Quaestio 16

¶ De restitutione famae. QVAESTIO XVI CIRCA restitutionem famae queritur. Vtrum damnificans alium in fama, teneatur restituere damna hac occasione illata.

¶ Quaestio haec more solito tribus articulis absoluetur. Primo termini declarabuntur. Secundo conclusiones resporsiuae subiungentur. Tertio dubia mouenda absoluentur.

¶ Quantum ad primum notandum primo: quod fama accipitur dupliciter:.

¶ Quandoque conmuniter: & sic non est aliud, quam opinio habita de conditionibus, aut moribus alicuius signis exterioribus expresta, quod additur: quia sola opinio mente clausa non facit famam de aliquo: sed expressio huius opinionis siue uocibus, siue scriptis, siue alijs signis. Et sic non distinguitur con tra infamiam, uel diffamiam: sed tanquam superius diuiditur in haec membra: scilice famam bonam: & famam malam, quaedi citur dissamia, uel infamia. Alio modo capitur stricte; ut distinguitur contra famam malam: & sic est opinio bona hone- state uitae, ac morum. Et sic accipit in proposito; cum quaeritur de damnificatione alicuius in fama

¶ Secundo notandum: quod inter bona hominis fama non mediocre: sed magnum bonum est: quo niam etsi possponitur bonis spiritualibus animae: gratiae scilicet & uirtutibus: tamen praefertur omnibus bonis exterioribus: puta temporalibus diuitijs. Vnde Prouer. xxii. Melius est nomen bonum; quam diuitiae multae. & Eccl. xli. Curam habede bono nomine: hoc nione magis permanebit tibi, quam mille thesauri magni, & preciosi.

¶ Vtrum autem fama praeferenda sit bonis corporis: uidetur nonnullis: quod praeferatur: alii uero praeferunt corporis bona, quod uidetur uerius. Vnde patet: quoniam in ablatione bonorum exteriorum, requiritur restitutio iniuste ablatorum: quanto magis in laesione famae iniusta.

¶ Et dicitur iniusta: quoniam quandoque fama proximi laeditur sine pcto, & iuste: ut in correctione fraterna: dum peccatum occultum seruato ordine euangelico denuntiatur ecclesiae: quod quando, & quofieri debet in exponne canonis missae le. Ixxiiij. latius est tractatum.

¶ Tertio notam dum: quod fama proximi laedit: dum per indicia exteriora uerboru, uel signorum opinio mala de proximo generatur. quidem hoc quandoque; sit sine peccato propter emendationem fratris: seruatis seruandis, de quo non est ad propositum. Alic modo laeditur iniuste: & hoc secundum Sco. dist. praesenti qeiii. contingit tripliciter. Primo falsum crimen proximo imponendo. Secundo: uerum crimen: sed ta men occultum in publico (ordine iuris non seruato) proponendo. Tertio: uerum crimen occultum impositum in publico negando: quia in hoc negans notat imponentem de calumnia. Et secundum has diste rentias laesionis famae quatenus iniuste fiunt: oportet differenter famam restituere, Et tantum breuiter de art. j.

¶ Quantum ac secundum articulum est conclusio prima. Laedens iniuste infamando proximum tenetur restituere damnum illatum. Probatur: quia omnis iniuste danificans proximum tenetu compensare: ut patet ex praemissis: sed laedens famam grauedanum infert proxi- mo: & tanto grauius, quanto praeciosius es nomen bonum unguentis praeciolis, & cunctis exteriorum rerum diuitijs. Nec tantum infert damnum proximo, cuius famae detrahit: sed & omnibus, in quibus malam opinionem de proximo generat. Tum illis, qui audiendo uerba detractoria: uel in eis delectantur; aut in temeraria iudicia depximo incidunt: & per hoc mortaliter peccant. Tum eis, qui propter bonam opinionem eius, cuius fama laeditur plures utilitates spunales, & temporales consecuti sunt: quibus perdiffamationem priuantur: quibus omnibus ad restitutionem tenetur. Potnt exemplificari de praedicatoribus, praelatis, officialibus, & populi rectoribus, quorum bona fama multa commoda assert populis: & econuerso diffamia multa mala. Propter quod dicitur, curam habe de bono none: ut supra allegatum est. Et ideo sicut r¬ bona conscientia nobis necessaria est propter nos: ita bona fama propter proxi- mos, secundum Aug.

¶ Propter hoc Gersonin solutione iiii. q.ait. Nonnunquam facilius satis sit pro homicidio corporali, & furto: quam pro homicidio, & furto spirituali scilicet detractione. Ratio: quia in illis quantitas dani aestimari potest: & sic corre spondens emenda subsequi: in istis autem nequit: cum non satis constare possit: in quot cordibus hominum (mediate, & inimediate) detrahbens bonam opinionem, & famam eius, cui detraxit: occiderit: unde & difficulter satisfieri potest laeso. Quo, n. restituet, cum ignoret, quantum debet. haec ille.

¶ Secunda conclusio. Detrahens pro- ximo falsum ei imponendo, tenetur retractare id, quod falso imposuitita publice, & coram illis: sicut & coran, quibus diffamauit. Haec conclusio est Sco. ubi sup. & probatur: quia diffamans alium falsum imponendo tenetur restituere famam, secundum aequalitatem iustitiae ex conclusione. j. sed illam reddere non potest nisi tractando false impositum, & hoc non palliate: sed ita clare, & publice, sicut imposuit: alioquin non seruaretraequalitas iustiriae: igitur conclusio uera.

¶ Teitia conclusio. Diffamans proximum secundo modo: se uerum oecultum in publico ( praetermisso iuris ordine) proponendo restitue re tenetur famam, non retractando uerum occultum: sed fidem suidicti in audienti bus quantum poterit extinguendo. Prima pars patet ex conclusione: quia ille iniuste diffamauit occultum praetermisso iuris ordine publicando: & ita iniuste opinionem malam in cordibus audientium de proximo generauit: ergo famam restituere tenetur ex conclusione prima: nam iniuste sit, quod contra iuris ordinem sit. Secunda pars scilicet quod non debet retractare iduerum, quod dixit: probatur: quia uerum retractando mentiretur: sed pro nullo bono mentiendum est: quia mentiri malum est, & malum non est faciendum propter quadcumque bonum alteri reddendum. Rom. iij. Non sunt facienda mala; ut eueniant bona. Tertia pars patet: quia extinguendo opinionem malam in proximo: facit cessare diffamiam, per cuius cessatio nem restituitur fama iniuste laesa.

¶ Siquris: quo poterit extinguere opinionem malam nisi retractando uerum. Respondet Sco. hoc fieri potest per aliquam honestam excusationem. dicendo sic, uel similiter. Non credatis eum esse talem. Male. n. dixi, & fatue aut iniuriam eifeci: & hoc dicendo uerum dicit: quoniam uerum occultum in publico (non seruato ordine iuris) dicendo male, & fatue dixit: & proximo iniuriam fecit: & persuasio ista: non reputetis, seu credatis illum esse talem scilicet malum: bona est: quia quilibet praesumendus est bonus: donec probetur contrarium: iuxta illud de scrutinio in or. faciendoc. unico. Humana fragilitas, illum, quem indignum esse non nouit: dignum debet aestimare: sed ille non est probatus malus coram istis: ergo est suadendum eis: quod ipsi non reputent eum indignum, uel malum.

¶ Quarta conclusio. Negans erimen uerum occultum sibi in publico impositum: non teneturne gationem suam retractare: tenetur tamen (imponentem aliquo modo excusando) famam ei restituere. Haec conclusio similiter est Sco. & probatur quo ad primam partem: quia non tenetur quicumque; statim in iudicio se reum confiteri nondum conuictus. Nemo, n tenetur peccatum suum occultum in publico confiteri. Nam repraehenduntur per prophetam, qui peccatum suum quasi lodoma praedicauerunt. Secunda pars patet: quia cum negando crimen uerum accusantem indirecte notauit de calunnia, & falsa impositione: & ita quantum in eo est, famam suam laesit: & ideo tenetur eaum aliquo modo restituere dicendo secundum Sco. Non habeatis eum pro calumniatore: quia credo: quod habeat bonam intentionem in proponendo. uel forte credit se posse probare intentum suum, & de ceptus fuit.

¶ Quantum ad tertium articulum, dubitatur primo cotra primam conclusionem. Non. n. uidetur: quod in causa primae conclusionis, quimendaciter diffamat alium teneatur de necessitate salutis retractare uerba sua. ergo conclusio falsa. Consequem tia nota. Antecedens probatur: quia magis tenetur relare quilibet prfama sua, quam aliena: sicut tenetur plus diligere se, quam proximum non aut posset retra ctare uerba sua, reddendo sic famam alteri: nisi seipsum diffamaret: ergo &c.

¶ Respondetur secundum Sco. quod bona corporis, uel exteriora non sunt diligenda, nisi in ordine ad bona animae, & ad deum: hoc aunt non est nisi inquantum possuntiuste conpetere illi, qui diligit. Et ideo cui potest iuste competere fama: magis debet diligere illam sibi, quam alteri, cui potest iuste conperere: sed si sibi non potest competere nisi iniuste: alteri autem iuste: magis debet illam diligere alteri, cui iuste copetit: quam sibi, cui non competit nisi iniuste. Et sic in proposito. Accusato, no. de falso crimine iuste competit fama. Accusanti autem post talem accusationem non nisiiniuste. Non solum quod mentitus est: sed quia publice mentitus est in accusando in quo sufficienter, & radicaliter se disfamauit: & ideo postea directe ostendens innocentia alterius, cui tenetur in hoc: & indirecte nocentia suam non tunc proprie diffamat: sed amouet falsam laudem, qua post mendacem accusationem est indignus Exemplum: quis fornicatur tribas uidenti bus: illi de post accusantes non diffamant fornicatorem: sed ipsemet se diffamauit in facto illo publico: quia committem do quodcumque crimen publice: incurrit laesionem dignitatis: & sic amittit faman, quantum est in se. Nec publicatio illa posterior, per quam notificatur illa laesio aufert sibi famam: sed tantum modo facit deuenire in publicum: quod tamen ex natura actus conmissi in publico erat simpliciter publicum. Et per hoc patet ad formam argumenti. Negetur antecedens: quonia de necessitate salutis, c abstulit iniuste famam alterius, tenetur eam pro posse restituere. Quoniam peccatum non dimittitur, nisi quod ablatum est, restituatur secundum Aug. ad Mace.

¶ Ad probationem negetur illa uniuerialis: nam patitur instantiam in casu nostro: ideo oportet eam limitare: ut dictum est.

¶ Secundo dubitatur: utrum referens mala de proximo non asserendo: sed uelut audita recitando: aut indiscrete narrando, & per hoc famam alterius laedens, teneatur ad famae restitutionem. Respondet Scor. quod dicens setantum au¬ disse crimen, quod refert: non aufert ex natura actus fama illi, de quo loquitur in opinione aliorum: quoniam illi non debent fidem talibus dictis adhibere, dicente poeta. Rara fides ideo est: quia multi multa loquuntur. Quod siaudientes firmiter concipiant illum, de quo est sermo: criminosum esse: leuensunt: nam qui cito credit: leuis est corde. Eccles. xix. Ideo ibidem sequitur. Non omni uerbo credas: quia secundum Prophetam. Omnis homo mendax. Et ideo sic referens non tenetur ad restitutionem. Quod uerum est: nisi ex modo dicendi, uel alia circunstantia: ut puta grauitate suae personae &c. ostendat aliquam maiorem certitudinem dicti sui, quam habeat ex communi relatione: tunc enim teneretur cum debito moderamine, & sine mendacio famam restituere, ut dicendo haec, uel similia. Non habeo certitudinem huius rei: sed tantum audita refero: spero, quod non ita se habeat factum.

¶ Verum addit Scot. quia a scandalo pusillorum oportet cauere: iuxta illud apostoli. j. Corinth. viij. Si esca scandalixat fratrem meum: non manducabo cat nes in aeternum. & multi sunt tales pufilli leues ad credendum malum: ideo periculosum est coram eis talia audita referre: & hoc si fiat animo malo laedendi, scilicet illum, de quo est sermo: non est facile excusabile: quin sit contra charitatem: & per consequens mortale peccatum. Haec Sco.

¶ Dubitatur tertio circa quartam conclusionem: utrum negans crimen uerum: sed priuatum in publico sibi obiectum: negando illud peccet mortaliter. Et arguit Scot. quod sic: quia talis mentitur mendacio pernitio so reipub. ergo. Antecedens probatur: quia respublica per eius mendacium impeditur a punitione eius iusta. Similiter mentitur pernitiose personae accusanti: quia per hoc notatur de calumnia. In opppositum: quia durum uidetur: quod quilibet accusatus de crimine occulto, teneatur illud publice consiteri: & se expo nere ultimo supplicio.

¶ Pro responsione notandum secundum Scot. cuius pene sunt omnia in hac q. posita, quod iu¬ stum iuste exequendum est: ut dicitur Deu: xvi. Et ideo non omnia crimina sunt a repub. puni enda: sed aliqua diuino iudicio releruanda: ea aut tantum potest iuste punire, quaecoram iudice reipupossunt sufficienter probari: & ideo non laeditur respub. in eo, quod impeditur a punitione criminum occultorum: illa enim non potest iuste punire. Iustum. n. est, ut diuinum iudicium excedat iudicium reipuin hoc aut excedit, quod quaedam punienda reseruantur diuino iudicio, in quibus non hent iudicare respu Haec aut sunt crimina occulta, quae coram iudice reip. probarinon possunt: quae ad eius iudicium referenda sunt, cui nihil est occultum. Homo, nio tantum ea uidet, quae parent: deus aut intuetur cor. j. Reg. xvi.

¶ Per hoc respon det ad dubium, quod durum uidetur assere, re, quod quilibet accusatus ab uno in publico statim teneatur de necessitate salutis confiteri in publico crimen occultum: non tantum habendo occultum ad paenan: sed etiam ad honestum: a peccato tamen excusari non potest: quoniam etsi huiusmodi negatio non fuerit mendacium pernitiosum: est tamen mendacium: & per con sequens peccatum.

¶ Si quaeris: utrum de eo sit paenitendum, maxime si neget in tendens negare illud, ut propositum est, scilicet ut publicum: sicut sacerdos facit de confesso, dicens. Nihil mali scio humc fecisse: quia loquitur ut in publico: audiuit autem in alio foro. Nihil hic deter minat Sco. sed respondet: quod bonarum mentium est culpam agnoscere: ubi culpa non est: ut dicit Grego. & habetur dist. v. ad eius. Et ideo multo magis bonarum mentium est agnoscere culpam: ubi dubitatur: an sit cuipa, & qualis culpa: & ideo intali casu tutum est post talem negationem paenitere de hoc indistincte tanquam de tali, quale est: ut puta sub tali indistinctione. Si mortale est tanquam de mortali: si ueniale tanquam de ueniali.

¶ Et si quaeris: quid ergo faciet taliter accusatus uolens uitare peccatum, quomodo respondebit. Respondet idem Sco. Non uidetur: quod iste hone ste, & secundum rationem rectam debeat confiteri crimen coram tali iudice: quia ipse plusquam quicunque alius singularis accusans auferret sibi ipsi faman: quia confitenti contra se in iudicio creditur: quid ergo. Cauta est responsio iuristarum, nego proposita, ut proponuntur. Et haec quidem sine mendacio possunt dici in proposito: quia proponuntur in publico, ut publica, & publice probanda. Sic autem negare ea potest, qui scit ea non posse probari in publico. Quod si iudex urgeat eum, ut confiteatur propositum uel ut publice neget: potest respondere, quod ipse respondit sufficienter ad accusationem. Nec ab illa responsione declinet, faciat iudex erga accusantem, quod iuris est. Et per hoc probabiliter potest responderi: quod in calu defendi potest; quod negans crimen occultum sibi in publico impositum, non peccat mortaliter: tutius autem est eum paenitere indistincte: ut dictum est. Si uero negat intentione qua dicta, & ut publicum non tamen exprimit di. nego, ut propositum: sic non mentitur: quia non loquitur contra mentem: tamen difficile est excusari a ueniali: quia uerba sua accipiuntur, ut sonant: & secundum communem intelligentiam secundum quam non sunt uera.

¶ Pet hoc ad rationem negetur; quod mendacium illud sit perniciosum: neque reipub. nec accusanti. Non reipu quia per hoc mendacium respu. non impeditur in suo iudicio, quantum ad ea, in qui bus habet iudicare: quia de occultis non potet iuste iudicare, nec ea punire. Neque est perniciosum accusanti: sed magis ipse accusans est sibi perniciosus, qui eomodo proponit, quo non debet proponere: immo debet non proponere: & ideo imputet sibi, si aliqua infamia sequi tur: quia ipse est causa; non autem ille negans: quia defendit iunnocentiam suam in publico: ubi non est noceins: nec habendus pro nocente, donec fuerit conuictus. Accusans uero imprudenter, & iniuste egit in pubiico accusando priuatum: & per hoc seipsum diffamauit. Et tantum de illa quaestione.