Caput 5

PRimum sequitur ex praemissis capitulo proximo manifeste. Nam secundum ibi ostensa, Quicquid contingit aequaliter fieri, vel esse ex causa quacunque, stante illa causa totali cum omnibus suis dispositionibus naturaliter praeuijs, potest & contingere aequaliter non fieri, & non esse, & e contra similiter, & hunc reor intellectum Philosophi I. Prior: vbi propositionum de contingenti // huiusmodi conuersionem hanc docet. Secundum similiter sequitur: Nam secundum superius allegata, in praedicamentis & I. peri hermenias, In eo quod res est, vel non est, in hoc oratio vera vel falsa dicitur; & similiter orationes verae sunt quemadmodum; & res, & realiter nunc de facto ex ista causa libera cum istis dispositionibus, quas nunc habet, naturaliter antecedentibus istum actum liberum, realiter producitur & consequitur iste actus, non autem necessario necessitate antecedente, nec simpliciter, nec vt nunc, vt patet per definitionem contingentis aequaliter capitulo proximo positam, cum regula generali de necessitate naturaliter praecedente secundo huius ostensa; sed tantum contingenter aequaliter: quare & in oratione similiter consequetur. Ista ergo consequentia, Ista causa sic ponitur; ergo iste effectus producitur, est nunc bona non tamen necessaria vllo modo necessitate naturaliter praecedente, sed tantum contingens aequaliter. Hanc etiam consequentiam contingentem aequaliter satis ostendunt quotidiana dicta & facta. Nam apud omnes homines, gentes, & linguas communiter dicitur, Si tufeceris hoc vel illud, & ego faciam hoc vel illud; & si iste Rex vel populus fecerit istud illi, & iste reficiet istud isti: sic dicunt & sic faciunt consequenter. Multas quoque tales consequentias in sacris literis reperimus; vnde Gen. 13 dixit Abraham ad Lot, Si ad sinistram ieris, ego dextram tenebo, si tu dextram elegeris, ego ad sinistram pergam. Et Matt. 13. Vae tibi Corazin, vae tibi Bethsaida; quia si in Tyro & Sidone factae essent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio & cinere poenitentiam egissent: aliae quoquetales conditionales non paucae ponuntur creberrime in scriptura, quarum tamen nulla est necessaria quouismodo, sed tantum contingens aequaliter, sicut res ipsa. Item ab vniuersali ad suam singularem est consequentia bona vt nunc, quia vt nunc consequens intelligitur & importatur in antecedente. Posito ergo, quod quilibet homo cras contingenter voliturus sedere sit A, & quod iste homo sit cras contingenter voliturus sedere, tunc consequentia ista est nunc bona; Omnis homo cras contingenter voliturus sedere est A; ergo iste est A, & tamen non est necessaria quouismodo, sed tantum contingens aequaliter, vt est dictum; Contingit enim aequaliter ipsum pro nunc contineri sub subiecto vniuersalis illius. Tertium etiam sequitur manifeste: Omnis enim determinatio causae actiuae ad agendum praecedit naturaliter actionem ad quam determinat: sed per praemissa capitulo proximo possibile est quod aliqua causa libere actiua aequaliter omnino se habeat quantum ad omnes dispositiones naturaliter praeuias actui libero, & aequaliter contingenti tempore quietis & tempore actio. nis: & tempore quietis est indeterminata, ergo & tempore actionis. Neque effectus posterior determinat suum efficiens ad agendum propter causam praedictam. Idem patet per Stephanum Episcopum Parisiensem condemnantem quendam articulum erroneum sic ponentem, quod nullum agens est ad vtrumlibet, imo determinatur. Item nisi sic esset, nulla causa ageret, nisi esset prius determinata tali determinatione, qua posita, necessario sequeretur effectus, & sic nullus esset actus liber, sicut capitulum proximum demonstrauit. Quare & alius quidam articulus fuit condemnatus Parisijs ab eodem Stephano, qui sic dixit, Quod de sui natura non est determinatum ad esse vel non esse, non determinatur nisi per aliquid quod est necessarium respectu sui. Quartum vero ex definitionibus actus liberi libertate contradictionis & contingentis aequaliter concluditur euidenter. Et quintum similiter sequitur ex eisdem. Sextum statim infertur, quoniam per praeostensa isto capitulo, & proximo, & tertio, contin gens ad vtrumlibet est aliqua res existens; & per Philosophum 1. peri hermenias vlt. Esse quod est, quando est, necesse est. Verum vt istud elucidatius declaretur, parum altius ordiendum. Sciendum igitur // secundum proximo huius praemissa, quod contingens duplicites potest sumi: vno modo, per se proprie & in primo gradum contingentiae, cuiusmodi est actus primus & immanens agentis rationalis & liberi contradictorie, puta velle: & talis contingentia & sequens necessitas non repugnant, sicut iam erat ostensum. Alio autem modo potest sumi contingens per accidens quodammodo, siue per aliud secundario denominatiue, & in secundo gradu, qualis est actus transiens & extrinsecus praedicti agentis descendens a primoputa mouere manum, baculum, & percutere: vbi d secundum propinquitatem & remotionem possent assignari vlterius plures modi; qui ideo dicitur contingens aequaliter, quia a contingente huiusmodi deriuatur. Talis autem effectus est necessarius respectu suae causae totalis, sicut proximum huius docet, & contingens similiter modo dicto: vnde & euidenter ap paret, quod contingentia sic accepta, & antecedens necessitas non repugnant. Ex quo & vlterius clare colligitur, quod vnus talis effectus exterior in secundo gradu contingens potest dici respectu vnius & eiusdem causae suae, puta velle, necessarius necessitate praecedente, & etiam denominatiue, seu transumptiue quodammodo necessitate sequente, quia videlicet causa sua, scilicet illud velle, est necessaria illo modo. Quapropter & ille idem effectus respectu vnius & eiusdem causae suae potest dici similiter necessarius & contingens, imo necessarius necessitate naturaliter praecedente, & contingens similiter modo dicto: quae omnia ex praemissis 26. secundi possunt lucidius apparere. Septimum consequitur isto modo; Contingens aequaliter, sicut tertium huius ostendit, est aliqua res existens, & sicut capitulum proximum ostendebat, Contingens aequaliter, per se primo proprieque acceptum est actus causae actualiter praesentialiterque agentis. Dicit etiam Iohannes Scotus super 1. sentent dist. 39. Non modo est contingens causa, quia praeexistebat ante istud instans in quo causat, & tunc vt prae¬ existens potuit causare vel non causare; quia sicut hoc ens, quando est, est necessarium vel contingens, ita causa quando causat, tunc causat necessario vel contingenter: ex quo igitur in isto instanti voluntas causat hoc velle, & non necessario, ideo contingenter. Qui & super dist. 2. eiusdem sic dicit, Voco contingenter causatum, cuius oppositum posset fieri quando illud fit: quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit articulum asserentem "quod nullum agens est ad vtrumlibet, imo determinatur". Octavum demonstratur ex septimo iuncto quarto: potest etiam demonstrari ex definitionibus libertatis contradictionis & liberi actus sui, quas corollarium proximi ostendebat. Item necessitas & libertas quodammodo opponuntur; ergo sic habent fieri circa idem subiectum & tempus: sed necessitas dicitur proprie respectu praesentis, vt patet per definitionem illam seu regulam de necessitate naturaliter prae cedente secundo huius premissam. Item secundum allegata secundo huius, Omne quod est, quando est, necesse est esse, & omne quod non est, quando non est, necesse est non esse, licet prius non fuerit necesse nunc sic esse, vel non esse, nec nunc sit necesse post sic fore vel non fore; ergo necessitas maxime dicitur respectu praesentis. Item nihil proprie dicitur necesse esse, quia prius non potuit, vel nunc non potest, vel in futurum non poterit non esse; sed propter aliquid positiuum, scilicet propter vehementiam essendi, sicut septima pars 13. primi docet. Item ignis in primo instanti sui esse, si totus subito crearetur, de necessitate luceret; si illuminatio sit subita, sicut ponitur a quibusdam, & non propter aliquid eius quod praecesserit tempore, vel etiam sequeretur, sed propter hoc tantum, quia esset actiuum irrationale, quod de necessitate naturae agit cum potest. Item Deus de necessitate est, gignit filium, atque intelligit, non tamen propter quemcunque respectum ad tempus praeteritum vel futurum, sed proprie in suo semper praesenti aeterno, sicut & fecerat ante tempus: necessitas ergo proprie dicitur respectu praesentis, quare & libertas. Item actiuum liberum in aliquo instanti creatum cum omnibus requisitis necessario ad volendum potest libere pro tunc velle: nihil enim sibi deficit cur non possit, & quia Christus secundum animam ita fecit, quia in merito non profecit, sicut tertio secundi praemissa suadent, & quia actiuum irrationale sic potest, sicut superius est argutum; & propter hanc rationem tenet Iohannes Scotus // eandem conclusionem super I. sentent. dist. 39. vbi prius; qui distinguendo multipliciter libertatem sic ait; Est & alia libertas non ita manifesta absque omni successione: ponendo enim voluntatem creatam tantum habere esse in vno instariti, & quod ipsa in illo instanti habeat volutionem, non necessario tunc habet eam. Probatio: Si enim in illo instanti: haberet eam necessario, cum non sit causa nisi in illo instanti quando causat eam simpliciter, voluntas quando causaret, necessario causaret. Item voluntas antiqua, quae diu vacauit, potest in aliquo instanti primo libere producere liberum actum suum, sicut videtur quod beata virgo primo consensit in illo instanti quo verbum caro factum est, & habitauit in ea: quare si in eodem instanti fuisset creata cum omnibus dispositionibus naturaliter praeuijs coefficientibus illum actum, in eodem instanti ipsum similiter libere produxisset. Item aliter voluntas diceretur nunc libere velle, quia prius tempore potuit libere pro nunc velle vel non velle. Sed istud non est verum: ipsam namque prius potuisse nunc velle, vel est aliquid vel nihil: si nihil, nihilum inde venit, nullius est causa, nullius libertatis, nec alicuius penitus veritatis. Si sit aliquid, ergo totalis causa quare actus dicitur, & est liber praesentialiter est existens. Item si tempus praeteritum necessario requiratur, vel hoc est propter ipsummet tempus tantummodo, vel propter aliquid quod deficit vel resistit afferendum in tempore, & etiam auferendum. Non primo modo, quia tempus praeteritum nihil est omnino, & etiam quia omne tempus per se non plus facit ad velle quam ad nolle, nec ad libertatem in agentibus libere, quam ad necessitatem in actionibus aliorum: nec secundo modo; habeantur etenim in instanti omnia & sola necessario requisita. Item si tempus praeteritum necessario praesupponatur ad liberam actionem, ipsum est aliqua causa illius, vt quarto primi est ostensum; quod falsum est, sicut inductio plene docet: item tempus praeteritum nihil est penitus; ergo penitus nihil causat. Item & si tempus non esset, nec vnquam fuisset, posset Deus & Angelus libere velle & nolle. Item aliter Deus non libere creauit coelum & terram: non enim prius fuit tempus in quo potuit creare vel non creare, nec aeternaliter libere voluit sic creare propter defectum temporis praecedentis, temporis inquam veri & possibilis seu imaginabilis. Tempus etenim nullo modo potuit temporaliter praecessisse illam volutionem Dei aeternam, quoniam & si tempus fuisset coaeternum cum Deo, adhuc nullo modo illam temporaliter praecessisset. Item si non, hoc maxime videretur, quia necessitas, quae ex presentia rei descendit, repugnaret simpliciter libertati, cuius oppositum corollarium primi huius ostendit. Nonum, quantum ad primam sui parte consequitur euidenter: si enim aliquis actus creaturae esset simpliciter contingens aequaliter, hoc maxime videretur de actu libero rationalis & liberae creaturae, sicut docent praehabita capitulo praecedenti; sed omnis actus liber illius prouenit ex necessitate naturaliter praecedente, & est necessarius illo modo, sicut secundum huius ostendit: ergo per definitionem contingentis aequaliter capitulo proximo declarata, nullus actus liber liberae creaturae est simpliciter contingens aequaliter, quin sit necessarius respectu voluntatis diuinae ipsum naturaliter praeuolentis. Hoc idem apparet per Stephanum Parisiensem Episcopum condemnantem quendam errorem dicentem, quod ad hoc, quod effectus omnes sint necessarij respectu causae primae, non sufficit quod ipsa causa prima non sit impedibilis, sed exigitur quod causae mediae non sint impedibiles; & ipsa causa prima non est impedibilis, sicut decimum primi docet. Et quod omnis talis actus sit contingens aequaliter in determinato genere, puta, in genere inferiorum causarum, patet per eadem cum tertio secundi. Positis namque omnibus causis inferioribus naturaliter praeuijs & producentibus talem actum, non necessario sequitur ipsum produci, sed & oppositum aequaliter potest stare. Quare & Philosophi, qui causas vt plurimum considerant naturales, dicunt simpliciter, contingit ad vtrumlibet siue aequaliter facere hoc vel illud, & intelligunt hoc sic, contingere respectu harum causarum. Quare & ad communem modum loquendi, contingens ad vtrumlibet siue aequaliter, licet proferatur simpliciter, accipitur & significat isto modo: Vnde & quidam dicunt quod contingentia, libertas, possibilitas, impossibilitas & necessitas dicuntur tantum respectu causarum inferiorum, & non respectu superiorum omnino. Quare & "Stephanus Parisiensis" damnans articulum affirmantem, quod illud, "quod impossibile est simpliciter a Deo no potest fieri, vel agente alio; sic adiugit, Error, si intelligatur de impossibili secudum natura". Impossibile igitur secundum natura, puta, secundum causas inferiores cosuetius dicitur impossibile simpliciter; quare & possibile similiter, necessarium & contingens. Sed quia se cundum Augustinum 4. super Gen. ad literam 6. dum res conceditur, non est de vocabulis laborandum, quia dicente Salomone, qui tantum verba sectatur, nihil habebit, Parab. 19. quoniam secundum Pythagoram, sicut allegat Boetius 2. Mulicae suae, 1. Sapientia, quam ps T Philosophiam nuncupauit, est eius rei notitia, quae proprie vereque esse dicitur. Notitia, inquit, rei, non verbi. Et secundum eundem Boetium, 1. Arithmeticae suae, 1. Sapientia est earum rerum, quae vere sunt, cognitio & integra apprehensio. Non dicit verborum, sed rerum Ideoque secundum Auerroem super 1. Phys. comment. 1. Mos erat Aristotelis habere modi cam sollicitudinem de nominibus. Quare & Auicenna 6. Metaphysicae 2. sic ait, Nos non curamus de nominibus, postquam intentiones eorum habemus discretas. Ideo cum ex praehabitis, quomodo res sit, constet, litigiosam disputationem & ad nomen relinquo (vt Apostoli verbis vtat) superbis nihil scientibus, languentibus circa quaestiones & pugnas verborum, hominibus mente corruptis, & veritate priuatis, 1. ad Tim. 6. Quare & eorum cuilibet contra me tantum nominaliter disputanti, sicut dicente Philosopho 2. de coelo & mundo 8o. Omnibus nobis hoc consuetum, non ad rem fieri quaestionem, sed ad contraria dicentem dico quod recitante Themistio super 3. de coelo & mundo Protagoras dixerat Socrati, Si tua contradictio, seu alias // quaestio esset secundum intellectum meae intentionis, certe concluderetur mihi; cum autem tu non intelligis intentionem mei sermonis, non reputo mihi concludi. Nec tamen quisquam in tantum desipit & insanit, vt neget nomen contingentiae, libertatis, possibilitatis, impossibilitatis & necessitatis ad causas superiores posse extendi, cum nomina sint ad placitum. Quis etiam negauerit contingere Deum libere facere hoc vel illud, Deum posse facere aliquid, coecum illuminare, vel mortuum suscitare, impossibile esse Deum facere contradictoria simul vera, vel non gignere filium, aut necesse esse Deum esse, Deum intelligere, ac dicere verbum suum? Quare & Stephanus Parisiensis Episcopus damnauit quendam articulum asserentem, "quod possibile vel impossibile simpliciter, i. omnibus modis, est possibile vel impossibile secundum Philosophiam": haec enim vt plurimum considerat possibile & impossibile secundum causas naturales secundas. Decimum similiter sequitur satis clare ex quarto vero premisso cum isto nono. Sequitur etiam ex definitione actus liberi libertate contradictionis capitulo proximo praelibata, cum definitione illa seu regula generali de necessitate naturaliter praecedente secundo huius praemissa. Vndecimum etiam consequitur manifeste: nam secundum praehabita capitulo isto & proximo, aliquis actus voluntatis est simpliciter contingens aequaliter, & per corollarium nonum praemissum nullus actus voluntatis creatae, ergo increatae diuinae; & non ad intra, quia non potest non diligere semetipsum, nec potest non velle essentiale quodlibet intra eum, quia tunc posset non esse Deus; ergo tantum ad extra. Hoc idem patet per definitionem contingentis // similiter ex capitulo proximo saepius memoratam. Posita namque in Deo cognitione simplici Antichristi, & potentia volutiua cum omnibus dispositionibus naturaliter praeuijs volutioni, qua vult Antichristum fore, non necessario sequitur Deum sic velle; sed eius oppositum aequaliter potest stare, sicut de agente rationali capitulo proximo est ostensum. Si enim hoc necessario sequeretur, cum omnia naturaliter praecedentia illam volutionem in Deo simpliciter & absolute necesse sit sic poni, simpliciter & absolute necesse esset Deum sic velle, & sic per decimum primi Antichristum fore esset necessarium absolute, & hoc necessitate naturali aut violenta naturaliter praecedente; quare nihil esset liberum aut contingens, cuius oppositum praecedentia docuerunt. Duodecimum clarissime sequitur ex quinto cum vndecimo sibi iuncto: sequitur etiam ex definitione actus liberi libertate contradictionis ostensa capitulo proximo cum decimo iam praemisso. Decimum tertium quantum ad primam partem patenter consequitur ex praemissis, potestque ostendi per corollarium, & sicut corollarium Ldecimi) primi libri. Et prima parte concessa, quis negabit vel dubitabit secundam? Quis enim nesciat primum in quolibet genere esse causam omnium aliorum, quatenus in illo genere continentur? Quis insuper, consideratis prioribus, nesciat quod si voluntas diuina non esset libera nec continpens, sed necessaria absolute, omnia alia essent similiter necessaria absolute? Et hoc est fortassis quod opinio septima recitata superius somniauit.