Caput 30

CAP. XXX. Arguit eam super falsitate bypothesis per viam sumptam a necessi¬ tate & libertate voluntatis diuinae, quae semper necessario vniformis permanet & aequalis.

REctificato siquidem primo errore, scilicet de insufficientia responsionis 26. huius praemissae, nunc restat similiter facere de secundo, qui est ex non subsistentia hypothesis quam supponit. Supponit enim hypothesis ista septem. Primum, quod illud quod nunc est futurum, potest possibilitate necessitatem omnimodam excludente nunc & pro nunc non esse futurum. Secundum, quod illud quod semper fuit futurum, simili modo potest nunquam fuisse futurum. Tertium, quod illud quod nunc non est futurum, potest similiter nunc & pro nunc esse futurum. Quartum, quod illud quod nunqua fuit futurum, potest similiter semper fuisse futurum. Quintum, quod his nequaquam obstantibus, Omne quod nunc est, necesse est nunc esse. Sextum, quod omne quod fuit, necesse est fuisse. Septimum, quod omne quod est aut E fuit, necesse est semper ante fuisse futurum. Et de praescitis & scitis a Deo, eiusque praescientia atque scientia correspondenter omnino, similia septem ponit. Huic autem errori est dupliciter obuiandum. Primo, per viam sumtam ab actione Dei intrinseca; secundo, per viam sumtam ab actione, eius extrinseca. Prima autem via methodum binam habet, vnam ex voluntate seu volutione diuina, & alteram ex intellectu seu cognitione ipsius: & harum vtraque habet adhuc duas semitas veritatis; vnam per necessitatem seu contingentiam & libertatem ducentem, alteram vero per immutabilitatem, seu mutabilitatem tendentem. Per hanc igitur semitam veritatis, quae ducit per necessitatem seu libertatem voluntatis diuinae, proceditur isto modo; si septem praemissa de praesentibus, praeteritis, & futuris, prae¬ seitis & scitis, praescientia & scientia Dei sint vera, & alia septem similia de praeuolutis & volu¬ tis a Deo ac voluntate seu volutione ipsius necessario erunt vera, sicut locus a simili satis probat: Quod & ISiprimi euidenter ostendit, cum Deus nihil horum sciat aut praesciat, nisi praeuia voluntate. Quod & potest per singula demonstrari. Primum namque scilicet qd. Deus nunc vult aliquid, puta A. fore, & potest potentia libera, i. contradictionis necessitatem omnifariam ex. cludente, nunc & pro nunc non velle A. fore, potest dupliciter demonstrari, per impossibile sc. & simpliciter ostensiue. Detur enim oppositum, scilet qd. Deus pro nunc non potest non velleA. fore, ergo necesse est pro nunc Deum velle A. fore, & per 10. secundi necessario sequitur, Deus vult A. fore, ergo A. erit; & antecedens est necessarium pro nunc, ergo & consequens, sicut docet vulgata regula Logicorum, qd. & potest similiter per impossibile demonstrari: nam alias esset possibile, quod falsum sequeretur ex vero. Necessitatem autem consequentis illati hypothesis ista negat. Ad idem ostensiue hoc modo sequitur A. non erit, ergo per 10. 1. Deus non vult A. fore, & antecedens est pro nunc possibile, sicut dicit hypothesns, ergo &s coseques, sicut logicus nullus nescit: qd. & potest per impossibile faciliter demonstrari: Alias ex nim ex vero esset possibile sequi falsum. Secundum, scilicet qd. Deus semper // noluit aliquid futurum, puta A. fore, & potest potentia supradicta nunquam voluisse A. fore, potest demonstrari vt primum, potest etiam demonstrari per primum. Si enim per primum ponatur Deum nunc non velle A. fore, sequitur per 10 primi ipsum nunquam voluisse A. fore: cum A. nunquam fuit futurum, quia nunquam fuit, est, aut erit. Tertium, scilicet quod Deus nunc non vult A. fore. & potest possibilitate praedicta pro nunc velle A. fore, probatur vt primum. Ad idem, si Deus potest pro nuncinon velle illud quod nunc vult, simili ratione potest pro nunc velle illud quod nunc non vult. Quartum, scilicet, quod Deus nunquam voluit A. fore, & potest potentia iam praefata semper voluisse A. fore, probatur vt proximum, probatur quoque per ipsum, sicut secundum per primum. Quintum, scilicet, quod simul cum istis quodcunque existens, quod Deus vult nunc esse, necesse est eum velle nunc esse, & quod omne quod nunc est, necesse est pro nunc Deum velle nunc esse, quantum ad primam partem dupliciter demonstratur. Primo, ostensiue hoc modo; Sit A. aliquid nunc existens, tunc per nonum primi necessario sequitur. A. est, ergo A. est conseruatum in esse per voluntatem diuinam, & Deus vult hoc esse, & antecedens est necessarium pro nunc, vt ponit hypothesis, ergo & consequens, sicut probatio primi docet. Per impossibile isto modo detur. Oppositum, scilicet quod aliquid, puta A. quod Deus nuc vult esse, potest no velle pro nunc esse; ergo per 9. primi A. potest pro nunc no esse, quod hypothesis haec negauit. Secunda vero pars huius sequitur ex priori cum hoc adiuncto, quod omne quod nunc est, Deus vult nunc esse, sicut docuit nonum primi. Sextum est, quod omne // praeteritum quod Deus voluit fuisse, necesse est eum voluisse fuisse, & quod omne praeteritum necesse est Deum voluisse fuisse, hoc probatur vt quintum. Septimum est, quod omne quod est aut fuit, necesse est Deum semper ante voluisse fuisse futurum. Nam per 18. huius necessario sequitur, hoc est aut fuit, ergo semper fuit futurum, ergo omne quod est aut fuit, semper ante fuit futurum; ergo per 14. primi Deus hoc semper volebat; & per hypothesin antecedens est necessarium, scilicet de omni existente, atque praeterito, hoc est, hoc fuit, ergo & consequens, sicut probatio primi docet. Ex his autem tribus vltimis, id est, quinto, sexto, & septimo, de necessitate circa voluntatem diuinam elici potest octauum de impossibi¬. litate circa eandem, scilicet, quod nullum existens potest Deus nunc nolle actiue, id est, per actum nolutionis volutioni positiue contrarium nunc esse, nec aliquod existens potest. nunc velle pro nunc non esse, & quod de nullo praeterito potest nolle actiue ipsum fuisse, nec velle ipsum non fuisse, & quod de nullo praesenti vel praeterito potest nolle actiue ipsum fuisse futurum, nec velle ipsum non fuisse futurum. Istud clarissime sequitur ex praedictis, & confessione hypothesis, decimo primi iuncto. His autem quatuor de necessitate & impossibilitate voluntatis diuinae circa praesentia & praeterita vltimo demonstratis, possunt alia quatuor similia de impossibilitate & necessitate voluntatis diuinae circa non praesentia & non praeterita similiter demonstrari. Primum est, quod quodcunque non existens, quod Deus non vult nunc esse, impossibile est eum velle nunc esse, & quod de omni quod nunc non est, impossibile est Deum velle illud nunc esse. Secundum est, quodcunque non praeteritum, quod Deus non voluit fuisse, impossibile est eum voluisse fuisse, & quod de omni non praeterito, impossibile est eum voluisse illud fuisse. Tertium est, de omni quod non est nec fuit, impossibile est Deum vnquam voluisse illud fuisse futurum. Quartum est, de omni quod nunc non est, nec fuit, necesse est Deum nolle actiue illud esse & fuisse, & fuisse futurum vt foret nunc vel prius. Haec omnia per locum a simili monstrabuntur: Possunt etiam, vt prae¬ precedentia, demonstrari supponendo cum Philosophoi peri hermenias vit, quod non esse.A quod non est, quando non est, necesse est, qd. & ista responsio non poterit diffiteri. Quartum autem istorum probatur per eade 22. primi, & eius corol, succurrente. His igitur quasi longinque distantibus praelibatis propinquius? accedendum. Porro respectu cuiuscunque obiecti extrinseci diuina voluntas est aeque libera vel necessaria, & respectu cuiuscunque obiecti futuri est penitus libera, sicut dicit hypothesis; ergo respectu cuiuscunque obiecti praeteriti vel praesentis contra hypothesin. Vel sic cum eadem maiore sumatur & respectu cuiuscunque obiecti praeteriti vel praesentis est diuina voluntas necessaria secundum hypothesim, ergo &s respectu cuiuscunque obiecti futuri, contra hypothesin saepe dictam. Item qualiscunque intrinsece respectu alicuius obiecti est voluntas Dei aliquando, taliscunque fuit semper ante, & semper post. erit; sed respectu A. futuri nunc est voluntas Dei penitus libera secundum contradictionem, secundum hypothesi; ergo semper sic erit, ergo cum A. fuerit praesens vel praeteritum contra hyporhesin. Vel sic cum eadem maiore, & respectu A. praesentis vel praeteriti est voluntas Dei E necessaria secundum hypothesin, ergo semper ante sic fuit, ergo quando A. fuit futurum, qu.¬ hypothesis ista negat. Item non sub alia sententia, sub alia tamen forma, qualitercunque intrinsece Deus vult aut non vult actiue, amat aut odit aliquando aliquod obiectum, talitercunqu, si liceat dicere, & ita omnino intrinsece semper ante fecit, & semper post faciet, sed secundum hypothesin penitus libere & contradictorie Deus vult & amat nunc A. futurum, ergo penitus similiter libere volet & amabit illud cum fuerit praesens vel praeteritum, contra hypothesin, quia tunc faciet hoc necessario, sicut hypothesis fatebatur. Vel cum eadem maiore, & secundum hypothesin necessaria intrinsece Deus vult aut amat nunc A. praesens vel praeteritum, ergo semper ante sic fecit, ergo quando A. fuit futurum, contra hypothesin saepius memoratamHoc autem totum consistit virtualiter in hoc vno, quod voluntas diuina respectu cuiuscunque obiecti extrinfeci semper est aequaliter, libera, vel necessaria intrinsece ad volendum & respectu cuiuscunque obiecti, quando est praesens vel praeteritum, est necessaria; ergo semper anteC dum fuit futurum, sic fuit, ergo &est eadem ratione nunc est necessaria respectu cuiuscunque futuri, ergo de quocunque futuro necesse est ipsum fore. Nam per decimum primi necessario sequitur Deus vult hoc fore, ergo hoc erit, & antecedens est necessarium, ergo consequens, sicut superius monstrabatur; vel si respectuobiecti futuri quando est futurum sit contradictorielibera, erit & aequaliter similiter libera respectu illius, quando erit praesens atque praeteritum. Hic autem omnes huius viae virrrespondent concorditer negando maiorem. Dicunt enim quod quando res est futura, voluntas diuina non est necessaria, sed libera secundum contradictione ad illam volendum; cum autem fuerit praesens, vel praeterita, tunc e contra. Sed isti non aduertunt quod tunc Deus aliter intrinsece vult praesentia & praeterita, quam voluit ea futura; quare Deus & eius voluntas necessario intrinsece commutatur contra 5. & 23. primi: mutatur enim intrinsece de vno oppositorum in reliquum, de libero arbitrio in non liberum, de non necessario in necessarium, de libero secundum contradictionem, in necessarium secundum alteram partem tantum. Item tunc Deus est minus liber intrinsece nunc quam psergo non infinitae libertatis, sed certis limitibus definitae, nouellae quoque subijcitur seruituti. Item tunc Deus est minus potens quam fuit, quare nec omnipotens. Illud enim qd. heri potuit velle & nolle, hodie non potest, & actum voluntatis intrinsecum, quem heri potuit producere, seu habere, hodie non potest, & quod heri potuit facere, nunc non potest. Heri enim potuit velle, quod A. nunc non sit vel prius, hodie tamen factum nunquam esset aut fuisset, nec vnquam. fuisset futurum, & hodie non sic potest; heri potuit nolle positiue A. vnquam esse, fuisse, vel fuisse futurum, hodie non sic potest; heri potuit producere seu habere talem actum, volo quod A. nunquam fuit futurum, praesens, vel praeteritum, hodie non sic potest, nec tantum dominatur propriae voluntati. Et idem est de actu nolendi A. vnquam fuisse futurum, praesens, vel preteritum. Heri potuit velle & facere de A. qd. non fuit heri, & qd. nunquam fuit futurum, aut esset heri, qde ipsum esset aut fuisset heri, & qu. semper ante fuisset futurum ad essendum heri; ho. E die neutrum potest facere nec fecisse, qd. non est dubium Dei omnipotentiae derogare. Quare & Lumbar. 1 sent. dist. 44. reprobat opinione dicente Deum non semper posse qd potuit aliquado, dicitque; Fateamur igitur Deum semper posse quicquid semel potuit, i. habere omnem illa potetia qua // semel habuit, & omnis illius rei potetiam cuis semel habuit, sed no seper posse facere omne illud quod alquando potuit facere; potest quidem facere aut fecisse quod aliquando potuit. Nec quenquam moueat quod dicit, Deum non semper posse facere omne illud qd, aliquando potuit facere. Hoc enim dicit, vt docet eius processus, non propter aliqua diuersificationem potentiae diuinae intrinseca, sed tantum propter diuersificationem significationis huius verbi infi¬ niti, facere, cum hoc verbo praesentis temporis, posse, & iterum cum hoc verbo praeteriti temporis, potuit. Nam secundum logicam suam ibi cum I. significat cum tempore praesenti factionem praesentem, & cum 2. cum tempore praeterito, praeteritam: ideoque negat Desi posse modo resurgere, & concedit qd. potuit olim resurgere, quia hoc non est idem posse cum illo sed diuersum, sicut 24. 1. in suo simili plenius ostendebat. Et si obijcias, Deus potuit olim resurgere, & nunc non potest resurgere, ergo aliquid potuit olim quod nuc non potest; dicendum secundum logicam Lumbardi praemissam, qd. in 1. cum verbo praeteriti temporis iste infinitus, resurgere, supponit seu apponit pro resurrectione praeterita, & in 2. cum verbo praesentis temporis pro resurrectione praesenti, & sic accipitur pro diuersis, quare nec recte concluditur pro eodem, se. ad, aliquid idem ad olim potuit, nunc non potest; sed sicut in premissis accipit, resurgere, pro diuersis, sic bene potest concludere pro diuersis hoc modo; ergo Deus aliquid olim potuit, & aliud nunc non potest, veruntamen idem, resurgere, praeteritum qd olim potuit adhuc potest; potest enim modo olim resurrexisse, qd. posse est idem omnino cum posse olim resurgere. Vel aliter forte potest distingui in prima, eo quod resurgere potest sumi pro resurgere nunc vel prius, in secunda vero non potest sumi nisi pro resurgere in praesenti; ergo sumendo resurgere vniformiter in praemissis quantum ad formam concludit, sed in materia deficit, quia prima est falsa; sumendo vero difformiter non concludit. Haec autem distinctio plenius potest cognosci ex 24. 1. Negat igitur Lumbard. propter causam diuersae significationis verborum praemissam, Deum semper posse facere, quicquid aliquando potuit facere, affirmat tamen Deum semper posse qd. potuit aliquando, & posse modo fecisse quicquid aliquando potuit facere aut fecisse. Item Deo heri potuit deponere seu non habere illam volutionem aeternam, qua aeternaliter voluit A. nuc esse, & habuisse volutionem aeternam contrariam, & hodie non sic potest. Nunc enim necesse est ipsum aeternaliter habuisse illam volationem aeternam, quare & aeternaliter habiturum, cui sit immutabilis intrinsece omniquaque sicut 5. & 23. 1. docent. Non ergo habet Deo tantam libertatem, tantum dominium propriae voluntatis, nec tantam potestatem ad intra nec ad extra hodie sicut heri, sed sicut senescit, sic in istis minuitur & decrescit, qd. omnipotentem Dei manum & eius potentiam infinitam horribiliter mutilat & decurtat; seu potius haec frustra inititur facere & non valet, dicente Dom. per Proph. Nunquid abbreuiata & paruula facta est manus mea Es. 5o? & infra 40. Ecce non est abbreuiata mans Domini. Sed caueant sic dicentes, quia adhuc manus eius extenta, supra 5. Item tunc Deo non est semper summe perfectus contra I. suppositionem & 3. part. coroll. 1. 1. Perfectius enim videtur habere voluntatem liberam ad extra, sicut olim habuit, quam necessariam nouiter, sicut respectu praesentium & praeteritorum nunc habet; vel si hoc sit perfectius, prius non fuit summe perfectus; si autem fuit aeque perfectus, frustra mutatur intrinsece de vno in aliud, cum secundum sententiam Philosophorum uulgatam, frustra quidlibet sit per plura, si sufficiant pauciora, maxime ita bene; cum tamen secundum Philos. 1. Eth. 1. Omnis actus & electio bonum appetere videatur: & sicut Philostam natural, quam metaphysical. ostendunt, Omnis actio est propter finem, omnis autem talis finis est bonum, sicut 26. 1. allegat. Sed secundum Philosoph. 1. de coelo & mundo 32. Deus & natura nihil frustra faciunt. Vnde & Ezech. 6. Ego Dominus non frustra locutus sum. Et si quis dixerit Deum sic mutari non propter bonum suum, sed propter bonum creaturae, quomodo maneret bonum creaturae, si Deus vniuersam creaturam destrueret, nunquam aliquam creatur?: cum tamen tunc fieret & maneret in ipso necessitas volendi creaturas praecessisse, & annihilatas fuisse? nec etiam talis noua Dei necessitas /lest melior creature, quam eius antiqua libertas. Item in voluntate diuina est contingetia ad vtrumlibet simplicirer respectu omnium presentium & praeteritorum. Positis namque omnibus naturaliter praeuijs illi actui volutionis diuinae, non sequitur necessario ipsum produci, sed stat aequaliter hoc & illud. Nam ita fuit dum res erant futurae, nec modo aliter intrinsece causatur ille actus volutionis diuinae quam priu propter 5. & 23. 1. nec aliter extrinsece ab aliquo, scilce extrinseco, concausante propter eadem, & propter 20 1. iunctum. Volutio ergo diuina respectu present. & praeterit. est simpliciter contingens ad vtrulibet, vt patet per 4 huis, & cofirmatur per II. veritatem 5. huis: quare & simpliciter libera secundum contradictionem, sicut patet per 5. veritate 5. huius. Item voluntas diuina libere secundum contradictionem producit actum volendi praesentia & praeterita, sicut & fecit, quoniam erant futura, vt patet per corol. 4. huius cum deductione praemissa; quare & similiter contingenter, vt dicit quarta veritas quinti huius. Item contingentia & libertas dicuntur proprie respectu praesentis, sicut septima veritas & octaua quinti huius ostendunt; ergo Deus contingenter & libere praesentia vult & facit; Item si Deus possit non velle & nolle positue fore, quod voluit fore, velitque aliter & aliter intrinsece, quialibere & necessario per successus & differentias temporum possibile esset quod heri voluit positiue Petrum esse sal¬ uandum, & voluit ipsum non esse saluandum, sed esse damnandum, & hodie velit ipsum esse saluandum non damnandum; & idem est de Deum nolle heri A. fore, & hodie velle fore: ergo per 10. primi, heri Petrus fuit non saluandus, & A. non futurum, & hodie Petrus est saluandus, & A. futurum, contra 18. huius, & contra cuiuslibet hominis rationem. Item tunc Deus aliter vellet & aliter secundum successus & differentias temporales, & vellet temporaliter successiue, & non in aeternitate, seu in instanti aeternitatis, immutabiliter, indiuisibiliter, & instantanee semper simul, vel in ipsa aeternitate esset successio, & diuisibilitas aliqualis; quare necessario esset mutabilis, nec sibi summe sufficiens: indigeret namque tempore ad volendum; & hoc similiter est contra omnes autores loquentes de aeternitate, & actionibo Dei in illa, sicut I. Imi aliqualiter allegauit. Item tunc a voluntate antiqua tantum non posset noua actio prouenire sine sui mutatione intrinseca praecedete. Oportet enim qd. aliter intrinsece velit, quando producit re quam ante, sicut homo vult aliter hoc fore, & aliter vult hoc esse. Nam quan, do producit rem, vult necessario & prius voluit libere; si tamen omnino similiter intrinsece vellet, tunc & prius aeque libere, & aeque necessario vellet tunc & prius, cum res extrinseca no necessitet Deum intrinsece ad volendum. Iste autem videtur error Aristot. & Auer. 8. phys. sicut 34. pars coroll. 1. ini plenius ostendebat. Quare & Steph. Paris. Episc. iuste damnauit articulum iniuste dicentem, quod a voluntate antiqua non porest aliquid nouum procedere absque transmutatione aliqua praecedente. Nec potest quis dicere quod illa mutatio & illa necessitas in voluntate diuina sequitur naturaliter productionem rei in esse, & non praecedit, quia hoc est magis // inconueniens. Si enim illa necessitas sequatur necessario & naturaliter potentiam rei in esse, potentia rei in esse est naturaliter prior illa, & causa illius, sicut 13. ini est ostensum: ergo obiectum extrinsecum necessitat voluntatem diuinam ad volendum, quod est horribile & absurdum. Obiectum quoque extrinsecum non est causa mouens voluntatem diuinam, sicut 20. imi docet, quare nec necessitas. Harum autem duarum necessitatum, quarum vna est in re producta, & altera in voluntate diuina, illa in voluntate diuina est causa alterius; haec enim producitur nouiter & causatur ab illa; ergo est prior illa in omnibus, etiam in quibus Deus & creatura conueniunt, dignior & prior natura est Deus, sicut suppositio prima probat, qd. & docet Philosoph. 2. Met. 4. & 7. eiusdem. 3. & Auer. eisdem comment, sicut 2. imi plenius allegauit. Haec etiam necessitas in voluntate diuina, vel est necessitas prima simpliciter, vel illi propinquior, vt nullus dubitat; ergo prior, dicente Philos. 5. Met. 10. Priora & posteriora dicuntur, quaedam quidem tanquam existente aliquo primo & principio in vnoquoque genere, quod propinquius principio. Vbi & textus, quem Auer. exponit, sic habet, dicuntur quidem ante & post tanquam primum ens & principium in vnoquoque genere, & qd. est propinquius alicui principio terminato: super qd. dicit Auer. Vniuersaliter dicitur ante de omni principio terminato, & de omni qd. est propinquius alicui principio terminato. Prius quoque natura est Deum velle praesentialiter & per modum praesentis rem esse, quam ipsam esse. Hoc enim est causa illius, ergo l est prius natura, dicente Philosopho in praedicamentis cap. de priori, eorum quae conuertuntur secundum essentiae consequentiam: qd. alterius quomodolibet causa est, digne prius natura dicitur, & hoc velle praesentialiter & per modum praesentis in Deo, postquam voluit per modum futuri, est mutatio quaedam in eo, sicut ex hypothesi sequitur, ergo mutatio in Deo praecedit necessario rem productam. Item si Deus re futura vellet libere, & ipsa praesente in praeteritumue delapsa necessario, aliqua esset causa quare tunc necessario & non prius, & non nisi praesentia vel praeteritio rei factae; ergo res facta necessitaret voluntatem Dei ad volendum, qd. Deo videtur indecens, & indignum. Ad hanc autem vltimam rationem multipliciter respondetur. Aliqui namque assignant causam ex parte rei, alij ex parte Dei, alij vero mixtim; & quidam alij dicunt naturam esse causam istius. Assignantium vero causam ex parte rei, quidam assignant eam ex parte rei absolute, quidam ex parte rei relatiuae, siue relationis. Primi dicunt, quod res ipsa absoluta praesens vel praeterita est causa quesita. Sed istud non est verum, quia per vicesimum primi res posterior non est causa voluntatis diuinae, nec aliquid ibi causat, igitur non eam necessitat. Item res praeterita nihil est, ergo nihil causat, ergo nec diuinam necessitat voluntatem. Item futurum tantum esse habet, sicut praeteritum, vel maius, quia esse potentiale & praeteritum non sic habet, ergo tantum vel magis necessitat. Item si sic esset, hoc esset, quia, rem praesentem vel praeteritam necesse est esse vel fuisse; ideo necesse est Deum ipsam velle esse vel fuisse; ergo harum duarum necessitatum, quarum vna est in re, qua necesse est eam esse, vel fuisse, & altera in Deo, qua necesse est eum sic velle, prior naturaliter esset necessitas in re facta, quia causa alterius quod erat superius reprobatum. Item Deus potest necessario velle & non futura, quia illa semper possunt no fore, sed praesentia & praeterita, quia illa non possunt no esse nec fuisse; ergo Deus potest vel¬ le aliquo modo intrinsece, puta necessarie, & non nisi praesupposito auxilio rei extra, scilicetem¬ poris temporalisue rei, quare videtur miserabiliter indigens, & non summe sufficiens sibi ipsi contra ostensa 15. primi. Vnde & Augustinus 6. super Gen. ad literam 10. Nunquid adiutorio temporis eguit conditor temporis? quasi diceret, nullo modo. Et idem vult expresse II. de ciuit. Dei 30. quod maxime videtur verum de operationibus intrinsecis propriae voluntatis. Item ordinatius decentiusque videtur, vt posterius & effectus contrahat necessitatem a suo priori & causa quam e contra: & per 30. 2di voluntas diuina est omnium posteriorum effectuum prima causa. Item supposito secundum istam responsionem, quod obiectum volutum moueat volutatem diuinam, adhuc hoc non facit immediate per se secundum esse suum reale extrinsecum, sed secundum suum esse cognoscibile intrinsecum, scilce per suam aeternam similitudinem seu idea, sicut mouet voluntatem creatam tantum per similitudine sua, seu speciem in cognitione causatam. Sed illa similitudo seu idea in mente diuina semper est aeque clara, aeque actualis, & in g omnibus aequalis per omnia; ergo semper aequaliter mouet voluntatem diuina; ergo si semel ipsam necessitet, ita semper; & si semel ipsam nequaquam necessitet, neque vnquam. Item tunc aranea cum debilissimo filo suo posset Deum insolubiliter vinculare, & sic quasi in carcere & in compedibus per saecula detinere. Nam si filet & vinculet quippiam, necesse est Deum tum sic velle, & post per saecula sempiterna. Item tunc quaelibet creatura videretur fortior Creatore. Item per 3. 2d obiectum volubile non potest necessitare voluntatem creatam, quae est infinite debilior quam diuina, ergo nec ipsam: vel si obiectum potest necessitare voluntatem diuinam & creatam non potest; ipsa est debilior quam creata. Item sit A. vnum non existens nunc in B. instanti, nec prius, qd. tamen Deus potuit fecisse nunc & prius; nunc ergo secundum prius ostensa necesse est Deum nolle actiue A. esse in B. & fuisse ante B. & fuisse futurum ad essendum in B. vel ante, & ita aeternaliter ante & post noluisse, & noliturum esse. Vel vt facilius pro tardioribus procedatur: ponatur Deum nolle actiue A. esse in B. praesenti instanti, quod tamen potuit fecisse in B. tunc necesse est eum sic nolle. Causa huius necessitatis non potest as¬ signari ex parte rei nolutae, cum ipsa non sit, quare nec causat. Item eodem casu retento impossibile est Deum velle A. esse in B. aut fuisse ante B. aut futurum fuisse, vt esset in B. vel ante, & semper prius potuit ista velle. Quae ergo est causa ita impossibilitans nouiter voluntatem diuinam? Non res illa, non ens, cum penitus nihil causat, nec potest impossibilitare voluntatem creatam. Item absurdum videtur, & cunctorum autibus execrandum, quod aliqua res debilis, &, quod videtur indignius, aliqua priuatio pura rei omnipotentem ad impotentiam tanta necessitet, vt non possit nunc nec vnquam in futurum producere seu habere actum voluntatis intrinsecum, quem potuit semper ante; nec nunc aut vnquam velle, quod prius potuit semper velle. Nunc enim nec in futuro potest producere, nec habere intrinsece talem actum. Volo quod haec dies nunquam fuit futura, praesens, neque praeterita; nunc etiam nec vllis futuris temporibus potest producere nec habere talem actum intrinsecum voluntatis. Volo quod A. fuit futurum ad essendum in B. vel ante; volo quod A. sit in B. volo quod A. fuit ante B. & semper ante potuit tales actus non temporaliter, sed aeternaliter producere & habere, & aeternaliter non temporaliter ita velle: quid ergo ab omnipotente tantam potentiam irreparabiliter abstulit? Quid ita insuperabilem indissolubiliter alligauit? Quid tantum dominium eius intrinsecum super suam propriam voluntatem insanibiliter mutilauit? Quid summam // libertatem necessitatis & impossibilitatis huiusmodi infimae seruituti inalleuiabiliter subiugauit? Absit quod aliquis vel leuiter cogitet, quod aliqua creatura hoc faciat, vel aliqua priuatio creaturae. Assignantium vero causam necessitatis praedictae, ex parte relationis, aliqui ponunt eam positiuam, & aliqui priuatiuam. Primi dicunt, quod ex praesentia seu praeteritioone rei consurgit vna relatio realis vel rationis, quae est causa istius necessitatis in voluntate diuina. Sed contra istam responsionem possunt reduci argumenta quae contra priorem. Illa quoque relatio vel est aliquid, vel nihil. Si nihil, nihil causat, nihil necessitat; si aliquid, illud consurgit ex re absoluta praesenti vel praeterita; ergo ipsa originaliter necessitat ita Deum. Quicquid enim est causa causae, est causa causati; sic igitur responsio prima redit. Item illam relationem, si sit aliquid, potest Deus destruere: alias enim Deus & creatura similiter esset potentior ad aliquid faciendum, quam ipse Deus ad idem destruendum, quod non videtur, cum sit omnipotens ad quodcunque, qua destructa & ista responsio destruetur. Item praeteriti ad voluntatem diuinam non est aliqua relatio realis, quia non est extremum reale in quo possit fundari, quia praeteritum iam transsit in non esse, nec potest fundari in voluntate diuina, quia tuuc potius diceretur relatio voluntatis diuinae ad praeteritum, quame contra; & quia tunc Deo adesset, accideret, & inhaereret relatio noua realis, quare & esset mutabilis, contra quintum & vicesimum tertium primi. Quare & Augustinus 5. de Trinit. 4. & 5. ostendit, quod non omne, quod dicitur de Deo, dicitur de eo secundum substantiam, quia quaedam dicuntur de eo secundum relationem, vt patet in personis diuinisinihil tamen dicitur de eo secundum accidens, quia non mutabiliter. Vnde cap. 4. sic dicit, Nihil itaque accidens in Deo, quia nihil mutabile aut amissibile, nihil in eo secundum accidens dicitur, quia nihil ei accidit; nec tamen omne quod dicitur; secundum substantiam dicitur; in rebus autem creatis atque mutabilibus quod non secundum substantiam dicitur; restat vt secundum accidens dicatur. Omnia enim accidunt eis quae vel amitti possunt vel minui. Et sequitur capit. 5. In Deo autem nihil quidem secundum accidens dicitur, quia in eo nihil mutabile est aut amissibile; nec tamen omne quod Deus dicitur, secundum substantiam dicitur. Dicitur enim ad aliquid, sicut pater ad filium, & filius ad patrem, quod non est accidensi quia & ille semper pater, & ille semper filius, & ita semper, quia semper natus est filius, nec caepit vnquam esse filius, quod si aliquando esse caepisset, aut aliquando esse desineret filius, secundum accidens diceretur; & quia pater non dicitur pater nisi ex eo quod est ei filius, & filius non dicitur filius nisi ex eo quod habet patrem, non secundum substantiam haec dicuntur, sed adinuicem ista dicuntur, neque tantum secundum accidens, quia & quod dicitur pater, & quod dicitur filius aeternum atque incommutabile est eis. Et infra eiusdem vlt. mouet quaestionem de relationibus // temporalibus in Deum & creaturam, secundum quas temporaliter ad inuicem referuntur, quomodo illae non sunt accidentia, quoniam nihil accidit Deo temporaliter quia non est mutabilis. Et respondet quod hoc est, non quia ipsi substantiae Dei aliquid temporaliter accidat, sed illi creaturae ad quam dicitur relatiue; quare finaliter sic concludit, quod ergo temporaliter dici incipit Deus, quod antea non dicebatur, manifestum est relatiue dici non secundum accidens Dei, quod ei aliquid acciderit, sed plane secundum accidens eius, ad quod dici aliquid Deus incipit, ipse mutatur, Deus autem absit vt aliquem temporaliter diligat, quasi noua dilectione quae in ipso ante non erat, apud quem nec praeterita transierunt, & futura iam facta sunt. Et per hoc totum innuit tertium modum eorum quae dicuntur ad aliquid, sicut mensurabile ad mensuram, scibile seu scitum ad scientiam, & // sensibile seu sensatum ad sensum, vt docet Philosophus 5. metaphys. 20. quae ideo relatiue dicuntur, vt vtar verbis Auerrois, non quia relatio est in substantia vtriusque relatiui, sed in substantia alterius tantum, & in altero propter aliud, id est alterum, puta scitum seu sensatum resertur ad scientiam seu sensationem tantum propter relationem alius relatiui ad ipsum. Nam quum quicquid scitur nouiter aut sentitur, nihil nouum causatur in eo, sed in sentiente tantummodo vel sciente, & per illud solum refertur ad ipsos: non est ergo aliqua noua relatio realis inter Deum & praeteritum, quae ipsum necessitet ad volendum, nec etiam aliqua noua relatio rationis, quia non in Deo, cum omnino // similiter intrinsece semper se habeat, quia aliter esset mutabilis, vt praecedentia docuerunt, nec in rebus praesentibus: ponatur enim quod Deus totum annihilet vniuersum: nec in rebus praeteritis, cum nihil sint omnino, nec quicquam omnino T sit in eis aliquaue illarum. Item tanta est relatio futuri ad voluntatem diuinam sicut praeteriti, ergo tantum necessitat. Item relatio, vt dicit Auerroes super 12. metaphys. comment. 20. est debilioris esse alijs praedicamentis, sed alia praedicamenta absoluta non necessitant voluntatem diuinam, vt patet contra responsionem priorem. Item tunc Deus necessitatur ad volendum illam relationem, aut ergo per seipsam, aut per aliam; si per seipsam, eadem ratione sic posset necessitari per absolutum ad ipsum volendum, maxime cum absolutum sit melius & magis volubile, magisque motiuum voluntatis: si per aliam, erit processus necessario sine fine. Ponentes vero causam priuatiuam ex parte relationis, dicunt Deum non posse velle de quoquam praesenti ipsum non esse, nec de quoquam praeterito ipsum non fuisse, quia hoc non est volubile. Sed isti non recte tangunt causam quaesitam; quaesita namque primo fuit causa, quare necesse est Deum velle hoc esse, vel hoc fuisse, non quare non potest velle contrarium. Licet enim Deus non posset velle contrarium, posset tamen, vt videtur, secundum istam responsionem non habere hoc velle, sicut homo potest non velle hoc esse, licet non velit hoc non I esse. Item nulla relatio creata, seu extrinseca necessitat Deum ad volendum, sicut contra responsionem proximam est ostensum; ergo nec alicuius talis relationis priuatio necessitat eum ad non volendum, cum priuatio talis non sit potentior super voluntatem diuina, quam habitus. Item causa quare hoc no esse non est pro nunc volubile, est quia hoc nunc est, quare & pro nunc necesse est hoc esse: haec enim affirmatiua est prior ista negatiua & causa illius: aliqua enim necessario debet esse, vt 13. primi docet: existentia ergo huius rei est causa originalis impossibilitatis Deum voledi hoc nunc no esse, & necessitatis non sic volendi. Quare res extra est causa impossibilitatis & necessitatis in volutate diuina, sicut responsio Ia dixit, Item eadem ratione necesseest Deum nunc velle hoc esse, quia hoc no esse, no potest nunc non esse volubile, & hoc est quia necesse est nunc hoc esse volubile, & hoc quia necesse est hoc esse, & hoc quia hoc est. Hoc enim esse, est originale & primarium antecedens, ex quo a priori & causaliter haec omnia cosequutur, sicut in simili, proximo est deductum, quare &c. sicut ibi. Item vt clarius arguatur, ista resposio habet necessario dicere consequeter, quod ideo Deus necessario vult hoc esse, quia necessario est volubile istud esse, & causa originalis istius est hoc nuc esse, quare hoc nunc esse necessitat Deum velle, quia quicquid est causa causae est causa causati; & sic responsio prima redit. Itemtunc quaelibet res existens necessitat Deum velle, & quaelibet res actiua, quae aliam potest producere, potest necessitare, & impossibilitare voluntatem diuinam, sicut responsio prima dixit, Item pura & sola priuatio nunquam est causa alicuius positiui, quare nullius actus necessarij in voluntate diuina. Ttemhoc nunc non esse est volubile ab homine, & aliquando fuit volubile a Deo, quia non est simpliciter & per se non volubile, seu inuolubile ab eo, & nunc non est volubile a Deo, sed non volubile seu inuolubile; ergo aliqua est causa istius mutationis, & huius negationis & priuationis est aliqua affirmatio & potentia prior & causa, vt 13. primi docet, & illa non potest poni, nisi ista res absoluta nunc existens, vel aliquid respectiuum in ea, & sic redit prima responsio vel secunda. Assignantes vero causam necessitatis praemissae ex parte Dei tantum, & intrinsecam ipsi Deo quadrupliciter variantur. Nam pdicunt hoc esse ex natura diuina: Deus enim, vt dicunt, est talis naturae, quod praesenti re vel praeterita necessario vult ipsam esse vel fuisse. Sed si hoc sit pure naturaliter & intrinsece tantum Deo, cum agens pure naturaliter dispositum semper similiter, passo quoque disposito semper similiter, semper sit similis actio, cum nulla causa dissimilitudinis possit dari, sicut & docet Philosophus 9. Metaphys. 10. sed omnia pure naturalia Deo intrinseca semper similiter disponuntur, cum per quintum primi sit immutabilis in natura, semper necessitatur aequaliter ad volendum. Haec autem ratio confirmatur, quod secundum Philosophum 2. de generatione & corruptione cap. penult. Idem & similiter habens, semper indem innatum est facere, & 5. Metaphys. 2. ostendit, quod idem est causa contrariorum, sed per dispositiones diuersas; natura vero diuina disponitur semper similiter. Nec potest quis dicere quod natura Dei aliter intrinsece disponitur praesente re vel praeterita, quam ipsa futura, quia tunc esset mutabilis, & quia tunc hoc esset ex praesentia vel praeteritione rei; ergo ipsa esset causa necessitatis in voluntate diuina, quod prius est destructum. Secundi vero ponunt hoc esse ex parte veritatis diuinae, quae sicut res praesens & praeterita, ita necessario se habet, ita necessario exigit vt Deus conformiter semper velit. Haec autem responsio potest redargui sicut prior, quia veritas diuina naturaliter pure sumpta semper intrinsece similiter omnino se habet. Item secundum istam responsionem causa istius est veritas necessaria ex parte rei praesentis vel praeterite, & causa originalis istius est existentia talis rei; ergo & ipsa est originalis causa necessitatis in voluntate diuina, quod erat superius reprobatum. Item veritas Dei intrinseca respectu futuri tanta est, & intrinsece similiter omnino se habens sicut respectu praeteriti vel praesentis; quare tam necessaria & tam firma. Non enim posset intrinsece aliter se habere nisi propter existentiam vel praeteritionem rei extrinsecae, quod non potest, cum nullo modo ab illa dependeat nec causetur, cum haec sit inferior veritas, illa superior; haec causata, illa incausata; haec posterior, illa prior, sicut vndecimum & duodecimum primi docent. Tertij autem credunt, quod hoc sit ex parte voluntatis diuinae, scilicet, quia vult se necessitari ad volendum praesens esse, praeteritumque fuisse. Sed si quando res venit & praeterijt velit se necessitari ad sic volendum, vel hoc vult necessario, vel libere secundum contradictionem, Si necessario, vnde sibi illa necessitas? Et redit pristina difficultas, quia processus infinitus in talibus voluntatibus non est dandus. Si libere secundum contradictionem, potest non sic velle; quod si ponatur, non necessitatur, sicut hypothesis ista dicit. Item sit A. voluntas qua Deus vult nunc hoc esse libere secundum contradictionem, & B. voluntas qua vult se necessitari ad A. vel ergo B. est voluntas nunc noua vel antiqua, & aeterna; non est nunc noua, vt 23. primi monstrat. Si est aeterna, vel ergo illa aeterna aeternaliter ante fuit libera secundum contradictionem, vel necessaria; si libera, vnde ergo nunc est necessaria? Et reuertitur difficultas. Si fuit aeternaliter necessaria, & ex illa semper necessario sequebatur A. nunc fore, & ex A. hoc fore; quare sicut prius erat ostensum, aeternaliter fuit necessarium A. nunc fore, & hanc rem nunc fore, & ita de quocunque futuro, cuius oppositum hypothesis supponebat. Item posito quod harum duarum volutionum Dei, quarum vna vult rem esse vel fuisse, & altera se necessitari ad sic volendum, si haberet tantum primam, adhuc necessario vellet rem esse vel fuisse, sicut res necessario esset aut fuisset. Posito namque, quod haberet volutionem hanc solam, volo hoc esse aut fuisse, necessario ita vellet. Item sola Dei voluntas, qua vult rem fore in A. instanti futuro, sufficit ad producendum illam in esse in A. sicut decimum primi & corollarium eius docent, & quia alias non esset omnipotens, quod si ponatur, responsio destruetur. Item eadem ratione posset necessitare se similiter ad volendum omnia futura, & ad omnia producendum. Quis ergo nouit sensum Domini, vel quis consiliarius eius fuit in tantum vt audeat dicere non sic fecit? Item eadem ratione posset se necessitare similiter ad non faciendum, & impossibilitare ad faciendum quodcunque quod non est facturus, & ita posset reddere omnipotentem tam impotentem, vt non possit leuare festucam, volendo scilicet se necessitari ad volendum nunquam leuare festucam, vel impossibilitari ad volendum se leuare festucam. Item cum Deus non possit necessitari ad volendum futura, & potest ad praesentia, & nulla causa ex parte Dei intrinseca potest dari, propter immutabilitatem eius omnimodam, aliqua causa extrinseca erit danda, & nulla nisi res extra, sicut responsio prima dixit. Item tes praesens vel praeterita necessario praesupponitur ad istam necessitatem in voluntate diuina; ergo est aliqua causa illius, sicut ostensum fuerat quarto primi, & sic responsio prima redit. Quarti vero affirmant hoc esse ex parte modi volendi in Deo. Dicunt enim quod vult futurum quasi future, scilicet per talem actum volo hoc fore; praesens vero & praeteritum quasi praesentialiter & praeterite, id est, per tales actus volo hoc esse, volo hoc fuisse; quorum modorum primus, vt dicunt, facit libertatem secundum contradictionem, alij vero necessitatem secundum alteram partem tantum. Sed istud non est verum, quia omnino similiter, & non aliter intrinsece vult primo hoc fore, secundo hoc esse, & tertio hoc fuisse: alias enim intrinsece mutaretur, contra quintum, vicesimum tertium, & vicesimum quintum primi. Item si Deus aliter intrinsece vellet praeterita, praesentia, & futura, aliter intrinsece ea // sciret, contra prius ostensa vicesimo tertio & vicesimo quarto primi. Item etsi illi modi volendi essent diuersi, nulla posset causa intrinseca assignari, quare vnus esset liber & non alius, cognitio, potentia volutiua, & omnia intrinseca requisita sint aeque potentia, aeque efficacia, & per omnia aeque firma respectu vnius, sicut & respectu alterius, nec potest assignari causa extrinseca, quia tunc rediret prima responsio vel secunda. Item Deus vult praesentialiter hunc viatorem esse praedestinatum, & praeterite hunc fuisse praedestinatum, ergo vult necessario istis modis, ergo iste viator necessario est praedestinatus, quare & necessario est saluandus, cum haec ambo ex antecedente necessario necessario consequantur. Et similiter potest argui de quocunque futuro, quod ipsum necessario veniet, qui de quocunque tali Deus & vult praesentialiter & praeterite voluit tales propositiones esse veras fuisseque veras, hoc erit, est verum; hoc erit, fuit verum; quare necessario vult & voluit istis modis, vnde necessario sequitur quod hoc erit. Et idem est si A. ponatur volutio, qua Deus vult hoc fore, & B. volutio qua vult A. esse vel fuisse, quod B. est necessaria &c. sicut prius. Quare alij perpendentes causam necessitatis praemissae non posse sufficienter assignari ex parte rei solius, nec Dei solius, assignant eam mixtim inde. Sed praecedentibus stantibus istud stare non potest, quoniam omnis effectus causatus a duabus causis, aut causatur partim ab vna & partim ab alia, aut ab vtraque secundum se totum, sicut actus voluntatis creatae totus efficitur a voluntate creata & totus ab increata similiter, sicut corollarium 20. secundi monstrauit, sed necessitas supra dicta non causatur partibiliter ab his causis, quia nulla potest ibi partibilitas assignari. Nec potest quis fingere, quod partibilitas similitudinaria & imaginaria secundum intensionem & remissionem est ibi ponenda; quia sit A. illa necessitas, & B. pars eius primaria causata a Deo, & C. reliqua pars eius causata a causa secunda; aut ergo A. est infinitae intensionis, aut tantum finitae. Si infinitae. ergo &t tam B. quam C. quia si alterum non sit infinitum, sed tantum finitum, sit illud C. sicut magis videtur, tunc B. est simpliciter infinitum: alias enim ex ipso & C. non componeretur simpliciter infinitum, quia finitum adiunctum finito facit tantum finitum, sicut potest Mathematice demonstrari. Ostensum est etiam primo primi, nullam formam posse esse infinitam simpliciter intensiue, nec potest concedi, quod B. pars A. necessitatis praedictae est simpliciter infinitum, quia necessario finitur in copulatione C. cum ipso. Ibi enim de necessitate est aliquis gradus, qui est finis communis & terminus vtriusque, sicut & aliquis punctus esset in continuatione duarum linearum talium. Et quia B. est pars A. quare & minus illo; sed nullum infinitum simpliciter est minus aut maius alio simpliciter infinito, sicut testatur Philosophus multis locis. Si vero dicatur in primis, quod A. non est simpliciter infinitum, sed secundum quid tantum, potest refelli per indem, quoniam si tam B. quam C. sit omniquaque finitum, ergo &st A. constiturum ex illis, sicut superius est argutum. Quare forsitan dabitur, quod A. est simpliciter & omniquaque finitum; sed tunc A. posset augeri, & esse maius & melius, cum A. sit bonum in Deo, quia per tertiam partem corollarij primi, primi nihil aliud est in eo; non ergo omne bonum in Deo est in eo optimum possibile, nec summum, contra quartam partem corollarij supradicti; quare nec Deus semper necessario optimus permaneret, contra sextam partem corollarij memorati. Anselmus quoque Monolog. 16. "Palam est, inquit, quod quodlibet bonum summa natura sit, summe illud est; illa est ergo summa essentia, summa vita, summa ratio, summa salus, summa iustitia, summa sapientia, summa veritas, summa bonitas, summa magnitudo, summa pulchritudo, summa aeternitas, summa immutabilitas", quare & summa necessitas supradicta. Item si Deus nouiter licet tantum partibiliter, causaret in voluntate sua necessitatem huiusmodi, ipse esset mutabilis, sicut superius est ostensum. Item voluta posteriora non sunt causa totalis, nec etiam partialis voluntatis diuinae, sicut vicesimum primi docet, nec quicquam agunt in illam, quare nec eam necessitant vllo modoOstensum est etiam contra responsiones priores, quod res extra non sunt causa necessitatis istius, quare nec causa etiam partialiter effectiua. Nec potest quis dicere quod tam Deus quam res extra causant istam necessitatem secundum se totam, quia vtrumque est reprobatum superius contra responsiones praemissas. Item Deus disponitur omnino similiter, & penitus non aliter, quantum est ex parte sui intrinsece, nunc existente hac re, quam psicut ostensum est supra; ergo illa noua necessitas in voluntate diuina causatur totaliter a re extra. Item remota omni noua causatione ex parte Dei intrinseca, & tantum posita re praesenti, ponetur illa necessitas, sicut praecedentia manifestant; ergo positio sola rei est causa sufficiens necessitatis istius. Item quod Deus mixtim cum re extra praesenti necessitatem hanc causet, vel est libere secundum contradictionem, vel necessario. Si libere, potest non sic causare stante re praesenti, & tunc vel non erit talis noua necessitas, quod est contra primam hypothesin; vel si erit, causabitur a re sola, quod responsio ista negat. Si necessario, vnde sibi illa necessitas? &c. sicut contra responsionem sextam praemissam. Item quod Deus mixtim cum re praesenti causet necessitatem huiusmodi, vel hoc est pure naturaliter vel voluntarie. Si naturaliter, hoc roprobabitur, sicut responsio quarta prius. Si voluntarie, sit ergo quod per A. volutionem seu actum intrinsecum voluntatis: Aut ergo A. est noua volutio vel aeterna, &c. sicut contra responsionem sextam in simili argumento. Item si sic esset, hoc maxime videretur contingere, quia Deus causat rem praesentem, & illa vlterius causat istam necessitatem in voluntate diuina; ergo res praesens, tanquam causa instrumentalis, media d secunda, totam hanc necessitatem causaret, quod superius est destructum: Item res praeterita nihil est, quare nihil causat, neque necessitat separatim nec mixtim. Res eriam, quae nunc non est nec vnquam fuit, potuit tamen nunc esse & prius fuisse, nihil est nec fuit, ergo nihil causat separatim nec mixtim, quare nec sic diuinam necessitat aut impossibilitat voluntatem, &c. quae contra primam responsionem similiter sunt arguta. Alij vero videntes nullam causam necessitatis huiusmodi rationabiliter posse dari, dicunt nullam esse causam illius, quare nec aliquam caufam illius conquaerendam, nec aliquam assignandam, quod & per exempla confirmant: Deus, inquiunt, aliquando creauit mundum, sed quare tunc? Deus etiam est nouiter creator & Dominus huius rei, sed quare? Quid efficit eum talem? Quasi diceret, nulla causa. Sed istud neque Philosophice, neque Logice, neque Theologice potest dici: omnis enim mutatio causam habet, sicut tota Philosophia testatur. Nam alias seuitate consimili posset dici, quod nullus motus, nulla actio, vel passio, & vniuersaliter quod nulla mutatio aliquam causam habet: hic autem est mutatio; nam transitus de vno contradictoriorum in reliquum sinemutatione esse non potest; sed Deus prius fuit libere & non necessario volens istud, nunc antem est non libere, sed necessario volens istud. Quod autem transitus de vno contra dictoriorum in reliquum necessario mutationem requirat, Logica clare docet. Sit enim A. ista, Deus non est necessario volens istud, & B. ista, Deus est necessario volens istud, & C. hoc instans, & secundum illud vulgatissimum Logicum, Eo quod res est, vel non est, est oratio vera vel falsa; quare si totaliter & omni modo similiter ita sit ex parte rersignatae per A. & B. in C. sicut fuit & e contra; & A. fuit verum ante C, & B. falsum, ergo &est in C. vel si A. est falsum in C. & B. verum, ergo &s simili modo ante, ergo haec responsio facit contradictoria simul vera, & etiam simul falsa, & eandem propositionem simul veram & falsam? Item B. prius fuit falsum, & nunc est verum, ergo aliqua est causa huius, & haec necessario est, quia prius non fuit ita realiter, & modo est ita; ergo aliter est ex parte rei nunc quam pus, ergo per aliquam mutationem, ergo per aliquid mutans, ergo &st per causam. // Ad idem potest fimiliter argui iuxta processum Philosophi 4. Metaphys. contra negantes prima principia disputantes supbonendo nomina habere significationes determinatas & certas. Quamdiu ergo significatio, seu res significata cuiuscunque nominis integre permanet, nomen similiter permanet, & e contra; simul ergo accedunt, & simul recedunt, quapropter nunquam sit acquisitio vel perditio nominisalicuius sine acquisitione vel deperditione alicuius significationis seu significati illius, quare nec sine mutatione aliqua qualicunque. Item exempla eorum neque Philosophi¬ cam, neque Theologicam sapiunt veritatem. Philosophice namque loquendo, Agens rati. A onale certo tempore agit ad extra, quia tunc vult; vnde Philosophus 9. Metaphys. 10. dicit, quod potentiae factiuae cum ratione sunt contrariorum, & obijcit, quare simul facient contraria; hoc autem impossibile; & respondet innuendo consequentiam non valere, quia aliquid aliud requiritur quod determinet potentiam ad vnam partem, scilicet voluntas, & quando per illam determinatur, tunc facit alterum, non vtrumque; illa ergo voluntas determinans est causa quare tunc hoc facit, vnde respondendo sic ait; Necesse ergo alterum aliquid esse quod proprium est, dico hoc autem appetitum aut prohaeresin: quod enim desiderauerit principaliter, hoc faciet, quando vt possit extiterit: quare potens secundum rationem omne necesse quando desiderat, cuius habet potentiam, & vt habet, hoc facere; Deus autem cum ratione & rationabiliter fecit mundum, quando aeternaliter voluit se facturum, igitur quia tunc voluit, tunc & fecit, quod & patet completius nono primi. Vnde & Apocalyps. 4. Tu creasti omnia, & propter voluntatem tuam erant, & creata sunt. Et Augustinus I. de Gencontra Manichaeos; Voluntas Dei omnium, quae sunt, ipsa est causa. Qui ergo dicit, quare Deus fecit coelum & terram? respondendum est, quia voluit: voluntas enim Dei causa est coeli & terrae. Item eadem ratione habent dicere consequenter de quocunque quandocunque creato seu facto a Deo, quod nulla est causa quare tunc sit vel creatur, & hoc videtur destruere causam efficientem & finalem in Deo, vel ponere ipsum agere casualiter & fortuito omni tempore & instanti: sed causam efficientem in Deo ostendunt praemissa, & illud Ioh. 1. Omnia per ipsum facta sunt, cum tertio, quarto, & nono primi: Et causam fiualem in Deo probant multae autoritates Phlosophicae & Theologicae vicesimo quinto primi conscriptae. Vnde Parab. 16. Omnia propter semetipsum operatus est Dominus. Et Apoc. 1. Ego sum Alpha & Omega, principium & finis. Quod vero Deus non agat casualiter vel fortuito, quouis tempore vel instanti, octauum & nonum primi cum vicesimo septimo, vicesimo octauo, & vicesimo nono docent. Unde & Ecclesiast. 3. Omnia tempus habent: sed a quo, nisiC ab illo qui in mensura, & numero, & pondere cuncta disponit? Quare & Augustinus 22. de Ciuit. Dei 2. sic dicit, Antequam veniat tempus quo voluit vt fieret, quod ante tempora vniuersa praesciuit atque disposuit, dicimus fiet, quando Deus voluerit. Et si adhuc obijciant, quod illius voluntatis nulla est causa, quare nec necessitatis praedictae, hoc nullum debet mouere, quia illa Dei volutio est aeterna, sed illa necessitas est nouella, quare & aliquam causam habet. Quod etiam Deus nouiter est Creator & Dominus, causam habet, causam, inquam, formalem & efficientem similiter. Deus enim dicitur nouiter relatiue Dominus huius rei, & non per relationem nouam accidentem nouiter ipsi Deo, sed tantummodo creaturae, sicut contra secundam responsionem superius est ostensum. Ipsa ergo relatio consurgens ex creatura, quae necessario subijcitur diuino dominio, est causa formalis extrinseca atque impropria, qua Deus formaliter dicitur Dominus huius rei. Haec quoque relatio habet causam efficientem, effectricem scilicet huius rei, ex qua ista relatio necessario pullulat & emanat. Cum ergo quaerunt, quis fecit Deum Dominum huius rei: dico, quod ille, qui fecit hanc rem. Fecit enim quodammodo istam relationem qua Deus dicitur Dominus huius rei; sicut quidat Iohanni hanc rem, facit eum Dominum huius rei; qui videt Iohannem vel intelligit, facit, lohannem visum & nouiter intellectum: Deus ergo facit ipse seipsum Dominum huius rei faciendo hanc rem, ex qua necessario oritur relatio supradicta, sicut & Iohannes ipse facit seipsum Dominum huius rei faciendo hanc rem suam. Cuius exempla satis authentica scriptura canonica saepe profert. Vnde Psalmo 9. Factus est Dominus refugium pauperi: 17. Factus est Dominus protector meus: 29. Dominus factus est adiutor meus: 89. Domine, refugium factus es nobis: Et 117. Factus est mihi in salutem, cum multis similibus multis locis, Quod ergo Deus nouiter dicitur relatiue ad creaturam, est propter nouam causam & nouam mutationem ex parte creaturae, sicut & in quocunque quod dicitur nouiter relatiue. Hoc enim est vel propter nouam mutationem in eo quod sic nouiter dicitur, vel in illo ad I quod nouiter sic dicitur, sicut apparet de relatiuis tertij modi, vt potest haberi a Philosopho 5. Metaphys. 20. & ab Auerroe ibi, sicut erat superius allegatum, & 5. Phys. 10. vult, quod vbi est noua relatio, sit mutatio & motus, saltem in altero relatorum, sicut exemplificat ibi Auerroes de columna, quae primo est in dextro Socratis, & post vertitur ad sinistram, per hoc quod Socrates transfertur in loco. Eandem quoque sententiam Boetius de Trin. vlt. plane docet. Quare & Augustinus 5. de Trinit. vlt. ostendit quod quando Deus incipit temporaliter relatiue dici ad creaturam, hoc esse per mutationem in creatura, non in Deo: vnde sic ait, De illa commutabili Dei substantia debemus accipere, vt dicatur relatiue aliquid ad creaturam, vt quamuis temporaliter incipiat dici, non tamen ipsi substantiae Dei accidisse aliquid cintelligatur, sed illi creaturae ad quam dicitur, Domine, inquit, refugium factus es nobis: Refugium ergo nostrum Deus relatiue dicitur. Ad nos enim refertur, & tunc refugium nostrum sit, cum ad eum refugimus; nunquid tunc fit aliquid in eius natura quod antequam ad eum refugerimus non erat? In nobis ergo sit aliqua mutatio: sic & Pater noster esse incipit, cum per eius gratiam regeneramur: substantia itaque nostra mutatur in melius, cum filij eius efficimur; simul & ille Pater noster esse incipit, sed nulla suae commutatione substantiae Quod ergo temporaliter diciincipit Deus, quod antea non dicebatur, manifestum est relatiue dici, non tamen secundum accidens dici, quod ei aliquid acciderit, sed plane secundum accidens eius, ad quod dici aliquid Deus incipit, ipse mutatur. Exempla ergo istorum non continent veritatem, nec etiam conueniunt exemplatis. Ista enim exempla sunt de relationibus ex creatura nascentibus, & extrinsecis ipsi Deo. Necessitas vero praedicta in voluntate diuina ex nulla creatura, causatur, sicut superius est ostensum, quod & ista responsio confitetur, & est intrinseca ipsi Deo. Haec igitur per methodum libertatis & necessitatis voluntatis diuinae contra hypothesin principalem. 2