracula, istius Complexionis fuerunt? Quae etiam Complexio mare siccaret, siccatum teneret, montes transferret, faceret Solem stare atque redire?

Constat quoque Complexionem esse potentiam irrationalem, quare & secundum Philosophos, ad alterum oppositorum tantum valere: potentiam vero factiuam miraculorum ad vtrumque, secundum quod exigunt miracula facienda. Nonne etiam Complexio est potentia irrationalis, quare & secundum Philosophos, non agit ex electione & libere; sed de necessitate naturae; sicut ignis calefacit. Quapropter & Complexio Christi, semper & necessario praesente passibili, fecisset quodcunque miraculum, quod facere potuisset. Legimus tamen ipsum, & etiam alios fecisse miracula sua sponte & ex libera voluntate.

Quid etiam oporteret Deum orare pro miraculosis effectibus, si non faceret ibi quicquam, cum etiam sufficiat Complexio naturalis? Sancti tamen per quos fiunt miracula Deum orant, quod esset omnino superfluum, nisi ipse miracula operaretur.

Si etiam aliqua creatura potest miracula facere, potest & Deus, sicut Suppositio 1a monstrat. Cur ergo non facit, quando suppliciter exoratur? Immo magis decet Deum sic facere, & nos credere ita esse: Quare & Pater Philosophorum Hermogenes dicit, quod operator miraculorum vnus & solus est Deus, cui & Aristoteles Sccreto Secretorum suorum consentit, sicut erat superius recitatum; qui etiam supra eiusdem Part. 1. 22. ostendens quid valeat praecognitio futurorum, puta hyemis nimis frigidae, aestatis nimis calidae, annorum famis & indigentiae: Confert, inquit, multum futura praescire, quia melius declinare possunt homines, quando ventura praecognoscunt. Nam & destinatorem excelsum tunc precibus implorare debent, quod per suam clementiam ab eis futura mala auertat, & aliter ordinet. Non enim ita praedestinauit, quod in aliquo suae potentiae derogaret. Possunt siquidem homines diuinam clementiam deprecari orationibus, deuotionibus, precibus, iciunijs, seruitijs, sacrificiis, eleemosynis, & multis alijs bonis, de commissis veniam implorantes, de reatibus poenitentes, & verissime tunc Deus omnipotens auertet ab eis quod trepidant & formidant. Cui etiam concorditer Auicenna 10. Metaph. sua 10. dicit, quod quia primus verus nouit hoc totum, ideo ab eo incipit esse omnis eius quod fit, & propter has causas prosunt hominibus orationes & sacrificia, & praecipue Litaniae pro pluuia, & alia huiusmodi; oportetque vt timeas reddere malum pro malo, & studeas reddere bonum pro bono. Cuius rei certitudo faciet te refugere malum. Sed certitudo huius rei est euidentia miraculorum eius, vbi & loquens de dispositione & vtilitate membrorum animalium, & plantarum, sic ait: Non est ibi causa naturalis vllo modo; sed principium eius est ex cura diuina, sicut & illa pendent ex cura; quanto magis ergo in miraculis similiter sentiendum? & addidit; scias etiam quod plus appropinquat vulgus & tenet & dicit; verum est, nec refugiunt hoc nisi illi, qui volunt videri Philosophi, eo quod ignorant causas & occasiones istorum.

Astrologi autem puta Albumazar vbi prius: & alij alibi videntes corpus terrestre minus sufficere ad miracula facienda, ascendunt ad coeleste, dicentes diuersas coniunctiones & virtutes Corporum coelestium in signis diuersis miracula diuersa causare: Verum Astrologi sicut Medici corrigentur. Corpus quoque Coeleste, aut quaecunque Coelestis coniunctio, si faciat miraculum hic in terra, cum non possit immediate hoc facere, requirit aliquod medium per quod hoc faciat: hoc autem non est tantum ignis aut aer; sed aliquis magnus homo, in aliqua tali magna coniunctione conceptus, natus, aut praesignatus per illam: videmus enim quod non solus aer operatur miraculum, sed aliquis magnus homo, aliquis sanctus homo, quod & isti Astrologi confitentur, quod & videtur Aristot. dicere in Secreto Secretorum vlt. Part. 1. Sed si sic esset, talis homo operaretur miracula virtute suae complexionis sicut responsio prior dixit.

H. Quomodo insuper conuenit coniunctioni & virtuti coelesti. virtutem coelestem infrin¬ gere, motus luminarium coelestium immutare, facere Solem & Lunam stare, redire, & Solem eclipsari per Lunam in medio mensis lunaris modo praedicto?

Quomodo insuper virtus coelestis corporis luminosa faciat aliquam patriam in terra solitam illuminari de die, & obtenebrari de nocte, sicut & regio circa eam, perpertia caligine tenebrosam? Haytonus, liquidem in libro suo intitulato, Elos historiarum terrae Ocientis Part. 1. cap. 10. agens de regno Georgiae, scribit ita. In regno isto Georgiae apparet quoddam stupendum mirabile & multipliciter monstruosum, quod dicere non auderem, neque credidissem relationesscuiusquam, nisi prius proprijs oculis aspexissem: sed quia ibi personaliter fui, & fide vidi etiam occulata, dico quod in illis, partibus est quaedam prouincia Hanissen quae in circuitu bene occupat tres dietas, & tantum quantum extenditur illa prouincia per totum quadam caliginosa & tenebrosa caligine locus, ille taliter offuscatur, quod nullus est qui possit aspicere quicquam, nec est aliquis qui audeat ingredi illam terram, quoniam ad redeundum tramitem ignorat. Habitatores illius regionis asserunt se saepius audiuisse voces hominum vociferantium, cantus Galli, hinnitus equorum, & per meatum cuisdam fluminis quod de loco illo egreditur, apparent signa certa, quod sit gentium habitatio in eodem. Verum est quod legendo inuenitur in Historijs Regni Armeniae & Georgiae, quonia fuit quidam pessimus Imperator & dominator Persarum, qui nuncupatur nomine Sanoreus; idola colebat iste, & persequebatur crudelissime Christianos. Quadam vero die praecepit, quod omnes habitatores Asiae venirent, & sua idola adorarent, & quicunque edictis imperialibus contrairet, poenam incendij pateretur: vnde accidit, quod quidam Christiani fideles, Martyrium potius elegerunt, quidam idola adorarunt, quidam ad montes fugerunt: Quidam vero boni Christiani tunc temporis, in quadam planicie habitabant, quae Mogan vulgariter appellatur, & cum nollent aliquo modo idolis immolare, cogitarunt de fuga, & dum ad partes Graecie crederent se transferre, ille pessimus iniquitatis filius, Imperator cum suo ex ercitu infoelicissimo obuiauit, dum fugerent, Christianis, in illa vi2. prouincia Hanissen superius nominata: Cumque iussu Imperatoris, deberent Christiani frustratim omnes vniuersaliter detruncari, clamauerunt ad Dominum Iesum Christum, & continuo illa tenebrositas perfidorum lumina offuscauit, & Christiani pergentes recto tramite euaserunt: iniqui vero in illa tenebrositatis valle vsque nunc resident, & residere debent, vsque ad finem seculi, vt ab omnibus creditur & narratur.

Qualiter etiam virtus coeli Ecclesiam aut columnam sine fundamento stantem, quasi super flabilem aerem multis temporibus immobilem sustentaret? Marcus siquidem de Venetijs, quimultis annis orientales Regiones personaliter circuiuit, & quae ibi vidit & didicit, memoriae fideliter commendauit, in lib. intitulato, De Conditionibus & Consuetudinibus Orientalium Regionum. lib. 1. 39. scribit in haec verba: Samurcham nobilis ciuitas est & magna in Regione illa quae tributaria est Nepoti Magni Raan, vbi simul habitant Christiani, & qui Mahometum adorant, qui se Sarracenos vocant. In hac ciuitate tale hijs temporibus factum est miraculum Christi virtute: Quidam frater Magni Raan, qui dicebatur Cygatav, qui huic praeerat Regioni, inductus a Christianis & doctus, baptisma suscepit: tunc Christiani Principis fauorem habentes, aedificauerunt Basilicam magnam in vrbe Samarcham in honore B. 10. Baptistae. Taliautem ingenio fuit per Architectos Ecclesia fabricata, vt tota celsitudo Basilicae, super vnam columnam marmoream firmaretur, quae columna in medio eius erat: Acceperunt autem dum fieret opus quendam Sarracenorum lapidem, de quo basim formauerunt sub columna praedicta: Sarraceni vero qui Christianos oderant, de sublato eis sapide doluerunt; sed Cyngatin Principem metuentes, ausi contradicere non fuerunt: Factum est autem vt moreretur Princeps, cuius filius in Regno, sed non in fide successit; Sarraceni autem impetrauerunt ab ipso, vt Christiani suum eis lapidem restituere cogerentur. Offerentibus vero Christianis illis praetium pro lapide magnum, renuerunt Sarraceni praetium, volentes vt sublato lapide Ecclesia destrueretur cadente columna. Cumque Christianis nullum pro hac re esset remedium, B. 10. Baptistam, lachrymosis precibus inuocare coeperunt. Adueniente igitur dic quando lapis de sub columna remouendus fuerat, & a Sarracenis per consequens ruina totius tecti Ecclesiae sperabatur, nutu diuino columna adeo a Basi subleuata est, vt per palmorum 3. spacium eleuata, sustentaretur in acre, & sic absque humani adminiculi fulcimento, vsque hodie perseuerat.

Adhuc autem, quomodo posset virtus coelestis longis temporibus, omni anno, certo die, mare siceare, per 7. dies siccatum tenere, paruulum in medijs fluctibus derelictum post annum peractum incolumem exhibere. Quem celebris enim historia longe ac late diffamat. quomodo B. Clemens praedicans fidem Christi, a principe infideli proijciebatur in mare cum anchora circa collum, ne forte a Christianis inuentus pro Martyre haberetur: orantibusque Cornelio & Phaebo eius discipulis, mare per tria milliaria se retraxit, qui cum magna multitudine Christianorum per siccum intrantes, inuenerunt habitaculum ad modum marmorei Templi paratum, & ibi in quadam arca corpus eius decenter compositum, & anchoram iuxta eum: in cuius etiam passione mare ad 3. milliaria per 7. dies, ariuis quamplurimis se retraxit, praebens venientibus siccum iter, donec ob furiam barbarorum Romam vbi praefuerat est delatus, vbi & in Ecclesia, quae ab ipso vocatur S. Clementis, solemniter veneratur.

Quomodo etiam durante miraculo recitato, quaedam mulier filium suum paruulum illuc adduxit, & in fine solemnitatis, itruentibus aquis maris, prae nimia festinatione ibi reliquit, reuolutoque anno, cum multitudine Christianorum reuertens, inuenit puerum dormientem, qui excitatus & totus incolumis, putauit se tantum vnius noctis suauiter dormiuisse spatio. Multa quidem & alia poene innumera miracula gloriosa cateruatim se offerunt Historias reuoluenti, quae per solam virtutem coelestium corporum nequeunt vel sophistice colorari.

Dicat mihi quaeso Astrologus, que tam potens & mitaculosa coniunctio in factione miraculorum priorum nouiter contingebat? Nonne motus, coniunctiones, paruae, magnae, maiores & maximae, oppositiones omnes, aspectus, proprietates & virtutes coelestes, sunt notae fidelibus, sicut infidelibus Astrologis, seu Astrologiae Sophistis, qui propter paucitatem gnarorum in ista scientia, fingunt se multa scire quae nesciunt, & multas non causas vt causas, vt sic irreprehensibiliter super caeteros se extollant. Si inquam, tu doctus Astrologus scias assignare causam coelestem. Miraculorum quorumlibet, dic mihi quaeso, quod & quale miraculum, quando, & vbi continget, quando incipiet, quantum durabit? Sed nolimihi quaeso illudere, dicendo, quod in Gadibus Herculis aut in profundo Oceani, post 100. annos, aut quod post terminum vitae meae, miraculum tale erit, ne forsitan videatis per fugam sophisticam declinare. Vel dic mihi quando & vbi fiebat miraculum hoc vel illud, vel adhuc mihi dic, infra quod tempus futurum in certo loco miraculum nullum fiet, vel miraculum tale non fiet; aut infra quod tempus praeteritum in certo loco nullum fiebat miraculum; vel tale non fiebat miraculum? Vel si mihi nescias dicere, dicam tibi: quod enim, quale, quando, & vbi Deus voluerit aut voluit, fiet miraculum, aut fiebat; & similiter negatiue voluntatis autem diuinae, cum per 8n partem & 4a sit summe & maxime libera, non possum causam antecedentem necessariam assignare, sicut superius monstrabatur. Hoc autem euidenter apparet, eo quod miracula ista contingunt fusa prece ad Deum, quod omnino videretur superfluum, friuolum & inane, si coelum haec faceret, & non Deus, sicut superius est argutum.

Alij autem videntes nullum corpus posse sufficere ad miracula facienda, ponunt spiritum causam horum: & hij vlterius variantur. Aliqui namque putant, quod spiritus hominis anima rationalis humana sit sufficiens causa horum; non autem quilibet anima quocunque modo diposita: sed sicut dicit Aristoteles in secreto secretorum vltimae part. 1. Cum anima fuerit superans corpus & dominans & ei preponderans, facit Propheta cum miraculis iuuatiuis, Haec autem responsio potest corrigi vt priores. Praeterea si anima ex sola tali dispositione habituali facit miracula, semper & necessario facit quaecunque miracula potest, quam diu est ita disposita sicut & agens irrationale. Sicut si anima ex sola specie ignis in ipsa combureret, semper combureret, quamdiu illam speciem haberet, dormiendo, vigilando & aliud quodlibet faciendo, approximato passibili & impedimento remoto. Quare & Auicenna sequens & supplens Aristotelem in hac parte, 4o de Anima 4. dicit, quod anima cum fuerit nobilis, constans, similis // principis, tunc pro voluntate eius obedit ei, nedum corpus proprium; sed & corpora extrinseca, & materia quae est in mundo, ita vt sanet infirmos, debiliter prauos, permutet elementa, contingat pluuia, sterilitas & obsorbitio a tetra, quemadmodum opus occuli fascinantis est in corpore alieno: vbi & videtur innuere animam facere talia opera, ex fortitudine & firmitate formae rei sibi impressae & imaginationis de illa, cuius & imaginariae fictioni consentit Algazel 5. Phys. suae 5. & quidam alij modernorum. Sed huius imaginationis imago faciliter confringetur, & ad nihilum redigetur, per quae responsiones priores. Talis etenim anima volens sanare quenquam distantem, si per hoc ipsum sanaret, hoc esset per aliquam actionem expansam ad ipsum per totum medium interceptum: Norunt enim Philosophi, & medici non ignorant nihil agere in extremum nisi agendo in medium, etsi non semper similem actionem. Quare etsi in illo medio quotcunque infirmi alij ponerentur, saltem infirmitate simili detenti, omnes similiter sanarentur.

Iila insuper anima, volutio, & imaginatio est tantum finitae virtutis; Possit ergo esse tanta distantia inter illam & aegrum, vel in parua distantia medium ita indispositum per densita¬ tem aut aliam qualitatem, quod ipsum sanare non possit: possent quoque esse tot aegri in aliquo magno exercitu, & comitatu, aut conuentu, quod si vellet omnes sanare, nullum sanaret: aut tot inimici in aliquo exercitu, quod volendo omnes debilitare vel occidere, neminem Iaede ret: sed nunquid sic Christus? Nonne qui ex paucis panibus & piscibus tot millia hominum satiauit tanta copia fragmentorum relicta, potuisset ssi voluisset, & oportuisset) plura & plura millia satiasse, panesque & pisces amplius & amplius multiplicasse: & ad maiorem distantiam & maiorem, quare & de alijs miraculis similiter sentiendum. Talis insuper anima qualitercunque volens atque imaginans, cum sit tantum finitae virtutis, requirit certum tempus & alterationem successiuam secundum resistentiam patientis, possetque infirmitas esse tanta, & resistentiam tantam habere, quod eam sanare non posset, quorum vtrumque est falsum de Christo, sicut superius est argutum.

Si etiam tam potens anima per tam fortem volutionem & imaginationem potest facere 3 tanta miracula, cur non quaelibet anima per proportionalem volutionem & imaginationem, potest proportionalia miracula operari? Quomodo etiam potest anima volendo aut imagi nando mortuos suscitare, & animas a Coelo vel Inferno ad corpora reuocare? multo autem facilius posset praeseruare quenquam a morte, & reddere corpus proprium immortale; imo & omnes homines, & omnes bestias immortales. Cuius etiam quaeso imaginatio inclusit tantum exercitum, & tantam patriam tenebris, sicut superius tangebatur? Non imaginatio Christianorum, ipsi enim non videntur tunc imaginati fuisse de huiusmodi tenebris, sed de fuga; nec imaginatio persecutorum, ipsi enim vt videtur, non imaginabantur se comprehendi tali caligine, sed persequi Christianos, illa quoque tenebrositas continue perseuerat: habet ergo causam continuam. Sed quis tali imaginationi vacat continue? quis sic imaginando continue perseuerat? Cuius imaginatio sustentauerit columnam praedictam base subtracta? Non Sartacenorum, (ipsi enim potius imaginabantur Ecclesiam ruituram) nec ChristianoCrum, ipsi enim (vt videtur) potius sperauerunt aliquam vindictam Sarracenis diuinitus infe¬ rendam, vel basim columnae ibi diuinitus retinendam, quam vnum tale inopinatum miraculum a saeculis inauditum, cuius etiam imaginatio tam continua perseuerat, vt tantis temporibus columnam sustentet, continue etiam dormientibus Christianis? Refert quoque Marcus de Venetijs 1. de Condit. Orien. Regionum 18. in hunc modum In illis regionibus, scilicet inter Thaurisium & Baldachum, mons est qui olim de loco suo ad locum alium transtatus est virture diuina. Volebant enim Sarraceni Christi Euangelium vanum ostendere, pro eo quod Dominus ait, si habuetitis fidem vt granum sinapis, dicetis huic monti, Transi hinc, & transibit; & nihil impossibile erit vobis. Dixerunt enim Christianis qui sub eorum dominio in illis partibus habitabant, aut in Christi nomine montem illum transferte, aut omnes ad Machometum conuertimini, aut omnes peribitis gladio. Tunc deuotus quidam hic Christianos confortans oratione fusa fideliter ad Dominum Iesum Christum, vidente multitudine populorum, montem transtulit ad designatum locum, propter quod multi ex Satracenis ad Chri¬ stum conuersi sunt. Sed cuius imaginatio (quaeso) tam fortis, vt transferat vnum montem? OAuicenna magnanime, animam magnam habens, transfer per imaginationem tuam istum monticulum, aut minimam glebam eius, & dabo tibi montem aureum possidendum. Nonne etiam imaginationes tot Sarracenorum contrariae detinuissent potius ibi montem? Imo potius reputandum haec, & alia huiusmodi miracula facta fuisse per Christum & Deum, qui vt iuuaret, fuit suppliciter exoratus. Cuius etiam imaginatio Saulum Iudaeum tam peritum in lege, tam feruentem in lege, tam vehementem persecutorem fidei Christianae, tam inopinabiliter, tam potenter, tam mirabiliter conuertebat, tanta de ipso veraciter praedicebat, in fide Christiana tam perfecte, tam subito imbuebat, vt etiam confunderet Iudaeos incredulos & Graecos, sapientissimos etiam Philosophos ad fidem Christianam conuerteret?

Cuius imaginatio circa corpora Sanctorum Christianorum mortuorum omnimoda miracula operatur? sicut Historiae nostrae certissime contestantur, sicut & de S. Clemente supe¬ rius recitatur, sicut & Marcus de Venetijs 3. de Condit. Oriental. Regionum 27. recitat, quomodo circa corpus S. Thomae Apostoli in Maabar, id est, in maiore India, in quadam ciuitate sepultum, multa miracula etiam istis temporibus crebro fiunt. Quare & ipsi Sarraceni illarum partium ipsum quamplurimum reuerentur, dicuntque ipsum magnum fuisse Prophetam, & vocant eum Anar nan, id est, sanctum hominem. Cuius, inquam, imaginatio ista facit, non imaginatio corporis mortui, nullus nescit, si imaginatio animarum quae illa corpora animarunt, animae illae sunt potentes, sanctae, nobiles, & beatae. Quis ergo dubitauerit credere, vt credebant? Si imaginatio viuorum colentium illos Sanctos, cur non alibi imaginando similiter acciperent quod optarent? Cur (quaeso) inaniter porrigunt eis preces? cur credunt fal¬ laciter se iuuari per eos, aut per Deum propter eorum merita Deo chara?

Nonne etiam inter miracula S. Thomae Cantuar. Archiepiscopi recitatur, quomodo quaedam Domina lasciuiae causa, desiderans oculos pulchriores, accedens ad tumbam Sancti & hoc orans, statim fuit poenitus excaecata? nonne eius imaginatio in oppositum ferebatur? Cuius insuper hominis volutio aut imaginatio fecit coelestia miracula supra dicta?

Amplius autem si anima talis potest miracula facere, potest & Deus, sicut 1a. Suppositio & partes sequentes lucide manisestant; & nedum est potens & summe potens miracula facere: verum etiam summe elemens, pius, & propitius magnificus, liberalis, sicut 1a. Suppositio & 3a. Pars demonstrant. Nonne ergo docentius credibiliusque videtur, quod cum dilectores sui modo praemisso 30a. Parte huius, innecessitatibus suis magnis, excedentibus vires suas ipsum suppliciter de precantur, ipse eis miraculose succurrat, praesertim cum hoc eis videat expedire, quam quod immifericorditer se auertat, ipsos abijciat & repellat & perire permittat? Nonne Hermogenes, siue Hermas Pater vester, & vos ipsi Aristoteles & Auicenna istud I superius affirmastis, Deum videlicet esse mitaculorum factorem? Quomodo ergo nunc causam aliam somniatis? Nec te latet, vt aestimo, Auicenna, quod licet oculus fascinantis posset mirabiliter operati in corpore alieno, nequaquam tamen oportet, quod illa anima posset miracula huiusmodi operati. Non enim vis dicere, quod quilibet, cuiuscunque complexionis possit taliter fascinare; sed quidam habentes complexionem infectam, & quandam comolexionalem malitiam venenosam, quam peros & oculos, loquendo & videndo, euaporant & emittunt subtiliter, aut alterando inficiunt medium & sic laedunt. Quare nec hoc faciunt in omni distantia, sed propinqua, sicut & oculus menstruatae inficit speculum, & Basiliscus interfecit viua visa: miracula vero nequaquam proprietatem complexionis sequuntur, sicut superius est ostensum. Cur igitur Auicenna astruis aliquid tam mirandum, per tam debilem rationem? & quare Aristoteles sine aliqua ratione; cur etiam contra sententiam vestram priorem, nunc ponitis aliam causam miraculorum quam Deum? An forte verisimiliter respondetur pro vobis dicendo, dicta vestra diligenter inspecta, nullam causam effectiuam miraculorum aliam assignare: Dictum siquidem Aristot. videtur posse intelligi de causa dispositiua ad prophetiam & miracula; non proprie effectiua. Apparet enim secundum sententiam Aristotelis in de bona Fortuna, & de somno & vigilia prophetiam & vera somnia praesagia futurorum esse a Deo, & non esse homini a seipso; quod & testatur Auicenna 4. de Anima & 5. ac 10. Met. & Algazel 5. Physe suae, & Auerroes super de Somno & Vigilia manifeste; vbi etiam dicit, quod interpretatio somniorum est vna species prophetiae, quod & dicit esse manifestum in somnio Pharaonis de quo interrogauit Ioseph, & addit & operatur interpretem sicut dicit Arist. vt semper sit cogitans & mundus, non declinans ad mores bruti animalis: Dictum etiam Auicennae potest similiter fortassis intelligi & exponi. Fatentur etenim Christiani quod hominibus sanctae vitae gratanter illabitur spiritus prophetiae, & quod Deus libenter pro talibus miracula operatur. Vel forsitan Auicenna, cum dicit animam quamlibet similem principiis posse miracula operari, intelligit quod hoc potest virtute horum principiorum, quae secundum eum sunt Deus & Angeli: seu quod ista Principia hoc possunt & volunt quandoque per eam seu propter eam, propter similitudinem, scilicet sanctitatis & voluntatis huius animae & ipsorum.

Sed hic quaeso, audi benigne, magne Philosophe, maxime Arabum Auiconna: Nonne cum dicis quod anima similis principiis ita potest, innuis quod dissimilis haec non potest? Cum ergo Christus & perfecti Christiani hoc potuerunt, & possunt, sicut praemissa testantur, consequitur euidenter ipsos habuisse & habere animas similes principiis supradictis. Machometus autem vester teste teipso 9. Metaphys. tuae vltimo, non potuit miracula facere ipsomet teste, in quodam libro legis vestrae, vbi petentibus ab eo miracula, sic respondit non missus sum cum hoc. Caeteri etiam Sarraceni, quanquam sint Monachi, & vitam ducant arctissimam, & secundum traditiones Machometi sanctissimam, non possunt miracula facere; constat plane: Nec enim decet, quod discipulus sit super magistrum, aut seruus domino suo maior. Nonne ergo Machometus, & omnes eius discipuli Sarraceni & Tartari habent animas dissimiles principiis memoratis? Cur ergo non efficimini Christiani, vt sic possitis istis principiis plenius simulari?

Respondebunt forsitan Arist. & Auicenna ad praemissa dicentes, se non negare sed affirmare Deum facere quaedam miracula, & etiam animam talem quaedam. Sed tunc, quaeso, distinguatis rationabiliter & doceatis distinguere inter illa. Nonne etiam sit ita, maiora & gloriosiora miracula Deo dignissime tribuentur? Sed quae maiora aut gloriosiora miracula, quam praecurforum & praenunciorum Christi, veterum scilicet Prophetarum & quam miracula Christiana, sicut ex hic praemissis & historijs nostris certissimis plane constat? Est ergo Deus qui facit illa gloriosa miracula Christiana in attestationem fidei Christianae. Iudaei autem & eorum Philosophi inimici Christi & fidei Christianae dicunt Christum fecisse miracula, non vera, sed ficta, per artem Magicam, & per potentiam spirituum malignorum. Quidam etiam Magici in approbationem artis suae infamis dicunt Christum vsum fuisse quibusdam magisterijs ibi scriptis, sicut patet in libro qui dicitur Vacca Platonis. Sed quomodo non aduertitis vos Iudaei Manichaeos, qui respuunt Moysem & Prophetas, dicentes Deum malum, principem scilicet tenebrarum, auctorem totius veteris Testamenti, posse vobis similiter respondere de omnibus miraculis Moysi & omnium Prophetarum? Quomodo vos ostendetis ergo veritatem miraculorum vestrorum contra ipsos, & ego contra vos ostendam veritatem miraculorum nostrorum.

Dicetis fortassis, vos habere Scripturam authenticam, quae miracula Moysi attestatur; & ego dico confidenter, nos habere Scripturam multo magis authenticam, quae Christi miracula attestatur. Quis enim scripsit libros illos & miracula Moyti? nonne ipsemet? nonne solus? nonne & miracula nusquam prius per alios priores Prophetas praedicta? Christus autem non scripsit miracula propria, nec aliquis vnicus illa scripsit, sed 4. magni Scribae, & alij multi minores, non simul in loco vel tempore, quasi conspirantes & Christi miracula concorditer confingentes: Sed quidam in Iudaea, quidam in Italia, quidam in Achaia, & quidam in Asia, quidam in vna lingua, & quidam in alia, quidam secundum vnum modum, & quidam secundum alium, Christi doctrinam, gesta & miracula, concordi sententia conscripserunt. Horum autem Scribarum & Protonotariorum Christi, testes sunt Apostoli, viri praeclari, Christo continue assistentes, in miraculis suis praesentes, & ipsa certissime oculis suis videntes, & tam hij, quam illi natura Iudaei.

Nonne & Christi miracula fuerunt praenuntiata Prophetice tam per viros, quam per Sybillam, & eadem ratio de miraculis Prophetarum: vel forte dicetis conuersationem factam Moysi & Prophetarum vestrorum, euidenter ostendere ipsos maleficos non fuisse, quare & ipsorum miracula vera fuisse. Et quis vnquam sanctioris conuersationis, quam Christus, sicut nedum nostrae historiae, sed & Gentilium contestantur? respicite facta eius, legite verba eius, attenditelegem eius. Quid vnquam innocentius? quid sanctius? quid honestius valeat reperiri? nonne tandem ita conuersabatur, sicut Prophetae vestri & Sybilla de ipso prophetice praedixerunt? annon ita conuersabatur Christus, sicut siue Messias, quem vos ex peccatis secundum praedictiones Propheticas, conuersari deberet?

Obiicitis forsan ei, quod legem vestram peruertere nitebatur, sed male. Non enim legem vestram peruertit, sed exposuit & impleuit, sicut & erat diuinitus prophetatum. Amplius autem, cur non attenditis eandem calumniam posse similiter obijci vero Messiae, quem vos secudum predictionem Proheticam Osec vestri, dies multos expectatis: sed cum asino adhuc futurum, cum fecerit miracula sua vera, quomodo ergo vos eius miracula defendetis, & ego veri Christi nostri vera miracula defensabo.

Adhuc autem si Christus fuisset maleficus, falsus Propheta, & falsa miracula tantum fecisset, quomodo fuisset a tot, & tam solennibus testibus, tam concorditer prophetatus futurus, & etiam praesentialiter attestatus, & per vestrum Iosephum commendatus, sicut superius recitatur. Quomodo etiam est verisimile, si miracula Christi fuissent tantum ficta & diabolica arte facta, quod fuissent diuinitus prophetata, non reprobando, sed totaliter approbando? preterea si Christus fuisset maleficus, pseudo propheta, & legis subuersor, secundum legis vestre praeceptum debebat occidi, quare & ipsum occidere, nequaquam demeritorium aut punibile sed potius meritorium & praemiabile fuisse quis dubitat? sed vos propter eius abnegationem & occisionem, fuistis & estis puniti grauiter, & afflicti per occisionem vestri quamplurimam in terra vestra, per Imperatorem & exercitum Romanorum, cito post occisionem nristi factam, per dissipationem ciuitatum vestrarum & templi, per vestram captiuationem & demigrationem de terra vestra perfectam, per vestram dispersionem, subiectionem & vilipensionem miserabilem circumquaque, sicut historiae vestrae & nostrae testantur, & specialiter Iosephus vester in septem libris de Iudaico bello scriptis, in quo & personaliter ipse fuit, sicuti etiam indicat praesens dies. Sed quomodo Deus tam bonus, iustus, & clemens (sicut Supposito 1a. & 3a. Pars ostendunt) vos tunc tam excessiue puniret incomparabiliter amplius, quam vllis temporibus retroactis, nisi pro aliquo grandi peccato, quolibet peccato vestro priori incomparabiliter grauiori, praesertim cum Deus vobis promiserit & dederit terram vestram perpetuo possidendam, quod etiam iuramento firmauit, si tamen, vel dum ta¬ men seruaueritis legem eius, sicut libri vestri saepissime ac clarissime attestantur? Quod ergo A tam grande peccatum tunc temporis commisistis, ratione cuius tantam miseriam incurristis, nisi illud peccatum in Christum? nonne prius adulteria turpissima commisistis, prophetas sanctissimos occidistis, Dominum reliquistis, & idola coluistis, & pro hijs, & istis similibus immisit vobis Deus nunc vnum Regem, nunc alium, nunc hos hostes, nunc illos qui vos affligerent multis modis, sed, incomparabiliter mitius & breuius quam in afflictione praedicta? Nonne maxima afflictio vestra prius, fuit captio Ciuitatis vestrae Ierusalem, Templi destructio vestri, captiuatio, transmigratio in Babysonem, & per 70. annos detentio vestra ibi? verum transmigratio illa non fuit perfecta, quin multi in terra propria morabantur, non fuit multum diuturna, non fuit multum amara, quia adhuc inipsa habuistis Prophetas vos diuinitus consolantes, & post 70. aunos dimissi fuistis liberi, & reuersi ad propria, reaedificastis Ciuitatem & Templum. Haec autem vestra captiuatio & transmigratio, perfecta dissipatio Ciuitatis & Templi vestri perfecta est, multum diuturna, quia per annos poene mille trecentos est, multum amara, quia nullum Prophetam toto isto tempore habuistis: Propter quod ergo tam excessiuum peccatum circa tempus illud commissum, patimini istam poenam, omnes alias poenas vestras tam incomparabiliter excedentem, nisi propter illud // excedentissimum peccatum vestrum, in Christum Sanctum Sanctorum, omnes alios Prophetas & Sanctos incomparabiliter excellentem?

Hic fortastis dicetis, hanc calamitatem vobis accidisse, propter necem iniustam S. IoBaptistae, aut Iacobi fratris Christi, quorum vterque apud vos sanctissimus habebatur: sed si vterque fuit sanctissimus, fuit & veracissimus & fidelissimus recta fide: Iohannes autem attestabatur solemniter Christum nostrum, & ad digitum demonstrauit: Iacobus vero fuit Discipulus & Apostolus Iesu Christi, qui & fidem Christi constantissime tenuit, docuit, praedicauit, vsque ad Martyrium triumphatum, sicut Historiae manifestant. Est ergo sanctissima & fidelissima fides Christi. Nec etiam Iudaei occidebant, aut occidere consulebant 10. Baptistam, sed Herodes Agrippa; quem & ideo dicunt Iudaei suum exercitum prodidisse, sicut Iosephus 18. Antiquit. Iudaicae 12. plane refert, quod & Historiae nostrae produnt. Neque Iudaei de communi consensu S. Iacobum occiderunt, aut eius occisionem placitam habuerunt; sed Iosepho 20. Antiquit. Iudaicae 16. referente, quidam Ananus Pontifex Iudaeorum, facto Concilio Iudicum, ipsum tradidit lapidandum: Quare & Ciues moderatissimi Iudaebrum, & qui circa legis integritatem sollicitudinem habuerunt, grauiter hoc tulere, miseruntque ad Regem latenter, rogantes, vt praeciperet ei ne perpetraret talia, cum neque prius recte fecisset: Quapropter & Rex Agrippa, ipsum a Pontificatu quem tribus nensibus habuit, deponebat. Prius quoque Iudaei Prophetas sanctissimos occiderunt, nec ideo talem miseriam incurrerunt: immo etsi omnes Iudaei tunc temporis existentes, in mortem Ioannis & Iacobi vnanimiter consensissent, et ideo a terra sua expulsi fuissent, mortuis patribus homicidis, Deus eorum filios reduxisset, maxime si factum paternum nullatenus aprobassent, nec ratum est gratum concorditer habuissent, propter promissionem diuinam praetactam, etiam iutamento vallatam, quod vi2. Iudaei & filij eorum post eos, terram illam possiderent perpetuo, ita tamen vel si tum eius legitima custodierint? Nonne istud in Lege vestra inuenitur expresse? Annon in Numeris legitur, quod Patribus vestris murmurantibus contra Moysem; immo potius contra Deum, & desperantibus se posse ingredi illam terram eis promissam, Dominus in poenam peccati incredulitatis illorum, statuit populum in deserto per annos 40. donec omnes patres culpabiles essent morte consumpti, & tunc eorum filios innocentes, sicut promiserat, introduxit? Nonne etiam post ingressum vestrum, in terram vestram, propter Idololatriam vestram per Nabuchodonosor in Babysoniam transmigrati, tantum per 70. annos captiui fuistis, post quos Patribus Idololatris mortuis, filij innocentes ad propria reuertentes, Ciuitatem & Templum diruta restruxerunt? Nonne Moyses vere praeuidens, & predicens, & testes inuocans Coelum & Terram, quod si contra Dominum peccaretis, non longo tempore expectaret; sed cito deleret vos de Terra vestra, & in omnes Gentes dispergeret, remaneretisque pauci in nationibus, subiungebat, cumque quaesieris ibi Dominum Deum tuum, inuenies eum, si tamen toto corde quaesieris, & tota tribulatione animae tuae, postquam inuenerint te omnia quae praedicta sunt, non dimirter te, neque obliliuiscetur pacti in quo iurauit patribus tuis: Et iterum, cum ergo venerint super te omnes sermones isti, & ductus poenitudine cordis tui in vniuersis Gentibus in quas disperserit te Dominus reuersus fueris ad eum, & obedieris ei & eius imperiis, reducet te Dominus de captiuitate tua, & rursum congregregabit te Dominus de cunctis populis in quos te ante disperserit, & introducet te in terram quam possiderunt Patres tui, reuertetur enim Dominus, v gaudeat super te in omnibus bonis, sicut gaui¬ sus est inpatribus tuis: si tamen audieris vocem Domini Dei tui, & custodieris praecepta eius, & reuertaris ad Dominum Deum tuum. Cur ergo nunc haec vestra calamitas incomparabiliter longe maior, grauior, & diuturnior supra modum omnibus retroactis, nisi propter aliquod peccatum, incomparabiliter longe maius, grauius, & diuturnius supra modum? Et quod est illud, nisi occisio, occisionis approbatio & negatio continua Iesu Christ?? Si mihi non creditis, credite vestro Prophetarum clarissimo Danieli, qui Iosepho vestro teste 10. Antiquit. Iudaicae vltimo, non solum futura, sicut alij Prophetae, praedixit, sed etiam tempus definiuit, quando haec necesse sit adimpleri, sed nusquam tempus certius definiuit, quam vbi per numerum 70. hebdomadum congrue diuisarum, praedixit aduentum Sancti Sanctorum Christi, Ducis occisionem Christi, negationem vestri, & quod non foret eius populus qui eum fuerat negaturus; quod Ciuitatem vestram, scilicet Ierusalem, & Sanctuarium, id est, Templum dissiparet populus cum Duce venturo, & quod finis eius vastitas esse deberet, & desolatio non transitoria, sed statuta; quod hostia & sacrificium tunc deficeret, & quod abominatio desolationis foret in Templo, desolatio, inquam, non temporalis & breuis, sicut retroactis temporibus, sed vsque ad consummationem, & in finem stabiliter perseuerans. Nonne tempus illarum hebdomadum, secundum praedictionem & diuisionem Propheticam in aduentu Christi, in occisione Christi, in disspatione Ciuitatis & Templi per populum Romanorum cum Duce clarissime est impletum? scio quod sic Iudaei, scio quod sic, sicut per Historias Iudaicas & Gentiles potest perspicue demonstrari.

Et quanquam aliquis Sophistarum vestrorum voluerit proteruire, subtrahendo vel addendo aliquid modicum temporibus regijs in Historijs designatis, & ideo cauillari Hebdomades illas Propheticas nequaquam tunc fuisse praecise impletas, nullo tamen colore potest extendere illas hebdomades vsque ad praesens, per annos fere mille trecentos. Nullae namque Historiae etiamsi trahantur inuite hoc possunt vel tenuiter colorare loquendo de Hebdomadibus dierum, scilicet & annorum, sicut Patres vestri, Propherae vestri, & Libri vestri hactenus sunt locuti, Si etiam hebdomades illae nequaquam tunc fuerunt implete, dicat mihi, quaeso) aliquis peritus Iudaeus, si adhuc sint impletae, & quando, & monstret mihi Sanctum Sanctorum, & Christum, qui tunc venit, & caetera Prophetica superius memorata: vel si nondum sint impletae, quando erunt impletae? & fundet se in Lege, Prophetis, aut veris, non fictis Historijs colorate, aut si hoc non potes, crede Iosepho, crede mihi scienti monstrare clarissime per Legem, Prophetias antiquas, & veraces Historias praedictis temporibus ipsas fuisse plenatie adimpletas.

Nonne etiam Daniel vere praedixit dissipationem Ciuitatis & Sanctuarij vestri, per Ducem & populum Romanorum praedictam, hostiae sacrificijque defectum & desolationem vestrae Ciuitatis & Templi staturam? nonne hoc indicat calamitas vestra praesens? nonne hoc indicat transtatio ciuitatis & Templi de loco suo antiquo ad montem Caluariae, locum vi2. Dominicae passionis Templi, in quam nunquam reaedificandi loco suo antiquo, sicut videtur ex premisso testimonio Danielis, & Scripturae vestrae testantur? Si ergo Daniel haec vere praedixit, praedixit & verisimiliter tempus horum, hebdomades supradictas. Neque enim res istas tantum futuras praedixerat sed & tempus, vere ergo quando ista vobis acciderant, erant praedictae hebdomades adimpletae, quare & tunc veraciter venit Christus, cum haec omnia prophetice sint connexa. Si autem Daniel istam vestram tantam miseriam non praedixit, quis alius Prophetarum eam praedixit? Non est enim verisimile vllo modo quod Prophetae vestri calamitates vestras improportionaliter minores, tam diligenter vobis praedicerent, & in scriptis relinquerent, & de ista incomparabiliter maxima penitus reticerent? Nonne vnus Prophetarum vestrorum sic ait? Si erit malum in ciuitate quod Dominus non fecit, quia non faciet Dominus Deus verbum, nisi reuelauerit secretum suum ad seruos suos Prophetas. Si insuper Daniel non praedixit hanc vestram tribulationem praedictam, remanet eius Prophetia nondum effectuata, quare adhuc expectatis reductionem in terram vestram, reaedificationem Ciuitatis & Templi, & habitationem vestram ibi per aliqua tempora, & post haec omnia rillud tantum dissidium, imo magis iuxta vocem propheticam Danielis, absit a vobis tam horrenda calamitas, absit, absit, absit. Testantur quoque Doctores vestri in scriptis suis frequenter, Templum vestrum reaedificari tertio non debere: Prophetae autem qui videntur prophetare contrarium, Ierusalem scilicet atque Templum adhuc reaedificanda, intelligunt de Ierusalem Ciuitate & Templo non terrestri, sed coelesti; sicut Doctores vestri plurimi contestantur. Per haec igitur & similia non improbabiliter suaderi videtur quod Iudaeis sobrijs, & veritatis amicis debeat rationabiliter apparere gentem & terram ipsorum Ciuitatem & Templum fuisse, vt praemitrtitur desolata, propter non receptionem; imo abnegationem, blasphemiam & oceisionem Messiae & Christi: filios vero ipsorum, & filios filiorum, vsque in praesens, tam miserabile excidium continue sustinere propter approbationem, & imitationem continuam A scelerum paternorum. Approbant enim continue necem Christi, nec ipsum credendo, amando, & colendo recipiunt: verum continue odiunt, abnegant & blasphemant. Quis igitur his attentis rationabiliter, aut verisimiliter dixerit, Christum nostrum fuisse maleficum, pseudochristum, & miracula eius ficta?

Adhuc autem quaeso, Iudaei, paululum auscultetis. Nonne verus Messias, si nondum venit, sed veniet, vt speratis, cum venerit & vera miracula fecerit non cognoscetur, non recipietur: imo negabitur, patietur & occidetur a vobis? Nonne postea & propterea dissipabitur terra vestra, ciuitas, & sanctuarium? & vos eijciemini & dispergemini circumquaque sicut Isaias & Daniel caeterique Prophetae, ac alij vestri doctores clarissime praedixerunt? & tunc haud dubio in vestri excusationem & ipsius accusationem, aliquam mendacem calumniam confingetis, dicentes ipsum esse maleficum, & miracula eius ficta. Quod enim vera miracula faciet nullatenus concedetis. Nonne Nobilis ille Propheta vester in persona vestra loquens Messiae, sic ait: Cum feceris miracula, non sustinebimus. Sufficiat igitur quaeso, vobis sufficiat, quod hactenus aberrastis, redite quaeso, redite, poenitentiam agite, miracula Christi agnoscite, & per ipsa ipsorum mirabilem effectorem.

Adhuc autem ex abundanti ecce Rabbi Mosse Ben Maymon, maximus Philosophorum vestrorum in libro quod de Iudicibus scripsit, ait: Iesus Nazarenus visus est esse Messias, & interfectus fuit per domum Iudicij, & ipse fuit causa seu meruit, vt destrueretur Israel in gladio, & vt dispergerentur reliquiae ipsorum, & vt inferiorarentur. Pro auctoritate vero istius Rabby. Mosse, quaesiui semel a quodam magno & famoso Iudaeo, nunquid scripta sua haberentur authentica apud ipsos, qui percutiendo buccam suam respondit, quod quicquid Moyses iste dixit, fuit ita authenticum apud nos, ac si exisset de bucca Dei: & subiunxit; Inter primum Moysem & istum, non surrexit tantus inter Iudaeos.

Amplius autem si Christus noster fuisset vir maleficus, & non bonus, misericors atque pius, hanc vestram subuersionem, & desolationem praeuidens & praedicens, ipsam nullatenus defleuisset, sed magis risisset: praesertim cum sciuit certissime & praedixit se esse crucifigendum a vobis, vos doctrinam ipsius nullatenus recepturos: qui tamen accedens & videns ciuitatem vestram, praedicensque subuersionem ipsius ac filiorum suorum, ob causam praemissam, futuram, sleuit, compatiens super illam, sicut haec omnia historiae nostrae certissime attestantur. Item si Christus noster fuisset maleficus & pseudopropheta, quomodo pro saluandis hominibus & Scripturis Prophetarum implendis sustinuisset scienter & voluntarie talem mortem? quomodo etiam moriens pro suis occisoribus exorasset? haec tamen fecit, sicut ex historijs authenticis clare patet. Annon & Propheta vester clarissimus haec praedixit? vbi loquens plenissime de Messia futuro & passuro, sic ait: Oblatus est quia ipse voluit; & infra, cum sceleratis reputatus est, & ipse peccatum multorum tulit, & pro transgressoribus rogauit. Si etiam Christus noster fuisset maleficus, pseudopropheta, aduersarius legis vestre, quomodo Sancti Prophetae vestri & alij, vel Sybilla passionem ipsius, modum & circumstantias passionis tam sollicite praedixissent, ipsam deuotius venerando, & vestram caecitatem & crudelitatem, atque vesaniam detestando? Nonne Dauid Psalmo 2I. multum expresse & plane passionem, ipsius modum & circumstantias sic praedixit: & quod ibi non dixit Psalmo 68. suppleuit. Nonne Isaias alijque Prophetae ipsam praedixerunt similiter? Nonne Christus noster statim moriturus, incepit lingua vestra illum Psalmum 2I. dicens: Eli, Eli, Lammasabachthani, euidenter insinuans, illum Psalmum fuisse praedictum & impletum de ipso, qui & sitiens accepto aceto dixit consummatum fuisse, sicut Historiae nostrae certissime contestantur. Liber etiam, qui dicitur Testamentum 12. Patriarcharum, plurima & clarissima testimonia perhibet Christo nostro, si sit verus non fictus. Et quare non posset esse verus, cum Sybilla praedicta, a gente vestra Prophetica penitus aliena, tam clara testimonia dixerit Christo nostro? Cur ergo illi 12. Patriarchae, filij Iacob Patriarchae clarissimi, & Prophetae, more paterno testando, nequaquam Messiae testimonium perhiberent, sicut & fecit pater eorum, dicendo; Non recedet virga, vel sceptrum de Iuda, & Legum dator siue lator de inter pedes eius, siue de medio pedum eius, donec veniat Silo, id est Messias; sicut antiqua glossa vestra ibi exponit: quod & aliae glossae vestrae alibi contestantur? Vnde & Transtatio vestra Chaldaica plane dicit non // praeteribit opus, seu actio potestatis, seu dominationis Regiae de domo Iudae, & Scriba de filijs filiorum eius, vsque in saeculum, vsque quo veniat Massilia, id est Messias, seu Christus, quam Prophetiam, vna cum alijs partibus quae sequuntur, in Christo nostro constat plenarie adimpletam. Quoniam sicut Historiae vestrae testantur a tempore Moysis semper fuerunt 7I. Iudices ordinarij, siue Scribae, habentes pote¬ statem & iurisdictionem ordinariam, atque regiam, etiam sanguinis, & omnia iudiciam exer¬ cendi, qui etiam post trahsmigrationem Babysonis, & ablationem coronae & sceptri a tribu Iuda per Nabugodonosor Regem factam, quasi auctoritate ordinaria & potestate regia apud eos manente, iudicia huiusmodi exercebant, & hoc maxime in Ierusalem, vrbe Regia, & Metroposi regni Iuda, vsque ad Herodem & Christum, qui & non longe post, omnes pariter sunt destructi. Vel si ista prophetia in Messia & Christo nostro impleta non fuerit, cum tam Sceptrum quam huiusmodi Iudices, & iurisdictio seu potestas, iamdium a Iuda plane recessit; inueniatis vos alium Messiam qui venit. Liber insuper supradictus, etsi forte penes vos nusquam valeat inueniri, non ideo statim consequitur quod sit fictus, potuit enim fuisse, quod liber ille fuisset transtatus in Graecum, sicut & alij libri vestri fuerunt, ante illud vestrum excidium maximum per Romanos, & in illo combustus penitus, vel destructus; vel etiam quod aliquis talis liber, inter alia spolia fuisset Romam delatus, & in Romanum transtatus combustis alijs libris vestris huiusmodi vel destructis.

Amplius autem, si Christus fuisset maleficus, quomodo est verisimile quod omnia praedicta prophetice de Messia, fuissent in ipso plenarie adimpleta? Si enim ita esset, Prophetae vestri & Doctores tradidissent vobis doctrinam & notitiam diminutam, & nimis deceptoriam de Messia, & certe quicquid respondendo finxeritis de multis quae circa Christum nostrum aeciderant, de tempore Aduentus & Pascionis Messiae per lacob & Danielem praedicto, sicut tangebatur superius, fingere non potestis. Amplius autem simul contra Philosophos Iudaeorum & maleficos supradictos, Si Christus fuisset maleficus, socius // malignorum spirituum & amicus, & per ipsorum potentiam fecisset miracula, vsus fuisset aliquibus suffumigijs, annulis, instrumentis, eharacteribus, incantationibus; carminationibus, aut alijs talibus sicut alij Necromantici faciunt, & ars tradit, & diuersis ad diuersos effectus: quare & congruum tempus necessarium ei fuisset ad miracula facienda. Sed ipse semper pene fecit miracula diuersa & varia, solo verbo, solo praecepto, imperio suo mero, & hoc subito sine mora, quan¬ doque autem orauit Patrem coelestem, daemonem vero nunquam.

Si etiam Christus noster fuisset maleficus, videtur quod libentius & // communius fecisset miracula nociua hominibus, sicut Necromantici & maligni spiritus faciunt, quam miracula iuuatiua, praesertim articulo passionis suae instante: qui tamen omnes male habentes sanauit, & in ipso tempore suae passionis & articulo, cuiusdam sui tortoris auriculam amputatam per Petrum, increpato Petro tetigit & sanauit, sicut Historiae nostrae docent. Quomodo etiamsi fuisset maleficus, tam sanctissime decessisset, nullum verbum diabolicum aut profanum emittens, sed sanctissima verba semper? Quis etiam maleficus, malusue spiritus fecit, omnia illa miracula, specialiter autem coelestia, & resuscitationem sanctorum quae in morte eius contigerant, sicut superius recitatur.

Adhuc autem, si Christus fuisset maleficus & Necromanticus, videtur quod propter sectam suam seruandam & latius ampliandam docuisset suos discipulos artem suam. Quicun¬ que tamen totam doctrinam Christi respexerit diligenter, nusquam inueniet aliquod tale verbum, nusquam quicquam reperiet nisi purissimum cultum Dei, fidem, spem, & charitatem ad Deum, in omni necessitate orationem & recursum ad Deum cum oratione sanctissima ore suo dictata, Pater noster qui es in coelis, sanctificetur nomen tuum, & caetera aeque sancta. Nihil ibi nisi integra charitas, omnimoda sanctitas & perfecta honestas, cuius etiam doctrinam docti eius discipuli imitantes, omnes maleficos cum artibus eorum maleficis tanquam venena pestifera & velut haeretica & fidei Christianae contraria damnauerunt, quod & omnia Iura nostra Canonica & Ciuilia sanciunt & confirtaant. Si etiam Christus per maleficia miracula fecit: Quomodo discipuli eius sancti, sancti vi2. Christiani similia miracula operantur? sicut & Magister eorum promiserat eis Christus per solam inuocationem Dei, Christi, Mariae, alteriusue sanctorum, absque inuocatione quacunque spirituum malignorum, & sine quibuslibet alijs in huiusmodi artibus consuetis: immo & qui de talibus artibus nihil penitus didicerunt; sed ipsas artes cum suis artificibus pro viribus destruxerunt, & hoc nedum in vita praesenti; verum etiam saepius post hanc vitam. Malefici autem & Necromantici inter Christianos non faciunt miracula, nec in vita, nec in morte, nec alij Christiani peruersi: sed tantum integri Christiani, coram Deo & homine irrepraehensibiliter conuersantes. Si autem quis dixerit, quod Daemones faciunt gratis miracula pro huiusmodi Christianis, quomodo est verisimile, quod tantum honoratent suos praecipuos inimicos, qui ipsos, aras eorum, idola eorum, Templa eorum, & vniuersaliter omnem honorem & cultum eorum, vita, doctrina, facto & verbo, totis viribus destruunt, adnihilant, & confundunt. Nonne magis videtur, quod suos cultores sic po¬ tius honorarent, vt sic ad culturam suam homines potius prouocarent, quam ad reli. Agionem Christianam tantam eis infestam, contrariam, inimicam? Nonne etiam Historiae nostrae tradunt, quomodo Cyprianus, ab ipsa pueritia a suis parentibus Diabolo consecratus, Necromanticus maximus, beatam Iustinam Antiochenam virginem Christianam, pro se ipso, seu pro quoda Acladio concupiuit, & ipsam primo per vnum Daemonem, secundo per alium fortiorem, & tertio per principem Daemonum sollicitauit, multipliciter, etiam per septennium ad peccatum, nunc inuisibilter, nunc visibiliter, nunc specie virginis, nunc speciem iuuenis assumendo, & in lectum virginis subintrando; ipsum quoque Cyprianum, quandoque in foeminam, quandoque in auem, & Acladium in passerem transformatum ad thalamum virginis deferendo, quos omnes signo Crucis se muniens superauit, & trans formatos ad formam propriam reformauit? Quomodo etiam idem Demon videns se non posse proficere, in formam Iustine conuersus, se obtulit Cyptiano, vt sic saltem suam impotentiam palliaret, & Cypriano dicente bene venisti Iustina, statim ad prolationem nominis virginis euanuit instar fumi, quare & Cyprianus ad fidem Christi conuersus, tandem pro fide Christi, vna cum Iustina Martyrium consummauit. Similia quoque leguntur, de Sancto Christi Apostolo lacobo Zebedei, qui Hermogen & Philetum Necromanticos maximos omnia maleficia ipsorum euacuans; per miracula conuertebat. Si ergo virtute fidei Christianae, omni: miracula, immo maleficia Demonum destruuntur, qua ratione putandum miracula Christana fieri Demonum potestate?

Amplius autem si Diabolus potest aliqua miracula facere, potest & Deus, sicut prima Suppositio, tertia & septima partes demonstrant, &c. sicut supra contra responsionem priorem. Nonne & veritatem miraculorum, Christianorum ostendunt preces Christianorum a vantium Deum, secundum doctrinam tertiae partis huius; quas in necessitatibus maximis, Deo non Daemonijs, immo contra Daemonia offerunt pro miraculoso auxilio impetrando? Quomodo namque Deus summe bonus & potens, summe pius & clemens, sicut prima Suppositio, & alia praecedentia manifestant, tales amatores suos ad ipsum in summis periculis fugientes, clamantes, orantes, repelleret, & Daemonibus commendaret? Adhuc autem si Daemones ita subueniant Christianis Christum & Deum orantibus in necessitatibus suis magnis, vel hoc faciunt voluntarie vel inuite, sponte vel coacte: non videtur quod sponte, cum Christus & Christiani tanta fecerint & continue faciant contra eos: si coacte, magna est virtus fidei Christianae, cui subsunt Daemones etiam & coacti, obediuntque inuiti, & deseruiunt renitentes. Non enim est potentia super terram quae Daemonibus comparetur, quare & magis videtur, quod Deus per omnipotentiam suam magnam cogat sic Daemones, quando voluerit, vbi voluerit, & quomodo voluerit, vt cultoribus & seruitoribus suis deseruiant Christianis: praesertim cum boni Christiani in suis necessitatibus excessiuis nusquam vtantur aliquo magico documento, nusquam Diabolum, sed Deum suppliciter deprecenter, quantum ergo diligit Deus & approbat fidem Christi?

Obiicient tamen fortassis malefici, aliquisue pro eis, quod ipsi cogunt & violentant Dae¬. mones ad aliqua facienda. Sed cur non possunt similiter cogere Angelos bonos Dei, cum sint eiusdem naturae, aut homines viatores bonos aut malos infirmioris naturae? videtur insuper quod possit ostendi per Philosophicam & Theologicam rationem Liberum Arbitrium naturale substantiae rationalis, non posse compelli seu cogi ad proprios actus suos per aliqua verba seu carmina, sigilla vel signa, aromata vel suffumigia, herbas vel characteres Coelestes aut Terrestres, neque per quascunque creaturas inanimatas, irrationales aut rationales, etiam quaslibet citra Deum. Hoc enim videtur naturali libertati Arbitrij repugnare: Quare & Daemones a Magicis inuocati crebro non veniunt, aliquando autem gratis accedunt ad seducendum animas infelices, seductasue amplius obfirmandum. Nonne etiam alias Daemones tam malitiosi & callidi & potentes cogerent homines praecipue peccatores ad omnia maleficia facienda? Amplius autem si Christus fuisset fictor, & fecisset miracula tantum ficta, cur tempore praedicationis & passionis suae cessauerunt miracula vestra vera, nec hactenus renouantur, sicut & Historiae vestrae tradunt. Ex Historijs namque vestris & nostris similiter potest patere quod Romani dissipabant Ciuitatem vestram & Templum secundum praedictionem Propheticam Danielis & Christi An. 42. post Passionem seu Ascentionem eius in Coelum, igitur & Thalmud vestrum Babylonicum clare dicit, 10. signa facta sunt in domo Sanctuarij: i Non abortiuit mulier propter nidorem carnium Sanctuarij. 2 Nec carnes Sanctuarij foetebant vnquam, ? Non fuit vnquam musca visa in domo Carnificum, 2 Non contigit accidens Sacerdoti magno in die propitiationis, 5. Non est inuenta corruptio in garba siue in manipulo, neque in duobus panibus, nec in panibus propositionis: stantes per ordines & adorantes erant spatiosi, licet retracti a domo Propitiatorii per 1I. vlnas,: Non nocuit Serpens neque Scorpio, in Ierusalem, P Nunquam dixit homo proximo suo angustus est noster locus manendi in Ierusalem, ?. Nunquam pluuiae extinxerunt ignem lignorum praeparationis, neque vicit ventus columniam fumi: licet omnes venti qui sunt in mundo flarent in eam non poterant eam deuiare: 2 Fragmenta vasorum fictilium absorbebantur a locis suis, 10. Cineres quoque altaris interioris et Candelabri absorbebantur a loco suo. Omnia vera ista signa cessauerunt per 40. annos ante destructionem Templi, sicut dictum est; Signa non vidimus, non vltra Propheta, neque apud nos est sciens vsque quo. Alius quoque liber vester, qui dicitur Iona, testatur quod Magistri vestri tradiderunt quod 40. aunis in quibus ministrauit Symeon iustus, fors nominis Domini ascendebat in dextra & 40. annis ante destructionem domus, id est Templi non ascendit sors in dextra, sed in sinistra. Lingua quoque splendoris. Iaua vi2. rubricata suspensa in Templo conuertebatur in alborem, sed ex tunc nequaquam; linum etiam vespertinum prius semper ardebat, ex tunc non, sed extinguebatur quandoque. Ignis similter praeparationis qui deberet ardere continue in altari semper fuerat validus, & non fuit necesse vt supponerent // multa ligna, sed tantum duas ascellas propter mandatum appositionis lignorum: extunc vero & vltra quandoque erat validus & quandoque nequaquam, & tum non cessabant Sacerdotes ligna supponere tota die. In manipulum insuper siue garbam, & in duos panes facierum siue positionis seu propositionis immittebatur tanta benedictio, quod quantumlibet modicum contingeret Sacerdoti, comedebat & saturabatur, & adhuc superfuerunt reliquiae; Ex tunc autem tanta maledictio est immissa, vt quicquid inde Sacerdotibus proueniret, non valeret quantum vna faba. Quare & honesti retrahebant manus suas & gulosi tolerabant. Adhuc autem quod anno quo mortuus est Simeon Iustus, praedixit Iudaeis se moriturum illo anno; quibus sciscitantibus vnde sciret, respondit, omni die quo intrabam, scilicet Sancta Sanctorum, assimilabatur mihi senex albis indutus qui mecum intrauit, & mecum exiuit: Hodie vero apparuit mihi senex vnus nigris indutus, qui mecum ingressus est, sed non exiuit: postea infirmatus est septem diebus & mortuus est, & ex tunc cessauerunt fratres eius Sacerdotes benedicere, scilicet in nomine Domini. Portae quoque templi aperiebant se semper sponte, donec increpauit eas // Rabban Iohanan filius Zaqqai, & dixit Templum, Templum, cur destruis teipsum? scio enim de te, quod finis tuus erit destructio; Super te namque prophetauit Zacharias. Aperi Libane portas tuas, & deuoret ignis Cedros tuos. Haec eadem & Talmud vestrum Hierosolymitanum commemorans, omnibus inquit diebus quibus fuit Simeon Iustus existens, ascendit sors nominis Dei in dextra &c. sententialiter sicut supra, & sequitur, Quadraginta vero annis cum nondum erat domus destructa extinguebatur lumen vespertinum, & lingua splendoris rubescebat vt sanguis, & sors nominis ascendebat in finistra, & erant porte Templi aperientes se de nocte, & manicantes reperiebant eas apertas, dixitque Rabban Iohanan, Iemplum, Templum, quare obstupefacis nos? scimus quod finis tuus erit ad vastationem, & quod super te prophetauit Zacharias, Aperi Libane portas, &c. & deuoret ignis Cedros tuas. Nec latet vos Iudaeos neque alios debet Iatere, quomodo numerando, maiori numero, puta articulo quasi numero integro recitato soletis frequenter digitos, & numeros minores quasi minutias seu fractiones abijcere negligendo. Licet igitur libri vestri affirment quod miracula vestra cessauerunt per 40. annos, ante destructionem domus seu Templi; potest tamen esse quod per 42. annos, aut 43. 45. vel circiter antea cessauerunt, tempore scilicet Baptismi, praedicationis miraculorum operationis, Passionis, aut Ascensionis Domini Iesu Christi, sicut potius reputo verum esse. Verum licet tunc temporis miracula vestra penitus defecerunt, prius tamen circiter annos centum deficere incaeperunt; sicut & ante noctem profundam lux aliquantulum tenuatur, & ante caecitatem perfectam visus aliqualiter obscuratur. Iosephus namque vester. 3. Antiquit. Iud. 8. tradit, quod Deus omnipotens dereliquit scire legentibus siue ad sacra veniat, siue ad esse nolit; & subdit. Et hoc non solum Hebraeis voluit esse manifestum, sed etiam peregrinis. Dum ergo sacrificijs Deus adesset, alter lapidum Sardonychum qui in dextro humero Pontificis portabatur, micabat; & ex eo ita splendor exiliebat, vt etiam procul positis apareret, cum prius hoc lapidi non inesset, & hoc itaque mirabile est, his tamen qui sapientiam, non abiectione diuinorum operum nansciscuntur. Quod vero est mirabilius dicam. Per duodecim enim lapides, quos supra pectus Pontifex sutos in Essin, id est in rationale portat, victoriam pugnaturis Deus praenunciabat. Tantus enim splendor fulgebat in eis, cum nondum exercitus moueretur, vt omni fieret multitudini manifestum eorum auxilijs adesse Deum. Vnde Greci qui nostras solemnitates honorant, eo quod nihil in his contradicere valeant. Essin rationalem vocant. Cessauit itaque & Essin & Sardonyx splendere annis // ducentis anteqa hec ego conseriberem. Nec mirum, Veniente namque Messia secundum Prophetiam lacob tactam superius, aufe¬ renda fuit a Iuda virga seu sceptrum, & tota ordinaria Iudiciariaque potestas, quod non potuit aut non decuit subito fieri, sed per bella succedentia & potentiam vestram destruentia successiue, vt & sic lucerna vestra extingueretur similiter successiue, eo quod viam & semitas Messiae venturi in proximo, sicut ex prophetijs & traditionibus maiorum vestrorum bene sciuistis, aut scire debuistis, nequaquam debite praeparastis, sicut est vobis prophetice imperatum. Quinimo & contra ipsum venientem vos ipsos inimicos, insidiatores, contradictores, & oppugnatores impios praeparastis, sicut rei exitus indicauit, multisque annis prioribus vestra legitima neglexistis, mala multimoda exercentes, sicut libri Machabaeorum, quos Asamonaei filios seu Asamonaeos vocatis, & libri Iosephi de Antiquitate & bello Iudaico, vna cum alijs Historijs contestantur. Sed quare tempore Christi nostri praedicto miracula vestra penitus cessauerunt? Nonne quia vos eius gloriosa miracula deprauastis, ipsum Autorem miraculorum contempsistis, abnegastis, occidistis, discipulos quoque suos & totam eius doctrinam a vestris finibus eiecistis? Quid mirum si Autore miraculorum recedete a vobis, & miracula pariter recesserunt? imo & ex recessumiraculorum a vobis, potest non improbabiliter argui recessus Autoris eorum Domini Dei nostri, qui teste Propheta, facit miracula magna solus, sicut & supra per testimonia Prophetica monstrabatur: Quare & circa tempus illud audiebatur vox in templo vestro dicentium, Migremus hinc, migremus ex his sedibus; sanctorum videlicet Angelorum. Nonne ergo tunc temporis Dominus & Deus exercituum cum Angelis suis sanctis a vobis vestrisque sedibus demigrauit, & ad populum Gentium qui habitabat in tenebris transmigrauit, ipsosque illuminans factus est Pater illorum, Pater futuri olim saeculi, nunc praesentis. A Christo namque velut a Patre nostro dicimur Christiani, cuius praesentiam paternalem, & paternitatem praesentem apud nos lucide indicant beneficia eius magnifica, miracula scilicet gloriosa, sicut & olim apud vos eius praesentiam indicabant. Dicetis fortassis quod Deus operatur pro vobis continue vnum miraculum magnum inter inimicos vestros, tanto vos tempore conseruando, pascendo, & necessaria ministrando. Sed istud magis videtur ad vestram miseriam, quam ad vestrum miraculum deputandum. Nam etsi sit miraculum, in miseriam tamen vestram dignoscitur redundare, in poenam peccatorum vestrorum, sicut erat de vobis antiquitus prophetatum. Moses namque dixit, si patrantes malum coram Domino Deo vestro eum ad iracundiam prouocetis, testes inuoco hodie Coelum & terram, cito vos perituros esse de terra, quam transito Iordane possessuri estis. Delebit vos Dominus, atque disperget in omnes gentes, & remanebitis pauci in nationibus, ad quas vos ducturus est Dominus; Non dimirter te, nec omnino delebit. Dauid quoque in persona Messiae & Christi tunc passuri a vobis sic ait; Deus ostendit mihi super inimicos meos, ne occidas eos, ne quando obliuiscantur populi mei, Disperge illos in virtute tua & depone eos, &c. quae & mendacia vestra execranda adhuc continuata in Christum, & poenam vestram indicant euidenter, & vsquequo haec durabunt, donec sciant quod Deus dominabitur, nedum Iacob, sed & finium terrae totius, atque ad vesperam conuertantur. Nonne continue viuitis in subiectione grauissima, & miserabili seruiture, in miseria & aerumna, in dolore multiplici & labore; quod miraculum siue mirum quod laborarij omniquaque ex laboribus suis viuant, dicente // Poeta "Omne solum forti Patria, est vt piscibus aquor, Vt volucri vacuum quicquid in orbe patet?" Nec sunt Christiani inimici vestri censendi vt dicitis, sed amici. Amore namque Christi qui ex vobis descendit, volunt, orant, & procurant pro viribus vobis bonum, imo bona maxima in praesenti, & similiter in futuro, sicuti sibi ipsis. Quod igitur conseruamini isto modo, est in poenam peccatorum vestrorum, vt etiam per vos alij castigentur, ne insuper lucerna & memoria sanctorum Patrum vestrorum penitus extinguatur. Dicit enim Moses, non dimitter te, nec omnino delebit, neque obliuiscetur pacti in quo iurauit Patribus tuis: & Dauid, Ne occidas eos, ne quando obliuiscantur populi mei. Quod & non irrationabiliter fieri creditur, vt libri vestri prophetici apud vos inimicos fidei Christianae manentes, fidem Christi fideliter attestentur, sicut superius tangebatur; Adhuc autem & propter eos qui ex vobis quotidie conuertuntur, amplius autem & propter reliquias Israel, quae finaliter conuertentur. Alij autem, puta Saraceni & eorum Philosophi fatentur miracula Christi nostri, & veram causam miraculorum suorum, videlicet verum Deum, & veram eius potentiam & virtutem: sed dicunt vlterius, Illa miracula non probare ipsum fuisse Deum, sicut aestimant Christiani, sed aliquem // magnum sanctum// magnum Dei amicum, & // magnum Prophetam, sicut Moses & Mahometes fuerunt, & haec est traditio Mahometi. Sed si Christus fuit magnus sanctus, magnus Dei amicus: & magnus Propheta, sicut & Deus per tam euidentia miracula demon¬ strauit, non fuit mendosus seductor, sed verax ductor & doctor. Non fuit ergo doctrina eius mendosa, sed vera: In eius autem doctrina habetur ipsum fuisse Deum: Fuit ergo veraciter Christus Deus. Hic respondebitis, forsitan cum Manichaeis haereticis, secundum traditionem Mahometi dicentes totam doctrinam Christi fuisse veram; sed eius discipulos velut rudes ipsam male intellexisse, & ex ignorantia aut ex malitia ipsam scribendo multipliciter corrupisse; in ipsa autem doctrina Christi nullatenus contineri ipsum fuisse Deum, Sed forsitan in doctrina per discipulos eius corrupta. Sed hic quaeso pacifice auscultetis. Nonne Autoritatem & Veritatem incorruptam Euangeliorum nostrorum sufficienter ostendunt contra responsionem proximam iam // praemissa? Nonne rationabiliter potius credendum videtur, quod tot, tales, & tanti Christi discipuli, Apostoli, & Euangelistae cum ipso continue praesentialiter conuersantes, ipsius vitam & opera continue praesentialiter intuentes, ipsiusque doctrinam continue praesentialiter audientes, de istis concorditer conscripserunt, quam quod Mahometes solus & absens, quia per sexcentos annos & amplius Christo posterior de his scripsit? Imo scriptura nostra de Christo, quam tot & tales scripserunt concorditer, & fide, vita, ac doctrina continue testabantur, videtur multo magis authentica lege vestra, quam Mahometes solus vel aliquis discipulus eius solus, aut vxor eius aliqua sola scripsit. Adhuc autem fortassis dicetis, quod Mahometus fuit Propheta, quare & quod Christi doctrina fuit ei diuini tus reuelata. Verum quanquam fuisset Propheta, multa potuerunt fuisse, nequaquam sibi diuinitus reuelata. Nonne ergo magis credendum testibus concordibus praesentibus, videntibus, audientibus, palpantibus, quam Mahometo soli & absenti, de cuius prophetia non constat specialiter in hac parte? Cur etiam non credendum Christum docuisse se fuisse Deum; cum antiqui Prophetae Iudeae, & Sybilla ipsum fore Deum concorditer prophetabant, sicut ex prophetijs ipsorum potest perspicue demonstrari? Quomodo ergo credam soli Mahometo, & istis multis clarissimisque Prophetis non credam? Nec potest quis fingere nos Christianos finxisse huiusmodi Prophetias, sicut superius est ostensum. Adhuc autem si Mahomeres fuit Propheta, ita fuerunt Christi discipulifacta eius scribentes, sicut historiae nostrae docent. Nonne secundum Auicennam maximum Philosophorum vestrorum 10. Metaph. suae 2. Prophetia est donum spiritus sancti, & quam plene habuerunt discipuli Christi pariter congregati Spiritum Sanctum, seu donum huiusmodi Spiritus Sancti, quando die Pentecostes Spiritus Sanctus in specie ignis repleuit totam domum vbi erant sedentes, & ipsos omnes, in tantum vt cum essent Hebraei, linguis omnium gentium subito loquerentur? Nonne Perrus & Paulus, & alij Christi discipuli prophetabant? Nonne Ioannes Christi discipulus & Euangelista, decursum mundi a tempore Christi vsque ad finem mundi in sua Apocalypum prophetando descripsit, vbi & de Mahometo vestro, & vestri per eum seductione, & Christianorum per vos impugnatione non tacuit? Nonne & multi alij Christiani multis temporibus clarissime prophe tabant? Discipuli quoque Christi, Apostoli & Euangelistae Euangelia nostra dictantes, scribentes, ipsaque vita, doctrina, facto, & verbo, etiam vsque ad martyrium & in ipso martyrio coustantissime artestantes, fecerunt, id est, Deus fecit pro eis multa miracula gloriosa tam in vita quam post vitam eorum? Quare & secundum responsionem vestram praemissam ipsi fuerunt magni sancti, & magni Dei amici, imo maiores Mahometo vestro, pro quo Deus miracula nulla fecit, sicut superius tangebatur. Fuit ergo vita & doctrina eorum sancta & vera, quam Deus per miracula talia approbat & testatur. Praeterea a tempore Christi vsque modo semper inter Christianos miracula durauerunt, per Christianos seu pro Christianis, qui secundum istam doctrinam Christi quam habemus, vixerunt. Deus ergo approbat talem vitam pariter & doctrinam. Nonne primo sancti Martyres Christiani, viri & mulieres innumeri pro ista fide certantes, miraculis plurimis claruerunt? Nonne & postea Doctores Christiani contra Haereticos pro fide quam tentmus, verbis & scriptis concorditer dimicantes, miraculis plurimis claruerunt? Nonne Confessores & Virgines secundum fidem istam viuentes, miraculis plurimis claruerunt, sicut historiae plurimae contestantur? Quomodo etiam videtur credibile si Christiani errarent communiter in credendo, praesertim cum di ligant Deum secundum doctrinam proximae partis huius, quod Deus non reuelaret veritatem alicui Christiano, pro quo facit alia miracula tot & tanta, sed tantum vni infideli, idololatrae Gentili, vestro scilicet Mahometo? Talis enim fuit priusquam Prophetiae munus accepit, sicut libri vestri testantur. Sic enim reuelauit Christo nostro Iudaeo, & per ipsum discipulis suis Iudaeis, quando legem ipsorum voluit exponere spiritualiter & implere. Adhuc quaeso aduertite diligenter modum faciendi miracula Christi & omnium aliorum. Nonne omnes alij, per quos seu pro quibus fiebant miracula, orabant ad Deum tacite vel expresse pro miraculis faciendis, protestantes se non posse miracula facere propria potestate, & se Deum non esse; Christus autem creberrime & paene semper miracula faciens, sine orationis A suffragio illa fecit, imo & praetendebat se facere omnia propria autoritate, propria potestate, & sola sua propria voluntate, vt sic ostenderet se esse Deum, & Deus ab hominibus crederetur. Vnde & vt plurimum miracula faciendo, tantum voluntatem faciendi expressit, & statim fiebat miraculum quod volebat, vt sic euidenter ostenderet se habere voluntatem infrustrabilem, omnipotentem & generaliter efficacem, qualem no habet aliqua creatura, cum sit tantum virtutis finitae. sed solus Deus virtutis simpliciter infinitae, sicut octaua pars docet. Dixit enim mortuis, paralyticis, alijsque infirmis, surge; Caecis, respice; Manco, extende manum tuam; Leproso volo, mundare; & multis petentibus multa, fiat, & statim fiebat miraculum quod volebat; Fuit ergo veraciter Christus Deus. Quomodo namque aliter Deus ipsum taliter approbasset? Quosdam autem infirmos curauit, quaedam alia faciendo propter ministerium; quandoque autem orauit Deum Patrem pro miraculo faciendo, vt sic ostenderet quod virtute humanitatis assumptae non potuit miracula facere, sed tantum virtute diuina. Amplius autem Christus fuit maior Propheta & eminentior Mahometo; quare & vt videtur lex Christi lege Mahometi. Nonne ille est maior Propheta qui habet spiritum Prophetiae, & virtutem miracula faciendi, quam ille qui habet alterum horum tantum? Nonne Auicenna clarissimus Philosophorum vestrorum, 4. de Anima 4 dicit quod proprietas faciendi miracula pendet ex virtute desideratiua, quae prouenit ex anima Prophetae dignioris prophetiae; & 10. Metaphys. suae. 1. quod certitudo est ex euidentia miraculorum; Christus autem excellentissime habuit ambo ista, sicut quamplures historiae manifestant; Mahometus autem vester vix tenuiter, si tamen aliqualiter, vnum horum, donum videlicet Prophetiae. Aliqua namque vera praedixit, sed pauca, aliqua vero falsa, sicut libri vestri & rerum exitus manifestant; sed miracula nulla fecit, sicut ipsemet in Scriptura vestra testatur. Annon & hoc idem supra, contra quartam responsionem per Autoritatem Auicennae similiter est ostensum? Nonne etiam sanctior Propheta videtur, qui sanctius mundum ingreditur, sanctius conuersatur in mundo, & sanctius exit mundum? Christus autem sanctius ingressus est mundum, quia per annuntiationem Angelicam conceptus de Spiritu Sancto, ex Sanctissima Virgine Maria, & natus, sicut liber legis vestrae multis locis testatur: Sanctius conuersatus est in mundo, sicut vita, doctrina, & miracula sua probant, nec vos negatis vt credo; sanctius egressus est mundum, sicut illa miracula maxima, quae circa mortem eius acciderant, Iucide manifestant, resurrexit a morte, ascendit in coelum, promisit & misit Spiritum Sanctum suis; fuit ergo excellentior Mahometo. Adhuc autem quia vos Philosophi Saraceni estis magni Astrologi, & omnia quae geruntur inferius causis superioribus deputatis, vt secundum vestra principia vobis loquar; Aduertite quaeso magnam coniunctionem Saturni & Iouis, quae praecessit, & praesignificabat Prophetam vestrum & sectam cum omnibus circumstantijs ponderandis; respicite & coniunctionem magnam, imo maiorem & maximam, eorundem cum suis circumstantijs vniuersis, quae paucis annis Christum praecessit, & fuit significatrix super Propheta nostro futuro &e secta: Haec enim & vestri & nostri sciunt promptissime calculare, & considerate quae debeat solennior, excellentior & dignior iudicari. Nonne coniunctio illa Christi? Quis Astrologus dubitat aut ignorat? Nonne ergo Propheta noster & secta nostra, Prophetam vestrum, & sectam similiter superant & excellunt? Nonne & Christus & religio Christiana habuit plurima clarissima testimonia ante, simul, & post, sicut praecedentia docuerunt, & continuata miracula adhuc docent? Vester autem & vestra, nulla, vel saltem non tot, non talia, neque tanta. Adhuc autem lex ducens ad perfectionem & foelicitatem animae in praesenti & in futuro, melior videtur & dignior illa, quae ducit ad foelicitatem seu voluptatem corporis in praesenti & similiter in futuro: Lex autem nostra ducit ad perfectionem & foelicitatem animae rationalis principaliter in praesenti & similiter in futuro; vestra autem ad foelicitatem seu voluptatem corporis in praesenti, & etiam in futuro, sicut institutiones & promissiones legis nostrae & vestrae testantur. Nonne & Auicenna maximis Philosophorum vestrorum. 9. Metaph. suae vlt. Lex, inquit, nostra quam dedit Mahometus, ostedit dispositionem foelicitatis & miseriae, quae sunt secundum corpus: sed alia est promissio, quae apprehenditur intellectu, & ratione demostratiua, & haec est faelicitas & miseria animarum, quae probatur argumentationib, quauis nostrae aestimationes debiles sint ad imaginandum eas nunc, propter causas quas ego ostendam. Sapientibus vero Theologis multo magis cupiditas fuit ad consequendam hanc foelicitatem, quam foelicitatem corporum, quae quamuis daretur eis, non tamen attenderunt eam, nec appreciati sunt eam comparatione huius foelicitatis, quae est coniuncta primae veritati, sicut ostendam de eaIgitur faciam sciri dispositionem huius foelicitatis & miseriae, quae est ci contraria; Corporalis autem foelicitas iam assignata est in lege. Nonne & Galdiffa vester; & Soidanus; ac alij maiores vestri secundum traditionem legis vestrae credunt & praedicant, quod mortui vestri resuscitati ad vitam, comedent & bibent omnia delicata; puta lagana, mel, lac, casetim, & buvrum, & quod habebune multas & pulchras vxores, quibus carnaliter misceantur? Sed quam inhonestum hoc esset in foelicitate futura, quam carnale quam bestiale, quam irrationale, quio honestus Philosophus facile non perpendit? Ad quid enim ibi oportebit comedere? vel propter necessitatem, vel propter solam voluptatem? Si propter necessitatem, erunt ibi corpora hominum alterabilia ad infirmitates, orbitates, tristitias, & ad mortem, & ita forsitan alcerata: hoc autem foelicitati repugnat: Foelicitas namque secundum omnes Philosophos vestros, & alios, est bonum, stabile, & perfectum. Si propter solam voluptatem, quis eos a gula, incontinentia, aut intensperantia, excusabit. Si etiam ibi carnaliter comedetis, nonfie & carnaliter egeretis, & locum foelicissimum turpiter possuetis, & abominationem, foetorem & taedium inuidem parietis? Adhuc autem si comedetis ibi & bibetis, nonne & postea dormietis, sicque a foelicitate cessabitis, & miseriam incurretis. Docent enim Philosophi concordanter; quod actus est perfectior potentia, & vfus habitu; quare & foelicitas quae est summum bonum humanum in actu & vlu, non in potentia habituue consistit. Vnde & quidam Philosophorum praeclarus recitat, 1. Eth. vlt. approbando dictu vulgare. Nihil differfe stcundum dimidium vitae foelices a miferis. Ad quid etiam ibi haberetis vgores, vel propter generationem, vel propter solam voluptatem? Non propter generationem: Hic enim tantum non ibi est locus; tempus; & necessitas generandi, nec quisquam ibi indigebit haerede, cum quilibet ibi semper vt creditis, immortaliter sit victurus. Adhuc autem vel femper ibr generabitis, vel cessabitis aliquando; si semper generabitis, producetis immoderatam & onerosam multitudinem filiorum; nec illa societas paradisi seu coeli vnquam erit perfecta, nec finaliter consummata: si aliquando generare cessabitis, cessabitis & a vestra foelicitate; & aeternam miseriam incurretis. Filij quoque vestrr ibi progeniti, vel generabunt ibi vlterius, vel nequaquam: si generabunt, erit ibi infinita & immoderata multiplicatio filiorum. Videtur quoque quod filij; qui nunquam beatitudinem meruerunt, erunt ibi ita beati, sicut Patres eorum, qui ipsam hic multipliciter meruerunt, cum ibi non sit tempus, nec locus merendi: Si nullatenus gerierabunt, nunquam beatitudinem consequentur, sed miseri semper erunt. Nec habebitis ibi vxores propter solam voluptatem explendam; quis Philosophus dubitat? quis honestus ignorat? quis sanus hoc sperat, nisi porcus forsitat Epicuri? Item vel habebitis ibi concupiscentiam & appetitum venereorum ante actum venereorum, vel nequaquam: si habebitis, habebitis ibi tristitiam & dolorem ex dilatione, & catentia delectabilis concupiti. Dicit enim Philosophus, 3. Eth. 2I. Intemperatus concupiscit delectabilia, propter quod & tristatur non adipiscens; cum tristitia enim concupiscentia; qui & 12. Metaphys. ostendens Deum semper optime se habere, 39. probat ipsum semper habere maximam delectationem seu voIuptatem, & hanc esse alicuius actus semper praesentialiter existentis, quia actus existens est per se & maxime delectabilis; spes vero de actu futuro, & memoria de actu praeterito non per se, sed propter actum, & quatenus habent quasi praesentialiter ipsum actum. Super quod Auerroes vester; Spes, inquit, & rememoratio, quamuis sisit voluptuosae, tamen sunt de rebus non existentibus in actu, & sunt voluptuosa, quia sperans imaginatur ea esse comprehensa in actu, & similiter memorans, & innuit quod comprehensio voluptuosa non est nisi illius quod est in actu; non in potentia, & quod desiderium praecedens comprehensionem magis videtur dolor quam voluptas, quod & Auicenna vester, & omnes Philosophi & Medici contestantur, & frequens experientia manifestat; tristitia autem foelicitati non conuenit, sed repugnat. Si vero concupiscentiam nequaquam habebitis, nec habebitis delectationem in opere vt videtur. Ad quid etiam oportebit non concupiscentes omnino actum huiusmodi exercere? Et si vos viri cum tot vxoribus plenis voluptatibus affluetis, & haec foelicitas vestra erit, cur non & quaelibet mulier multos viros habebit, vt sic suis plenis voluptatibus similiter satientur, aut ipsae semper infoelices & miserae permanebunt? Amplius autem vel semper continue exercebitis actum camis, vel cessabitis aliquando per vices: sed absit quod vel leuiter cogitetis vos exercituros continue talem actum; sic enim & porcis apud vos quoque immundis & illicitis ad vescendum, efficiemini turpiores. Neque etiam poteritis exercere continue talem actum cum vna vxore, eo quod habebitis ibi multas; neque cum multis; quomodo etiam poterunt multae vxores viri vnius pro foelicitate sua complenda, in tali actu continue occupari, nisi cum viris diuersis adulterium committendo? Et si a tali actu aliquando cessabitis minuetur vestra foelicitas vel cessabit, sicut praemissa testantur. Quis // etiam Philosophorum: ignorat, foelicitatem humanam tantummodo consistere in operatione perfectissima hominis, & quis nesciat operationem perfectissimam hominis esse operatio. nem secundum perfectissimam potentiam hominis, circa perfectissimum suum obiectum? & quis dubitat animam rationalem esse perfectiorem potentiam quacunque potentia corporali?. Quare & certum cuilibet esse debet, quod roelicitas hominis in cognitione, in coniunctione, & fruitione perfectissima Dei consistit, sicut Hermes, Plato, Aristoteles, Auicenna, Algazel, Auerroes, & omnes Philosophi tam Sarraceni, quam alij pariter contestantur. Nonne & delectatio corporalis & anima bestialis, praecipue autem venereorum, quam plurimum impedit operationem animae rationalis spiritualem, & delectationem eius sinceram? quare & perfectae faelicitati repugnat: Dicit enim Aristoteles 7. Eth. II. Impedimentum, ei quod est prudentem esse, delectationes, & quanto magis gaudet, puta ea quae venereorum: Nullum enim vtique posse intelligere aliquid in ipsa. Cur etiam in tali delectatione carnali & bestiali humanam beatitudinem expectatis, & non in delectatione spirituali & rationali. perfectiori, permanentiori, quia continua, honestiori, puriori, meliori, atque maiori, praesertim, cum ambas simulnon possitis habere? repugnant enim ad inuicem & mutuo se expellunt, sicut superius proximo docebatur. Et quis Philosophus nesciat, quod, sicut potentiae perfectioris, infatigabilioris, honestioris, sanctioris, & melioris circa conuenientissimum suum ohiectum, sicut proportionalis operatio, sic & proportionalis delectatio rationabiliter debet esse; potentiam autem hominis perfectissimam, infarigabilissimam, quia immaterialem, & incorruptibilem, purissimam, honestissimam, sanctissimam, maxime Deiformem, & vniuersaliter optimam esse animam rationalem, quis negat? & proportionale eius obiectum quis dubitat esse Deum? Nullus ergo permittitur dubitare foelicitatem delectabilissimam, & delectationem foelicissimam expectandam in operatione animae rationalis perfectissima, continuissima, sincerissima, & sanctissima circa Deum, sicut praedicti Philosophi, & plurimi alij Gentiles, Iudaei & Sarraceni vnanimiter contestantur, & quam rationabiliter iuxta praemissa? Nonne secundum primam suppositionem, tertiam partem, & quartam, Deus est summe, copiosissime, abundantissime, & infinitissime delectabilis, voluptuosus, deliciosus, dulcis, suauis, amabilis, gaudiosus, foelix, & // bonus? Cur ergo secundum partem 7im & San non potest se talem suis cultoribus in futura beatitudine exhibere; & ipsos suis sinceris delicijs & semper continuis, sincere & continue aeternaliter satiare, vt sic ipsemet eis foelicitas delectabilissima & delectatio foelicissima semper fiat? Nonne & hoc pulcherrime congruit rationi? Annon secundum omnes Philosophos vere Philosophos, & secundum exigentiam rationis, homo debet omnia facere propter finem? & cum non sit infinitus processus in finibus, sicut secunda suppositio & ipsi pariter contestantur, aliquis est omnium finium vltimatus, qui propter se quaeritur, & alij propter ipsum: hic autem est beatitudo foelicitasque finalis, & in quo quaerenda ipsa, foelicitas nisi in Deo? & quid erit ista foelicitas, nisi Deus? alioquin Deus propter aliud a se esset amandus finaliter, & a suis // cultoribus venerandus, contra omnes recte Philosophantes, & contra 30. partem huius. Nonne & secundum 3t. partem I Deus amatoribus & seruitoribus suis non parce sed abundanter retribuet, & vbi & quando nisi in foelicitate futura? hi autem secundum doctrinam trigesimae partis huius, super omnia nedum existentia, sed etiam possibilia & imaginabilia citra Deum quantalibet, ipsum amant. & seruiunt ei hoc modo, quod pro quantiscunque bonis delectabilibus capescendis, aut malis tristabilibus praecauendis, nusquam ipsum scienter offenderent vllo modo. Nonne ergo bonum maius ipsis retribuet, & delectationem maiorem? & quod bonum nisi seipsum? & quam delectationem, nisi suam propriam infinitam? & quis nesciat delectationem diuinam esse sanctissimam, sincerissimam, honestissimam, continuissimam, & abundantissime infinitam, sicut prima Suppositio, tertia, quarta, & 20. partes docent. Hanc autem foelicitatem delectabilissimam & delectationem foelicissimam, & maxime Deiformem nos Christiani secundum legem nostram, Christi doctrinam, omnes concorditer expectamus. Nonne ergo lex nostra rationabilior, honestior, & sanctior est quam vestra? Nonne & in Scriptura vestrahabetur quod soloritur inter duo cornua diaboli: quare & quod illi qui adorant ad Orientem, adorant diabolum? quod Asinus, quando rudit, videt diabolum, & ideo tam horribilem sonum facit? quod Gallus quando cantat, videt Angelum, & ideo ita cantat? & multa similia quae nullus Philosophus dubitat esse deliramenta inania & figmenta? Videtur quoque contra ordinem naturalem quod legi subtiliori, spiritualiori, & diuiniori, sicut est lex nostra, rudior, carnalior, bestialiorque succedat, sicuti est lex vestra. Naturalis enim processus videtur de rudi ad subtile, de carnalr ad spirituale, de minus perfecto ad magis perfectum? Nonne & excellentiam legis nostraesuper vestram, ostendunt potentissima miracula pro nobis contra vos diuinitus saepe facta, sicut multiplicia chronica referunt, quorum & pauca superius recitantur? Respondebitis forsitan & dicetis, quod etsi lex nostra esset melior, vestra tamen est bona & sufficiens ad salutem, sed si nostra sit bona est vera & recta; vestra autem mala falsa, atque erronea, repugnant enim in multis. Si etiam nostra sit melior, cur persequimini eam tantum? cur etiam non // eligitis meliorem? aut si non omnes velitis, cur non patimini volentes ex vobis ipsam eligere & tenere? sed si quis ex vobis ipsam elegerit, ipsum continue trucidatis? Audite Auicennam maximum Philosophorum vestrorum. 10. Metaph. suae vlt. docentem expresse: non debere esse aliam legem, nisi illam quae descendit a Deo per Prophetam, cuius institurio optima est, & illam esse dilatandam per totum mundum, & si qui fuerint qui a lege discordant, prius, inquit, corrigantur vt resipiscant, // quod si facere noluerint, occidantur.

Ex tota igitur ista longa concertatione colligitur ratio talis breuis, Quicquid Deus reue lauit, & testabatur, est verum, sicut prima suppositio, & tertia pars demonstrant; Fidem Christianam Deus reuelauit, & testabatur sicut praecedentia manifestant; Fides ergo Christiana est vera. Scio quod proterui & cauillosi proteruient cauillando, vel tacite cogitantes quod praecedentia non demonstrant Deum reuelasse aut testatum fuisse hanc fidem. Et fateor, quod non est ibi demonstratio Mathematica ex principiis per se notis, sicut nec in Phisosophia naturali, Metaphysicali, neque morali, sed qualem materia talis moralis permittit. Nonne bene dicit Philosophus ille magnus I. Eth. 3. quod bene dicetur sufficienter, si secundum subiectam materiam manifestetur? Certum enim non similiter in omnibus est quaerendum: bona autem & iusta de quibus Ciuilis intendit, tantum habent differentiam & errorem vt videantur lege sola esse, natura vero non. Amabile igitur de talibus dicentes, grosse & figutaliter ostendere veritatem: Eodem vtique modo & recipere debitum vnum quodque dictorum, disciplinati enim est in tantum certitudinem inquirere secundum vnum quodque venus, in quantum natura rei recipit. Proximum enim videtur & Mathematicum persuadentem acceptare, & Rhetoricum demonstrationes expetere. Imo & Plato de rebus naturali bus locuturus in secundo Prologo in Timaeum, sic ait, Praedico iam o Socrates, si dum de natura vniuersae rei disputatur, minime inconcussas & inexplicabiles rationes afferre valuerim, ne miremini, quin potius intuere, si nihilo minus quam quiuis alius consentaneas assertiones afferam Memento enim tam me qui loquor, quam vos qui iudicatis, homines fore, atque rebus ita sublimibus mediocrem explanationem magni cuiusdam esse onus laboris. Aecedat igitur, supplico, professur alterius fidei cuiuscunque, afferatque pro fide sua rationes quas potest; afferat & Christianus pro fide sua rationes praemissas, vel alias possibiles meliorre & has & illas, hinc inde iusto libramine ponderetis, & scio, & scio me scire, quod vestrae inuenientur minus habentes.

Et si quis mihi resistendum putauerit arguendo miracula non posse fidem nostram probare, eo quod inter Idololatras & Gentiles quandoque fiebant miracula, sicut superius recitatur, nisi fortassis fides infidelis eorum per sua miracula possit similiter approbari; Non inprobabiliter forsitan respondendum, quod ante tempus Circumcisionis & Legis, & similiter tempore quo durarunt, fuerunt quidam etiam apud exteras nationes inter Idololatras & Gentiles, qui vel per reuelationem diuinam, vel per doctrinam humanam, vel indagationem, inuentionemque propriam, Deum veraciter cognouerunt, licet forte tenuiter & velate, & ipsum similiter coluerunt. Nonne quidam Gentiles Christum // venturum clarissime prophetabant, sicut superius tangebatur? cur ergo non decebat Deum in Sanctis suis mirabilem, miracula pro talibus operari, vt sic ipsos in cognitione, & dilectione sua magis proueheret & firmaret, aliosque ad Religionem ipsorum attraheret imitandam? Tales siquidem videntur fuisse quidam Iusti & Prophetae ante diluuium & post diluuium, ante Circumcisionem & Legem. Tempore vero Circumcisionis per Abraham institutae, Iob rex Edom, quintus ab Abra ham Patriarcha, qui post electionem Iacob ex Esau reprobato processit. Tempore quoque Legis datae per Mosen, tales videntur Regina Austri, & viri Niniuitae, sicut sacrae literae, etiam Fuangelistae contestantur. Talis insuper videtur fuisse Nabuchodonosor rex clarissimus Babilonis, & primus Monarcha Chaldaeorum, post suam humiliationem, poenitentiamque peractam; Darius quoque Rex Medorum, qui & a Chaldaeis transtulit Monarchiam. Talis similiter videtur fuisse lege adhuc durante, ille quoque Alexander nobilis Rex Graecorum, qui & a Medis abstulit Monarchiam; quod & euidenter testatur Cornelius Ceurio, vir re ligiosus & Deo acceptus, nunquam Iudaeus, nec dum Christianus effectus. Cur ergo de alijs personis similibus non similiter est credendum, licet historiae diuinae, vel aliae de ipsis minime faciant mentionem? Nonne Deus loquens per Prophetam de ciuitate sua & ciuibus, generaliter satis dicit? Memor ero Rahab & Babylonis scientium me; ecce alienigenae, & Tyrus, & populus Aethiopum, hi fuerunt illic: Nonne & eius Apostolus eandem generalita¬ tem expertus; In veritate, inquit, comperi, quoniam non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet eum, & operatur iustitiam, acceptus est illi. Vnde & Augustinus in libello suo De tempore Christianae Religionis contra Porphyrium, & De Praedestinatione Sanctorum, ad Prosperum & Hilarium, II. Ab initio, inquit, generis humani alias occultius, alias euidentius, nec prophetari destitit Christus, nec qui in eum crederent, defuerunt; & ab Adam ad Mosen, & in ipso populo Israel, quae speciali quodam mysterio gens Prophetica fuit, & in alijs gentibus, antequam venisset in carne. Cum enim nonnulli commemorantur in sanctis hebraicis libris ex tempore Abrahae, nec de stirpe carnis eius, nec ex populo Israel, nec aduentitia societate in populo Israel, qui tamen huius sacramenti participes fuerunt; cur non credamus etiam in caeteris hac atque illa gentibus alias alios fuisse, quamuis eos commemoratos in eisdem autoritatibus non legamus? De iustis siquidem & Prophetis ante circumcisionem vel legem diuinitus institutam, multae habentur Historiae satis authenticae, & famosae. De Iob quoque habetur Historia celebris & vulgata, vnde & Augustinus I8. De ciuitate Dei, 48. Nec ipsos, inquit, Iudaeos existimo audere contendere neminem pertinuisse ad Deum praeter Israelitas, ex quo propago Israel esse caepit, reprobato eius fratre maiore: Populus enim reuera qui Dei populus proprie diceretur, nullus alius fuit; homines autem quosdam non terrena sed coelesti societate ad veros Israelitas supernae ciues patriae pertinentes etiam in alijs gentibus fuisse, negare non possunt: quia si negant, facillime conuincuntur de sancto & mirabili viro Iob, qui nec indigena, nec Proselytus, id est, aduena populi Israel fuit, sed ex gente Idumaea genus ducens, ibi ortus, ibidem mortuus est, qui diuino sic laudatur eloquio, vt quod ad iustitiam pietatemque attinet, nullus ei homo suorum temporum coaequetur: quae tempora eius quamuis non inueniamus in Chronicis, colligimus tamen ex libro eius, quem pro sui merito Israelitae in autoritatem Canonicam receperunt, tertia generatione posteriorem fuisse quam Israel: Diuinitus autem prouisum fuisse non dubito, vt ex hoc vno sciremus etiam per alias gentes esse potuisse, qui secundum Deum vixerunt, eique placuerunt, pertinentes ad spiritualem Israelem, quod nemini concessum esse credendum est, nisi cui diuinitus reuelatus est vnus Mediator Dei & hominum, homo Christus Iesus. Qui & de perfectione iustitiae hominum, 32. dicit, Quod iusti antiqui crediderunt in Christum, gratia eius adiuti, vt gaudentes eum praenoscerent, & quidam etiam praenuntiarent esse venturum, vt in illo populo Israel, sicut Moses, & Iesus Naue, & Samuel, & Dauid, & caeteri tales, vel extra ipsum populum, sicut Iob, vel ante ipsum populum sicut Abraham, sicut Noe, & quicunque alij sunt quos vel commemorat, vel tacet Scriptura diuina. De poenitentia quoque Nabuchodonosor salutari & conuersione ad Deum per praedicationem Danielis, & diuinum flagellum docet Historia Danielis: Quare & Augustinus De Praedestinatione & gratia Dei, & est quintus inter eius Sermones. 17. dicit: Quod Nabuchodonosor post innumeras impietates flagellatus poenituit, & poenitentiam meruit fructuosam, Pharaoh vero nequaquam: & quod hi duo fines habuere diuersos, quod & recitatur in Canone, 23. quaestione quarta Nabuchodonosor. De Dario quoque videtur patere in historia Danielis. Nonne & de nobili Alexandro hoc rationabiliter aestimandum, praesertim quia in doctrina illius praeclari Philosophi, & Magistri sui Aristotelis fuerat educatus, qui verum Deum esse, & omne summum bonum, primum efficiens, & primam formam, & vltimum finem omnium sciuit, & docuit euidenter, sicut libri sui Philosophici manifestant? Iosephus quoque II. Antiquit. Iudaicae vlt. recitat, quomodo cum Alexander post captam Gazam indignans, festinaret Ierusalem, Ioaddo principi Sacerdotum post supplicationem & immolationem Deo oblatas, ab ipso & populo dormienti, Deus praecepit vt confideret, sertisque ciuitatem ornaret, portasque protenus aperiret, & alios quidem cum veste alba, ipsum autem & reliquos Sacerdotes cum legitimis stolis iussit occurrere, nihil saeuum sperantes pati, Deo prouidente, quod & fecerunt. Et subdit, Phaenices vero & Chaldaei Regem secuti putabant, quia quicquid potuisset furor imperialis permittere in ciuitatem, ipse committeret, & Principem Sacerdotum summis afficeret contumelijs, quod e diuerso contigit euenire. Nam Alexander prouidens multitudinem vestibus albis indutam, Antistites vero cum byssinis stolis, sed & Principem Sacerdotum hiacynthina & aurea stola, super caput habentem cydarin, & superlaminam auream, in quo scriptum est Dei nomen, adijt solus, & numen adorauit, & Principem Sacerdotum primus veneratus est; omnibus vero Iudaeis vna voce Alexandrum salutantibus, & circumstantibus Regibus Syriae, & reliquis, hoc facientem stupuerunt, corruptamque Regis mentem putauerunt. Parmenius vero solus eum interrogauit, dicens; Cur eum omnibus adorantibus, ipse adorasset Principem Sacerdotum gentis Iudaeae? Cui ille; Non hunc, inquit, adoraui, sed Deum cuius principatus sacerdotij factus est. Nam per somnium in huiusmodi eum habitu conspexi, adhuc in Dio ciuitate Macedoniae constitutus, dumque mecum cogitassem posse Asiam vincere, incitauit me, vt nequaquam negligerem, sed confidenter transirem: nam se perducturum meum dicebat exercitum, & Persarum traditurum potentiam; ideoque neminem alium in tali stola videns, cum hunc aduertissem habens visionis & probationis nocturnae memoriam salutaui. Exinde arbitror diuino iuuamine me dilectum, Dariumque vicisse, virtutemque soluisse Persarum. Propterea & omnia que meo corde sperabantur; prouentura confido. Et postqua Parmenio locutus est, Principe Sacerdotum honorans, accurrentibus reliquis Sacerdoti bus ad ciuitatem vsque peruenit, & ad templum ascendens sacrificauit Deo secundum Sacerdotis ostensione; ipsi aute Principi Sacerdotum, & reliquis Sacerdotibus munificeter multa donauit. Posset quoque fortassis & quodammodo aliter, & quodammodo similiter responderi, dicendo quosdam idola adorantes ipsa propter se nullatenus adorasse,: sed tantummodo propter Deum, diuinasque virtutes iuxta responsionem vltimam vigesimae primae partis, sicut & nos imagines Christi, Dei, Trinitatis, Angelorum, & Sanctorum hominum adoramus. Quare & videtur quod Deus potuit ipsos tribulatos clamantes non incongrue exaudisse, ipsosque miraculose si oportuit adiuuisse. Adhuc autem & quodammodo aliter, & quodammodo simi liter forsitan dici posset, quosdam Idololatras cognouisse & coluisse veraciter summum Deum, sub nomine tamem & idolo Dei Iouis, sicut apparet ex praemissis circa decimamsex. tam partem huius, & nihilo minus praeter ipsum alia quaedam idola coluisse, sanctis Angelis, hominibus, vel daemonibus dedicata, non tamen finaliter propter ipsamet idola, neque finaliter propter ipsa quorum fuerant idola, sed quia sunt creaturae, & serui, & instrumenta Dei, voluntatem ipsius in prosperis & aduersis circa homines exequentes, vt sic in ipsis & per ipsa Deum finaliter adorarent, sicut & nos Deum propter se, & sanctos Angelos eius & homines, & ipsorum imagines adoramus finaliter propter Deum. Et licet fortassis in modo colendi Deum ex simplici ignorantia, non ex certa malitia errauerunt, diligentes tamen cum prae omnibus secundum doctrinam trigesimae partis huius, volentesque scire, & diligentiam debitam apponentes, quis cultus & modus colendi fuit Deo placitus & acceptus, paratique cultum illum & modum cognitum obseruare, ipsum interim secundum fuam scientiam & conscientia honorauerunt, Deus ista pie & discrete respiciens, ignorantiae, & simplicitati eorum pepercit, sinceram vero dilectionem, sanctam intentionem & voluntatem beneuolam ac ceptauit: Hoc autem consonum videtur rationi. Non enim videtur quod iustissimus atque piissimus, prima suppositione tertia parte, & quarta testantibus, plus requirat ab homine quam accepit, & quam sit in hominis potestate, imo quod illud accepter, si intentione debita offeratur. Nonne etiam secundum sententiam Philosophorum communem de secundum iudicium cuiuslibet naturale, deliberate proponens dare aliquid, puta aurum, & adhibita diligentia requisita, deceptus loco illius dat aurichalcum, quod si sciret, nullatenus faceret, non aurichalcum sed autum dare videtur, & liberalis merito reputatur, sicut etiam e contra. Dicit enim Philosopus. 4. Ethic. 2. Non in multitudine datorum quod liberale, sed in dantis habitu; & supra 3i. 40. Existente autem inuoluntario quod vi & propter ignorantiam, voluntarium videbitur vtique esse, cuius principium in ipso sciente singularia in quibus est operatio; & infra, 6i. 10. Iusta dicimus operantes quosdam, nequaquam iustos esse, puta a legibus ordinata facientes vel nolentes, vel propter ignorantiam, vel propter alterum quid, & non propter ipsa quamuis operentur quidem quae oportet & quaecunque oportet & studiosum; sed vt videtur, est qualiter habentem operari fingula, velut sit bonus: dico autem puta propter electionem, & ipsorum gratia operatorum. Electionem quidem igitur rectam facit virtus, quaecunque autem illius gratia nata sunt fieri, non sunt virtutis, sed alterius potentiae. Dicendum autem scientibus manifestius de ipsis. Est vtique quaedam potentia quam vocant deinoteta, haec autem est talis vt ad suppositam intentionem contendentia posset haec operati & fortiri ipsis. Siquidem igitur intentio sit bona, Iaudabilis est; si autem praua, astutia. Nonne & videtur Apostolum hoc sentire dicentem; Cum enim gentes quae legem non habent, naturaliter ea quae legis sunt faciunt, eiusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt sex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis conscientia ipsorum, & inter se inuicem cogitationum accusantium aut etiam defendentium in die cum iudicabit Deus oeculta hominum. Nonne & veritas ipsa dicit, Si oculus tuus fuerit simplex totum corpus tuum lucidum erit? Quare & Augustinus 2. de sermone Domini in monte 2I. Oculum, inquit, hic accipere debemus ipsam intentionem qua facimus quicquid facimus. Quod si munda fuerit & recta, & illud aspiciens quod aspiciendum est, omnia opera nostra quae secundum eam operamur, necesse est bona sint; omnia opera totum corpus appellauit, quia & Apostolus membra nostra dicit quaedam opera quae improbat & mortificanda praecipit, dicens; Mortificate membra vestra quae sunt supra terram, fornicationem, immunditiam, auaritiam, & caetera talia: Non ergo quid quisque faciat, sed quo animo faciat considerandum est. Qui & super titulum Psalmi. 3I. Bonum, inquit, opus intentio facit, intentionem fides dirigit: Non valde attendas quid homo faciat, sed quid, cum facit, aspiciat; Qui & 83. quaestionum 27. dicit quod mali, per quos agitur id quod ignorant, non iustitiae quae refertur ad Deum, sed maleuolentiae suae mercedem accipiunt: quemadmodum nec bonis imputatur, quod ipsis prodesse volentibus nocetur alicui, sed bono animo beneuolentiae proemium tribuitur. Qui insuper in libello de inhonesta familiaritate mulierum sic scribit, Voluntas prona faciendi reputatur pro opere facti; quod & similiter videntur iura velle dicentia; Voluntate & proposito maleficia distinguenda. Nonne & Ambr. 1. de offic. Affectus, inquit, tuus operi tuo nomen imponit; & Hieron. in epistola ad Paulinum de omnibus diuinae historiae libris sic ait; Non quid inuenias, sed quid quaeras consideramus. Quis enim potest rationabiliter dicere, quod voluntas sincera Domino famulandi secundum doctrinam trigesime, non est recta, & rationabiliter acceptanda, licet in modo famulandi surrepat error inuitus? Cur alias Seneca in sanctorum Catalogo poneretur? Nonne B. Hier. de viris illustrib?i 12. & ponitur praesatio in epSenecae, ita scribit: Lucius Annaeus Seneca Cordubensis Photionis Stoici discipulus, & patruus Lucani Poetae, continentissime fuit vitae, quem non ponerem in Catalogo Sanctorum, ni ime illae epistolae prouocarent, quae leguntur a plurimis Pauli ad Senecam, & Senecae ad Paulum: In quibus cum esset Neronis magister, & illius temporis potentissimus, optare se dicit eius esse loci apud suos, cuius sit Paulus apud Christianos. Hic ante biennium quam Petrus & Paulus martyrio coronarentur, a Nerone interfectus est. Nonne & secundum Iura Canonica, propter hanc causam error in persona & in conditione dirimit matrimonium iam contractum? Nonne etiam hac de causa ignoranter accedens ad vxorem alienam, quam reputat esse suam, ab adulterio excusatur? Nonne scribitur isto modo, Error personae & conditionis consensum coniugij non admittit? Si quis enim pacisceretur se venditurum agrum Marcello, & postea veniret Paulus dicens se esse Marcellum, & emeret agrum ab illo, nunquid cum Paulo conuenit iste de precio, aut dicendus est agrum sibi vendidisse? Item si quis promitteret se venditurum mihi aurum, & pro auro offerret mihi Autichalcum, & ita me deciperet, nunquid dicerer consensisse in Aurichalcum? nunquid volui emere Aurichalcum? nec aliquando in illud consensi, quia consensus non nisi voluntatis est. Sicut igitur hic error materiae excludit emptionis consensum, sic & in coniugio error personae. Non enim consensit in hunc, sed in eum quem hunc esse putabat. Quod etiam error personae nonnullos: excuset auctoritate illa probatur, qua vxoris soror, vtroque inscio, sorore videlicet & marito in lectulum eius isse, & a viro sororis suae cognite perhibetur: quae tamen sine spe coniugij perpetuo permanere censeatur, ille tamen qui cognouit eam per ignorantiam excusatur. Aliter etiam hoc probatur: Diabolus nonnunquam in Angelum lucis se transformat, nec est periculosus error si tunc creditur esse bonus, cum se bonum simulat. Si ergo tunc ab aliquo simplici quaereret, L si suae beatitudinis vellet esse particeps, & ille responderet se in eius confortium velle transire, nunquid dicendus est consensisse in confortium diabolicae damnationis? annon potius in participationem claritatis aeternae? Item si quis haereticorum nomine Augustini, vel Ambrosij vel Hieronymi, alicui Catholicorum seipsum offerret, atque ad suae fidei mutationem prouocaret, si ille praeberet consensum, in cuius fidei sententiam consensisse diceretur? non in haereticorum sectam, sed in integritatem fidei Catholicae, quam ille haereticus se mentiebatur habere. Quae ergo in persona decepta errore, non in hunc, sed in eum, quem ipse mentiebatur se esse, consensit, patet quod eius coniux non fuerit. Hanc eandem sententiam cum eisdem exemplis & Doctores Theologici profitentur. Credo tamen constanter quod Deus pius & iustus, omni eum amanti prae amnibus, volentique efficaciter ipsum cultu & modo debitis venerari, & diligentiam debitam perseueranter adhibenti, reuelet quandoque religionem debitam & necessariam ad salutem, religionem videlicet Christianam implicite vel expresse. Multi namque Iudaei atque Gentiles Christum venturum lucide praeuiderunt, & prophetice praedixerunt, sicut non paucae testantur historiae, & praecedentia tetigerunt. Quomodo namque Deus, qui prima Suppositione & partibus sequentibus, ac Philosophis multis testantibus, rebus etiam vilissimis inanimatis & bestijs prouidet, hominem sine prouidentia derelinquet? Et qui 27a parte cum sequentibus ostensionibusque earum, ac historijs multis probantibus, hominibus nusquam Deum quaerentibus, imo & contemnentibus quandoque prouidet gratiose de necessarijs ad salutem, quomodo pie & perseueranter secundum suam scientiam & virtutem, ipsum quaerentibus atque colentibus necessaria denegabit, faciem suam aduertet, ipsos despiciet, abijciet, & repellet? Puto quoque veraciter quod plurimi infideles, nullam vel non debitam diligentiam adhibent ad inquirendum & cognoscendum debitum cultum Dei; imo & si ipsis negligentibus per inspirationem diuinam, rationem, aut praedicationem humanam gratuito reueletur & euidenter appareat, quod lex nostra sit melior lege sua, imo & quod lex nostra sit vera, ipsorum autem erronea, ex quadam pertinaci superbia indurati nolunt superba colla curuare, nolunt sectam antiquam relinquere, nolunt meliorem admittere, nolunt acquiescere veritati; sed & resistunt pro viribus, obgarriunt, contradicunt. Contuli enim nuper cum quodam Iudaeo perito & multum famoso de conuersione sua ad fidem Christi, post alia rogans eum vt oraret Deum suum deuote, quatenus illuminaret cor eius, & ostenderet ei veraciter, quae lex esset melior & acceptior coram eo. Qui mihi respondit, quod nunquam hoc faceret, quia hoc esset dubitare aliquo modo de lege suo, & aliqualiter haesitate. Quaesiui, si voluit vt ego sic orarem pro eo Deum suum & meum communem, videlicet magnum Deum, & libenter oratem: qui statim respondit, quod non, propter causam dubietatis praedictam. Tunc ego, tu non vis orare pro teipso, nec permittere, aut gratum habere quod ego pro te orem, ora quaeso pro me modo praedicto, vt sic saltem eius duritiam contumacem ad orationis beneficium prouocassem: qui peremptorie renuens, Scio, inquit, quod tu nunquam eris bonus Iudaeus; atque subiunxit, & si tu velis dubitare de lege tua, ego nolo de mea. Amplius autem & aliter & veraciter dici potest, quod quaedam sunt miracula fantastica, delusoria, & Diabolica; quaedam vera; Miracula delusoria fecerunt Magi Aegyptij Pharaonis, sicut in Exodo recitatur, & talia erant miracula inter Idololatras Infideles, & haec est responsio Augustini. 10. de Ciuit, Dei 16. huiusmodi miracula pertractantis. Obiicies forsitan quod eodem modo possunt dicere Infideles de miraculis Christianisi fateor, & dixerunt. Et si quaeras, quomodo ergo possunt refelli; Respondeo, si hoc dicant vniuersaliter de omnibus Christianorum miraculis, possunt refelli vt prius; si particulariter, puta de aliquibus mirabilibus delusionibus apud aliquos Christianos fortassis pro veris miraculis reputatis, non sunt forsitan refellendi. Et si quaeras vlterius quomodo possunt haec discerni; respondeo quod probabiliter per circumstantias, & coniecturas probabiles concurrentes, per sanctitatem vitae, per modum credendi, amandi, orandi, & impetrandi miraculum, & per modum miraculi impetrati, & caetera talia, quae non est facile numerare; certitudinaliter autem per illuminationem & inspirationem diuinam, et per Spiritus Sancti donum, quod ab Apostolo discretio Spirituum nuncupatur. Hoc enim potest Deus facere, per septimam partem huius, & multum decet ipsum hoc facere Christianis ipsum amantibus & colentibus secundum doctrinam, 30. partis huius, et si non semper & generaliter omnibus Christianis; illis tamen quorum interest de miraculis iudicare. puta summis Sacerdotibus, & principibus Sacerdotum, quando necessitas vel opportunitas hoc requirit, sicut in Canonizatione sancti cuiuspiam facienda. Nec mirum: In multis namque historijs inuenimus, quod Deus multis principibus gentilibus multa se & principatus suos concernentia reuelauit, de Pharaone Rege Aegypti, Gen. 4I. de Nabuchodonosor rege Babysonis, Dan. 2. & 4. de Balthasar successore ipsius, Dan 5. de Alexandro rege Grecorum, II. Antiq Iudaicae: vlt, sicut superius recitatur, de Chamgiuscan primo rege Tartarorum, in Historijs Tartarorum sicut superius tangebatur; de Agamemnone rege Graecorum & somnio quod de instituendo praelio viderat, & in Graecorum Concilio referebat, Scribit Homerus, quod Nestor vir magnae prudentiae fidem relatis concilians respondebat, de statu publico credendum est regio somnio; Et recitat Macrobius super somnium Scipionis. Nonne & Caiphas cum esset Pontifex Iudaeorum licet malignus, Spiritu Dei tactus veraciter prophetauit? quanto ergo dignius decet Deum principi nostro summo, nostro summo Pontifici huiusmodi sui Spiritus munera impartiri? Adhuc autem Gentiles & eorum Philosophi forsitan respondebunt, dicentes, quod etsi lex nostra sit bona, & melior alia lege positiua quacunque, sola tamen lex naturae, naturalis videlicet rationis conscientiae siue sunderesis susficit euicunque ad ipsum in omnibus regulandum ad omnia facienda. Verum si lex nostra sit bona, & optima, est & vera, & in ipsa continetur expresse, quod qui non crediderit, sicut docet, damnabitur. Item si lex nostra sit bona & optima positiue, est & perfectior sola lege naturae: continet enim totam perfectionem illius, & addit, insufficientias eius supplet, corrigitque defectus. Cur ergo illam non eligitis & tenetis? Adhuc autem si sola lex naturae sufficeret homini ad quaecunque, cur Deus, qui nihil agit frustra prima suppositione, tertia parte & vobis ipsis testantibus aliam legem & alias leges dedit, antiquam & nouam, sicut praemissa testantur, praesertim cum vtraque sit difficilior ad sciendum, & laboriosior ad implendum? Quis enim sapiens facit quicquam per plura, ad quod sufficiunt pauciora, sicut ratio naturalis & omnes Philosophi concorditer attestantur, & superius tangebatur? nisi fortassis decen¬ tius, vtilius, & melius fiat per plura. Quod si est verum de legibus positiuis, & specialiter Christiana, cur illam non accipitis & tenetis? Gentiles quoque Philosophi rationem naturalem rati se sequi, vmbra tenui & fallaci, ac mendaci imagine phantasticae rationis frequenter seducti, irrationabiliter aberrabant; sicut verissima ratio, & ipsorum creberrima contradictio clare docet. Quomodo ergo tam irregularis, tam enormata regula, & tam fallax sufficit homini ad ipsum in omnibus dirigendum? Nonne Deus qui prima Suppositione, tertia parte. d&e secunda Suppositione testantibus, sincera, summa, & prima veritas comprobatur, magis veritatem quam falsitatem, verum quam falsum obsequium, rectitudinem quam errorem magis diligit, & acceptat, praesertim circa religionem & cultum diuinum? Nonne secundum, 3oam partem huius, solus Deus propter seipsum super omnia effectuosissime est amandus, de uotissimeque colendus? quomodo ergo propter errorem irrationabilis rationis & seductae conscientiae nihil refert istum cultum vero Deo, vel Daemonijs aut idolis exhibere? Nonne & Gentiles Philosophi, // veri Philosophi idola reprobarunt, & vnum verum Deum colendum esse censuerunt: sed ad quem fructum si tantum valeat colere idolum sicut Deum? Cur insuper, quaeso, Philosophi tam laboriosam diligentiam circa cognitionem veritatis impendunt, si falsitas & veritas aequaliter ponderent, aequaliter valeant, aequalem fructum parturiant quibuscunque, dum tamen secundum conscientias suas agant. Nonne & vbi error est peior & grauior, lex rectificans magis necessaria comprobatur; & quis ignoret errorem erga Deum, & circa cultum diuinum esse peiorem & grauiorem, quam erga hominem, & circa politiam humanam? Et hic etiam per ipsos Gentiles Philosophos leges plurimae statuuntur. Quomodo ergo non est lex // alia necessaria circa Deum & cultum diuinum? Quare & Arist. 7. Polit. 9. partes necessarias ciuitatis enumerans; Praecipue, inquit, ea quae circa diuinam curam, quam vocant Sacerdotium: cui & Plato, & alij Gentiles Philosophi consentiunt in hac parte. Si etiam sola ratio naturalis sufficiat homini ad omnia facienda, cur tot leges humanae etiam ab ipsis Philosophis inaniter statuuntur? Nonne Plato scripsit de legibus multos libros? Aristoteles de Ethica & Politica multos? Tullius de Repub. multos libros? & alij multi Gentiles Philosophi de materia simili multos libros? Adhuc autem Philosophi, audite me paululum patienter. Nonne sicut oeconomus in paruula domo sua, sicut Princeps politicus in paruula ciuitate sua, sicut rex in paruulo regno suo potest statuere subditis suis leges; leges, inquam, positiuas, arbitrarias, & voluntarias, quas qui seruauerint praemientur, & qui non seruauerint aut contempserint praemijs careant, & debitas poenas luant; sic & Deus summus oeconomus in maxima domo sua, summus Princeps in suo maximo principatu, & summus Rex regum in maximo regno suo, cur ergo non possit statuere, vt quicunque legem Christianam seruauerint, accipiant glotiam sempiternam; & qui illam non seruauerint, sed contempserint, gloria careant, & aeternam damnationem incurrant? posset vtique, quod & fecit, sicut praecedentia manifestant. Erratis quoque Philosophi originale peccatum, originalem ineptitudinem ad vitam futuram in omnibus hominibus non videntes. Nonne potuit Deus primo homini legem huiusmodi statuisse, vt si mandatis diuinis pareret in omnibus, haberet beatitudinem sempiternam; sin autem, tam ipse quam successio sua tota priuationem beatitudinis & miseriam sempiternam, nisi ipse vel aliquis filiorum suorum satiffaceret competenter? Sic namque potest homo Princeps terrenus promittere, siue dare cuipiam ciuitatem. Qua lege statura, si ille primus homo contra mandatum diuinum peccaret, nonne tota illa progenies reproba fieret, & ad vitam aeternam initiabilis haberetur? sic autem factum fuisse, ex lege Christiana colligitur. Quicquid ergo feceritis, secundum vestrum ingenium naturale, nisi satisfeceritis, nihil facitis ad futuram gloriam capescendam, obstante lege praedicta. Dicetis fortassis, quod facile est satiffacere Deo pro peccato: sed nonne satiffacere Deo pro peccato scienter in eum commisso, est reddere aliquid tantum vel maius pro quanto peccatum non debuit fuisse commissum, praesertim si districte & rigorose agatur cum peccante? Alias enim non plene restituit Dei honorem contemptibiliter violatum, nec facit satis, sed minus vel nihil; quare nec plene placat offensum. Sed quis potest reddere Deo tantum, cum per 30. partem huius nullum peccatum deberet committi scienter in Deum, pro quantiscunque bonis seruandis siuelucrandis, aut quantiscunque malis poenalibus habitis amouendis, siue non habitis praecauendis. Dicetis fortassis quod peccator per impotentiam excusatur: Sed etsi forte per impotentiam excusetur a nouo continue proprioque peccato, non reddendo quod debet, non tamen ab antiquo debito & peccato, nec redditur habilis ad beatitudinem sempiternam, lege praedicta vetante. Quid etiam diceret Philosophus, si Deus nullum hominem vellet habere confortem Angelorum in beatitudine sempiterna, & foelicitate incomparabili, nisi similem Angelis, innocentem & virginem a peccato, & a talibus innocentibus & virginibus generatum, quantumcunque peccator ssatiffaceret pro peccato? Virgo namque cuspabiliter defforata, etsi satis faciat quantumcunque, non redditur tamen virgo. Adhuc autem fortasius dicetis, quod Deus potest omne peccatum sine aliqua satiffactione dimittere simpliciter peccatori; sed istud non obstat: Nam etsi hoc posset, non tamen hoc faciet secundum legem praedictam: Si etiam istud posset, posset dimittere peccatum simpliciter impunitum contra 3I. partem. Non improbabiliter quoque videtur secundum Philosophicas rationes, quod si homo sit modo peccator, & postea erit iustus, hoc fiet per aliquam mutationem, & non in Deo, propter sextam partem praemissam, nec in aliquo impertinenti, quia hoc impertinens videretur; quare in ipso homine peccatore: haec autem mutatio, satiffactio pro peccato, aut non sine sariffactione esse videtur. Nonne & secundum omnes vere Philosophantes, omne malum, scilicet pura malitia & peccatum, non est res aliqua positiua, sed priuatio vel carentia rei bonae, aut cuiuspiam bonitatis; Priuatio autem in subiecto apto plene tolli non potest, nisi per plenam positionem habitus quem priuabat; Non enim potest ibi medium reperiri. Et si quaesieris, quis ergo potest aut potuit tantam satisfactionem pro peccato hominis exhibere; Dico quod Christus simul Deus & homo sufficientissimus omniquaque, sicut prima suppositio cum sequentibus partibus clare probat, sicut & lex Iudaeorum praedixit, & lex Christianorum veraciter profitetur. Quid ergo restat, nisi vt omnes efficiamini Christiani, vt huius satissactionis participes fieri valeatis?

Contra philosophos negantes posibilitatem creationis, adnihilationis & recreationis.

REpudient Philosophi illam Meretriculam fatuam, quam sub specie sapientiae palliatam X diutius amauerunt, fallaciter mentientem creationem, annihilationem, & recreationem non esse possibilem. Deus enim secundum primam suppositionem quintam partem & septimam est summe perfectus, sufficiens, potens, et efficax, in tantum quod nihil perfectius, sufficientius, potentius, aut efficacius esse posset: Et nonne perfectius, sufficientius, potentius, & efficacius reputandum, facere quippiam propria tantum virtute ex nihilo, quam ex materia praeiacente necessario requisita? Item si Deus sit infinite maioris potentiae, & efficacae, quam aliqua causa effectiua creata, cur non potest in effectum, in modumue efficiendi proportionaliter fortiorem atque maiorem secundum regulas Philosophicas naturales? cur ergo creare non potest? Amplius autem secundum octauam partem praemissam, Deus habet voluntatem vniuersaliter efficacem; Quare etsi nulla vnquam fuisset materia, nec aliquid praeter eum, & vellet quippiam aliud esse realiter, statim esset. Adhuc autem secundum primam suppositionem & tertiam partem huius, quicquid essentiale & intrinsecum dignum Deo tribuitur, si possit sine contradictione teneri, teneri debet necessario, non negari; Et nonne posse creare tribuitur ita Deo, potestque facillime ab omni contradictione defendi; est ergo creatio rerum possibilis; quare & annihilatio & recreatio pari modo, quarum & possibilitas potest similiter demonstrari. Annihilatio quoque specialiter, creatione concessa, faciliter suadetur: Absit enim quod opus exile creatum esset potentius ad manendum, quam omnipotens opisex ad destruendum si vellet; quod & de re qualibet entitatis & virtutis finitae. etsi creata non esset, posset similiter demonstrari. Nonne & secundum I7an partem huius, nihil aliud a Deo est necesse esse, sed possibile esse secundum contradictionem; quis ergo non faciliter videat, Deum cum sit necesse esse, & omnipotens simpliciter omniquaque de sua potentia absoluta posse annihilare quodlibet aliud? Possibilitate vero creationis & annihilationis admissa, quis possibilitatem recreationis negabit? Appendant quaeso Philosophi rationes premissas, & rationes ipsorum contrarias iusta lance, & puto quod rationes ipsorum inuenientur minus habentes; si tamen aliquas habeant rationes deponant rogo superbiam excaecantem, & homines errabiles humiliter se agnoscant, (quod eorum contradictio frequens ad inuicem, imo & vnius eiusdem ad seipsum diuersis temporibus manifestat) nec verecundentur proficere, fortiorem semper & pulchriorem rationem prae alijs amplectendo, ne forte alias tam re quam nomine Philosophi iuste priuentur, & friuophili nominentur. Aduertant oro suppliciter, quam valida ratio requireretur ad tantam famositatem reprobandam, quae ab omni fide & secta, & ab omnibus pene hominibus approbatur, praesertim cum tam fortibus rationibus fulciatur. Quare & Philosophus. 10. Eth. 2. redarguens negantes bonum esse quod omnia apperunt, quod, inquit, omnibus videtur, hoc esse aimus: Interimens autem hanc fidem non omnino credibiliora dicit, Auerroes quoque super desomno & vigilia, Res, inquit, quae sunt famosae apud omnes, sunt necessariae aut secundum totum, aut secundum partem. Si autem Philosophi in hac parte nullam habeant rationem, cur irrationabiliter ita dicunt? praeserti cum Deum non posse creare. annihilare. & recreare non sit per se notum; imo contrarium apud plurimos est famosum.

Contra philosophos negantes possibilitatem creationis mundi.

FVgentur Philosophi affirmantes, quod Deus non potuit mundum creasse. Secundum proximam namque partem Deus potuit aliquam rem creasse: cur ergo non mundum: cum mundus sit entitatis & virtutis finitae. Deus autem simpliciter infinitae. sicut prima Suppositio. 3a. pars & 4a demonstrant? Potest quoque Deus annihilare mundum, sicut per proximam partem & probationem ipsius, & per decimamseptimam partem patet: & ipsum similiter recreare per eandem proximam partem huius & ostensionem ipsius; quare & potuit ipsum creasse simili ratione. Potissimum etiam quod videtur obstare, est impossibilitas creationis ex nihilo sed hoc non obstat, secundum proximam partem huius: Aliae namque Philosophorum argutiae quam sint fragiles quis ignorat? Quod tamen vt euidentius cunctis appareat processus ille 8i. Physicorum paululum est rimandus; maxime quia sicut audiui, quidam fideles illo processu infidelium procedentes, vsque in infidelitatis voraginem processerunt. Videtur autem mihi Christ gratia Christiano, etsi non essem Christianus, nec alicuius legis sectator, sed amator veritatis tantummodo. etiam videretur, quod ille processus peccat mortaliter in materia & in forma. Constat autem Philosophis quod prius: & ante accipitur dupliciter ad propositum, scilicet secundum naturam de secundum tempus. Pono igitur contra te Aristoteles & Auerroes quod mundus incepit & motus in A instanti, & quod nullum fuit tempus: mutatio, neque successio temporalis, aut aliqua duratio vera mutabilis, aut partibilis, magna, vel parua ante illum primum motum qui sit B. Pono igitur consequenter quod nihil omnino praecessit A prioritate aliqua temporali, sicut nihil praecedit coelum exterius prioritate vel superioritate locali, & quod hoc sit consequens, patet per teipsum 10. illius 8i. dicentem; Prius & posterius quomodo erunt, tempore non existente, aut tempus, si non sit motus? & ex alia parte pono, quod Deus aeternus, eiusque aeterna sapientia ac voluntas praecessit A prioritate naturae, sicut causa causatum. Cum ergo tu Aristoteles per totum illum processum supponis quod cuiuslibet rei factae non esse praecedit necessario suum esse. & hoc loquendo de praecessione temporali. vt innuis 10. & tu Auerroes hoc idem dicis expresse in comment. decimo octauo quoque decimoquinto ac alijs hoc supponis; Ecce quam impudenter petis in principio, quod finaliter probare deberes, scilicet quod ante A & B fuit prioritas temporalis, quae necessario, & vt tu ipse dicis, aliquem motum sequitur aut importat. Hic ergo peccas in forma probandi, & in materia similiter: Haec enim tua suppositio repugnat verae meae positioni, quam ponebam. Et per indem potest faciliter responderi ad omnia talia quae arguitis, quaeritis arguendo: Si Deus fecit mundum in A & B tunc incoepit, hoc fuit per aliquam nouam volutionem, quam tunc habuit & non prius, vel propter aliquam nouam dispositionem in agente vel passo aut aliquo alio modo, vel propter amotionem alicuius: quo non amoto, noluit operari, vel saltem propter praesentiam horae vol instantis, qua vel quo semper ante disposuit facere tunc primo mundum; & motum; & nullum istorum fuit sine mutationem; ergo ante B primam mutationem alia mutatio prior fuit. Ecce quomodo semper supponitis quod ante A fuit mutabilis & longa successio temporalis, quod deberetis probare; huius enim oppositum ponebam in primis. Cum etiam quaeritis vel quaeratur pro vobis, quare Deus in A fecit mundum & non prius, ecce quomodo innuitis quod ante A fuit aliquid prius prioritate temporali quod non est verum: sed simile est ac si quaerertis, quare coelum est terminatum in sua conuexitate, & non supra. Patet similiter quomodo non sequitur contra me illud quod magnum impossibile reputatis, scilicet quod a voluntate antiqua proueniat immediate actio noua; Voluntas enim Dei aeterna quam fecit mundum, non est antiquior mundo antiquitate seu proprietate temporis, sed naturae, nec mundus ea nouior aut posterior tempore sed natura. Replicabitis forsitan hic dicentes, eadem ratione Deus non est antiquior mundo, & mundus incoepit esse, nec est aeternus, ergo est & Deus similiter: vel si Deus non incoepit, sed est aeternus & mundus similiter. Concedo vobis quod Deus non est antiquior mundo antiquitate temporis actualis; & vltra cum dicitis; ergo Deus incoepit esse: non sequitur. Et si dicatis lncipere esse est nunc esse, & nunquam prius fuisse, Deus vero in A fuit & nunquam prius, hic dico si intendatis definire conuertibiliter incipere esse, per nunc esse, & nunquam prius fuisse; si intelligatis, per nunquam prius fuisse, actualiter. scilicet per nullum tempus actuale praecedens, non recte definitis. Imo incipere esse, est nunc esse, & nunquam prius fuisse potentialiter siue potentialiter scilicet, & si tempus prius fuisset, adhuc non fuisset in eo, & sic mundus incoepit in A quia licet ante fuisset tempus actua¬ le: mundus non fuisset in eo; sicut anima Petri non fuit in tempore ante creationem illius, sic autem Deus non incoepit esse in A, quia quantumcunque tempus prius suisset, Deus necessario fuisset in illo: quod autem non prius tempore fuit, hoc est quia tempus defuit sibi, non ipse tempori si fuisset. Et per indem patet ad aliam partem conclusionis vestrae, quae est, quod Deus non est aeternus: aeternum enim est, quod est sine incoeptione, & desitione modo praedicto. Sicut enim immensitas Dei non est determinata aut restricta per hoc quod est actualiter tantum in quodam loco determinato, puta in mundo & non extra, secundum quorundam Philosophorum & vestram sententiam, quia necessario coexisteret omniquaque quantocunque maiori si esset: sic nec eius aeternitas breuitate temporis coarctatur. Si autem intelligatis aeternum non sicut caeteri hominum, sed modo vestro, quod est per omne tempus actuale, potest concedi quod mundus est aeternus, sicut tu Aristoteles videris definire aeternum, seu potius eius definitionem ab Antiquioribus allegare 1. de Coelo 100. dicens, Hoc nomen aeternum diuine enunciatum est ab Antiquis. Finis enim continens id quod vniuscuiusque tempus, cuius nihil est extra secundum naturam, aeternum vniuscuiusque vocatum est, Secundum eandem autem rationem, & totius coeli finis, & omne tempus: & infinitatem continens perfectio, aeternum a semper esse sumens denominationem. Possemque iuxta stultitiam tuam aliter ribi forsitan respondere, supponendo secundum Logicam tuam I. peri Hermenias, quod verbum consignificat tempus, & concedere tibi istam, Deus incoepit esse, scilicet esse in tempore vel in instanti, seu temporaliter, vel instantance, sicut incoepit esse Dominus temporis, & temporalium quorumcunque. In A enim Deus fuit instantanee & non prius, nec ex hoc sequitur, quod Deus non sit aeternus sed nouus, nec quod ipse mutetur sed ipsa, vt ex prioribus satis constat. Adhuc forsitan obuiabitis mihi, sophistice arguere gestientes, quod mundus sit omnino coaeternus cum Deo, sicut loquebar, quia si Deus fecit mundum in aliquo instanti primo, potuit fecisse eum non in aliquo instanti primo, sed immediate post instans, si aliquod instans praecessisset, sicut fecit motum & tempus immediate post primum instans: & si sic fecisset mundum cum motu & tempore, mundus fuisset aeternus. Nunquam enim incoepisset intrinsece, nec extrinsece: In nullo enim instanti primo fuisset, nec in aliquo instanti non fuisset immediate post quod fuisset; imo ante quodlibet instans fuisset, vt patet de singulis inductiue, & nunc non est mundus minoris durationis quam tunc fuisset: ergo nunc est aeternus. Ad istud autem sophisticae stultitiae argumentum, non oporteret alias respondere, nisi propter consilium sapientis, ne talis stultus sophisticans sibi sapiens videatur. Tales enim secundum Apostolum dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt. Primo igitur vos proprio gladio castigabo: vos enim ponitis superficies corpora terminare. Ponatur ergo per omnipotentiam Dei, & secundum proximam partem huius, vel sicut vos ponitis similia, vel saltem ex talibus conditionaliter argutis multis locis, quod toto coelo saluo eius conuexa superficies destruatur, vel arguatur conditionaliter more vestro. Si illa destrueretur saluo coelo, ipsum esset simpliciter infinitum. Non enim terminaretur intrinsece nec extrinsece, quoniam ad nullam superficiem sicut constat. Vlterius tamen ex abundanti respondeo, & dico, quod mundus non est aeternus, sed incoepit esse & hoc extrinsece, non actualiter; ita quod aliquod tempus vel instans actualiter ipsum immediate praecessit, sed habitualiter, vt dictum est prius; quia si fuisset tempus aeternum, supposita aetate mundi in aliquo eius instanti necessario incoepisset extrinsece, & quod sic actualiter non incoepit, non est propter antiquitatem mundi, sed propter defectum temporis praecedentis. Sed nec sic forsitan obgarrire cessabitis, sed dicetis; etsi ante mundum non fuit tempus verum, fuit saltem imaginarium, & procedunt argumenta de tempore tali ficto, sicut & de vero. Hic autem dico, sicut tu Aristoteles 4. Metaphys. tuae probas, quod res non sequuntur imaginationem aut aestimationem: Vnde quantumcunque quis imaginetur tempus ante mundum: non magis propter hoc fuit aliquod tempus ante, sicut propter nullam imaginationem cuiuscunque est aliquis locus, aut tempus extra coelum, teste teipso, 1. de Coelo 100. sic dicendo: Manifestum igitur quia neque locus, neque vacuum, neque tempus est exterius, Adhuc autem vt maiori verecundia vos confundam, sicque in agnitionem veritatis, ipsa ducente, reducam. Ponatur secundum vestram grossam imaginationem & rudem, quod ante mundum fuisset aeterna successio // talis vera vel ficta, dico tune, quod in A instanti successionis illius Deus voluntarie produxit mundum, & quod tunc incoepit B prima mutatio noua, seu primus motus nouus, quem nulla mutatio noua praecedebat, nisi forte partes illius successionis aeternae per vos positae: & cum arguitis, ergo Deus tunc vel immediate ante habuit aliquam nouam dispositionem, quam prnon habuit, qua mediante tunc produxit mundum & B. & non prius; ergo illa fuit sibi acquisita per aliquam mutationem nouam priorem: ergo ante B primam mutationem nouam fuit alia mutatio noua prior; dico, quod ista ratio procedit de agente irrationali, non autem rationali, vt tu Aristoteles 9. Metaphys. 10. docuisti, vbi posita distinctione potentiarum per rationale & irrationale, & assignata vna differentia inter illas, alteram assignasti, scilicet quod quando potentiae irrationales actiuae & passiuae cum debitis dispositionibus approximantur ad inuicem, necesse est hanc quidem agere, illam pati; de potentijs autem rationalibus non est ita, quod & tu Auerroes ibi comment. 10. planissime contestaris. Potest ergo agens rationale & voluntarium dispositissimum ad agendum, expectare per tempus & tempora, etiam per tempus aeternum, & tandem nouiter agere sine mutatione aliqua praecedente: vestrum igitur profectum inter 8um Physicorum vbi hoc non vidistis, & 9. Metaphys. vbi hoc vidistis, & videndum alijs reuelastis, vestrumque defectum pristinum retractastis, laudo plurimum & commendo. Sed ne propter variationem auctoritas vestra suspecta forsitan videatur, hoc idem per rationem ostendam. Si enim non sic esset, nulla esset potentia libere contradictorie ad agendum. Si namque sit alia, ponatur A. primus actus eius liber: Vel ergo positis omnibus necessario praeuijs & sufficientibus ad productionem A. producitur necessario A, vel non: Si sic, cum omnia illa poni, non sit liberum, quia A est primus actus liber, & positis illis, necessario ponetur A, nec A poni erit liberum, nec in potestate libera producentis. Item si posita causa actiua libera cum omnibus dispositionibus praeuijs necessarijs & sufficientibus, necessario sequatur effectum produci, cum illam sic poni non sit in libera potestate ipsius, sed quodammodo necessarium; & in omni consequentia necessaria, si antecedens sit necessarium, & consequens erit similiter necessarium, non liberum, & contingens, nullus actus libere producetur, nec potentia rationalis erit liberior irrationali. Nunquam enim producitur actus liber nisi a causa rationali disposita, vt dictum est. Si autem positis illis non necessario producitur A, ergo illa potentia libera stantibus omnibus illis semper vniformibus omni modo, potest libere expectare per tempus, & tempora, & tandem nouiter producere sine mutatione aliqua praecedente, quae aliquid faciat circa ipsam. Prius enim erat sufficienter disposita ad producendum V, & nunc est omnino, sicut tunc; quare & nunc sufficienter potest producere A. & toto tempore medio potuit produxisse. Et si tuquaeras, quare ergo producit nunc A, & non prius; Respondent quidam quia vult, quorum responsionem non probo; quia sit A. primum velle liberum, tunc non producit A, quia vult, per indem velle, quia tunc idem velle praecederet naturaliter semetipsum; nec per aliud velle, quia tunc A non esset primum, & quia tunc reuerteretur eadem quaestio de illo alio velle, & sic procederet infinite. Dico igitur quod quaerens quare &c. quaerit causam; causa autem efficiens est illa potentia libera; quia igitur est actiua potentia rationalis & libera, libere tunc producit; causa vero finalis est finis quem sibi praestituit in agendo. Scio tamen quod quaeris causam, quam non poteris inuenire, scilicet qua posita determinate & necessario sequeretur, quod in potentijs actiuis rationalibus non est verum, quod tam Autoritas, quam ratio docuerunt, quod tamen pro verissi mo supponentes per totum illum processum Si Physicorum claudicatis turpissime a semitis veritatis. Quod & Auicenna 9. Metaphys. suae 1. & Algazel 4. Metaphys. suae 1. similiter supponentes in vestram sententiam inciderunt. In alio quoque videmini vobis certissime demonstrare, & hoc vniuersaliter de omni virtute siue rationali, siue irrationali, sicut tu Auerroes 9. comment. asseris manifeste. Data namque prima mutatione arguitis, quod hac prima alia fuit prior, te Auerroes argutiam Aristotelis sic formante, Motum & motor sunt in capitulo ad aliquid, & cum in aliquo tempore hoc non mouet, & hoc non mouetur; & post. hoc mouerit, & illud mouetur, manifestum est quod inter ista, facta fuit relatio quae non fuit ante, & omnis relatio sequitur transmutationem: Ergo necesse est vt ante transmutationem positam sit aliqua transmutatio in motore, & in moto, aut in vtroque, aut in extrinseco, verbi gratia quod sit illic aliquod impedimentum quod // ausertur. Sed ecce quam turpiter deliratis: cum enim supponitis quod omnis relatio sequitur motum aut mutationem priorem, vel intelligitis de sequela relationis, & prioritate mutationis temporali vel naturali: Si temporali, male supponitis; relatio namque inter agens rationale & passum non necessario sequitur mutationem temporaliter praecedentem, sicut praecedentia docuerunt, sed quandoque cooritur temporaliter vel instantanee, & consurgit cum prima eius actione, seu agere eius primo, licet naturaliter subsequatur: De sequela vero & prioritate naturali loquendo nec tenuis quidem apparentiae colorem habetis. Habeo etiam specialiter aduersum te Auerroes, quod non requiritur necessario aliqua cogitatio aut imaginatio de praesentia temporis, vel instantis, vt tu Comment. octauo & decimo quinto, videris supponere. Multa enim facimus, quando de praesentia temporis minime cogitamus, nec instantia nume¬ ramus vel si hoc contingat, multa facimus non propter praesentiam aut imaginationem hu¬ ius aut illorum, sicut nec propter praesentiam simiae, aut caeterorum impertinentium quorumcunque. Deus tamen qui nihil facit casualiter quouismodo, sed per suam sapientiam infinitam suauiter cuncta disponit, nunquam fecit, facit, aut faciet aliquid in aliquo tempore vel instanti, cum ab aeterno disposuit illud tunc facere, ideoque ab aeterno disposuit facere mundum in A instanti, & fecit illum in A sine transmutatione aliqua praecedente, nisi forte in illa successione aeterna, vel eius partibus, quam tuponis. Et cum tu dicis comment. 8o quod iste sermo est non intelligibilis, quia cum voluntas voluerit facere aliquid in aliqua hora, necesse est vt in voluntate fiat aliqua concupiscentia in illa hora, quae non fuit ante, & illa concupiscentia erit causa propinqua ad agendum in illa hora, & non ante, & causa huius concupiscentiae est praesentia temporis, & praesentia temporis quae non erat ante est transmutatio necessario aut sequens transmutationem; concupiscentia igitur facta per praesentiam temporis est transmutatio extra transmutationem primam datam. Ante igitur transmutationem positam primam est alia transmutatio, & non potest homo sanus fugere hanc fidem aestimatione poenitentiae. Hic dico veraciter quod etsi essem infirmus in fide, vel mortuus ab omni fide, nisi a fide rationis solius, videretur mihi quod tu tam praesumptuose sophisticans, & tam notorie impoenitenter peccans in materia, & in forma, poenitentia maxima dignus esses. Peccas enim grauiter, supponendo quod Deus non posset facere aliquid certa hora, quod disposuit tunc facere, nisi tunc reciperet aliquam nouam dispositionem, mediante qua tunc ageret, quam prius non haberet, quod est contra prius ostensa. Peccas etiam mortaliter contra verum immortale & necessarium, innuendo illo commento 8o & expresse supponendo comment. 15. quod Deum intelligere seu imaginari tempus praesens est transmutatio sequens transmutati, onem, quasi aliter ex parte sui intelligat aliquod tempus quando est futurum, & aliter quando est praesens, cuius oppositum sexta pars ostendit; & tu ipse infra eodem 8o & alibi, ac alij multi Philosophi saepius testes estis, & quod praesentia temporis sit causa mouens intellectum diuinum, & efficiens intellectionem temporis praesentis in eo contra vam partem huius, & contra teipsum super 12. Metaphys, comment. 51. plane. Erras similiter innuendo, quod Deus aliter ex parte sui velit aliquod tempus, vel quidlibet aliud quando est futurum, & aliter quando est praesens, sicut & circa cognitionem diuinam errasti, quia tunc esset mutabilis contrasextam. Supponis insuper quod praesentia temporis sit causa mouens voluntatem diuinam, & efficiens concupiscentiam seu volutionem in ea contra van partem huius. Constat autem secundum priora, quod intellectus aut voluntas Dei non mouetur aut patitur ab aliquo posteriari, nec aliter ex parte sui intrinsece, sed similiter omni modo intelligit & vult aliquod primo futurum, secundo praesens, tertio praeteritum; ideoque sicut ab aeterno, aeternis cognitione & volutione cognouit, & voluit creare mundum in A. sic & fecit per easdem cognitionem & volutionem praecise non mutatas omnino, sic quoque in tempore facit quemlibet effectum immediatum quem facit, Et si Christianus Christianum testem desideret, ecce Augustinum, 12. de Ciuit. Dei 17. & 14. materiam hanc tractantem. Peccas quoque non modicum in forma propandi, cum arguis quod ante primam transmutationem nouam datam, alia fuit prior, quia praesentia temporis quae non erat, est transmutatio necessaria, vel sequens transmutationem; hoc enim non est contra me. Ponebam enim imprimis B primam transmutationem nouam, exceptis partibus illius successionis imaginariae fictae aeterne, quam te ponente admisi, si tamen illae siut transmutationes nouellae. Ne autem in hoc quod dixi superius, scilicet nullam successionem aut durationem partibilem temporalem praecessisse mundum, videar onerosus Tatholicis, qui assueti sunt audire frequenter & dicere, quod Deus praecessit mundum diu, aeternaliter, vel etiam infinite, ostendam quod Catholice debeat ita dici. Nam secundum veritatem Catholicam, nihil aliud a Deo fuerat ante mundum, & per sextam partem Deus est, immutabilis omnino, nihil ergo mutabile, nec aliqua transmutabilitas fuit ante mundum; Quare nec aliqua successio aut duratio temporalis, que sine qualicunque mutatione nequit intelligi. Item in omni suecessione aliud aduenit, aliudque recedit: sed Deo, propter eius immutabilitatem omnimodam, nihil aduenit aut recedit. In Deo ergo nulla fuit successio ante mudum, nec in aliquo alio, cum nihil aliud fuit ante. Item omnis talis successio habet partes maiores & minores, priores & posteriores: Deus autem secundum, 10. & 26. partes, tales partes non habet; Nulla ergo talis successio ante mundum fuit in Deo, nec in aliquo alio, cum nihil aliud fuit ante. Itemque si sic fuisset, potuerunt ibi fuisse signate tales partes, vt hora, dies, mensis, & annus, sicut in tempore nunc currente, cum tamen nihil fuerat ante mundum, per cuius mensuram aut comparationem potuit fieri talis distinctio vel mensura. Nec potest quis dicere quod haec omnia, scilicet mutabilitas, aduentus & recessus, partibilitas secundum maius & minus, prius & posterius, ac mensurata distinctio fuerint in puro non ente, cum in puro non ente nihil penitus possit esse, nisi forsitan purum non ens. Item omnis mutatio, aduentus, & recessus est necessario alicuius actualiter mutati, aduenientis & recedentis. Quodlibet enim horum necessario est in aliquo subiecto actualiter, sicut naturalis Philosophia docet per totum: sed nullum purum non ens est tale. Nec videtur quare talia magis poni deberent in vno non ente, quam in alio; & non possunt poni in quolibet: quare in nullo. Item partibilitas, maioritas, & minoritas sunt proprietates quantitatis & quanti: sed non ens non est quantum. Item eadem ratione nunc esset talis temporalis successio extra coelum. Item non magis videtur, quod talis quantitas successiua fuerat ante mundum, quam quantitas permanens: sed haec ante mundum non fuit. Itenm si ante mundum fuit talis temporalis successio, Deus potuit destruxisse illam ante creationem mundi. Quis ergo in tantum nouit sensum Domini, aut consiliarius eius fuit, vt sciat dicere, non destruxit? Quis etiam squaeso) potest probare necessario sic fuisse, ex quo non necessario ita fuit, sed potuit non sic fuisse? Item si talis temporalis successio fuerat ante mundum, non oportuit creasse tempus cum mundo. Illa enim antiqua successio suffecisset. Item si sic, videtur quod adhuc duret cum tempore creato praesente, sicque duo tempora distincta totaliter coexistunt contra Philosophum, 4. Phys. expresse. Item sola aeternitas fuerat ante mundum, sed in ea nulla est suc cessio temporalis, vt patet per Boetium, 5. De consolatione Philosophiae prosa vlt. definientem sic eam; Aeternitas est interminabilis vitae tota simul & perfecta possessio; in cuius explanatione subsequenter adiungit; Illud iure perhibetur aeternum cui neque futurum quicquam absit, nec praeteritum fluxerit, vnde & subdit expresse quod ponebam inprimis, sic dicens; Neque Deus conditis rebus antiquior videri debet temporis quantitate, sed simplicis potius proprietate naturae. Cui concordat Augustinus super illud Psalm. 10I. Ne reuoces me in dimidio dierum meorum, in generatione generationum anni tui, & respondens, Qui non veniunt & transeunt, nec ideo veniunt vt non sint. Omnes enim dies in hoc tempore ideo veniunt vt non sint, omnis hora, omnis mensis, omnis annus, nihil horum stat antequam veniat, erit, cum non venerit, non erit; Illi ergo anni tui aeterni, anni tui qui non mutantur in generatione generationum, erunt: non enim aliud anni tui, & aliud ipse; sed anni Dei aeternitas Dei est, aeternitas Dei ipsa eius substantia est, quae nihil habet mutabile, vbi nihil est praeteritum, quasiiam non sit; nihil est futurum, quasi nondum sit. Non est ibi nisi est, non est ibi fuit & erit: quia & quod fuit iam non est, & quod erit nondum est: sed quicquid ibi est, non nisi est. Haec aeternitas vocauit nos, & erupit ex aeternitate verbum; iam aeternitas, iam verbum, & nondum tempus. Quare nondum tempus? quia factum est tempus, quoniam omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil. Et infra super illud, Initio tu Domine terram fundasti; noui aeternitatem tuam, qua praecedis omnia quae fecisti. Idemque I. Confess. 6. tractans illud eiusdem Psalmi; Anni tui non deficient, dicit, quod anni Dei sunt hodiernus dies Dei, qui nunquam peragitur neque transit, sed anni nostri & dies transcunt per illum hodiernum Dei. Idem infra eodem, 12. 28. dicit: Quod aliquid praecedit aliud aeternitate, aliquid tempore, aliquid electione, & aliquid origine: aeternitate sicut Deus omnia; tempore, sicut flos fructum; electione, sicut fructus florem; origine, sicut sonus cantum. Idem quoque 3. De libero arbitrio vlt. exponens illud Psalmi 83. Quoniam melior est dies vna in atrijs tuis super millia, dicit: Quod mille dierum in temporis mutabilitate intelliguntur, vnius autem dici nomine incommutabilitas aeternitatis vocatur. Hanc etiam totam positionem videtur Augustinus tenere, 12. de Ciuit. Dei 15. cum sic dicit; Istae dimensiones temporalium spaciorum, scilicet horae & dies, menses & anni, quae vsitate ac proprie dicuntur tempora, manifestum est quod a motu siderum coeperunt: vnde & Deus cum haec instituerit, dixit; Et sint in signa & tempora, dies & annos. Vbi enim nulla creatura est cuius mutabilibus motibus tempora peraguntur, tempora omnino esse non possunt. Ideoque Angeli semper fuisse dicuntur, quia omni tempore fuerunt, sed non ideo Deo coaeterni sunt, quoniam tempus quia mutabilitate transcurrit, aeternitati immutabili non potest esse coaeternum. Quapropter si Deus semper Dominus fuit, semper habuit creaturam suo dominatui seruientem, veruntamen non de seipso genitam, sed ab ipso de nihilo factam, nec ei coaeternam; erat quippe ante illam, quamuis nullo tempore sine illa, non eam spacio transcurrente, sed manente perpetuitate praecedens. Non vult tamen istam sententiam affirmare, quod ideo faciendum putauit, vt legentes videant, a quibus quaestionum periculis se debeant temperare, nec ad omnia se idoneos arbitrari; quam doctrinam eius doctissimam cum omni reuerentia veneror & amplector. Sed hic forsitan quis opponer quoniam Augustinus 12 de Ciuit. Dei. 12. innuit, quod ante creationem mundi fuerunt infinita retro tempora, quibus Deus cessauit ab illa creatione, & postquae nouiter mundum creauit. Dicitque ibidem, Quod Dei a creatione cessatio re¬ trorsus aeterna tanta est, vt si ei conferatur quantalibet magna & ineffabilis numerositas temporum terminata, non debet videri tanta, quanta est gutta humoris breuissima oceano comparata. Istorum enim vnum est per exiguum, alterum vero incomparabiliter magnum, sed vtrumque finitum, illorum vero est alterum infinitum, scilicet illa cessatio Dei a retro. Item per rationem, aliter Deus non potuit fecisse mundum prius quam fecit, non enim fuerat quicquam prius. Dico ergo quod haec & multa similia quae possent adduci, intelligunt quod ante mundum fuerant multi anni, non actualiter sed potentialiter, sicut extra coelum sunt spacia, & milliaria infinita, quia Deus potuit fecisse mundum prius per quantalibet tepera, & annos quotcunque sicut potest facere extra coelum spacia, & milliaria supra omnem numerum terminatum Quare & ipsemet 1. de Gen. contra Manichaeos. 3. Manichaeis quaerentibus, si in principio aliquo temporis fecit Deus caelum & terram, quid agebat antequam fecit caelum & terram, quid ei subito placuit facere quod nunquam fecit per tempora aeterna? ita respondet: his Respondemus Deum fecisse caelum & terram in principio temporis, sed in Christo, cum verbum esset apud Patrem, per quem facta sunt omnia; sed & sine principio temporis Deum fecisse caelum & terram credamus, debemus vtique intelligere quod ante principium temporis non erat tersipus: Deus enim fecit & tempora, & ideo antequam faceret tempora, non erant tempora. Non enim possumus dicere fuisse aliquod tempus, quando Deus nondum aliquid fecerat. Quomodo ergo erat tempus quod Deus non fecerat, cum omnis temporis ipse sit fabricator, & si tempus cum caelo & terra esse coepit, non potest inueniri tempus, quando Deus nondum fecit caelum & terram. Et cap. 4. immediate subiungit, cum autem dicitur, quid ei subito placuit, sic dicitur, quasi aliqua tempora transierint, quibus Deus nihil operatus est, Non ante transire poterat tempus, quod nondum fecerat Deus, quia non potest esse operator temporum, nisi qui est ante tempora. Ratio vero facta irrationabiliter argumentat, & irrationabilem causam sumit. Licet enim ante mundum non fuit aliquid prius prioritate tem¬ poris, potuit tamen fuisse per creationem Dei, in quo potuisset mundum similiter prius creasse, Caetera autem argumenta vestra Aristoteles, & Auerroes pro aeternitatemundi conficta, eo quod gradum apparentiae & altercationis sophisticae vix attingant, reputaui superfluum discutere studiose; imo & omnia argumenta vestra pro aeternitate mundi loquentia, vix aliquo colore tenui ostentationis sophisticae fallaciter offuscantur; vt sic ad disputationis scrutinium vix ingredi mereantur. Nonne tu Aristoteles, Magistri tui Platonis & caeterorum Philosophorum priorum doctrinas, & specialiter in hac parte impudenter contemnens procaciterque impugnans, secundum modum vestrum loquendi, verberator Patrum merito dici potes, sicut scripta eorum & tua luculenter ostendunt? Nonne & ideo Chalcidius super 2. Timae: Platonis de te sic dicit, Hic suo quodam more, pleni perfectique dogmatis electo quid visum sit, caetera fastidiosa incuria negligit. Teipsum quoque contra teipsum in testem citabo 2. Namque de caelo & mundo 80. Videntur inquis, vsque ad aliquid quaerere, sed non vsque quidem vbi possibile dubitationis. Omnibus enim nobis hoc consuetum, non ad rem fieri quaestionem, sed ad contraria dicentem. Nonne & I. Topicorum tuorum, innuens quaestionem de aeternitate mundi esse problema neutrum, sic scribis: Sunt autem problemata, & de quibus sunt contrarij sullogysmi; dubitationem autem habent, vtrum sic se habent; vel non sic, eo quod in // vtrumlibet sunt rationes verisimiles, & de quibus rationem non habemus, cum sint magna, difficile arbitrantes esse, quare assignare, vt vtrum mundus aeternus est vel non. Nam huiusmodi quaeret aliquis: Quare & Galenus in quodam libro suo materiam istam tractans recitante Auerr. super 1. de Caelo & mundo comment. 22. dicit; quod nullus potest scire vtrum mundus sit aeternus vel nouus, nec certitudinem aliquam de hoc habere; quare & tuipse mortis debitum soluturus, scholaribus tuis astantibus, nequaquam vt prius ostentatione pomposa, garrula, et inani, sed sincera conscientia affirmasti, quod in 8. primis libris tuis Physicis inueniuntur omnes viae scientiae, quibus homo potest comprehendere, & docere principia ad vias omnium methodorum, & scire rationes adductas, super eas quae rationabiliter adhaerent rebus disputabilibus, & quae discohaerent ab eis, non habentes rectam viam per quam aliquid veri sciri valeat, & huiusmodi rationes sunt vicinae veritati, etsi verae non sint, sunt tamen vtiles vt per eas ostendatur audacia loquentis in scientia sua ad debilitanda verba socij sui, & superanda verba vi suae scientiae, cum rationibus ordinatis & mirabilibus, eo quod socius non habeat potentia resistendi, & haec scientia est vtilis, sicut scorpio in theriaca, quae licet sit toxicum, tamen si detur patienti, dolorem minuit, & praestat remedium; haec autem in libro qui de morte eius scribitur 13. planissime recitantur.

Contra philosophos & Hereticos negantes possibilitatem conceptus & partus Virgi nis, dicentesque Christum nequaquam de Sancta Maria semper Virgine natum esse.

DVrificent se Philosophi & Haeretici mente corrupti, possibilitatem conceptus virginei denegantes, dicentesque Christum nequaquam de sancta Maria semper virgine natum esse. Nonne Deus omnipotens per septimam partem huius, habens voluntatem vniuersaliter efficacem secundum 8am qui potest creare ex nihilo aliquid, imo & totum mundum annihilare & recreare si velit, hominemque creare ex nihilo secundum partes proximas praecedentes, potest & sine viri auxilio formare puerum in vtero virginali? Qui etiam secundum praemissa circa 32anm partem huius, potest & facit omnimoda miracula, cur solum miraculum hoc non potest? In alijs quoque // animalium speciebus quorum foeminae solent communiter ex societateI maris concipere, aliquoties inuenitur, quod sine mari concipiunt, & pariunt miris modis. Vnde Virgilius 3. Georg. sic scribit: "Ante omnes furor est insignis equarum. illas ducit amor trans Gargara, transque sonantem Ascanium, superant montes & slumina tranant, Continuoque auidis vbi subdita stamma medullis. Vere magis, quia vere calor redit ossibus ille, Ore omnes versae in Zephyrum stant rupibus altis, Exceptantque leues auras, & saepe sine vllis Coniugijs vento grauidae, mirabile dictu." Nec quisquam reputet istud mendacium & figmentum, quia a Virgilio Poeta conscriptum. In libro namque illo Georgicorum, magis videtur reputandus Philosophus quam Poeta, & sicut materia & processus euidenter ostendunt; Multi quoque Philosophi, & Doctores Catholici Poetas, etiam ipsum Virgilium in eodem libro solent saepius allegare. Illum quoque locum Seruius commentator eius exponens, dicit quod illae equae sunt de Hispania, & quod foetus illi a vento concepti sunt breuioris vitae. quam alij naturaliter propagati. Ecce & Plinius 8. Naturalic historiae agens de naturis equarum; Constat, inquit, in Lusitania circa Vlyssipponem oppidum & Tagum amnem, equas Fauonio flante obuersas animalem concipere spiritum, idque partum fieri, & gigni pernicissimum ita, sed triennium vita non excedere. Cui & concordanter Solinus de mirabilibus mundi 4. agens de Hispania & rebus eius, sic scribit; In Lusitania promontorium est Artabrum, alij Olyssipponense dicunt. Hoc coelum, terras & maria distinguit; Hispaniae latus finit coelum, & maria hoc modo diuidit, quod a circuitu eius incipiunt Oceanus Gallicus, & fons septentrionalis Oceano Atlantico & occasu terminatis: Ibi Oppidum Olyssippone Vlyxe conditum, ibi Tagum ob arenas aureas caete. ris amnibus praetulerunt. In proximis Olyssipponis equae lasciuiunt, mira foecunditate; Nam aspirante Fauonij vento concipiunt, & sitientes viros aurarum spiritu maritantur. Et infra 10. tractans de Cappadocia & equis, sic ait: Edunt equae & ventis conceptos, sed hi nunquam vltra triennium aeuum trahunt. Ecce & Philosophus maior istis 5. de Animalibus 2. sic ait; Perdices, si secundum ventum steterint, femellae a masculis praegnantes fiunt, frequenter autem & voce, si appetentes extiterint, & super volitantibus Lex) afflare masculum. Eccehic triplex conceptus foeminae sine mare, a vento voce, afflatu; quod & breuiter tangens Solinus 3. de mirabilibus mundi, vbi agit de tertio sinu Europae, & perdicibus; Ipsas, inquit, libido sic agitat, vt si ventus a masculis flauerit, fiant praegnantes odore. Si igitur in alijs speciebus, foemina virtute naturae potest concipere fine mari, cur non in specie humana potest foemina pura virgo sine mare concipere, virtute diuina omnes vires naturae creatae incomparabiliter excedente. Et si sit possibile virtute diuina, foeminam sine viro viriliue semine posse concipere, quis inficiari praesumpserit Christum virtute diuina de sancta Maria semper Virgine permanente conceptum & natum fuisse, praesertim cum praeclara testimonia in ostensione 32. partis huius praetacta, & multa similia elarissime hoc ostendunt? Nonne & coeli hanc Dei gloriam enarrabanit, & hanc eius iustitiam populo nuntiabant, quando mota sunt coelum & terra per coniunctionem vnam dignissimam, modicum prius quam Christus desideratus cunctis Gentibus adueniret? Qui enim extendit coelum sicut pellem, & complicat sicut librum, in quo & sicut testantur Philosophi futura figuraliter describuntur, in quo & nihil inaniter est desc iptum, sicuti nullus negat, ad quid aliud designandum descripsit in coelo figuram & signum virginis gloriosae puerum nutrientis? De hac siquidem virgine & puero eius puro Albumatar doctrinam veterum Chaldaeorum secutus, 6. maioris introductorij diffe¬ rentia prima, dicit quod in prima facie, prima scilicet tertia virginis, oritur puella quam vocamus Celchinus Dorastora, & est virgo pulchra, honesta, & munda, prolixi capilli, & pulchra facie, habens in manu sua duas spicas, & ipsa sedet super sedem stratam, & nutrit puerum, dans ei ad comedendum in loco qui vocatur Arabice Ius, & vocant ipsum puerum quae dam gentes Iesum, & oritur cum ea vir sedens super ipsam sedem. Quid haec significant? quid praetendunt? Dixit enim Deus in creatione suminarium supernorum; Fiant Iuminaria in firmamento caeli, & diuidant diem & noctem, & sint in signa: Illa quoque constellatio, signum virginis communiter appellatur. Signum relatiue dicitur ad signatum; quid ergo significat istud signum? quid melius, quid aptius, quid conuenientius, quam quod vna pura virgo continue manens virgo, puerum caelestem proferret, & lacte suo nutriret? Si namque foemina, primo virgo, postea secundum cursum naturae deuirginata, conciperet, pareret puerum, & nutriret; quale signum hoc esset, quid magnum, quid mirum, quid extraneum designaret? qua ratione signum talis signati tam gloriose collocaretur in caelo omnium oculis contemplandum, cum nihil insolitum figuraret? Quotidie namque sit ita, nec signum illud virgo rationabiliter vocaretur, sed potius mulier seu matrona. Non est ergo hoc signum huius signati, sed alterius supradicti. Quare & ille videntissimus Esaias; Dabit, inquit, Dominus ipse vobis signum, Ecce Virgo concipiet & pariet Filium, & vocabitur nomen eius Immanuel, butyrum & mel comedet. Quale rogo signum esset, si virgo deuirginata conciperet? & quare diceretur, quod Dominus ipse daret signum, si non ipse supra cursum naturae aliquid faceret? Sed vir & mulier secundum cursum naturae filium procrearent; Vir autem sedens super sedem cum ea, nonne apte significat sponsum eius, quae etsi perpetua virgo mansit, multas tamen ob causas honestas virum accepit, secundum prophetiam Sybille in ostensione trigesimae secundae partis superius recitatam. Nec sine mysterio reputandum, quod signum virginis supradictum inter signa coelestia ponitur sexto loco. Per hoc enim designat signatum suum futurum in sexta mundi aetate. Hic autem numerus est perfectus teste Boetio I. Arithmeticae 22. quare & haec aetas perfecta temporis plenitudo: Qua propinquius veniente, facta est vna coniunctio maxima & incomparabiliter gloriosa Saturni & Iouis in principio Arietis, cum mutatione triplicitatis aqueae ad igneam per 6. annos & paucos dies & horas ante Christi aduentum. Quod si quis velit praecise & demonstratiue habere, potest faciliter reuoluendo motus eorum, vel facilius per tabulam ad hanc & omnes coniunctiones huiusmodi nuper factam. Illi autem coniunctioni praefuit Mercurius Dominus virginis, quod signum tunc temporis ascendebat, per quae omnia significabatur perspicue praedictum signatum signi virginis tunc futurum, coelestem scilicet puerum de virgine nasciturum, qui foret maximus Prophetarum, & traderet nouam legem. Nec sub silentio penitus transeundum, quod Mercurius interpretatur illuminans occursum signi, & cuius signi magis, quam poprijsigni sui? hoc autem est virgo, proptersuas in eo plurimas dignitates, sicut omnes Astrosogi contestantur. Interpretatur quoque Mercurius sermo, & dicitur medius currens, quod quid est aptius figura quam verbum Dei, media persona, Dei & hominum Mediator? Si quis autem testimonium Quidie illius De vetula ad autoritatem vel ad voluptatem acceptare voluerit in hac parte, ecce libro 3. de Vetula, loquens generaliter de huiusmodi magnis coniunctionibus, & specialiter de hac vna, sic scribit; "Vna quidem talis foelici tempore nuper Caesaris Augusti fuit anno bis duodeno, Aregni nouitate sui, quae significauit Post annum sextum nasci debere Prophetam, Absque maris coitu, de Virgine, cuius habetur Typus, vbi plus Mercurij vis multiplicatur. Cuius erit concors complexio prima futurae Sectae: Nam nusquam de signis sic dominatur Mercurius sicut in signo Virginis: illic Est eius domus, exaltatio, triplicitasque Per totum signum, nec non & terminus eius In primis septem gradibus, dictique Prophetae Typus habetur ibi, quamuis sub enigmate, namque His in imaginibus quae describuntur ab Indis, Et Chaldaeorum sapientibus & Babilonis Dicitur ex veterum sexiptis ascendere prima virginis in facie, prolixi Virgo capilli, Munda quidem, magnique animi, magnique decoris Pluris honestatis, & in ipsius manibus sunt Spicae suspensae & vestimenta vetusta. Sede sedet strata, puerum nutrit, puero Ius Ad comedendum dans, puerum lesum vocat istum, Gens quaedam. Haec autem coelipars ascendebat in hora, Qua cum Saturno Iouis est coniunctio sancta, Super significans sectamque triplicitatem Mutauere suam, nec non etiam prope punctum Veris, vbi fieri coniunctio maxima posset. Principio signi, propior si forte fuisset. Tunc & erant anni Graecorum quinque trecenti Atque nouem menses, cum ter sex pene diebus: Felix cui plene coniunctio tanta pateret." Et caetera multa de excellentia huius Prophetae, & sectae suae, fidei, siue legis. Nec mirum si Deus humanitus nasciturus, more natiuitatis humanae, quibusdam beatis praesagijs, & te stimonijs gloriosis, e coelo visibiliter omnibus voluit demonstrari, vt sic tam magnum, & admirandum effectum omnibus generaliter salutarem, magnum & admirandum indicium omnibus generaliter praemonstraret, sicut & Natiuitatem Christi mirabilem stella mirabilis indicauit, sicut ostensio 32. partis tangebat. Nec quia talis constellatio, aut talis coniunctic Christum praecessit, ideo Christus fuit de virgine nasciturus, aut legem daturus, sed potiuse contra; haec enim non erant causa istorum sed signum, nec ideo Dominus stellarum & temporum ipsis subijcitur, sed haec sibi. Prima namque suppositione 8a parte, & Philosophis ipsis testantibus, omnia simul coelestia, & singula separatim statura diuina inuiolabiliter semper custodiunt, & eius in omnibus deseruiunt voluntati. Nec debet quenquam mouere quod haec Virgo apud Chaldaeos describitur vno modo superius recitato, & secundum Indos & alios aliter. Imagines enim coelestes a varijs varie describuntur, secundum assumptionem vel abiectionem aliarum stellarum, vel secundum aliam & aliam ordinationem earundem stellarum, sicut libri ipsorum de imaginibus indicant manifeste. Quare & dicit Albumazat vbi supra, Quidam sapientum vnius regionis diuersi sunt ab alijs sapientibus alterius regionis, in creatione harum imaginum, & in figuris, atque esse earum, & inuenimus hoc tribus modis. In descriptione tamen Virginis praelibata Antiqui Babyloniorum, Persarum, & Aegyptiorum pariter concordabant, promittente ibidem Albumazar in haec verba: Et primum incipiemus narrare imagines super quas concordauerunt Antiqui Persarum, & Babyloniorum, atque Aegyptiorum; post haec narrabimus hoc in quo conuenerunt sapientes Indorum. Et praedicta descriptio Virginis est prima quam narrat, vbi & iuxta processum I promissum subiungit; Et secundum Indos oritur in hac facie puella Virgo habens super se linteum laneum, & vestimenta vetera in manu illius: & manus illius suspensae, & ipsa est erecta in medio Mirceti, volens venire ad mansiones Patrum suorum, atque amicorum petere vestimenta & ornamenta. Secundum Ptolomaeum vero 7. Almagesti 4. haec Virgo describitur stans erecta atque alata, sed sicut ipsemet ibi testatur, in hoc discordat a prioribus, ponens longitudinem Virginis, quod ipsi latitudinem posuerunt. Alias enim, vt dicit, latitudo excederet longitudinem, quod non decet. Veruntamen licet in muliere stante hoc indecens videatur, in muliere tamen sedente super sedem stratam & puerum nutriente, non oportet hoc indecens reputari. Veritas tamen est, quod descriptionem Virginis secundum Babylonios, Persas, & Aegyptios supradictam non recitat nec emendat. Sed nonne quaeso rationabiliter praesumendum, quod tot & tanti sapientes concordes istam virginem gloriosam aptius figurarent, quam solus Ptolomaeus ab ijs alijsque discordans, maxime cum hanc figurationem eorum videatur penitus non vidisse? Nulla tamen figurarum praemissarum a mysterio magno vacat. Vt autem ista Astrologica praelibata credibiliora cunctis appareant, de Inuentoribus, Autoribus, & Doctoribus Astrologiae, Astronomiae, & caeterarum huiusmodi artium paululum disserendum. In his siquidem artibus plurimum claruerunt filij Seth, Enoch, Noe, Abraham, Solomon, & alij Sancti Patres, sicut quamplures Historiae contestantur. Scribit namque Iosephus I. Antiquit. Iudaicae. 1. quod Seth nutritus & perueniens ad aetatem, qua iam posset ea quae bona sunt discernere, virtuti studuit, & cum fuisset vir egregius, imitatores sui filios dereliquit. Illi autem omnes cum boni fuissent orti, in eadem terra sine aliqua vexatione viuentes faelicissime commorati sunt, nihilque eis vsque ad vitae terminum crudele peruenit. Disciplinam vero rerum coelestium & ornatum earum primi¬ tus inuenerunt, & ne dilaberentur ab hominibus, quae ab eijs inuenta videbantur, aut antequam venirent ad cognitionem, deperirent, cum praedixisset Adam exterminationem rerum omnium, vnam ignis virtute, alteram vero aquarum vi ac multitudine fore venturam; duas facientes columnas, aliam quidem ex lateribus, aliam vero ex lapidibus ambabus quae inuenerant, conscripserunt; vt etsi constructa lateribus exterminaretur ab imbribus, Iapidea permanens praeberet hominibus scripta cognoscere, simul & quia Iateralem aliam posuissent, quae cum lapidea permanet hactenus in terra Syriae. Philosophus quoque in Secreto secretorum partis 2. primo, Deus inquit excelsus & gloriosus ordinauit modum & remedium ad temperantiam humorum, & ad conseruantiam sanitatis & ad plurima alia acquirenda; & reuelauit ea sanctis Prophetis seruis suis, & iustis Prophetis suis, & quibusdam alijs quos praeelegit, & illustrauit spiritu diuinae sapientiae; & dotauit eos dotibus scientiae. Abistis sequentes viri Philosophiae principatum & originem habuerunt, Indi, & Perses, & Graeci, & Latini ab istis hauserunt, & scripserunt artium & scientiarum principia, & secreta, quia in Scripturis ipsorum, nihil falsum, nihil reprobum inuenitur, sed a sapientibus approbatum. Et infra 26. Dignum est, inquit, Alexandro, vt scias magnam medicinam, quae dicitur gloria inaestimabilis, quae etiam vocatur thesaurus Philosophorum: Ego siquidem nunquam percepi nec veraciter noui, quis eam inuenerit. Quidam enim asserunt quod Adam fuit eius iuuentor; Alij autem dicunt quod Aesculapius & Hermogenes, Medicus, Hirfos, & Donastios, & Vatildos Hebraei, & Dioris, & Carans gloriosi Philosophi, qui sunt octo, quibus datum est nosse secreta scientiarum quae latebant omnes homines. Isti sunt, qui inquisierunt, & disputauerunt de his, quae sunt supra naturam, de Pleno, de Vacuo, de Finito, de Infinito, & concorditer conuenerunt in confectione istius Medicinae inaestimabilis, quam diuiserunt in 8 partes. Quidam siquidem hoc affirmant, quod Enoch nouit hoc secretum per visionem; Volunt enim dicere quod iste Enoch fuit Magnus Hermogenes, quem Graeci multum comendant, et laudant, & ei attribuunt omnem scientiam secretam & coelestem. Quare & in Prologo in librum Hermetis Mercurij triplicis Trismegisti de Mundo & Coelo, scribitur isto modo: Legimus in veteribus diuinorum historijs tres fuisse Philosophos, quorum primus Enoch, qui & Hermes, & alio nomine Mercurius dictus fuit: Secundus Noe, qui & similiter Hermes nuncupatus fuit: Tertius vero Hermes Mercurius triplex dictus fuit, quia & Rex, & Philosophus, & Propheta floruit. Hic enim post diluuium cum summa aequitate regnum Aegypti tenuit, & in liberalibus & in mechanicis artibus praeualuit, & Astronomiam prius elucidauit, virgam auream, librum latitudinis, & longitudinis, librum electionis & // Exieh super aequationem planetarum, & super Astrolabium, & alia multa opere luculento compleuit. Iosephus insuper 1. Antiquitat. Iudaeor. 2. loquens de longitudine vitae Noe, & aliorum Patrum illius temporis Antiquorum, Illi, inquit, cum essent religiosi & ab ipso Deo facti, cumque eis pabula opportuniora ad maius tempus existerent praeparata, tantorum annorum circulis vitae viuebant: Deinde propter virtutes & gloriosas vtilitates, quas iugiter perscrutabantur, id est, Astrologiam & Geometriam, Deus eis ampliora viuendi spacia condonauit, quae nunquam ediscere potuissent, nisi sexcentis viuerent annis; Per tot enim annorum curricula magnus annus impletur. In libello quoque de morte Aristotelis 9. refertur secundum sententiam Melonis discipuli Aristotelis, quam & Magister plurimum commendauit, quod vsque ad aduentum Noe homines aestimantes Solem & Lunam alias quoque stellas ex seipsis moueri, quare & esse primos motores simpliciter atque Deos, ipsis tanquam dijs secundum varia idola seruierunt; de qualibus & vndecima pars tangebat; Noe autem fuit primus qui cognouit creatorem sphaerarum, & quod ipse est principium cuiuslibet motionis; & ipse habebat scientiam, & gradum altissimum harum rerum. Albumazar quoque 5. maioris Introductorij, differentia / ra dicit, Quod in historijs veterum diuinorum reperitur, quod Noe Propheta venerandus primus omnium Babyloniam post diluuium populauit, instituitque Babylonios, seu Chaldaeos; & omnes Chaldaei erant sapientes in numero astrorum, & scientia Iudiciorum, & confluebant ad Doctores eorum ab omnibus climatibus amore discendi; d& secundum assertionem quorundam, Sem filius Noe docuit hos primam scientiam hanc astrorum. Hoc autem testimonium Albumazat & similia, ideo maiori fide dignum videtur, quia historias multas nouit, sicut ille liber Introductorius pluribus locis probat; Imo & ipsemet Historiographus vnus erat, dicente Halv super 1. quadripartiti Ptolomaei, Scimus quod Albumazat antequam Astronomiam legeret, erat vnus ex illis qui Chronicas faciebant, sicut reperimus in scriptis. Huic autem concorditer Ouidius ille de Vetula libro tertio De scientia iudicijsque astrorum, sic ait: "Haec scripsit prior ille Propheta Noe venerandus, Et docuit primogenitus Sem filius eius." In libello quoque de morte Aristotelis 9. similiter recitatur, quod post Noe natus est Abraham, qui fuit sapientior omnibus, & ad maximum gradum Prophetiae peruenit, cognouitque quod Sol, & Luna, & omnes stellae habebant primum motorem, & ideo non est secutus viam Patris sui, & generationis suae, qui idola adorabant. Ipse siquidem Abraham Iosepho referente, 1. Antiquit. Iudaicaes, erat nimis intelligens in omnibus & sapiens in his quae audierat, & de quibuslibet aliquid cogitaret: propterea & virtute prudentiae maior alijs fuit, & opinationem quam de Deo cuncti tunc habebant, innouare & immutare praeualuit. Primus itaque praesumpsit pronunciare Deum Creatorem vnum esse cunctorum; reliqua vero licet ad foelicitatem tendentia, per praeceptum praebentis singuia quaeque dari, & non propria subsistere virtute confessus est. Haec vero conijciebat per terrae passionem & maris, & ea quae contingunt circa Solem & Lunam, & ex omnibus quae circa coelum semper eueniunt. Virtute enim eis praesente, & prouidentia ordinationis eorum cuncta disponi docebat, quibus quicunque priuarentur, manifesti fierent, quia neque ea quae ad vtilitatem nobis necessaria sunt, sua potestate potuerunt possidere, quae scilicet secundum iubentis fortitudinem ministrantur, cui bonum est solummodo honorem & actionem tribuere gratiarum. De isto quoque nobili Abraham, Berosus & // Hecataeus Historiographi Chaldaeorum faciunt mentionem, dicente Iosepho vbi prius. Meminit autem Patris nostri Abraham Berosus, non quidem nominans eum, sed ita dicens; Post diluuium decima generatione, apud Chaldaeos fuit quidam vir iustus & magnus, in coelestibus rebus expertus; // Hecataeus etiam ad memoriam eius plus aliquid fecit: Librum enim de eo conficiens dereliquit; Et infra eisdem, Arithmeticam vero Aegyptijs contulit, & quae de Astrologia sunt, ipse contradidit. Nam ante aduentum Abraham in Aegyptum, haec Aegyptij penitus ignorabant. A Chaldaeis enim haec plantata nascuntur in Aegypto: vnde etiam peruenisse noscuntur ad Graecos. Salomon quoque diuinitus inspiratus, vt patet 3. Reg. 3. & 2. Paral. 1. tantam sapientiam, & intelligentiam, & scientiam recepita Domino, vt nullus ante eum similis ei fuerit, nec post eum. De quo 3. Reg. 3. scribitur; Dedit quoque Dominus sapientiam Salomoni, & prudentiam multam nimis, & praecedebat sapientia Salomonis, sapientiam omnium orientalium & Aegyptiorum, & erat sapientior cunctis hominibus. De quo & Iosephus 8. Antiquit. Iudaicae 2. dicit: Quod Deus dedit ei intellectum & sapientiam, qualem nullus alter hominum habuit, nec Regum, nec priuatorum, vt etiam homines antiquos praecelleret; & nec Aegyptijs qui sapientia omnibus differre dicuntur comparatus modicum vel minus esset, cuius vtique multum nimis sapientia praecedebat. Composuit autem libros quinque, & quatuor millia. Nullam namque naturam ignoratam, inexaminatamque praeterijt, sed de omnibus philosophatus est, & disciplinam proprietatemque carum eminenter exposuit. Horum igitur Patrum diuinitus illuminatorum doctrinis doctissimis posteriores Philosophi informati, has gloriosas scientias conscripserunt, & quaedam quodammodo alia non penitus aliena, quia ex primis illis fontibus deriuata // superaddiderunt secundum quod ipse Aristoteles superius recitauit. Libros autem venerabilium Patrum horum, superbia forsitan quorundam sophisticorum Philosophorum, vt inuentorum gloriam furarentur, destruxit, titulosue mutauit; aut nimia fortassis vetustas temporis aboleuit. Nonne & in libris nostris sacris, Prophetia ipsius Enoch septimi ab Adam solenniter allegatur, cuius tamen scriptura minime reperitur?

Contra Epicureos & Sadducaeos dicentes Spiritum nullum esse, immortalitatem quoque animae rationalis irrationabiliter abnegantes: & contra Auerrois astruentem omnes homines vnicam animam rationalem nabere.

FVrentur Epicuraei & Sadducaei sanentur dicentes Spiritum incorporeum nullum esse, Ximmortalitatemque animae rationalis irrationabiliter abnegantes, auertaturque Auerroes astruens omnes homines vnicam animam rationalem habere. Hi autem videntur fuisse illi Antiqui, aut imitatores eorum qui recitante Philosopho locis diuersis, tantum materialia & materiam, & sensibilia posuerunt & sensum, negantes intellectum, vel ipsum esse corpus aut formam corporalem, quare & corruptibilem affirmantes, quapropter & summum bonum, in voluptatibus corporis statuentes, sicut porcus in coeno, ita se in huiusmodi voluptatibus volutabant. De Epicuro quem Philosophi porcum nominauerunt, & de sectatoribus eius por¬ cinis, libri Philosophici & Grammatici saepius recordantur. Pro Sadducaeis autem sciendum, quod sosepus 2. de bello Iudaico. & 18. Antiquit. Iud. 3. dicit quod apud Iudaeos 4. Philosophiae, & Philosophorum species habebantur, Pharisaei, Sadducaei, Essaei, siue Essaeni, & Iudaici a quodam principe suo Iuda, siue Libertatini, quia pro libertate certantes, qui & ideo 7. de belIo Iudaico Sicarij nominantur. De quarum secunda 2. de bello Iudaico, Saducaei, inquit, illud est secunda collectio & 18. Antiquit. Iudaicae 3. Sadducaei animas mortales existimant, simulque cum corpore interire: Porro & de Epicuraeis & Sadducaeis sacri nostri codices recordaritur. De opinione vero Auerrois praedicta in expositione sua super 3. de Anima comment. 5. & alijs sequentibus satis constat. Sed quomodo nullus est spiritus incorporeus, cum secundum octauam partem & decimam Deus spiritus incorporeus comprobetur. Quid enim spiritus incorporeus nisi substantia rationalis incorporea est dicendus? Iste quoque spiritus omnipotentissimus habens voluntatem vniuersaliter efficacem secundum partem vam. & 8am, cur secundum 33am. & 34an. partes non potest & potuit creare & creasse, & facere & fecisse alios spiritus sibi similes, sicut & alias naturas dissimiles, & hos quidem a corporibus absolutos, quos Angelos appellamus, illos vero corporibus co iugatos quos animas rationales vocamus, & vtramque speciem immortale? Si ergo hoc totum sit possibile, cur negabitur ita esse, cum hoc magis conueniat diuinae largitati, & omnifariae bonitati, quam pSupposito & partes sequentes perspicue docuerut? praesertim cum istud apud omnes magnos Philosophos, vere Philosophos, apud omnem fidem & fectam, & apud omnes pene homine¬ sit famosum, maxime cum & istud rationibus muniatur, & vix vmbra rationis tenui impugnetur iuxta praemissa cirea 3aan, & 33an. partes huius. Quot & quam varia experimenta certissima multiplices spiritus esse probant? Nonne & artes Magicae, licet malae, spiritus esse docent, sicut & tangebatur superius circa trigesimamsecundam & vigesimamprimam partes.

Opiniunculam autem Auerrois quis nesciat esse vacuam, falsam, fatuam & confictam, nullam verisimilitudinem aut probabilitatem habentem? quare & circa ipsam minus sollicite laborandum; ne tamen intactam omnino se iactet, videtur saltem perfunctorie refellendaQuis igitur attentis prioribus diligenter, non clare videat, Deum posse singulis hominibus singulas animas impartiri, hoc etiam magis Deo conuenit & naturae; Cur enim Deus alijs imperfectioribus speciebus, quae Deum non norunt, non diligunt, neque colunt, daret abundanter singulis singulas animas & formas proprias naturales; & hominibus multum nobilioribus, in natura Deum scientibus, diligentibus atque colentibus, omnibus simul parcissime tantum vnam? cur potius ita de hominibus, quam de vegetabilibus, ide alijs animalibus, aut de corporibus coelestibus ordinaret? quae ratio, vel quae causa, cum de similibus videatur similiter sentiendum? Adhuc autem secundum trigesimamprimam partem, Deus remunerabit omnem suum cultorem plenarie, & abunde, quod non facit in vita praesenti, vt constat; faciet igitur in futura; & nequaquam suos contemptores & cultores aequaliter; nec omnes suos cultores aequaliter, sicut nec aequaliter meruerunt; Habent ergo singuli homines singulas animas, quibus post mortem praemientur vel puniantur, vt conuenit, singillatim. Nonne & tu ipse super illud Philosophi 1. Eth. 16. de Felice, vt vere bonum & sapientem omnes existimamus, fortunas decenter ferre, sic dicis, vt dicitur de Iob, // Cui sit salus? Ad quid enim orartes pro salute Iob defuncti, nisi sperates animam ipsius, & animas virtuosorum virorum post mortem saluandas, secundum suorum exigentiam meritorum? Amplius autem de remuneratione seu praemiatione hominum in praesenti; illud namque quo Deus praemiat virtuosos in vita praesenti, in anima potius quam in corpore est ponendum; sed si sit vna tantum anima omnium, quicquid de tali proemio, vel de poena recipit vnus homo, recipiunt & alij vniuersi. Secundum hanc quoque sententiam insensatam, si vnus homo haberet in anima foelicitatem perfectam, miseriamue perfectam, haberent simul & omnes, essentque omnes simul perfecti & miseri: quare & nec foelices, nec miseri, quae nullus concesserit nisi miser. Quomodo insuper Deus sapiens, iustus, & potens sua maxima proemia tam improuide dispesaret? Nonne Philosophus I. Eth. 14. ita dicit, Si aliud aliquod Deorum est donum hominibus, rationabile & foelicitatem Dei datum esse, & maxime humanorum, quanto optimum? Videtur autem & diuinissimorum esse. Virtutis enim proemiu & finis optimum videtur & diuinum quid & beatum. Et infra 18. Deos beatificamus & foelicitamus, & virorum diuinissimos beatificam? Super quod & tu Auerroes; Nos, inquis, referimus deificatos & electos hominum ad foelicitatem; Et infra infine illius primi, sic ais; Sint grates Deo donatori sapientiae & largitori foelicitatis. Adhuc autem si per omnipotentiam summam Dei omnes homines foelices & miseri nullo superstite morerentur, anima rationali seruata, aut esset ipsa misera vel beata, cur potius talis quam talis, nec simul posset esse misera & beata? Amplius autem secundum concordem Philosophorum sententiam, Naturam esse principium motus & quietis illius cuius est natura, & naturam quae est forma, esse horum principium effectiuum; animam quoque rationalem esse naturam hominis & formam; quare & ipsam esse principium effectiuum omnium motuum & actuum humanorum, ipsamque esse finitae virtutis quis dubitat? Quare & finitae atque determinatae potentiae in agendo. Si ergo tunc moueat localiter corpus hominis vnius quantum potest, & secundum vltimum suae potentiae, quomodo potest simul mouere similiter aliud tale corpus alterius hominis, velocitate aequali, & tertium corpus, & quartum, & ita deinceps vltra omnem terminum & mensuram, immo & corpora infinita, si ponerentur homines infiniti? Quomodo adhuc posset aliquis motor finitus mouere per se diuersa mota totaliter separata, & penitus inconnexa? Nonne Aristoteles Deus tuus, & tu cultor eius, 12. Metaphys. suae, ex numero motuum coelestium arguitis numerum intelligentiarum mouentium? Si tamen vnica anima sufficit ad mouendum omnia corpora humana multum grauia, multum resistentia, & multum difficilia ad mouendum, tam multa, tam inordinata, & tam inconnexa ad inuicem, cur non simili ratione, immo multo maiori, sufficit vnica intelligentia ad mouenda omnia corpora coelestia, a conditionibus talibus aliena, cum sint pauca, optime ordinata ad inuicem & connexa; & nedum corpora coelestia nunc existentia, sed & plura & maiora quantumlibet si ponantur, sicut & vnica anima sufficit ad mouendum aequaliter corpora hominum vltra omnem numerum & mensuram? Secundum sententiam tamen vestram si alicui orbi coelesti apponeretur vna stella vlterius, motor eius ipsum omnino non moueret, vel ipsum moueret cum fatigatione & poena vel tardius. Simili quoque modo potest argui de operationibus magis propriis animae rationali, puta de intellectione, volutione, memoria, rememoratione, syllogizatione & similibus. Quomodo namque sufficit anima vna finita & parua, simul & semel ad operationes tales, tam multas, tam varias & diuersas, nec minus ad quotlibet tales simul, quam ad vnicam separatim? Nonne & sicut experientia certa docet, & omnes Philosophi contestantur, quod vna operatio animae, vel impedit aliam, vel expellit? quomodo ergo potest eadem anima tot actiones, tam varias & contrarias simul & semel perfectissime exercere? Nonne & anima talis finita, & paruula, sicut est entitatis & naturae finitae. sic est & capacitatis finitae? quomodo ergo potest semel & simul tot intellectiones, volutiones, memorias, syllogismos, ac talia sine termino, sine fine capere & tenere? Amplius autem, sicut Auicenna 5. de Anima 3. & Algazel, 4. physicae suae vlt. haeresim istam redarguunt; Si esset eadem anima omnium, esset & eadem scientia omnium, nec quicquam sciretur ab vno, quod ab alio nesciretur. Nonne si // esset eadem anima omnium, cum omnis scientia hominis sit in anima subiectiue, & in quolibet homine sit anima rationalis, in quolibet homine est omnis humana scientia, omnis habitus, & similiter omnis actus rationali animae inexistens? Quilibet ergo homo habet omnem scientiam habitualem, & similiter actualem, quam aliquis alius homo habet, cuius contrarium videmur in nobis certissime experiri. Cur namque si haberem lucem clarissimam in domo seu oculo corporali. non possem eam oculo corporis intueri? aut si possem, cur non similiter de luce scientiarum clarissima in domo seu oculo spiritali, & oculo mentis meae? Dicit enim Philosophus I. Eth. 7. Sicut in corpore visus, in anima intellectus. Cur insuper si haberem in Gazophylacio materiali Thesaurum multiplicem, non possem de illo extrahere quod vellem? aut si possem, cur de Gazophylacio & thesauro meo multipliciori incomparabiliter spiritali magis propinquo, magis proprio, & magis potestati meae supposito, non possum si velim, etsi totis viribus meis nitar extrahere iota vnum? Nonne experientia communi docente, & secundum sententiam Aristotelis, tui ipsius, & aliorum Philosophorum concordem, habens habitum, potest, cum voluerit, vti illo? cur ergo non potest omnis homo, cum habeat omnem scientiam habitualem, & omnem scientificum habitum actualiter, vti // omni pro libito voluntatis? Nonne & Philosophus, 2. Post. vltim. Inquirens qualiter principia cognita nobis fiant, nunquid habitus eorum, cum non insint, fiant in nobis; aut cum insint, lateant: reprobando secundum membrum, sic ait; Si quidem igitur habemus ipsos, inconueniens est; contingit enim certissimas habentem cognitiones principiorum demonstrantem la ereQui & de problematibus particulae 30. 2. & 4. idem sentire videtur; qui & 3. de anima 14. ita dicit; Potentia quodammodo est, intelligibilia, intellectus, sed actu nihil antequam intelligat; oportet autem sic esse, sicut in tabula, in qua nihil est actu scriptum, quod quidem accidit intellectui: Vbi & textus quem tu exponis, sic habet, Quod accidit intellectui debet currere tali cursu, scilicet sicut tabula quae est aptata picturae, non picta in actu omnino. Quantum autem pondus autoritatis verba Aristotelis habeant, & specialiter in hac parte, tu ipse illo comment. 14. clare testaris, affirmans quod omnes opinantes intellectum esse simplicem, non passibilem, abstractum, & non mixtum corpori non credunt, nisi propter hoc quod dixit Aristoteles, Quoniam ita est difficile hoc, a Deo. Quod si sermo Aristotelis non inueniretur in eo, tunc valde esset difficile cadere super ipsum, aut forte impossibile nisi inueniretur aliquis talis vt Aristoteles. Credo enim quod iste homo fuit regula in natura, & est exemplar quod natura inuenit ad demonstrandam vltimam perfectionem humanam in naturis. Et infra 36. loquens de labore Auempace, in quaestione de continuatione intellectus agentis cum homine tam diligenti & improbo, quod illa quaestio non recessit ab eius cogitatione, neque per tempus ictus vnius oculi, & alijs difficultatibus & ambiguitatibus illam concernentibus quaestionem, sic ais: Causa autem istius ambiguitatis & laboris est, quia nullum sermonem ab Aristotele inuenimus in hac intentione. Qui & super 1. Phys. in prologo ita scribis, Nomen Autoris est Aristoteles filius Nicomachi sapientissimus Graecorum qui composuit alios libros in hac arte, & in Logica, & in Metaphysica, & iste inuenit, & compleuit istas tres artes. Inuenit, quia quicquid inuenitur ab Antiquis in hac scientia, non est dignum quod sit pars huius: Compleuit, quia nullus eorum qui secuti sunt eum vsque ad hoc tempus, quod est misse quingentorum annorum, nihil addidit, neque inuenit in eius verbis errorem, & talem virtutem esse in indiuiduo vno miraculosum & extraneum existet, & haec dispositio cum: in vno homine reperitur, dignius foret esse diuinus quam humanus. Quomodo ergo huius viridiuini, huius tanti Autoris, tam canonica, & tam authentica verba intelligis aut exponis? Nonne comment. 1. 140. supradicto, exponens exemplum Philosophi comparans intellectum in potentia existentem tabulae non scriptae, non pictae, sic ais; Cum notificauit modum passionis in intellectu, coepit dare de rebus sensibilibus exemplum, per quod intelligitur ista intentio in intellectu materiali, & licet non sit verum, tamen est via ad intelligendum, & ille modus doctrinae necessarius est in talibus rebus, licet sit Rhetoricus. Sed quam viperea glossa tua que textum suum corrodit? quam improba expositio, quae textum suum expellit? quam peruus filius, qui dicit Patri suo, mentiris? Quis tu? qualis autoritatis? aut quantae vt tanto Philosopho contradicas, praesertim cum nullam autoritatem maiorem, nec vllam rationem aliquod animal rationale cogentem, probabiliter vel mouentem pro parte tua adducas, sicut prima suppositione, & partibus sequentibus intellectis perfacile est videre. Qua ergo temeritate, qua caecitate, qua audacia, imo qua insania tanto viro, tanto Philosopho, tam famoso. tam procaciter praesumpseras obgarrire, cum nullus teste teipso in verbis eius sit error? immo quam insensatus efficeris, cum non sentis teipsum contradicere tibi ipsi, dum Aristotelem tantum commendas, & ipsi nihilominus contradicis? quis igitur tibi credet? Maiore namque Autore & minore contradicentibus cui potius adhaerendum? quis dubitat quin maiori? & quis nesciat Aristotelem te maiorem? Timeo igitur plurimos in hac parte propterea plurimum delirasse, quia scripturam tuam diligentius respexerunt, & scripturas Aristotelis neglexerunt. Nonne & tuipse super 3. de Anima. comment. 30. loquens de Auempace errante, sic ais; Illud quod fecit istum hominem errare, & nos etiam longo tempore, est quia moderni dimirtunt libros Aristotelis, & considerant libros expositorum, & maxime in Anima, credendo quod iste liber, impossibile est vt intelligatur. Nonne idem Philosophus eodem 3. multis locis, dicit animam intellectiuam esse passibilem & receptibilem specierum, habereque omnia intelligibilia, & omnium species in potentia, non in actu? quare & probat ipsam necessario indigere alio intellectu, puta agente, qui potentialitatem eius perficiat, & ad actum perducat? Nonne illius 3i. 50. dicit animam intellectiuam non habere aliquam naturam nisi passibilem, nec esse aliquod intelligibile actualiter, priusquam intelligat illud actu? Nonne verba sua sunt ista? neque ipsius est naturam, neque vnam esse, sed ante hanc quod possibilis. vocatus, itaque animae intellectus. Dico autem intellectum quo opinatur, & intelligit anima nihil est actu eorum, quae sunt ante intelligere: vbi & textus quem tu exponis, sic habet: Non habebit naturam nisi istam, sed quod est possibilis. // illud igitur de anima quod dicitur Intellectus; & dico intellectum illud per quod distinguimus & cogitamus, non est in actu aliquod entium antequam intelligat. Et loquitur hic Philosophus ad similem intellectum sicut infra 37. vbi dicit; Nunc autem de Anima dicta recapitulantes dicamus iterum, quod omnia ea quae sunt, quodammodo est anima. Aut enim sensibilia quae sunt, aut intelligibilia; est autem scientia quidem scibilia quodammodo, sensus autem sensibilia: Et sequitur 38. Qualiter autem hoc sit oportet inquirdis Secantur igitur scientia & sensus vt res, quae quidem potentia est in ea quae sunt potentia quae // nullo actu in ea quae sunt actu. Animae autem sensitinum & quod scire potest potentia haec sunt, hoc quidem scibile, illud vero sensibile, necesse est autem aut ipsa, aut species esse. Ipsa quidem igitur non sunt; Non enim sapis in anima est sed species; quare anima sicut manus est; manus enim organum organorum, & intel¬ lectus species specierum, & sensus species sensibilium, verum est in potentia non in actu; quare & supra 6. sic ait, Bene iam dicentes sunt, Animam esse sccum specierum, nisi quod non tota sed intellectiua, neque actu, sed potentia species. Et infra 8. ostendit quod anima dicitur sciens seu scire in potentia duobus modis, remote videlicet & propinque, siue potentia remota seu essentiali, qualis est in homine priusquam addiscat; & potentia propinqua seu actuali, qualis est in habente scientiam in habitu, sed non vtente in actu, a qua potentia potest per se exire ad actum. Vnde & sic ait; Cum autem hic scilicet intellectus singula sciat, sciens dicitur quidem secundum actum, hoc autem confestim accidit cum possit operari per seipsum, est quidem igitur & tunc potentia quodammodo, non tamen similiter & sicut ante addiscere, aut inuenire. Qui & infra 17. scribit ita: Quoniam autem sicut in omni natura est aliquid, hoc quidem materia vnicuique generi, hoc autem est potentia omnia illa, alterum autem causa & factiuum, quod in faciendo omnia vt ars ad materiam sustinuit, necesse & in anima has esse differentias. Et statim 18. & est intellectus hic quidem talis in omnia fieri, illae vero in omnia facere. Istam quoque sententiam totam Auicenna, Algazel, & omnes pene Philosophi alij plane tenent. Si igitur haec ita se habent, quomodo praesumis asserere falsum esse, quod lntellectus antequam intelligat, est sicut tabula in qua nihil est actu scriptum aut pictum? Imo quia istud verum est, falsum & fatuum est quod tu dicis, omnia scilicet intellecta speculatiua, omnes species, omnes scientias, omnes habitus, omnes actus, & vniuersaliter oma nia & singula possibilia ibi scribi actualiter, & aeternaliter ibi scribi, actualiter & aeternaliter ibi piugi, actualiter & aeternaliter ibi esse. Nonne illo comment. 5. sic ais, Cum consideratum fuerit de istis intellectis, secundum quod sunt entia simpliciter, non respectu alicuius indiuidui, vere dicuntur aeterna esse, & quod non intelliguntur quandoque & quandoque non, sed semper, quoniam cum sapientiam esse in aliquo, modo proprio homini, est sicut modum artificiorum esse in modis propriis homini, aestimatur quod impossibile est vt tota habitatio fugiat a Philosophia, sicut opinandum est quod impossibile est vt fugiat ab artificijs naturalibus. Si enim aliqua pars eius caruerit eis, scilicet artificijs, verbi gratia, quarta septentrionalis terrae, non carebunt eis aliae quartae, quod enim declaratum est, quod habitatio est possibilis in parte meridionali, sicut in parte septentrionali; forte igitur Phlosophia inuenitur in maiori parte substantiae in omni tempore. Et infra 20. Intellectus qui dicitur materialis secundum quod diximus, non accidit ei, vt quandoque intelligat, & quandoque non, nisi in respectu fortioris imaginationis existentium in vnoquoque indiuiduo non respectu speciei, verbi gratia, quod non accidit ei, vt quandoque intellectum aeque intelligat, & quandoque non, nisi in respectu Socratis & Platonis, similiter autem & respectu speciei semper intelligit hoc vniuersale, nisi species humana deficiat omnino, quod est impossibile. Nonne Plato in Menone similiter quodammodo posuit omnem videlicet scientiam semper esse in anima cuiuslibet, sed latere; quare & ab Aristotele reprobatur: cur ergo non es tu similiter reprobandus? Si insuper ita esset, quod esset officium intellectus agentis; quid ageret circa intellectum possibilem? quid iuuaret? nullam enim speciem, nullam intentionem, nullam cognitionem agit in eo, cum omnes species intentio atque cognitio, sicut & caetera cuncta quae habet, in ipso actualiter, aeternaliter perseuerent: Quomodo ergo dicunt Philosophi, & tu ipse, quod intellectus agentis est denudare & abstrahere intentiones materiales ad immaterialitatem, & ita transserre ipsas, de ordine ad ordinem, de materialitate ad immaterialitatem; de phantasia quae est virtus materialis in intellectum possibilem, qui est virtus immaterialis, & sic tandem facere illud quod est intellectum in potentia esse intellectum in actu? Scio quod dices hoc verum esse respectu indiuidui, non respectu speciei, aut intellectus humani simpliciter. Sed quid quaeso operatur intellectus agens in indiuiduo demonstrato? Intensio namque denudata per eum non transfertur nec intrat in intellectum possibilem per praemissa; remanet ergo in virture materiali; quare & materialis vt prius licet fortassis subtilior parum quam p. Quod tamen subtiliter intuendo non videtur dicendum, cum statim in ipso instanti fensationis & imaginationis intelligatur quodcunque; sicut omnes communiter experimur; dicitque magister tuus 3. de Anima. 29. sentire est simile ipsi dicere solum & intelligere, quam eius sententiam & tuibi planissime profiteris. Nonne & intensione imaginata manente grossa & rudi, sicut influit ab obiecto, habita tamen intensione rei congrua in intellectu, posset homo intelligere? cur non posset? Adhuc autem quae necessituuponendi intellectum agentem ad modicum subtiliandum intensionem materialem phantasticam? Cur non sicut in alijs animalibus sufficit sola phantasia? Cur non simili modo ponis intellectum agentem ad subtiliandum intensiones aliarum virtutum? Quis insuper legens & non negligens libros Aristotelis, Theophrasti, Themistij, Auempace, Auicennae, Algazel, & aliorum Philosophorum dixerit intellectum agentem esse necessarium homini, quia parum subtiliat intentiones materiales phantasiae, dum tamen materiales, & in virtute materiali phantastica maneant, sicut prius, & non potius ad effectum superius recitatum? Amplius, intentiones, propositiones, discursus, & conclusiones, & caeteri habitus atque actus in anima rationali semper secundum te actualiter existentes, vel sunt finiti in numero, vel simpliciter infiniti: non infiniti simpliciter cum ipsa sit finita simpliciter, finitae entitatis, & capacitatis finitae; nec etiam potest esse aliqua multitudo actualiter & simpliciter infinita; sicuudagister tuus, & tu ipse saepius affirmatis: Si vero sint tantum finiti, puta centum vel mille, possibue est aliquoc homines & aliquem hominem de hominibus secundum te simpliciter infinitis in praeterito, & in futuro intelligere & habere, facere & formare aliquam intentionem, propositionem, discursum & conclusionem, actum & habitum, alium ab illis omnibus & singulis differentem. Quis negauerit? quis dubitauerit? quis non statim concesserit ita esse? sicut enim stans in centro circuli, per quemlibet semidiametrum potest exire ad proprium punctum eius in peripheria situatum, licet non simul nec successiue per omnes ad omnia puncta sua: sic & habens principium scientificum stat in medio infinitorum discursuum possibilium ducentium ad conclusiones proprias infinitas, potestque per singulos ad singulas conclusiones exire, etsi non per omnes ad omnes. Possent quoque homines infiniti per infinitos tales discursus procedere ad conclusiones proprias infinitas, sicut viros scientificos reputo non latere. Est ergo aliqua conclusio scibilis ab homine, imo & infinitae conclusiones ab hominibus scibiles, quam & quas intellectus possibilis actualiter iam non habet. Hoc idem & de conclusionibus, & opinionibus erroneis potest similiter apparere. Quis enim nesciat veritatem signo sagittantibus posito, & puncto in medio areae comparari, ad quod contingit attingere paucis modis vel vno, sed deficere infinitis? Quis ergo non videat conclusiones & opiniones erroneas posse infinitis modis vatiari & multiplicari, praesertim apud homines infinitos. Adhuc autem quis nesciat, si secundum tuam sententiam mundus sit aeternus ante & post, secundum cursum commumem infinitas fuisse, & futuras esse eclipses Solis & Lunae, scibiles specialiter ab hominibus, imo scitas & sciendas, sicut secundum assertionem tuam praemissam magis videtur? Quod & quia constat certissime esse possibile, supponatur: Fuerunt ergo &e erunt infinitae inuestigationes, conclusiones, & scientiae propriae, & speciales de illis: quis enim crediderit eandem esse scientiam particularem & propriam, eandem credulitatem, adhaesionem & affirmationem nunc esse futuram eclipsin, videlicet nocte ista vel die, & tunc esse fluturam eclipsin, videlicet septimo mense sequente. Multi namque sciunt vnum, & aliud dubitant & ignorant. Alias insuper idem esset, scire, credere, adhaerere & dicere tunc esse futuram eclipsin; & tunc, & tunc, & tunc quocunque tempore designato, quod nullus dubitat esse falsum, sicut & satis apparet in alijs talibus de futuro. Identitas insuper actuum humanorum immanentium, secundum tuam sententiam aeternaliter permanens vniformis, similiter refelletur: Quis enim ignoret non esse eundem actum sed diuersum affirmandi intrinsecus & credendi, eclipsis nunc est, eclipsis cras erit, eclipsis heri fuit, & similia, sicut & affirmationes & affirmata non sunt eadem, sed diuersa, & a vero in falsum, & e contra infinities permutantur? Nonne etiam actus intelligendi, credendi, amandi, & similia faciendi in infinitum, secundum varietatem graduum in varijs hominibus & temporibus variatur? tanta autem varietas non potest in eadem anima actualiter simul esse, sicut praehabita docuerunt. Respondebit fortassis vicarius tuus, & dicet, quod intellectus seu homo per intellectum intelligit, & vult multa varia & distincta, particulariter proprie & distincte per eandem intentionem seu speciem, & per eundem actum realiter non omnino diuersum. Sed quis nesciat intelligentem per quodcunque quaecunque diuersa proprie & distincte distinguere, seu posse distinguere per indem distincte & proprie inter illa z & quis dubitat eundem hominem per eandem potentiam, per eandem speciem, & per cun dem actum omnino, sine aliqua diuersitate adiecta non posse distinguere diuersa ipsa, videlicet cognoscere proprie, particulariter, & distincte? Aliter enim posset idem homo per eandem speciem cognoscere nunc vnum distincte, puta A, & non aliud, puta B, & alias e contra Sed quem latet, quod vnum in quantum vnum praesertim in potentijs naturalibus non liberis, natum est facere semper vnum, non aliud nec diuersum, in eodem passibili non diuerso? Nonne ratio perspicue hoc demonstrat? quae namque in talibus causa diuersitatis effectuum; quare nunc iste, I/non ille producitur, nunc e cotra nisi in agente vel in passo cum in talibus non sit electio libera, sed necessitas naturalis? Nonne ideo Aristoteles 2. De generat. penult. Idem, inquit, & similiter habens, semper idem innatum est facere. Idem tamen aliquoties facit contraria, & diuersa: sed hoc est propter contrarietatem & diuersitatem aliquam in agente vel passo sicut docet idem Philosophus 9. Met. 10. 9i. 110. 12i. 110. 5i. 20. & 2i Phys. 300. quod & expositio Auerrois locis illis similiter confiretur. Adhuc autem aliter posset intellectus per vnicam specie generale distincte cognoscere omnes species generum, seu generis alicuius, & singula indiuidua specierum: ide quoque visus per eande & vnica specie vnius coloris distinguere omnes colorum species, differentias, atque gradus. Amplius autem si eadem intentio, & idem actus omnino significet diuersa proprie, & distincte, significent ergo A intentio, & B actus C& Ddiuersa proprie & distincte, componatque homo in mente A, cum A per B actum, proc tantum dicendo, A est A & erit compositio illagera, componatque similiter pro C exparte subiecti, & pro Dex parte praedicati, & erit compositio illa falia; sicque eadem propositio erit simul vera & falsa. Secundum istam quoque sententiam intentiones rerum & species naturales in mente essent pure aequiuocae; significarent enim diuersa, secundum eandem intentionem seu nomen, & diuersam ac propriam rationem: Quapropter & significarent, significareue possent ad placitum? Cur enim non possent significare alia quaedam diuersa, & alia, sicut ista? sed haec quis dubitat esse falsa, naturae contraria, & Philosophiae dissona naturali? Nonne & Philosophus 2i. de Anima 135. ita scribit? Inquiret autem quis, cuius causa plures habemus sensus, sed non vnum solum, & respondet, An quatenus minus late aut consequentia, scilicet ad sensibilia propria, & communia vt motus, magnitudo, & numerus? Si enim esset visus solus, & ipse albi, laterent vtique magis, & viderentur esse idem omnia, propter id quod consequuntur se ad inuicem simul color & magnitudo, nunc quidem quoniam in altero sensibili communia sunt, manifestum facit, quod aliud quid vnumquodque eorum est: Supponit ergo Philosophus quod sensus non potest distinguere inter diuersa, nisi per diuersas & infra eodem 145. ostenso, quod oportet necessario, quod quicunque discernit inter aliqua diuersa, discernat per eandem virtutem indiuisibilem, & in tempore indiuisibili, scilicet in instanti, & mota quaestione, quomodo virtus indiuisibilis posset percipere & discernere contraria & diuersa, respondet quod illud quod sentit diuersa, scilicet diuersa secundum esse, est diuisibile, id est, secundum rationem, cognitionem, seu intentionem diuersam loco, aut & numero indiuisibile, idest, secundum essentiam propriam; vbi & Auerroes, Possibile est vt ista virtus iudicans omnia simul sit eadem subiecto, & indiuisibilis, sed per intentiones quas recipit est diuisibilis vt dicimus de pomo, quod est indiuisibile subiecto, & diuisibile secundum accidentia diuersa in eo, scilicet odorem, colorem, & saporem: Ita quod dissoluetur quaestio sic; quoniam ista virtus in quantum est diuisibilis comprehenditres numeratas diuisibiles, & in quantum est eadem, iudicat ea vnico iudicio. Et super 3. de Anima. com. 9. dicit prius esse declaratum, quod quaecunque virtus apprehendit alietatem inter duo, necesse est quod sit vna vno modo, & multa alio modo, scilicet duabus dispositionibus diuersis. In ista quoque sententia omnes conueniunt exponentes: Hanc ergo responsionem huius vicarij veritas reprobat, nec proprius Dominus approbat, sed impugnat. Amplius autem quomodo in eadem anima indiuisibili, & in eadem eius potentia indiuisibili possunt tam opposita, tam contraria, tam perfecta, & tam actualia simul esse, vt I puta scientia & ignorantia respectu eiusdem; imo scientia & deceptio, ac opinio contraria, vtraque in particulari, & in actu, & simul velle & nolle, amor & odium in particulari, & in actu, & simul respectu eiusdem, summae virtutes & vitia contraria ipsis summa, summa bonitas & malitia priuatiue opposita, & positiue contraria ei summa; summa foelicitas & miseria opposita ei summa? Scio enim, & scis, & quis nescit, quod experientia communidocente, & sententia Philosophorum concordi testante, opposita priuatiue, & contraria positiue nata sunt fieri circa idem amborum susceptibile successiue non simul, praesertim in actu completo. Annon verecundaris fateri quod in Anima tua & in te sunt omnes errores & haereses, omnia vitia, & peccata, concupiscentiae, malitiae, & miseriae spiritales in actu, & quod inseparabiliter ibi manent? Sed scio responsiunculam tuam fictam: Dicis enim, quod licet sit eadem anima omnium, non ideo oportere eandem esse scientiam omnium, quia intentiones imaginatiuae, quae se habent ad intellectum, sicut sensibilia ad sensum, quibus & ideo intellectus necessario indiget in sciendo, in diuersis indiuiduis sunt diuersae. Haec autem imaginaria tua responsio, etsi possit vtcunque vitare identitatem scientiae in omnibus, alia inconuenientia superius adducta vitare non potest, imo neque identitatem scientiae poterit, euitare, quin saltem sit eadem scientia habitualis in omnibus, cum omnis habitualis scientia sit inintellectu, qui est idem in omnibus. Potest ergo secundum praemissa quicunque actualiter vti quacunque scientia cum voluerit, considerando actualiter & sciendo quaecunque saltem scientia vniuersali simpliciter, propositionis vniuersalis simpliciter, cuius termini aut similes proprie in virtute imaginaria non habentur. Adhuc autem ponantur duo, Philosopus & laicut seu clericus demonstrationum ignarus, similes seu aequales, in imaginatiua & in omnibus alijs virtutibus materialibus, intentionibusque carum; & habeat Philosopus demonstrationem ad ali¬ quam conelusione subtile, alius vero nulla. Tunc Philosophus habet certa scientiam conclusionis illius, & demonstratiue scit illam; quare & alius; cum in virtute imaginatiua, & eius intentionibus sunt similes & aequales, quod tamen quis nesciat esse falsum? Nonne & multa sunt intellecta, quibus nuilae verae intentiones imaginariae correspondent? Quod autem supponis intentiones imaginarias se habere ad intellectum, sicut sensibilia ad sensum, & intellectum ad cognoscendum quodcunque ipsis necessario indigere, verum videtur, & de sententia Philosophorum in principio, quando intellectus est quasi tabula nuda, in qua nihil est pictum vel seriptum, donec cognoscibilium species acquirantur: Sed cum fuerint acquisitae, & in intellectu plene depictae, & scriptae, cur non possit ipsas legere per ipsas, & cognoscere res per ipsas absque vlteriori actione, aut motione intentionum imaginariarum? quod enim est iam perfecte generatum, perfecte formatum, perfecte completum, non videtur indigere vlterius generante, sed forsitan conseruante. Adhuc autem quis dubitat intellectum esse perfectiorem potentiam potentijs materialibus, virtutibus sensitiuis; hae autem cum fuerint informatae plenarie per species obiectorum, semper quamdiu species manserint, possunt sufficienter per illas cognoscere illa obiecta, absque hoc quod ab illis obiectis aut quibuslibet alijs moueantur? Quis de virtutibus & sensibus interioribus, imaginatiua, cogitatiua, & memoratiua istud non sentiat in seipso? Quis insuper in naturalibus vel parum prouectus hoc etiam non aduertat? Quis non est expertus illa experimenta in principio perspectiuae Alacen recitata, visu videlicet diu & stabiliter intuente visibilia fortial, & diuertente se inde, vel etiam se claudente, visionem priorem manere seu apparentiam, & similitudinem pristinae visionis, quae quidem visio necessario comprobatur. Quapropter & Philosophus de somno & vigilia, Cum, inquit, continue sentiamus aliquid, transferentibus secundum sensum sequitur passio, velut de Sole ad tenebras; Accidit enim nihil videre propter adhuc subsistentem motum in oculis a lumine; & si ad vnum colorem multo tempore aspiciamus aut album, vel viridem, eiusmodi videtur ad quemcunque visum permutemus; & si ad Solem prospicientes, vel aliquod splendidum, concluserimus, obseruantibus quidem videtur, secundum directionem qua accidit visum videre, primum quidem huiusmodi colorem, deinde permutatur in puniceum, deinde in purpureum, quousque in nigrum veniat colorem & euanescat. Hoc idem & ratio clare monstrat: Ponatur enim Deum omnipotentem seruare in oculo speciem ab obiecto receptam, destructo obiecto, & qualibet specie eius in medio extra visum, habebitque visus habereue potest omnimodam operationem suam intrinsecam sicut prius; videbitque videreue potest. vt prius; nihil enim deficit requisitum. Obiectum enim & medium nullatenus requiruntur, nisi ad speciem in oculo generandam, vel ad genitam conseruandam. Cur ergo de potentia nobilissima intellectus non similiter sentiendum? Intellectus ergo in principio quando est totus potentialis indiget intentionibus huiusmodi extrinsecis ipsum mouentibus, informantibus, & actuantibus, sed cum plene informatus & actuatus extiterit, non indiget ipsis vltra, sed ex tunc potest per se & sua intrinseca sufficienter cognoscere vniuersa; imo ex tunc magis videntur ei obesse, quam podesse, eo quod distrahunt intellectum a speculatione sincera, & operatione sua perfecta. Quare & Auicenna de Anima 3. ostendens, quomodo virtutes animales adiuuant animam rationalem in multis; Anima, inquit, humana iuuatur a corpore ad acquirendum principia consentiendi & intelligendi, deinde cum acquisierit, redibit ad seipsam: Si autem obstiterint aliquae virtutum quae sunt infra eam, & impediunt eam, aliquibus dispositionibus retrahent eam a sua actione si vero impedita non fuerit, non egebit eo postea in suis actionibus proprijs, nisi in aliquibus tantum, in quibus est opus redire ad virtutes imaginatiuas, & considerate eas iterum: ad hoc vt percipiat principium aliud ab eo quod habuerat, & adiuuent repraesentare id quod appetitur in imaginatione, & repraesentatio eius in imaginatione firmetur auxilio intellectus; hoc autem contingit in principio tantum & non postea, nisi parum. Cum autem proficit anima, & roboratur, sola per se operatur operationes suas absolute; virtutes autem sensibiles & imaginatiuae, & caeterae virtutes corporales retrahunt eam a sua actione; verbi gratia, sicut homo qui aliquando indiget iumento, & eius apparatu quo perueniat eo quo proponit, quo cum accesserit, causa quae fuit perueniendi, eadem est prohibendi. Idem 9. Meta. vlt. cum forma describitur in anima, perficitur ibi apprehensio visa, sed non facit delectari, nec noceri certe, nisi hoc quod est descriptum in anima, non quod est extra. Quicquid autem describitur in anima agit suam actionem, quamuis non Thabeat causam extrinsecus; causa enim essentialis est haec descriptio, extrinseca vero est causa per accidens, vel causa causae. Amplius autem quis nesciat omnem potentiam cognitiuam cognoscere proprie per actum proprium intrinsecum, immanentem, non per aliquid extrin¬ secum proprie: cur ergo Laicus bene dispositus in corpore, & in omnibus potentijs corporalibus: habens in anima sua actus scientificos clarissimos, & scientiam clarissimam actualem non potest illis vti cum velit, non potest illos percipere? cur tantum // lumen in domo sua videre non potest? posset enim per oculum corporalem, si proportionatum lumen haberet in oculo corporali, imo & per tactum rudissimum sensuum proportionaliter informatum perciperet, & sentiret. 1.

Adhuc autem fortastis obdurata fronte adijcies respondere dicendo, quod intellectus possibilis, seu anima rationalis non est forma essentialis hominis per quam existit, sed intelligentia quaedam coelestis, quae perficit hominem tantummodo cognoscendo, & per actionem suam solummodo cum homine copulatur. Illo namque comment. 5. sic ais: Dicamus igitur quod manifestum est, quod homo non est intelligens in actu, nisi propter continuationem intellecti cum eo in actu; Et est etiam manifestum quod materia & forma copulantur ad inuicem, ita quod Congregatum ex ijs sit vnicum, & maxime intellectus materialis, & intentio intellectiua in actu. Quod enim componitur ex eis, non est aliquod tertium aliud ab eis, sicut est de alijs compositis ex materia & forma. Continuatio igitur intellecti cum homine, impossibile. est vt sit, nisi per continuationem alterius istarum duarum partium cum eo, scilicet partis quae est de eo quasi materia, & partis quae est de ipso, scilicet intellectu quasi forma. Et cum declaratum est ex praedictis dubitationibus, quod impossibile est, vt intellectum compleatur in vnoquoque hominum, & numeretur per numerationem eorum, per partem quae est de eo quasi materia, scilicet intellectum materialem, remanet vt continuatio intellectorum? cum nobis hominibus sit per continuationem intentionis intellectae cum nobis. Et sunt intentiones imaginatiue, scilicet partis quae est in nobis de eis aliquo modo quasi forma; & ideo dicere puerum esse intelligentem in potentia potest intelligi duobus modis; quorum vnus est, quia formae imaginatae quae sunt in eo, sunt intellecte in potentia; secundus autem est quia intellectus materialis, qui natus est recipere intellectum per intentionem illius formae imaginatae, est recipiens in potentia, & continuatus cum nobis in potentia. Declaratum est igitur, quod prima perfectio intellectus, differt a primis perfectionibus aliarum virtutum animae, & quod hoc nomen, perfectio, dicitur de eis modo aequiuoco. Et infra comment. 19. Opinandum est, inquis, secundum Aristotelem, quod vltimus intellectorum abstractorum in ordine, est iste intellectus materialis; Et comment. 20. super illud verbum textus, Intellectus passibilis est corruptibilis, dicis, quod Intellectus 4. modis accipitur, pro intellectu materiali, pro intellectu in habitu, pro intellectu agente, & pro virtute imaginatiua, innuens quod ibi accipitur pro virtute imaginatiua. Et infra 33. dicis plane, Actio intellectus est alia ab actione virtutis cogitatiuae, quam Aristoteles vocauit intellectum passibilem, & dixit eam esse generabilem & corruptibilem, & homo non est generablis & corruptibilis nisi per hanc virtutem. Et illo comment. 20. sic adiungis, & per istum intellectum quem vocauit Aristoteles passibilem, diuersantur homines in 4. virtutibus dictis in Topicis, & peristum intellectum differt homo ab alijs animalibus. Et quis nesciat hominem per eandem formam essentialem constitui in esse & specie hominis, per quam differt essentialiter ab alijs speciebus? Forma ergo essentialis hominis per quam est homo, & differt essentialiter ab alijs speciebus non est anima rationalis, immaterialis & immortalis, sed // alia forma materialis, generabilis & corruptibilis, puta virtus imaginatiua vel cogitatiua, sicut tu sentire videris. Sed quis taliter senserit, nisi forsitan insensatus? Quis enim nisi irrationabiliter irrationabilis nesciat hominem esse animal rationale, rationalitatem quoque esse differentiam eius essentialem, per quam essentialiter definitur in esse, & in specie hominis ponitur, & ab alijs animalibus separatur? Quare & formam eius essentialem esse animam rationalem, rationalem, inquam, non solum participatiue & improprie, sed essentialiter per se & proprie, secundum distinctionem Philosophi I. Eth. in fine. Adhuc autem si forma essentialis & vltima hominis esset forma materialis & irrationalis essentialiter, & rationalis solummodo secundum participationem & influentiam ab insima intelligentiarum coelestium, homo per se & essentialiter, per omnia scilicet essentialia sua esset ani mal irrationale, nec rationale deberet poni in definitione sua essentiali. In definitione namque essentiali nihil accidentale extrinsecumue ponendum. Secundum: eandem insuper irrationabilem rationem, animalia irrationabilia rationabilia dici possent; participant enim aliqualiter ratione: Recipiunt enim ab homine disciplinam; cum etiam animae eorum sint materiales, & similes animabus materialibus, seu formis essentialibus & proprijs hominum, differantque solummodo in materialitate, in subtilitate & ruditate secundum magis & minus; Cur non possunt // animalia irrationabilia participare quodammodo & recipere aliquam influentiam rationis ab illa intelligentia, sicut homo, & dici rationabilia, sicut homo?. Et si dixeris homihem non esse anihal ratio nale, priusquam intellectus materialis actualiter copu¬ letur cum eo, dices necessario consequenter infantes non esse homines nec animalia rationalia, ipsosque de vna specie in aliam permutari, de irrationali & bestiali ad rationalem & humanam, quare & homines posse similiter remutari. Amplius autem quomodo & per quid copulatur intellectus cum isto homine singulari? non nisi per suam operationem & intellectionem te teste. Et quis modus alius dari posset? Intellectus ergo est causa efficiens copulationis istius, quare & naturaliter prior ea. Sed nonne prius naturaliter est habere intellectum quam intelligere vel operari per ipsum, sicut & habere visum quam videre per ipsum; & ita de alijs forimis actiuis & porentijs vniuersis? Nonne tu ipse Comment. 18. loquens de intellectu agente, & recipiente sic ais? Cum inuenimus nos agere per has duas virtutes cum volumus, & nihil agit nisi per suam forniam, fuit necesse attribuere nobis has duas virtutes intel lectus, Adhuc autem intellectus immaterialis, id est, intelligentia illa coelestis, vel est tantum in coelo, in orbelunari, vel in hominibus: Si tantum in coelo, quomodo intelligit homo, & agit per formam & scientiam tantum distantem ab eo? Si in hominibus, vel in solis hominibus, aut etiam in omnibus alijs rebus orbi lunari subiectis: Si in omnibus alijs, hoc videtur valde mirabile & incredibile, & contrarium Philosophiae & opinioni communi. Quae igitur ratio vel autoritas ad hoc cogit? cur insuper aliae intelligentiae superiores & perfectiores non replent similiter totum spacium orbibus suis subiectum. Illa insuper intelligentia est entitatis tantum finitae. quare & praesentialitatis, & repletiuitatis, & occupatiuitatis simpliciter tantum finitae. Tantum ergo posset esse spacium orbis lunae, quod ipsa non sufficeret ad replendum & occupandum torum, imo nec vsque ad terram: & si sic esset, adhuc nihilominus videretur homi nem esseanimal rationale, & posse ratiocinari vt prius. Si autem ponatur in solis hominibus, quomodo erst in // hominibus distantibus, neque adinuicem neque ad aliquod tertium copulatis, & non in medio. Tot insuper possent esse homines tot corpora & tanta habere, tantumque distare, quod non posset sufficere ad ipsos plenarie occupandos, sicut ratio praemissa tangebat. Amplius autem sicut aninia vegetatiua ad vegetabile, & anima sensitiua ad sensibile; sic & anima rationalis ad animal rationale: proportionalia namque videntur. Sicut ergo anima vegetatiua & sensitiua ad vegetabile & sensibile, sic & anima rationalis ad animal rationale se habet. Sed vtraque istarum est forma essentialis, substantia, actus, species, ratio, & quod quid erat esse illius euius est, ipsum per se & proprie essentialiter animans, actuans, & informans, constituens, nerficiens, & inhaerens sicut ratio clare monstrat, & plane testatur Philosophus 2 de Anima, definitionem animae inuestigans, & inuestigata ostendens. Quare & de anima rationali similiter sentiendum. Nonne Philosophus definiens vniuersaliter animam, dicit ipsam esse substantiam, sicut speciem corporis Physici in potentia vitam habentis, 2. de Anima 4. vbi & textus quem tu exponis dicit, quod anima est forma corporis naturalis, super quem ostendendo quod anima est forma, & quomodo differt a forma // accidentali dupliciter, ita scribis, Quoniam vero est substantia secundum formam, manifestum est ex hoc, quod est aliud ab accidente, quoniam accidens non est pars huiusmodi substantiae compositae, forma autem est pars huiusmodi substantiae compositae. Et etiam aequiuoce dicitur forma esse in subiecto; & accidens esse in subiecto; subiectum enim accidentis est corpus compositum ex materia & forma, at est aliquod existens in actu, & non indiget in suo esse accidente; subiectum autem formae non habet esse in actu secundum quod est subiectum nisi per formam, & indiget forma vt sit in actu. Eadem quoque sententia potest haberi a Philosopho, infra 7. sic scribente, Vnde non oportet quaerere si vnum est anima & corpus, sicut neque ceram & figuram, neque omnino vniuscuiusque materiam, & id cuius est materia. Hoc enim vnum & esse cum multipliciter dicatur, quod proprie est actus est. Quod & infra 8. ostendit per exemplum de dolabra & substantia eius, scilicet forma eius; & nono per exemplum de occulo & visu, qui est substantia eius secundum rationem, scilicet forma eius. Vbi & subdit, Oportet igitur accipere quod est in parte, in toto viuente corpore. Proportionaliter namque habet sicut pars ad partem, totus iensus ad totum corpus sensitiuum secundum quod huiusmodi; Quare & vniuersaliter sicut vna anima ad suum animatum, ita & alia quaecunque ad suum. Qua propter & Philosophus ibi 7. Si, inquit, aliquod commune in omni anima oportet dicere, erit vtique actus primus corporis organici physici. Quid est in omni anima, nisi in omni specie, in triplici scilicet specie animae? Nonne & idem Philosophus. 1. de Coelo & mundo. 2. dicit quod totum & omnia tribus determinata sunt, quae enim duo ambos dicimus, & duos ambos, omnes autem non dicimus, sed de tribus hanc praedicationem dicimus primum. Philosophus ergo definiens animam intelligit vniuersaliter de quacunque. Sed scio tuam responsiunculam cauillosam. Dicis enim, Induxit hunc sermonem in forma dubitationis, cum dixit, Si &c. Quis enim nesciat quod si, non semper affirmationem excludit, & dubitationem includit, sicut nec videtur, aut forte, sicut pleraque loca Philosophiae demonstant. Nonne & ideo statim infra 8. A. subiungit, vniuersaliter quidem igitur dictum est, quid sit Anima; Substantia enim quae secundum rationem; hoc autem est quod quid erat esse huiusmodi corporis; vbi & transtatio tua habet; Iam igitur diximus, quid est Anima vniuersaliter, & est substantia secundum hanc intentionem. Nec debet quenqua mouere, quod dicit Philosophus infra II. quod alique partes Anime non sunt actus corporis: Per hoc enim assignat differentia inter actus animae separabiles a corpore & inseparabiles, dicens quod partes animae vegitatiua & sensitiua in animalibus non sunt separabiles a corpore, quia sunt actus quarundam partium animalis, actus videlicet quibusdam partibus animalium proprie inhaerentes, sicut formae materiales cum materia propria coextensae; quare nec pessunt a suis materijs separari. Anima vero rationalis non est talis actus alicuius partis corporis, nec totius; quare & separabilis est ab eis, sicut nauta a naui, sicut innuit ibi Philosophus. Quare & infra 2I. loquens de intellectu, dicit expresse quod hoc solum contingit separati sicut perpetuum a corruptibili; reliquae autem partes ani¬ B mae, manifestum quod non separabiles sint. Nec etiam debet mouere quod dicit supra eodem 2I. De intellectu autem & perspectiua potentia, nihil adhuc manifestum est, sed videtur genus alterum animae esse, quasi non sit comprehensa in definitione animae generali praemissa: Intelligit enim quod de anima intellectiua nihil speciale & proprium adhuc manifestum est per aliquam definitionem, & determinationem specialem & propriam, sicut de alijs Animabus; imo nec ante tertium librum sequentem, qui specialiter est de ipsa. Amplius autem quis nesciat naturam esse principium & causam mouendi, & quiescendi in quo primum est per se, & non secundum accidens 2. Phys. 3. quare & id quod mouet animal processiue esse formam eius essentialem, scilicet animam ipsam? essentialiter & proprie informantem, quod & ratio comprobat, & Philosophi contestantur. Homo autem mouetur processiue, loquitur, comedit, & similia operatur per animam rationalem, per voluntatem videlicet rationalem, quam potentiam quandam seu partem animae rationalis haud dubio C constat esse. Non enim monetur motibus supradictis ab alijs animabus, aut ab alia Anima. Hoc enim maxime videretur ab anima bestiali, ab anima seu virtute concupiscibili & irascibili, sed tunc non moueretur libere huiusmodi motibus, sed necessario sicut brutum. Videmus insuper & sentimus, quod virtute concupiscitiua excitante quenquam fortissime ad mouendum, ad illecebras prosequendas, ipse per iudicium & voluntatem rationis liberae se refraenat, quod etiam eadem virtute concupiscitiua, seu irascitiua, siue fugitiua retrahente quenquam fortissime ab aliquo opere difficili, tristabili, terribili, virtuoso, ipse nihilominus libere facit illud; alioquin tota Philosophia moralis esset inutilis & inanis. Duorum insuper hominum aequaliter affectorum in omnibus virtutibus corporalibus & potentijs sensitiuis, vnns mouetur, alius non monetur; vnus prosequitur vitium vel virtutem, alius vero fugit, secundum differentiam suarum rationalium voluntatum. In anima namque seu in parte animae ratiocinatiua, secundum Philosophum est voluntas, in irrationali vero concupiscentia I atque ira; quanquam de secundum eundem Animalia etiam communicent voluntate, quae non est nisi eorum concupiscentia sensualis. Voluntas igitur rationalis & anima rationalis mouet hominem processiue & alijs motibus memoratis. In ista quoque sententia conueniunt omnes Philosophi, quorum scripta potui reperire; quinimo & tu ipse super 3. de Anima, vbi Philosopus materiam istam tractat; Anima ergo rationalis est natura hominis & forma essentialis, ipsum essentialiter, per se primo & proprie constituens, actuans, & informans. Amplius autem, non dubium istam sententiam insenfatam sententiae Aristotelis repugnare: Aristoteles namque sentit & docet, quod Anima rationalis non educitur de potentia materiae, sicut aliae, sed aduenit ab extrinseco, & sit in quolibet homine singulari, nec ipsum temporaliter antecedit, sed aeternaliter ei succedit, sicut libri sui diuersi testantur. 1. Namque de Anima. 65. Intellectus, inquit, videtur inferri substantia quaedam existens & non corrumpi: vbi & transtatio quam exponis sic habet; Intellectus autem videtur esse substantia aliqua quae sit in re & non corrumpitur. Et intelligit ibi Philosopus per intellectum, intellectum materialem, animam scilicet intellectiuam, sicut eius processus indicat euidenter, quod & tu ipse testaris: Qui & 2. de generatione animalium 6. qui est 16. de Animalibus in transtatione antiqua, & 18. in noua, Inquirit an omnes animae ingrediantur in materia, in spermate, in potentia scilicet & virtute, vel nulla; aut nunquid omnes adueniant deforis siue nullae; aut hae quidem sic, hae autem non: Et respondendo, ostenso quod non est possibile animas corporales deforis aduenire, subiungit; Relinquitur autem intellectum solum deforis aduenire, & diuinum esse solum. Nihil enim ipsius operationi communicat corporalis operatio, vbi & docet quod animae corporales non sunt separabiles a corpore, sed intellectus tantummodo. Idem 12 Me¬ taphys. 17. & 18. ponens differentiam inter causas efficientes & formales, sic ait; Mouentes quide causae, velut prius factae, existentes; quae autem vt ratio, simul quando enim sanatur homo, tunc & sanitas est, & figura acreae spherae; si autem & posterius aliquid manet, perscrutandum est. In quibusda enim nihil prohibet, vt si est Anima tale non omnis, sed intellectus: Omnem namque impossibile forsan; vbi & tu scribis, dixit forte, quia demonstratio super hoc non est istius artis, sed libri de Anima. Eandem quoque sententiam in de problematibus,? & Seereto Secretorum locis diuersis affirmare videtur. Nonne & in libello &e morte Aristotelis recitatur sententia eius plana, quod anima rationalisereatur a Deo, & quod sunt singule singulorum praemiandae vel puniendae post mortem secundum exigentiam meritorum? Istam quoque sentent. Aristot. Auicenna, & Algazel imitantur: Auicen. 5. de Anima 3. Algazel. 4. Phys. suae vlt. ostendentes animas rationales esse multas secundum multitudinem corporun, humanorum, nec tamen corporibus corporaliter esse impressas, neque praecedere temporaliter corpora, sed creati in ipsis, vbi & istam tuam sententiam redarguunt & refellunt; quod etiam anima rationalis non moriatur cum corpore, sed etiam post mortem aeternaliter maneat, praemietur quoque vel punietur secundum conuenientiam meritorum ijdem Philosophi plane docent, Auicen. 5. de Anima 4. & 9. Metaphys. vlt. Algazel 4. Physicae suae vlt. & 5. Physicae suae I. Imo & istam // sapientiam tuam mirabilem omnes sapientes Philosophi, omnes sapientiores Prophetae, omnes leges, omnes gentes, & linguae, & omnes & singuli homines instinctu natu rae edocti, nisi fortassis paucissimi per doctrinam tuam // indoctam seducti, concorditer arguunt & condemnant. Amplius autem prima suppositione attenta, & partibus sequentibus intellectis, quis dubitat Deum omnipotentem potuisse, & posse dedisse & dare singulis hominibus singulas animas rationales, sicut & alijs animalibus singulis singulas animas irrationales, sicuti & alijs rebus naturalibus singulis singulas formas suas. Potuit vtique, potuit atque potest, & magis decet Deum potentissimum & largissimum fecisse & facere. sic quam secus, quod & simuiter homines magis decet multas ob causas naturales pariter & morales. Cur ergo non ista sententia potius quam tua tenenda? praesertim cum ista sit tam famosa, & contraria tam infamis, ista cunctis fauorabilis, illa omnibus odiosa; ista tot & tantis rationibus arque autoritatibus roborata, illa vix vmbra tenui rationis aut autoritatis fallaciter colorata. Fortior namque rationum quae te iuuare videtur, quam, tamen de pharetra tua non recolo exiuisse, est talis; Si non esset vt dicis, Anima rationalis ex nihilo crearetur, quod Philosophi omnes negant. Sed hic Plato & Platonici respondetent consequentiam licet non consequens euitando, per reuersionem earundem animarum in diuersa vel eadem corpora per vices temporum circularem. Ego tamen consequentiam & consequens fateor, sicut Philosophi superius memorati, sicut & omnes Prophetae & leges, sicuti & partes praemissae possibilitatem creationis ex nihilo demonstrabant. Posses quoque arguere secundum Philosophiam quotundam, quod si essent aliquae animae rationales per mortem a corporibus separatae, essent penitus guosae, cum non moueant vllum corpus, sicut & de Intelligentijs coelestibus argumentant. Sed quae consequentia? aut quis color? Spiritus rationalis non habet hanc operationem, ergo nullam, sed est penitus opiosus. Non sunt aliae actiones quamplures quam motio corporais; imo motio corporis coelestis vel alterius est actio spiritus rationalis multum accidentalis & extranea; actio vero eius maxime essentialis naturalis & propria, est intelligere, diligere, & speculari. Quinimo & actio eius naturalissima, perfectissima, & foelicissima, est cognoscere & diligere Deum plene, ipsi foeliciter inhaerere, & beatifice ipso frui, sicut omnes qui de vera Philosophia modicum quid gustarunt, concorditet profitentur. Quare & spiritus rationaies coelestes non Mouentiae eumotores a mouendo, sed Intelligentiae ab intelligendo appropriatius nuncupantur. Quapropter & non improbabiliter posset videri, quod quanto Intelligentiae sunt paucioribus, imominus operationibus extrinsecis deditae, tanto beatiores existunt: tanto namque a contemplatione diuina, inhaesione & fruitione beatifica videntur minus aistractae, & ipsi vacare liberius, & integrius possidere. Adhuc forsitan arguis, quod in Intelligentijs in eadem specie nec est, nec esse potest pluralitas numeralis: quare nec in animabus rationabilibus simili ratione. Sed qua ratione? imo qua similitudine rationis probabis assumptum? Noune actiones Intelligentiarum essentiales & accidentales de quibus superius tangenatur sunt eiusdem speciei? quis enim in illis diuersitatem specificam essentialem demonstrabit? Nonne & secundum 17. & 33. partes huius, Deus posset Intelligentiam quamlibet anuinilare, & aliam simillimam ei in specie & in gradu creare? quare & posset similiter aliaanteiugentia permanente, aliam, simillimam ei creare, & ambas pariter conseruare; & ita tres & quatuor, et vlterius quotquot vellet: alioquin nequaquam plene omnipotens videtetur. Adhuc autem non delinis obgarrire, sed dicis; Si posuerimus quod Intellectus materi¬ alis est numeratus per numerationem indiuiduorum hominum, continget vt si sit aliquid; hoc aut corpus, aut virtus in corpore, potentia scilicet corporalis corporaliter materialiterque extensa, sicut alias animas esse constat? Sed ista consequentia tam inconnexa quam inconcinna, tam inartificialis, et tam informis nullum indiuiduum scientificorum aut vulgarium hominum habens virtutem congruam intellectus debet illicere aut mouere, sicut praehabita manifestant. Quis enim nesciat Deum omnipotentem posse multiplicare animas rationales immateriales secundum multitudinem hominum et corporum humanorum; Intelligentiae quoque multae mouentes orbes coelestes sunt aut esse possent eiusdem speciei essentialis, sicut superius monstrabatur: quare et omnes recte Philosophaates, omnes Prophetae et leges antecedens consequentiae tuae concedunt, consequens vero negant. Caetere vero tuae argutiae tanquam ridiculosae potius dignae sunt despici, quam ad curam responsionis recolligi vel admitti. Nam sicut dicit Philosophus, quolibet contraria opinionibus proferente sollicitum esse stultum est: Et iterum; Omnes quidem perscrutari opiniones inanius fortassis est; sufficiens autem eas maxime, quae superficie tenus aut apparent, aut existimantur habere aliquam rationem.

Contra philosophos negantes motum coeli, & generationem hominum posse cessare, mor¬ tuos posse resurgere cum suis corporibus, bonos posse ad coelos conscendere, & malos descendere ad inferna, & vtrosque posse sic viuere in aeternum.

CEssent Philosophi, // negantes motum coeli, & generationem hominum posse cessare, morXtuos cum suis corporibus posse resurgere, bonos posse ad coelos ascendere, & malos descendere ad inferna, & vtrosque posse sic viuere in aeternum. Aristoteles siquidem & Auerroes videntur astruere quod motus coeli, generatio & successio hominum necessario sunt C aeterni. Epicuraei quoque & multi alij Philosophi possibilitatem resurrectionis corporum humanorum & praemiationis post mortem hominum negant plane. Quibus & Plinius, 2. Naturalis historiae fauens scribit: Imperfectae vero in homine naturae praecipua solatia, ne Deum quidem posse omnia. Nam nec sibi potest mortem consciscere si velit, (quod homini dedit optimum in tantis vitae poenis) nec mortales aeternitate donare, aut reuocare defunctos, nec facere vt qui vixit non vixerit, qui honores gessit non gesserit, nullumque habere in praeteritaius praeterquam obliuionis, per quae declaratur proculdubio potentia naturae, idque esse quod Deum vocamus. Vnde beatus Augustinus super illud Psalmi 88. sicut Luna perfecta in aeternum, & testis in caelo fidelis, tractatu secundo, In nulla, inquit, re tam vehementer. tam pertinaciter, tam obnixe & contentiose contradicitur fidei Christianae, sicut de carnis resurrectione? Nam de animae immortalitate multi etiam Philosophi gentium multa disputauerunt, & immortalem esse animum pluribus & multiplicibus libris conscriptis memorie reliquerunt; sed cum ventum fuerit ad resurrectionem carnis, non titubant sed apertissime contradicunt; Et contradictio eorum talis est vt dicant fieri non posse vt caro ista terrena possit in coelum ascendere. Sed nonne qui secundum 33an & 3aam partes potuit mundum creare, & potest eum annihilare, potest facere motum eius cessare, & quomodo aliter esset omnipotens, & haberet voluntatem vniuersaliter efficacem secundum 7am & 8anm partes praemissas, praesertim cum hoc nullam contradictionem includat, sicut apparet ex 34a parte. Hoc ergo tribuendum est Deo, sicut suppositio prima probat. Motor quoque coelestis vel est Deus vel non Deus: Si Deus, cum ipse moueat voluntarie, & secundum 8anm partem ipse habet liberam voluntatem, cur ergo non potest cessare? Si non Deus, est inferior Deo, & minor; Deus ergo liberrimae & efficacissimae voluntatis potest facere ipsum cessare & eius mobile quietare. Qui etiam secundum praemissa in ostensione 32. partis, fecit Lunam in plenilunio consueto reuerti velociter vsque ad Solem, & ipsum tam mirabiliter eclipsare, qui fecit Solem retrocedere, atque stare, cur non posset facere motum coeli cessare? Rursus autem si Deus potest facere motum coeli cessare, cur non & motum generationis humanae, presertim cum ille prior regularior minus impedibilis & magis necessarius videatur, potestque particula ista secunda ostendi vt prima. Si etiam generatio hominum necessario sit mansura, vel hoc est a solis hominibus, quod non videtur, cum libere generent; vel a motu coelesti, quod non videtur, quia ille potest cessare; vel a Deo, quod non videtur, quia si aliquid ibi agat, cum secundum partem 8an ipse sit agens rationale, ex libera voluntate posset non agere. Amplius autem si creatio & recreatio rerum, imo & mundi totius sit possibilis, secundum 33am & 34am partes, & virginem concipere & parere filium secundum 35ampartem, cur non resurrectio ho¬ minum & corporum mortuorum, cuius & possibilitas potest similiter demonstrari? Deus etiam qui secundum praemissa in ostensione 32. partis omnimoda miracula operatur, cur istud miraculum non poterit operari, imo & aliquoties operatur, sicut ibi fuerat recitatum? Est insuper Deus alicuius potentiae restitutiuae deperditorum, reparatiuae destructorum, & reformatiuae deformatorum, & non tantum finitae, sed simpliciter infinitae per atan partem nuius: Potest ergo mortua quaelibet suscitare. Item aliqua potentia creata potest viua mortificare sicut morbi, gladij, & venena; sed absit quod aliqua res creata, patuula, & finita sit potentior ad destruendum, quam Deus ad reparandum propter praemissa. Et si dixeris haec vera esse, si in materia esset aliqua potentia redeundi; sed non est ita, quia a priuatione ad habitum non est possibilis regressio, sicut Philosophi contestantur: videtur quod mensures diuinam potentiam secundum modum potentiae agentium creatorum. Illa enim agendo requirunt potentiam naturalem in materia eis subiecta, Deus autem nequaquam, cum possit creare ex nihilo, cum etiam omnem potentiam, materiam & rem destructam, etiam annihilatam valeat recreare per 33am partem huius. Nec est omnino certissimum a priuatione ad habitum non esse regressionem possibile; In multis namque cotingit, qui quicqua amisit, rehabere amissum: non est ergo hoc certum, praesertim respectu potentiae Dei magnae. Nec isti Philosophi afferunt aliquod efficax argumentum, & iam allatum est argumentum euidens contra eos: cui ergo parti potius adhaerendum? Quis etiam nesciat quot historiae contestentur, homines saltem secundum corpora fuisse in bestias trans formatas? Nonne magnus ille liber Ouidij Metamorphoseos hoc multis locis testatur? Vnde & nomen accepit; sed planissime 14. libri quinto, vbi recitatur expresse, quomodo Carminibus Circe socios mutauit Vhssis, ipsos in bestias transformando: & infra eiusdem 8. narratur similiter de conuersione sociorum Diomedis in aues. Nec potest quis dicere haec & omnia talia esse figmenta poetica, & mendacia fabulosa: Multi namque Autores faciunt mentionem de famosissima malefica illa Circe, & de v operibus eius miris. Boetius siquidem 4. de Consolatione Philosophiae metro 3. recitat praedictam transformationem sociorum Vlyssis venientium ad hanc Circem, quam deam appellat, virtute quorundam poculorum carminatorum per eam. Solinus 2. de mirabilibus mundi dicit Circen Circaeos insedisse montes, carminum maleficiis vatias imaginum facies mentientem. Papias in elementario suo dicit; Circe filia Solis quae dicta est mutasse socios Vlyssis, Circe insula Orientis, Circaeus est mons vbi Circe habitauit. Plinius etiam 7. Naturalis Historiae, perhibet genus Marsorum, qui a Circe descenderant, vim naturalem habere contra venena serpentum: De quibus & Solinus de Mirabilibus Mundi 1. Gentem, inquit, Marforum serpentibus illaesum esse nihil mirum. A Circes filio genus ducunt, & ea habita potentia deberi sibi sciunt seruitium venenorum. Girgith quoque filia Circes scripsit in Magica de Imaginibus quendam librum. Euvantes sicut recitat Plinius 8. Naturalis historiae, tradit Arcadas ad quoddam stagnum Italiae duci, vestituque in quercu suspenso transnatare, & abire in deserta, transfigurarique in lupos, & cum caeteris eiusdem generis congregari per 9. annos, quo in tempore si homine se abstinuerint, reuerti ad idem stagnum, & cum transnatauerint effigiem recipere, ad pristinum habitum, addito 9. annorum senio: vbi & similiter recitatur quod Fabius dicit eandem se recipere vestem, scribiturque ibidem quod Ithacopas narrat Demenetum quendam in sacrifico quod faciebant Arcades in Lycaeo cum hostia humana, pueri immolati exta degustasse, & in lupum se conuertisse, eundemque decimo anno restitutum. Solinus etiam de Mirabilibus Mundi 2. sic scribit: Insula quae Apuliae oram videt, tumulo ac delubro Diomedis insignis est, & Diomedaeas aues sola nutrit; De quibus & multis mirabilibus recitatis subiungit; Ob hoc ferunt Diomedis socios aues factos. Vnde & Papias, Diomedem Pagam Deum asserunt, & socios eius in aues conuersos, vnde & Diomedeae aues dicuntur, Graece Erodios. Graeci quoque testantur socios Diomedis in volucres fuisse conuersos, & hoc non fabuloso poeticoque mendacio, sed historica attestatione confirmant; quod & 18. de Ciuit. Dei 16. recitat Augustinus. Hoc idem & Varro nititur multipliciter confirmare, de quo Augustinus I8. de Ciuit. Dei 18. Hoc, inquit, scilicet conuersionem praedictam sociorum Diomedis, Varro vt astruat, commemorat alia non minus incredibilia, de illa Maga famosissima Circe, quae socios quoque Vlyssis mutauit in bestias, & de Arcadibus, qui forte ducti transnatabant quoddam stagnum, atque ibi conuertebantur in lupos, & cum similibus feris per illius regionis deserta viuebant. Si autem carne non vescerentur humana, rursum post 9. annos eodem renatato stagno reformabantur in homines. Denique etiam nominatum expressit quendam Demenetum gustasse de sacrificio quod Arcades immolato puero de suo Lycaeo facere solerent, & in lupum fuisse mutatum, & anno 10. in figutam propriam restitutum, pugillatu sese exercuisse, & Olvmpiaco vicisse certamine. Nec propter aliud arbitratur idem historicus in Arcadia tale nomen affictum Pani Lycaeo, & Ioui A Lycaeo, nisi propter hanc in lupos hominum mutationem, quod eam nisi diuinitus fieret non putarent. Lupus enim Graece Lycos dicitur; vnde Lycaei nomen apparet inflexum: Romanos etiam Lupercos, ex illorum mysteriorum veluti semine dicit exortos. Isidorus etiam II. Eth. vlt. Scribuntur, inquit, quaedam monstrose hominum transformationes, & commutationes in bestias, sicut de illa magna famosissima Circe, quae socios quoque Vlyssis mutasse fertur in bestias; & de Arcadibus, qui forte ducti transnatabant quoddam stagnum, atque ibi conuertebantur in lupos. Nam & socios Diomedis in volueres fuisse conuersos non fabuloso mendacio, sed historica affirmatione confirmant. Sed & quidam asserunt Strigas ex hominibus fieri. Ad multa enim latrocinia figurae sceleratorum mutantur, & siue magicis cantibus, siue herbarum veneficio totis corporibus in feras transeunt. Siquidem & per naturam pleraque mutationem recipiunt, & corrupta in diuersas species transformantur, sicut de vitulorum carnibus putridis, Apes; sicut de Equis, Scarabei; de Mulis, Locustae; de Caneris, Scor¬ B piones. Amplius autem in de mirabilibus quoque Hyberniae legitur, quod in partibus Vltoniae, quidam viri ac mulieres conuertuntur in lupos, & post septennium reuertuntur. Solinus quoque de mirabilibus mundi 3. refert quod Neuri in aestate mutantur in lupos, & iterum remutantur. Quanta insuper fama adhuc modernis temporibus in Anglia & Francia diffamat quosdam viros, ex quadam proprietate, seu infirmitate complexionis, in lupos quandoque conuerti, & Iuporum opera exercere, & passione sedata rursus ad seipsos reuerti. Item Augustinus 18. de Ciuitate Dei 19. Nos, inquit, cum essemus in Italia, audiebamus talia de quadam regione illarum partium, vbi stabularias mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere dicebant, quibus vellent seu possent viatoribus, vnde in iumenta illico verterentur, & necessaria quaeque portarent, post quae perfuncta opera iterum ad se redirent; nec tamen in eis mentem fieri bestialem, sed rationalem humanamque seruari. Cui & concorditer Vilhelmus Malmesburiensis libro secundo de gestis Anglorum refert, Quod quidam histrio nomine Ephoebus exceptus est hospitio a duabus aniculis commanentibus in strata publica, qua Romam itur, quem sibi ipsi & alijs asinum videri fecerunt, & pro asino qui tamen gesticulationes solitas prout potuit, exercebat, ad magnum risum multorum, donec tandem volutatus in aqua ad statum pristinum remeauit. Nonne & Apuleius in libro suo Metamorphoseos, quem de asino aureo nominat, plane recitat de seipso, Quod volens addiscere a quadam Maga artem, qua homines in bestias mutarentur, & hoc experimentaliter in seipso, quod ipse in asinum est mutatus, & priusquam remutari valeret, in quadam domo malefice positus, a quibusdam latronibus superuenientibus, & ipsam spoliantibus, sarcinulis suppositis est abductus, qui & postea remutatus, de illa sua transformatione scripsit librum praedictum non metro, sed prosa, sicut idem liber legentibus patefecit. Nonne etiam ars transformationum & reformationum huiusmodi traditur in vacca Platonis, seu fingitur ibi tradi, in quo & multa alia turpia, superstitiosa & Magica continentur. Praeterea refert Ouidius 3. Metamorph. I quod quidam Tiresias de foemina mutabatur in virum: Neque necesse est vt istud dicatur esse mendacium, poeticumque figmentum. Plinius enim libro septimo Naturalis historiae scribit ita: Ex foeminis mutari in mares, non est fabulosum; Inuenimus in Annalibus, Licinio Crasso Longino Consulibus, Casium puerum sactum ex virgine sub parentibus, iussu Aruspicum deportatum in insulam desertam. Licinius Mucianus prodidit visum a se Argis Aristontem fuisse, uupsisse, & mox barbam & virilitatem prouenisse, vxoremque duxisse: Eiusdem fortis & Smyrnae puerum a se visum. Ipse in Africa vidi mutatum in marem nuptiarum die Lucium ciuem Tisdritanum. Dicit etiam Augustinus de quaestionibus nouae & veteris legis 57. tempore Imperatoris Constantij manifestum est puellam in parte Campaniae mutatam in masculum, & Romam perductam. Refert quoque historia Britonum libro 8o. quod Vter Rege Britonum obsidente Gorloys ducem Cornubiae in castello suo Dimuliot, vxore sua Vgerna, quam Rex ardentissime concupiuit, posita in Tintagel alio castro suo tutissimo, consulenteque Vlfin familiarem suum, & post Vlfin, Merlinum vatem tunc praesentem, quomodo suo desiderio potiretur: Merlinus respondit, Vt voto tuo potiaris vtendum I est tibi nouis artibus, & tempori tuo inauditis: Scio medicaminibus meis dare tibi figuram Corsoys, ita vt per omnia ipse videaris. Si itaque parueris, faciam te prorsus simulare eum, Vifin vero lordanum de Tintagel familiare suum, alia autem specie sumptu adero tertius, poterisque tuto adire oppidum ad Vgernam, atque aditum habere. Et sequitur, Paruit itaque Rex diligentemque animum adhibuit. Postremo commissa familiaribus suis obsidione, commisit se medicaminibus Merlini, & in specie Gorloys transfiguratus est. Mutatur etiam Vlfin in Fordanui, Merlinus in Britaelem, ita vt nemini quod fuerant, coparerent, sicque veniens ad Vgernam, susceptusque minas in Scythia quae Viciae vocantur, prodit Apollonides Philarchus; & in Ponto Tibiostoriae taliter referente in Africa familias quasdam effascinantium, Isigonus & Nymphodo& famosi & sacri apices indicant, quandam virgam fuisse conuersam in colubrum & reuerper omnia tanquam Gorloys, suscitauit ex ea famosum illum Arturum; & dum haec agerentur captum est castrum, & dux occisus. Et sequitur, Venerunt nuntij ad Vgernam, qui & necem ducis & obsidionis euentum indicarent. Sed cum Regem in specie Consulis residere iuxta eam inspexissent, erubescentes admirabantur ipsum, que in obsidione interfectum deseruerant ita eos incolumem praeuenisse. Nesciebant enim quae medicamenta Merlinus confecerat: Rex autem egressus petijt exercitum suum, & exuta specie Corloys in Vter redijt. Nonne sam, & alias quasdam virgas in dracones conuersas? Aquamque conuersam in sanguinem, puluerem quoque terrae in Ciniphes; Nabuchodonosor ita transformatum fuisse, quod cor eius ab humano fuit commutatum, & cor ferae ei datum, quodque ab hominibus fuit eiectus, & cum feris foenum vt bos comedit, donec super eum septem tempora mutarentur, quibus expletis sensus suus reuersus est ad eum, figura quoque sua reuersa est ad eum? quam transformationem Hieronymus locum illum exponens, multis exemplis similibus astruit, & confirmat. Vnde & Iosephus 10. Antiquit. Iudaica. 9. Vidit, inquit, in somnis Rex, quia casurus de regno cum bestijs erat habitaturus; & cum degisset hoc modo septem annis in deserto, reciperet denuo principatum; & hoc Daniel exposuit, & sicut ei praedixerat, ita prouenit. Nam cum habitasset praedictum tempus in eremo, & nullus praesumsisset septem illis annis rerum dominium detinere, supplicans Deo vt regnum reciperet denuo, reuersus est ad eum. Nullus igitur me culpet, eo quod ita narrauerim singula, sicut in antiquis libris inueniuntur scripta. Si igitur talis transmutatio corporum humanorum aliarumque rerum sit possibilis per potentiam qualemcunque & quantamcunque creatam paruulam & finitam, sicut multi infideles & Philosophi confitentur, cur per Dei potentiam, imo omnipotentiam infinitissime infinitam, qua maior nec potest esse, nec etiam cogitari, non est possibilis reformatio corporum mortuorum ad formam priorem, & quaedam transformatio ad quandam formam seu speciem meliorem, & ita resurrectio mortuorum? Amplius autem secundum famam communem, & secundum Auicennam in ostensione partis trigesimaesecundae superius allegatum, d& secundum Algazelem 5. Physicae suae 5. & secundum alios quosdam Philosophos & Gentiles, fascinatio est possibilis per visum & loquelam quorundam ad deteriorationem animalium, macerationem, & mortem. Vnde Virgilius in Bucolicis Ecloga 3a. "Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos." Testes sunt Isigonus & Nimphodorus cum Apollonide Philarcho, Plinio, 7Naturalis Hirus tradunt, quarum Iaudatione intereant Probata, arescant Arbores, emoriantur Infantes. Esse eiusdem generisllin Tribalis, & Illyricis adijcit Isigonus, qui visu quoque effascinant, interimantque quos diutius intueantur, iratis praecipue oculis; quod eorum malum facilius sentire impuberes; notabile esse quod pupillas binas in oculis singulis habeant: Huius generis & foerum genus, multosque alios eiusdem naturae, quorum notas tradit in altero oculo geminam, in altero equi effigiem; eosdem praeterea non posse mergi, nec veste quidem degrauatos. Solinus etiam de mirabilibus Mundi I. sic scribit, Apollonides perhibet in Scythia foeminas nasci, quae Viciae vocantur: Has in oculis pupillas geminas habere, & perimere visu, si quem forte irate aspexerint: Hae sunt & in Sardinia. Si igitur debilis creatura per visum aut verbum tantum valeat ad deteriorationem, aut mortificationem viuorum: cur Deus omnipotens per suam omnipotentiam infinitam non tantum & incomparabiliter amplius valeat ad similes contrariosue effectus? Quis etiam nesciat quantum Necromantia, & aliae artes Magicae valeant, sicut libri Theorici & practici scientiarum illarum, & sancti libri pariter contestantur; sicut & docet fama comunis, & experientia nimis frequens; sicut & de Magisterijs Cypriani in ostensione trigesimaesecundae partis superius tangebatur? si igitur tantum valeant istae artes per potentiam daemonum, siderum, imaginum, characterum, aut verborum, siue per potentiam aliam creatam quamcunque, quantum magis valet Dei omnipotentia infinita? Cur ergo non valet mortuos veraciter suscitare. Si igitur secundum praemissa Deus omnipotens potest caelum quietare, & mortuos suscitate, potest & suscitatos ad coelestia subleuare, & cum seipso habitante in caelis in caelestibus collocare. Hoc enim minus videtur quam illa, quod & potest ostendi vt illa. Deus quoque omnipotens qui secundum praemissa circa trigesimamsecundam partem in coelestibus atque terrestribus omnimoda facit miracula, cur non poterit facere istud vnum. Et si Deus hoc potest, cur non potest & malos cum suis corporibus suscitatos deprimere ad inferna? Si insuper Deus potest mortuos suscitare ad vitam, potest & suscitatos quamdiu voluerit conseruare in vita; hoc enim minus videtur quam illud, quod & potest ostendi vt illud.

Contra philosophos & haereticos negantes meritum temporale posse rationabiliter prae¬ miari praemio sempiterno, aut peccatum temporale posse iuste puniri poena aeterna.

Orrigentur Philosophi & haeretici diffitentes meritum temporale posse rationabiliter Lpraemiari praemio sempiterno, aut peccatum temporale posse iuste puniri poena aeterna. Nonne homo quandoque rationabiliter confert terram aut villam seruitori suo, & suis haerelibus perpetuo possidendam; & ita conferret illi, si perperuo viueret pro breui suo seruitio temporali? quanto magis decet Deum summe bonum, diuitem, liberalem & omni virtute plenissimum infinite, sicut prima Suppositio, tertia & quarta partes ostendunt, seruitores suos pro suo seruitio temporali fimiliter vel amplius praemiare? Nonne etiam Deus summe liberalis & bonus posset conferre rationabiliter Angelo vel homini semper victuro, bonum aliquod sempiternum, non pro aliquo merito suo priori, sed pure liberaliter, pure gratis? cur ergo non posset bene merentem licet temporaliter, aeternaliter praemiare, praesertim cum Deus quemlibet praemiet vltra condignum secundum 3tam partem? Amplius autem decet quemlibet Dominum scientem & potentem premiare seruitores suos secundum qualitatem & quantitatem sui seruitij & amoris; quilibet autem seruiens Deo recte, sic diligit eum & colit. quod pro quantocunque bono quantumcunque durabili, non offenderet eum scienter seruitium debitum ommittendo, aut quicquam ei displicens committendo, secundum 3oam partem huius. Nonne ergo conuenientissime decet Deum summe scientem, & summe potentem rependere suo huiusmodi seruitori aliquod bonum maius, & aliquod praemium amplius bono & praemio quolibet temporali, bonum & praemium videlicet sempiternum? Et si quis dixerit, quod bonitas quaedam inseparabiliter consequens actum bonum secundum praemissa circa 3Iam partem, potest pro sufficienti praemio reputari, quomodo omnes leges bene merentibus alia praemia statuunt, & disponunt? Si etiam Deus bene merentem non aliter praemiat, praemiat eum parce, non vltra condignum, contra 3 ran partem. Quicunque insuper debite colit Deum secundum doctrinam 30. partis huius, pro quantocunque maiori bono quam illo, nusquam eum scienter offenderet vllo modo. Quomodo ergo decet Deum summe potentem, & copiosissime liberalem, tantum cultum talis sui cultoris tam parce, tam exigue praemiare? Nonne & homo bonus & potens seruitores suos idoneos amplius praemiabit? Multo conuenientius ergo Deus melior & potentior quolibet homine infinite. Amplius autem pro quantacunque poena habita remouenda, vel non habita praecauenda non deberet quis scienter peccare, tanta poena potest ei iuste imponi pro quocunque peccato scienter commisso, quare & quantacunque etiam infinita secundum durationem per 3oam partem huius. Nonne & homo pro delicto temporali in principem temporalem commisso perpetuo carceri condemnatur? Et si posset aeternaliter viuere, aeternaliter in carcere puniretur, amittitque terram suam seu seudum pro se & suis haeredibus in aeternum, sicut & quis pro temporali delicto conuictus & pronuntiatus falsarius & periurus, & ita infamis, & si aeternaliter viueret, pro tali aeternaliter haberetur. Cur ergo non similiter de temporali delicto commisso in principem summum Deum? Nonne & delictum scienter commissum in personam maiorem, puta in patrem aut principem, maiori & diuturniori poena est dignum? Nonne ergo delictum scienter commissum in Deum omnem Patrem & Principem incomparabiliter excedentem est dignum poena maiori incomparabiliter & aeterna? Si namque tale delictum tantum esset dignum poena temporali finita, puta annali, posset & simile delictum commissum in personam maiorem per augmentationem personae finitam augeri, donec esset dignum poena aequali, imo & maiori. Adhuc autem cum quis pro peccato suo contra Deum scienter commisso mittitur in carcerem & poenam, nequaquam iuste liberandus videtur, donec satisfecerit pro commisso. Sed quomodo potest quis, si exquisite & rigorose agatur cum eo, satiffacere Deo pro quocunque peccato scienter in cum commisso: cum secundum 3oam partem nullum peccatum deberet scienter committi in Deum, pro quantiscunque bonis seruandis, siue lucrandis, aut quantiscunque malis habitis amouendis, siue non habitis praecauendis, & satiffacere pro peccato, sit reddere tantum vel maius, pro quanto peccatum non debuit fuisse commissum, sicut ostensio trigesimae secundae partis fusius ac plenius arguebat? Siquis autem dixerit, quod impotentia satiffaciendi ipsum excusat, contradicetur ei per praemissa circa 32am partem istius: Secundum hoc etiam videretur, quod omnis peccator, dum peccat, excusaretur per impotentiam non peccandi. Non enim potest pro tunc non peccare, sed necessario pro tunc peccat. Nonne etiam ipse se debitorem constituit & impotentem effecit, & hoc per culpam suam non abolitam, sed manentem? Iustum quoque videtur, vt fur, vel raptor, qui deberet satiffacere, bona aequalia vel maiora reddendo, si non possit, interim patiatur poenas Iuendo. In punitione namque peccantis honor offensi seu saesi sublatus aliqualiter restauratur, satiffactio qualiscunque praestatur, peccatum castigatur, peccandi occasio refraenatur, & iustitia conseruatur, nisi indulgentia fortassis offensi interueniat gloriosa. Adhuc autem impotentia satiffaciendi culpabilis nusquam videtur excusare a toto, quin debeat reddere quantum potest. Quantumcunque ergo peccans contra Deum, semper uatiffaciat, & reddat Deo pro viribus quantum potest; etiam si viuat in aeternum, nunquam redditur plenarie excusatus, quin semper similiter facere teneatur, & in supplementum satisfactionis debitae qualecunque, poenas quas potest interim sustinere. Non enim decet optimam politiam optimi legissatoris, quod peccans scienter, ipsum & leges suas contemnens, & non peccans; Satiffaciens & non satiffaciens similes habeantur. Nonne ideo in omnibus legitimis politijs, sicut praemia bene merentibus sic & poene delinquentibus, & non satiffacientibus statuuntur? Si etiam peccanti scienter contra Deum, satiffactio propter impotentiam satiffaciendi remittatur; vel remittitur ei necessario absolute, vel libere: si necessario absolute, quae gratia remittenti? qualis namque liberalitas reputanda, si quis illud remittat quod non potest non remittere, quod non potest habere, quod non potest exigere vllo modo? Et quis nisi ingratus praesumserit dicere, quod remissio debiti non est grata? si libere potest non remittere. Adhuc autem si peccator propter impotentiam satiffaciendi, a satisfactionis debito excusatur; vel excusatur & redditur innocens a peccato, vel tenetur continuo reus peccati: Si reddatur mundus & innocens a peccato, semper sic fuit etiam dum peccauit propter impotentiam supradictam, vel si per aliquod tempus tenetur reus peccati, praedicta impotentia non obstante, quare non sic posset per tempus aeternum? praesertim si nullo tempore satiffiat: Si tenetur & est reus peccati, quantam poenam necessario & inseperabiliter habet annexam, docet ostensio 31. partis. Quomodo etiam quicunque peccator, quamdiu manet reus peccati, non digne a sincera beatitudine & confortio beatorum relegatur, & constrictus in carcere detinetur? Si quis autem responderit quod illa poena essentialis inseparabiliterque annexa est sufficiens pro peccato, intentionem huius particulae non excludit. Non enim vitat, quin peccator pro temporali peccato ista saltem poena eternaliter puniatur; Quare nec vitat quin a beatitudine & beatorum Collegio aeternaliter excludatur. Potest quoque ista reponsio corrigi per praemissa, sicut alia responsio similis praelibata.

Contra philosophos & Haereticos negantes resurrectionem mortuorum futuram advi¬ tam beatam vel miseram secundum differentiam meritorum, concedentesque ipsam esse futuram siue statim post mortem, siue post spacium magni Anni in corporibus bestialibus, vel humanis, alienis vel proprijs ad vitam mundanam bestijs vl hominibus solitam, temporalem, per consuetam periodum duraturam, credentesque vniuersaliter omnium mortuorum tam bonorum quam malorum resurrectionem futuram ad vitam & beatitudinem sempiternam, & nullorum ad poenam & miseriam sempiternam; putantes quoque bonos aternam beatitudinem possessuros, non tamen in coelo, malosque aeternam miseriam habituros, non tamen in inferno; sed ambos in terra communiter permansuros, dicentes insuper corpora bonorum nequaquam ad meliorem, finceriorem & caelestiorem conditionem in futura beatitudine tranfformanda, aut immortalia tunc futura, sed in statu pristino remansura, corporaue malorum viuentia in aeternis supplicijs aeternaliter minime duratura; fingentes etiam impudenter foelicitatem aeternam bonorum futuram debere consistere in carnis voluptatibus consuetis, aut in aliquo alio, seu quibuslibet alijs praeter Deum

REsurgant Philosophi ad spe vitae negantes resurrectionem mortuorum futuram ad vitam Rbeatam vel miseram secundum differentia meritorum. Consurgant ad lucem sententie verioris, concedentes resurrectionem mortuorum futuram, siue statim post mortem, siue post spacium magni Anni in corporibus bestialibus vel humanis, alienis vel proprijs ad vitam mundanam, bestijs vel hominibus solitam temporalem, per consuetam periodum duraturam; credentesque vniuersaliter omnium mortuorum, tam bonorum, quam malorum resurrectionem fu¬ turam ad vitam & beatitudinem sempiternam, & nullorum ad poenam & miseriam sempiter. A nam; Putantes quoque bonos aeternam beatitudinem possessuros: non tamen in Caelo; malosque aeternam miseriam habituros non tamen in inferno, sed ambos in terra communiter permansuros; Dicentes insuper corpora beatorum nequaquam ad meliorem, sinceriorem & coelestiorem conditionem in futura beatitudine trans formanda, aut immortalia tunc futura, sed in statu pristino remansura; corporaue malorum viuentia in aeternis supplicijs aeternaliter minime duratura; fingentes etiam impudenter foelicitatem aeternam bonotum futuram debere consistere in carnis voluptatibus consuetis, aut etiam in aliquo alio, seu quibuslibet alijs praeter Deum. Resurrectionem siquidem mortuorum futuram Epicuraei & Sadducaei negabant, putantes animam rationalem esse mortalem sicut superius recitatur. Horum quoque sententiam insensatam Plinius 7. Naturalis historie, etiam quibusdam irrationabilibus rationibus nititur confirmare sic scribens: Post sepulturam aliae inanium ambages omnibus a suprema die eadem quae ante primum, nec magis a morte sensus vllus aut corporis aut animae, quam ante natalem. Eadem enim vanitas etiam in futurum se propagat, & in mortis quoque tempore ipsa sibi vitam mentitur, alias immortalitatem animae, alias transfigurationem, alias sensum inferis dando, & manes colendo, Deumque faciendo qui iam etiam homo esse desierit, seu vero vllo modo spirandi ratio caeteris animalibus distet, aut non diuturniora in vita multa reperiantur, quibus nemo similem diuinat immortalitatem. Quod autem corpus animae persequitur materiam, vbi cogitatio illi? quomodo visus, auditus, aut qui tangit? qui vsus eius? aut quod sine his bonum? quae deinde sedes? quantaue multitudo tot saeculis animarum velut vmbrarum puerilium status elementorum; similis & de asseruandis corporibus hominum & reuiuiscendi promissa Democrito vanitas, qui non reuixit, ipsoque malo ista dementia est iterari vitam mortemque. Interea quies nunquam si in sublime sensus animae manet, inter inferos vmbrae. Perdit profecto ista dulcedo credulitatis praecipuum naturae bonum mortem, & duplicat obitum, sed dolores etiam post futuri aestimationem inuenit; Etenim si dulce viuere, cui potest esse vixisse? Iosephus etiam 2. de bello Iudaico loquens de Sadducaeis, Animarum, inquit, generaliter vel supplici a denegant vel honores: De his insuper Epicuraeis & Sadducaeis, & opinione ipsorum Sacrae etiam literae memorantur. Dionysiis insuper de diuinis nominibus 6. recitat insaniam Simonis abnegantis resurrectionem corporum mortuorum, eo quod sit contra naturam vt dicit. Concedentes autem resurrectionem futuram vlterius seperantur. Quidam namque dicunt ipsam futuram statim post mortem, per ingressum animarum in alia corpora bestialia vel humana; omnem aliam praemiationem vel punitionem post mortem homini denegantes. Vnde Ouid. 15. Metamorph, pomposum prooemium praemittendo, sic ait; "Magna nec ingenijs inuestigata priorum, Quaeque diu latuere Canam, iuuat ire per alta Astra, iuuat, terris & inerti sede relicta Nube vehi, validique humeris insistere Atlantis: Palantesque homines passim ac rationis agentes Despectare procul, trepidos, obitumque timentes Sic exhortari, seriemque euoluere fati. Ogenus attonitum gelidae formidine mortis, Quid stiga, quid tenebras, & numina vana timetis? Materiem vatum, Falsique pericula Mundi Corpora siue rogus slammam, seu tabe vetustas Abstulerit, mala posse pati non vlla putetis. Morte carent Animae, semperque priore relicta Sede, nouis domibus viuunt, habitantque receptae. ipse egol Nam memini) Troiani tempore belli Panthoides Euphorbus eram, cui pectore quondam Haesit in aduerso grauis hasta minoris Atreidae. Cognoui clypeum Iaeuae gestamina nostrae Nuper ab Anthaeis, templo Iunonis in Argis. Omnia mutantur; nihil interit, errat, & illinc Huc venit, hinc illuc, & quostibet occupat artus Spiritus, eque feris humana in corpora transit, Inque feras noster, nec tempore deperit vllo: Vtque nouis facilis signatur cera figuris, Nec manet vt fuerat, nec formas seruet easdem, Sed tamen ipsa eadem est: Animam sic semper eandem Esse, sed in varias doceo migrare figuras." Ouidius autem in hac parte videtur sequi Platonem, qui 2. Tim. 6. agens de statu Animarum post mortem, loquensque de Animabus vincentibus passionis, & victis ab eis, sic ait: Quasque dum fraenarent, ac subiugarent, iustam his lenemque vitam fore; sin autem vincerentur iniustam atque confragosam; victas porro mutare sexum atque ad infirmitatem naturae muliebris relegari secundae generationis tempore; nec a vitijs intemperantiaque desistentibus, tumen poenam, reiectionemque in deteriora non cessare, donec instituto, meritisque congruas immanium ferarum induant formas. Hac etiam occasione fortassis & quidam Philosophi sicut tangit Ambrosius de bono mortis, posuerunt summum praemium Philosophorum magnorum hoc esse, vt animae eorum post mortem in Apes, aut Noctilucas transirent, vt qui prius alios Philosophica suauitate cibassent, postea & ipsi mellis dulcedine cibarentur; seu vt qui prius alijs lumen sapientiae ministrassent, postea & ipsi luminis munere dotarentur; Qui & consequenter aliorum animas posuerunt in alia corpora bestialia correspondentia demigrare, puta Musicorum in Luscinias, Militum in Apros, Principum in Leones. Ex his quoque euidenter apparet Platonem & Ouidium dicere, animas hominum quandoque ad alia corpora humana muliebria & virilia transmigrare. His similiter consenserunt illi pseudopoetae, qui dixerant se Homeri spiritum recepisse, contra quos inuehit Persius, ita dicens; "Nec fonte labra prolui Caballino, Nec in bicipiti somniasse Parnasso Memini me, vt sic repente Poeta prodirem." Tales & fuerunt quidam haeretici astruentes Ioannem baptistam habere spiritum animamque Eliae, ipsumque personaliter esse Eliam, occasione quorundam verborum Euangelicorum, quae vila sunt oculis insipientium hoc sonare. Alij, puta Plato & eius sequaces ponunt veram resurrectionem futuram, reuersionem videlicet animae ad corpus suum antiquum, post spacium magni anni: De isto siquidem magno anno Plato 1. Tim. vlt. Est, inquit, intellectu fa cile, quod perfectus temporum numerus perfectum annum compleat, tum demum cum omnium octo circumactionum cursus peracti, velut ad originem atque exordium circumactionis alterius reuertentur, quam semper indem atque vniformis motus dimetietur. Qui & infra 2I. 6. loquens de animabus vitiosis & poenis earum, ac fine poenarum; Pansam, inquit, malarum non prius fore, quam secuta eas rata & eadem semper volucris illa mundi circumactio cuncta eorum vitia ex igne, aqua, & terra, & acre contracta omnemque illuuiem deterserit, inconsultis & immoderatis erroribus ad modum rationis temperiemque redactis, quo positis sordibus expiatae, purificataeque demum ad antiqui vultus honestatem peruenire mereantur. Et supra eisdem, loquens de Animabus victricibus passionum, Victricibus inquit, ad comparis stellae contuberinum sedem, reditumque patere, arcturis deinceps vitam veram & beatam; quas & teste Augustino 22. de Ciuitat. Dei. 27. dixit ad corpora redituras. Huius quoque opinionis fatuitas fuit aliquando multum communis in Anglia apud multos, qui sicut Chronographi nostri testantur, morientes fecerunt thesaurum suum sepeliri cum eis, vt sic eum redeuntes ad corpora rehaberent. Quantitas autem huius magni anni diuersa ponitur a diuersis: Varro namque de gente populi Romani, sicut recitat Augustinus 22. de Ciuitat. Dei 28. sic ait; Genethliaci quidam scripserunt esse in renascendis hominibus quam appellant Palingenesiam Graeci, hanc scripserunt confici in annis numero quadringentis quadraginta, vt idem corpus & eadem anima quae fuerant coniuncta in homine aliquando, eadem rursus redeant in coniunctionem. Iosephus I. Antiquit. Iudaicae 2. asserit magnum annum per sexcentorum annorum curricula adimpleri, sicut superius recitatur. Alij vero imitantes Ptolomaeum 7. Almagesti 2. ponentes sphaeram 8. moueri secundum successionem signorum per vnum gradum in omnibus centum annis, dicunt magnum annum triginta sex millia annorum solarium continere. Ex his autem euidenter apparet quod Plato putauit poenam malorum esse finiendam temporaliter, non aeternam, cui & concorditer Auicen. 9. Metaphys. suae vlt. dicit, Quia poena est ex accidente extraneo, & tale non durat, nec remanet, sequitur vt poeni quae debetur Animae non sit perennis, sed remouetur & deletur paulatim, quousque purificata perueniat ad foelicitatem. Cui & Origenes similiter creditur consensisse. Quidam vero concedentes resurrectionem futuram ad beatitudinem & miseriam sempiternam, imitantes Philosophos, de quibus eloquitur Augustinus superius allegatus, existimant quod resurgentes recipient hanc & illam communiter hic in terra, non autem hanc in coelo & illam in inferno; quibus & quidam Iudaei consentire videntur, dicente Theophilo super illud Lucae 9. Iohannes sur¬ rexit a mortuis, &c. Iudaei resurrctionem mortuorum: expectabant in vita carnali, & in comessationibus & potibus. Vnde & patet, quod isti Iudaei putant foelicitatem futuram debere consistere in carnis voluptatibus consuetis, quod & putant Saraceni seu Agareni, sicut superius tangebatur; quod etiam Tartari multi credunt, sicut euidenter apparet per Marcum de Venetijs, De conditionibus: orientalium regionum locis diuersis; qui & sicut recitat idem Marcus tam impudenter desipiunt, vt etiam iuuenem mortuum, & iuuenculam mortuam si soluti decesserint, faciunt solenniter desponsari, vt sic in vita futura suis liberius voluptatibus perfruantur.

Sed cur negant Philosophi resurrectionem mortuorum futuram ad vitam, cum eius possibilitas superius sit ostensa; tantaque fama, tantae sectae seu leges, puta Iudaeorum, Christianorum, Saracenorum, seu Agarenorum, & Tartarorum; multi praeclari Prophetae, multi quoque Philosophi ipsam concorditer attestentur, sicut ex praemissis & historijs alijs multis patet, cum & historiae nostrae certissimae, & quaedam aliae referant euidenter quosdam mortuos veraciter surrexisse, sicut ostensio 32. partis tangebat? Nonne & Plato de Legibus siue de Republica, refert quendam militem nomine, Er, Pamphilum natione, in praelio vulneribus interemptum, die 12. quo ipse cum alijs ibi peremptis cremari debuerat, reuexisse, & quicquid emensis diebus egerat, aut viderat nuntiasse, iudicium publicum humano generi profitendo? Nec aliquis suspicetur tantum Philosophum in talibus mendaciter fabulari; hoc enim non est Philosophis philosophantibus consuetum. Nonne & Plinius 7. Naturalis historiae, scribit vnum magnum capitulum de reuiuentibus? Nonne & illud nobile volumen Heraclidis apud Graecos, refert expresse quandam foeminam septem diebus exanimem redijsse ad vitam? Nonne & Varro narrat similiter quosdam mortuos surrexisse, & recitat Plinius vbi prius? Nonne & Democritus resurrectionem mortuorum concedit, & Plato reditionem ad vitam, sicut superius tangebatur? quem & Porphyrius imitatur, beato Augustino. 22. de Ciuitate Dei 25. recitante. Nonne & Bonellus Philosophus, sicut in turba Philosophica recitatur, dixit Pythagorae; Omnia ecce Pythagora, moriuntur & viuunt nutu Dei; & subdens de requadam corporali & medicinali, quomodo est mortificanda & viuificanda in melius, & hoc per exemplum de homine confirmando sic ait, Tunc autem, doctrinae fili, illa res igne indiget, quousque illius corporis spiritus vertatur, & per noctes dimittatur, vt homo in suo tumulo & puluis fiat. His peractis, Deus reddet ei animam suam d&e spiritum, ac infirmitate ablata confortatur illa res, & post corruptionem emendatur; quemadmodum homo post resurrectionem fortior fit, & iunior quam fuerat in hoc mundo, Si igitur haec ita se habeant, cur negant Philosophi resurrectionem mortuorum futuram, praesertim cum nullam vel tenuem in contrarium afferant rationem? quam cogens tamen & valida ratio requireretur ad irritandum aliquid tam famosum apud omnem legem & sectam, maxime cum eius possibilitas sit certissime demonstrata, eiusque veritas rationabilius affirmata, quam valeat impugnari, iuxta praemissa circa 33anm partem huius? Nonne secundum 36au partem, Anima rationalis est immortalis, incorruptibilis, & aeterna, & singulae singulorum, habetque aptitudinem & appetitum naturalem administrandi corpus humanum, habitandi in eo, & per illud suas nobiles operationes exercendi, sicut & formae aliae naturales ad sua formata, formabiliaue se habent. Si namque humana non appeteret naturaliter, & amaret coniunctionem, & cohabitationem cum corpore, secundum esse solitarium separatum, quomodo coniungitur corpori, & ipsum inhabitans administrat contra ordinem naturalem? quomodo insuper esset homo species naturalis, & tam nobilis species, vt etiam Angelis non habentibus corpora, quoquomodo nobilior videatur propter multas operationes suas nobiles quas hi non habent. Vnde & Hermes de verbo aeterno, 10. loquens de Angelis simplicibus, & hominibus compositis, ita scribit: Aliqui paucissimi praedicti fortiti sunt coeli suspiciendi venerabilem curam: quicunque autem ex duplici naturae suae confusione, in interiorem intelligentiam mole corporis resederunt curandis elementis his quae inferioribus sunt prepositi. Animal ergo homo non quod is eo minor, quod ex parte mortalis sit, sed eo forte aptius efficaciusque compositus ad certam rationem, vt mortalitate auctus esse videatur, scilicet quoniam vtrumque nisi ex vtraque materia sustinere non potuisset, ex vtraque formatus est, vt & terrenum cultum & diuinitatis suae haberet dilectum. Et infra 24. Denique & bonum hominem, & qui posset immortalis esse ex vtraque natura composuit, diuina atque mortali, & sic compositum est per voluntatem Dei, hominem constitutum esse meliore & dijs, quos ex sola immortali natura formauit, & omnium mortalium, propter quod homo dijs cognitione coiunctus ipsos religione veneratur, dijque etiam pro affectu omnia humana custodiut Hic aute per deos intelligit Angelos, qui modus loquendi apud Platonem, Aristotelem, & alios Grecos Philosophos crebrius reperitur. Si igitur hec sintita, quomodo animarationalis aeterma, virtuosa & sancta, semei per mortem se parata? corpore, aeternaliter, naturaliter appetet corpori sociari, & aeternaliter naturaliter hoc carebit? quomodo aeternaliter naturaliter esureit & sitiet coniungi cum corpore, & aeternaliter naturaliter hoc carebit? quomodo aeternaliter naturaliter anhelabit ad regnum suum naturale, ad corpus in quo experientia & ratione docente, & Philosopho superius attestante dignissime praesidet, sicut Rex in Ciuitate & regno, & aeternaliter naturaliter priuabitur suo regno? Imo non videtur ista carentia atqui priuatio naturalis, sed potius violenta. Et quomodo tale violetum aeternum? Nonne Philosophi istud negant, & quomodo talis appetitus naturalis potest esse otiosus & aeternaliter otiosus? quomodo Anima talis sancta semper esuriens & sitiens remanebit? Quare nunquam beata, sed aeternaliter misera permanebit? iuxta praemissa de beatitudine circa partem 8am, praesertim cum Deus summe liberalis & bonus non parce sed abunde remuneret vniuersossecundum 3I. parte. Sed quomodo Animam sancta hic pro eius amore & honore secundum doctrinam 30. partis huius esurientem sitientem, & multipliciter laboratem abundanter remunerat, si ipsam in futuro similiter esurire, sitire, & miseram semper esse permittat? miseram inquam semper, quia semper carentem re & spe, corpore semper naturaliter concupito. De beatitudine autem in spe loquens Philosophus. 1. Eth. 14. dicit, quod Pueri dicti felices propter spem beatificantur; De beatitudine vero in re constat per ipsum & alios multis locis. Et si forsitan dixeris, quod Deus pro corpore quod apperit, aliquid aliud ei dabit; illud aliud vel sedat omnino & satiat appetitum illum praedictum, vel non sic facit, Non sedat propter praemissa; quamdiu namque Anima ipsa manet, habet quandam aptitudinem & concupiscentiam naturalem ad corpus sicut praehabita manifestant: Quomodo etiam tollitur illa priuatio siue carentia quam Anima sustinet, nisi per restitutionem corporis quo priuatur? et quomodo cessabit illa concupiscentia naturalis illa carentia permanente; Si non sedat, redeunt inconuenientia prius tacta. Secundum omnes quoque Philosophos immortalitatem Anime concedentes, Anima virtuosa beatitudinem seu felicitatem pro praemio suo expectat. Quid enim aliud pro sufficienti praemio expectaret? non aliquid vilius, nec melius; constat clare; quod & praemissa circa partem 32am testantur. Dicitque Philosopus I. Eth. 14. quod felicitas videtur esse virtutis praemium; beatitudo autem siue felicitas est bonum humanum finale, vltimum omnium humanorum, sicut praemissa secundum partem 32am indicant euidenter. Habito autem fine, & praecipue tali fine, motum seu mobile requiescit perfecte; alioquin ille finis non esset perfectus. Nacto igitur tali fine perfecto; nihil restat vlterius quod tanquam non habitum appetere valeat, nihil exterius in quod tendat, nihil quod amplius concupiscat, sicut & praemissa circa partem 8am. lucide manifestant; quod & testatur dictum Aristotelis ibi scriptum. Quare & Boetius 3. de consolatione Philosophiae prosa 2a sic ait; Omnis mortalium cura, quam multipicium studiorum labor exercet, diuerso quidem calle procedit, ad vnum tamen beatitudinis finem nititur peruenire: id autem est bonum, quo quis adepto nihil vlterius desiderare queat; quod quidem est omnium summum bonorum, cunctaque bona intra se continens, cui si quid abforet, summum esse no posset, quoniam relinqueretur extrinsecus quod posset optari. Liquet igitur esse beatitudinem statum bonorum omnium congregatione perfectum. In felicitate ergo &st beatitudine finali perfecta, Anima corpus desideratum habebit. Amplius autem si Anima virtuosa non simul beatificaretur cum corpore quod affectat, vel hoc esset, quia Deus hoc non posset, aut quia non vellet: Non quia non posset, propter 37. partem huius 7am Sam. Nec quia non vellet, cum sit smmme iustus, retributiuus, pius, liberalis, & bonus, per primam Suppositionem ;an 4an & 3I. partes. Amplius autem in qualibet politia recte disposita, statuuntur praemia provocantia ad virtutes, & poenae a vitijs retrahentes; aliter enim plurimi homines pigri ad virtures, & procliui ad vitia redderentur, quod & omnes Philosophi concorditer artestantur. Deus ergo totius politiae mundanae sapientissimus institutor & rector, ipsam sine huiusmodi praemijs non relinquit. Sed boni nequaquam sufficienter praemiantur, nec mali sufficienter puniuntur in vita praesenti. Mali namque frequenter in vita praesenti delicijs affluunt, & prosperitatibus consolantur; boni veroe contra priuantur delicijs, & aduersitatibus cruciantur; imo & bestie plurime viuunt delicacius in vita praesenti multis hominibus virtuosis. Quid etiam quaeso dignum retribuet Deus homini temperato propter eius amorem & honorem, secundum doctrinam. 30. partis huius, a delicijs abstinenti, & tristitias sustinenti? quid conuenientius quam delicias ampliores, secundum trigessimam primam partem: quod tamen in vita praesenti non facit; faciet igitur in futura, praesertim cum facillime istud possit, sicut praehabita docuerunt. Si etiam virtuosus perseueranter per vitam sustineat tristia propter Deum, & tandem mortem tristissimam propter eum, propter eius legem & honorem seruandum, & exhonorationem vitanda secundum doctrinam 30. quid nisi v itam desectabilissimam ei reddet secundum 3ran partem? quomodo aliter suos milites ad mortem terribilem animaret? Aut enim potest reddere talibus suis militibus stipendia sufficientia, aut non potest. Quis praesumserit dicere quod non potest, propter 7am. 8am. & 37am, partes huius? Si autem potest, aut vult aut non vult: Et quis dixerit eum nolle propter ;tam partem huius; hoc etiam parcitatis & non liberalitatis & bonitatis plenissimae videretur. Potest ergo & vult; quare & faciet abundanter secundum 8an & 3tanm partes. Amplius autem quis nesciat hominem appetere naturaliter bonum, & magis maius, & maxime maximum bonum, videlicet ipsius satiatiuum perfecte, felicitatem seu beatitudinem perfectissime satiantem, & omnia desideria quietantem, sicut superius tangebatur. Iste autem appetitus vel debet satiari plenarie, vel non debet; & quis dixerit quod non debet? tunc enim otiosus & innaturalis homini videretur; sed quomolo naturalissimus, generalissimus, & maximus appetitus humanus permittitur esse talis? quomodo etiam Deus qui prima suppositione, & partibus sequentibus, Philosophis quoque testantibus nihil agit frustra, talem appetitum otiosum indidit homini, tam perfectae naturae, tam nobili creaturae? Non sic senserunt Philosophi, non sic sentiunt nisi forsitan insensati. Si autem appetitus praedictus debeat satiari, & non satiatur in vita praesenti, sicut experientia crebra docet, satiabitur igitur in futura: Erit ergo resurrectio mortuorum. Amplius autem quis nesciat totum hominem ex anima & corpore constitutum, non animam solam mereri? Quis enim dubitat actiones naturalium specierum esse totius compositi, non alterius partis tantum. Quare & Philosophus I. de Anima 64. Dicere, inquit, irasci animam simile est & si quis dicat eam texere vel aedificare. Melius enim fortasse est, non dicere animam misereri aut addiscere aut intelligere, sed hominem anima. Et infra 66. Intelligere autem aut amare, aut odire non sunt illius passiones, sed habentes illam, secundum quod illam habet. Et quid iustius, quid aequius, quid decentius, quid congruentius, quid conuenientius quam vt ille qui meruit, praemietur? quae namque iustitia, aequitas, ratioue admittit, quod vnus mereatur, & non ipse sed alius praemietur, & hoc non breui tempore sed aeterno, praesertim cum ille cui merendo scruierat, posset si vellet illum qui meruit, in seipso qui meruit aeque faciliter praemiare? Quid ergo conuenientius quam vt totus homo in anima simul & corpore proprio beatifice praemietur: Hoc enim facillime potest Deus, & hoc conuenientissime eum decet, sicut praehabita suaserunt. Huiusmodi ergo rationibus Plato, Porphyrius, & alij multi Philosophi persuasi concorditer censuerunt, quodianimae humanae per mortem a corporibus separatae, corporibus denuo redderentur, sicut superius tangebatur. Ex his autem cuidenter apparet error resconsionis & opinionis dicentis solam animam, aut hominem secundum solam animam debere praemiari, vel puniri post mortem. Quis etiam cum tanta diligentia rationabiliter laboraret, colendo virtutes, abstinendo a vitijs, pro beatitudine acquirenda, & miseria praecauenda alteri & non sibi? Ideo forsitan aliter respondetur, dicendo quod homo sufficienter praemiatur pro omnibus suis bonis operibus in praesenti; & haec videtur responsio Epicuraeorum, Sadducaeorum, & Auerrois iuxta praetacta 36a parte: Sed haec refellitur per praemissa. Praeterea cum secundum 3Gam partem, anima rationalis sit immortalis & singulae singulorum, ipse post mortes hominum permanebunt, & non sine conuenienti mercede laetitiae vel doloris. con enim deceret naturam, quod tam nobiles animae corporibus separatae, actione & passione omnimoda, velut dormientes aut mortuae aeternaliter priuarentur, & quod esset omnino aequaliter bonis animabus & malis, neque diuinae congrueret bonitati sicut praemissa testantur, & omnes fatentes ifhortalitatem & proprietatem animarum vnanimiter confitentur. Et si animae post mortem hominum debeant sufficienter & beatifice praemiari, debent ad sua corpora remeare sicut praecedentia suaserunt. Nonne Hermes Mercurius Trismegistus, clarus Propheta, & Philosophus gloriosus in tantum, vt etiam Pater Philosophorum, teste Aristotele superius allegato appelletur, de verbo aeterno 13. dialogizans cum Asclepio scribit ita; Hunc scilicet hominem sic effectum conformatumque & tali ministerio obsequioque praepositum a summo Deo, eumque competenter munde mundum seruando, Deum pie colendo, digne & competenter in vtroque Dei voluntati parentem, talem quo munere credis esse munerandum? Siquidem cum Dei opera sit mundus, eius pulchritudinem qui diligentia seruat atque auget, operam suam cum Dei voluntate coniungit; cum speciem quam ille diuina intentione formauit, adminiculo sui corporis diurno, opere, curaque componit, nisi eo quo parentes nostri munerati sunt, quo etiam nos quoque munerari, si foret diuinae// volunrati coplacitum, optamus piijssimis votis, id est, vt emeritos atque exutos mundana custodia, nexibus mortalitatis absolutos, naturae superioris partis, id est, diuinae puros sanctosque restituat? Iuste & vere dicis o Trismegiste: Haec est enim merces pie sub Deo, diligeter cum mundo viuentibus. Secus enim impieque qui vixerint, & reditus denegatur ad coelum, & constituitui in corpora alia indigna animo sancto & foeda migratio, vt iste rationis sermo processit, & Trismegiste, futurae aeternitatis spe, animae in mundana periclitantur, sed alijs incredibile, alijs fabulosum, alijs forsan videatur esse deridendum. Res enim dulcis est in hac corporali vita qui capitur de possessionibus fructus. Quare animam obtorto vt aiunt detinet collo, vt in parte sui qua mortalis est inhaereat, nec sinit partem diuinitatis agnoscere inuidens immorta litatem malignitas. Et infra 30. De immortali, inquit, aut mortali modo disserendum est, Multos enim spes, timorque mortis excruciat verae rationis ignaros. Mors enim efficitur dissolutione corboris labore defessi, & numeri completi, quo corporis membra in vnam machinam ad vsus vitales aptantur. Haec est ergo mors, corporis dissolutio, & corporalis sensus interitus. De hac superuacua solicitudo est, sed est & alia necessaria, quam aut ignoratio aut incredibilitas contemnit humana. Quid est, O Trismegiste,: quod aut ignorant, aut esse posse diffidunt? Audi ergo o Asclepi. Cum fuerit anime e corpore facta discessio, tunc arbitrium examenque meriti eius transiet in summi daemonis potestatem, isque eam cum piam iustamque peruiderit, in sibi competentibus locis manere permittit; sin autem delictorum ille tam maculis vitijsque oblitam viderit, desuper ad ima deturbans, procellis turbinibusque aeris, ignis, & aquae saepe discordantibus traditur inter coelu & terram inundans fluctibus in diuersa, semper aeternis poenis agitata raptatur, vt in hoc animae obsit aeternitas, quod sit immortalisententia aeterno supplicio subiugata. Ergo ne his implicemur, verendum, timendum, cauendumque esse cognosce. Incredibiles enim post delicta cogentur credere, non verbis, sed exemplis, nec minis sed ipsa passione poenarum; Non ergo, o Trismegiste, hominum de licta sola humana lege puniuntur. Primo, & Asclepi, terrena quae sunt, omnia sunt mortalia, tunc ea etiam quae sunt corporali ratione pro vitae meritis aut delictis poenis obnoxia, tanto post mortem saeuioribus subijciuntur, quanto in vita forsitan fuerint celata, dum inuenirent. Praecia etenim omnium rerum diuinitate reddentur per iudicium, vt sunt pro delictorum qualitatibus poene. Vbi & consequenter 31. de remuneratione bonorum, subiungit; Contra iusto homini in Dei religione & in summa pietate praesidium est. Deus enim tales ab omnibus tutat malis. Pater enim omnium vel Dominus, & is qui solus est omnia omnibus se libenter ostendit. Non enim vbi sit loco, nec qualis sit qualitate, nec quantus sit quantitate, sed hominem sola intelligentia mentis illuminans, qui discussis ab animo errorum tenebris, & veritatis luce percepta toto se sensui intelligentiae diuinae commiscet, cuius amore a parte naturae qua mortalis est liberatus immortalitatis futurae concipit fiduciam. Hoc ergo inter bonos malosque distabit; vnus enim quisque pietate, religione, prudentia, cul tu, & veneratione Dei clarescit vera ratione perspecta, & fiducia credulitatis suae tantum inter homines, quantum Sol lumine caeteris astris antestat. Et adhuc infra AI. Auus, inquit, tuus, o Asclepi, Medicinae primus inuentor, scilicet Aesculapius, cui templum consecratum est in monte Libyae, circa littus Cortodillorum, in quo eius iacet mundanus homo, id est, corpus; reliquus enim, vel potius, si est homo, totus in sensu vitae melioris remcauit in caelum. Nonne & Plato 2. Timae. 4. dicit quod Dii, scilicet Angeli post dissolutionem, id faenus, quod crediderant, scilicet animam, facta discessione animae & corporis debent recipere. Et infra 6. dicit, quod Animabus corporalium passionum victricibus, ad comparis stellae contubernium sedem reditumque patere, acturis deinceps vitam veram & beatam. Vnde & Ambrolius de bono mortis, Hortum, inquit, illum sibi Plato composuit, quem Iouis hortum, alibi Hortum mentis appellauit; Iouem enim & Deum & mexem totius dixit; in hunc introisse animam quam Venerem nuncupat, vt se abundantia & diuitijs huius horti repleret, in quo repleta potu iaceret, potusque nectar effunderet, Quod & forsitan intelligere voluerunt illiantiqui Poetae & Theologitantes, qui recitante Aristotele 3. Metaphys. 15. posuerunt quosdam gustantes nectar, & manna, Deos effici immortales. Vnde & Socrates, sicut recitat Ambrosius de bono mortis, festinare se dixit ad suos Deos, ad illos optimos Viros. Hanc autem sententiam Socratis Plato eius discipulus cum nonnullis alijs imitatur, sicut apparet ex ostensione decimaetertiae partis huius, & vniuersaliter omnes dicentes homines factos Deos. Vnde Plinius 2. Naturalis Historiae agens de Deo dicit: Quod est hominibus ad aeternam gloriam quaedam via: Hac proceres iere Romani, hac nunc coelesti passu vadit maximus omnis aeui rector Vespasianus Augustus fessis rebus subue niens. Hic est vetustissimus referendi bene mereltibus gratiam mos vt tales numinibus ascribantur. Quippe & omnium aliorum nomina Deorum, & quae supra dixi, siderum, ex hominum nata sunt meritis; Iouem autem Mercurium, aliterue alios inter se vocari. Hoc autem totum referendum videtur ad animas defunctorum. Quare & Her¬ mes Mercurius Trismegistus de Verbo aeterno 4I. loquens de Aesculapio & Hermete A viris, & Osire muliere deificatis, & per sua idola adoratis; Contingit, inquit, ab Aegyptijs haec sancta animalia nuncupari, colique per singulas ciuitates eorum animas, quorum sunt consecrata viuentes ita vt eorum legibus incolantur, & eorum nominibus nuncupentur. Animas autem passionibus victas, & vitijs deditas, dicit Plato, 2i. Timae. 6. poenis debitis puniendas, sicut superius tangebatur; qui & infra 9. loquens de homine in bonitate, & honestate, & prudentia instituto, & de contrarie disposito, ita scribit; Si ad hunc statum accedat auxiliatrix eruditionis honestae: moderationisque, diligentia, immunis omni perturbatione at. que aegritudine ducet aeuum; si negligit, claudum iter vitae serpens cum familiari demum stultitia reuocabitur ad inferna. Sed haec quidem nouissime prouenient meritis iam vitae locatis. Haec insuper in libro suo de Legibus, siue de Republica, immortalitate animae iam asserta, astruit consequenter fructum iustitiae & virtutum praecipue post mortem hominis expectandum, iniustitiae quoque damnum. Quare & sicut recitat Augustinus I de Ciuitat. Dei 22. Cleombrotus lecto libro Platonis, vbi de immortalitate Animae disputauit, se praecipitem dedit de muro, vt sic ab ista vita migraret ad eam, quam credidit meliorem. Quem & Aristoteles eius discipulus persecutus in De Secreto secretorum, tertia parte, 7. Si, inquit, anima sit perfecta & completa ante separationem eius a corpore, virtute vniuersali quae sublimatur per ipsam, & deducitur vsque ad supernam perfectionem, & tunc acquirit aliud regimen donec perueniat ad circulum seu firmamentum intelligentiae, cui bene complacuit. Si vero non, Anima dilabitur vsque ad abyssum infernorum, deinde recipit eam regimen sine spe placendi Deo. Qui etiam moriturus informans, & consolans suos discipulos contra mortis timorem, & de statu Animarum post mortem, sicut recitatur in libello de morte eius conscripto, 6. Sic ait: In primis interrogabo vos si confitemini & creditis in scientia Philosophiae quae continet omnes scientias, quod est vera, & qui inquirit eam, inquirit veritatem & rectitudinem, & gradus altissimos & diuinos, & per eam est differentia inter homines, & alia animalia. Quibus confitentibus ita esse, secundo sic quaerit; Si ita est, sicut dicitis, bonumque prouenit homini, vel prouenit homini in hoc saeculo in quo sumus hodie, aut post mortem in alio saeculo: Si vos dicitis; In hoc saeculo, in quo sumus priusquam moriamur, ergo gradus conuenientes scientiae non didicistis. Nam plures homines qui non ambulauerunt per viam rectam, nec cognouerunt Creatorem suum, finierunt dies suos in bono, & annos in desiderijs eorum; & plures sapientes sunt qui multiplicati sunt in scientijs & intelligentijs, & didicerunt doctrinas, & cognouerunt Creatorem suum, & habent priuationem boni & pacis. Et vos si turbati estis, & de morte timetis, quae est via & incessus animae recedentis a corpore ignaro ad comprehendendum gradus diuinos, & coniungendum se sapientibus animabus & laetis, non datis scientiae gradus suos nec rationes suas, sed demergimini in anima bestiali cum alijs bestijs. Ecce ex istis potest elici ratio prius facta, quod quia homines virtuosi non remunerantur sufficienter in vita praesenti, remunerabuntur in vita futura: cui & per totum pene librum innititur confidenter, ostenditque homines virtuosos, puta Philosophos studiosos nequaquam praemiari plenarie in hac vita, cum alij omnimodis desiderijs & delicijs affluant in praesenti, & isti his priuentur, imo & multis tristitijs affligantur; praesertim cum foelicitas seu beatitudo finalis, perfectam dilectionem requirat, sicut praehabita manifestant; quod & ipsemet 1. Eth. & 10. clare probat: Vnde 1. Eth. 13. Optimum, inquit, & pulcherrimum, & delectabilissimum foelicitas. Et non diuersa sunt haec, secundum Deliacam superscriptionem; Optimum, iustissimum, desideratissimum autem sanum esse; delectabilissimum vero, quo quis optat frui. Omnia enim existunt haeboptimis operationibus; has autem vel vnam harum optimam dicimus esse foelicitatem. Quare & in libello priori 7. alloquitur discipulos suos ita; Declaraui vobis quod homo non potest comprehendere scientias nobiles, nisi per gradus animae, quando est purgata, & perfecta, & sanctificata ab immunditijs. Et infra 80. Nescitis quod Philosophus purus & perfectus mortificauit omnia desideria sua in hoc saeculo, in comessatione, potu, & vestitu, & aliis delectationibus, & thesauris auri & argenti, & contempsit omnes delectationes. Et infra; Sapiens despexit omnes delectationes corporales & odiuit, & perfecit animam suam inquirendo scientiam Creatoris sui, qui de nihilo fecit ipsum ens: ipse est qui laetari debuit in morte, quae est recessus animae a corpore. Nam quam vtilitatem haberet ipse in vita, ex quo mortificauit omnes delectationes quae sunt despectae & viles? imo exultare debet in tempore quo anima sua approximauit Oreatori suo, & delectatur in claritate sua, quoniam non timet approximare se ipsi, nec inuenit contradictorem, nec repulsorem. Sicut animae quae secutae sunt vanitates, nec intenderunt scientiis, nec direxerunt vias eorum. Et hi sunt qui non possunt approximare, nec peruenire ad illum locum, sed inueniunt contradictore & repul¬ fore. Et adhuc infra 13. seata inquit est anima, que non est infecta prauis operibus huius mun¬ di, & intellexit creatorem suum, & est ipsa quae reuertitur in locum suum in delicijs magnis, non tamen delectationibus corporis quae sunt despectae, & vae animae peccatrici, quae non habet virtutem, nec posse redeundi ad locum suum, nec potest ascendere in patriam suam, in qua turpia opera delectationis corporis impediunt ascensum eius sursum. Cuius doctrina scholares sui sectantes, ipso mortuo sic dixerunt; Ille qui recolligit animas Philosophorum, recolligat animam tuam, & reponat eam in thesauris suis, sicut dignum est animam hominis directi & perfecti sicut tu es, sicut finis illius libelli testatur. Similem quoque sententiam de Animabus mortuorum post mortem, Auicenna 5. de Anima 6. & 9. Metaphys. suae vlt. & Algazel. 4 Physicae suae vlt. & 5. Physicae suae I. concorditer profitentur. Quibus & concorditer Auerroes, super illud Philosophi I. Eth. 16. de Foelice; vt vere bonum & sapientem omnes existimamus fortunas decenter ferre, sic ait, vt dicitur de Iob, Cui sit salus. Cur enim ei mortuo pro patientiae seu fortitudinis meritis optaret, & oraret salutem, nisi ipsum & similes mortuos saluandos speratet? Istis adhuc concorditer Sixtus Pythagoricus in sententiolis suis ait, Immortales crede tibi permanere in iudicio & honores & poenas. Et iterum, Male viuentes cum e corpore excesserint cruciabit malus Daemon, vsque quo exigat ab eis etiam nouissimum quadrantem. Beatus vir, cuius animam nemo reprehendit ad Deum pergentem. Et infra, Sapientem de corpore si quis extrudat iniuste, iniquitate sua benficium ei praestat; absoluitur enim tanquam de vinculis. Et inferius, Qualia gesserit studia anima corpus inhabi tans, tales habebit testes in iudicio; Immmundam animam immundi Daemones sibi vindi cant. Hanc quoque sententiam & Italici Philosophi attestantur, Tullius, Seneca, Macrobius, Boetius, alijque quam plures. Vnde & in Prologo Macrobij, super somnium Scipionis scribitur isto modo: Sic habeto, omnibus qui Patriam seruauerint, adiuuerint, auxerint, certum esse in coelo definitum locum, vbi beati aeuo sempiterno fruantur; Nihil enim est illi principi Deo, qui omnem mundum regit, quod quidem in terris fiat acceptius, quam consilia caetusque hominum iure sociati, quae Ciuitates appellantur. Harum rectores & conseruatores hinc profecti, huc reuertuntur. Inter doctrinas insuper & sapientias Ptolomaei, I. Almagesti Prologo primo scriptas, scribitur isto modo: In bono quod Deus operatur, quasi bonitatem largi datoris attendere debes, & in malis aduersis quasi purgationis & aeternae remunerationis bonitatem, quanto plus fini appropinquas, tanto bonum cum augmento operare. Albumazar: quoque 6. Maioris Introductorij differentia 26. agens de domibus planetarum, Domus, inquit, oa vocatur domus peregrinationum; & motionis, fidei quoque atque operum bonorum, propter reuersionem eius ad Iouem significantem esse secundum, quia natus dum egreditur de ventre matris suae: mutatur de loco in locum, & de esse in esse, & ex natura Saturni ad naturam Iouis, & ideo significat peregrinationem. Et sicut Iupiter est fortuna, & significauit ex // fortuna seculi substantiam & durationem, atque abundantiam quemadmodum iam diximus, & fortuna futuri seculi quae sit per fidem; ideo significauit etiam fidem, & facta est huic domui significatio similis eidem significationi. Rursum etiam quia Iupiter & Venus sunt fortunae, & fortunarum sunt duae species, quarum vna est fortuna huius mundi, & altera saeculi futuri; & fortuna alterius mundi est dignior fortuna huius mundi, & // illa quaeritur per fidem: Et quia Iupiter est plus fortuna quam Venus, ideo facta est ei significatio super fidem, per quam quaeritur fortuna futuri saeculi, quae est dignior, & facta est veneri significatio super fortunas huius mundi, ex Iudis, & gaudio, atque laetitia. Nonne & isti posteriores Philosophi istam suam sententiam mutuati videntur abe Antiquioribus Philosophis Hebraeorum, iuxta praemissa circa 35. partem? Pharisaei namque referente Iosepho. 18. Antiquit. Iudaicae 3. Iudicium Dei futurum esse sentiunt; Illic cunctos homines propria merita recepturos, tam eos quidem qui secundum virtutem vixerint, quam illos qui nequitia deprauati sunt, animas autem immortales dicunt. Qui & 2. de bello Iudaico loquens de Essaeis positis intormentis, sic ait; In medijs cruciatibus subridentes, & eis qui tormenta admouerant, illudentes, constantes animos cum quadam hilaritate reddebant, scilicet quasi qui eas denuo essent recepturi. Et quidam bonis concinentes in hoc Graecorum sententijs, pronuntiant vltra Oceanum degere, vbi eis sit reposita perfruitio. Illic quippe esse regionem, quae nec imbribus, nec niuibus, nec aestibus aggranetur, sed quam Oceano oriens Zephyrus, & leniter aspirans amaenet; malis autem animabus procellosa loca & hyberna delegant, plena gemitibus exercendarum sine fide poenarum. Videntur autem mihi secundum hanc ipsam in telligentiam, Graeci quoque fortibus suis quos Heroas & Semideos vocauerunt, beatorum Iusulas sequestrasse; improborum autem animabus locum apud Inferos impiorum, in quo etiam cruciari quosdam commenti sunt, Sisyphos videlicet, & Tantalos, & Ixionas, & Titios. Graeci namque Heroas dicunt animas nobiles & bene meritas, in aere seu aethere superius habitantes. Vnde Isidorus 8. Eth. 47. ita scribit; Heroas dicunt a Iunone traxisse nomen; Graece enim Iuno, nes appellatur; & ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam Eros fuit nuncupatus, hoc videlicet mystice significante fabula, quod aer Iunoni deputetur vbi volunt Heroas habitare, quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum quasi acreas, & viros acreos & coelo dignos propter sapientiam & fortitudinem. Hanc quoque Graecorum sententiam fabulosam tangit Aristoteles 4. Phys. 97. vbi docet, Quod non percipientes motum, non percipiunt tempus, sicut neque qui in Sardo fabulantur dormire apud Heroas cum expergiscuntur: Nec debet turbare quod istud fabula perhibetur; Non est enim haec fabula quae tam narratione quam significatione sit ficta & falsa, sed quae sub narratione metaphorica, tropica, figurata, Rhetoricae gratia, vult aliquod verum factum mystice nuntiare. Haec enim fabulae species videtur congruere Rhetoricis, & Poetis. Multi namque viri probati poeticas fabulas ad intelligentiam solidam exponebant. Quis etiam nesciat illas famosas, Aesopicas, & Libicas fabulas sensum praeclarum mystice continere, sicut Papias in Elementario suo; & Isidorus I. Eth. 95. Aristoteles 2. Rhetor. 25. & alij alibi contestantur. Quare & secundum Philosophum vbi prius; Fabula est quaedam species persuasionis Rhetoricae, distincta contra parabolam e diuerso: vbi & primo recitat vnam fabulam Libicam, qua Stesichorus dissuasit Imeteris volentibus eligere Imperatorem extraneum in ducem sui exercitus contra hostes, dixit, inquiens, fabulam, Quomodo equus obtinebat pratum solus: Adueniente autem ceruo & corrumpente pascua, volens punire ceruum, interrogabat quendam hominem, si posset cum ipso punire ceruum; ille autem ait, si acceperit fraenum, & ipse ascenderit super eum, habens lanceam. Cum consensisset autem, & ascendisset pro eo, vt puniret, ipse seruiuit iam homini. Ita autem & vos, ait, Videte ne volentes aduersarios punire, idem patiamini cum equo fraenum: Quid enim habetis iam eligentes ducem exercitus Imperatorem? Vbi & mox aliam speciem fabulae subdens, ait, Aesopus autem in Samo populum alloquens, cum iudicaretur Rector populi ad mortem ait, Vulpem transeuntem fluuium propulsam fuisse in lacunam, & cum non posset exire, multo tempore affligebatur, & muscae caninae multae haerebant ei. Ericius autem errans vt vidit eam, misertus est, interrogauitque si auferat ab ipsa muscas caninas, eum autem non permisit. Quaerentem autem propter quid, dixit, Quia istae quidem iam de me plenae sunt, & modicum trahunt sanguinem; si autem has abstuleris, aliae venientes famelicae epotabunt meum reliquum sanguinem. Ita & vos viri Samij, iste quidem nihil amplius nocebit, diues enim est: si autem occideritis eum, alij venient pauperes, qui vos absorbebunt reliqua furantes. Sunt autem fabulae concionales, & habent bonum hoc, quia negotia quidem inuenire similia facta, difficile; fabulas autem facilius: Facere enim oportet, sicut & parabolas, si quis poterit simile videre, quod quidem facere est ex Philosophia. Quare & in prologo Metaphys. suae ait, & Philomythus Philosophus aliqualiter est, Annon & Poetria Philosophi similia clare docet; Nonne & 1. Meteor. vlt. exponit fabulam aenigmatizantium Oceanum circulariter fluere circa terram de vapore subtiliato superius ascendente & ingrossato inferius descendente? Nonne & idem in de mundo vlt. fabulam illam famosam de tribus sororibus fatalibus, quae communiter appellantur Cloto, Lachesis, Atropos, ad verum intellectum de Deo exponendo, sic ait; Perficitur autem & fabula non inordinate. Sunt autem haec omnia nihil aliud nisi Deus, quemadmodum & strenuus, ait Plato. Nonne & in prologo Timae. Plat. 5. ista Quidiana fabula de Phaetonte exponitur in haec verba; Illa etiam fabula quae nobis quoque comperta est, Phaetontem Solis filium affectantem officium Patris, ascendisse currus luciferos, nec seruatis solennibus aurigationis orbitis, exussisse terrena, ipsumque flammis coelestibus conflagrasse. Fabula quidem putatur, sed est verum. Fit enim longo interuallo mundi circuitionis exorbitatio, quam inflammationis vastitas sequatur necesse est; quam & Aristoteles in de Mundo 12. licet breuiter simili modo intelligit & exponit. Quare & Macrobius super somnium Scipionis: Nec, inquit, omnibus fabulis Philosophia repugnat, nec omnibus acquiescit, & vt facile secerni posset, quae ex his a se abdicet ac velut profana ab ipso vestibulo sacrae disputationis excludat, quae vero etiam saepe ac libenter admittat, diuisionis gradibus explicandum, quod & nedum vna diuisione diffuse prosequitur, sed & multis tantum autem non impertinenter de fabulis sufficiat factum esse. Per praemissa autem facile potest cognosci, quomodo etiam Philosophi Aegyptij, Hebraei, Graeci, Arabici, & Italici, seu Latini, premiationem & punitionem animarum post mortem concorditer profitentur. Quibus & concordanter communitas Poetarum Graecorum & Latinorum similem remunerationem bonorum & malorum post mortem supponit. Dicunt enim bonos & nobiles quosdam, puta Saturnum, Iouem, & similes fieri deos post mortem, quosdam vero transferri ad deos, & manere cum eis; malos vero affirmant ad inferna demergi, & poenis infernalibus cruciari. Ponunt enim 4. seu 5. flumina apud Inferos fluere, in quibus Animae torqueantur, quorum quoddam sit ardens, quoddam algens, quodlidet autem propriam poenam habens, sicut libri Poetici saepe monstrant; haec autem apud Poetas, Styx Phlegeton, Cochitus seu Cocitus, & Acharon, atque Leches seu Lethes communiter nuncupantur. De quibus Ebrandus Bitiniensis in suo Graecismo, inter nomina graeca dicit, Styx, odium; Lethes, obliuio; sed Phlegeton, ardens; cocitus, luctus; triste sonat Acharon, quae & ab alijs alibi latius exponuntur. Lethes tamen a quibusdam idcirco obliuio dicitur, eo quod quicunque apud Inferos ex eo potauerit, statim obliuiscitur // omnium & ad superos laetus vadit; qui fortassis non inepte significat fluuium diuinae clementiae, quo animae purgatae plenarie, visitatae ab omni tristitia liberantur, & ad gaudia coelestia transferuntur. Nonne & sicut tangit Ambrosius de bono mortis, Poete fabulantur malos apud Inferos sustinere latratus Cerberi, & Cociti fluminis tristem voraginem, Charontem tristiorem, furiarum agmina, aut praerepta carcere, tum quibus hidra saeuior sedem habeat, tum quoque viscera reparandis foecunda suppliciis. Ibi vultur immanis sine vllo fine depascitur, Ixionijque orbis perpetuam sub poenae atrocitate vertiginem, tum saxi desuper imminentis super capita accumbentium inter epulas impendentem ruinam. Cerberus autem secundum Poetas est canis Inferni capita terna habens, Charon portitor Inferni; Furiae vero dicuntur Deae Infernales, quae & Lumenides appellantur, Alecto, Tisiphone, & Maegaera. Hae tres foeminae esse finguntur crinitae serpentibus; Hydra serpens nouem capitum horrendorum, quorum vno succiso, tria succrescunt; Ixion sicut dicunt postquam petijt illicitos amplexus Iunonis ad rotam serpentibus apud Inferos est ligatus; Reliqua verba fabulae huius patent, in qua nihil a mysterio alienum.

Amplius autem si homo sufficienter praemietur pro bonis operibus in praesenti, quod est illud praemium, quae merces, quod bonum? dicetur fortassis quod bonitas essentialis inseparabiliter consequens actum bonum; & haec sententia videtur posse colligi ex verbis Philosophi 9. Eth. 9. dicentis, Iuuabitur ipse bona agens, & alios iuuabit; Omnis enim intellectus eligit optimum sibi ipsi; Epicittes autem obedit intellectui. Verum enim quod de studioso, & Amicorum gratia multa agere & patriae etiam, si oporteat mori. Proijciet enim & pecunias & honores, & totaliter circum pugnabilia bona, procurans sibi ipsi bonum. Paucum enim tempus delectari valde magis eliget vtique, quam multum quiete & viuere bene annum, quam multos annos qualitercunque; & vnam actionem bonam & magnam, quam multas & paruas. Morientibus autem & hoc forte accidit. Eligunt vtique magnum sibi ipsis, & pecunias proijciunt vtique in quo plura recipient Amici. Fiunt enim quidem Amico pecuniae, ipsi autem bonum, maius autem bonum sibi ipsi tribuit. Sed istud refellitur per premissa, circa proximam partem huius, & quia tunc similiter quilibet malus actus sufficienter puniretur per malitiam inseparabiliter comitantem, contra prius ostensa circa proximam artem huius. Quomodo etiam iustus Deus qui secundum trigesimam partem huius vult se diligi & coli ab hominibus super omnia, Ita videlicet quod pro quantiscunque bonis in nullo scienter ipsum offenderent, pro tanto amore, pro tanto seruitio tam modicum eis reddet contra 3ram. partem? Quomodo insuper verax Deus, qui secundum eandem 3o m. vult se diligi & coli ab hominibus, super omnia propter seipsum finaliter, non seipsum sed aliud infinale & beatificum praemium eis reddet, iuxta prius tacta in ostensione trigesimaesecundae partis istius? Nec bene operans sufficienter praemiatur per delectationem operationi suae connexam, cum illa sit minus bona, quam bonitas essentialis & moralis inseparabiliter eam sequens, sicut nullus ignorat, sicuti & ostendunt praemissa circa trigesimam primam partem. Nonnunquam insuper meliorem operationem minor delectatio comitatur, forsitan autem nulla, sicut videtur de operationibus fortitudinis, passionibusue quibusdam, sicut & Aristoteles 3. Eth. 18. testatur expresse. Vnde etiam tunc mala operatio delectabilis, & peccatum sufficienter punitur? Haec quoque responsiuncula reprobabitur sicut prior: Neque laudabiliter operans sufficienter praemiatur, per alias voluptates, aut delectationes alias corporales, cum illae sint minus bonae bonitatibus & delectationibus alijs supradictis, quae minus sufficere comprobantur. Multi etiam virtuosi huiusmodi voluptates refugiunt, aduersitates plurimas sustinent, prosperitates non habent, nec delectationibus huiusmodi potiuntur; imo & minus virtuosi ac maxime vitiosi, in huiusmodi voluptatibus maxime volutantur, aduersitates non sentiunt, prosperitatibus affluunt, & delicijs perfruuntur, sicut & bestiae esfraenatae. Hi ergo tam bestiae quam homines bestiales beatiores videntur hominibus virtuosis. Nonne & secundum hic praemissa beatitudo siue foelicitas est praemium finale virtutis operis, seu hominis virtuosi? Haec autem non constat in porcorum spurcitijs, & voluptati¬ bus Epicuri, sicut praemissa circa trigesimamsecundam partem huius ostendunt, Potest quoque respontiuncula ista refelli faciliter per ea quae prima. Adhuc autem nec bona exteriora fortunae sufficienter praemiant virtuosum virtuose agentem. Bonitas namque essentialiter consequens actum bonum, omnibus exterioribus bonis praestat, sicut potest haberi ex ostensione 3I. partis, & haec nequaquam sufficienter praemiat virtuosum, sicut superius monstrabatur. Virtus quoque moralis, & operatio virtuosa, diuitijs, possessionibus, dominationibus, honoribus, & caeteris bonis exterioribus incomparabiliter melior comprobatur, sicut nullus recte philosophantium diffitetur. Quomodo ergo per ista plenarie praemiatur, praesertim a Deo, qui non parce praemiat, sed abunde, teste 31. parte? Nonne & Aristotele iudice, 4. Eth. 7. Honor est maximum eorum, quae exterius sunt, bonorum; quare & ipsemet in oeconomica sua dicit: Quod maxime grauiter quisque fert, honore suo priuatus. Quamobrem & in Ethicis, vbi primo dicit; Quod virtutis praemium est honor; Sed quam improportionale praemium, quam vmbratile, quam inane, quam dispar compensatio, quam inferior merces sit honor respectu virtutis, & operis virtuosi quis nesciat? Quare & idem Philosophus 4. Eth. 8. Virtuti, inquit, perfectae non vtique fiet dignus honor. Multa quoque sunt opera virtuosa secreta, non patentia notitiae alienae, quibus non redditur dignus honor. Haec etiam refelletur vt prior: Certum est enim foelicitatem seu beatitudinem esse finale praemium virtuosi, & hanc in bonis huiusmodi non constare. Quare & Auerroes cum suis sequacibus dicit; Foelicitatem humanam consistere in scientijs speculatiuis adeptis: In prologo namque super I. Phys. sic ait; Esse hominis secundum vltimam perfectionem eius, & gratia eius perfecta est, ipsum esse perfectum per scientias speculatiuas, & ista dispositio est sibi foeficitas vltima, & superna vita cum hac scientia. Sed ista responsio potest corrigi, vt priores. Praeterea constat foelicitatem nedum esse bonum sed optimum, & hoc non accidentaliter, sed essentialiter & per se; perfectio autem per speculatiuas scientias, non est talis. Multi namque in scientijs speculatiuis perfecti esse possunt, & sunt inhonesti, & mali, sicut ratio & experientia manifestant: & Auerroes in prologo super 1. Phys. & 8. plane concedit. Sed hac perfectione melior est perfectio per virtutes morales, heroicas, seu diuinas. Non enim latet te Auerroes, Aristotelem deum tuum, 7. Eth. 1. scribere isto modo; Ad bestialitatem autem maxime vtique congruit dicere super nos virtutem heroicam quandam & diuinam, quemadmodum Homerus de Hectore fecit dicentem Priamum, quoniam valde erat bonus, neque videbatur viri mortalis puer existere, sed Dei. Quare si quemadmodum aiunt, ex hominibus fiunt dij, propter virturis superexcellentiam talis, vtique quidam erit videlicet bestialitati oppositus habitus. Virtutes autem morales heroicae seu diuinae non sunt speculatiuae tantummodo, sed practicae, seu actiuae, seu verius operosae. Quare & idem Philosophus 10. Eth. 13. plane docet: Quod pro foelicitate intendendum ad opera & ad vitam: & subdit; Secundum intellectum autem operans, & hunc curans, & dispositus optime, & Dei amantissimus videtur esse. Si enim quaedam cura humanorum a dijs fit, quemadmodum videtur, & erit vtique bene rationabile, & gaudere ipsos optimo & cognatissimo: hoc autem erit intellectus, & diligentes maxime hoc, & honorantes, & rebeneficiare vt amicis ipsis curantes, & recte & bene operantes. Quam autem hec omnia sapienti maxime existunt non immanifestum; Deo amantissimus ergo, cundem autem conueniens & foelicissimum. Super quod & tu Auerroes; Si, inquis, cura sit deo de hominibus, vt credit, & vt debitum est, gaudet de meliori, & dignius est vt benefaciat eis qui amant eum plus, & honorificet eos & visitet eos, sicut est dispositio amici cum amico. Vbi & infra 14. Philosophus ita scribit; Non est in operabilibus finis speculari singula, nihil vtique de virtute sufficiens scire, sed habere & vti tentandum, vt si aliqualiter boni simus, & supra 2i. 20. Quoniam praesens negotium non contemplationis gratia est, quemadmodum alia, non enim, vt sciamus, quid est virtus, scrutamur, sed vt boni efficiamur, quia nullum vtique esset proficuum eius) necessarium est scrutari ea quae circa operationes, qualiter operandum est eas; hae enim sunt dominae, secundum rectam igitur rationem operari commune. Quare & pater Philosophorum Hermes de Verbo aeterno 14. docet; Quod vera Philosophia in cognoscenda diuinitate, & sancta diuinaque religione consistit: & subdit; Qui igitur homines post nos erunt, sophistarum calliditate decepti a vera scientia puraque Philosophia auertentur; simplici enim mente & anima diuinitatem colere, eiusque facta venerari, agere etiam Dei voluntati gratias, quae est bonitas sola plenissima, haec est nulla animi importuna curiositate violata Philosophia. Sixtus quoque Pythagoricus in sententiolis suis, ait; Intellige quae sint bona, vt bene agas. Quis etiam nesciat, cum quaeritur; Qualis sit homo? & respondetur simpliciter; Bonus vel malus? quod intelligitur de bonitate vel malitia moris & vitae, non scientiae, aut ignorantiae speculatiuae; sed ibi quod est bonus Philosophus, aut bonus Clericus, respondetur. Quod & videtur Philosophum superius innuisse; cum dixit; Non vt scia¬ mus suuntamur, sed vt boni efficiamur. Quis insupertquaeso) tam sciens, vt in nullo decipiatur, aut erret, vt omnia, quae vult, sciat & perfecte, vt eius desiderium in omnibus quietetur, & plenarie satietur? Haec enim foelicitas exigit, & beatitudo requirit, sicut premissa testantur. Quis insuper scientificorum, totus tam beatus & foelix in vita praesenti, quod etiam in anima & in corpore, & eorum potentijs plena beatitudine, sine labore & dolore, sine defectu & miseria, sine repugnantia aut discordia perfruatur? Nonne proficiente anima defecit corpus & potentiae corporales? Nonne proficiente corpore defecit anima & languescit? Nonne inter corpus & animam continua discordia perseuerat? Quomodo ergo his ita se habentibus, totus homo perfecte beatus, & non miser potius aestimandus? Quae etiam secundum istam sententiam esset miseria vitiosorum? Vel deceptio contraria verae scientiae, & tunc maiores Philosophi propter suam contradictionem multiplicem miseriores sunt bestijs, hominibus bestialibus, & simplicibus idiotis; vel simplex carentia seu ignorantia scientiae. Et sic vitiosissime operans nec quicquam addiscens, & simpliciter nihil addiscens nec operans quicquam mali, aequali miseriae subiacerent. Si etiam scientia speculatiua esset per se & essentialiter finis, foelicitas, & beatitudo humana, videtur quod homo deberet seu posset per quaecunque media sibi possibilia, deficientibus alijs acquirere illum finem, etiam per peccatum. Nunquid etiam soli Philosophi speculatiui & nulli alij, quantumcunque moraliter & deiformiter virtuosi, foelicitabiles seu beatificabiles reputandi, cum foelicitas sit bonum commune & finis cuiuslibet hominis naturalis; cum etiam multi tales magis ament Deum & colant, & magis obseruent legem diuinam, & regulam rationis? recolat quaeso Auerroes dicta sua, & Aristotelis praelibata. Quamobrem & aliquis forte dicet quod virtus moralis siue heroica, vel eius augmentum sufficienter praemiat opera virtuosa. Sed ista responsiuncula sicut prima harum & proxima castigatur. Nihil etiam sufficienter praemiat hominem nisi foelicitas, sicut praemissa testantur: Haec autem non consistit in habitu, sed in actu, cum actus bonus perfectior habeatur potentia versus bonum, sicut nullus ignorat, & ostensio primae Suppositionis, ac multi Philosophi attestantur; quod & Philosophus. 1. Eth. 12. clare probat; Et infra, eiusdem vlt, dicunt nihil differre secundum dimidium vitae foelices a miseris. Contingit autem hoc decenter; quies enim est somnus animae, secundum quod dicitur studiosa & praua: Quapropter fortassis & aliquis has ambas virtutes intellectuales & morales coniunget, dicens in ambabus coniunctim foelicitatem consistere, per quam homo plenarie praemietur; & sic Auerroes in Prologo super 1. Phys. Aristotelis sensisse videtur. Sed ista, vt priores & proxima repelletur. Ideo forsitan quisnam dicet, non habitum virtuosum, sed actum esse foelicita tem & beatitudinem hominis consummata, & praemium eius plenarium, & perfectum in vita praesenti; & sic videtur Aristoteles opinari. Sed ista responsiuncula reprobabitur, sicut prima, & aliae subsequentes. Nonne & actus quilibet virtuosus in statu praesenti est liber, Iaudabilis, & meritorius praemij & melior melioris. Quod ergo praemium illius actus beatifici & foelicis? Non ipsemet: Constat, & praecipue quia aliud puta Deum finaliter intendebat, secundum documentum 30. & quia secundum 31. huius, Deus nullum parce remunerat, sed abunde, Nec alius, quia sic processus contingeret infinitus. Quapropter Aristoteles & Auerroes subtilius, & verstati propinquius cogitantes, dicebant foelicitatem humanam consistere in coniunctione seu copulatione eius cum intellectu agente in vita praesenti, licet tempore paruo duret. Vnde Aristoteles 12. Metaphys. 38. loquens de primo principio a quo coelum & natura dependet, sic ait: Deductio qualis optima paruo tempore nobis; sic semper illud est nobis quidem impossibile, super quod Auerroes, Ex hoc quidem apparet bene quod Aristoteles opinatur quod fortuna hominum, eo quod sunt homines, non est nisi per continuationem eorum cum intellectu, quem declaratum est in libro de Anima esse principium agens & mouens nos. Intelligentiae enim abstractae, in eo quod sunt abstractae, debent esse principia eorum, quorum sunt principia, duobus modis; secundum quod sunt mouentes, & secundum quod sunt finis. Intelligentia enim agens in quantum est abstracta & principium nobis, necesse est vt moueat nos, scundum quod amatum amans; Et si omnis motus necesse est vt continuetur cum eo, a quo sit secundum finem, necesse est vt in postremo continuemur cum hoc intellectu abstracto, ita quod erimus dependentes a tali principio, a quo coelum dependet; quamuis hoc sit in nobis modico tempore sicut dixit Aristoteles; qui & supra 18. sententiam similem huic tradit. Qui etiam super tertia de Anima, Comment. trigessimo sexto sic scribit; Necesse est vt intellectus agens copuletur nobiscum, per continuationem intellectorum speculatiuorum, & manifestum est quod cum omnia intellecta speculatiua fuerint existentia in nobis in potentia, quod ipse erit copulatus nobiscum in potentia, & cum omnia intellecta speculatiua fuerint existentia nobiseum in actu, tunc erit copulatus I nobiscum in actu, tunc erit ipse copulatus secundum partem, & secundum parterunon, & tunc dicuntur moueri ad continuationem, et manifestum est, quod cum ipse motus complebitur, statim ille intellectus copulabitur nobiscum omnibus modis; & tunc manifestum est quod proportio eius ad nos in illa dispositione, est sicut dispositio intellectus, qui est in habitu ad nos; & cum ita sit, necesse est vt homo intelligat per intellectum sibi proprium omnia entia, & vt agat actionem sibi propriam in omnibus entibus; sicut intelligit per intellectum qui est in habitu, quando fuerit continuatus cum formis imaginabilibus, omnia entia intellectione propria. Homo igitur secundum hunc modum, vt dicit Themistius, assimilatur Deo, in eo quod est omnia entia quoquo modo, & sciens ea quoquo modo. Entia enim nihil aliud sunt, quam scientia eius: Nec causa entium aliud est nisi scientia eius, &quam mirabilis est iste ordo, & quam extrangus est iste modus essendi? Verum si haec foelicitas hominis tempore paruo duret, vt dicitis, & sicut necessario est dicendum, cum omnes homines philosophantes & alij experiantur certissime se carere foelicitate huiusmodi pene toto tempore vitae suae, nisi fortassis secundum vestram sententiam in vltimo vitae momento potentijs corporeis quasi extinctis, & ipso iam pene alienato a corpore in extasi, sincopi, seu in raptu, quomodo sufficienter compensatur laboribus & operibus hominis virtuosis toto tempore suo gestis per centum, quingentos, milleve annos? quomodo tanta strenuitas, tanta poenalitas, tanta diuturnitas tam breui stipendio praemiatur? praesertim a Deo, qui secundum praemissa semper vltra condignum remunerat & abunde, qui & posset facilime ipsum quantumlibet amplius praemiare in vita praesenti, anticipando hoc praemium, vel continuando vitam praesentem vlterius; vel in vita futura secundum 37an & proximam partem huius. Nunquid decet quod homo princeps terrenus, militem pro ipso & ipsius honore toto suo tempore, annis quam plurimis strenuissime militantem, lucra & delicias contemnentem, famem & sitim, aestus & gelu, verbera, vulnera, vincula, carceres, & poenas omnimodas fortissime sustinentem, momentanea tantum delectatione reficiat, momentanea tantum mercede remuneret, & coronam tantum momentaneam ei reddet, praesertim si aeque faciliter posset eum quantumlibet amplius praemiare? nunquid hoc congruit viro bono? nunquid hoc congruit viro iusto, clementi, potenti, remuneratiuo, benefico, magnifico, liberali, aut largo? & non potius viro parco, Limbili & tenaci? Deus autem in omnibus conditionibus virtuosas excedit quemlibet hominem infinite, sicut prima Suppositio, tertia pars, & quarta demonstrant. Quomodo insuper talis Princeps per tale momentaneum praemium sufficienter milites animaret, & desides excitaret ad tantos & tam diuturnos labores, ad tam aerumnosam & periculosam militiam tam longis temporibus strenue exercendam? Quomodo igitur Deus suos? Quomodo etiam praemium tantillum, tam fluxibile & tam breue, tanto compensatur amori, quanto doctus artis amandi in schola partis 3oae Deum amat, quo super omnia cogitabilia eam amat, in tantum quod pro nullis bonis aut malis delectabilibus aut tristabilibus quantiscunque quantumlibet diuturnis, I etiam per tempus aeternum, nullo modo scienter ipsum offenderet, seruitium debitum omittendo, aut displicentiam aliquam committendo; praesertim cum Deus remuneret quemlibet secundum qualitatem & quantitatem sui seruitij, operis, & amoris, & non parce, sed large, secundum 3Ian partem, sicut & ostensio proximae partis tangit. Nonne & sicut quilibet naturaliter apperit bonum, & maius magis, ita & appetit bonum durabile diuturnum, & durabilius seu diuturnius magis, & quanto bonum fuerit melius siue maius, tanto amplius appetit illud diuturnius permanere; quomodo ergo iste appetitus beati, beatitudine tam transitoria vix horaria aut momentanea satiatur? aut quomodo erit beatus, dum non plenarie satiatur, sed esurit, sitit, & apperit, quod non habet, nec est in perpetuum habiturus, sicut praecedentia etiam testante Aristotele docuerunt. Item talis beatus seu foelix, vel scit se tantum bonum beatificum amissurum, vel credit contrarium, vel neutrum considerat. Si scit quod amitter, videtur quod dolet. Quis enim de amissione irrecuperabili tanti boni non doleat, cum de amissione minoris boni doleret? Nonne & tu Aristoteles 3. Ethic. 18. loquens de forti, sic ais; Quanto vtique virtutem habeat omnem, & foelicior sit, magis in morte tristitia erit. Tali enim maxime viuere dignum, & iste maximis bonis priuatur sciens; triste autem hoc: vel saltem non gaudet perfecte. Plenius enim gauderet, si sciret, aut crederet illud bonum mansurum. Quare non videtur perfecte beatus, cum beatitudo perfecta perfecte contineat cuncta bona ad beatitudinem requisita, cuiusmodi gaudium esse constat. Si credit contrarium, decipitur turpiter non circa impertinens, sed circa maximum, & proprium bonum suum. Quomodo ergo foelix, qui falsa spe decipitur, tanto malo laeditur, tali errore caecatur, & tanta turpitudine maculatur? Quomodo etiam perfecte beatus nescit se bonum suum beatificum a¬ missurum, eum tu non beatus, hoc scias? cum etiam secundumte Auerroes, Beatus tunc sciat omnia, sicut Deus. Si neutrum considerat, quomodo scit omnia? tu etiam, non beatus, seis quod perdet beatificum bonum suum, cur ergo non scit ipse beatus? Quomodo insuper verisimile aestimandum quod de tanto bono suo nihil consideret, an illud amittere debeat, inamissibiliterue tenere, cum sapiens de bonis minoribus consideret hoc frequenter, cum etiam securitas retinendi bonum beatificum acquisitum, tam desiderabiliter concupitum, tam laete adeptum, tam amorose possessum, laetissima & beatissima eius portio videretur? Nonne & felix, nisi forte per naturalissimam mortem decesserit, sicut paucissimi vel nulli decedunt, ante mortemidolorem & tristitiam sustinebit? Quomodo ergo tunc felicitas, & non miseria potius expectanda? Amplius autema si beatificum praemium hominis expectare. tur in vita praesenti, nullus vnquam iuuenis, & vniuersaliter nullus beatitudinem non adeptus, deberet rationabiliter exponere se morti scienter pro conseruatione religionis diuinae, pro defensione Rcipublicae. pro saluatione parentum seu amicorum, & vniuersaliter ex causa quacunque. Quis enim debet rationabiliter perdere seu non acquirere maximum bonum suum pro nullo bono, vel pro bono minori, pro paruo forsan virtutis augmento momentaneo in praesenti, alioue bono quocunque? Quis etiam nesciat beatitudinem omne aliud bonum humanum excedere? neque etiam felicitatem adeptus ex quacunque causa deberet se morti exponere; quia sic faciens, per tristitiam vulnerum, & per anticipationem mortis, beatitudinem suam laetam, & maximum bonum suum minueret, & curtaret? Nonne tu Aristoteles 3. Eth. 18. Percuti, inquis, dolorosum si carnales, & triste, omnis labor tale est, & quod circa fortitudinem, mors quidem & vulnera tristia forti: sed qua ratione nisi nimis irrationabili debet homo deteriorare seipsum, facere seipsum minus bonum & ommino non bonum? Nonne & cuiuslibet animo iudicante & te Aristotele attestante, Omnis actus & electio bonum quoddam appetere videntur; ideo bene enuntiauerunt bonum, quod omnia appetunt; & omnis intellectus eligit optimum sibi ipsi, & illud cuius causa agenda sunt singula, est bonum vniuscuiusque; totaliter autem optimum in natura omnium: quare & de liberali sic scribis, Si autem praeter optimum & bene habens cons tingat ipsum consumere, tristabitur. Nullus ergo omnino pro causa quacunque deberet se morti exponere, periculoue mortali. Quis igitur erit fortis pro religione aut lege diuina, pro Republica vel amicis fortiter dimicabit? Quomodo effieaciter prouocabitur quispiam ad strenue militandum, ad mortem si oportuerit sustinendum, ti moriens omnia bona perdat, nec vllam mercedem post mortem recipiat in aeternum; Non sic sensit Hermes de verbo aeterno, non sic sensit Plato de legibus siue de Republica, non sic sensit Vatro, non Tullius, non Macrobius, nec aliquis alius Reipublicae sapiens instituror aut rector, nullus sic sensit, nisi qui insensatis consensit. Nonne & tu Aristoteles 9. Eth. 9. alfirmas, quod studiosus amicorum & patriae gratia, si oporteat, debet mori? Nonne & 3. Eth. agens de fortitudine idem doces? sed quomodo potest quis efficaciter exhortari timidos mortis, desides, & vecordes ad strenue militandum, ad mortem non timendum, sed ipsam si onoteat alacriter sustinendum, si nulla merces vel parca in praesenti ipsis reddatur; imo etsi moriendo beatitudinem quam habuerant, & beatitudinis possibilitatem, & omnia bona perdant. absque vlla spe retributionis futurae? Absit ta misera inopia, & tam inops miseria a retum natura, ab vniuersitate entium, a magnaRepublica magni mudi, a potentissimo & copiossimo, & largissimo principe ampli mundi; Absit quod Deus suos amabiles amatores, suos strenuos milites, suae iniuriae defensores, pro ipso, ipsius honore, religione, & lege, pro iustitia & conseruatione Reipublicae diuinitus iustitutae, vsque ad mortem inflexibiliter dimicantes sic irremuneratos abijciat & contemnat, propter trigesimam primam partem: Nec ipsos sufficienter remunerat in praesenti, faciet igitur in futuro. Adhuc autem beatificatio illa quam ponitis est nimium diminuta, quoniam etsi perficiat hominem secundum animam, non tamen secundum corpus: Corpus enim tunc deficit, & potentiae corporales. Illa quoque felicitas secundum vestram doctrinam est actus humanus, & non necessarius vt videtur sed liber, cum sit actus nobilissimus hominis, potentiae nobilissimae rationalis, quae & vobis dicentibus valet ad opposita. Videtur ergo laudabilis, & meritorius praemij, sed cuius? quod est illud praemium? quae merces? non ipsa eadem felicitas, idem actusl; constat: nec felicitas alia, ne forte processus in foelicitatibus accidat infinitus: nec quicquam aliud in praesenti; quid enim? videtur quoque hominem in extasi positum non habere liberum vsum sui. Nonne & tu ipse Auerroes, super 12. Metaphys. comment. 18. Si, inquis, iste intellectus denudetur apud perfectionem humanam a potentia, necesse est vt destruatur ab eo haec actio, quae est alia ab eo, & tunc aut non intelligemus omnino per hunc intellectum, aut intelligemus secundum quod actio eius est substan¬ tia eius, & impossibile est vt in aliqua hora non intelligamus per ipsum. Relinquitur igitur cum? iste intellectus fuerit denudatus a potentia, vt intelligamus per ipsum secundum quod actio est substantia eius, & est vltima prosperitas. Si etiam talis felicitas sit finale proemium hominis virtuosi, quae finalis miseria siue poena hominis vitiosi? non sola priuatio felicitatis istius; sic enim vitiosus & neuter essent aequaliter miseri deputandi, & aequali poena plectendi. Quid igitur aliud? Nonne & illi qui maxime iungebantur cum principio coeli & linaturae, cum intellectu agente, cum Deo in vita praesenti, erant illi praeclari & famosi Prophetae, qui cum Deo, & per Deum, quasi Deus quodammodo, omnia vel plurima mirabilissime peruidebant, & visa alijs non videntibus prophetabant, sicut superius tangebatur, vnde & videntes & Prophetae antiquitus dicebantur? Ipsi autem conegrditer attestantur vitam futuram, praemia & supplicia secundum differentiam meritorum. Potest quoque ista responsio corrigi vt priores. Sed ausculta squaeso) Auerroes specialiter vnum verbum. Nonne cum dicis; Cum omnia intellecta speculatiua fuerint in nobis in potentia, intellectus agens erit copulatus nobiscum in potentia; & cum quaedam fuerint in nobis potentia, quaedam actu, tunc ipse copulabitur nobiscum secundum partem, & secundum partem non, & tunc dicimur moueri ad continuationem; & cum iste motus complebitur, cum videlicet omnia intellecta speculatiua fuerint nobiscum in actu, tunc ipse erit copulatus nobiscum in actu, omnibus modis. Nimis manifeste quod prius natura habebit homo omnia intellecta speculatiua secum actualiter copulata, quam intellectus agens copuletur cum eo, & hanc esse causam copulationis istius. Sed hoc est impossibile manifestum, sicut ostensio 32. & 36. partis perspicue demonstrauit. Hoc enim necessario esset per actus aut habitus infinitos, & infinities infinitos, imo & infinities infinities sine fine. Quod etiam astruis, hominem scire tunc omnia, quis est hic? quis cunctis retroactis temporibus fuit talis? quis vnquam inuentus est talis? quot gloriosi Philosophi praecesserunt. sed quis eorum inuentus est talis? Nonne Aristoteles deus tuus & Philosophorum clarissimus, ipsomet teste, quadraturam circuli ignorauit? Nonne & alia plurima Mathematicalia, Naturalia, Metaphysicalia, seu Theologica, & Moralia ignorauit, sicut libri sui indicant euidenter? Nonne & omnes Philosophi contradixerunt sibi inuicem in quibusdam, vsque ad exitum vitae suae? Quomodo ergo & quando sciuerunt hi omnia? & si non isti, qui alij sunt isti? Quod insuper adijcis hominem tunc acturum actionem propriam in omnibus entibus sicut Deum, mirandum quis vnquam Philosophorum aut aliorum inuentus est talis, nisi fortassis illi famosi, & praeclari Prophetae, potentes in opere & sermone, omnia vel plurima diuinitus cognoscentes, & omnimoda miracula in coelo, in igne, in acre, in aqua, in terra, & sub terra, in hominibus, in iumentis, & quasi in omnibus entibus diuinitus facientes, sicut praemissa circa 32. partem indicant euidenter. Sed hi concorditer profitentur vitam futuram post mortem in gloria & in poena: Causa autem huius tui erroris videtur vnitas intellectus, & animae rationalis in cunctis hominibus, quam & erronee posuisti, sicut superius est ostensum. Nec mirum si ex errore error // prorumpat, imo ex vno errore errores innumeri propagantur: Causa vero erroris Aristotelis in hac parte fuit error de aeternitate mundi, & generationis humanae, qui ideo habuit ponere consequenter tantum animas immortales beatificandas post mortem, non totum compositum ex anima & corpore congregatum. Non enim ponebat reditum animarum ad corpora, nec eundem hominem numero rediturum, sicut Platonici posuerunt. Nec irrationalis ratio Simonis quenquam debet turbare resurrectionem mortuorum negantis, quia est contra naturam, si pensetur Deus omnipotens totius autor naturae. Imo si Platonem sequamur, qui Iohanne Sarisburiense 2. Policrat. 12. referente, asserit naturam esse Dei voluntatem, resurrectio mortuorum erit secundum naturam, quia secundum voluntatem diuinam: Hunc etiam Simonem Dionysiis, Irenaeus, Hpppolytus, Origenes, & Epiphanius redarguunt & refellunt.

Ponentes autem reditum Animarum humanarum ad corpora bestialia, sicut Plato, Quidius, & Platonici caeteri, horribiliter deuiant, & monstrose delirant. Quis enim Philosophorum ignorat formas proprias naturales, materias proprias secundum proprias conditiones dispositas affectare, & alias non intrare? quis etiam nesciat species naturales, puta hominem & asinum, specifice essentialiter ab inuicem discrepare per differentias & formas substantiales, essentialiter, substantialiter, & specifice differentes? quomodo ergo forma seu anima hominis constituet asinum vel e contra? Si etiam anima hominis exuens corpus humanum statim indueret bestiale, & viueret idem homo, sub alia tamen forma, sicut fingit Ouidius, sicut & Plato videtur sentire, ille homo nunquam moreretur, sed continue viueret, cum vltimum rei permanentis non detur, sed primum, quod & Ouidius videtur concedere manifeste. Dicit enim omnia mutantur, nihil interit. Sed quis insensatus concesserit hominem, & vniuersaliter hominem nullum mori? Si etiam homo non moritur, non resurget, contra priorem particulam huius partis. Repugnas quoque Ouidi tibi ipse: nonne infra, eodem, sic ais; "Tempus edax rerum, ruque inuidiosa vetustas Omnia destruitis, vitiataque dentibus aeui Paulatim lenta consumitis omnia morte." Et adhuc inferius versus finem, loquens de Iulio Caesare mortuo, & nobilitate ipsius, & pluribus alijs mortuis, & seniore nepotum Iulij, & Augusto Caesare tunc viuentibus, ita scribis: "Nec nisi cum sentor similes aquauerit annos, Aethereas sedes, cognataqe sidera tanget. Hanc animam interea caesode corpore raptam, Fac iubar, vt semper Capitolia nostra forumque Diuus ab excelsa prospectet Iulius aede. Vix ea fatus erat, media cum sede Senatus Constitit alma Venus, nulli cernenda, suique Caesuris eripuit membris, nec in aera solus Passa recentem animam, caelestibus intulit astris. Dumque tulit numen capere atque ignescere sentit Emisitque simul, simul euolat altius illa, Plammiferumque trahens spatioso limite crinem Stella micat, natique videns benefacta fatetur Esse suis maiora, & vinci gaudet ab illoHic sua praeferri quanquam vetat acta paternis, Libera fama tamen, nullisque abnoxia iussis Inuitum praefert, vnaque in parte repugnat. Sic magnis cedit titulis Agamemnonis Atreus, Aegea sic Theseus, sic Pelea vicit Achillis. Denique & exemplis ipsos aquantibus vtar, Sic & Saturnus minor est Ioue, Iupiter arces Temperat athereas, & mundi regna triformis. Terra sub Augusto est, Pater est & Rector vterqe." Et in fine de teipso sic dicis, "Cum volet illa dies, quae nil nisi corporis huius Ius habet, incerti spacium mihi finiat aeui. Parte tamen meliore mei super alta perennis Astra ferar." Nonne hic dicis expresse animas bene meritas ad astra leuandas, & ibi in mansionibus siue locis differentibus collocandas, secundum differentias meritorum? Amplius autem si animae humanae bene meritae. statim ad huiusmodi corpora redeant, & ad huiusmodi vitam mundanam, quando & vbi sufficienter pro meritis praemiantur? non quando gesserunt antiqua habitacula, priora corpora, & in illis sicut praecedentia manifestant, nec quando ab omnibus corporibus separantur, cum statim post illa introeant alia, sicut opinio ista dicit; neque in secundis corporibus bestialibus; praemiatio namque recta debet praemiatum efficere meliorem, sed quis dubitat bestiam esse homine viliorem? Qualis quaeso melioratio aut praemiatio reputanda, quod anima tam nobilis tam perfecta, a corpore tam nobili & perfecto, ad corpus tam ignobilius & vilius pelleretur, quod tam nobilis creatura in monstrum tam horridum verteretur? Quomdo talis transformatio // praemium & non poena potius deputanda? aut si quasecunque praemium fingi posset, non tamen largissimum & vltra coadignum, secundum sententiam proximae & 31. partis & ostensionum ipsarum. Quomodo insuper Iustus Deus, qui ratione magistra nos docet, ipsum esse a nobis super omnia diligendum atque colendum, intantum quod pro quantiscunque bonis aut malis, non debemus ipsum scienter offendere quouismodo, sicut 30. pars testatur, pro tanto amore tantoque cultu, tam parcum & paruulum praemium eis reddet contra 31. partem? Quomodo etiam verax Deus, qui secundum doctrinam eiusdem 30. vult seipsum diligi & coli ab hominibus finaliter propter ipsum, non seipsum sed aliud infinale premium eis reddet, aliud inquam incomparabiliter minus ipso, & quasi nihilum & inane? quomodo talis beatificatur plenarie? quomodo eius desiderium satiatur? sicut superius est argutum. Nec anime humanae virtuose viuentes, alia corpora humana statim ingresse ad vitam mundanam sic beatificantur ad plenum: Redeunt enim ad laborem solitum & dolore, ad statum merendi nouiter & peccandi, ad aerumnas & miserias confuetas. Sed quomodo talis conditio omnium priorum laborum merces sufficiens, & felicitas hominis reputanda? Nonne & anima hominis sicut habet aptitudinem & appetitum naturalem ad corpus, & non indifferenter ad corpus quodcunque, sed ad corpus humanum, ita & inter humana ad corpus proprium quod gerebat, in quo, & per quod actus nobiles exercebat, & amplius diligebat, quam corpus humanum extraneum, & penitus alienum. Sic enim & miles magis appeteret, & amaret equum & gladium proprios & antiquos, per quos strenue se agebat, quam alios. Quare & dicit Poeta, Cum quo consenuit, miles honorat equum. Recitat etiam Plinius 8. Naturalis historiae & aliae historiae contestantur, quod Alexander pro Bucephalo equo suo occiso fecit solennes exequias, & ipsum tradidit sepulturae, ac circa eius sepulchrum ciuitatem aedificans, ipsam eius nomine appellauit: Et quid conuenientius, quid decentius, quid congruentius rationi, quam quod totus ille qui meruit, totus ipse idem, non alius praemietur in eisdem anima & corpore, per quae strenuitatis opera exercebat? Quid enim aptius & iustitiae remuneratiuae decentius, quam vt idem homo qui meruit, in eisdem anima & corpore quibus meruit, a delicijs abstinebat, tristitias sustinebat, famem & sitim, gelu, & aeitum, vigilias, & aerumnas, verbera, vulnera, carceres, & squalores, & fortissimam tandem mortem; reunitis ad inuicem, praemietur, amotis molestijs, nocumentis, tristitijs, & aerumnis, foueatur delicijs, & mulceatur laetitijs, & gaudijs perfruatur? Istud quoque nedum rationi morali aut diuinae, verum etiam naturali conuincitur. Certum namque habetur apud Philosophos naturales quod causa agens seu efficiens praecedit temporaliter suum actum, suum effectum, sed formalis nusquam suum formatum, Aristotele I2. Metaphys. cum Auerroe attestante, sicut in ostensione 36ae partis fuerit recitatum. Quomodo etiam fingit Ouidius aliquos meminisse, alios homines se fuisse, seu aliter nominatos, & tunc eadem, quae nunc, recisse, ac passos fuisse, quod & alij quidam fingunt; sed quomodo? qua verisimili ratione? Cur enim non possum ego de meipso & alij homines de seipsis simili ratione? Annon ideo potius hoc fingitur a quibusdam, quia sicut Graecorum historiae testantur, Menelaus deuicto Euphorbo posuit clypeum eius in templo Iunonis, quem accepit Panthoides, qui Pictagoras dicebatur: Quare & dixerunt animam Euphorbi Panthoidem introijsse, & ipsum fuisse Euphorbum. Dicetur fortassis quod Animae virtuosae non statim redibunt ad corpora; sed interposito magno anno, neque tunc ad corpora alia, sed ad propria reuertentur; solae autem animae vitiosae statim redibunt ad corpora aliena bestialia vel humana; puto Animae masculorum ad corpora foeminatum. Sed quomodo fiet ita, cum Deus sit pronior ad praemia largienda, quam ad supplicia rependenda, sicut & abundantius praemiat virtuosos, quam puniat vitiosos, sicuti congruit eius magnificae bonitati, teste 3raparte; nec anima virtuosa sufficienter interim praemiatur pro operibus virtuosis, sicut superius est persuasum? Amplius autem si masculus fuerit incontinens voluptatum, quomodo conuenienter punitur, si mutetur in foeminam incontinentiorem, & in actibus voluptatis maiorem delectationem habentem, testibus Medicis & similiter Tiresia, fortem virilem & muliebrem experto, Ouidio 3. Metamorphos. recitante? poena namque debet esse tristabilis & contraria voluptati. Quomodo etiam tam deliciosa punitio homines voluptatibus inclinatos, sufficienter terreret, & retraheret a peccato, secundum quod superius forsitan tangebatur, & non potius forsitan incitaret? Neque etiam in corpora ferarum immanium reuertentur propter similes rationes, & propter rationes superius praelibatas. Adhuc autem iuxta praemissa de praemiatione bonorum, quid magis consonum rationi, quam vt ipse indem numero qui peccauit, & ipse indem numero puniatur, quam vt in eisdem membris, quibus illecebris fruebatur, e contrario puniatur; quam vt in eodem corpore, quo se voluptatibus balneauit, & e contrario puniatur? Amplius autem cum praemiatio, & punitio contrariae videantur, & contraria secundum Philosophorum doctrinam nata sint fieri circa idem; si animae virtuosae solae sine corporibus praemientur, & animae vitiosae solae sine corporibus puniantur, vel si animae vitiosae cum corporibus puniantur, & animae virtuosae similiter cum corporibus praemiantur, licet illae in corporibus tabidis, corruptis, & miseris, hae autem in corporibus gloriosis. Amplius autem quid fiet de animabus eorum, qui nihil boni aut mali egerunt? vel statim reiungentur corporibus, & tunc qualibet; vel diutius expectabunt, & quomodo medio tempore se habebunt? Neque est tenenda sententia quae affirmat quaslibet animas post spacium magni anni ad corpora propria reuersuras, & vitam mundanam consuetam acturas, & sic omnia eadem numero infinities iteranda. Quando namque & vbi sic praemiarentur ad plenum homines virtuosi? Non in vita praesenti mundana, sicut superius est ostensum; nec in vita coelesti, Ibi namque non totus homo compositus, sed sola anima praemiatur, quod praemium non sufficit homini virtuoso, & eius operibus virtuosis, sicut superius est ostensum; nec in vita mundana secunda post animae reditionem ad corpus, sicut superius monstrabatur. Quomodo insuper tam diminuta praemiatio, tam refecta, vt non totum seruitorem suum remuneret, sed tantum dimidiam eius partem, rationabiliter decet Deum, secundum hic praemissa, & 3a am partem? quomodo etiam in media illa parte, praemium tam curtatum, tam breue, tam parcum, aut aliquod premium temporale sufficienter retribuit Dei integro amatori, & eius sincero cultori, qui secundum doctrinam 30. pro quantiscunque bonis delectabilibus intensiue aut extensiue, vel etiam duratiue lucrandis, seu ipsis lucratis seruandis, aut malis poenalib non habitis praecauedis, seu habitis amouendis ipsum scienter offenderet quouismodo, aliquod seruitium debitum subtrahendo, aut aliquid displicens faciendo, sicut hic superius tangebatur, & circa proximam partem huius. Imo rationabilius arbitrandum diuinae iustitiae, Iargitati & bonitati amplissime & infinitissime infinitae congruere, vt tali suo amatori & cultori perseueranti finaliter, militia consummata tempore opportuno retribuens abundanter, plenas rependat delicias, delectationes quaslibet, & quantaslibet // tales deficientes & fluxibiles, excedentes & duratione vincentes delicias sempiternas, & omnes aduersitates & paenalitates, tristitias & molestias, defectus & luctus, labores & dolores, & vniuersaliter omnem miseriam releget, & sequestret. Talis etiam anima non est perfecte beata, propter appetitum quem habet ad corpus nullatenus satiatum & priuationem operationum suarum nobilium per corporalia organa solitarum; priuationem quoque regni sui prioris, iuxta superius praeostensa; nec vnquam erit perfecte beata, quia neque in corpore neque a corpore separata. Talis insuper anima separata & beata in caelo, vel credit & sperat se ita aeternaliter permansuram, vel scit se reuersuram ad corpus, & ad miserias corporales; vel nihil considerat circa istud, &c. sicut supra contra responsiunculam vltimam particulae praecedentis. Quare & Augustino 22. de Ciuit. Dei 27 referente, Porphyrius Platonicus volens opinionem Platonis corrigere, affirmabat animam purgatissimam cum ad patrem redierit, ad mala mundi nunquam vlterius redituram. Auicenna quo que 5. de Anima 4. probat, quod vna anima non transfertur ad multa corpora, nec ad corpus aliud vllo modo; & subdit, & hoc sufficiat ei qui huius rei sententiam quaerit. Debes autem scire hoc multis verbis posse exponi, quem & Algazel. 4. physicae suae vlt. imitans probat idem. Nec potest quis sic obijcere Christianis: Nos enim tenemus, quod Animae sanctae & a corporibus separatae, etsi non statim habeant corpora sua in re, habent tamen in certa speSciunt enim certissime quod tempore congruo diuinitus praestituro, & ob rationabilem & iustam causam dilato, ipsa recipient & tenebunt aeternaliter gloriosa. Consideret quaeso Plato qualia, quam absurda de hominibus & animabus humanis affirmet, sine omni vtolentia rationis, imo & sine exili imagine vel vmbra tenui rationis, & sine autoritatis cuiuslibet fulcimento. Vnde quaeso tibi autoritas, quin magis temeritas talia somniandi, talia prophetandi, talia affirmandi? praesertim cum non profitearis te Prophetam, nec filium aut sectatorem Prophetae, sed purum Philosophum. In hac parte vnum scio, quod si ego vel quicunque Christianorum Philosophus non Propheta, nec Prophetam secutus tantam sententiam sine tantilla ratione aut rationis imagine affirmare praesumerem, tibi & alijs professionis tuae hominibus meipsum ridiculum exhiberem. Consideretis vlterius supplico Christianorum sententiam in istis articulis, concordi Prophetarum sententia roboratam, imo summi Prophetarum autoritate fundatam Domini Iesu Christi, secundum quod praemissa circa. 32an. partem perspicue demonstrabant, pulchris rationibus & conuenientibus secundum quod materia patitur confirmatam, ab omni contradictione, impossibilitate, & inconuenientia rationabiliter defensatam, iuxta praemissa circa 32am. partem istius. Quis ergo Philosopus veritatis amator, & non vanitatis defensor, custos positionis aut sponsus probabiliorem aut probatiorem, rationabiliorem, & ratiocinatiorem, desiderabiliorem, vtiliorem, & laetiorem sententiam Iaetissime non admittat, sustineat, & defendat? Secundum istam quoque sententiam generatio hominum, & omnes actus humani stellarum dispositionibus necessario subderentur, quod quam sit indignum, & contrarium ordini naturali quis nesciat? quis enim ignorat animam rationalem esse dignioris & nobilioris essentiae, quam aliqua res irrationalis, quare & quam stellae? Quomodo ergo secundum ordinem dignum naturalem, ista in cunctis suis operibus illis necessario subditur regulanda? Absit tam irregulare regimen, tam incongrua politia, vt caro spiritui, vxor viro, iumentum homini, & fatuus dominetur plenarie sapienti, Non sic politiam mundanam instituit sapientissimus, potentissimus, & optimus Princeps Deus, secundum quod prima suppositio & partes sequentes conuincunt, quod & omnes morales ac naturales Philosophi contestantur. Mirum est insuper de Platone & Platonicis ita ponentibus, praesertim cum ponant mundum, & tempus habere principium & esse creatum a Deo, hominem & species alias vniuersas, sicut primus Fimae. euiden¬ ter ostendit, & libri Philosophici saepe docent; quod & Ouidius Platonicus I. Metamor¬ phosi contestatur. Ibi namque ponit productionem rerum superiorum & inferiorum a Deo, secundum ordinem in genesi recitatum. Si namque in fine magni anni homines idem numero reuerterentur, simili ratione & effectus alij vniuersi, neque tunc erunt aliqui alij homines aut effectus, aut idem aliter se habentes, propter identitatem omnimodam superiorum caelestiumque causarum. Sed quomodo in fine magni anni instantis, qui erit initium magni anni sequentis omnia nouiter creabuntur, sicut in eius principio omnia antiquitus, creabantur? Si enim tunc omnia nouiter creabuntur praeter Deum, de non entibus creabuntur, sicut & antiquitus creabantur: Omnia ergo entia erunt prius non entia. Non ergo durabit mundus, neque tempus cum rebus suis vsque ad finem magni anni, sed ante deficient vniuersa solo Deo manente, cuius oppositum ponebatur. Quomodo etiam dij secundi, scilicet Angeli, & animae rationales hominum immortales, & a creatione sua aeterni, secundum sententiam etiam ipsius Platonis, 2. Timae, in nihilum reuertentur? Nonne Plato 2. Tim. 3. inducit Deum sib Angelos alloquentem: Dij, quorum opifex, paterque sum ego; opera siquidem vos mea dissolubilia natura, mea tamen voluntate indissolubilia. Omne siquidem quod iunctum est, natura dissolubile est, at vero quod bona ratione iunctum atque modulatum est, dissolui velle non est Dei; quapropter quia facti generatique estis immortales quidem nequaquam, nec omnino indissolubiles estis, nec tamen vnquam dissoluemini, nec mortis necessitatem subibitis, quia voluntas mea est maior nexus & vegetatior ad aeternitatis custodiam, quam illi vitales nexus, ex quibus aeternitas vestra coagmentata atque composita est; quod & vult de animabus humanis, coelo, & mundo. Si etiam haec entia omnia, erunt aliquando non entia, illa non entitas generalis, & rerum priuatio est aliquantulum duratura, sed quantum? nunquid per spacium magni anni, cum tunc non erit annus magnus nec paruus, sicut nec coelum, nec motus coelestis? Quid ergo tunc illam durationem moderabitur & taxabitur, quid (quaeso) nisi voluntas diuina? quid ergo si velit vlterius expectare? nunquid potest? nonne olim potuit atque fecit? nonne habet liberam dispositionem propriae voluntatis? vnde scit Plato quod omnia in fine magni anni statim recreabuntur a Deo? nisi forsitan dixerit, quia Deus optimum possibilium semper facit; & esse est melius quam non esse; sed hoc superius est destructum. Secundum hoc quoque nunquam permitteret res non esse, nec nisi optime vnquam esse, cum sit plene omnipotens, & voluntatis vniuersaliter efficacis, sicut praecedentia docuerunt, & ipse Plato non negat. Si autem responderis, quod non vniuersaliter omnia tunc redibunt, sed tantum corruptibilia prius corrupta, & alia continue permanebunt, videris contradicere tibiipsi. Nonne si omnia prius corrupta, tunc eadem numero reuertentur, omnes & singulae creationes omnium & singulorum creatorum in principio magni anni olim corruptae, tunc eaedem numero reuertentur? quare & omnia & singula entia in principio magni anni creata, in fine eiusdem denuo creabuntur. Nonne & tunc recreabitur primus homo? nam quomodo aliter tunc redibit? non per generationem naturalem, cum prius non fuit naturaliter genitus sed I creatus, vel si tunc erit naturaliter genitus non creatus, & in principio ita fuit contra hypothesin; nec videtur naturaliter generandus; a quibus namque parentibus? cur ab istis potius quam ab illis? hoc etiam foret necessario ex aliqua foemina deflorata, si prius fuit creatus a Deo sine aliqua foemina coagente; nec tunc erat aliqua foemina deflorata, quoniam a nullo viro priori, cum ille fuit primus virorum. Illa insuper foemina tunc habebit eum in vtero primo viuum: Si enim ante erit natus aut viuus redibit ante principium magni anni contra hypothesin; & si tunc erit in matris vtero primo viuus, sic fuit primo creatus; sed non videtur quod foemina praecesserit primum virum. Quomodo etiam stante hypothesi fuit creatus in vt ero matris viuus ex praecedenti materia & semine genitoris, sicut erit in principio magni anni futuri? Si etiam foemina illa pregnans prope finem huius magni anni durabit viua vsque ad initium magni anni sequentis, cur non post, imo & prius durabit, cum secundum rationem naturalem, & sententiam Philosophorum communem rei permanentis instans vltimum non sit dandum? Et si ipsa sic durabit, cur non viri & foeminae aliae naturaliter geniti satis multi? Sic ergo fuit in principio magni anni contra hypothesin. Neque videtur quod in principio magni anni futuri creabitur primus homo, cum viri & foeminae secundum cursum naturalem sufficiant ad perpetuandum speciem, & supposita speciei: non enim videtur quod in fine magni anni, omnes homines quaquauersum subito morientur; tam generalis namque mortalitatis subito tunc futurae, non posset fingi aliqua causa naturalis nisi coelestis, nec ex parte coeli, nisi ratione motus tardissimi sphaerae octauae. Sed istud scientibus naturas & vires coelestium mobilium, motuum, orbium, & stellarum, constat esse fabulam & figmentum. Nonne homines habebunt Vlec, Alcocoden, & omnes datores, seu significatores vitae & mortis tunc temporis sicut ante? Quod etiam dicobatur superius, non statim, sed post spacium magni anni auimas ad propria corpora reuersuras, & eosde homines numero redituros, si annus cotinere ponatur 440. aut 600. annos comunes, facile reprobatur. Constat enim ponetibus in terra ratione coelestium, quod motus octanae spherae & planetarum, nullatenus redeunt in tot annis communibus ad pristina loca sua, ordinem & aspectum. Hoc idem & ex sapsu temporis reprobatur: Constat enim, quod Noe, Abraham, Moses, Dauid, Nabuchodonosor, Cyrus, Darius, Alexander, Octauianus Augustus, Christus, Hermes, Plato, Aristoteles, & plurimi similes lapsis tot annis & pluribus praecesserunt, qui nondum redierunt, nec visi, nec auditi fuerunt. Adhuc autem si mortui in tanto tempore redeant, simili ratione & effectus alij vniuersi; quare & in tanto tempore, quilibet homo idem qui prius, ab eisdem parentibus, eisdem hora & loco, eodem actu iterum generatur, iterum moritur, iterumque resurgit. Sed sicut diuersae testantur historiae, plures vltra tot curricula annorum viuentes, continue durauere, sicut & aliquae ciuitates, Iapides, & metalla. Qui vero astruunt Magnum annum 36. millia annorum solarium continere, possunt similiter castigari. Habentibus namque coelestium motuum disciplinam; facile demonstrare, quod non sit reditio omnium mobilium coelestium ad loca sua primordialia in tot annis; nec est omnino perspicuum quod quando sphaera octaua plene perficiet motum suum, quod & tunc omnia mota coelestia similiter perficient motus suos; nec videtur quod sphaera octaua in tot annis perficiat motum suum, imo contrarium faciliter ostendetur. Neque dicit Ptolomaeus quod sphaera octaua vere mouetur per gradum vnum in omnibus centum annis, sed fere. Neque ista traditio Ptolomaei de motu sphaere octauae certa habetur aut vera, sicut Albategni, Thebit, & alij posteriores Astronomi certissime repererunt. Si tamen Plato voluerit dicere, quod animae virtuose redibunt ad corpora, non tamen passi bilia & misera, sed impassibilia, & beata, ad vitam non temporalem & miseram, sed perpetuam & beatam, & hoc in fine mundi, quando omnia mota coelestia plene redibunt ad primarium statum suum, & ita ab origine mundi vsque ad finem, perficient vnum magnum annum; non longe videretur a sententia veritatis. Sic enim & quidam Theologi autumant, & diuinant: Dignum namque eis videtur vt omnia circulo peragantur, & ita motus coelestes & tempora, vbi incaeperant, finiantur. Satis tamen rationabile videretur, quod sicut Deus instituit Angelos & homines in bono non optimo, vt sic de bono per melius ad optimum proficiendo ascenderent, & proficerent ascendendo, & sic tandem in optimo finaliter permanerent; ita & mota coelestia in locis, dignitatibus, aspectibus, & caeteris talibus ordinasset. His autem non impertinens suadere, quod sicut boni resurgent ad beatitudinem sempiternam, sic & mali ad miseriam sempiternam; Quid enim proportionalius, quid conuenientius aequitati, quid congruentius rationi? Haec enim sibi contraria dignoscuntur. Sicut igitur aeternitas in beatitudine beatissima portio reputatur; sic & in miseria miserrima portio comprobatur. Quae alias alia poena digna, in mundi huius amplissima politia, posset sufficienter malos a malis commissis ad poenitentiam reuocare, & a non commissis malitijs deterrere, sicut superius tangebatur: Nec potest quis dicere, quod sola comminatio talis poenae. Absit enim quod Deus veracissimus, fidelissimus, & rectissimus Princeps mundi indigeret mendaciis, gauderet periurijs, & fallacias exerceret contra primam Suppositionem & partes sequentes. Si etiam in comminatione poenarum nos salleret, cur non in promissione similiter praemiorum? cur etiam ratione // dicentis, vnquam ei in aliquo eredere deberemus? Nonne & praemissa circa proximam partem huius euidenter ostendunt, peccatum temporale posse iuste puniri poena aeterna, immo & aeternaliter puniri debere, si non fuerit hoc correctum, nisi Deus velit gratius & benignius agere, cum malis hominibus, quam cum bonis, cum blasphematoribus, quam cum amatoribus, cum contemtoribus, quam cum cultoribus, tantam poenam debitam spontance remittendo, & tantam gloriam ind ebitam gratuito tribuendo: Nonne & terreni Principes possunt multa iusta statuere, statuiuntque de facto, ad quae ratio naturalis demonstratiua praecedens omnino non cogit, sed legistatoris arbitrio committuntur, de qualibus dicunt Iuristae, quod Principi placuit, legis habet vigorem? Nonne ergo posset Princeps iuste statuere: & multum consone rationi, quod quicunque pro Principe aut Republica cui praeest, perseueranter, strenue fecerit, perperuo praemietur, & quicunque contrarium fecerit, perpetuo puniatur; quod & iuste, aeternaliter fierit in personis eorum, si possent viuere in aeternum: quod quia non possunt, in eorum posteris, quasrin ipsis quodammodo in perperuum exercetur, dum a successione haereditaria repelluntur, & ad multos forsan honores inhabiles decernuntur? Cur ergo excellentissimus Princeps Deus, cui humanae animae semper viuunt, & toti homines suscitati, similiter semper viuent, sicut praemissa testantur, non posset circa subditos suos similia. iuste statuere, & efficaciter adimplere, sicut conuenientissime, proportionatissime decentissime congruit rationi, iustitiae, aequitati, sicut praehabita suaserunt; Imo sic statuit, & sanciuit, sicut ipsius secretarij, referendarij, Prophetae clarissimi, Christus praecipuus Prophetatum, & Legissatorum, sicut praemissa circa partem 32. ostendunt, & caeteri viri diuini veteris Legis & nouae vnanimiter contestantur. Quibus & Hermes Philosophus, imo & pater Philosophorum de Verbo aeterno 30. plane concordat, sicut superius recitatur? Quem & Aristoteles, Ipartis Secreti secretorum 18. allegans solenniter, ita scribit; Caue, quantum potes, effundere sanguinem hominum, quia Doctor egregius Hermogenes scripsit, dicens: Quando creatura interficit creaturam sibi similem, virtutes coelorum clamabunt ad diuinam Maiestatem, dicentes Domino; Domine, seruus tuus vult esse tibi similis; qui si iniuste interficitur, respondet Creator excelsus; Permitte eum qui interficit, quia interficietur in vindictam, & ego retribuam: & toties in suis laudibus virtutes coelorum repraesentabunt mortem interfecti, donec vindicta sumatur de interficiente, qui erit vnus de perseueratoribus in poenis aeternis Quod & testatur eius autoritas infra, eiusdem tertiae partis 7. superius recitata, & aliae quaedam autoritates praemissae. Auicenna quoque 9. Metaphys. vlt. dicit; Quod anima imperfecta exuta a corpore incidet in maneriem laboris aeterni. Algazel insuper 5. physicae suae 10. docet expresse: Quod quaedam animae vitiosae a corporibus separatae, aeternas poenas incurrent, & aeternaliter punientur. Quid etiam aliud per alia quatuor flumina infernalia Poetarum semper fluentia, & nunquam deficientia superius memorata, quam poena infernalis aeterna aptius figuratur? Neque Philosophi aut haeretici dicentes contrarium vllam afferunt rationem, afferreue possunt rationem videlicet efficacem; sed quasi historici in non historicis, sed philosophicis & disputabilibus, contra rerum naturam, historiam nudam texunt, & historiam de futuro, cum tamen non sint Prophetae, nec filij Prophetarum. Punire namque peccantes diuinae misericordiae & clementiae non repugnat, secundum 3I. partem; neque etiam punire aeternaliter peccantes temporaliter iustitiae Dei repugnat, per proximam partem huius. Neque huic repugnat quod superius dicebatur, Deum nullum abundanter vel ad condignum punire: Licet enim aeternaliter puniat; potest tamen per vices vel semper continue punire mitius quam condigne, quam punitorum iniquitas merebatur, quod & facit, sicut premissa circa 31. partem, & proximam suaserunt. Hi tamen fortassis etsi non possunt partem suam per rationes astruere, conabuntur saltem rationes meas destruere respondendo, dicentes: Quod sola priuatio felicitatis aeternae, sine aliqua poena sensus, est poena sufficiens omni culpae. Sed istud statim refellitur per praemissa; sic enim qui plus peccat, & qui minus, qui etiam nunquam bene, sed semper pessime operatur; & qui nunquam bene agit nec male, essent aequaliter puniendi. Idem itidem facile reprobatur per proximam partem huius, & ostensionem ipsius. Cur etiam si sic esset, nequaquam sufficeret in omni recta politia punire peccantes quoscunque per solam priuationem praemij & honoris, & non per supplicia varia & per mortem? Qui etiam peccat scienter praecipue contra Deum, magis videtur mereri supplicium, quam qui recte agit, mercedem. Nullus enim deberet peccare pro aliquo recte factoMagis enim vitandum est peccatum, quam meritum acquirendum, nisi fortassis peccatum vitari non valeat, nisi meritorie operando, sicut 3I2 pars probat. Beatitudo insuper & miseria sunt contraria, non solum opposita priuatiue; habent igitur fieri per contraria positiua, non solum per opposita priuatiue. Si vero secundum praemissa boni finaliter suscitati sint aeternaliter praemiandi, vbi aptius quam in coelo, quam in Dei habitaculo glorioso, coram facie Dei semper cum eo quem super omnia dilexerint, & finaliter quaesierint? Nonne & ratio istud docet? Anima namque humana rationalis est incorporalis & immaterialis, neque extensa ad extensionem materiae, neque educta de potentia materiae elementaris, aut mixtae, neque naturam materiae in se habens. Quare nec locus suus naturalis est in tetra, nec inter elementa, aut elementata ista, sed supra: Omnia namque simplicia & composita secundum suas naturas naturalia exigunt sibi loca, sicut experientia manifestat, & Philosophi attestantur. Nonne & digniori naturae dignior locus debetur, sicut fatentur communiter Philosophi & vulgares? & quis nesciat animam rationalem immaterialem, & immortalem, materialibus & corruptibilibus praeualere? & quis locus dignior, quam qui sursum, sicut nullus hominum diffitetur? Quare & dicit Philosophus, 2. de Coelo & Mundo, 34. Diuinior locus qui sursum, eo qui deorsum; vbi textus Auerrois sic habet; Locus superior nobilior inferiori: locatum quoque & locus conuenientiam, & similitudinem exigunt naturalem, sicut ratio persuadet, experimentum ostendit, Philosophi & alij confitentur: Anima autem rationalis est immaterialis, spiritualis, & immortalis; exigit igitur talem locum, locum super haec omnia materialia & mortalia, sicut & Angeli sancti coelum: Hac enim ratione suasi, omnes gentes & populi, Philosophi & vulgares concorditer tribuunt Angelis sanctis coelum; vnde Philosophus I. de Coelo, 22. Omnes, inquit, eum, qui sursum, Deo locum attribuunt, & barbari & Graeci; quicunque quidem putant esse deos, palam vt immortali immortale coaptatum. Impossibile enim aliter; vbi transtatio, quam Auerroes exponit, sic habet; Omnes homines vnanimiter conueniunt, quod hoc corpus primum gloriosum, est locus spirituum, scilicet Graeci, & alij primarum gentium quae cognouerunt Deum, & eius dominium, & dixerunt hoc; Quoniam illud super quod non cadit corruptio, debet esse in loco qui non corrumpitur. Super quod Auerroes, Omnes, inquit, gentes concedentes Deum esse, conueniunt in hoc, quod Caelum est locus Dei & aliorum spirituum, qui vulgariter dicuntur Angeli. Philosophus etiam2. de Caelo & Mundo 2. Caelum, inquit, & eum, qui sursum, locum Antiqui quidem Dijs attribuerunt, velut existens solum immortale. Vbi transtatio Auerrois, Omnes Antiqui posuerunt caelum esse locum creatoris propter suam incorruptibilitatem & aeternitatem; super quod Auerroes, locus aeterni est aeternus. Nonne & similia in natura similem locum naturalem requirunt? Spiritus autem seu Angeli & animae rationales sunt similes in natura, sicut praemissa testantur; & omnes gentes, & populi, Philosophi, & vulgares immortalitatem animae confitentes pariter confitentur: Locus autem Angelicorum spirituum naturalis est Caelum, sicut praemissa testantur. Adhuc autem beatitudo siue felicitas est bonum nobilissimum, dignissimum, iucundissimum, & ab omnibus aduersitatibus separatum, & vniuersaliter integrum & perfectum, sicut praecedentia docuerunt; Tale autem bonum locum conuententem requirit, alioquin non erit perfectum. Sed vbi posset anima rationalis beata talem locum sibi conuenientem habere? Non in subcoelestibus: Constat plane, sicut & praemissa testantur; solum enim in coelestibus talis locus: Vnde & Philosophus I. de Caelo & Mundo in transtatione antiqua, & in transtatione quam habet Auerroes, vocat Caelum, corpus gloriosum frequenter. His igitur, & huiusmodi rationibus inclinati, multi Philosophi, & Poetae superius recitati, affirmant concorditer, animam virtuosam atque purgatam, in coelestibus finaliter praemiandam, felicitatem beatitudinemque finalem in coelestibus habituram; Homo autem beatificandus non beatificabitur in anima sua sola, sed in anima simul & corpore, sicut superius est ostensum; Totus ergo homo in anima simul & corpore suscitatus est beatificandus in Caelo, & ibi finaliter praemiandus. Et ecce quam apte hoc congruit rationi: Certae namque formae naturales appetunt naturaliter certa loca naturalia, & similiter tota composita naturalia propter formas. Quamobrem & mouentur naturaliter ad naturalia loca sua, & in eis naturaliter requiescunt, sicut Philosophi artestantur. Locus autem naturalis animae rationalis est Caelum, sicut superius est ostensum: Illum ergo locum naturaliter appetit, ad illum mouetur naturaliter, & in illo naturaliter requiescit; quare & similiter totus homo. Nonne & anima dignior & perfectior est quam corpus? quod ergo dignius & uaturalius reputandum, quod Anima regat corpus, quod Anima ducat corpus, quod Anima locet corpus in loco congruo animae, quam e contra. Nonne ergo totus homo naturalius locaretur in Caelo, quam in terra? Ibi namque naturaliter locaretur, secundum naturalissimam formam suam, dignissimam & perfectissimam partem suam, sicut praemissa testantur: In terra autem secundum corpus suum, & materiam suam tantum; In beatitudine vero finali, sicut anima naturaliter in caelo locabitur, sic & corpus; alioquin non foret naturalissimum neque aptissimum animae sic beatae; Nec anima, nec homo totus haberet felicitatem perfectam, & beatitudinem consummatam. Nec debet turbare Philosophos; vel quoslibet alios quomodo caro ista terrena possit naturaliter in caelum ascendere & manere. Cur enim Deus omnipotens totius Autor naturae, qui secundum praemissa posset creare, & recreate totum corpus ex nihilo mortuos suscitare, & omnimoda miracula, sicut voluerit, operati; non posset mirabiliter, & nobis forte pusillis incomprehensibiliter alterare, & subtiliare grossitie huius carnis, donec naturaliter in caelum ascenderet, & maneret, sicut Sol ista grossa, & grauia subtiliat elementa, sicut etiam Alchymiste multa grossa & grauia subtiliat sic per ignem? Nonne etiam magnes lapis multum rudis disponit sic ferrum corpus multum rude & graue, quod naturaliter ascendit ad eum, insequitur ipsum sursum ad quantamcunque distantiam & manet cum eo? Cur ergo Deus omnipotens, qui habitat in Coelis, non potest corpora hominum taliter alterare, ad coelestia subleuare, & cum seipso in coelestibus aeternaliter collocare? In qualibet insuper politia recte disposita, loca probe agentium & improbe, loca praemiorum & poenarum, secundum superius & inferius; honorabile & inhonorabile; delectabile & tristabile ab inuicem sunt discreta. Quis enim nesciat virtuosos, & probos primoribus sedibus honorat?? Et quis nesciat vitiosos, & improbos a talibus eijci, carceribus retrudi, lignis suspendi, & alijs locis vilibus & contrarijs mancipari? Boni autem in Dei max¬ ima politia secundum priora sunt sursum in coelestibus praemiandi, & ibi finaliter collo¬ A candi. Quid ergo conuenientius, quam vt mali deorsum in terra, & infra terram, in aliquo loco horribili infra terram, & habitationem nostram communem, qui ideo inferus dicitur, & infernus, puniendi finaliter retrudantur; vt sic qui Deum Coeli offenderant, coelesti lumine, visu, & fauore priuentur, vt sic spiritus hominis, & totus homo, qui secundum praemissa debuit naturaliter habitasse in Coelis, quia fecit contra naturam, contra Deum naturae, contra regulam naturalem amandi, quam 3Sa pars tradebat, contra naturam habitet in Inferno; vt sic etiam praeter alias poenas suas, & locus ipse innaturalis & horridus sit poenalis, vt sicut bonis omnia conuertuntur in gloriam, ita & malis omnia in miseriam conuertantur? Dicit enim Hermes de verbo aeterno 19. Ab eo itaque quod visu priuentur, Graece eont ab eo quod in imo spherae sint, Latine Inferi nuncupantur. Dicitque Plato 2. Timae. 9. quod negligens Deum reuocabitur ad Inserna, sicut superius, plenius allegatur: Quibus & Aristoteles in Secreto secretorum 3. partis 7. plane consentit, sicut superius recitatur. His quoque consentiunt p quam plures historiae Gentilium & Graecorum, Deos superos & Inferos distinguentes, & plurima carmina Poetarum, sicut superius tangebatur. Nonne & Philosopho 2. de Coelo 73o. recitante, Pictagorici tradiderunt carcerem Iouis esse in medio totius ad centrum, qui & Tartarum, & Spiritus, seu homines Tartareos profitentur, Iouemque ipsis inferre minas & poenas? Recitat enim Philosophus 2. Post. 3. Pictagoricos dicere, sonare seu tonare minarum causa, hic qui sunt in Tartaro, quatenus timeant. Ex his autem euidenter consequitur corpora beatorum ad meliorem, sinceriorem, coelestiorem conditionem in futura beatitudine transformanda: Quomodo namque aliter ascendent ad coelum, & ibi naturaliter requiescent, sicut superius est ostensum. Si etiam secundum praemissa, non tantum vna pars hominis, sed totus homo simul in anima & corpore est praemiandus, & beatificandus finaliter, cum anima eius sit tunc mutanda in melius & incomparabiliter melius, cur non & simili modo corpus? praesertim cum secundum praemissa Deus facillime istud possit, cum etiam animam meliorem, purgatiorem, & coelestiorem, & in Coelo naturaliter habitantem magis deceat tale corpus, corpus consimile & conforme; cum insuper alias non esset homo perfecte beatus, quomodo namque censendus est totus homo perfecte beatus, cuius totum corpus miseriae subiacet consuetae, contra spiritum concupiscit seu appetit, litigat, & repugnat? His quoque concessis quis neget beatos immortalia corpora habituros? Immortalia, inquam, vel vigore naturae in melius transmutandae, vel beneficio creatoris & recreatoris, beatificatoris & continui seruatoris. Quomodo etenim aliter totus homo in anima simul & corpore aeterna beatitudine perfruatur, sicut praecedentia suaserunt? Nonne etiam formae & corpora debent naturaliter conformari, & naturali similitudine conuenire? Et quid correspondentius, naturalius, & similius, quam vt forma corruptibilis, temporalis, corpus corruptibile, temporale inhabitet, & informer? Forma vero incorruptibilis & aeterna corpus // in corruptibile & aeternum? Haec autem fuit antiqua opinio plurium Antiquorum, sicut superius tangebatur. Omnes enim dicentes Deos ex hominibus fieri, & hoc dicunt; quod & Philosophus 3. Metaphys. 15. commemorat manifeste. Qui & 4. Topic. Quandoque, inquit, peccant passionem in genus passi ponentes, vt quicunque immortalitatem vitam sempiternam dicunt esse: Passio enim vitae & casus immortalitas videtur esse. Quoniam autem verum est quod dicitur, palam fiet, si quis concedet ex mortali, fieri aliquem immortalem: Nullus enim dicit eum aliam sumere vitam, sed casum aliquem vel passionem huic eidem adgenerati. Quare non est genus, vita immortalitatis, Scio tamen quod Aristoteles & Auerroes 3. Metaphys. vbi prius, derident ita dicentes, & hoc fortassis quia nequaquam eos intelligunt propter Metaphoram vsus Mannae, & Nectaris, vel quia non habent efficacius argumentum. Cur enim non posset Deus omnipotens a corpore humano causas intrinsecas corruptiuas subtrahere, aut omnes illas sic contemperare, proportionare, & coaequare, ad inuicem, quod incorruptibiles abinuicem permanerent, sicut & Medici asserunt de corpore complexionis optime naturalis, quae & ab ijs temperata ad iustitiam nuncupatur? aut cur non posset omnes illas causas taliter alterare? Videmus enim multa actiua naturalia multimode alterata actiones suspendere naturales. Nonne aurum naturaliter vel artificialiter generatum a Philosophis naturalibus vniuersalibus & particularibus, scilicet, Alchymisticis, imputribile, & incorruptibile affirmatur? Nonne & Plinius 7. Naturalis historiae, ita scribit; Puerum ferunt aestu & itinere fessum in specu dormisse 55. annis, rerum faciem mutationemque mirantem, velut postero die experrectum; eundem postea totidem annis vixisse, tanquam illis, quibus dormiuit, non computatis, quia durauerit annis 157. Cui & aliae famosae historiae similia recordantur. Si igitur corpus illius & similium tanto tempore non computruit, imo nec ad pu¬ trefactionem aut corruptionem tendebat, cur non potuit per iterum tantum tempus, & per quantum libet sic durasse etiam infinitum? Idem insuper Plinius similiter 20. eiusdem sic scribit; Celebre phanum habet Veneris Paphos, incuius quadam area non pluit. Item in ea oppidum Troadis circa simulachrum Mineruae; In eodem & relicta saciificia non putrescunt, Apud nos quoque in Anglia & in Hybernia fertur certissime; Insulas quasdam esse in quibus nullus moritur, moriue potest, sicut longissima experientia manifestat, quarum tamen Incolae moritur? excessiuo languore vexati, ideoque elati continuo moriuntur. Cur ergo Deus omnipotens non potest corpora hominum taliter alterare, quod immortalia perseuerent? Et quicquid sit de virtute propria corporum humanorum, totiusue vniuersitatis naturae creatae, nulli dubium quin Deus de sua omnipotentia, & voluntatis efficacia simpliciter infinita. possit talia corpora hominum gloriosa in vita beata, sine mortis diuortio aeternaliter conseruare, sicut & trigesima septima pars docebat. Nonne Plato similem sententiam profitetur de Angelis superius recitatam; qui & 1. Timae. 4. dicit; Quod Deus praeclaram illam maculam visibilem, contiguamque fabricatus est, amica partium aequilibritatis ratione sociatam, quaeimmortalis, indissolubilisque esset aduersus omnem casum, excepta fabricatoris sui voluntate. Per haec & potest patere propositum de corporibus reproborum. Nisi enim reprobitoti in anima simul & corpore aeternaliter viuerent, nequaquam toti aeternam miseriam sustineront, sicut superius est ostensum. Quomodo autem hoc possunt, potest per praecedeistiae suaderi, per Salamandram, per Aetnam, & per alia quaedam similia, quae ab igne nullatenus consumuntur; maxime vero per Dei omnipotentiam infinitam. Ex his autem vlterius inferendum, quod felicitas beatorum futura, nequaquam consister in carnis voluptatibus consuetis, aut in aliquo alio, aliquibusue alijs praeter Deum. Quomodo namque corpus tam purum, tam mirabiliter depuratum, & in omnibus tam beatum, vt homini plene beato, plene deseruiat, quatenus beatitudine sua plena plenarie perfruatur, & in nullo penitus retrahatur, creditur habiturum voluptates & concupiscentias solitas, miseras, inhonestas, ipsum beatum a perfecta beatitudine, quae consistit in perfecta Dei cognitione, dilectione, delectatione, & inhaesione, multipliciter retrahentes, sicut praemissa circa trigesimam secundam partem ostendunt? Nonne & perfectius, naturalius, atque beatius homini reputandum, quod perficiatur secundum animam, quam secundum corpus, in quibus contrariantur adinuicem & repugnant? Nonne & ideo virtuosi & studiosi a carnis voluptatibus continentes, perfectiores alijs merito iudicantur? Sic ergo erit in felicitate futura, nec erit ibi repugnantia, aut contrarietas aliqualis inter corpus & animam. Tunc etenim ibi foret poena, tristitia, & miseria aliqualis, non felicitas consummata. Si etiam beatitudo futura & felicitas consisteret in carnis voluptatibus consuetis, & beatitudo similiter possibilis in praesenti, sicque Epicurei, porcini, & voluntatibus omnibus dediti, essent beatiores, meliores, & virtuosiores alijs in praesenti, quia proninquiores beatitudini verae futurae, veraciterque beatis. Sed quis istud concesserit nisi poreus forsitan impudens Epicuri? Ista quoque particula clare patet ex praemissis, circa 32. partem istius, & circa partem praesentem, quarum & aliqua iuuat adhuc breuiter memorari. Docent // namque praelibata, quod beatitudo siue felicitas, est bonum humanum finale, & finis hominis vltimatus, qui non desideratur aut quaeritur propter aliquid aliud, sed propter se tantum, & caetera propter ipsum. Sed quid sic rationabiliter desideratur aut quaeritur in omnibus entibus nisi Deus, sicut 30. pars monstrauit? Amplius autem, quomodo verax Deus, qui secundum 30. partem huius, statuit se amari, & coli ab hominibus super omnia alia, siue existentia, siue cogitabilia, propter seipsum finaliter, vltimate; non seipsum, sed aliud infinale & beatificum praemium eis reddet? Quicquid enim aliud tali amatori & cultori suo reddiderit, nihil videtur reddere sed fraudare; sicuti si paterfamilias pro opera tua diurma promirteret tibi aurum, puta talentum, vespere autem facto, redderet tibi stercus; nonne quodlibet aliud, citra Deum, ipsi collatum quasi stercus videtur respectu talenti? imo incomparabiliter longe minus quam nihilum & inane. Quare & Philosophus 9. Ethic: I. loquens de recompensatione iusta, & debita in communicatione humana, sic ait; Contendunt autem cum altera fiunt ipsis, & non quae apperunt. Simile enim est, quod est nihil fieri, cum eo, quod apperit, non potitur; puta & citharoedo repromirtens, & quanto melius caneret, tanto plus; immane autem expetenti promissiones pro delectatione delectationem reddidisse dixit; Siquidem igitur vterque hoc volebat, sufficienter vtique habuit: Si autem hic quidem delectationem, hic autem lucrum, & hic quidem habet, hic autem non; non vtique erit quod secundum communicationem bene. Quanto magis in communicatiore huiusmodi amatoris & cultoris Dei cum Deo, in qua Deus ipse finaliter intenditur, quaeritur, & speratur, similiter sentiendum? praesertim cum nullum aliud bonum sit maius eo, aequale, aut comparabile de propinquo, sed quodlibet incomparabiliter vilius, & quasi nihil & inane? A Nonne & quilibet virtuosus faciens omnia finaliter propter Deum, secundum doctrinam 30. partis huius finaliter Deum intendit, quaerit, & mouetur continue versus eum? Iste autem motus cum non sit circularis, sed rectus, non debet esse naturaliter infinitus, sicut nec homo naturaliter imperfectus. Sed quomodo naturaliter finietur, & perficietur finaliter iste motus fine naturali, naturaliterque intento nullatenus acquisito, sed alio? Iste ergo motus est finaliter terminandus in Deo, qui etiam secundum Philosophos, sicut amatum & desideratum nos mouet, sicut Aristoteles 12. Metaphys. 37. & Auerroes in comment. plane testantur; vbi & Philosophus 38. loquens de primo principio mouente sicut amatum:? Ex tali, inquit, Principio dependet caelum & natura, super quod Auerroes sic ait: Iam declaratum est, quod Caelum & natura continuatur cum principio quod est intellectus, qui est in fine gaudij & voluptatis, sicut erit nostra dispositio in continuatione cum intellectu qui est principium, & ex hoc quidem apparet bene quod Aristoteles opinatur, quod fortuna hominum eo quod sunt homines, non est nisi per continuationem eorum cum intellectu, quem declaratum est in libro de Anima esse principium agens, & mouens nos. Intelligentiae enim abstracte in eo quod sunt abstractae, debent esse principia eorum, quorum sunt principia, duobus modis; secundum quod sunt mouentes, & secundum quod sunt finis. Intelligentia enim agens in quantum est abstracta, & principium nobis, necesse est vt moueat nos, secundum quod amatum amans. Etsi omnis motus necesse est vt continuetur cum eo a quo sit secundum finem, necesse est vt in postremo continuemur cum hoc intellectu abstracto, ita quod erimus dependentes a tali principio, a quo Caelum dependet. Adhuc autem si felicitas hominis consummata in quocunque alio citra Deum consisteret, non in ipso, consisteret in aliquo bono finito & paruo, cum nullum sit aliud bonum citra ipsum. Sed quomodo Deus iustissimus, potentissimus, abundantissimus, atque largissimus, qui ab hominibus tantum amari se statuit atque coli, quod pro quantiscunque bonis non habitis acquirendis, seu habitis conser uandis; vel pro quantiscunque malis poenalibus non habitis praecauendis, aut habitis amouendis, in nullo ipsum scienter offenderent quouismodo, secundum doctrinam trigesimae partis huius, pro tanto amore, pro tanto cultu, pro tanto seruitio, tantillum praemium eis reddet? Decet enim quod suos non parce remuneret, sed abunde, secundum trigesimam primam partem. Quid igitur dignum tanto amori, congruum tanto cultui, aut proportionatum tanto seruitio, consummata militia tandem reddet, nisi bonum aliquod maius bonis omni bus quae sperauerunt, malis omnibus quae sustinuerunt, saltem quantum in eis fuit, in promptitudine scilicet animi, & constantia voluntatis pro eius amore, reuerentia, & honore, praeser tim cum facillime istud possit, & conuenientissime deceat hunc & illos? Quantum igitur bonum talibus amatoribus, cultoribus: & militibus suis reddet, nisi bonum aliquod maius bonis omnibus etiam imaginabilibus citra ipsum: & quod bonum huiusmodi nisi ipse? Am plius autem nullum bonum finitum & paruum satiat animam aut hominem maius & melius appetentem, maioris & melioris capacem. Omnes // autem certissime experimur, quod bonum naturaliter affectamus & magis maius, nec in vllo bono finito plenarie quietamur; quinnimo & vltra procedimus, & bonum maius magis appetimus, & optamus. Et quomodo iste apperitus tam naturalis, tam rationabilis, tam honestus, remanebit sine demerito aeternaliter otiosus, praesertim cum a Deo naturae totius Autore, non inaniter hominibus sit insertus? Solus igitur ipse Deus infinitissime infinitus, istum appetitum, istud desiderium, istam famem, istam esuriem de seipso, & per seipsum beatissime satiabit. Sed vbi & quando si non in felicitate futura, & in beatitudine quam speramus? Teipsum igitur, Deus meus, teipsum propter teipsum super alia cuncta amo, teipsum desidero, teipsum finaliter cocupisco, teipsum propter teipsum non aliud quidlibet semper & in omnibus quaero finaliter ex totis meis praecordijs & medullis, cu gemitu & ploratu, cum labore continuo & dolore, quid ergo finaliter mihi reddes? si non teipsum mihi reddideris, nihil reddes; si non teipsum mihi donaueris nihil donas; si E non teipsum inuenio, nihil inuenio; nequaquam me praemias sed crucias vehementer. Prius enim, quando quaesiui teipsum finaliter, speraui cito inuenire teipsum finaliter, & tenere, & hac spe melliflua in omnibus meis laboribus dulciter consolabar; nunc autem si teipsum mihi negaueris, quicquid aliud dederis, tanta spe frustratus non ad tempus modicum sed pro semper. Nonne semper amore languebo, languore moerebo, moerore dolebo, dolore lugebo & flebo, & semper inanis & vacuus remanebo? Nonne igitur inconsolabiliter contristabor, incessabiliter querelabor, interminabiliter cruciabor? Non est hoc tuum optime, potentissime, clementissime, & amantissime Deus meus? Nullatenus congruit, nusquam decet vt Amatores tuos perfectos ex toto corde, ex tota anima, ex tota virtute, tam inamica¬ biliter, imo tam inimicaliter paruipendas, despicias, abijcias, & contemnas, verberes, vulneres, torqueas, & affligas tempore sempiterno, quando te, & in te plena felicitatem sperabant, & plenariam beatitudinem expectabant. Tu igitur verax Deus, principium & finis amantium, reddes amatoribus tuis perfectis finaliter temetipsum, felicitatem perfectam, & beatitudinem consummatam, temetipsum desideratum finaliter & speratum, temetipsum omnis beatitudinis omne bonum, in teipso beatissimo, supra quam cogitare sufficimus beatissime continentem, sicut per primam suppositionem, tertiam partem, & quartam, Doctor doctissimus tuos discipulos docuisti. Quod igitur Magister bone, & Domine, nunc doces nos tenui argumento, tandem quaeso nos doce pleno experimento: quod nunc doces in perfecta cognitione, tandem doce perfecta comprehensione; quod nunc doces longa spe, tandem reipsa doceas longiori. Fac igitur optime Deus meus, vt in tota semper vita praesenti, teipsum propter teipsum amem prae omnibus, quaeram in omnibus, & tandem in futura inueniam, ac teneam in aeternum. Obiiciet forsitan discipulus Epicuri, aut filius Mahometi, quod homines in vita futura animas simul & corpora poss idebunt; quare & carnales concupiscentias, atque venereos appetitus, quapropter & actus, si sine vlla tristitia in omni felicitatis laetitia permanebunt: Sed iste non aduerrit, quomodo secundum quintam particulam huius partis, corpora beatorum in felicitate futura nequaquam in statu pristino remanebunt, sed ad meliorem & sinceriorem conditionem diuinitus mutabuntur. Nonne multi homines concupiscentijs multis carent? Nonne & idem homo eandem concupiscentiam diuersis temporibus habet & non habet? Nonne pueri, decrepiti, & infirmi maleficiati, & frigidi concupiscentiam venereorum non habent? Nonne castratio, camphora, agnus castus, stercus muris & similia extingunt veneris appetitum? Cur ergo non potest Deus omnipotens corpora beatorum tam sinceriter depurare, & depurata aeternaliter conseruare, quod nunquam in ipsis aliqua talis concupiscentia oriatur? Imo & faciet, cum talis concupiscentia esset eis nociua, & perfecte beatitudinis ademptiua. Qui enim secundum praemissa, corpora ista terrestria grauia & mortalia ad coelestia subleuabit, vt ibi naturaliter maneant, & immortalia perseuerent, & omnem appetitum carnalem inutilem, & perfectae felicitati contrarium eis tollet, vt sic totus homo in anima simul & corpore, totus sincerus sincera, spirituali, & perfecta beatitudine aeternaliter perfruatur.

Contra Aristotelem astruentem mundum non habuisse principium temporale, & non fu¬ isse creatum, nec generationem hominum terminandam, neque mundum scu statum mundi praesentem vllo tempore finiendum. Contra Anaximandrum quoque Platonem, Anaxagoram, Empedoclem, & Maurorum vaniloquos circa idem.

ARguatur Aristoteles astruens mundum non habuisse principium temporale, & non fuisse creatum, nec generationem hominum terminandam, nec mundum, seu statum mundi praesentem vllo tempore finiendum. Anaximandros quoque Plato, Anaxagoras, Empedocles, & Maurorum vaniloqui a suis erroribus similiter arguantur. Considerantibus siquidem dicta veterum circa mundum, duae opiniones se offerunt principales; vna & antiquissima quod mundus est genitus, & habet principium temporale; & ista vlterius dupliciter variatur. Hi namque affirmant mundum fuisse creatum ex nihilo, & hoc a Deo; Illi vero mundum fuisse factum ex aliquo, ex aliqua materia praecedente; & hi multipliciter separantur. Anaximandros quidem putat res infinitas latuisse ad inuicem quiescentes in quoda Chaos tempore infinito; & tandem intellectum seu Deum ipsas ab inuicem segregasse, & sic mundum fecisse, quem & ponit secundum modum rerum solitum & commune, infinito similiter tempore duraturum. Plato vero existimat res ante mundum motu inordinato aeternaliter fluctuasse. Deumque has reduxisse ad ordinem, & sic mundum fecisse aeternaliter permansurum: His quoque & alia opinio potest addi, quod mundus sit tantummodo semel factus, & semel tantummodo corrumpendus, quem tangit Philosophus I. de Coelo & Mundo 102. quam & ibi Auerroes imponit Anaxagore. Superiorem vero Aristoteles & ipse 1. Phys. 32. Anaximandro imponunt. Vnde videtur, quod Anaximandros & Anaxagoras sint diuersi, & quod ille superiorem opinionem posuerit, & hic istam. Sed nullus quaeso de horum nominibus nimis curet: Scientia namque non in nominibus sed in rebus. Empedocles autem dicit mundum fuisse factum ex 4. elementis per litem, & rursum per amicitiam corrumpendum; & hoc dicit in praeterito infinities factum esse, & in futuro infinities faciendum. Altera vero opinio principalis affirmat mundum esse ingenitum; & haec duplex: Quidam namque loquentes in lege Maurorum, teste Auerroe super 1. de Coelo comment. 102. ipsum ingenerabilem, sed corruptibilem di¬ cunt esse; Aristoteles autem primus omnium, mundum esse ingenerabilem & incorruptibilem A praesumpserat affirmare. Et quia eius opinio videtur famosior caeteris, etsi sit posterior; de ipsa tamen primitus disserendum. Ipsa quoque destructa, aliae leuiter destruentur. Nonne igitur secundum sententiam tuam, Aristoteles, & secundum consequentiam naturalem, si mundus est aeternus anterius, & species ac generatio humana similiter? et nonne secundum 3I. partem, & secundum sententiam tuam similiter, animae humanae rationales sunt aeterne, & singulae singulorum, nec sit circularis redditio animarum secundum proximam partem huius, & etiam secundum tuam sententiam in ostensione eiusdem partis praemissam? Nonne ergo modo sunt actualiter huiusmodi animae simpliciter infinitae? Quare & ille Algazel, sectator tuus, & filius in hac parte, infinitatem animarum concedit. Primo namque Metaphy. suae, definitione sexta, sic ait: Ens diuiditur in finitum & infinitum; Infinitum vero dicitur 4. modis; quorum duo non sunt; duos vero esse argumentatio deprehendit. Dicitur enim quod motus coeli non habet finem, quia non habet principium, & hoc iam deprehendit argumentatio. Dicitur p etiam quod animae humanae quae a corporibus separantur sunt infinitae: Hoc autem necessario verum est, si remoueatur finitas a tempore, & amotu coeli, quod est remotio incaeptionis. Et infra, Animas humanas quae sunt separabiles a corporibus per mortem, concedimus esse infinitas numero, quamuis habeant esse simul; quoniam non est inter eas ordinatio naturalis, qua remota desinant esse animae, eo quod nullae earum sunt causae alijs. Istud tamen tam contrarium ordini, tam absurdum, Deo non conuenit nec naturae, quod & tu Aristoteles & omnes Philosophi, omnes veri Philosophi soletis impossibile reputare. Nonne etiam secundum tuam sententiam, d secundum sententiam veritatis, frustra ponuntur plura, vbi sufficiunt pauciora? Ad quid ergo ponuntur animae infinitae cum finitae sufficiant? Dices fortassis, quod Animae infinitae ponuntur propter perfectionem vniuersi maiorem: Alias enim non esset ita perfectum. Sed cur magis animae infinitae. quam Angeli infiniti, quam sphaerae, quam stellae, quam caetera huiusmodi entia infinita? Imo & multitudo finita videtur perfectior infinita:C Omnis namque numerus perfectus, sphaericus, circularis, cubicus, quadratus pariter siue impariter, par aut impar, digitus, articulus, compositus, siue cuiuscunque alterius dispositionis Iaudabilis est finitus, sicut Arithmetica clare monstrat; Numerus autem infinitus nullius huiusmodi dispositionis laudabilis esse potest. Eodem quoque modo videtur esse de numeris, sicut de corporibus & figuris; sed corpus finitum est perfectius infinito, si esset: Habet enim figuram determinatam & certam; Infinitum, nequaquam. Imo & omne corpus regulare, & apud naturam & Geometras laudabile & famosum est finitum; Omne namque corpus huiusmodi est pyramis, cubus, octoedron, duodecaedron, Icosaedron, vel sphaera; Figura autem sphaerica ratione docente & Mathematicis, atque Philosophis naturalibus testantibus, est perfectissima figurarum: quare & coelum corpus perfectissimum habet eam; Infinitum vero nullam habet figuram. Nonne & ordinatum & determinatum est melius & pulchrius inordinato & confuso? quantum namque bonum est ordo? quantam pulchritudinem affert I rebus? Annon tu ipse Aristoteles 13. Metaphys. 2. redarguens Aristippum & caeteros tales Sophistas dicentes, vt recitas 3. Metaphys. 3 in Mathematicis non esse bonum, sic ais; Quoniam autem bonum & optimum alterum hoc quidem est semper in operatione, bonum auautem & in immobilibus, dicentes nihil differre Mathematicas scientias; de bono aut optimo mentientur. Dicunt enim & demonstrant maxime. Non enim si non nominant opera & rationes ostendunt, non dicunt de ipsis. Boni autem maxime species & ordo, commensuratio & determinatum, quod maxime ostendunt Mathematicae scientiae. Et quoniam multorum causa // videntur haec, dico autem puta ordo, & determinatum. Annon & 5. Polit 3. Lex inquis, ordo quidam est, & bonam legissationem necessarium bonam ordinationem esse. Valde autem excedens numerus non potest participare ordine. Nonne & ideo Pictagorici posuerunt terminum seu finitum & perfectum in coelementatione boni, infinitum vero & superfluum in coelementatione mali, sicut in ostensione 18. partis fuerat recitatum? De pulchritudine vero quis nesciat, quod in ordine, determinatione, & conuenienti proportione consistat? hoc partes Animalis ostendunt, hoc partes aedificij, picturae, scripturae, & caeteforum heterogeniorum huiusmodi clare monstrant. Quod & Alacen. 2. perspectiuae, agens de pulchritudine, & causis ipsius, per haec & huismodi pulchre docet; vbi & sic ait; Situs aliquando facit pulchritudinem, & plures intentiones pulchrae non apparent pulchrae nisi propter ordinationem & situm tantum, quoniam omnes distinctiones ordinate quasi pictatae non apparent pulchre, nisi propter ordinationem, & scriptura non apparet pulchra, nisi propter ordinationem, quoniam pulchritudo non est nisi ex compositione, & directione figuratum, literarum, & ex compositione earum ad inuicem. Si autem compositio literarum, & ordinatio earum non fuerit secundum vnam proportionem, sed vna magna & alia parua, tunc non erit scriptura pulchra, quamuis figurae literarum per se sint bene positae. Et aliquando apparet scriptura pulchra, quando // compositio eius fuerit proportionalis, quamuis literae non sint in fine bonae dispositionis: Et similiter plures formae visibilium non apparent pulchrae nisi propter dispositionem, & ordinationem partium adinuicem. Et infra, Scriptura non erit pulchra, nisi quando fuerint literae eius proportionales in figura & quantitate, & situ, & ordine, & similiter de omnibus modis visibilium, cum quibus congregantur partes diuersae; & cum consideraueris formas pulchras de omnibus modis visibilium, inuenies, quod proportionalitas facit pulchritudinem magis quam aliqua alia intensio, vel etiam aliquae aliae coniunctae per se. Et cum considerabuntur intentiones pulchrae, quas faciunt intentiones particulares per coniunctionem earum adinuicem, inuenietur quod pulchritudo quae apparet ex coniunctione earum, non apparet nisi propter proportionalitatem earum. Pulchritudo ergo non est nisi ex intentionibus particularibus, & perfectio eius est ex proportionalitate & consonantia, quae sit inter intentiones particulares. Vbi & dicit, quod numerus facit pulchritudinem, sicut patet de numero stellarum in coelo, & candelarum in domo. Sed quis, queso, numerus facit pulchritudinem, nisi pulcher, nisi qui ex conditionibus & proprietatibus suis pulchris, pulchre ordinatis, & proportionatis adinuicem, pulchre se ingerit contemplanti? Infinitus autem numerus non est talis, sicut superius est suasum; Imo ex sua inordinata confusione & confusa inordinatione, indecens, indelectabilis, & turpis potius vidertur. Contraria namque regulariter contrariorum sunt causae, sicut & tu Aristoteles saepius confiteris, Si igitur haec ita se habent, quomodo arbitrandum, quod Deus sapientissimus sapientissime cuncta disponens, sicut praemissa ostendunt, ciuitatem suam coelestem, propriam domum suam, suam familiam specialem, ex sanctis animabus seu hominibus constitutam secundum proximam partem huius, inordinatam faceret & confusam, indispositam, imperfectam, incompositam, indecoram, in multitudine scilicet actualiter infinita? Imo rationabilius aestimandum, quod ipsam in aliquo numero sapientiae suae, noto, perfecto, electo, conuenienti, decenti, pulchre & suauiter ordinato sapientissime disponebat. Nonne & tu ipse Aristoteles in Politicis tuis ostendis diffuse; quod Ciuitas debet habere certum numerum ciuium mediocrem? quomodo ergo coelestis illa ciuitas gloriosa habebit confusionem ciuium infinitam? Cur insuper potius sunt ibi homines infiniti, animaeue humanae, quam Angeli. intelligentiae, sphaerae, vel stellae, & quam modo in mundo species infinitae. aut supposita infinita? Cur squaeso) hoc monstrum mirabile in specie ista sola? Amplius autem si occupatio continuma sineret, & prolixitas non obstaret, videtur quod ista sententia posset per alias rationes quasi mathematicas quodammodo mathematice reprobari; quod ideo per aliqua breuia breuiter faciendum, exquisitiorem diligentiam alijs, vel alteri tempori relinquendo. Si igitur iufinitae sint animae, habuerunt, & habent, vel habebunt corpora propria infinita per proximam partem huius. Ponantur igitur illa corpora infinita, vel aliqua infinita ex eis secundum vnam seriem consequenter, ad modum loquendi Philosophi, 6. Phys. 2. ita quod quodlibet corpus praecedens, habeat aliquod proximum ipsum sequens, nullo huiusmodi corpore intercepto. Et sit illa series ordinata secundum vnam lineam rectam, veram vel imaginariam, incipientem hic in centro horicontis, & ad occidentem in infinitum extensam, vel secundum lineam giratiuam, ab eodem centro per partes proportionales in aequales diametri, aut semidiametri horicontis, versus eius circumferentiam infinities circumductam; vel adhuc secundum partes proportionales inaequales alicuius lineae rectae, finitae. puta semidiametri horizontis ad occasum tendentis. Nec corpulentia horum corporum quenquam conturbet; Ponantur enim vere vel imaginarie in illa linea recta vera, vel imaginaria infinita, vel si in illa linea giratiua, aut recta finita ipsa volueris situare; ponantur posteriora semper minora prioribus proportionaliter vt oportet, vel loco eorum ponantur modo praedicto superficies, lineae, siue puncta, quae tamen corpora nominentur. Ratio quoque ista de multitudine sola procedit; & ideo de magnitudine nullus curet. His itaque per Dei omnipotentiam vere, vel per imaginationem ficte ita dispositis, disponantur & animae, contra sua corpora correspondenter omninos & sit A tota multitudo omnium animarum, & Btota corporum multitudo; A igitur multitudinis singulae vnitates; B singulis vnitatibus, & omnes omnibus, & e contra, aequaliter correspondent: quaelibet enim anima habuit vnicum corpus suum, & quodlibet cornus vnicam animam propriam, sicut ex proxima parte patet; & ista responsio confitetur, quod & ostendunt series illae totales, & ipsarum vnitates sibi inuicem mutuo aequaliter respondentes. Quod & vt patule demonstretur, his ita dispositis distribuantur animae per Dei omnipotentiam, vel per imaginationem hoc modo: Prima, primo corpori; secunda, secundo; & ita deinceps, qua distri¬ butione completa quaelibet anima vnicum corpus habebit, & quodlibet corpus vnicam animam. Haec igitur singillatim atque coniunctim mutuo sibi aequaliter correspondent. Sed quomodo stabit istud? Dispositis etenim A & B vt prius, detur prima anima primo corpori, secunda tertio, vel decimo, vel quantum volueris distanti a primo; & tertia anima corpori tantum distanti a secundo corpore animato, quantum illud a primo, & ita deinceps donec tota distributio huiusmodi compleatur. Quo facto vel singulae & omnes animae sunt huiusmodi corporibus distributae, vel sunt aliquae remanentes; Si singulae & omnes sunt corporibus talibus distributae, tota A multitudo illi parti B diuisim & coniunctim correspondet aequaliter & e contra. Si aliqua anima remanet, cum ab illa ad primam sint tantum finitae, & omnia talia corpora praeaccepta B multitudinis sunt totidem & finita; quare & tota B multitudo similiter est finita, quae posita fuerat infinita: Ad aliud vero latus intuitum conuertendo, T & B dispositis sicut prius, dentur primo corpori mille animae, d& secundo totidem, & de inceps quamdiu multitudo sufficit animarum. Vel ergo distributio ista alicubi desinet, vel ad singula & omnia corpora se extendet: Si alicubi desinet, cum inter illum locum seu corpus loci illius, & primum corpus sint corpora finita tantummodo, erunt & totidem; quare & finiti tantummodo millenarij omnium animarum, & tota A multitudo finita, quae posita fuerat infinita. Si autem distributio illa ad omnia & singula corpora se extendit, cuilibet vnitati B correspondet vnus millenarius vnitatum A,. imo & decem, & centum, & mille millenarij, & quantuscunque numerus finitus volueris, si tantus distribuatur in primis modo praedicto, quod potest similiter demonstrari. Quomodo ergo A B multitudines & vnitates earum singulae singulis singillatim, & omnes pariter omnibus aequaliter sibi inuicem mutuo correspondent, sicut superius monstrabatur, nec opinio diffitetur. Adhuc autem vt ratio dilucidetur apertius, ponatur quod sicut mundus & species humana sunt aeterni anterius, ita aeternaliter habuerit vnicum principem omnium, puta Imperatorem vel Papam, qui & omnes exempli causa Papae vocentur. Sicut igitur secundum hypothesin infiniti homines praecesserunt, sic & Papae similiter infiniti; quare & nunc sunt solorum Paparum animae infinitae, quae si distribuantur corporibus modo praedicto, sufficiunt ad singula & omnia corpora animanda; imo & sufficiunt vt corporibus singulis mille animae, & plures quotcunque volueris tribuantur, quod potest demonstrari clarissime sicut supra. Ex his insuper consequitur euidenter, quod A multitudo sufficeret ad infinitas B multitudines animandas, quod & ita perspicue demonstratur dispositis T& Bvt prius, detur secunda anima primo corpori, & quarta secundo, sextaque tertio, & ita deinceps, quamdiu multitudo sufficit animarum, semper in A multitudine alternando, in B vero multitudine continue procedendo; & sic in fine erut singula & omnia corpora B multitudinis animata & adhuc supererunt anime infinitae. quod potest demonstrari vt supra. Quo facto B multitudo tollatur, & alia multitudo aequalis similiter reponatur, & fiat distributio de animabus residuis, sicut prius, & in fine erit totota ista secunda multitudo corporum animata, & remanebunt vt prius animae infinitae. Rursum haec multitudo secunda tollatur, & tertia similis similiter reponatur, & fiat distributio sicut prius, & ita quarto, & quinto, & infinities simili modo fiat. Sufficit enim plenissime & abundat illa multitudo mirabilis animarum, quod potest demonstrari perspicue sicut supra; quod tamen vt elucidatius videatur; Ponatur, quod facta prima distributione per alternas animas modo praedicto, animae residuae praeter primam anteriorentur per vnum gradum versus primam, donec situentur singulae correspondenter singulis corporibus, & omnes omnibus sicut prius; ad hoc enim plene sufficiunt animae remanentes, quod consideratis prioribus facillime demonstratur. Quo facto B multitudo tollatur, & alia multitudo similis similiter reponatur, & similiter animetur, qua plenarie animata modo praedicto, fiat anterioratio remanentium animarum vt prius, &c. sicut supra; quod & de multitudine animarum Papalium posset similiter demonstrari. Ex his quoque vlterius luculenter infertur, quod A multitudo sufficit animare B multitudinem, & duplam, & quadruplam, & deinceps sine termino, sine statu. Quod & patet fortassis expressius, si B multitudini addatur C multitudo aequalis mixtis vnitatibus alternatim hinc inde, secundum ordinem praetaxatum, vel etiam C vnitatibus positis separatim correspondenter B v. nitatibus singillatim, & fiat distributio animarum continua isto modo. Da primam primo corpori B, secundam primoC, tertiam secundo B, quartam secundo C, & sic deinceps, quamdiu habueris sufficientiam animarum: qua distributione hoc modo completa, nulla anima sine corpore, nec vllum corpus sine anima remanebit, quae ambo demonstrantur facillime sicut supra. Si autem volueris vt omnibus istis corporibus plenatie animatis, remaneant animae infinite vt prius, fiat alterna distributio animarum sicut superius tangebatur, secun¬ dum ordinem tamen corporum proximo praelibatum; & fiat anterioratio remanentium animarum, & habebis certissime quod volebas, & secundum hunc modum potes adhuc similiter addere Daliam multitudinem similem, & E & E & quotcunque volueris, & ipsas ex A similiter animare: Quod & potest demonstrari similiter de Papalibus animabus. Simili quoue modo potest ostendi, quod quantalibet multitudo corporum communium, & etiam Papalium correspondet singulis vnitatibus animarum. Sed quis inconuenientias & repugnantias tantas feret? vt quid etiam, quaeso, tanta, & tam excessiua superfluitas animarum pro tot corporibus seu hominibus animandis, quando plene sufficiunt pauciores, etiam animae Papales, & adhuc quantumlibet pauciores, sicut praemissa demonstrant? vt quid ibi superfluunt animae infinitae. & infinities infinitae. vt patet perspicue ex praemissis? vt quid // etiam tanta & tam excessiua superfluitas corporum, pro tot spiritibus hospitandis, pro tot hominibus componendis, quando plene sufficerent pauciora, etiam corpora Papalia, & adhuc quantumlibet pauciora: vt quid ergo ibi superfluunt corpora infinita, & infinities infinita, sicut ex prioribus clare patet? hoc Deum sapientissimum nusquam decet, sicut prima Suppolitio & partes sequentes ostendunt, hoc naturae non conuenit, hoc omnes Philosophi detestantur. Adhuc autem positis corporibus B secundum ordinem praetaxatum, vel sine ordine ad cumulum vnum confusum, accedant singulae & omnes animae A, & ingrediantur, assumatque quaelibet vnicum horum corporum, nulla duo; omnesque pariter occupent corpora quot oportet, non plura: quo facto erit aliqua multitudo infinita corporum animata, & nulla; quod aliqua, sequitur euidenter, & quod nulla probatur, quia nulla potest ratio assignari, quare haec magis quam illa. Quae namque ratio quare tota B. multitudo per istas animas occupetur, cum minor sufficiat, puta multitudo corporum Papalium, quae sit C & adhuc minor, dum tamen infinita puta D, & ita de alijs infinitis, sicut praecedentia clare monstrant. Cur ergo B tota potius occupatur quam C, & C quam D, & ita deinceps, nulla ratio dari potest. Non enim necessario sequitur quod occuper totam B, nec totam, nec D totam, & ita de alijs vniuersis, sicut praecedentia docuerunt. Imo si non capiant plura corpora quam oportet, nullam infinitam multitudinem occupabunt, cum quacunque multitudine infinita sufficiat eis minor, sicut praehabita clare monstrant. Et si falsigraphus forsitan de maiori voluerit cauillare, dicatur illud maius alio quod continet illud totum & aliquid amplius, seu aliud quantum vltra seu extra. Et si quis dixerit, quod ideo hae animae assumunt haec corpora omnia, quia prius illa omnia animabant, istud repugnat prioribus, quia adhuc superflue capiunt & plura corpora quam oportet, sicut superius est ostensum. Neque ista responsio euacuat argumentum; Tollantur enim omnia illa corpora vetera, & loco eorum creentur tot noua &c. sicut prius; vel ponantur tot denarij ad cumulum, vel secundum seriem ordinata, ex quibus quaelibet anima, seu quilibet homo, cum fuerit animatus, capiat sibi vnum denarium & non plures, &c. sicut supra: Veruntamen qualis hic superfluitas reputanda? quomodo namque possent animae capere parcius de istis corporibus quam quaelibet vnicum, singulae singula, nec aliquae earum, nec omnes simul praeter illa corpora propria accipiunt aliqua, vel aliquod in communi. Adhuc autem si hic sit superfluitas animarum pro illis corporibus animandis, tollatur superfluum, & necessarium reseruetur. Quot ergo animae reseruantur? vel infinitae. vel tantum finitae: Si infinitae. adhuc est superfluitas animarum; ex ipsis namque posset cuilibet corpori animae mille dari; possentque illae animae mille tales B multitudines animare, sicut superius est ostensum: adhuc ergo superfluitas excessiua, Si tantum finitae. quomodo illae sufficerent ad infinita corpora singulariter animanda? Si etiam sit ibi superfluitas animarum, est & similiter corporum coaequalium pro tanta multitudine hominum integranda; quare & hominum consequenter. Sed quomodo tanta hominum multitudo sine tot hominibus esse potest? Quomodo illa hominum multitudo subtracta ab eis & ea, aliqua multitudine hominum, imo quantacunque volueris, etiam infinita, immutabiliter permanet quanta prius, & in additione similiter simili ratione. Si insuper ibi vltra necessitatem sit superfluitas animarum pro tot hominibus animandis, tot ibi superfluunt animae, quot ibi corpora numerantur: Nam cuilibet, corpori duae, imo mille, & quot volueris animae correspondent, sicut praehabita manifestant. Istis ergo hominibus omnibus existentibus animatis his omnibus animabus, tollantur tot animae quot sunt corpora, & quilibet homo reddetur exanimis, & quodlibet corpus exanime remanebit. Imo tollas vnicam animam, & aliquem hominem seu aliquod corpus exanimans; Constat plane: a quo namque aliquam animam tolleres, nisi ab aliquo homine, & aliquo corpore animato. Amplius autem si isti homines infiniti pro opere suo diurno ex conuentione cum Deo, reciperent,. vespere singuli singulos denarios, quomodo secundum praemissa reciperent // superslue multos denarios, imo denarios infinitos? Quis enim habet, vel qui habent denarios illos superftuos infinitos, cum nullus habeat nisi vnum denarium; nec aliqui eorum, nec omnes habent ali quos denarios, aliquemue denarium in communi; quomodo posset quilibet istorum secundum praemissa habere ex istis solis denarijs non multiplicatis, non auctis, mille denatios, imo decem millia & quotcunque voluerit, etiam infinitos? Si namque quilibet sic posset habere, sic habet: Omnes enim isti denarij distribuuntur inter ipsos aequaliter singillatim. Si etiam singuli horum possent habere ex istis solis denarijs non multiplicatis, non auctis, misse vel infinitos denarios, quare non sic habent? quis facit eis tam grauem iniuriam, tantum damnum? quis ita eos defraudat a suo iusto labore? quis prohibet eos de suo iusto labore, de sua iusta mercede reportare commodum quantum possunt sine praeiudicio alieno? Hoc ergo totum videtur accidere ex malitia & defectu reddentis eis mercedem. Posset namque secundum praemissa ex istis solis denarijs non multiplicatis, non auctis, quos per suos iustos labores communiter meruerunt, tradere vni eorum mille, vel quotcunque denarios etiam infinitos, & ita alteri, ac deinceps singulis singilatim, vel omnibus illis simul. Sed quis imposuerit fraudem vel malitiam vllam Deo, contra primam Suppositionem, tertiam, ac 3I. partem? Praeterea, ponatur quod hi operarij infiniti starent seriose dispositi consequenter, quod etiam ponerentur simili ordine infiniti denarij contra eos, sicut de animabus & corporibus superius ponebatur, praecipiatque Deus // quod sumant omnes & singuli suam iustam mercedem, neo amplius sibi vsurpare praesumant, & capiant singuli singulos denarios consequenter, ita quod nec vnus quidem denarius relinquatur. Videtur igitur secundum praemissa, quod isti sint rei magnae culpae & paenae. Capiunt enim multum superflue, multo plura, imo infinities plura, quam capere oporteret; & totam thesauriam, gazophylacium, seu aerarium Domini euacuant, exhauriunt, & consumunt, vbi possent relinquere infinitum thesaurum, infinitas diuitias, denatios infinitos, sicut praehabita clarissime demonstrabant. Sed si Deus ipsos ex ista causa condemnat, condemnaret eos si caperent alternos denatios, reliquos dimittendo ter nos, quaternos, millesimos, vel quoslibet alios residuos dimittendo, dum tamen singuli caperent singulos, quia tunc omnes pariter caperent infinitos; quare & plures infinities quam conuentio exigat, iustitiaue requirat. Semper igitur Deus hos suos operarios ex hac causa argueret & damnaret, quod suae plenissimae non conuenit bonitati, iustitiae, pietati, sicut prima Suppositio, tertia pars & 31. docent.

Hactenus per viam quantitatis discretae; nunc vero per viam quantitatis continuae procedendum. Si igitur sint animae humanae actualiter infinitae. secundum proximam partem huius, sunt aut erunt aliquando simul & humana corpora eis correspondentia similiter infinitas vel saltem hoc est absolute possibile per Dei omnipotentiam absolutam: Quali namque ratione petest Deus simul facere animas humanas actualiter infinitas, posset & simul totidem corpora eis dare, & totidem homines animare, quod & videtur opinionem velle concedere consequenter. Ponatur igitur B seriem infinitorum corporum humanorum aequalium hic in cipere, & esse infinitam simpliciter ad occasum; vel facilius intellectu, sit B vnum lignum quadrangulum aequalis grossitiei per totum hic incipiens, & in infinitum secundum quid ad occasum procedens, quod ideo dicatur infinitum secundum quid, quia est infinitum secundum vnam dimensionem puta longitudinem tantum, non omnes; imo secundum alias est finitum; et quia adhuc scundum illam vnam, puta longitudinem est infinitum ad vnam partem tantum, non aliam, sed finitum; quod ideo, ad differentiam corporis imaginati infiniti simpliciter secundum omnem dimensionem, aut longitudinis rectae infinitae simpliciter ad vtramque partem, infinitum secundum quid congrue dici potest. Alia vero infinita simpliciter nuncupentur: Haec igitur B quantitas solida seu corporea distinguatur per cubos, seu pedes, pedalesue quantitates, ipsam secundum longum per medium, per totam suam grossitiem diuidentes, correspondenter corporibus hominum & animabus praedictis. Capiatur ergo primus eius cubus, seu pes solidus, & ponatur meridionalius iuxta situm suum priorem, secundusque ponatur contiguus primo ex parte orientis, tertius quoque ex parte occidentis, et ita deinceps per singulos eius cubos? seu pedes. Quo facto, ex eisdem cubis, pedibus seu partibus praecise non multiplicatis, non rarefactis, nec aliquo modo auctis, ex quibus constituebatur B corpus infinitum secundum quid, nunc constituitur corpus simpliciter infinitum, non secundum dimensionem aliam sed eandem, quod sicut praehabita facillime demonstratur. Istud namque corpus secundo constiturum hoc modo non finitur exparte orientis, quia tunc finiretur similiter ex parte occidentis, & ita ex vtraque parte, quare & pedes finitos tantummodo contineret, quapropter & B similiter, cuius oppositum ponebatur. Imo quod maius videtur miraculm, si capiantur partes eius alternae, quaternae, vel quotelibet secundum modum de animabus praemissum, & coniungantur modo praedicto, secundum quotcunque mundi diametros facient quotlibet corpora secundum longitudinem simpliciter infinita, imo & innumerabilia secundum diametros mundi omnes, & adhuc remanebunt infiniti pedes, quotprius; quod patet facilius, si pedibus alternis alijsue sublatis, residui anteriorentur, & coniungantur vt prius, sicut de animabus humanis superius docebatur. Amplius autem ex isto patenter consequitur vnum stupendum miraculum, & horribiliter monstruosum: quod videlicet cubi B seu pedes sufficiunt ad replendum vniuersum locum situm, seu vacuum imaginarium simpliciter infinitum, secundum omnes dimensiones simpliciter quaquauersum, sine multiplicatione, rarefactione, aut additione quacunque ad faciendum vnum corpus infinitum simpliciter omniquaque. Imo talia duo corpora similiter tria, quatuor, & quotcunque volueris, etiam infinita numero, & infinities infinita, & quod adhuc B habeat cubos infinitos quot prius, & permaneat quantum prius, quod & breuius & leuius demonstratur, si cubi B repletiui loci, vt constat, capiantur continui vebalterni, sicut oportet, & per imaginationem, vel per Dei omnipotentiam, per instantia dici infinita, vel per partes dici proportionales inaequales infinitas circa aliquod punctum datum, quasi circa centrum aequaliter, & contigui seu continui cumulentur, donec singuli & omnes sic fuerint cumulati: quo facto, habebis ibicorpus ex omni parte simpliciter infinitum. Alias enim esset omniquaque finitum, & finitos cubos tantummodo contineret; quare & Bsimiliter cubos finitos tantummodo tenuisset, fuissetque finitum simpliciter, cuius oppositum ponebatur. Quod & patet de filo quantumlibet gracili, secundum quid in longitudine infinito, ad inuicem glomerato. Et si duo, vel quotlibet talia corpora simpliciter infinita habere desideras, sac primo vnum, ex partibus B, alternis residuis conseruatis, quo facto & penitus annihilato per imaginationem, vel per Dei omnipotentiam, secundum. 33an partem huius, fac secundum ex alternis adhuc partibus reseruatis, quo facto & annihilato, simili modo fac tertium, & ita deincens quotiescunque libuerit operati, etiam vicibus infinitis, imo & infinities infinitis, & adhuc remanebunt B cubi infiniti quot prius, & B similiter quantum prius; quod claret lympidius, si prima parte B. semper immobili, conseruata, subtracta secunda parte ipsius, & quarta, & residuis partibus sic alternis, residuarum partium quaelibet posterior, contiguetur cum parte proxima praecedente. Per haec autem & error Epicuri siue Democriti infinitos mundos confingens, confringitur euidenter. Pro isto sciendum, quod Augustinus II. de Ciuit. Dei 5. dicit Epicurum mundos innumerabiles somniasse; Iohannes vero Sarisburiensis, & postea Episcopus Caronotensis in Polieratico suo, quem scripsit beato Thomae, Archiepiscopo Cantuariensi, quando fuit Cancellarius Regis Angliae, lib. 8i. cap. 50. sic ait; Alexander, cuius pectus laudis insatiabile Anacharso comiti suo ex autoritate Democriti praeceptoris innumerabiles Mundos esse referenti; Heu, me, inquit, miserum, quod nec vno quidem adhuc potitus sum. Puto autem quod Democritus primo istam sententiam adinuenit, & Epicurus postea confirmaDuit, sicut de sententia affirmante cuncta geri fortuito, Lactantius primi institutionum diuinarum aduersus Gentes primo, recitat manifeste, sicut 27. huius primi plenius recitatur. Et haec videtur opinio, quam Aristoteles 1. de Coelo & Mundo 76. & post, nititur reprobare. Singula namque minima corpora, qualis videtur minimus puluis terrae, de singulis mundis assumpta, & modo praedicto ad inuicem cumulata, vniuersum locum, situm, spacium, seu vacuum verum vel imaginarium totaliter occuparent. Vbi ergo hospitarentur alia corpora plura incomparabiliter & maiora? quomodo contentarentur illa situ minori, & non totale spatium vniuersum totaliter occuparent? Quomodo etiam cubi illi, partes fili, seu corpora minima de mundis singulis nunc collecta, & sphaerice cumulata non prius occupabunt tantum spacium, quantum modo spacium vniuersum? & quomodo nunc occupant spacium amplius, quam tunc fecerunt? praesertim cum secundum doctrinam Geometrarum certissimam, sphaera sit capacissima figurarum. Amplius autem B posito sicut prius, addatur ei secundum rectum C corpus omnino aequale versus orientem, & contiguetur in Dpuncto, rarefiatque quilibet cubus seu pes B versus occidentem, & e versus orientem, & totum B & augebitur secundum rectitudinem, secundum dimensionem, secundum quam est simpliciter infinitum, & ad illam partem, ad quam est finitum simpliciter, mouebitur motu recto, erit que vnum infinitum simpliciter maius alio simpliciter infinito, quod & potest similiter argui, condensando partes versus Dpunctum. Quod & fortassis magis patenter ostenditur, si de Be subtrahatur vnus pes vel duo ad D & residua per imaginationem, & per Dei omnipotentiam sine additione, rarefactione, vel augmentatione quacunque per solum motum localem vnius partium vel ambarum adinuicem couiungantur, & iterum disiungantur, & ad distantia simile reducatur. Quod & potest similiter argui de corpore posito simpliciter infinito, & secundum fingulas partes suas & omnes versus aliquod punctum datum, quantum volueris condensato aut etiam rarefacto. Adhuc autem si infinitum simpliciter possit esse, cur hoc in vna specie rerum & non in alia, alijsque ponendum? Postet ergo esse homo simpliciter infinitus; Posset enim homo habere animam perfectionis naturalis infinitae simpliciter intensiue, quare & simili ratione corpus proportionaliter adaptatum, quod esset necessario infinitum: quare & singula eius membra, si essent naturaliter & proportionaliter adaptata, quod quantam & quam multiplicem repugnantiam implicat, quis non videt? quod & totam Geometriam subuerteret & falsaret, sicut potest faciliter demonstrari. Post haec autem per viam fortitudinis, potentiae, seu vigoris harum innumerabilium animarum. Sit igitur A tota ista innumera multitudo, & sint omnes potentiae coaequales, vel ergo A est potentiae actiuae infinitae simpliciter, qua maior esse non posset, vel finitae simpliciter; vel infinitae secundum quid, & secundum quid finitae. Non infinitae simpliciter, quin posset aliqua maioresse: Posset enim augeri per appositionem vnitatis & multitudinis finitae. & etiam infinitae aequalis, vel quantumcunque maioris per augmentationem intensiuam potentiae harum omnium animarum, & vtroque modo; imo & est aliqua potentia maior illa, potentia scilicet & omnipotentia summa Dei, qua nullo modo posset aliqua maior esse, sicut prima Suppositio & partes sequentes ostendunt. Nec potest quis dicere, quod Xest potentiae finitae simpliciter: tunc enim haberet proportionem finitam ad hanc simplicem potentiam B. animae assignatae; & aliqua multitudo finita pars A habet proportionem similem seu aequalem ad B. seu eius potentiam, & aliqua multitudo finita pars A proportionem maiorem, vt patet clarissime. Duae namque animae sunt in duplo potentiores B vna, cum omnes ponantur aeque potentes, & tres in triplo, & ita deinceps, vltra omnem proportionem finitam. Aliqua ergo pars A, est aequalis A, aequalis potentiae & virtutis, aliqua quoque maior. Dicit enim nona quinti elementorum Euclidis, Si fuerit aliquarum quantitatum ad vnam quantitatem proportio vna, ipsas esse aequales: si vero vnius ad eas proportio vna, ipsas aequales esse necesse est. Cuius & octaua sic ait, Si duae quantitates inaequales ad vnam quantitatem proportionentur, maior quidem maiorem, & minor minorem obtinebit proportionem; illius vero ad illas, ad minorem quidem proportio maior. ad maiorem vero proportio minor erit. Duae insuper animae excedunt B in duplo, tres in triplo, & ita deinceps, vltra omnem proportionem finitam. Omnes ergo hae animae infinite pariter congregatae excedunt B vnicam infinite: Sunt ergo potentiae infinitae. Ideo forte dicetur inprimis, quod A est potentiae infinitae secundum quid, & secundum quid finitae; sed secundum praemissa, A excedit B simpliciter infinite, quia vltra omnem proportionem finitam; A ergo est potentiae simpliciter infinitae. Capiatur quoque imaginarie vel vere secundum hypothesin, per omnipotentiam magnam Dei C potentia actiua simpliciter infinita:& igitur, & A habent aequalem proportionem ad B, quia simpliciter infinitam, & B ad ambas illas proportionem aequalem A ergo &est e sunt aequales, teste nona Euclidis praemissa. Adhuc autem vel C& A sunt aequalia vel nequaquam. Si sunt aequalia, & C est simpliciter infinitum, ergo &e A; vel si sunt aequalia, & A non est infinitum simpliciter, sed secundum quid tantum, & secundum quid finitum; ergo &este similiter contra hypothesin praecedentem. Si non sunt aequalia, C est maius, alioquin A esset simpliciter infinitum & maius; sed si C est maius, possibile est per imaginationem vel per omnipotentiam summam Dei accipere aliquam multitudinem talium animarum ei aequalem, quae sit D: D ergo vel est multitudo simpliciter infinita, qua maior aut potentior esse non posset, vel non est tanta, neque tam potens. Primum dari non potest, Omni namque multitudini animarum enti vel possibili, est absolute possibile addere aliam vnitatem, imo & alias innumeras vnitates. Est enim aliqua multitudo maior illa, & incomparabiliter maior illa; multitudo videlicet congregata ex omnibus illis animabus, & omnibus punctis huius lineae, superficiei seu corporis, vel ex omnibus punctis mundi, aut ex omnibus rebus mundi. Neque D est tam potens, quin multitudo potentior esse posset: Posset enim potentia cuiuslibet animae duplicari, & quantumlibet augmentari; possetque Dmultitudini animarum addi alia multitudo similis Angelorum. Si autem dicatur, quod Dnon est tanta multitudo, neque tam potens, quin aliqua maior & potentior esse posset, D non est potentiae simpliciter infinitae. Infinito namque simpliciter maius esse non potest, sed secundum quid tantum, d& secundum quid finite: D ergo non est aequalise, vel C non est potentiae simpliciter infinitae, quorum opposita ponebantur. Amplius autem ponatur per possibile absolute C vnus Angelus tantae potentiae intensiue, quod sit aequalis potentiae actiuae cum A. Duabus etenim animabus istarum posset vnus Angelus in fortitudine adaequari, & tribus, & ita deinceps, quare & omnibus istis simulC: ergo vel est potentiae tantum finitae simpliciter intensiue, vel simpliciter infinitae: Non tan¬ tum fiuitae. tumc enitss haberet proportionem tantum finitam ad B, quare & A fimiliter, & es¬ set fiuitum simpliciter omni modo, sicut superius est argutum. Nec Cest potentiae infinitae simpliciter intensiue, quia nec A est potentiae simpliciter infinitae. sicut superius est ostensum. Subtrahatur quoque ab A vna anima, vel quotcunque volueris, finitae. vel etiam infinitae. puta omnes animae masculorum, & relinquantur solae animae foeminarum, vel etiam Paparum, seu quaelibet alia minor quantumlibet multitudo, dum tamen infinita, quae sit D; ponaturque T Angelus aequalis D, sicut C est A; aut ergo F est potentiae finitae simpliciter intensiue, vel simpliciter infinitae; non tantum finitae propter praemissa: si infinitae simpliciter, est aequalis e; cum vnum infinitum simpliciter intensiue alio tali maius esse non possit, ficut nec vna finea recta infinita simpliciter maior aut longior alia tali recta: C ergo est aequalis B per octanam quinti Euclidis praemissam, & clarius per septimam sic dicentem; Si duae quantitates aequales ad quamlibet tertiam compararentur, earum ad illam: erit vna proportio, item illius ad ambas proportio vna: Quare & D & A sunt aequales per nonam quinti Euclidis praescriptam. Simisi quoque modo potest argui contra istos ponendo A quantumlibet minui, non per subtractionem animae alicuius, sed per remissionem potentiae culusti, et animarum; vel etiam quantumlibet augmentari per appositionem plurium animarum, vel per intensionem potentiae fingularum. Omnis ergo multitudo animarum infinita quantumcunque magna vel parua, quantumcunque remissae potentiae vel intensae, omni tali multitudini est aequalis. Adhuc autem si non omnes tales multitudines sint aequales multitudine & virtute, sit A multitudo quae prius; B vero per imaginationem vel per omnipotentiam multam Dei, multitudo alia infinita Angelorum maior quantum volueris in multitudine, puta exempli causa in duplo, & similiter in duplo potentior. Ponatur enim quod finguli Angeli, & singulae animae sint potentiae coaequalis, & sint A & B multitudines omnino distinctae, nullam videlicet vnitatem communem ambabus habentes. Disponatur igitur B secundum vnam setiem consequenter, sicut prius supponebaut de A, & cuilibet vnitati B distribuatur vnica vnitas A quod fieri bene potest, sicut superus monstrabatur, quo facto singulae vnitates A, singulis vnitatibus B & omnes pariter omnibus mutuo sibi aequaliter correspondent, & mutuo sibi quodammodo supponuntur aequaliter. Sunt ergo hae multitudines in multitudine coaequales; quomodo namque in talibus aequalitas melius probaretur? Sic enim apud Geometras in magnitudinibus aequalitas demonstratur, vnde 1. elementorum Euclidis supponitur pro principio per se noto, Si aliqua res alij supponatur, appliceturque ei, nec excedat altera alteram, illae sibi inuicem erunt aequales. Neque vlla videtur ratio possibilis assignari, quare & quantum B excedit A, sicut nec in partibus temporis secundum opinionem tuam, Aristoteles, simpliciter infiniti: sicuti etiam de duabus lineis rectis, secundum quid, non simpliciter infinitis; quarum & aequalitas per suppositionem ad inuicem supra dictam Geometrice demonstratur. A ergo &st & B quare & omnes duae multitudines infinitae. ordinatae vel ordinabiles secundum vnam serien consequenter omnino distinctae. sunt sibi inuicem in multitudine coaequales: Quare & in fortitudine, potentia, & virtute. Hoc enim de A & B consequitur manifeste, cum singuli Angeli singulis animabus existant potentiae coaequalis, Quod & sequitur euidenter si quilibet Angelus ponatur quantumcunque potentior anima, puta in duplo, & omnes Angeli sint inter se aequalis potentiae, sicut de animabus superius ponebatur. Si namque A & B non sunt aequalis potentiae, sed sunt aequalis multitudinis per praemissa, & omnes Angeli sunt in ter se aequalis virtutis, & omnes Animae inter se similiter, & quilibet Angelus est tantum in duplo potentior anima sibi correspondente, B est tantum in duplo potentior A, dicente primo quinti elementorum Euclidis; Si fuerint quotlibet quantitates, aliarum totidem aeque multiplices, aut singulae singulis aequales, necesse est quemadmodum vna illarum ad sui comparem, totum quoque ex his aggregatum ad omnes illas pariter acceptas similiter se haobere. Sed si B sit tantum in duplo potentior quam A, sumatur C alia multitudo animarum aequalis A in numero & virtute, ita quod singulae singulis, & omnes omnibus in potentia sint aequales: cui & iterum assumatur D alia multitudo Animarum aequalis omnino in numero & virtute, & coniungatur e & Dmultitudinem F reddendo. Cigitur est aequalis potentiae cum A & D similiter. Quare & per 7am quinti Euclidis praemissam subduplae potentiae ad B: F igitur exC & Dpraecise compositum ipsi B in potentia adaequatur: F etiam ipsi A in potentia coaequatur. Aequatur namque ei in multitudine per propria, & singulae animae E singulis animabus Ain potentia & virtute, sicut superius ponebatur; quare & per iam quinti Euclidis praescriptam, totum Fpariter toti A, pariter in potentia coaequatur. Quapropter & per septimam eiusdem praemissam A & Bsunt aequalis potentiae & vigoris: A igitur simili ratione est aequalis in multitudine & fortitudine quantaecunque multitudini imaginariae, seu absolute possibili animarum vel Angelorum, quantaecunque virtutis extiterint intensiue: Quare & multitudini infinitae virtutis simpliciter numerose & intensiue similiter si ponatur. Amplius autem quantaecunque potentie potest esse aliqua multitudo numerabilis vel innumerabilis animarum, tanta potest esse & aliqua forma vna, seu res vna per intensionem seu extensionem potentiae & vigoris, & etiam e conuerso. Quis infinitatem concedens, istud non concesserit consequenter? Sit igitur B aliqua potentia infinita simpliciter intensiue, qua maior intensiue esse non posset, & C multitudo huiusmodi animarum imaginaria vel vera illi aequalis; aequalis, inqua, potentiae & virtutis; Cigitur vel est multitudinis & fortitudinis infinitae simpliciter, ita videlicet quod maior multitudo aut fortior esse non posset, vel non est tanta, nec tam fortis. Quod non sit tanta nec tam fortis, constat certissime per praemissa: Est enim absolute possibile addere C aliquam vnitatem, vel aliquas vnitates, & fortitudinem cuiuslibet animae augmentare. Et si non sit tanta, neque tam potens, esset absolute possibile, quod aliqua maior & fortior illa esset. Esset quoque simili ratione possibile, quod illi maiori & fortiori multitudini, aliqua vna intensiua siue intensa potentia aequaretur, quae necessario esset maior Bpotentia posita infinita simpliciter intensiue, qua maior intensiue esse non posset. Quod & potest similiter argui, si B ponatur corpus graue infinitae grauitatis simpliciter omni modo intensiue, & similiter extensiue, cui & multitudo huiusmodi Animarum ponatur aequalis, aequalis videlicet potestatis. Amplius autem sit A vna forma, vna Anima infinitae fortitudinis intensiue, & sit Bper imaginationem, vel per omnipotentiam Dei magnam vnum corpus graue aequalis grauitatis & potentiae, id est, potestatis resistitiuae, sicut A est motiuae, tunc A non potest mouere B sed quodlibet minus eo, sicut ostendunt regulae naturales. Cuius ergo conditionis est B? videtur quod infinitum simpliciter intensiue, & simpliciter extensiue, Nam quodlibet graue minus est secundum quid & aliquo modo finitum; quare & virtutis simili modo finitae: A vero virtutis simpliciter infinitae, & sufficienter excedentis ad motum. Quod & apparet, si B ponatur primo corpus graue finitum simpliciter grauitate, & similiter quantitate, & augeri intensiue & extensiue circumquaque per vnum diem velocitando motum vtrumque quantum oportet, donec in fine sit infinitum simpliciter omniquaque intensiue & similiter extensiue, tunc enim primo B est aequale A aequalis potentiae & virtutis. Semper enim prius fuit minoris quia finitae simpliciter intensiue & etiam extensiue. Tali insuper corpori infinitae grauitatis simpliciter omni modo posset esse aliqua anima aequalis, aequalis virtutis, & non intensior A, cum A sit intensionis simpliciter infinitae. Est ergo B corpus infinitae grauitatis simpliciter omni modo. Sed istud stare non potest: Sic enim C vnum corpus graue finitae & aequalis grossitiei per totum hic incipiens, & ad occasum in infinitum extensum, & ita infinitae quantitatis secundum quid, & sit grauitatis vniformis infinitae simpliciter intensiue, quod tamen non est infinitae grauitatis simpliciter, quia non intensiue & extensiue, sed secundum quid tantum ad modum loquendi praemissum; A ergo non potest mouere quoniam secundum prius ostensa C adaequatur in quantitate corpori infinito simpliciter omniquaque; Quare & in grauitate similiter, si illud corpus ponatur vniformis grauitatis, & infinitae simpliciter intensiue. Grauitates namque sequuntur in corporibus talibus quantitates: Ex partibus namque C sectis ab eo, & sphaerice cumulatis, sine additione quacunque, potest fieri vnum corpus infinitae quantitatis simpliciter extensiue sicut praehabita demonstrabant; quare & infinitae grauitatis simpliciter intensiue. Imo & duo, & tria talia corpora, & quot volueris, quorum quodlibet sit infinitum simpliciter extensiue, & etiam intensiue: C ergo nunc est simpliciter tantae grauitatis & ponderis, sicut vnum tale corpus infinitae grauitatis simpliciter omni modo; Imo sicut duo, & tria, & quot volueris numerare. Quomodo ergo A sufficit C mouere? Non enim sufficit B mouere, nec multa B nec vnum. Adhuc autem si A potest mouere C; A excedit C: possibile est ergo accipere aliquam animam aequalis virtutis cum C quia maioris, quoniam infinitae simpliciter, qualis est Deus, & sicut A ponitur, & minoris. Sit igitur D talis; Dergo est minor Aminoris potentiae & virtutis, sicut hypothesis ista ponit; sed quomodo? vel enim D est infinitae intensionis simpliciter, vel finitesi infinitae simpliciter, est aequalis A, si tantum finitae. est potentiae finitae simpliciter omni modo, non ergo aequalis C. Si etiam esset aequalis C posset seuare, seu mouere quodlibet minus eo, quare & medietatem C aeque longam cum e;sed quomodo posset anima finitae intensionis & virtutis simpliciter omni modo, seuare seu mouere corpus tam graue improportionabiliter ipsam excedens? Quod & per proportionalitatem D & alterius animae paruae virtutis, & obiectorum eorum per terminos etiam potentiarum ipsarum, potest facile confutari; LX ergo non sufficit C. leuare, siue mouere: quare nec aliquod tale corpus omnino infinitae quantitatis secundum quid, & grauitatis infinitae simpliciter intensiue. Imo nec A suficit ie¬ uare aliquod corpus finitae quantitatis simpliciter omniquaque, dum tamen sit grauitatis infinitae simpliciter intensiue. Si enim sufficiat, sit T huiusmodi corpus graue, quod A potest seuare; tune A excedit E; possibile ergo est accipere aliquam animam aequalem. E aequalis potentiae & virtutis, quia maioris sicut A ponitur, & minoris, sit ergo & talis, &c. sicut supra. Fraeterea X est aequalis grauitatis R corpori simpliciter infinito extensiue, finitae & vniformis grauitatis intensiue, vel ipsum excedit; quod patet, si X primo ponatur corpus graue vniforme finitum extensiue, & similiter intensiue, & augeatur continue extensiue per vnum diem, donec in fine sit infinitum simpliciter extensiue, intentione priori manente: F enim ipsum semper excedit vsque ad finem diei. Quare & tunc vel adhuc ipsum excedit, vel est illi aequale, aequalis scilicet grauitatis, sicut magis videtur; X quoque in fine, infinite simpliciter excedit vnam quantitatem sui pedalem, & T similiter. Illa etiam pedalis quantitas infinite simpliciter exceditur ab vtraqe. Sunt ergo sibi inuice coaequales, per nonam 5. element. Euclidis superius recitata. Vnde & conuincitur euidenter, quod quantucunque R fuerit intensius, vel remissius vniformiter quam sit modo, manente F vt prius, adhuc essent aequalia, & quantumcunque fuerit F in quantitate maius vel minus, manentibus alijs sicut prius, adhuc essent aequaliaQuare & totum, & pars, duplum & dimidium essent aequalia, & aequaliter ponderatent, per nonam quinei elementorum Euclidis praemissam. Adhuc autem & si P poneretur infinitae longitudinis secundum quid, manentibus alijs sicut prius adhuc aequaretur X; si namque F continue cresceret, donec fieret infinitum hoc modo, semper aequaretur R vsque tunc. Cur ergo non tunc? Quod & patet expressius, si accipiatur L pars X infinitae longitudinis secundum quid, hic incipiens, & ad occasum infinite procedens, finitae grossitudinis, & aequalis per totum, capiaturque alia pars X similis L & aequalis, cuius grauitas addatur ipsi Lvel tantatantumue vlterius intendatur, & fiat in duplo intentior, & ita infinities, de omnibus partibus talibus infinitis, donec tota grauitas R vel tanta sit conflata, & congregata in E, R, & Linfinitae quantitatis secundum quid, & infinitae grauitatis simpliciter intensiue inuicem adaequantur. Quare & F ipsi E & pars finita suo toti infinito secundum quid: imo & simpliciter infinito. Ex partibus enim Lsine additione quacunque, potest fieri corpus infinitum simpliciter extensiue, & similiter intensiue, sicut erat superius demonstratum. F igitur tali corpori posito aequaretur. E quoque aequatur & tantae intensionis, & duplae, etiam si ponatur, & triplae, & ita deinceps omnem finitum numerum transcendendo, sicut superius monstrabatur. Quare & si ponatur infinitae grauitatis simpliciter intensiue; aliquod namque graue tale est maximum cui Faequatur. Quod & apparet si X ponatur, primo finitum simpliciter extensiue & intensiue; & augeatur extensiue & intensiue, per vnum diem, donec in fine fiat vtroque modo simpliciter infinitum. F namque vsque ad finem diei continue ipsum excedebat, quare & tunc similiter vel ipsum excedit, vel ipsi aequatur: Non enim ab ipso R tunc exceditur infinite, cum R nullam quantitatem aut grauitatem subito acquisiuit, nec T vnquam prius ex¬ cessit. Si quis autem circa praemissa proteruire voluerit, recurratur ad libram, & ad aequilibram aeque distanter positam horizonti, & de grauitatibus corporum aequalibus vel inaequalibus iudicio eirs stetur. Sit autem libra imaginaria, vel vera per omnipotentiam Dei facta, vel adiuta, talis virtutis & tantae, vt quelibet corpora in ipsa possint fideliter ponderari. Quis enim nesciat secundum regulas, de ponderibus & secundum experientiam quotidianam, si vnum E suspendatur ex vna parte aequilibre, & aliud T omnino aequale ex altera, quod aequaliter ponderabunt; & si tertium Faequale addatur alterutri, vni non alteri fiet nutus, & quod brachium declinabit ex parte ponderis grauioris, ponderis duplicati, & ita de grauibus alijs fideliter ponderatis. Adhuc autem iuxta praemissa, sit A vna anima potentiae infinite simpliciter intensiue, & Balia aequalis ei omnino, & Ctertia aequalis ambabus coniunctim, & erit tam A quam Bremissae potentiae, & non infinitae simpliciter intensiue; vel potentia infinita simpliciter intensiue erit alia potentia talis intensior atque maior, imo in duplo maior, in triplo, in quadruplo, & sic quantumlibet procedendo. Quare & vnum simpliciter infinitum simili modo maius alio simpliciter infinito.

Amplius autem per viam actionis & passionis: Et primo per viam motus localis hoc modo: Sit A vnum corpus graue finitae quantitatis simpliciter circumquaque, & infinitae grauitatis simpliciter intensiue. Quod si ponatur sursum, in medio descendet, cum sit extra locum suum naturalem minime impeditum: sed vel descendet subito vel successiue; Non subito, cum habeat resistentiam aliqualem; & quia tunc in omni medio & cum omni resistentia maiori & minori finita, sic faceret. Omne insuper tale corpus maius & minus in eodem medio, & cum eadem resistentia descenderet aequecito. Quomodo insuper corpus naturale, & rude per potentiam naturalem transibit ab extremo ad extremum medio praetermisso exibitque locum clausum fortissimum circumquaque sine ruptura, apertione, coextensione, aut compenetratione quacunque? Nec successiue, quia quacunque velocitate descenderet, tanta descenderet aliquod corpus grauitatis finitae simpliciter omnimodo, aliquodque maiori. Nec potest Auempace contra sententiam Aristotelis respondere, dicendo, corpora grauia & seuia habere ex se inclinationem determinatam & tantum finitam, ad velocitatem determinatam atque finitam. Licet enim de elementis simplicibus secundum dispositionem quam nunc habent, posset sic dici vtcunque, quia habent formas finitae intensionis tantum modo; de corpore tamen infinitae grauitatis simpliciter intensiue sic dici non potest. Quant to namque secundum istam responsionem habet formam & grauitatem intensiorem, tanto & appetitum, & inclinationem ad motum, & velocitatem maiorem, tantoque velocius naturaliter moueretur. Consequenter autem per viam alterationis hoc modo; Sit A vnum corpus calidum, puta ignis, finitae quantitatis simpliciter omniquaque, & caliditatis infinitae simpliciter intensiue, cui & appproximetur B contrarium, combustibile finitum simpliciter omni modo; A ergo comburet B, constat, sed vel subito, vel successiue ipsum comburet, &c. sicut supra. Adhuc antem & per viam locationis hoc modo: Ignis infinite inteusus & leuis, vbi naturaliter locaretur? Secundum namque Philosophorum sententiam, sicut & videtur bene rationabile, quod & ideo supponatur; ignis quanto fuerit intensior & leuior, tanto superiorem locum seu situm naturaliter appetit, & exquirit. Appetit ergo locum infinite distantem a centro, a locoue corporis ponderosi, quod fortassis magis apparet, si etiam ponatur terra grauitatis infinitae simpliciter intensiue. Sed quis locus distat ab alio simpliciter infinire, aut secundum quid etiam infinite? Quis enim nesciat a puncto in vno loco ad punctum in alio, vt dicit Euclides, lineam rectam ducere, quae necessario est finita simpliciter ex vtraque parte, quia in illis duobus punctis praedictis hinc inde finaliter terminata. Tota ergo distantia inter illa duo loca accepta est finita simpliciter omnimodo. Amplius autem per viam solius intensionis simpliciter infinitae: Sit enim A vna forma infinita simpliciter intensiue, a qua per imaginationem, vel per omnipotentiam Dei auferatur per remissionem aliqua pars finita quae sit B; Ab omni namque infinito videtur posse auserri aliqua pars finita, & sit C, altera pars relicta. Tam B ergo quam, C sunt finita simpliciter, & constituunt totum A; quara, & totum est finitum simpliciter intensiue. Vel aliter isto modo; Remittatur A sicut volueris, ita tamen, quod non totaliter consumatur, & sit pars deperdita B. residua vero C; si igitur tam B quam C sit finitum simpliciter; est & totum A finitum simpliciter; si vero Csit finitum simpliciter, sicut necesse est dicere & B infinitum secundum quid, sicut aliquis forte dicit, adhuc totum A est finitum simpliciter. Finitum namque simpliciter adiunctum infinito secundum quid, nunquam efficit simpliciter infinitum, sicut in omni materia alia clare patet, quod & demonstratiue probatur. Si namque infinito secundum quid addatur aliquod finitum simpliciter, tantum finite augetur & sit maius quam ante, si tamen sit maius. Nec potest quis vlterius fingere cauillando, quod tam B quam C secundum quid est infinitum, & secundum quid finitum, sicut secundum sertentiam Aristotelis, partes praeterita & futura temporis simpliciter infiniti, quas copulat praesens instans; quia infinitum intensiue quantumlibet modicum remittatur, est simpliciter & omniquaque finitum intensiue: vt patet de caliditate posita infinita intensiue, quae si quantumlibet remittatur, necessario est simpliciter omniquaque finita; Finitur enim superius intrinsece ad certum gradum finitum, & inferius extrinsece ad non esse caliditatis, sicut & quaelibet forma intensibilis terminatur. Habet quoque proportionem certam & finitam simpliciter omniquaque ad omnem aliam caliditatem finitam simpliciter in intensione, sicut & in velocitate motionis & actionis, sicut & grauitas talis haberet ad omnem aliam grauitatem in intensione, & in velocitate motus localis. Quare & omnis talis, quantumlibet parum remissa caliditas, omniquaque & simpliciter est finita, sicut Mathematica theoremata de proportionibus manifestant. Neque potest quis dicere, quod B est simpliciter infinitum: Finitur enim necessario in copulatione Ccum ipso. Ibi enim de necessitate est aliquis gradus, qui est finis communis & terminus vtriusque, sicut & aliquis punctus esset in continuatione duarum talium linearum. Et quia B est pars A. quare & minus illo: sed nullum infinitum simpliciter est minus aut maius alio simpliciter infinito. Et si quis adhuc licet non intelligenter obgarriat veritati dicendo, quod vna pars imaginaria caliditatis infinitae intensiue est infinita simpliciter versus superius, finita tamen versus inferius; alia caliditas partialis, cum sit minor & remissior caliditate simpliciter infinita, potest intendi versus superius; somnis, enim intensio est ascensus) non est ergo infinita simpliciter intensiue versus superius, sicut praecedentia docuerunt. Adhuc autem sit D caliditas simpliciter infinita, E vero talis pars eius; F autem reliqua pars eiusdem, & remittatur Dad E; Ad quamlibet etenim suam partem, & ad omnem gradum potest remitti: tunc E non est infinitum simpliciter versus superius, quia Derat supra ipsum, & quia pars non est aequalis suo toti, & quia tunc D in nullo esset remissum. E quoque habet proportionem finitam simpliciter in intensione, sicut & in actione ad quamcunque aliam caliditatem finitam simpliciter, sicut superius est argutum. Praeterea si E sit finitum secundum quid in intensione, & E est finitum simpliciter, (quia ex omni parte tam superius quam inferius) ex E & T non constituitur simpliciter infinitum, sicut superius est ostensum. Amplius autem per viam omnipotentiae, & supereminentiae summae Dei, si Deus potest facere infinitum numerose & etiam intensiue, potest facere aliquid semel habere, realiter, aequiualenter, vel supereminenter omnes virtutes, & quamlibet earum infinite, siue infinitam simpliciter intensiue: Potest ergo Deus facere vnum alium Deum, imo & alios deos multos, contra decimam septimam partem huius. Quomodo insuper potest esse aliquis Deus recens, & non necesse esse simpliciter, nec aeternus, contra primam Suppositionem, & ostensionem ipsius? Ideo fortassis dicetur quod Deus non potest facere creaturam, quae sit ex se necesse esse & aeterna, quare nec Deum. Sed etsi non possit facere creaturam istas virtutes seu proprietates habere, faciat ipsam habere omnes alias virtutes possibiles creaturae, & quamlibet simpliciter infinite. Et sit A vna huiusmodi creatura: A ergo est perfectissima creatura possibilis: constat plane: sed quomodo A adhuc non est perfectionis infinitae simpliciter omniquaque nec aequalis perfectionis cum Deo simpliciter infinito? est ergo vel finitae perfectionis simpliciter omni modo, vel infinitae secundum quid tantum, & secundum quid finitae: Est ergo nedum minoris, verum & in infinitum minoris perfectionis, quam Deus simpliciter infinitus. Alioquin infinitum simpliciter omni modo non excederet infinitum secundum quid tantum, & secundum quid finitum, nisi per finitum simpliciter omni modo, quod quis dubitat esse falsum, sicut superius monstrabatur? A ergo estminoris perfectionis, & in infinitum minoris, quam Deus. Potest ergo Deus facere aliquid perfectius A; non enim deficit possibilitas receptiua ex parte creaturae creabilis, neque possibilitas effectiua ex parte creatoris, per tam suppositionem, & 7am partem huius; potestque Deus facere aliam creaturam aequalema, & tertiam aequalem illis // ambabus, quare & maiorem A; Non est ergo A perfectissima creatura possibilis, cuius oppositum dicebatur. Adhuc autem si Deus potest facere aliquid infinitum numerose, & similiter intensiue, potest facere aliquid omnipotens, aliquam rem omnipotentem simpliciter seu actiue, quae fiat, & sit A: A ergo, vel est aeque potens cum Deo, vel non aeque, sed minus; Non aeque potens sicut falsigraphus forte dicet; quomodo namque creatura suo aequabitur creatori? Sciunt enim Philosophi, & Theologi non ignorant, quod quaelibet creatura facta a Deo, semper essendo dependet ab eo, tanquam a suo necessario conseruante; quare & similiter faciendo, nec per se sufficit aliquid agere sine Deo, idem specialiter coagente, imo & principaliter praeagente: Quomodo ergo A essendo vel agendo potest Deo aequari? Nec potest quis dicere, quod A supposita eius existentia, est tam potens aliquid facere sicut Deus: Non enim potest per se & ex se solo facere aliquid sicut Deus, sicut superius proximo est ostensum. Imo & posito per falsam positionem falsigraphi, quod Aiam factum posset per se esse & agere, adhuc Deus esset potentior, & nedum parum potentior, verum etiam infinite: Conante namque A quicquam mouere, puta rotam aut coelum vno motu, posset Deus impedire A, ne moueret omnino, sed vt rota staret immota, aut etiam motu contrario volueretur; quod & posset similiter facere, connitentibus duobus A talibus, & tribus, & quatuor & ita deinceps, quotcunque volueris etiam infinitis. Quantumcunque namque potest aliqua creatura, aut aliquae creaturae quotcunque etiam infinitae,. potest & Deus, sicut prima Suppositio clare monstrat. Sed vnum A posset aliud simile impedire, & duo A possent nedum vnicum illud impedire, verum & mouere motu contrario rotam suam, & simili modo tria ad duo, & quatuor ad tria, & ita deinceps, etiam innumerabilis talium multitudo posset per multitudinem aequalem impediri a motu, & per maiorem posset illa rota motu contrario rotari. Si etiam A esset aeque potens cum Deo, posset impedire eum a motu, & duo A possent mouere mobile Dei, puta rotam vel coelum, contra intentionem, voluntatem, & nisum Dei. Quare & Deus impotens impedibilis voluntatis, & misabiliter miser esset, contra primam Suppositionem, & contra septimam, octauam, & tertiam partes huius. Creetur insuper B aequale A omnino, & Caequale A & B coniunctim. Quibuscunque namque duobus, praesertim quibus aliqua sunt aut esse possunt maiora & est aliqua virtus maior, potest Deus omnipotens de sua omnipotentia absoluta facere vnum aequale. His autem duobus tria talia sunt maiora, esseue possunt; etest. nunc actualiter Deus maior sicut praehabita clare probant. Sit ergo C aequale A & B coniunctim, aequalis videlicet potestatis; Cigitur est aequale A et B coniunctim. Est ergo maius ipsis diuisim. Neutrum ergo omnipotens dici potest; Neutrum enim eorum potest quantum C, nec vnum omnipotens potest alio minus esse, sicut nec vnum simpliciter infinitum alio simpliciter infinito. Si insuper C est maius A, cum A & Deus ponantur aequales, C est etiam maius Deo, maioris potentiae & vigoris per septimam quinti Euclidis praemissam, quod prima Supposito non permitit, si etiam C sit maius Deo, Deus non est omnipotens, et potentiae simpliciter infinitae, contra primam Suppositionem, septimam partem & quartam. Adhuc autem si A sit omnipotens, & aeque potens cum Deo, potest facere quicquid Deus; Potest ergo seipsum annihilare & iterum recreare; hoc enim potest Deus, vt patet per 33. & 34. partes, & ostensiones earum, potestque A facere omnia quae ad rerum omnium productionem, conseruationem, & regimen requiruntur. Non ergo necessario requiritur Deus ad haec & huiusmodi facienda; quomodo ergo per ista probatur Philosophice Deum esse? Amplius autem quomodo potest A dici omnipotens, & aeque potens cum Deo, cum Deus omnipotens possit ipsum destruere per praemissa, & quia alias non esset omnipotens: A vero non potest destruere fortem Deum, sicut prima Suppositio, sexta pars, & septima lucide manifestant. Si autem dicatur inprimis quod A est minus potens quam Deus, tunc non est omnipotens per praemissa: Si etiam A sit minus Deo, posset esse aliqua virtus maior, quod si ponatur non est omnipotens, sed deficiens in virtute respectu illius: illa quoque virtus posset impedire A ne moueret, imo & mouere suum mobile contra ipsum. Amplius autem si per possibile absolutem ponatur vna alia virtus aequalis A, illa potest impedire A quantumcunque conetur, ne moueat, & duo, non tantummodo impedire, sed & mouere suum mobile contra ipsum; A ergo nequaquam omnipotens sed impotens reputandum, quod & per rationes praemissas potest perspicue demonstrari. Nec potest falsigraphus proteruire dicendo, quod A virtuti omnipotenti non potest fieri aliqua alia virtus aequalis, quia tunc Deus non esset omnipotens, potestque Deus omnipotens destruere A, & ipso destructo facere B virtutem aequalem A. Quare & potuit A manente, & A & B pariter conseruare, cum sit plene omnipotens omniquaque. Adhuc autem vt in paucioribus, imo in vna virtute magis appareat; sit A creatura habens vnam tantum potentiam actiuam, puta motiuam localiter infinitam simpliciter intensiue: Vel ergo A est aequalis Deo in potentia illa vel minor; non aequalis, quod potest demonstrari vt supra, nec minor cum sit in illa specie simpliciter infinitum, & vnum. infinitum simpliciter non potest esse minus alio simpliciter infinito. Si etiam Asit minus Deo, posset fieri aliqua virtus maior A eiusdem speciei, possetque A augeri ad aequalitatem illius, vel citra vel vltra, possetque Deus facere aliam creaturam aequalem A in eadem specie, & tertiam aequalem ambabus couiunctim, quare & maiorem A &c. sicut supra. Non est ergo A huiusmodi potentiae simpliciter infinitae. sed finitae simpliciter omni modo, sicut prehabita docuerunt, cuius oppositum ponebatur. TAdhuc autem & huiusmodi multi multipliciter satagunt respondere, quidem namque non verecundantur negare, Omne totum esse maius sua parte, neque concedere totum esse aequale sue parti; vt si A sit tota multitudo infinita omnium animarum, B vero vna earum, C autem tota residua multitudo, dicunt quod A non est maior C sed aequalis, quod & dicunt, sicut & habent necessario dicere consequenter, de quibuslibet duobus quantis infinitis ad inuicem comparatis. Sed nonne Euclides 1. elementorum suorum supponit istud principium tanquam per se notum cuilibet, Omne totum est maius sua parte, quod de parte quantitatiua intelligit, quod & omnes Mathematici atque naturales Philosophi concorditer profitentur? cui & videtur cuiuslibet animus sponte notis terminis consentire; quod & videtur clarere ex significationibus terminorum. Nonne illud est maius alio, quod continet illud & amplius, seu aliud quantum vltra vel extra? cuius animus contradicit? cuiusue animus non sic dicit? quare & forte sicut dicit Alacen in perspectiua sua, illud famosum principium per talem cognoscitur sullogismum. Omne continens aliud & amplius est magis illo, Omne totum continet partem suam & amplius; omne ergo totum est maius sua parte. Sed quia notis terminis praemissae & consecutio statim sunt notae, non percipitur forsitan talis syllogizatio aut discursus; & ideo reputatur conclusio principium per se notum. Nonne & multitudo quaecunque puta omnium animarum, additis semper vnitatibus augmentatur, sicut & subtractis minuitur, praesertim si addatur alia multitudo infinita aequalis priori, aut etiam subtrahatur? Quis enim ignorat duplationem & dimidiationem duplum & dimidium ibi esse, sicut definitiones eorum notis terminis cuilibet per se note, cuilibet clare monstrant? cuius sensus dissentit? cuius conscientia non consentit? tota igitur multitu¬ do omnium animarum simpliciter est dupia ad totam multitudinem omnium animarum masculorum, & similiter ad totam multitudinem animarum omnium foeminarum, cum vtraque harum sit infinita; quare & aequalis alteri per praemissa. Quis etiam rogo non potius fugeret supplicium duraturum ex hoc nunc vsque in saeculum, quam supplicium post mille annos, aut plures quotlibet inchoandum, & post continue vel discontinue, quantum volueris aeternaliter duraturum. Secundum istam quoque sententiam insensatam, A poena aeterna continua, & Beius medietas intensiua essent aequales omnino: Vtraque namque est // infinitae. quod & potest ostendi a simili, & a similitudine proportionum hoc modo; Ponatur C. vnum corpus infinitum secundum quid aequalis grossitiei per totum, & Deius medietas aeque longa cum toto, vel aliud corpus omnino separatum a C, aeque longum cum &C; sed in duplo minus profundum seu spissum per totum. Sicut igitur A ad B. ita Cad D; sed Cest aequale D, sicut videtur responsionem fateri, & quia secundum praemissa, cuicunque mensurae finitae ipsius, puta pedi solido, siue cubo, correspondet aequaliter mensura aequalis omnino ipsius D, & e contra, & quantumcunque locum potest C replere, potest & Dsine additione, rarefactione, aut augmentatione quacunque, & e contra. C ergo est & D sunt omnino aequalia: quare & A & Bpropter proportionalitatem ipsorum predictam. Nonne & sicut hoc lignum finitum simpliciter ad medietatem suam, sic & C ad suam, puta ad D, & e contra? Si igitur C & Dsunt omnino aequalia, & hoc lignum finitum, & sua medietas similiter sunt aequales. Vel si hoc lignum finitum est duplum ad suam medietatem, & Cad suam. Nec potest quis dicere D non esse medietatem C; est enim pars C: Constat, & falsigraphus confitetur. Sed qualis pars & quota nisi medietas, quod & definitio medietatis ostendit: Cnamque cum vna alia tali parte aequaliomnino constituit integre illud totum. Amplius autem sit A vnum corpus graueinfinite grauitatis simpliciter intensiue, sed finitae quantitatis simpliciter extensiue, puta pedalis; Bvero consimilis grauitatis, sed subduplae quantitatis, & secundum sapientiam istam nouam, A & B sunt aequalis grauitatis, omninoque aequaliter ponderant & inclinant. Quod ta¬ men vt magis appareat, ponatur vlterius, quod Csit vnum corpus graue vniformis grauitatis & finite simpliciter intensiue; infinitae tamen quantitatis secundum quid, non simpliciter extensiue. A igitur est aequale C, aequalis scilicet grauitatis, sicut praecedentia clare monstrant; quod & potest faciliter demonstrari: Anamque aequatur in grauitate alicui corpori vniformis grauitatis & finite simpliciter intensiue, & infinite quantitatis secundum quid, vel simpliciter extensiue, & quodlibet tale corpus est aequale C, grauitatis videlicet aequaliter ponderantis, sicut superius monstrabatur, sicuti & ista responsio habet dicere consequenter. Si enim sicut dicit ista responsio, pars infinita corporis infiniti est aequalis simpliciter suo toti, est & eadem ratione aequalis cuilibet infinito; & quodlibet infinitum secundum quid vel simpliciter, aequase cuilibet secundum quid, vel simpliciter infinito. Aigitur est aequale Caequaliter ponderans, aeque graue, & B similiter simili ratione: A ergo &est B sunt aequalia illo modo. Sicut insuper ad suam medietatem, quae sit D, ita A ad B: sed secundum premissa Cest aequale D, quare & AB. Vel sic, sicut AadC, ita Bad D; quare & permutatim, sicut A ad B. ita Cad D: sed Aest duplum ad B. ergo &est Cad D, quod responsio ista negat: aut si C sit aequale D. & ABDicit enim decima sexta quinti Elementorum Euelidis; Si fuerint quatuor quantitates proportionales, permutatim quoque proportionales erunt. Si quis vero concesserit, quod A est aequale B. grauitatis videlicet aequaliter ponderantis, per aequilibre aequum iudicium conuincetur, sicut superius tangebatur. Item si A & Bsint aequalis grauitatis aequaliter ponderantis omnino, cum sint aequalis grauitatis intensiue, sunt & aequalis grauitatis similiter extensiueIn maiore namque corpore huiusmodi maior virtus. Eadem insuper ratione, Best equale duplo ad A, & quadruplo, & corpori tali simpliciter infinito. Adhuc autem stantibus alijs sicut prius, sit Dcorpus graue quantitatis equalis cum C, sed grauitatis subduple intensiue; & fequitur ex premissis quod C& D sunt equalia modo dicto: A etiam est equale vtrique, quod intellectis prioribus faciliter demonstratur. Sed si C, & D sunt eque grauia simpliciter, & sunt equalia extensiue, sunt & eque grauia intensiue. Secundum hoc quoque quantumcunque C intenderetur vlterius etiam infinite, Dmanente vt prius, semper aequaliter grauia, equaliter ponderantia permanerent; quare nec C fieret maius graue quam ante. Cuius insuper iuste staterae iudicium tantas naturae iniurias toleraret? Amplius autem ponatur A vna multitudo innumeralis animarum aequalium in virtute, in fortitudine, & vigore, & B alia aqualis omnino, & omnino distincta ab illa. Si igitur ponatur aequilibra aeque distanter horigonti, & A ex vna parte, & B ex alia, trahens aut pellens, vtraque quantum potest: non fret nutus, sed stabunt omnia sicut prius: Si vero ad A addatur alia similis multitudo, & fiat Omultitudo constituta ex illis, ad B autem nihil; trahatque C vel pellar ex vna parte, & B ex altera quantum possunt, adhuc stabit aequilibra aequaliter sicut prius; Cnamque secundum hanc responsionem est aequale A, quare & B, etsi adhuc ad A & C addatur alia similis multitudo, vel quotcunque volueris, tota multitudo composita aequabitur semper B in fortitudine & virtute. Quamobrem similiter etsi singulae vnitates A singulae animae intendantur in potentia & vigore ad duplum & ad quadruplum, etiam in infinitum, manente B per omnia sicut prius, A semper erit aequalis B omnino, aequalis videlicet potestatis. Sed cuius aequilibrae aequitas hoc non damnat? Secundum hoc quoque A non cresceret, nec posset crescere in virtute, per quantamlibet appositionem virtutis extensiue vel intensiue vel vtroque modo coniunctim. Sed cuius animus istud capit? cuius animus ita sapit? Anamque est finitae multitudinis secundum quid, & finitae potentiae intensiue, nec potentiae aequalis cum Deo, sicut prima suppositio clare monstrat. Est ergo absolute possibile A augeri in potentia & virtute, & Deus hoc potest, sicut prima suppositio & pars septima clare monstrant. Quis enim praesumserit dicere, quod Deus omnipotens non possit augere creaturam, quae non est simpliciter infinita, nec habet totam perfectionem capacitatis suae naturae; imo quantam habet, tanta caret, & iterum tanta, infinities quoque tanta. Adhuc autem de secundum istam sententiam insensibilem insensatam, cum secundum praemissa scientia Dei sit infinita simpliciter; & si vere vel imaginarie detraheretur ab ea aliqua scientia finita vel infinita quam habet, puta aliquorum vel omnium theorematum geometriae, non esset minor quam pr, nec ipse minus sciens quam pu. Eodem modo de eius potentia infinita, si detraheretur ab ea aliqua potestas finita, vel etiam infinita, puta sciendi geometricalia, vel creandi, adhuc maneret aeque potens & omnipotens sicut prius; & ita de perfectione eius quacunque seorsim, & de omnibus pariter, si subtraheretur ab eis quantumlibet semper maneret aeque & summe perfectus vt prius, ita quod nihil perfectius esse posset. quomodo ergo & quare superfluitatem tantam habet in omni eius virtute, & in virtutibus vniuersis contra tertiam partem huius? Si quis autem proteruiat circa Deum, ponatur secundum hanc positionem vere per omnipotentiam Dei vel imaginarie, aliquid aliud scire omnia quae scit Deus, geometricis tantum exceptis, vel posse omnia quae potest Deus, creatione excepta, aut habere omnem perfectionem quam Deus, vna excepta, & erit aeque sciens, aeque potens, & aeque perfectum cum Deo, cum pars quaelibet infinita sit aequalis cuilibet suo toti, quare & cuilibet infinito secundum quid vel simpliciter. Imo & si aliqua res ponatur infinita simpliciter, vel etiam secundum quid, in perfectione vnica seu virtute, sicut illa multitudo innumerabilis animarum, aut vna anima omnibus illis aequalis erit perfectionis aequalis simpliciter, & virtutis cum Deo, quod facinus tam blasphemum prima suppositio, & partes sequentes non sinunt, sed euidenter redarguunt, & refellunt, sicut praemissa per viam omnipotentiae Dei perspicue demonstrabant. TRobertus quoque Lincolniensis, Grosse teste, subtilis ingenij & profundi in quodam tractatu suo in luce incipiente sprimam formam corporalem lucem esse arbitror) ostendit omnes proportiones inter finita repertas, inter infinita similiter reperiri.I Tota namque multitudo omnium binariorum, vt docet, est dupla ad totam multitudinem omnium quaternariorum, & tota multitudo omnium septimanorum quadrupla ad tota multitudinem omnium mensium, & similiter in similibus vniuersis: quod verum esse videtur, supposito secundum opinionem communem, quod actu sit multitudo talium infinitarum. Praeter haec autem ista falsigraphia, etsi impossibili isto dato, // aliquas rationes praemissas posset vtcunque definire; ad multas tamen nec vere nec apparenter sufficit respondere, sicut considerare volentibus facile est videre. Scio quod multae aliae responsiunculae, & multae obiectiunculae, imo & multae obiectiones multum probabiles sunt possibiles in hac parte, sed festinans ad alia, alijs abundantioribus otio, vel alij tempori has relinquo. Haec igitur per viam infiniti contra Aristotelem & Algazelem hac vice sufficiat protulisse.

Amplius autem secundum Philosophiam tuam Aristoteles, quomodo potest possibile esse, esse aeternum anterius? Mundus autem est possibile esse, sicut 17a. pars ostendit: Philosophia namque tua plane testatur, & animus humanus quasi naturaliter acquiescit, quod omne possibile esse, sicut non existit sufficienter ex se, sed continue dependet abalio, ipsum causaliter conseruante, sic & totaliter producente. Aliqui tamen putant, quod etsi Mundus sit nouus, esset possibile absolute fine aliqua repugnantia formali inclusa, ipsum fuisse & esse aeternum a Deo, sicut vestigium aeternum a pede aeterno, in puluere coaeterno, & sicut imaginem aeternam a facie aeterna in speculo coaeterno: Quod si est verum, totum dependebat a voluntate diuina. Neque mundum esse nouum, neque aeternum est necessarium absolute, neque demonstrabile propter quid & a priori; sicut nec Deum voluisse aeternaliter hoc vel illud, sicut nec voluntatis diuinae ad effectus extrinsecos, est aliqua causa necessaria antece¬ dens, sicut ostensio 33a & i34ae partiumiostendebat. Quapropter & si illud prius dictum sit verum, simili modo de hac anima, aut alia creatura, licet sit noua, non est tamen necessarium absolute quod sit noua, sed possibile absolute quod sit aeterna Neque eius nouitas, neque aeternitas potest demonstrari simpliciter a priori. Vtrumque namque pendebat a voluntate diuina, cuius no est causa praecedens necessuria absolutem, nec ipsa est necessaria absolute, sed libera libertate apposita in causando. Accede igitur Aristoteles, & demonstra mihi demonstratione necessaria absolute, hanc animam, aliamue rem talem, non esse aeterna sed nouam; & ego demonstrabo ribi similiter mundum non esse aeternum sed nouum. Verum si demonstrare volueris, caue ne sumpseris aliquod verum & necessarium per accidens demonstrando: Aut si tu talia tibi sumas, permitte me sumere mihi similia, & ego demonstrabo similiter mundum non esse aeternum sed nouum. Amplius autem possibilitas creationis & incoeptionis mundi superius est ostensa. Omnes quoque Gentes, Hebraei, Graeci, Latini, & Barbari; omnes Prophetae, omnes Theologi, & Poetae, & omnes Philosophi ante Aristotelem, affirmabant concorditer mundum habuisse principium temporale. Quod & omnes leges, & fectae pariter confitentur, sicut quamplures famosae historiae, etiam libri tui perspicue contestantur. Nonne Hermes, qui etiam te Aristotele attestante, Pater Philosophorum meruit appellari, tradit mundum & hominem fuisse creatum a Deo, & habuisse principium temporale? Nonne de verbo aeterno 2. sic ait, In creatore fuerunt omnia antequam creasset omnia: Et infra 3. Coeli & ipsius animae, & omnium quae mundo insunt, ipse gubernator est, qui est effector Deus. A supradictis enim omnibus quorum idem gubernator Deus, frequentatio fertur influens per mundum, & per animam omnium generum, & omnium specierum per rerum naturam: Mundus autem praeparatus est a Deo receptaculum omniformium specierum. Et 6. Homo in naturam Dei transit, quasi ipse sit Deus, homo daemonum genus nouit, vtpote qui cum eisdem se ortum esse cognoscit. Et II. Est, inquit, ratio plurimis incredibilis, integra autem & vera percipienda sanctioribus mentibus, itaque hinc exordiar. Aeternitatis Dominus est Deus primus, secundus est Mundus, Homo est tertius; effector mundi Deus, & eorum, quae insunt, omnium simul, cuncta gubernando cum homine ipsum gubernatorem composuit ipso gubernatore compositi, quod totum suscipiens homo, curam propriam diligentiae suae efficit, vt sic & ipse, & mundus vterque ordinamento sibi, vt ex hoc omnis diuina compositione mundus Graece rectus xinus dictus esse videatur. Is nouit se, nouit & mundum, scilicet vt meminerit quid partibus conueniat suis, quae sibi vtenda, & quibus sibi inseruiendum sic recognossat, grates laudesque maximas agens Deo, eius imaginem venerans non ignarus se etiam esse secundum imaginem Dei; cuius sunt imagines duae, Mundus, & Homo. Et infra 15. loquens de Mundo & rebus mundanis; Non erant, inquit, quando non erant, sed in eo iam tunc erant, vnde nasci habuerunt. Et 24. Deus pater & Dominus post deos, homines effecit, quibus & dicit multa similia multis locis. Qui & in Alchymia sua, quam Galienus, vt dicit, Antrum Hermetis, ingrediens, in tabula Smaragdina inter manus eius scriptam inuenit, sic dicit: Omnes res ab vno fuerunt, medicatione vnius, & fuerunt natae res omnes ab hac re vna aptatione) Et infra, Haec est totius fortitudinis fortitudo fortis, quia vincet omnem rem subtilem, omnemque rem solidam penetrabit, sicut hic mundus creatus est. Qui etiam de Mundo & Coelo 1. praetitulato de rerum principiis, ita scribit; Ab aeternitate tempus initians, in aeternitatis resoluitur gremium longiore circuitu fatigatum. Nonne hoc tradit expresse tempus habuisse principium, & finem similiter habiturum? quare & infra 2. Sicut, inquit, ad centrum circulus, sic ad aeternitatem consistit Mundus temporarius. Et infra eodem, Motus, inquit, rotundus quo firmamentum mouetur, semper in vno loco est, ab ea hora, quam diuinae mentis ratione formatum fuit: Et supra eodem, Non fuit ista genitura Mundi, nec mundus certum diem habuit ortus sui, nec aliquis eo die interfuit, quo mundus diuinae mentis ratione formatus fuit, nec eo vsque intentio fragilitatis humanae se potuit extendere, nec originem mundi ratione facili concipere, vel explicare; praesertim cum trecentum annorum maior apocatastasis, per hypyrosim, vel cataclysim fiat. Quanta insuper turba Philosophorum posteriorum, quam celebris, quam praeclara hanc Patris eorum sententiam concorditer profitetur, turba Philosophorum ostendit. Nonne & Sacerdotes Aegyptij penes quos vt dicitur in 10. Prologo in Timae. est praecipua memoria vetustatum, natalem mundi, Sole posito in Leone inter tertio Calendas Augusti & vndecimo indicarunt, sicut Solinus de mirabilibus Mundi 7. agens de Aegypto, & rebus ipsius recitat manifeste? Nonne Magister tuus Plato affirmat Mundum, res mundanas, Angelum & hominem habuisse principium temporale, sicut liber suus qui Timaeus vocatur, pluribus docet, quod & libri tui saepius memorantur? Nonne Anaxagoras, nonne Pictagoras, nonne Empedocles, nonne Demo¬ critus, nonne Parmenides, & Melissus, & vt plures breuiter nominem, nonne omnes Patres tui, omnes Philosophi, Prophetae, Theologi, & Poetae, ante tempus tuum affirmabunt concorditer mundum habuisse principium temporale, sicut antique testantur historiae, & libri tui naturales & Metap hysicales non tacent? Nonne & tu ipse 1. de Coelo & Mundo 102. inquirens vtrum mundus sit ingenitus aut genitus, hoc testaris sic dicens; Genitum quidem igitur omnes esse dicunt, & in transtatione quam habet Auerroes, omnes antiqui conueniunt quod coelum est generatum; super quod filius tuus ac cultor deuotus Auerroes, Omnes, inquit, conueniunt in hoc quod Coelum est generatum, & nullus ante ipsum, scilicet Aristotelem, dixit, quod Coelum non est generatum. Qui & supra eodem, Comment. 22. dicit te fuisse primum ex Philosophis Graecis dicentem, quod Coelum esset ingenerabile. Quare & Augustinus 8. de Ciuit. Dei 12. loquens de materia ista dicit, quod Aristoteles multos discipulos in suam haeresin congre gauit. Cur ergo assertione tui solius temeraria non obstante, non ita constanter tenendum? cur non ita confidenter credendum? cur non ita fiducialiter sentiendum? quomodo tali ac tantae famositati tu primus & solus Aristoteles praesumseras obgarrire? quomodo tot gentibus, linguis, & populis, tot & tam claris patribus, & Prophetis, tot Theologis & Poetis, & tantis ac tam famosis Philosophis, tu primus & solus audebas incipere rebellare? qua temeritate, qua caecitate, qua audacia, qua dementia tu primus & solus istud facere praesumebas? maxime in tam digna materia, in tam magna sententia, ad cognitionem & venerationem Dei, & ad Religionem omnium hominum pertinente? praesertim cum nullam cogentem, imo vix sophisticam afferas rationem. Fortior enim tuarum irrationalium rationum vix vel apparentiae tenuis vmbram habet, sicut circa 34. partem fuerat demonstratum: Plurimae vero argutiarum tuarum quas facis contra Magistrum tuum Platonem & alios, 8o Phys. 1. & 2. de Coelo & Mundo, & alibi, nullam habent imaginem aut vmbram quidem tenuem rationis, sicut nullus ignorat, qui vix limen Logicae, aut Philosophiae intrauit, aut qui vel paruam habet logicam naturalem. Quare nec dignum existimo ipsas recitare, aut soluere diligenter. Omnes enim pene qui vident eas vel audiunt, sciunt ipsas rationabiliter impugnare, nullus rationabiliter defensare, nisi forte vix contra modum ponendi Platonis, aut alterius alicuius. Sed contra rem ipsam, & modum ponendi Hermetes, Prophetarum, & Christianorum, nullus scit ipsas exiliter colorare. sicut 33. & 34. partes docent. Sed quam validae rationes, quam irrefragabiles, quam insolubiles, quam cogentes, quam violertae, quam, clarae, quam certae requirerentur ad talem ac tantam famositatem immutandam, euertendam, & a cordibus omnium vel plurium, maxime autem sapientum, euellendam, iuxta praemissa de famositate circa 33. partem huius, praesertim cum antiqua sententia tribuat Deo maiorem honorem, & Religionem hominibus ampliorem? Vnde videtur mihi pro regula generali seu maxima obseruandum, quod inter pares sententias, honorabilior Deo, famosior, religiosior, & fauorabilior hominibus, semper vincat. Vt autem quod dico magis appareat, pono omnes homines, populos, nationes, omnem legem, sectam, seu fidem; omnes Prophetas, Poetas, omnes Philosophos praeteritos & praesentes vsque nunc concorditer tenuisse; et omnes praesentes Pilosophos, & vulgares etiam in presenti tenere concorditer & constanter Mundum fuisse creatum a Deo. Et quod Aristoteles sine munere Prophetie, aut miraculo euidenti, cum solis argutijs suis contrarijs, nunc veniret contrarium probaturus; quid aut quantum efficeret? quibus Philosophis vi argumenti concluderet? quot Philosophorum vi argumenti ad haeresin suam peruerteret? Nullos puto, imo magis existimo. quod ipsis seipsum ridiculum exhiberet, dicentibus, Hiccine Aristoteles ille magnus, ille antiquus, ille famosus? quomodo parua fallacia fallitur? quomodo sophismate puerili illuditur? quomodo filo tenui illigatur? et praestigio debili excaecatur? quomodo desipit, & insanit? Nonne ideo multi posteriores Philosophi tuas argutias deriserunt, & sectam tuam Peripateticam, & te simul eius Autorem vnanimiter contemserunt, nec se vocari Peripateticos, sed Academicos, imo Platonicos potius maluerunt? Vnde Augustinus 8. de Ciuit. Dei 12. Ideo inquit, Platonicos potissimum elegi, quoniam de vno Deo qui fecit Coelum, & terram quanto melius senserunt, tanto caeteris gloriosiores, & illustriores habentur, in tantum alijs praelati iudicio posteriorem, vt cum Aristoteles Platonis discipulus vir excellentis ingenij, & eloquio Platoni quidem impar, sed multos facile superans sectam Peripateticam condidisset, quod deambulans disputare consueuerat, plurimosque discipulos praeclara fama excellens, viuo adhuc praeceptore in suam haeresim congregasset; post mortem vero Platonis Spensippus fororis eius filius, & Xenocrates dilectus eius discipulus, in scholam eius quae Academia vocabatur, eidem successissent; atque ab hoc & ipsi & eorum successores Academici appellarentur. Recentiores tamen Philosophi noblissimi, quibus Plato sectandus placuit, noluerunt se dici beripateticos, aut Academicos, sed Platonicos, ex quibus sunt valde nobilitati Graeci, Plotinus, Iamblichus, Porphyrius. In vtraque autem lingua, id est, Graeca, & Latina, Apuleius Afer extitit Platonicus nobilis. Nonne & Calcidius Platonicus in suo Commentario super Timaeum Platonis, insultationes tuas in doctorem tuum Platonem reprimit, despicit, & deridet? vbi super partem secundam, de te & tuis fautoribus ita scribit; Hic suo quodam more, pleni perfectique dogmatis electo, quid visum sit, caetera fastidiosa incuria negligit. Et infra; His tam plene, tamque diligenter elaboratis scilicet a Platone, iuniores Philosophi, vt non optimi haeredes, paternum censum in frusta dissipantes, perfectamque atque vberem sententiam, in mutilas opiniunculas caeciderunt. Nonne & ille magnus Ptolomaeus in secundo prolog. Almagesti allegat solenniter te, Aristoteles, & in quibusdam recte dictis te sequitur & commendat: In ista autem materia nequaquam te sequitur, sed planissime contradicit. Dicit enim, quod scientia astrorum assimilat hominem Creatori suo: & addit; Nos autem laboramus vt aliqua ducentia in amorem scientiae sempiternorum manentium, vsque ad terminum quem eorum conditor eis imposuit, in sequentibus huius libri nostri addamus. Qui & 3. Almagesti, 1. inquirens quantitatem anni solaris; Videmus, inquit, conueniens esse, vt simus contenti quantitate eius quod possibile est nobis addere, scilicet longitudinem temporis quod est inter consimilitudines, & considerationes anni, in reuolutionibus propinqui temporis. Inquisitio vero temporis totius, aut temporis elongati de longinquioribus temporibus considerationum per tempus longum multipliciter, dicimus, quod non est ex amore scientiae, nec ex amore veritatis, & quod est illud tempus totum, nisi totum tempus a creatione mundi elapsum? Quis enim totum tempus si ponatur aeternum reuolueret inquirendo, aut inquireret reuoluendo? Albumazat quoque posterior Ptolomaeo, non te, sed ipsum secutus 3. maioris Introductorij, differentia secunda sic ait; Sol per participationem planerarum ei, est causa temperamenti elementorum, & naturarum, & compositionis indiuiduorum elementorum, per hoc quod posuit eis Creator omnipotens de fortitudine naturali. Sed quod diximus, hoc est, quemadmodum posuit igni combustionem per suam naturam, & similiter posuit luminare diurnum, id est, solem, causam luminis dici atque caloris vniuersalis qui est in hoc mundo: Et infra, si Sol ad circulum fixarum stellarum ascenderet, elementa, & similiter elementata destruerentur; si vero ad circulum Lunae descenderet, simili modo destruerentur, eo quod in longitudine eius, vel proximitate fiat destructio Elementorum & Elementatorum. Hac igitur de causa posuit Deus altissimus Solem in medio septem Planetarum, vt fieret per motum eius naturalem super hunc mundum terrestrem, temperamentum Elementorum & Elementatorum. Et infra; Dicit Hippocrates Medicus in libro Aleceb. id est, hebdomadarum, quod lumen stellarum reddit densitatem noctis subtiliorem, quia nox est valde densa, & nequit eam visus penetrare; sed claritas stellarum reddit ipsam densitatem subtilem, & sic penetrat eam oculus: Et si hoc non esserita, omne corpus animatum destrueretur ab noctis denDsitate. Sol autem in die suo calere facit aerem, & reddit eum subtilem atque rarum. Propterea enim creauit Deus stellas mobiles atque lucentes, vt suo lumine aerem calfacerent, & eum subtilem redderent, eumque suis motibus facerent delicatum, id est, subtiliorem. Et infra lib¬. 5. differentia quinta. Quidam dicunt, quod Planetae sunt positi in domibus, & gradibus suarum exaltationum, ex quibus gradibus incoeperunt moueri in initio suae motionis. Quidam dicunt, quod Planetae incoeperunt moueri ab initio Arietis, & sunt profecti super esse in quo sunt modo, & super hoc eos aequant; & secundum sententiam propriam, Factor, inquit, omnipotens, & altissimus fecit Planetas in initio suae creationis, in gradibus suarum exaltationum, super esse & motum; post hoc noluit corrumpere, vel mutare motus eorum, ab eo quod fuerant. Et infra, eiusdem differentia septima; Cum fuerit primum minutum Arietis in medio coeli super lineam aequalitatis, erat primum minutum Cancri ascendens; ideoque dixerunt Antiqui, quod Cancer sit horoscopus mundi, & est dignum, vt sit horoscopus in initio increE menti mundi gradus in quo Iupiter ii. Cancro confortatur. Cumque 15. gradus Cancri fue¬ rit horoscopus mundi super lineam aequalitatis, erit 19. gradus Arietis in medio coeli; & cum fuerit Sol fortior in 15. gradu Arietis, erit 19. gradus Arietis dignior exaltatione Solis. Et iam nouimus quod nulla causa sit in circulo, quae non sit bene & sapienter disposita, & quod ex scientia dispositionis est, vt sit Iupiter in mundi horoscopo. Et infra, libri sexti differentia vltima; Domini, inquit, dierum atque horarum a dic dominico sumpserunt exordium, & hunc diem Planerae diurno, id est, Soli sapientes concesserunt. Nam per ortum Solis, seu illius ascensionem mundus illuminatur, & per eius occasum seu descensionem tenebris offuscatur. Incoeptum est igitur a Sole, & posuerunt eum dominum diei dominicae, & horam illius diei primam sibi concessere. Porro incoeptio eorum in diebus, est a dic dominica¬ quam Arabes vocant primam diem. Hoc fecerunt propter duas causas; vna, quia incoeptio dierum mundi quibus vtuntur Autores Magisterij Astrorum, ex Persis & Indis, fuit ex die dominica; & Sol in initio ipsorum dierum ascendebat in primo minuto Arietis, in hemisphaerio orientali, super locum terrae habitabilem, qui vocatur Alleantadat. Et ex eadem hora & die numerant medium cursum planetarum, & ex eadem hora & dicuumerant annos suos Antiqui. Longitudo autem Allantadar a medio terrae est sex horarum, & ex Bebilalirac antiqua, quae est vbi defluit Euphrates 108. gradus, qui sex horas aequales constituunt, & quintam vnius. Secunda vero est causa, quia omnes gentes secundum diuersitatem linguarum suarum, & dissimilitudinem sectarum suarum, nominauerunt diem dominicam ex nomine vnius qui est initium numeri, & diem illum sequentem ex nomine secundi numeri, qui est dies secunda, & similiter nominauerunt caeteros numeros dierum, secundum ordinem numerorum. Qui & 1. de Coniunctionibus differentia I. dicit, quod a creatione ad noctem dici Veneris in qua fuit diluuium, fuerunt 2226. anni, vnus mensis, tres dies, &¬ quatuor horae. Ecce quanta fama, quam exquisitae historiae gentium perantiquae opiniunculam tuam damnant. Nonne & tu ipse ab ipsa veritate coactus, quandoque videris contrarium affirmare? de Mundo namque 2. sic ais, Mundus dicitur omnis ordinatio & creatio a Deo, & per Deum conseruata; Et infra II. Restat dicendum summarie de causa omnium contentiua, quemadmodum & de alijs. Nefas enim de Mundo dicentes, quamuis non subriliter actum, velut in figurali doctrina, praetermittere principium mundi. Antiquus quidem igitur sermo, & paternus est cunctis hominibus, quod a Deo omnia & per Deum consistant; vbi alia transtatio ita habet: Antiquus sermo, & paternus est omnibus hominibus, quod ex Deo omnia, & per Deum omnia constiterunt. Et supra 10. ostendens quomodo Mundus constat ex rebus contrarijs, & permanet incorruptus, allegans Heraclitum, qui teste teipso 1. de Caelo & Mundo 102. posuit Mundum nouum, sic scribis: Idem autem huic erat, & quod ab obscuro dicebatur Heraclito; coniunxit in conuersa, & non conuersa, conueniens & differens, consonum & absonum, & ex omnibus vnum, & ex vno omnia. Et immediate subiungis, Sic igitur omnium constitutionem, caeli dico & terrae vndique totius permixtum maxime contrariorum principiorum vna decorauit harmonia. Vbi alia transtatio, vna condidit harmonia; & subdis, Siccum humido, calidum frigido, nec non leui mixtum graue, & rectum circulato, totam terram & mare, aetherem atque solem & lunam, & totum caelum decorauit; vna alia transtatio, Condidit vna quae per omnia transit virtus ex immixtis & diuersis, ex aere scilicet & terra, igne & aqua, totum orbem creans & disponens vnius sphaerae superficie, ac maxime contrarias in eo naturas, cogens concordare ad inuicem, & ex his ingenians vniuerso salutem. Qui & in Secreto Secretorum trigesimae partis 1. sic scribis, Scire debes, o Alexander, quod sicut in plantis diuersae sunt naturae, diuersaeque vires diuinitus inditae, sic etiam in lapidibus. Et infra 5. Est inquis, iustitia pertinens ad hominem in ratiocinio suiipsius, & in his quae sunt inter se & creatorem suum: Et inferius sexto, Scias quod illud primum quod formauit Altissimus, Gloriosus, est simplex spiritualis substantia in fine perfectionis & complementi bonitatis, in qua sunt formae rerum omnium, & vocatur Intelligentia, & deinde exiuit alia substantia minor gradu suo, quae vocatur anima, & alia substantia quae vocatur Hyse ante commensurationem, quae extenditur in longitudinem & latitudinem, & profunditatem, in quo factum est corpus simpliciter; deinde corpus habens figuram nobilissimam, quae superat omnes figuras, & est verior comparatiue & antiquior, & remansit in loco vno sphaerarum & planetarum, id quod fuit purius ex eo, & quod fuit simplicius. Et adhuc inferius septimo; Scias quod Anima vniuersalis est vis spititualis orta post intelligentiam voluntate diuina, & habet tres vires currentes in corporibus, sicut lumen Solis in partibus aeris; vna virium est intellectiua, secunda sensitiua, tertia est vegetatiua, quam illustrauit gloriosus Deus septem viribus, quae sunt vis attractiua, retentitiua, digestiua, expulsiua, nutritiua, generatiua, informatiua. Adhuc autem & 8. Quando, inquis, creauit Deus altissimus hominem & fecit eum nobilissimum animalium, ei praecepit, prohibuit; punit, & remunerat eum; constituit corpus suum ciuitatem quandam, & eius intellectum Regem in ipsa. Quis insuper erat ille Adam, de quo supra, eodem feceras mentionem, sicut superius recitatur, nisi ille famosus Adam primus homo creatus a Deo in principio, quando & caetera creabantur. Nec quisquam obmurmuret illum famosum Aristotelemnon scripiisse hunc librum: In libello namque de vita Aristotelis scribitur isto modo; Vt autem omnibus hominibus vniuersaliter benefaceret, scripsit Alexandro librum de Regno; docens ipsum qualiter oportet regnare; Philippus quoque transtator illius libelli in prologo primo, dicit; Quem librum peritissimus Princeps Philosophorum, Aristoteles composuit ad¬ petitionam Regis Alexandri discipuli sui; & alius quidam Doctor in prologo 2. sic ait, Dedi operam ad inquitendum librum qui nominatur Secretum Secretorum, quem edidit Princeps Philosophorum Aristoteles filius Nicomachi de Macedonia, discipulo suo magno Imperatori Alexandro; filio Philippi Regis Graecorum, & Ioannes transtator in prolog. 3. Transtuli, inquit, librum neritissimi Aristotelis, primo de lingua Graeca in Chaldaeam, & de hac in Arabicam, in quo respondetur ad petitionem Regis Alexandri. Hoc idem insuper celebris fama tenet; nec obuiat stili planicies, aut diuersitas astilo Aristotelis consueto: Regi namquo multis de causis plane fuit scribendum; & fortassis transtatio non de Graeco, sed de Arabico in Latinum, facit sententiam planiorem, sicut & in quibusda alijs libris suis, quod & posset contingere propter prudentiam transtatoris, non verba semper, sed sensum potius transferentis; sicut haec ambo ex prologo io patent. Nec textus iste aut stilus est planissimus omniquaque: Quis enim plane faciliterque exponit eiusdem tertiae partis primum capitulum, de lapide Philosophorum non lapide, de diuisione ipsius in quatuor elementa, de praeparatione, & reunione ipsorum, ac caetera verba abstrusissima ibi scripta? Nonne etiam moriturus illo vano appetitu antiquo apparentiae; ostentationis, gloriae, & honoris deposito, illam sententiam tuam antiquam de aeternitate mundi, coram multis sapientibus correxeras sapienter, priorem errorem tuum pomposum humiliter confitendo, teste teipso in libello de morte tua conscripto, recitato superius circa 34am partem? Nonne & in eiusdem libelli septimo, dicis, quod quando homo dominatur voluptatibus suis, horrendo oblectamenta corporis, & inquirit delicias animae in addiscendo scientias Dei, qui creauit sua sapientia saeculum, & inuestigat vias suas, & intelligit secreta sua, tunc aperti sunt ocultanimae, & deliciantur multum & delectantur delectatione dissimili delectationibus corporis. Et infra; Delectationes animae sunt intelligere creatorem suum, confiderare opera coelorum, & sapientiam suam, cursusque sphaerarum, & formas earum; & quod omnia formata & fundata sunt in sua sapientia, & in sua scientia, Et si non potest homo comprehendere huiusmodi magnos gradus, speculetur seipsum, & subtilitatem membrorum suorum, vnumquodque membrorum praestantium sibi motum, & trahentium corpus ad quietem & motum, & virtutes insitas in vnoquoque membro adseruitium corporis, in quo nihil addibile vel mutabile est; & per hoc potest recognoscere creatorem suum in mente sua. Et infra 80. dicis, quod sapiens, qui perfecit animam suam inquirendo scientiam creatoris sui, qui de nihilo fecit ipsum ens, laetari debuit in morte. Et infra 12. recitaris dixisse; Est alia species hominum, quorum sensus & intellectus est paratus, & potens, & omnia vident in animis eorum. Et eorum sectae duae sunt; quorum primi dicunt saeculum non habere principium neque finem, neque aliquid esse sub Sole nouum, sed quod generatio praeterit, & generatio aduenit; terra autem in aeternum stat, & nullum habet sustentatorem; & hi sunt qui negant radicem. Quare & consequenter sectam contratiam approbans, priorem tuam sententiam hanc eandem, vel similem retractasti, sicut superius dicebatur. Nec aliquis somniet hunc librum esse somnium & figmentum: de transitunamque minorum personarum libelli scribuntur; & quare non est verisimile ad transitum tanti & tam famosi Philosophi & Doctoris, alios Philosophos, praesertim Peripateticos, & suos discipulos, & etiam alios ob causas varias conuenisse; & memorabilia quae ibi audierant & viderant conscripsisse, quod & fama celebris autorixat. Et si quis istam sententiam de creatione animae ex libris Arist. communioribus, & samosioribo audire desiderat; ecce 1. de Anima 65. Intellectus, inquit, videtur inferri substantia quaedam existens, & non corrumpi: vbi transtatio quam habet Auerroes, Intellectus, inquit, videtur esse substantia aliqua, quae sit in re, & non corrumpitur. Huic & consonat illud 12. Metaphys. 18. superius recitatum, quod videlicet anima Intellectiua non praecedit tempore indiuiduum cuius est, sed manet post ipsum. Patet igitur euidenter secundum Aristotelem istis locis, quod haec anima sit in supposito animato, & simulcum illo, & non eiucitur de potentia materiae secundum eum, sicut aliae formae materiales, quia tunc esset corruptibilis, sicut ille contra eundem. Quomodo ergo fit, & a quo, nisi per creationem a Deo, praesertim cum secundum ipsius sententiam istis locis nunc proximo recitatam, non fiat earundem animarum reditio circularis? Amplius autem Prophetae clarissimi clarissime contestantur, mundum fuisse creatum a Deo, & habuisse principium temporale: quantae vero autoritatis existant, quantaque fides ipsorum vaticinijs fuerit adhibenda ostensio 32a partis ostendit.

Ex his omnibus potest cuilibet sobrio non proteruo rationabiliter apparere: mundum nedum habuisse principium temporale, verum & fuisse creatum ex nihilo. Ex qua namque materia fieret praecedente? qualis esset illa, simplex, vel composita; aeterna vel noua? Quare & tu, Aristoteles, multum rationabiliter saepe probas, Mundum non fuisse factum ex materia praeiacente? Quid ergo consequentius consequentia naturali, quam concesso, mun¬ dum habuisse principium temporale, concedere ipsum fuisse creatum ex nihilo consequenter? Obiicitur forsitan a quibusdam quod Chaldaeorum sapientes, & vulgares, secundum doctrinam legis ipsorum, ante tempus Aristotelis, tenuerunt mundum esse vere aeternum, sine principio, sine fine, sicut Auerroes super primo de Coelo & Mundo Comment. 22. & 102. testari videtur. In primo quoque Prologo Timae. Platonis quinto recitatur, vnum Sacerdotem Aegyptium irrisisse Solonem, de vna inundatione historiam recensentem, cum infinitae praecesserint. Et infa eodem, recitatur Sacerdotem dixisse Soloni, quod eadem Dea duas condidit ciuitates, vnam in Grecia que vocatur Athena, annis fere mille ante, alteram in Aegypto quae vocatur Sais, octo millibus annis abeius conditione tunc lapsis, sicut sacrorum delubrorum apicibus continetur. Et infra 6. De his, inquit, Sacerdos, maioribus vestris audies O Solon, qui ante nouem millia annorum vixerunt, quibus vsi sunt legibus: Ex quibus saltem videtur inferri, quod mundus non incaepit tempore in nostris sacris apicibus designato, sed vel multum ante vel nunquam; quod sacros codices videtur arguere & falsare, & autoritatem eis adimere Prophetalem. Huic & consonat ille Sacerdos Aegyptius, in Epistola Alexandri ad Olympiadem matrem suam, asserens Alexandro imperium Persarum & Macedonum plus octo millibus annorum tunc temporis durauisse. Quidam vero sicut recitat Augustinus 18. de Ciuit. Dei. 41. dicunt, Ex quo Aegyptus rationem siderum comprehendit, amplius quam centum millia annorum numerari. Verum quantum conijcio ex lege, aut dictis veteribus veterum Chaldeorum, nequaquam senserunt mundum esse aeternum? Nam quod habuerunt Legem aut Prophetiam ante diluuium, nullus dicit. Quomodo namque constaret, cum per dilunium omnia perierunt? Imo & Babel, & Babilon, vnde Babilonia, & qui Babilonij nuncupantur, a filijs Noe post diluuium fuerat condita & vocata, vbi & lingua Chaldaica erat similiter institura, sicut historiae certae tradunt. Post diluuium quoque Noe, Sem, & Abraham, ipsos Babilonios, seu Chaldaeos scientias docuerunt, sicut testantur praemissa circa 35. partem. Hi autem sciuerunt mundum & coelum fuisse creatum a Deo; Quare & videtur quod istud, non contrarium docuerunt, sicut & praemissa circa 35. partem testari videntur. Quapropter & videtur, quod ipsi eorum discipuli istud similiter crediderunt, quod & aliunde magis apparet. Abipsis namque Babilonijs seu Chaldaeis erat Philosophia ad Aegyptios deriuata, & ab his ad Graeeos, sicut praemissa circa 35. partem, & aliae plures historiae contestantur; et omnes Graeci Philosophi ante Aristotelem concorditer tenuerunt, Mundum temporaliter incaepisse, sicut superius recitatur; quare & videtur, quod hi istam sententiam ab Aegyptijs, & illi a Babilonijs concorditer receperunt. Quomodo namque si Philosophi Chaldaeorum concorditer vel discorditer contrarium tenuissent, non simili modo discipuli eorum Aegyptij Doctores Graecorum? Quomodo ergo verisimile cuipiam, quod omnes Philosophi Graeci vsque ad Aristotelem, concorditer tenuissent mundum habuisse principium temporale? quare & ipsemet Aristoteles confitetur, quod omnes Antiqui conueniunt, quod Coelum est generatum, sicut superius recitatur: Motiuum vero Auerrois, quod & ab Aristotele T accipit, nullum debet mouere. Primi namque de Coelo 22. & secundi 2o dicit, quod Graeci & alij primarum gentium conueniunt in hoc, quod Coelum est locus spirituum, & creatoris, & quod hi sunt incorruptibiles, quare & locus eorum; quamobrem sicut Aristoteles, & Auerroes arguunt, & aeternus. Sed quantum ad spiritus hoc non mouet: Nam sicut spiritus incaeperunt temporaliter, ita coelum, & sicut spiritus sunt incorruptibiles, ita coelum. Quantum etiam ad creatorem amborum non mouet; Ipse enim non indiget vllo loco caelesti, nec alio qualicunque, sicut prima Suppositio, & quinta pars indicant manifeste. Imo e contra, Omnis locus, & omne locatum, & vniuersaliter omnis res alia, ipso indiget ad essendum, cum quidlibet aliud sit possibile esse & ipse solus necesse esse, sicut praecedentia docuerunt. Probant quoque prima Suppositio, & pars sexta, & Philosophi confitentur, quod Deus est vbique: Quilibet ergo locus, & quaelibet res locata est incorruptibilis & aeterna per rationem vestram priorem. Verba insuper Antiquorum si stricte ponderentur, & proprie intelligantur, videntur sonare contrarium: Aristotele namque testante 2. de Coelo 2. in transtatione quam habet Auerroes, Omnes antiqui posuerunt Coelum esse locum creatoris, qui apud ipsos est Deus: Deus ergo secundum ipsos, nedum est factor entium, sed creator. Nonne & Aristoteles superius recitabatur testificans omnes antiquos dixisse coelum esse generatum? quomodo ergo videntur ad contrarium allegandi? Ille vero Sacerdos Aegyptius affirmans Soloni infinitas inundationes tunc temporis praecessisse, vnde sumpsit sibi colorem & audaciam sic dicendi? Non ex ratiocinatione videtur: Nullam enim tetigit rationem, sed ad historias se conuertit, Sed vnde sibi talis historia? non ex visu, Constat; nec ex relatu; Relatus enim non efficit certam fidem sic esse, sed sic relatum fuisse, neque ex libris in eorum delubris conseruatis; quis enim & quali audacia hoc potuit scribere confidenter? Nonne & illa inundatio generalis sub Noe, quae summitates altissimorum montium Aegyptijs etiam propinquorum, quia in Babiloniam positorum quindecem cubitis transcendebat; & Bassan terram vestram Aegypti attingens habitatores eius, delubra, simul & libros destruxit, sicut sanctissimae, certissimae, famosissimae historiae nostrae produnt, non solum autem historiae Christianorum, sed etiam Indorum, imo & Aegyptiorum, & similiter Chaldaeorum? Iosephus namque 1. Antiquit. Iudaicae. 2. postquam de isto generali diluuio referebat, in testimonium fidei subdit ita. Huius vero diluuij & Arcae memoriam faciunt omnes qui historias barbaricas conscripserunt; quorum vnus Berosus Chaldaeus narrans de diluuio, taliter est effatus: Dicitur autem & nauis eius, quae in Armenia venit circa monteni Cardi adhuc aliqua pars esse, & quosdam bitumen exinde tollere, quo maxime homines ad expiationes vtuntur. Meminit autem horum & Hieronumus Aegyptius, qui antiquitatem Phaeniciae noscitur conscripsisso; sed & Manasses Damascenus, in nonagesimo sexto historiarum libro, ita de eis dicit; Est & super Miniadam excelsus mons in Armenia, qui Baris appellatur, in quo multos confugientes sermo est dilunij tempore liberatos, & quendam simul in Arca deuectum in montis Sooliae venisse summitatem, lignorumque reliquias multo tempore conseruatas. Fuit autem iste quem etiam Moses Iudaeorum Legistator scripsit: Albumazar quoque veterum diuinorum instructus historijs, istud diluuium confitetur, sicut superius recitatur, quod & faciunt Astronomi alij habentes aeram, radices, & tabulas a tempore diluuij institutas. Nonne & Solon ille famosus vnus de septem Sapientibus in conuentu Sacerdotum, sicut primus prologus Timaei Platonis recitat vbi prius, verba fecit de antiquissimis historicis Athenarum, Phoronaeo, & Moba, postque inundationem mundi Pyrrha & Deucalione, prosequebaturque prosapiam reuocatae gentis humanae, vsque ad memoriam parentum, & annorum numerum recensebat? Adhuc autem si Aegyptus esset aeterna, & nunquam diluuijs aut incensionibus vastaretur, vt dicit sacerdos, cur non Philosophia, & libri Philosophici essent ibi aeterni, & aeternaliter conseruati, sicut historica cognitio, & libri historici conseruantur secundum Sacerdotem priorem? quomodo ergo Aegyptij a Chaldaeis & Abraham mathematicales scientias receperunt, sicut superius recitetur, & aliae historiae contestantur? Nonne & aliae tradunt historiae a quo & quando Aegyptij primo literas receperunt? quod constat factum fuisse multum post illud diluuium generale. Quid ergo sibi fingit iste vetus sacerdos? Nonne & alij sacerdotes Aegyptij natalem mundi concorditer profitentur, sicut superius recitatur? Verum est tamen quod in diuersis historijs multae inundationes particulares fuisse seguntur, sed vna tantummodo generalis, famosissima illa Noe. Quod etiam de illa mirabili multitudine annorum, ab eodem sacerdote vel altero fuerat allegatum, per haec eadem constat certissime falsum esse, si loquatur de annis ad modum loquendi communem: Constat enim per sacras historias Iudaeorum, Gentilium, & Christianorum, etiam per Astronomidas tabulas, quod a diluuio ad Alexandrum, imo & ad Christum longe pauciores anni habentur. Vefuntamen quia verecundum videtur & durum ipsorum historias omnino falsare, & penitus reprobare; quaedam annorum diuisio est notanda: Quis enim nesciat, quod duplex est annus; Solaris, & Lunaris: & Solaris, hic qui dem Aegyptius, sine quadrante, quo vtitur Ptolomaeus in Almagesti; quem scripsit Alexandriae in Aegypto; alius autem Romanus siue Latinus cum quadrante: Lunaris vero, hic quidem Arabicus continens 354. dies, & quintam & sextam partem diei, quae vndecim tricesimas diei faciunt; & in bissextis excrescet ex istis minutijs vna dies; & talibus annis vtitur Arzachel in canonibus, & tabulis suis Astronomicis. Alius autem hebraicus, seu hebraeus, & iste vlterius bipartitur: Alius enim non bissextilis, seu non embolismalis; alius vero bissextilis, seu embolismalis, qui per vnum mensem lunarem 20. dierum, & per vnum diem non bissextilem, seu non embolismalem excedit. Et vterque istorum adhuc vlterius tripartitur; Non bissextilis enim alius communis seu medius 354. dierum; alius superfluus, seu abundans 355. dierum; alius diminutus 35 3. dierum. Bissextilis quoque correspondenter tripliciter separatur. & his annis vtuntur Hebraei; & tota sacra Scriptura in toto Vetere Testamento: Hi autem sunt anni istis & multis retroactis temporibus communiter vsitati. Sed aduertendum vlterius vigilanter, quod antiquioribus temporibus, quando fuerant homines rudiores, quantitates annorum non erant tam subtiliter deprehensae; sed quidam quandoque annis multum breuioribus, vtebantur. Recitat enim Ouidius, tertio de Fastis, & aliae historiae contestantur, quod Antiqui Romani vsque ad tempus Numae Pompilij; anfium decem tantum mensium habuerunt, eo quod tantum temporis sufficeret mulieri ad partum; alij vero priores adhuc annos habuerant breuiores. Vnde Solinus primo de Mirabilibus mun di. 2. sic ait; Ante Augustum Caesarem incerto modo annum computabant; qui a¬ pud Aegyptios quatuor mensibus terminabatur; apud Arcadas, tribus, apud Carnanas, sex. A Et adhuc eccine breuiores. Plinius enim 70. Naturalis historiae ita scribit: Annum alij aestaste vnum determinabant, & alterum hyeme; Alij quadripartitis temporibus sicut Arcades, quorum anni fuere trimestres; quidam Lunae senio vt AEgyptij, apud quos aliqui & singula millia annorum vixisse produntur. Ecce quod aetas Lunae, scilicet mensis lunaris, aliquando pro anno apud AEgyptios habebatur; & erat Annus eorum, Annus, inquam, Iunaris; & rationabiliter quoquomodo. Annus enim a circuitu nominatur, sicut significatio nominis manifestat, quod & testatur similiter Ptolomaeus 3. Almagesti. Hac igitur forsitan ratione recessum Lunae a Sole, & regressum, annum Aegyptij appellabant. Vnde Isidorus 5. Eth. 4O. Lunaris, inquit, Annus est 30. dierum. Et adhuc fortassis Annus aliquando pro hebdomada sumebatur, eo quod septem diebus diuersis completis semper ad primum circulariter redeatur. His igitur consideratis, quid mirum, si apud Aegyptios tam multa annorum millia numerantur? Ex his igitur omnibus sobrie consideratis, videtur mundum habuisse princi.¬B pium temporale, quare & generationem hominum terminandam. Alioquin namque secundum praemissa per processum temporis infinitum excresceret immoderatus numerus animarum, & hominum ciuium supernorum, quod nullo modo videtur decere ciuitatem aut domum diuinam, sicut praehabita suadebant. Cur etiam hoc magis fieret in hominibus quam in Angelis, stellis, aut sphaeris, sicut superius tangebatur? Nonne & secundum proximam partem huius omnes homines mortui resurgent ad vitam cum animabus & corporibus suis simul? Sed quando, nisi quando ille numerus animarum & hominum fuerit adimpletus, quem Deus in sapientia sua praestituit ad perfectionem domus & ciuitatis suae celestis? Non enim resurrexerunt mortui communiter a principio mundi vsque modo; neque singillatim resurgunt, sicut moriuntur, sicut experientia certa docet. Quando ergo resurgent? quid expectant nisi impletionem numeri supradicti. Hoc idem & per rationem sumptam ab Angelis suadetur. Angeli namque exhibent frequenter hominibus famulatum, in somnijs, in prophetijs, in bellis, aut in alijs necessitatibus suis quamplurimis nutu Dei: Vnde & Angeli, scilicet nuntij nominantur, sicut experientia crebra docet, quod & multi Philosophi, & multae praeclarae historiae contestantur, quod insuper omnes leges concorditer profitentur. Nonne & Hermes Pater Philosophorum, & Aristoteles eius filius dicunt idem? Nonne partis primae Secreti secretorum Aristotelis 190. scribitur isto modo: Nescis quod teste Hermogene duo sunt spiritus qui te custodiunt, quorum vnus ad dextram & alius ad sinistram custodientes, & scientes opera tua cuncta, & rescribentes creatori, quicquid decreueris faciendum. Beatitudo vero perfecta huiusmodi // occupationes extrinsecas non permittit. Distrahunt enim a perfectione vacationis & contemplationis Angelicae circa Deum; & beatitudo ipsorum aliquando perficietur ad plenum, & non nisi generatione hominum terminata. In occupationibus quoque huiusmodi Angeli aliquo modo mutantur; muratio autem beatitudini perfecte repugnat, sicut & bono perfecto. Perfectione namque adepta finaliter, cessat motus; Est I enim via ad perfectionem, & potentia imperfecta ad actum perfectum, qui tali potentia melior esse constat. Dicit enim Philosopus 3. Phys. 15. Motus quidem actus, quidam videtur esse, Imperfectus autem: causa autem est, quoniam imperfectum quod possibile, cuius est actus; Et 7. Eth. vlt. Non semper, inquit, nullum delectabile idem, propter non simplicem esse naturam nostram, sed esse aliquid & alterum, secundum quod corruptibilia. Quare si huius natura simplex sit, semper eadem actio delectabilissima erit, propter quod Deus semper vna & simplici gaudet delectatione. Non enim solum motus est operatio, sed & immobilitatis; Et delectatio magis inquiete est, quam in motu: transmutatio autem omnium dulcissimum secundum Poetam propter maliciam quandam. Quemadmodum enim homo facile transmutabilis malus, & natura quae indiget transmutatione; Non enim simplex neque epiciles. Quapropter & Pictagorici posuerunt quiescens in coordinatione boni, motum vero in coordinatione mali, sicut clare demonstrat ipsorum descriptio praelibata, &c. sicut supra.I Nonne d& secundum Philosophos nullum innaturale aut violentum aeternum? praesertim in his qui nunquam peccauerunt contra legem vel Autorem naturae, vt talia velut poenam mererentur aeternaliter sustinere? Elementa constat esse in dispositione, innaturali, & violenta quantum ad formas suas & loca; & quando accipient dispositionem plenariam naturalem, nisi generatione hominum & caeterorum animalium quae sunt propter homines terminata? Generationem insuper hominum posse cessare 37a. pars ostendit, quam & cessare debere rationes priores suadent, imo & probant euidentius, quam sententia contraria possit probari, aut etiam suaderi, quod & Prophetae clarissimi, & omnes leges, licet sectae, aliquae discreper concorditer profitentur. Nonne ergo Mundus, seu status Mundi solitus finietur? Nonne & ex isto videtur motum celestem cessare debere, sicut & cessationis eius possibilitas superius monstrabatur? Motus enim coelestis videtur ordinari finaliter ad generationem, & conseruationem rerum inferiorum; & hae omnes ad hominem, sicut imperfectiora ad perfectius, & instrumenta ad artificem finaliter ordinantur: Omnibus enim istis naturaliter praeest homo, vtitur quoque ipsis; Vnde & tu ipse Aristoteles 2. Phys. 24. dicis; Vtimur propter nos omnibus quae sunt, sumus enim quodammodo & nos finis. Quod autem Auerroes, & alij quidam putant motores coelestes mouere propter generationem & conseruationem rerum inferiorum secundarie, sed primario & prima intentione propter perfectionem suiipsorum, non est omnino certissimum. Quomodo namque primus motor, qui secundum eos est Deus, motu, aut aliquo extrinseco ad sui perfectionem reputabitur indigere, contra quintam partem istius? Aut quomodo Intelligentiae per tale quid extrinsecum, & non sufficienter per intrinseca sunt perfectae, praesertim cum nequaquam sic moueant ex necessitate naturae, sicut nec anima hominis corpus suum, cum sunt naturaliter liberae secundum contradictionem, sicut & patuit stante Sole, contrarieque remoto, sicut superius recitatur. Non enim hoc fuit per impedimentum contrarium Intelligentiae voluntati; tunc enim fuisset misera non beata, sicut patet ex praemissis circa 8an partem istius; neque tunc fuit minus perfecta vel beata quam prius: Perfectio enim eius & beatitudo magis in suis intrinsecis & contemplatione diuina, quam in aliquo huiusmodi extrinseco consistere reputanda. Puto igitur quod prima intentio Intelligentiae cuiuscunque sit placere Deo, & ideo quando videt Deum velle, quod tunc moueat orbem, propter quamcunque causam voluerit, tunc mouet propter illam causam fina liter, sed finalius vt sic loquar & finalissime propter Deum: Et quando videt ipsum velle quoc tunc non moueat, nec tunc mouet; Et in hoc, in hac videlicet contemplatione, & dilectione Dei perfecta, ac conformatione perfecta voluntatis Angelicae cum diuina consistit principaliter perfectio Angelorum. Quare nec sunt magis perfecte mouentes exterius, quam penitus quiescentes: Imo videtur quod motus coelestes sunt principaliter propter hominem magis quam propter perfectionem Angelorum, vel propter quamcunque causam aliam citra Deum, propter quem & ad quem omnia principaliter & finaliter ordiuantur. Quando namque vtilitas hominum requirebat, quod Sol staret, aut motu retrogrado moueretur, & de Luna similiter, sic fiebat, sicut potest colligi ex praemissis circa 32anm partem istius: Et quando vtilitas hominum exigit, quod moueatur continue & varie sic mouetur, sicut experientia communis & Philosophia testantur: Nec istud debet reputari mirabile vel absurdum, cum hic inferius multa hominibus impendant obsequia, beneficia, & labores: Quare & non irrationabiliter aestimandum, quod cessante generatione hominum, & motus coelestis cessabit. Quod & iuxta tacta superius videtur per rationem sumptam ab Angelis posse non improbabiliter suaderi: Quis enim dubitat Angelos, sicut & homines esse, aut esse debere perfecte beatos? Beatitudo autem perfecta Angelorum, sicut & hominum, & cuiuslibet creaturae rationalis consistit in contemplatione Dei perfecta, sicut potest patere ex praemissis circa 23am partem istius; quod & Aristoteles & alij Philosophi confitentur. Quaelibet autem creatura rationalis cum sit virtutis finitae. videtur posse Deum perfectius contemplari, integrius perfrui, & plenius inhaerere, quando ei soli plenarie tota vacat, tota intendit, & se totam totaliter ingerit, & infundit, quam quando circa alia extrinseca occupatur, praesertim si huiusmodi alia non sint ad finem illum essentialissime ordinata, sicut mouere corpora extera & extrinsecus operari, nequaquam ad beatitudinem seu foelicitatem perfectam essentialissime ordinantur: Haec enim fullatenus in operatione extrinseca, aut actione transeunte, sicut nec extra beatum seu foelicem consistit, sed in operatione seu potius actione intrinseca immanente, cum beatitudo sit proprium & summum bonum beati, foelicitasque foelicis; quod & Aristoteles & caeteri Phisosophi pariter contestantur: Experimur enim in nobis quod occupati circa extrinseca minus possumus contemplari, quod & Philosophi attestantur. Cur ergo non similiter de AngeE lis suspicandum? imo cum sint virtutis finitae, necesse videtur sic esse; alioquin possent circa duas operationes extrinsecas, tres & quatuor & quotcunque se solitissime & plenissime occupare, & non minus perfecte Deum beatifice contemplari. Videtur igitur quod operatio & motio extrinseca corporum exteriorum aliquo modo diminuat summam & perfectam beatitudinem Angelorum; & quod beatitudo eorum perfecta erit in quiete omnimoda non in motu. Quod & ex hoc verisimiliter multum apparet, quod Angeli perfectiores quia superiores, & corpora superiora aut perfectiora mouentes, paucioribus motibus illa mouent, & magis a motu recedunt, magisque ad immobilitatem & quietem accedunt. Beatitudo ergo Angelorum perfecta omnem huiusmodi occupationem, & motionem excludit, & perfectam vaeationem, & quietem includit. Nondum ergo est beatitudo illorum summe perfecta, nec vnquam perficietur ad summum, donec mouere cessauerint, & extrinsecus occupari. Stabit A. igitur tandem coelum: Et quando rationabilius stare putandum, quam quando numerus animarum, hominumque sanctorum, a diuina sapientia praeordinatus, fuerit adimpletus, & in coelesti palatio collocatus, secundum sententiam proximae partis huius: vt sic ciuitas illa coelestis, & gloriosissima domus Dei tota simul in mansionibus suis & ciuibus, Angelis & hominibus perficiatur feliciter, & beatifice compleatur, vt sic omnes simul circa Principem suum Deum, quiete recumbant; & in eius & eorum deliciosissimo conuiuio sempiterno, vt sit ipse plena, perfecta, & quieta eorum refectio, beatitudo, & felicitas cumulata secundum proximam partem huius? Perfectissimo insuper corpori naturali tribuenda videtur perfectissima dispositio corporalis; quies autem perfectior est quam motus, sicut superius est ostensum; quare & corpora naturalia locis naturalibus acquisitis quiescunt: Coelum igitur cum fuerit summe perfectum, quiescet. Ad quid etiam cessante generatione hominum moueretur? non propter perfectionem aliquam acquirendam, nec etiam conseruandam; quam enim perfectionem mouendo sibi acquireret, aut quam perfectionem posset deperdere quiescendo; cum sit inalterabile, & incorruptibile, tam ab intrinseco, quam extrinsecis vniuersis? Adhuc autem iuxta tacta superius, quando erit mundus inferior elementaris in dispositione naturalissima, in figura, in locatione, in circumdatione elementorum ab inuicem sphaerica & aequali, ac dispositionibus alijs, nisi motu coeli cessante? Ex his igitur omnibus non improbabiliter suaderi videtur, quod totus mundus superior, & inferior, coelestis & elementaris, totusque numerus coelestium ciuium, Angelorum & hominum simul perficietur finaliter, & perfecte beatificabitur totus simul. Et fortassis tam coelum quam mundus inferior recipiet tunc a Deo qualitates & conditiones multipliciter meliores, quam habeat in praesenti, ita forsitan quod Elementa sint peruia lumini, sed inalterabilia & incorruptibilia ab inuicem, & a coelo, ad modum Carbunculi, vel Saphyri, Chrystalli, vel Smaragdi, quemadmodum & de corporibus beatorum superius dicebatur. Nonne decentissimum Deum decet perficere decentissme opus suum, domum suam, templum suum, & suam caelicam ciuitatem? Neque apud Deum omnipotentissimum impossibile aut dificile aliquid reputandum, sicut prima Suppositio, & partes praemissae lucide manifestant. Terra tamen fortassis in aliqua sui parte, puta in Tartaro, violentiam vel innaturalitatem aliquam perpetuo patietur, ad punitionem malorum, qui contra Legem & Autorem naturae violenter quodammodo & innaturaliter peccauerunt, vt sic tam boni quam mali congruis gradibus ordinentur; sicque gloria beatorum ista videntium per amplius pateat, placeat, & delectet. Nonne & Ptolomaeus superius allegatus, plane testatur, quod motus coelestes cessabunt? Quae enim sunt illa sempiterna manentia vsque ad terminum quem eorum coditor eis imposuit, de quibus in libro Almagesti considerat. si non motus coelestes? Non enim putauit quod coelum aut coelestia corpora secundum suam substantiam corrumpentur, sicut idem Prologus clare docet. Nonne & Albumazar 1. maioris Introductorij differentia 2a vbi agit de aptatione temporum, ita scribit? Planetae non D corrumpuntur, neque recipiunt augmentum, nec diminutionem, neque defectum, neque detrimentum vsque ad tempus quod Deus voluerit; quod oportet intelligi de Planetis, non secundum eorum substantiam, sed secundum eorum accidentia forsitan imperfecta, & motum. Qui & infra eiusdem, differentia quinta, agens de prima secta sic ait: Dixerunt vniuersi Antiquorum Philosophi, quod efficitur ex motibus Planetarum naturalibus atque durabilibus, effectus naturalis atque durabilis, qui sit vsque ad tempus quod Deus voluerit. Hermes quoque Mercurius triplex Trismegistus de verbo aeterno 26. Tunc, inquit, nec terra constabit, nec innauigabitur mare, nec coelum astrorum cursibus, nec siderum cursus constabit in coeloOmnis vox diuina necessaria taciturnitate mutescet, fructus terrae corrumpentur, nec foecunda tellus erit, & aer ipse moesto corpore languescet. Haec & talis senectus veniet mundi, irreligio, inordinatio, irrationabilitas bonorum omnium. Et sequitur 27. consequenter; Cum haec cuncta contigerint O Asclepi, tunc ille Dominus & Pater Deus omnipotens & vnus gubernator omnium, intuens in mores factaque voluntaria, voluntate sua, quae est Dei benignitas, vitijs resistens, & corruptelas omnium errorum reuocans, malignitatemque omnem vel illuuione diluens, vel igne consumens, vel morbis pestilentibus vsque per diuersa loca dispersis finiens; ad antiquam faciem mundum reuocabit, vt & mundus ipse adorandus videatur atque mirandus; Et tanti operis effector, & restitutor Deus ab hominibus, qui tunc erant, frequentius laudum praeconijs & benedictionibus celebretur. Haec enim mundi genitura, cunctarum reformatio rerum bonarum, & naturae ipsius sanctissima, & religiosissima restitutio per coactum temporis cursum, quae est & fuit sine initio sempiterna? voluntas etenim Dei caret initio, quae eadem & si cui est sempiterna. Quod autem dicit mundum ad antiquam fa¬ ciem reuocandum, potest intelligi de facie aeterna quam aeternalitet habuit in mente, & vo¬ luntate diuina, sicut & insinuant eius verba. Quare & consequenter 28. sic ait; Neque enim impense vult aliquid qui est omnium plenissimus, sed ea vult quae habet? Vult autem omnia bona, & habet omnia quae vult; Omnia autem bona & cogitat & vult; hoc est autem Deus, eius imago mundus boni; quapropter & infra 38. distinguit mundum in mundum intelligibilem in Deo, & sensibilem in natura. Quem & sequitur doctus Plato, I. Timae. 2. Animal & mundum similiter distinguendo: Qui & infra eiusdem, 9. distinguit mundum in mundum archetypum & sensibilem; & archetypum dicit esse aeternum, sensibilem vero temporaliter incoepisse, atque imaginem archetypi mundi esse. Adhuc autem & Prophetae clarissimi istam sententiam diuinitus prophetabant, & Sybilla similiter Prophetissa, sicut in ostensione 32. partis fuerat recitatum. Amplius autem omnes ponentes mundum non esse creatum ex nihilo, sed factum ex materia praecedente, per praecedentia reformantur. Omnes quoque dicentes mundum esse corrumpendum, habent & consequenter hoc dicere de Animabus, hominibusque beatis; quare & per partem proximam corriguntur. Ecce quot & quantos errores haec vna Suppositio paruula arguit, & emendat: imo, vt puto, non est aliquis error possibilis circa Deum, circa essentialia Dei, qui huius Suppositionis virtute non possit viriliter destrui & elidi. Deus namque, sicut Suppositio ista monstrat, est, & habet quicquid melius est, esse, & habere; & non est, nec habet, quicquid melius est non esse, nec habere. Error autem quilibet circa Deum, contra aliquod horum errat; quare & omnes errores huiusmodi & errantes, per ipsam possunt ad regulam dirigi, & reduci. Quanquam & multi errantes etiam commemorati superius possint reduci similiter alijs vijs multis, quos tamen supra non tetigi, gratia breuitatis, & vt huius aureae suppositionis virtutem permaximam, saltem in minimo, declaratem, licet eius continentiae infinitae vix hauserim paruam stillam. Hanc igitur suppositionem veluti lapidem angularem Philosophorum, & Theologorum, virtuosissimum, pretiosissimum, speciosissimum, probatum, electum, & omniquaque perfectum in totius structurae supposui fundamento. Sunt tamen, vt puto, nonnulli, qui lapidem hunc probatum, vel saltem probationem illius, sicut & alias opusculi huius partes, satagent reprobare. Experientia namque didici crebriori, quod sicut olim Iosepho referente Sadducaei aduersus doctores Philosophiae suae certare, & reniti // annumerauerant gloriosum: ita & nunc quamplures quae ab alijs sunt constructa, destruere, vel saltem apparere destruere moliuntur, gloriam cum Sadducaeis, vt timeo, aucupando. Quid enim est gloria, nisi sicut Autores definiunt, frequens de aliquo fama cum laude: Quo vitio illi prae caeteris aestuant, qui nullum aedificium nec tugurium construxerunt, tantoque audacius aliena dilacerant, quanto proprijs, quia nullis, nulla pericula reformidant; vt sic saltem dum destruunt, seu potius oculis insipientium videntur destruere constructa ab alijs, & ipsimet nihil construunt destruendum, gloriosiores appareant constructoribus destructorum. Vtinam magister noster & Domine, vtinam tam ego, quam alij Discipuli tui & serui, remota superbia excaecante, simplici mente quaeramus, non apparentiam vacuae vanitatis, sed existentiam solidae veritatis; vt sic, te duce, illam mereamur veraciter inuenire, cognoscere, & tenere. Scio namque, Domine, te docente, quod crebro superba, & inuida studia superborum negligis, despicis, & derides, infatuas, mutilas, & eclipsas; simplicia vero simplicium aspicis, diligis, & congaudes, visitas, illuminas, & consummas. His igitur quasi praeludialiter praelibatis, ad causam Dei propositam, diuino semper comitante iuuamine, fiducialiter transeundum.