Caput 45

Commentaria Ferrariensis

Vno quod non possumus substantias separatas intelligere in hac vita per illos modos quos praedicti philosophi posuerunt, restat inquirendum an sit aliquis modus quo ipsas in hac vita intelligere possimus. Circa hoc autem duo facit Sanctus Thomas: primo, ostendit quod dictum est ; secundo, removet quoddam dubium, in capite sequenti.

Circa primum duo facit: primo, ostendit nos non posse in hac vita tales substantias intelligere; secundo, inquirit an aliquando illas intelligere possimus .

Circa primum duo facit: primo, adducit rationem Themistii qua probat nos posse substantias separatas intelligere; secundo, ad eam respondet, et simul. suum confirmat propositum .

I. Quantum ad primum, arguit Themistius, in tertio suae Paraphrasis libro, capite r, sic, per locum a minori. Substantiae separatae sunt magis intelligibiles quam materialia: cum sint secundum seipsa intelligibilia, illa vero fiant intelligibilia per intellectum agentem. Ergo, si noster intellectus. comprehendit haec materialia, multo magis natus est intelligere substantias separatas.

Adverte quod haec ratio dicitur a minori esse: quia minus videtur quod noster intellectus comprehendat minus intelligibilia, quam quod comprehendat magis intelligibilia ; et tamen illa. comprehendit.

II. Ad hanc rationem respondet Sanctus Thomas quod secundum diversas opiniones de intellectu possibili est iudicanda. Et dicit primo, quod secundum opinionem Averrois, ponentis ipsum esse substantiam a corpore separatam, recte procedit ratio: quia, cum tunc nullum necessarium. ordinem ad res materiales habeat, ea quae sunt magis intelligibilia in seipsis, erunt ei magis intelligibilia. Sed tamen, hoc dato, sequitur quod nos a principio substantias separatas intelligamus: cum a principio intelligamus per intellectum possibilem. Hoc autem constat esse falsum. Et licet hoc inconveniens nitatur Averroes evitare, secundum ea: quae dicta sunt superius de copulatione intellectus agentis, patet tamen. ex praemissis illa esse. falsa,

Circa hanc opinionem Averrois, considerandum quod dicitur intellectus possibilis habere necessarium ordinem ad res materiales quando nihil nisi ex rebus materialibus cognoscere potest: non' habere autem ordinem ad res materiales dicitur quando ab. ipsis im intelligendo dependentiam non habet. Quando ergo ponitur omnino a ma-

teria separatus; et per consequens nullum .ad res materiales necessarium ordinem. in intelligendo habere: tunc ' obiectum sibi connaturale erit intelligibile a materia secundum se separatum, utpote secum in modo essendi conveniens. Ideo quae sunt magis intelligibilia in seipsis, erunt, apud Averroem, ei magis intelligibilia: sicut, quia nos ponimus. animam intellectivam esse. materiae coniunctam secundum esse, dicimus, ei esse magis intelligibilia quae sunt minus intelligibilia in seipsis, scilicet materialia; quae opere intellectus agentis fiunt acta intellecta.

2. Dicit secundo quod, si ponatur intellectus possibilis non esse separatus, sed esse corpori coniunctus secundum esse; cum ex hoc necessarium ordinem habeat ad materialia, non sequitur, si substantiae separatae sunt in seipsis magis cognoscibiles, quod propter hoc sint magis cognoscibiles intellectui nostro: quia, ut superius est ostensum, per materialia intellecta non — substantiae — intelligi.

Confirmatur haec responsio ex verbis Aristotelis, | Metaph., text. 1, dicentis quod difficultas intelligendi res illas accidit ex nobis, nom ex illis: idest, non provenit ex eo quod illae res minus intelligibiles sint quam alia intelligibilia a nobis; sed ex debilitate. intellectus nostri, quia, cum sit unitus corpori secundum esse, rebus materialibus est obligatus. i

3. In hac responsione tangit Sanctus Thomas primam rationem ad probandum quod intellectus unitus corpori substantias separatas intelligere non possit: hanc scilicet. Per materialia intellecta non. possunt intelligi substantiae separatae. Ergo etc. - Probatur consequentia. Quia intellectus coniunctus non nisi per materialia ad cognitionem aliorum pervenire potest.

Advertendum autem, quia Sanctus Thomas concludit in. hac ratione »ullo modo posse intelligi substantias separatas ab intellectu. coniuncto, quod non. accipitur hic modus intelligendi ex parte rei cognitae, quasi velit concludere quod nihil de substantiis. separatis. intelligamus : non enim vult hoc ostendere. Sed accipitur modus ex parte cognoscentis: et est sensus quod intellectus coniunctus nullum habet modum quo quidditates substantiarum separatarum in seipsis intelligere possit. .

III. Secunda ratio ad idem est. Substantiae separatae non sunt factae intellectae in actu per intellectum agentem, sed solum materialia. Ergo ad sola materialia se extendit intellectus possibilis.

Probatur consequentia. Quia potentia passiva ad illa solum «est in potentia in quae potest eius proprium activum: cum omni potentiae passivae respondeat potentia activa in natura, ne sit frustra. Declaratur in visu. Intellectus autem possibilis, qui est virtus quodammodo passiva, habet tanquam proprium agens intellectum agentem. Declaratur ex verbis Aristotelis in III de Anima.

2. Circa illam propositionem, Omni potentiae passivae respondet potentia activa in natura, advertendum quod dupliciter potest accipi potentia passiva. Uno modo, pro omni potentia receptiva alicuius formae: quo modo etiam potentia obedientialis potest dici potentia passiva. Et de tali non intelligitur propositio Sancti Thomae. Potentiae enim -obedientiali non respondet aliqua potentia activa in natura, idest potentia.creaturae, cum non:sit potentia ad fortnam naturalem: sed sufficit ad hoc ut non sit frustra, quod sit aliquod agens ipsam potens reducere in actum, quod est agens divinum. - Alio modo potest accipi pro potentia dumtaxat receptiva formae naturalis. Et.de tali intelligitur propositio praedicta. Nisi enim: tali potentiae responderet potentia activa in natura, non posset in actum reduci naturaliter: potentia enim passiva, ut inquit Sanctus Thomas, non reducitur in actum nisi per potentiam activam. Et per cohsequens esset frustra passiva potentia, si sibi nulla activa naturalis responderet.

Advertendum etiam, cum dicitur intellectum esse virtutem quodammodo passivam, quod addidit Sanctus Thomas ly quodammodo; ut daret intelligere quod intellectus possibilis non est omnino potentia passiva, ut materia prima, sed est aliquo modo potentia passiva, et aliquo modo potentia activa. Inquantum enim recipit speciem a suo obiecto, est passiva potentia: inquantum vero, factus in actu per speciem obiecti, producit intellectionem, est aliquo modo potentia activa, sive productiva, ut in superioribus ostendimus.

3. Confirmatur ista ratio exemplo Aristotelis, dicentis ita se habere intellectum nostrum ad manifestissima naturae, sicut se habet oculus vespertilionis ad lucem solis. Sed ad hoc exemplum inquit Averroes quod difucultatem cognoscendi substantias separatas vult Aristoteles per ipsum ostendere, non autem impossibilitatem. Unde quod non sit impossibile eas cognoscere arguit, quia alias essent frustra: sicut si esset aliquod visibile quod a nullo videri posset.

Respondet Sanctus Thomas hanc consequentiam frivolam esse. Quia, quamvis a nobis nunquam intelligerentur, tamen intelligerentur a seipsis, et sic non essent frustra intelligibiles: sicut nec sol frustra visibilis est, quamvis a vespertilione videri non possit, cum ipsum alia videre. possint.

Addit ipse Sanctus Thomas, in Il Metaph. , aliam rationem. falsitatis illius. consequentiae: inquiens quod cognitio intellectus nostri non est finis substantiarum separatarum, sed magis e converso. Ideo non sequitur eas esse frustra si non intelligantur a nobis: cum illud frustra sit quod non consequitur finem ad quem est.

IV. Circa hanc consequentiam Averrois, et responsionem Sancti Thomae, laborant multi Averroistae, volentes ostendere.eam esse necessariam, et responsionem Sancti Thomae nullam esse. :

Ioannes enim de Ianduno, in III de Anima, dupliciter eam declarat. Primo sic. Inquit enim nion supponi a Commentatore quod. finis substantiarum separatarum sit intelligi a nobis, ut videtur intelligere. Sanctus "Thomas, II: Metaph. :. sed. supponit eas esse a nobis naturaliter cognoscibiles, eo quod sub eius obiecto primo et adaequato, scilicet sub ente, contineantur, et per consequens quod sint naturale motivum intellectus: nostri. Tunc deducit sic consequentiam. Substantiae separatae sunt a nobis naturaliter cognoscibiles. Ergo, si nos non possumus eas naturaliter cognoscere, erunt frustra. Probatur consequentia: quia frustra est potentia activa cui non respondet in natura potentia passiva; intelligibile autem est. motivum intellectus.

Secundo eam deducit volens quod, quamvis intelligi a nobis non sit finis principalis earum, est tamen secundarius earum finis: cum agant primo propter se, secundario propter alia, ut dicitur II .Caeli, Comment. 21. Ideo, si. nequeant a nobis intelligi, sequitur quod sint frustra quantum ad finem secundarium, Et sic natura aliquid otiose egisset.

2. Alii, sicut Rugerius, in Tractatu suo de Intellectu, misso Beato Thomae pro responsione ad tractatum suum contra Averroistas, illam consequentiam sic deducit. Intellectus noster non potest intelligere substantias separatas. Ergo sunt simpliciter ignoratae. Ergo natura otiose egit.

Probatur prima consequentia. Intellectus noster non potest intelligere Deum. Ergo nulla mediarum intelligentiarum potest illum intelligere: quia, si non est Deus receptibilis in maximo receptivo in genere abstractorum, cuiusmodi est intellectus noster, nec in minus receptivo illius generis. Ergo nulla mediarum potest intelligere mediam: et per consequens nec seipsam. Ergo sunt simpliciter ignoratae: quia neque sunt intellectae a primo intellectu, cum nihil intelligat extra se; nec a seipsis; nec ab intellectu nostro. Ergo sunt otiosae. Et sic sequitur, a primo ad ultimum: Intellectus noster non potest substantias separatas intelligere. Ergo sunt otiosae.

3. Alii dicunt non fuisse mentem Averrois probare substantias separatas esse possibile a nobis intelligi, sed quod quandoque eas intelligamus. Supponit autem eas esse aptas intelligi simpliciter ab omni intellectu; et quod intellectus noster sit natus eas intelligere. Tunc.sic. Si intellectus noster non intelligeret quandoque substantias separatas, tunc non esset intellectum ab alio: id quod in se est natum intelligi aptitudine mutua, scilicet tam ex parte intelligibilis, quam ex parte intellectus. Ergo natura otiose egisset.

V. Sed quod isti modi rationem Commentatoris non salvent, facile est videre. Prima quidem deductio constat quod supponit falsum, scilicet quod substantiae separatae sint a nobis naturaliter cognoscibiles, loquendo de cognitione ipsarum .in seipsis, idest per proprias species: de hoc enim loquimur in proposito. — Et cum probatur quia continentur sub. obiecto adaequato intellectus, negatur consequentia. Non enim valet. 77oc continetur sub obiecto adaequato intellectus nostri, Ergo est a nostro intellectu cognoscibile per propriam speciem. Sufficit enim. quod qualitercumque cognoscatur. Quia licet ens sit obiectum adaequatum intellectui nostro, inquantum omne contentum sub.ente est aliquo modo ab intellectu nostro cognoscibile, et e converso; non tamen est obiectum proportionatum, ut possit perfecte quantum 'ad omnia sub ipso contehta comprehendi; sed tale obiectum est quidditas rei materialis.

Ad secundam deductionem eiusdem modi, dicitur primo, quod intellectio substantiarum separatarum non est finis ipsarum neque principalis neque secundarius. Quia neque sunt principaliter productae propter cognitionem earum a nobis, sed propter bonitatem divinam tanquam propter finem extrinsecum, aut propter bonum universi tanquam propter finem intrinsecum : neque earum productionem naturae Auctor ad hoc ordinavit ut a nobis intelligerentur, cum ad earum essentias: cognoscendas -non possit intellectus noster per sensibilia, a quibus cognitionem accipit, pervenire. Et licet agant aliquid secundaria intentione propter nos, non sequitur quod nostra cognitio sit finis secundarius ipsarum secundum earum naturam consideratarum, sed quod sumus secundarius finis alicuius operationis earum.

2. Ad deductionem Rugerii, negatur prima consequentia, Ad eius probationem, negantur omnes consequentiae intermediae, quicquid sit de consequentibus illarum. Prima quidem, quia non sequitur, si intellectus noster non potest Deum intelligere, quod nec mediae intelligentiae illum intelligere possint: cum intellectus noster sit pura potentia in genere intelligibilium, non autem mediae intelligentiae, ut ostensum est in secundo libro .

Probatio etiam illius nulla est. Maxime enim receptivum in genere aliquo potest intelligi dupliciter: aut scilicet quod est maxime remotum ab actu illius generis 'et maxime est in potentia, sicut materia prima potest dici maxime receptiva in genere materialium; aut quia est maxime proportionatum formae, sicut corpus organicum potest dici maxime receptivum animae. Si accipiatur maxime receptivum in genere abstractorum primo modo, negatur assumptum: stant enim quod aliquid sit receptibile in eo quod est magis in actu, et non sit receptibile in eo quod est minus in actu; sicut anima rationalis est receptibilis in corpore organico, et tamen non est receptibilis immediate in sanguine, aut in materia prima non disposita. — Si autem accipiatur maxime receptivum secundo modo, negatur quod intellectus noster sit maxime receptivus in genere abstractorum formae divinae: immo, quanto intellectus est superior, tanto est illius. formae magis receptivus.

Secunda etiam consequentia falsa est. Quia intelligentia media non intelligit naturaliter Deum per formam illi adaequatam: et tamen intelligit se et alias medias.

Ultima praeterea consequentia non tenet. Quia, dato quod mediae intelligentiae nec a nobis nec a seipsis intelligantur, adhuc tamen non sunt omnino ignoratae : quia intelliguntur a prima. Et cum arguitur, quia prima intelligentia nihil intelligit extra se: hoc est falsum, et contra Aristotelem, ut superius est ostensum; et, secundum aliquos, etiam contra Commentatorem ipsum, cum omnia entia; apud ipsum, contineantur in mente primi entis sicut formae artificiales in mente artificis, ut inquit XII Metaph., comm. 18 et 36 .

3. Ad tertium modum respondetur: et dicitur primo, quod falsum est Commentatorem velle probare nos quandoque intelligere substantias separatas, non autem quod hoc non sit impossibile. Ex verbis enim ipsius expresse constat hoc esse contra mentem eius. Inquit enim : Sed hoc:non demonstrat res abstractas intelligere esse impossibile, sicut. inspicere solem est impossibile vespertilioni. Quoniam si ita esset, tunc otiose egisset, quia fecisset id quod est in se naturaliter intellectum, non intellectum ab alio. Nam quod inquit, quoniam si ita esset, non potest referri nisi ad id quod antea dixerat, cuius vult rationem assignare. Dixerat autem quod illud exemplum Aristotelis non demonstrabat impossibilitatem cognoscendi substantias separatas. Ideo et illud antecedens intelligendum est de non-impossibilitate cognitionis.

Dicitur secundo, quod ex ipsis verbis Commentatoris apparet quod. non supponit ista quae iste dicit. Nam ipsemet Commentator superius in hoc eodem commento primo, ostendit quid intelligat per in/ellectum in se naturaliter. Distinguit enim ipsum contra id quod ab intellectu agente fit intellectum in actu. Quod autem fit intellectum in actu ab intellectu agente, dicitur intellectum in actu quia habet per ipsum intellectum agentem conditionem ex qua habet aliquid ut possit actum intellectus terminare, scilicet abstractionem a materia. Ergo sic dicit aliquid esse secundum naturam suam intellectum in actu, quia est naturaliter abstractum a materia, ex quo habet ut sit naturae intelligibilis: non autem quia habeat naturalem ordinem ad hunc aut illum intellectum. Et sic patet, cum arguit Commentator quod natura otiose egisset quia fecisset in se naturaliter intellectum non intellectum ab aliquo, quod non supponit substantias separatas esse naturaliter intelligibiles a quocumque intellectu, sed ipsas esse naturae intelligibilis per seipsas. Et quia, dato quod non intelligantur ab intellectu nostro, possunt intelligi ab alio intellectu; et etiam cognitio nostra non est finis ipsarum: ideo, apud Sanctum Thomam, non sequitur quod natura otiose circa ipsas egisset.

VI. Quantum ad secundum principale , ostendit Sanctus "Thomas, an aliquando possit intellectus humanus cognoscere substantias separatas. Et duo dicit, Primum est quod, si'ponatur intellectus virtus quaedam esse materialis generabilis et corruptibilis, nullo modo potest intelligere substantias separatas: quia erit impossibile ipsum esse separatum, et determinatur ad intelligendum materialia.

Secundum est quod, si ponatur incorruptibilis et a materia independens secundum esse, quamvis corpori sit unitus, obligatio ad intelligendas res materiales accidit ei ex unione ad corpus. Ideo, separata anima a corpore, poterit immaterialia intelligere per lumen intellectus agentis, quod est similitudo luminis existentis in substantiis separatis.

VII. Circa hanc determinationem Sancti Thomae duo sunt facienda: primo, declaranda est eius positio; secundo, obiectionibus quibusdam quae contra ipsam fiunt, est respondendum .

Quantum ad primum, considerandum est quod res aliqua dupliciter cognosci potest: uno modo, per aliud cognitum; alio modo, per seipsam. Et utroque modo dupliciter etiam potest cognosci: uno modo, perfecte; alio modo, imperfecte. Cognoscitur res per aliud cognitum, quando cognoscitur, non per speciem propriam quae ipsam immediate intellectui repraesentet, sed per speciem: alterius cogniti, ex cuius cognitione intellectus in eius notitiam devenit: cognoscitur vero per se, quando per propriam speciem ipsam immediate intellectui repraesentantem cognoscitur. Perfecte cognoscitur, quando aut per propriam speciem, aut per aliquod cognitum quod ipsam quantum ad ultimas eius differentias repraesentat, cognoscitur: sicut cum per speciem hominis cognoscimus quid est homo perfecte, et per effectum: adaequatum causae cognoscimus quid est causa. Imperfecte vero cognoscitur, quando aut per speciem aut per aliud cognitum non ducitur intellectus ad cognoscendum ultimas rei differentias, sed ad cognitionem alicuius tantum praedicati, sive substantialis sive accidentalis.

2. Cum ergo Sanctus Thomas id quod negat de intellectu coniuncto respectu substantiarum separatarum, affirmat de intellectu separato; accipienda est ista differentia non quantum ad omnia, sed quantum ad aliquem modum cognitionis.

Conveniunt enim in hoc intellectus. noster coniunctus et separatus, quod neque coniunctus neque separatus potest cognoscere perfecte et quidditative substantias separatas. Coniunctus quidem: quia, ut arguebatur superius ; et Prima, q. xxxvi ; et de Anima, q. 16 ; et super Boet. Trin., q. 4; et II Metaph. , sensibilia, ex quorum cognitione intellectus coniunctus in cognitionem substan- 4 tiarum separatarum devenit, non possunt deducere intel- ' lectum in cognitionem quod quid est ipsarum; cum neque sint effectus earum adaequati; neque illis perfecte assimilentur, immo, valde dissimilia sint; eo quod ipsa sint materialia, et ipsae sint immateriales. — Separatus autem: quia, ut habetur Prima, q. rxxxtx, 2; et in Qu. de Anima , species substantiarum separatarum sunt altiores virtute intellectiva intellectus nostri, sicut et substantia. mno separata est superior natura animae.

Differunt autem, primo, quia intellectus coniunctus non potest cognoscere substantias separatas in seipsis, idest per proprias species eas immediate intellectui repraesentantes : quia illae non possunt causari in intellectu via sensus, a quo cognitio omnis intellectiva originem ducit. Separatus autem hoc potest: quia intelligit per species a divino lumine in intellectum influxas .

Differunt secundo, quia cognitio intellectus separati de substantiis separatis, licet non sit perfecta et quidditativa, est tamen altior et perfectior quam cognitio intellectus coniuncti de ipsis: quia ipsae species quibus intellectus separatus intelligit, perfectius i ipsas repraesentant quam res sensibiles, quibus coniunctus in earum notitiam manuducitur. Unde probabile est quod plura de substantiis separatis separatus intelligat intellectus noster et clarius quam coniunctus: puta quod aliquas conditiones cognoscat quibus una ab altera discernitur, secundum quod mutua conversatio exigit et mutua locutio intellectualis, licet earum quidditates, propter debilitatemn virtutis intellectualis, non perfecte comprehendat; sicut aliquis homo hebetioris sensus alium. hominem quantum ad' aliqua" accidentia propria cognoscit, quibus eum ab aliis hominibus discernit, licet eius individuales conditiones discernere et sensu penetrare non possit. Oportet enim dicere quod animae damnatorum daemones videant, quorum societate tristitiam habent.

Quod autem dixi, intellectum separatum intelligere substantias separatas imperfecto modo, intelligendum est de intelligentiis, non autem de animabus: quia, ut inquit Sanctus "Thomas in loco praeallegato Primae Partis, una anima separata alias animas separatas, quantum ad naturam specificam, perfecte cognoscit: cum sint unius generis. — ltem intelligendum est de cognitione naturali. Quia quantum ad cognitionem beatam, anima separata, videndo divinam essentiam, perfecte et quidditative substantias separatas cognoscit.

3. Ex his patet quod mens Sancti Thomae hoc loco, ut in aliis locis explicatur , est quod intellectus coniunctus non potest cognoscere substantias separatas in seipsis, hoc est, per proprias species in ipso..existentes, sed bene separatus hoc potest: non autem quod coniunctus non possit eas perfecte et quidditative cognoscere, sed bene separatus. Et si-aliquando inveniretur dicere quod coniunctus cognoscat illas quantum ad quia est, non autem quantum ad quid est, relinquens quod separatus cognoscat illas quantum ad quid est: per cognitionem quid est non accipit. cognitionem perfectam quae ad ultimas rei differentias se extendit, sed cognitionem qua intellectus rem seipsa-intuetur, non autem in aliquo effectu. Sic enim videtur ipsa substantia rei, et non tantum effectus ex quo devenitur in eius cognitionem: unde dicitur per illam cognosci quid est, quia cognoscitur substantia, quae significatur per quid. Per illam autem qua cognoscitur res per effectum, dicitur cognosci res quantum ad quia est: sicut et demonstratio per effectum et a posteriori dicitur. ab Aristotele, I Poster., demonstratio quia. :

VIII. Sed occurrit dubium. Si enim intellectui separato naturale. est, inquantum est separatus, ut intelligat per species sibi divino lumine influxas, quemadmodum inquit Sanctus Thomas Prima Parte?, videtur conveniens ut sibi tales species infundantur quae suae virtuti sint proportionatae et quibus perfecte res possit intelligere: nam et aliis substantiis separatis datae sunt.species earum virtutibus proportionatae. Ergo perfecte et quidditative anima separata substantias alias separatas intelliget.

2. Ad hoc dicitur primo quod, loquendo quantum ad exigentiam naturae, non' possunt dari intellectui nostro separato species intelligibiles quibus perfecte substantias separatas intelligat. Quia, cum formae intelligibiles recipiantur in intellectu secundum modum ipsius intellectus, quemadmodum universaliter verum est quod unumquodque recipitur in alio secundum modum recipientis; et intellectus noster, quantumcumque separatus, sit inferioris et imperfectioris ordinis quam substantiae separatae: necesse est ut substantiae separatae recipiantur in ipso intelligibiliter imperfectiori modo quam sint in seipsis naturaliter ; et per consequens quod intellectus ipsas imperfectiori modo quam sint in seipsis cognoscibiles, apprehendat. Unde species infusae sunt quidem virtuti intellectus nostri proportionatae, inquantum, sicut virtus ipsius est ad intelligendum substantias separatas imperfecte, ita sibi dantur species imperfecte eas intellectui ipsius repraesentantes: non tamen conveniens est dari sibi species quibus illas perfecte intelligat, quia eius naturae non convenit.

Dicitur secundo, quod non est eadem ratio de intellectu nostro et de intellectu intelligentiarum. Quia, cum omnes intelligentiae sint unius ordinis, unaquaeque illarum nata est alias perfecte intelligere. Ideo dantur eis species quae ipsis alias intelligentias perfecte repraesentent. Intellectus autem noster est inferioris ordinis ad intelligentias, ut dictum est. Unde sicut, quia intellectus noster est inferioris ordinis ad substantias separatas, non cognoscit ipsas perfecte, neque recipit species ipsas perfecte repraesentantes; ita, quia intelligentiae sunt inferioris ordinis ad Deum, ipsum naturali cognitione perfecte non cognoscunt, neque speciem aliquam recipiunt quae ipsis Deum perfecte repraesentet.

IX. Advertendum autem, cum inquit Sanctus Thomas animam separatam intelligere substantias separatas per lumen intellectus agentis, quod hoc non est sic accipiendum quasi ipsum lumen intellectus agentis per se sufficiat ad huiusmodi intellectionem, absque additamento alicuius speciei intelligibilis; aut quod intellectus agens suo lumine faciat substantias separatas intellectas in actu causando earum species in intellectu possibili, sicut circa materialia se habet: sed quia, ut dicitur in Qu. de Anima, a. 15, ad 9, per intellectum possibilem recipiet anima species effluentes a substantiis superioribus, per intellectum vero agentem habebit virtutem ad intelligendum. In anima enim coniuncta intellectus agens. duo facit: nam et intelligibilia in potentia facit intelligibilia in actu; et dat intellectui possibili virtutem ad intelligendum :per modum cuiusdam luminis, ita quod virtus animae ad intelligendum est tam ex intellectu possibili quam ex intellectu agente. In anima :vero separata non facit intelligibilia in actu: cum in ipsa non sint phantasmata, quae ad facienda intelligibilia in actu simul cum intellectu agente requiruntur. Addidit autem hoc Sanctus Thomas, quod anima separata intelligit substantias separatas per lumen intellectus agentis, ut ostenderet non deesse animae virtutem qua possit substantias separatas intelligere per influentiam specierum ex superiori lumine: cum.habeat in se similitudinem quandam intellectualis luminis existentis in substantiis. separatis, receptam a communi causa utrorumque, videlicet a Deo; licet, dum est corpori coniuncta, propter motus corporeos et occupationes sensibiles, retineatur ne possit huiusmodi. superiores influxus recipere.

2. Attendendum etiam, .cum inquit Sanctus Thomas obligationem ad intelligenda materialia accidere intellectui humano in quantum est unitus corpori, quod ly accidere non accipitur ut idem est quod accidentaliter advenire: per se enim et naturaliter, non secundum accidens, convenit intellectui coniuncto obligatio ad intelligenda materialia, sicut sibi naturale est uniri corpori; ut in multis locis Sanctus Thomas ostendit, et superius in secundo libro est ostensum. Sed accipitur ut idem est quod convenire et congruere: congruit enim et convenit animae talis obligatio ad materialia secundum illum statum quo est corpori unita, non autem secundum statum quo est a corpore separata.

X. Quantum ad secundum , contra hanc Sancti Thomae determinationem arguitur a quibusdam dupliciter. Primo. Intelligere substantias separatas est nobilissima operatio animae humanae, ut patet ex I et X Ethicorum. Et corpus humanum est eius propria materia. Ergo per unionem ad corpus non impeditur a. cognitione substantiarum separatarum. — Probatur consequentia. Quia nulla forma impeditur a sua nobilissima operatione propter unionem eius ad propriam materiam.

Secundo. Generatio unius speciei non impeditur a corpore nisi quia corpus habet contrariam dispositionem dispositioni requisitae ad eius generationem. Sed corpus humanum nullam habet dispositionem contrariam dispositioni quam exigit receptio specierum intelligibilium ex superiori influentia. Ergo per unionem ad corpus non . impeditur talium specierum receptio. Ergo neque impeditur cognitio substantiarum separatarum per talem unionem.

Confirmatur. Bonum simpliciter alicuius naturae non impeditur propter bonum simpliciter eiusdem naturae. Intelligere autem substantias separatas est bonum simpliciter naturae humanae. Et unio ipsius ad corpus est etiam eius bonum simpliciter. Ergo etc.

XI. Ad haec dicitur primo quod, si arguens intendat arguere de cognitione perfecta et quidditativa, negatur quod intelligere substantias separatas hoc modo sit summa perfectio animae humanae, et quod sit eius perfectio simpliciter. Immo nulla est eius perfectio: cum, ut dictum est superius , eas quidditative cognoscere sit sibi impossibile, naturaliter loquendo. .

Similiter conceditur quod ab illa cognitione non impeditur per unionem ad corpus: non enim dicitur res impediri nisi ab eo quod potest sibi convenire.

2. Si autem intendat concludere quod intellectus coniunctus ita potest substantias separatas per proprias species intueri sicut separatus: tunc ad primam dicitur primo, quod Philosophus non loquitur de ea cognitione substan- tiarum separatarum quae habetur per earum species, sed de ea quae ex sensibilibus acquiritur. Et de hac conceditur quod non impeditur intellectus ex unione ad corpus: immo per talem unionem iuvatur,

Dicitur secundo quod, licet intelligere substantias separatas per species infusas sit nobilissima animae humanae operatio, inquantum intelligere per conversionem ad superiora, ut inquit Sanctus Thomas Prima Parte, rxxxix, 1, est nobilius quam intelligere per conversionem ad phantasmata; et etiam inquantum est clarior notitia quae de nobilissimis rebus haberi ab anima humana possit: 707 tamen ista cognilio est naturalis animae simpliciter, sed lantum. inquantum habet esse separatum, ut dicitur in Qu. de Anima, q. 1, ad 7; et q. xvi, ad 2 ; et Prima Parte, loco allegato. Ideo negatur consequentia.

Ad cuius probationem dicitur quod, licet nulla forma impediatur a sua nobilissima operatione naturali per unionem ad propriam materiam, per talem tamen unionem impediri potest a sua nobilissima operatione quae est ei praeter naturam, cuiusmodi est dicta operatio. Nec inconveniens est ut forma uniatur materiae licet impediatur ab aliqua nobili cognitione sibi convenienti praeter naturam, quando ex tali unione de aliis rebus perfectiorem et distinctiorem cognitionem acquirit quam si non esset unita. Sic autem est in anima humana. Nam, ut declarat Sanctus Thomas locis praeallegatis , si anima non acciperet cognitionemi a sensibilibus via sensuum, sed intelligeret per species intelligentiis separatis proportionatas, haberet de rebus confusam tantum et imperfectam cognitionem.

3. Ad secundam, negatur maior. Quia potest impediri ex corpore receptio alicuius formae intelligibilis in anima, non propter contrarietatem dispositionis corporis ad dispo- sitionem quam illa forma requirit, sed quia ex unione ad. corpus anima habet naturalem ordinem ad res materiales et phantasmata, ut nihil possit nisi ex sensibilibus et phantasmatibus intelligere. Modus enim operandi uniuscuiusque sequitur eius modum essendi, cum unumquodque operetur secundum quod est in actu, ut in superioribus est ostensum.

Posset etiam negari minor. Intelligere enim per conversionem ad superiora requirit separationem a materia: cuius signum est quod dormientibus et alienatis a sensibus quaedam revelationes fiunt quae sensu utentibus non eveniunt. Corpus autem est quoddam materiale, et animam ad quandam aliquo modo materialitatem trahit.

4. Ad confirmationem, negatur quod intelligere substantias separatas illo modo sit animae bonum simpliciter: sed est bonum animae secundum quod habet esse separatum. Quod quidem esse separatum, ut dicitur Prima Parte, quaestione adducta, non est animae naturale, sed praeter naturam.

XII Possent adduci et argumenta Scoti, in I Sent., d. III, q. 1, quibus ostendit nos in hac vita posse substantias separatas quantum ad quid est cognoscere: sed quia concedit non posse substantias separatas a nobis perfecte cognosci in hac vita, licet aliquem de ipsis proprium et substantialem conceptum habere possimus; et hoc idem tenet Sanctus "Thomas, et differentia tantum est in verbis, quia illa cognitio apud Scotum vocatur cognitio quid, quamvis sit imperfecta, apud Sanctum Thomam vero vocatur magis cognitio quia est; ideo non est opus eius argumenta solvere.

Alia quae circa hanc materiam difficultatem in doctrina Sancti Thomae afferre possent, vide superius libro secundo .