Quaestio 1 [Brussels Transcription]

Circa eandem autem distinctionem quaeritur de fruitione et usu utrum solo deo sit fruendum et omnibus aliis utendum

/ Arguitur contra primum quaesitum dicit enim beatus augustinus quod illis rebus fruendum est quae nos beatus faciunt / Beatitudo autem creata beatos nos facit igitur ea fruendum est / igitur non solum deo

/ Item illo fruendum est quod non propter aliud sed propter seipsum diligitur ut dicit idem augustinus felicitas autem aut beatitudo propter seipsam quaeritur et diligitur et non propter aliud uti dicit philosophus primo ethicorum quae tamen non est deus

Item in epistola ad philemonem dicit paulus / ita super ego te fruar in domino homini igitur sancto frui contingit

Item ad romanos 15 spero quod praeteriens videam vos a vobis ducar illuc si vobis primum ex parte fruitus suo

Item tullius in fine primae rethorice honestum est quid sua vi nos trahat et sua diligite nos allicit Quid autem propria vi trahit amatorem illi amore propter se inhaerendum est Et quod propria dignitate allicit ad delectationem ergo fruuntur propter se et non propter aliud ergo honesto fruendum est quid tamen non est deus

/ Item super illo ad gal 5 fructus autem spiritus sunt gaudium caritas pax dicit ambrosius haec non nominant opera sed fructus quia propter se potenda sunt / illis ergo fruendum est Similiter virtutibus quia propter se appetenda irigur non solum deo

Item in 2o confessionum augustinus narrat qualiter furatus fuit poma quibus meliora erant in orto patris suis et sic quod in illo furto non fruebatur nisi in inquitate ergo etc

Contra 2m arguitur uti perficitur ab opere nostro non autem omnes res naturae gratiae et gloriae subiacent operi nostro modi sub? operi modo non enim sunt operabiles per nos non igitur omnes res mundi subiacent ei quid est uti

Praeterea creaturae videntur contraria visui sapientiae 18 creaturae in odium factae sunt et in musci?lam pendibus insipientium Creaturae igitur quaedam impediunt usum

/ Item omnis actus voluntatis creatura est referendus igitur est ad optinendum quo fruendum est aut igitur referebilis est et refertur et tunc meritorius est aut nec referebilis nec refertur et tunc peccatum mortale est quia quo aliquis non utitur illo fruitur si diligit illud ut dicit augustinus / Aliter enim non diligeret / et sic sequitur quod nullus actus voluntatis sit veniale aut indifferens quid est inconveniens

In contrarium pro utraque parte est magister in littera quae sumitur a beato augustino

Pro aquali solutione huius quaestionis primo considerandum est quid frui quid uit Et primo occurrit quaestio in quo ergo sit frui / an in genere actionis aut pati Et respondetur quod est in genere passionis

Pro quo ponendum quod frui sive fruitio stat in quodam contactum fruentis et fruibilis unde licet omnis virtus coniungit deo / hoc est per meritum et non per contactum et propter hoc eius non est frui Sed per contactum tripliciter accidit coniunctio scilicet secundum praesentiam / et hoc est cum intellectus attingit rem in sua essentia sed non necessario tenet et habet eam unde assimilatur quasi tactui mathematico in quo ultima tangentium

Item similiter / 2a est quasi per adhaerentiam et tentionem et habere et hic tactus est eius quod succedit spei et assimilantur tactui compactorum contra 3a est per inhaerentiam quando unum quasi igni dicitur in alterum et contra haec impressiones et affectiones a natura eius / et hic est tactus amoris et assimilatur tactui naturali in quo tangentia accidunt et patiuntur adinvicem et imprimunt sibi invicem suas proprietas

Et primus modus convictionis est ut materialis dispositio ad alios / 2us autem et 3us propinque se habet tamen 3us est completivus et hoc patet ex notitiae eius quod est fructus / quia hoc est gusuts dulcedinis quietantis et gustus ille non elicitur nisi ex interioribus rei quae sunt de natura et compositione eius quo fruita Et proportionaliter in fructu intellectuali et ita frui est pasci fructu et intellectus refici et quasi sagniari Pasci autem fructum et refici et sagniari passiones sicut igitur et frui passio est et non actio

Item fruitio illatio est in fruentem agente in eo fruibili / sed passio est effectus illatioque actionis

In hac enim unio fruibile non patitur sed fruens ut notum est et ideo fructum et fruibilium est fruitionem facere hinc fratres dicuntur non autem faciunt nisi in fruente Cum ergo fruentis sit frui frui erit pati et non agere

Item Iacobi 5 Ecce agricola expectat praeciosum fructum terrae patienter ferens temporaneum et so?ti?m donec accipiat / Ex quo elicitur quod fructus sit pastura in ultimo quid intenditur per laborem

Ultimum ergo dulce intentum agens est fruitionem sed illius non est frui sed fruentis eo est frui Et cum in illo frui sit pati est et fruitio passio

Pro ampliori intellectu est notandum quod voluntas in rationali natura intellectui coniuncta est sicut coniunctum est id quod facti motum esse quod nuntiat et determinat ad quid modum sit ei quod movetur unde sicut ista sensibili natura apprehendens et aestimans de notio vel convenienti nuntiat et determinat ad quid modum vel a quo fugiendum et coniunctum sibi appetitivum movetur ad illud vel fugit ab eo movetur dico impetum faciendo in illud / ita ex parte intellectualis naturae intellectus nuntiat et voluntas impetum facit unde philosophus in ethicis et 3o de anima In ratione voluntas sit in sensus aut desiderium et animaus Et cum intellectus non untiat sibi nisi per intelligibile apprehensum / et per hoc nuntius sit voluntati oportet quod intellectus et voluntas unum sint in radice

/ Ex quo patet quod frui prout passio est voluntatis est prout aut consideratur in operatione circa quam est / ipsius intellectus est et ideo nomen accipit et speciem a passione voluntatis prout relata est ad operationem intellectus unde nomine unius alicuius potentiae non potest nominari / ut puta quod dicatur velle aut intelligere etc sicut nec scientia nomine alicuius potentiae nominatur non enim rationis est simpliciter et absolute / sed est rationis formate ex principiis scientiae Similiter frui es passio voluntatis ex intellectus operatione formatae / ex quo accipitur quod frui est passio voluntatis circa operationem intellectus / et hoc est sibi pro differentia et ponit frui in speciem propter quid frui circa operationem sensitivam est alterius seu a frui circa operationem intellectus / sed frui circa operationem sensus cuiusmodi est in brutis non est proprie frui sed secundum quid aut quo / unde est frui dupliciter proprie scilicet simpliciter / et improprie et sermonis quid proprie frui et simpliciter est quando aliquis inhaeret inhaesione dilectionis et delectationis alicui vel per se et non secundum actum et non propter aliud inhaesione operationis non ipse dite quid non contingit nisi in frutione patriae omnis enim alia inhaesio vel pactus est qui propter aliud vel in aliqua parte impedita / fruitio enim sive delectatio qua pecora fruuntur cibis et qua peccator fruitur delectabili fruitores sunt secundum quid et non simpliciter Delectatio autem eius quod naturali delectatione alicui inhaeret impedita est in multis valde proter contrarietatem quae est in nostra constitutiones / frui aut dicit delectationem perfectam et ultimam et optimam Quamdiu enim impedimentum aliquid est / non est perfecta quies in ultimo nec habetur plene fructus et ideo semper protenditur appetitum et est in quadam tendentia quae rationem ultimi et per consequens contra rationem eius quid est frui

Unde ex praedictis patet quod frui est ipsius appetitus et in natura intellectuali est ipsius voluntatis non tamen absolute sed relate ad intellectus ipsam informantem ut dictum etiam Et propter hoc frui potest etiam dici intellectus affictivi Ille enim intellectus coniunctus est voluntati et obiectum eius proprium est primum verum et bonum et illud idem finis est in quo stat et cui inhaeret

/ Ex quibus sequitur quod frui est veritas voluntatis Probatur quoniam frui est voluntatis passio / igitur secundum veritatem seu habitum voluntatis / et non est veritas acquisitae quoniam per veritatem acquisitam non potest voluntas attingere ultimum et perfecte quietans ut notum est / igitur per veritatem infusam et haec est caritas cuius est amor quo inhaeremus primo bono perfecte / et praecise caritas perfecta quae est in patria

In via enim fide et spe formata voluntas non potest summe amare nec scientiae quiescere quia in via et per consequens nec proprie frui Organice tamen deserviunt comprehensio quae succedit spei dm et aperta visio quae succedit fidei visio enim quae perfectam delectationem pascens est visio est immediati amati et habiti Aliarum autem videtur scilicet cardinalium est sicut dispositionem ad perfectum / secundum quod dicit philosophus virtus est dispositio perfecti ad optimum

Sequitur quod frui est secundum dictum amorem quia caritas et hic amor extasim facit ut vult di eius quando transponit amantem in amatum ut totus sit amati et sine ipso nusquma et nunquam sit Et hoc augustinus vocat inhaesionem sic enim amans inharentiam amato propter se proprie igitur frui est amore divino inhaerentia rei propter se ut dicit magister et allegat augustinum

/ In super notandum quod tui secundum suum nomen dicit actionem et est de ergo actionis

/ Pro declaratione huius est sciendum quod uti dicitur multipliciter / uno modo dicitur uti aut usus altero elicitus de potentia vel facultate cuiuslibet rei relatus ad commodum vel delectionem hominis / sicut equitare dicitur usus equi / et vehere dicitur usus carruce Et sic dicit boetius super topica tulli cuius usus bonus est ipsum bonum est / et cuius usus malus est ipsum quo malum est Et hoc modo usus fruibilis est frui et pasci ad delectationem Et hoc modo cadit uti in diffinitione eius quid est frui sicut dicit beatus augustinus quod frui est cum delectatione uti Ibi tamen frui causaliter communiter et non proprie 2o modo dicitur uti rei exercitum ad inducendum habitum secundum quod dicit victorinus in rethoricis suis quod natura habilem facit / ars potentem usus facilem 3o modo dicitur uti actus utilis quid ut ammininculum refertur ad aliud optinendum quid intenditur ut finis sicut refertur equus ad motum velociorem et motus ad debitorum consecutionem / consecutio ad accipiendum pecuniam et resistitur Et sicut lapides ad donum / domus ad protectionem a caumatibus et imbribus et ibsistitur hoc modo mundus iste refertur ad dei cognitionem / cognitio dei ad fidem / fides ad visionem per speciem / visio dei ad fruitionem et ibisistitur Et sic dicit augustinus quod uti est aliquid in facultatem voluntatis assumere et ad aliud referre quo fruendum est Ex quo patet quod omni modo uti agere est / et usus actio patet etiam quid sit usus et uti secundum genus et speciem Ex quibus patet quod uti est ipsius rationis quoniam usus aut collatio est aut non sine collatione Omnis autem collatio rationis est / ergo uti rationis actus est

Item secundum aristotelem bonum dividitur in tria honestum delectabile et utile Et cum honestum et delectabile sint finis utile eorum erit quae sunt ad finem igitur non intelligitur nisi per rationem eorum quae sunt ad finem et utile secundum actum est relatum ad finem optinendum per ipsum Secundum actum autem relatum non potest esse sine comparatione ad alterum et ordinatione hoc autem non est intellectus simplicis sed compositis et discursam disci?na accipientis Et hoc est rationis ut vult isaac in libro de diffinitionibus dicens quod ratio est virtus sive causa faciens currere causam in causatum Et intelligit de causa consequentiae ad consequens quocumque modo Talis autem cursus est in omnibus quorum unum ordinantur ad alterum ita quod unum acquiratur ex altero

Sequitur quod uti non est alicuius veritatis moralis quoniam nulla virtus moralis collativa est sed simpliciter unius sicut finis ut materia Talis enim habitus ut tullius in modum naturae rationi est consentaneus Erit igitur usus habitus intelligibilis non aut nisi elicitur quia electio est eorum quae sunt ad finem ut sic philosophus 3 ethicorum Electio autem non nisi prudentia est uti igitur prudentia est Electum autem voco habitum eum cuius actio electio est / non eum qui ab actu voluntario vel electivo generatur quia sic omnis actus moralis voluntarius est ut dicit aristoteles 3 ethicorum igitur uti est actus prudentiae

Sed contra hoc videtur esse quod augustinus dicit quod uti voluntatis est est igitur alicuius habitus in voluntate existentis prudentia autem in voluntate non est uti igitur prudentiae non est / vel noster quod cum augustinus dicit quod uti est aliquid in facultatem voluntatis assumere et aliud etiam referre Aliud est facultas et aliud voluntas facultas enim facilis potestas est et prompta habens omnia ex quibus potest tendere in volitum hoc autem potestas prompta causatur ex ordinatione rationis et prudentiae consequenter conferentis omnia quae sunt ad finem facile consequendum ex quibus efficitur facilis potestas ad proficiendum sive reden?d ipem

Istud patet ex dictis aristotelis 6o ethicorum ubi dicit quod virtus moralis quantum ad finem in quem tendit et inclinat per se finis est sicut voluntas et non eorum quae sunt ad finem cui cum prudentia necessaria est propter electionem eorum quae sunt ad finem quorum virtus moralis elicitiva non est unde patet quod talis facultas rationis est vel prudentiae sicut agentis voluntatis autem signo per ipsam expedite et disposite ad tendendum in finem

Et cum dicitur facultas rationis et facultas voluntatis cum eo quod dicitur rationis construitur in ratione causae efficientis cum eo quod dicitur voluntas habitu dispositionis et formae

Sed dubitatur utrum uti indifferenter potest ad bonum et ad malum / dicendum quod non est nisi ad bonum / et hoc proprie accipiendo uti et similiter / secundum quod accipitur in 3a significatione secundum quo uti est ad aliud quid est optinendum referre quod utile et ratio est quia utile habet rationem quamdam boni secundum quod bonum in honestum dicitur delectabile et utile Sic enim dicitur utile quid utenti utile est et non noci?m et cum hoc quod expediens est ad consequendum id quid intenditur

/ In malis autem primam partem amittit suae significationis quia licet expediat utenti ad intellectum tamen nihil confert utenti sed nocet ideo non est utile sed inutile / Sic proprie accipiendo utile confert duobus aut significando aut disponendo et iuvando ut dictum est

Item notatis respondetur ad primum quaesitum quod proprie sumendo frui solo deo est fruendo patet per magister in littera et per augustinum / et probatur ratione quia fruitio proprie est quietatis simpliciter hoc autem est solus deus quod nihil quietat nisi summum bonum quid est deus Sic dicit augustinus quod illo fruimur in quo figitur dilectionis gressus et ponitur dilectionis terminus / hoc autem est solus deus Si tamen frui accipiatur communi?r scilicet prout frui est cum delectatione uti quocumque modo hoc est in bono rei cum gaudio pasci multis contingit frui quae non sunt deus

/ Sed oritur dubium cum dicat augustinus quod res quibus fruendum sunt pater et filius et spiritus sanctus utrum una fruitione fruamur patre etc attributus secundum est quod fruimur patre etc una fruitione licet enim deus multa attributa habeat tamen tantum in ratione summi boni diligitur et in eo terminus dilectionis ponitur Dictum est enim quod deus qaeritur sub ratione fruibilis et hoc ut summum quietans hoc est ut summum bonum et ita fruimur tribus personis ut unum summum bonum et licet personae sint distincte suis proprietatibus nulla proprietatum ut sic est obiectum fruitionis sed ut summum bonum et hoc est idem et unum in tribus nec philippus petivit ostendi patrem ut obiectum fruitionis sed ut principium deitatis

/ Ad 2m quaesitum respondetur quod omni creatura est utendum sit similiter creatura et terminus actus creantis et non sit peccato depravata quo contrariatur usui sicut diximus et peccatum secundum quod peccatum

/ Ista conclusio ideo deducta est in praedictis quoniam in nulla creatura est ponendus finis ultimus eo quod finis non est sed confert ad fruitionem summi boni quia confert ad cognitionem eius ut saepe dictum est Potest tamen per actus quis uti peccato et etiam dyabolae inquantum per poenitentiam ad memoriam revocatum intendit et intentionem intentiorem facit compunctionem / et dyabolus vel tyrannus auget patiem meritum et omnem enim naturae facit veritatem ad maiorem meriti coronam

de primo habetur ad romanos 8 Scimus quoniam diligentibus deum omnia cooperantur in bonum glossa etc peccatum de 2o iacobi primo Beatus vir qui suffert temptationem quoniam causa probatus fuerit acquiret coronam gloriae Et beatus bernardus super cantica iocundum plane iudicium ut ille iniquibus omni humilium malleator fabricet eis coronas perpetuas etiam nolens / dum omnes temptat et ab omnibus superatur

/ Item aliqualiter declaratis respondetur ad rationes ad primam cum arguitur dicit beatus augustinus quod illis rebus fruendum est quae nos beatos faciunt Beatitudo autem creata nos beatos facit igitur etc / dicendum quod beati augustini intelligitur de rebus quae nos beatus faciunt effective et ut obiectum et finis Beatitudo autem creata beatos nos non facit nisi formaliter et dispositive sicut etiam actu beatitudinis vel fruitionis instrumentaliter frui dicimur

/ Ad aliud / illo fruendum est quid non propter aliud sed propter seipsum diligitur ut dicit augustinus felecitas autem beatitudo propter seipsam quaeritur ut dicit philosophus etc Dicendum quodlibet felicitas aut beatitudo creata non refertur ad aliud sui generis refertur tamen ad aliud extra suum genus quia ad deum Id qutem quo similiter fruendum est ad aliud referendum non est

/ Quod autem obicitur de paulo ad philemonem solvit augustinus d?s cum homine in deo frueris potius deo quam homine frueris han in deo dicitur esse et deus in homine pro conformitate inhabitatis gratiae Sic autem deus resultat in homine ut summum bonum et optimum et talis dilectio ab homine incipit et in deo gressum figit et finem ponit / Et ideo in homine usus est hoc modo quo frui est uti cum gaudio / in deo autem vera fruitio Ideo dicit cum homine in deo frueris potius deo quam homine frueris Et eodem modo respondetur ad sequens

/ Ad aliud cum arguitur tullius in primo rethoricae honestum est etc / dicendum quod tullius notat sua vi trahere et sua dignitate allicere quid per se trahit et allicit Et secundum ipsum hoc est quid in se essentialiter habet et secundum ipsum unde trahat et alliciat sicut subiectum per se et secundum ipsam habet in se passionem quia ex essentialibus subiecti fluit passio et ipsum subiectum secundum seipsum tota causa est passionis Tale autem magis est per se quam propter ipsum nisi propter dicat habitudinem causae efficientis et non finalis Quando autem dicitur quod fruimur eo quid propter se diligimus proprie dicit habitudinem causae finalis / unde honestum quid per se delectant vel quaeritur nihil prohibiet ad aliud referri propter quid quaeratur sicut propter finem

/ Per idem patet solutio ad sequens quid dicit anselmus de virtutibus

/ Ad ultimum 2o confessionum narrat augustinus etc dicendum quod secundum quod frui dicit non impeditam operationem in delectationis fruibilis in fruente nemo peccato potest frui / eo quod malum ut dicit dionysius in divinis nominibus capitulo 4 est praeter intentionem et praeter voluntatem et incausale et infecundum et pigiter propter quid est insidens ex defectu boni unde sinceram et sc?am delectionem non infert Et quid dicit augustinus quod fruebatur iniquitate vel peccato intellexit frui prout uti cum gaudio quocumque et prout uti secundum se aliquid suae rationis est in abusu Nec tamen adhuc quis fruitur malitia aut iniquitate sed ratione delectationis adiuncte

/ Ad primum contra 2m quaesitum cum arguitur uti perficitur ab opere nostra etc dicendum quod licet quaedam creaturae mundi nostris operibus non subiacent quantum ad essentiae productionem et quantum ad effectus et operationes suas / subiacent tamen in quantum circa eas operamur sicut circa signa et dispositiones ad beatitudinem / et sic utimur eis et utiles sicut

/ ad aliud creaturae videntur contrari usui etc / dicendum quod creaturae inquantum creaturae hoc est in quantum subsistant actui creationis non contriariantur usui ge id est vidit deus cocta quae fecerat et erant valde bona sed aliquando habent pronitatem ad malum ex parte nostra scilicet in quantum concupisibiles sunt et instrumenta deceptionis Et sic / non ex se factae sunt in odium et in muscipulam et deceptionem pedibus insipientem et non sapientium

Ad ultimum omnis actus voluntatis creatura est etc dicendum quod omnis actus voluntatis est si autem nec referibilis nec refertur habens in se contrarium ad referri peccatum mortale est Si autem nec referibilis nec refertur non habens contrarium sed dispositionem ad contrarium Relationi quae impedit actualem relationem peccatum veniale est Si vero non habet formam virtutis qua de necessitate referatur non habens contrarium relationi nec dispositionem ad contrarium / actus ociosus vel indifferens est Exemplum dat boetius motum digiti sine causa necessitatis vel utilitatis hoc tamen in theologia peccatum dicitur hoc modo quo vanum dicitur esse peccatum et otiosum matthaeus 12 deo omni vero otioso quid locuit fuerunt homines reddent rationem in die iudicii