Liber 2, Quaestio 1

Quod non quia res non poturunt causari ab aeterno, ergo consequentia bona. Antecedens patet quia causare est de nihil aliquid ad esse producere, sed nullum non esse potuit praecedere aeternum esse, ergo.

Secundo, aliud a Deo potest producere creaturae, ergo antecedens probatur quia Deus potest communicare creaturae seu alicui causae secundae potentiam producendi aliquid ex nihil. Sed hoc est causare secundum Magistrum, igitur. Probo quod possit communicare tum quia sic posse producere dicit perfectionem simpliciter, et per consequens ad extra communicabilis tum quia de facto agens creatum producit aliquid sine subiectiva materia ut patet in speciebus sacramentibus ubi quandoque introducitur forma vermis etc.

Tertio. quidquid Deus potest ad extra producere se solo potest causa secunda cum eo agente seu sibi coagente sed deus se solo potest angelum causare, ergo Deus potest causa causa secunda sibi coagente angelum producere creative, ergo quaestio falsa. Tenet consequentia quia angelus non potest produci nisi creative cum non possit educi de potentia materiae. Et antecedens patet quia Deus potest communicare causae secundae virtutem comproducendi secum rem quamlibet a se distinctam cum nulla talis sit infinite perfectionis nec infinite difficultatis ad producendum, ergo.

In oppositum, arguitur quandocumque Deus voluit res non esse potuit velle ipsas esse sed ab aeterno Deus voluit res creatas non esse ergo ab aeterno potuit velle res creatas esse. Maior patet quia tam contingenter et libere Deus vult ad extra quidquid vult esse ad extra quod potest velle non esse et econverso. Minor patet per Beatum Augustinum, XII De Trinitate, capitulo 15, ubi dicit Deus ita operabatur mundum non esse dum non fuit sicut modo operatur mundum esse sed quod nihil aliud a Deo possit res creare. Patet quia creare est independenter agere.

Prima conclusio, possibile fuit mundum fuisse creatum a Deo aeternaliter et ipsum non fuisse productum ab ipso necessario et naturaliter. Prima pars probatur quia Deus non incepit posse mundum creare, ergo aeternaliter potuit mundum creare. Tum secundo quia non fuisset repugnantia ex parte effectus quia, si sol vel ignis fuisset ab aeterno, splendor ab eo fuisset productus ab aeterno secundum Augustinum confirmatur quia pro quacumque mensura Deus intellexit mundum pro illa potuit ipsum velle, sed ab aeterno intellexit ipsum, ergo. Confirmatur quia, si Deus egisset ad extra de necessitate naturae, ipse produxisset mundum ab aeterno, ergo potuit ipsum produxisse ab aeterno. Ista consequentia tenet quia libertas agentis non minuit eius potentiam et virtutem activam. Secunda pars conclusionis probatum quoniam quia dato quod mundus fuisset productus aeternaliter adhuc prius natura causalitate et origine licet non duratione Deus non produxisse potuisset, et per consequens adhuc sic mundum produxisset libere et contingenter.

Primum corollarium, si Deus mundum produxisset ab aeterno non adhuc diceretur simpliciter coevus Deo. Patet quia cum mundi aeternitate stetisset Deum praecessisse mundum natura causalitate et origine.

Secundum corollarium, stat mundum ab aeterno fuisset et post non esse non habuisse omne. Patet quia pro nulla priori mensura fuisset verum dicere mundus non est seu non haberet esse cum nulla mensura durativa fuerit nec esse potuerit ante aeternitatem.

Tertium corollarium, licet divina essentia ab aeterno fuerit temporaliter creativa tamen instans aeternitatis eius est cuiuslibet portioni temporis coexistens mensura. Prima pars patet quia sumendo li creativa participialiter et adiectiva, certum est quod quaelibet res quae pro tempore futuro creabitur illa res est creativa. Si autem li creativa sumeretur nominaliter et substantive, illud est falsum et erroneum. Secunda pars patet quia sua aeternitate in divisibili et simultanea Deus comprehendit omnia tempora, ergo. Antecedens patet per Gregorium X Moralium, capitulo 38 ubi dicit quod aeternitas quandoque dicitur unus dies et aliquando dicuntur multi. Confirmatur quia apud Deum nihil est praeteritum aut futurum, sed omnia praesentia.

Secunda conclusio, licet creatura possit agere sine praesuppositione alicuius subiecti receptivi, tamen repugnat ipsam agere sine requisitione alterius obiecti productivi. Prima pars probatur quia ex speciebus seu accidentibus sacramentalibus potest homo nutriri et caro generali virtute agentis naturalis, igitur. Tenet consequentia, et antecedens probatur per experientiam quia, si homo uteretur verbis saepe, posset nutriri et caro generari ex illis. Secunda pars probatur quia agere sine requisitione alterius obiecti productivi est independenter agere, sed hoc repugnat creaturae sicut ei repugnat independenter esse.

Primum corollarium, si creare sit praecise aliquid de nihil seu de non aliquo producere, creatura posset multa producibilia creative efficere. Patet ex conclusione. Confirmatur quia ex alteratione et transmutatione accidentium sacramentalium producuntur multae formae substantiales per agens naturale sicut formae vermium

Secundum corollarium, a nullo creato vel creabili supposito potest aliquid produci nullo praesupposito. Patet quia quodlibet agens creatum in sua actione praesupponit Deum agentem velut primam causam quia aliter secunda causa independenter ageret, quod est falsum

Tertium corollarium, licet potentia producendi seu posse producere sit perfectio aliquo modo creaturae communicabilis, tamen potentia producendi seu posse productivum aliquo modo dicit perfectionem quia modus est creaturae repugnans et impossibilis. Prima pars patet quia posse productivum de facto pluribus creaturis est communicatum sed quod huiusmodi posse sit perfectionis patet ad extra saltim quia in quolibet est melius ipsum quam non ipsum formaliter aut aequivalenter. Secunda pars probatur quia posse producere modo independenti creativo repugnat creaturas, et tamen sic posse dicit perfectionem quia dicit posse productivum, ergo.

Tertia conclusio, sicut omne illud quod potest prima causa cum secunda effective potest se sola producere, sic omne illud quod potest se sola ad extra productive potest efficere potest causa secunda coagente. Prima pars est communis scola. Item eius oppositum est articulus parisiensis condampnatus. Confirmatur quia virtus activa cuiuslibet causae secundae effective dependet a virtute primae, ergo prima tot et tanta potest se sola quanta potest cum quacumque secunda. Secunda pars conclusionis probatur quia quaelibet causa secunda effectiva potest cum deo quemlibet effectum producibilem a se distinctum producere, ergo tenet consequentia quia tantum potest quodlibet agens creatum quantum cum Deo potest cum nulla creatura aliquid producat aut producere possit nisi Deo ipsam coadiuvante et volente ipsam tantum aut tantum producere. Antecedens probatur quia parvus calor potest calorem infinitum producere Deo coniuvante et eadem ratione potest calor Deo volente effectum specie a se distinctum producere deo conproducente. Confirmatur quia causa aequivoca de facto producit effectum specie a se distinctum e genere, ergo a fortiori deus potest communicare creature virtutem productivam cuiuscumque effectus a se distincti antecedens patet de calore producente levitatem et asino generante mullum. Item obiectum materiale comproduxit visionem. Item in puterfactionibus agens naturale producit vermes a se distinctos non solum specie sed genere. Confirmatur quia si alicuius effectus productio non potest communicari creaturae vel hoc esset quia illum comproducere cum Deo argueret virtutem infinitam in creatura producente vel quia creatura non potest substantiam spirituale, puta angelum producere. Sed primum non impedit quia sicut nullus effectus productus vel producibilis infinite simpliciter excedit alium effectum sicut nec productio unius infinite simpliciter excedit productionem alterius nec secundum repugnat quia, si comproducere, angelum non potest communicari creaturae hoc esse quia angelus non potest educi de potentia materiae sed producitur de nihilo. Sed nec hoc impedit quia creatura de facto sic producitur et potest producere, ut patet per dicta scilicet sine praesuppositione subiecti materialis, ergo. Confirmatur illud ultimum quia si calor esset in vacuo posset producere Deo vivante et comproducente calorem similem sibi nullo subiecto praesupposito.

Primum corollarium, stat ad hoc creabile ab aliqua causa in esse produci seu derivari et ab eadem ipsum producente non posse creari. Patet quia creare proprie est aliquid de nihilo et independenter seu sine adiutorio producere, sed sic producere potest soli Deo competere praecise et tamen creatura illius creati potest esse causa, ergo.

Secundum corollarium, licet secundae causae de facto sint in aequalis productivitatis, tamen stat omnes causas secundas tam intensive quam extensive esse aequalis activitatis. Prima pars patet quia "Deus omnia creata disponit in numero pondere et mensura" dictum Augustino 10 De civitate Dei, capitulo 11. Deus sic res condidit et administrat ut eas proprios motus agere sinat. Secunda pars patet per secundam partem conclusionis.

Tertium corollarium, sicut quaelibet causa secunda est cuiuscumque factibilis a se distincti effectiva, sic materia prima si sit activa et quaelibet res alia est cuiuslibet angeli producibilis virtute divina productiva. Patet per dicta.

Sequitur corollariae, sicut possibile est quamlibet creaturam aliam aliquo modo receptive continere sit possibile est quamlibet creatura ab alia effective dependere. Prima pars patet quia tum quia Deus potest totum mundum situare in una parva re tum quia creatura de facto aliquomodo continet Deum immensum quod maius videtur. Secunda pars patet ex conclusione. Confirmatur quia ex hoc ignis tantum vel tantum agit quia Deus vult vel coagit sibi tantum vel tantum, sed Deus potest velle et coagere sibi ad producendum frigiditatem, ergo ignis Deo coagente seu cum Deo potest producere frigiditatem et sic posset argui de quolibet producibili.

Aliud corollarium, si creare non sit aliud nisi praecise aliquid de nihilo efficere, sic creatura potest caelum et terram creative producere. Patet quia hoc potest cum Deo. Confirmatur quia de facto hoc Christus creavit caelum et terram et continue creat animas. Sed christus secundum humanitatem est creatura, ergo.

Ex dictis sequitur pars quaestionis affirmativa vera. Patet ex dictis in secunda et tertia conclusionis, sumendo tamen creare proprie quia nulla causa secunda potest independenter agere et sine primae causae influxu et adiutorio quod tamen requiritur ad causare proprie.

Contra primam conclusionem et corollaria, arguitur primo sic quia, si Deus potuisset creaturam ab aeterno productam non produxisse, ut dicit prima pars conclusionis, aut potuit ipsam non produxisse antequam fuit vel quando producebat vel postquam produxisset. Non primum quia illa creatura semper fuisset et pro omni mensura. Nec secundum quia omne quod producitur dum producitur non potest non producit sicut omne quod est quando est necesse est esse. Nec tertium quia similiter potuisset fecisse praeteritum non fuisse praeteritum, contra articulum parisiensis

Secundo, si creatura fuisset ab aeterno, sequitur quod essent tot anni elapsi quot dies, et per consequens totum esset aequale parti et quod esset vel fuisset multitudo infinita animarum quae implicant.

Tertio, Deus produxit omnia quae produxit necessario, et similiter necessario non produxit ea quae non produxit, ergo nihil libere potuit ab aeterno producere. Antecedens probatur nam quia si Deus esset agens naturale summe perfectum sicut modo est tunc qualitercumque Deus ageret vel agit modo taliter ageret nunc sed nunc ageret modo necessario et non libere, ergo modo necessario agit quaecumque agit et necessario non agit quae non agit.

Quarto, Deus non potuisset produxisse creaturam quin illam produxisset de non esse ad esse, ergo non potuit eam producere ab aeterno. Consequentia patet quia sequitur a est productum de non esse ad esse, ergo mensura durationis a est terminata quia nisi esse a terminaretur a parte ante a non prius non fuisset quam fuisset.

Quinto, Deus non potest producere creaturam ab aeterno, ergo nec potuit. Consequentia tenet quia non est nunc Deus minus potens quam tunc.

Sexto, Deus non potuit aliter producere creaturam antequam produxit eam quam fuit creaturam producturus sed fuit producturus creaturam temporaliter et non aeternaliter, ergo. Maior patet per Augustinum epistola 26 contra faustum, et habetur eadem sententia psalmos Deus auribus, ubi dicit, non plus possunt futura non fieri quam praeterita non fuisse.

Septimo, in aeternis non differet esse et posset III physicorum, ergo quidquid potest esse aeternum est aeternum, sed nulla creatura est aeterna aut fuit aeterna, igitur nec potuit. Patet consequentia quia, si detur quod aliquid potuit esse aeternum quod non est aeternum, sequitur quod esse et posse in aeternis differunt. Confirmatur quia in aeternis potentia non praecedit actum ergo simul est cum actu, ergo quidquid est et qualiter cumque potest esse aeternum taliter est aeternum.

Octavo, ponatur quod lapidem produxerit ab aeterno in aere relinquendo eum naturae suae tunc quaeritur aut descendisset in terram in tempore finito vel infinito si finito, tunc sequitur quod a primo instanti quo provenit ad terram usque in aeternum non fuisset mora nisi finita. Si detur secundum, tunc sequitur quod lapis ille infinita tarditate fuisset motus, et sic in nulla parte temporis fuisset motus seu aliquid pertransisset quia si in parte finita temporis aliquid pertransisset finitum, ergo in nulla parte temporis finita pertransisset aliquid divisibile.

Nono, sic si Deus creasset homines ab aeterno, sequitur quod corpus unius centies aut pluries fuisset corpus aliorum hominum, et sic non posset fieri mortuorum resurrectio. Consequens est falsum. Patet consequentia quia, si homines fuissent generativi sicut modo, infiniti homines fuissent, et per consequens vel fuissent infinita corpora vel unum corpus fuisset successive pluribus animabus informatum. Sed corpora non fuisset infinita quia fuisset mundus finitus sicut modo est ut suppono, ergo materia fuisset finita. Et per consequens potuissent ex illa fuisse formata infinita corpora quod est propositum.

Secundo contra secundam conclusionem, quia si Deus posset de nihilo aliquid facere, sequitur quod Deus posset albefacere et nihil esset album. Consequens est falsum, sed patet consequentia quia Deus potest aliquam albedinem facere, et tamen nullum secundum erit per illam album. Sed falsitas patet quia motus albefactivus est motus introductionis albedinis non distinguuntur sed sunt idem, ergo.

Secundo, aut sic independenter agere est infinite veritatis aut finite. Non primum quia illud quod producitur per creationem est finitum si finite virtutis, sequitur quod possit creaturae communicari cum qualibet creatura data sit dare activorem si non de facto, tamen de posse.

Tertio, quaelibet perfectio simpliciter est ad extra communicabilis, sed posse creare angelum est perfectio simpliciter, ergo.

Ultimo contra tertiam conclusionem, arguitur quia haec deductio seu productio angeli est creatura, ergo haec creatio est creatura, ergo haec creatura potest creare.

Secundo contra corollarium, angelus non potest produci nisi per creationem, ergo creatura non potest angelum producere. Consequentia patet dicta quia creatura non potest creare et antecedens. Patet quia cum sit in materialis non potest educi de potentia materiae.

Tertio, si conclusio esset vera, sequeretur quod frigidus posset producere calorem et econverso, et sic quodlibet contrarium posset a suo contrario produci sed hoc videretur inconveniens, aliter enim ignis posset frigefacere et quodlibet suum contrarium producere, etc.

Ad primum, negatur consequentia. Et ad probationem, dicitur quod Deus prius origine antequam produxisset talem creaturam ipse potuisset eam non produxisse. Et si dicitur, contra quia quandocumque haec creatura sint pro tunc necessario fuit quia omne quod est dum est etc., hic dicit Gregorius Noster quod Aristoteles illam propositionem intelligit in sensu composito, id est hoc est impossibile res non est dum est, tamen res potest non esse dum est. Sed ista glosa non videtur esse secundum mentem Aristotelis quia etiam illo modo non possunt futura non fore constat, tamen quod Aristoteles ponit ibi differentiam inter praeterita praesentia et futura, nam futura possunt non esse futura dum sunt futura per modum suum loquendi, et tamen hoc est impossibile futurum non est futurum dum est futurum. Dico ergo sicut prius quod creatura prius origine potuit non poni in esse quam poneretur tale autem prius origine non dicit mensuram sed potentiae agentis libertatem imponendo effectum quem taliter praecessit.

Ad secundum, conceditur consequentia, sed tamen non sequitur partem aequari toto quia ibi proprie non esset pars nec totum.

Ad tertium, negatur antecedens. Et ad probationem, negatur consequentia quia quotiens arguitur ex impossibili conditionali addita una de messe ad unam categoricam de in esse, non valet consequentiam. Etiam negari potest prima pars antecedentis.

Ad quartam, negatur consequentiam nec etiam sequitur creatura est producta de nihilo seu de non esse ad esse ergo mensura duratoinis creaturae est terminata quia sufficit quod creatura accepit totum suum esse ab aliquo et quod non habuerit materiam quae productioni suae supponeretur.

Secundo, dici posset quod non esse creaturae praecessisset suum esse natura non duratione.

Ad quintam, negatur consequentia nec hoc est ex in potentia Dei sed ex repugnantia facti quia Deus ante mundi creationem potuit causare primam creaturam et nunc non potest et tamen non est minus potens nunc quam tunc et dicitur quod haec impossibilitas provenit ex temporis lapsu.

Sed contra quia, si Deus nunquam produxisset creatura, tunc nullum esset tempus elapsum se praeteritum, et tamen Deus adhuc non posset mundum creare ab aeterno, ergo illa impossibilitas ex lapsu temporis non causatur. Sed quod Deus non posset mundum creare ab aeterno dato quod nihil produxisset probatur quoniam si, sic sequitur quod iam de facto Deus potest creare primam creaturam et aeternam extra mundum istum.

Ad hoc aliqui dicunt quod, si Deus nunquam produxisset creaturam, tunc posset producere creaturam ab aeterno quia intrinsece nullus esset temporis lapsus. Alio modo posset dici quod, sicut conceditur ab aliquibus distantia in vacuo, sic si nullus motus vel nullum tempus fuisset, posset concedi successio, unde si esset vacuum ab hic usque remis et Deus crearet in medio unam creaturam illa mediaret inter distantiam punctorum imaginabilium respectu diversarum distantiarum in vacuo.

Ad sextam, negatur maior. Et ad augustinum, dicitur quod intelligitur sic, quod sicut est impossibile b est praeteritum et b non fuit, sic hoc est impossibile b est futurum et b non erit, ita quod praetendit sensum compositum.

Ad aliam, dicitur quod illa auctoritas in aeternis etc debet sic intelligi, quidquid potest nunc esse aeternum est aeternum, non tamen quidquid potest fuisse aeternum est aeternum, et ideo negatur consequentia.

Ad confirmationem, dicitur quod, si Deus mundum produxisset ab aeterno, potentia non praecessisset actum duratione, sed unde causalitate vel origine unde sicut anima Christi in primo instanti sui esse habuit actum voluntatis meritorium volendo nostram salutem, ibi talis anima praecessit actum causalitate, non tamen duratione sic in proposito.

Ad octavam, ad casum de lapide et consimiles respondet Doctor Noster Gregorius quod tales casus repugnant positioni et implicant quia immutatur in casu de lapide quod lapis stetisset per certum tempus in aere post eius creationem, et per certum tempus fuisset in terra et ista duo tempora essent tota duratio lapidis et positio ponit quod lapis fuisset ab aeterno, sed ista repugnant. Sed responsio ista non videtur sufficiens quia non minus potuisset Deus creasse lapidem in aere quam in terra ab aeterno, ergo casus possibilis videtur. Ideo quidem alii respondent dicentes aliter quod talis lapis per infinitum tempus mansisset in aere antequam pervenisset ad terram. Sed contra hanc solutionem arguitur quia lapis iste nunc non est maioris virtutis seu potentiae nec aer minoris est restentiae quam si fuisset ab aeterno in tali dispositione sicut nunc est sed modo lapis descenderet in tempore finito, ergo. Hic respondetur quod consequentia potest negari, et datur instantia, dato enim quod ab aeterno Deus creasset Sortem tam debilem sicut modo est sortes qui ex suis naturalibus non potest vivere nisi per biennum talis Sortes, si fuisset ab aeterno derelictus suis naturalibus, potuisset vivere per tempus infinitum, ergo nunc ex similibus naturalibus potest vivere per tempus infinitum. Notum est quod consequentia non valet, sic nec illa. Ad formam ergo rationis, dicendo conceditur quod pertransisset illud spatium veniendo ad terram in tempore infinito, sed tamen in nullo tempore infinito illud pertransisset.

Ad nonam, potest concedi consequens, immo non videtur quod mundus non possit diu durare quin illa materia quae nunc est corpus unius hominis fiat postea corpus alterius hominis per diversas transmutationes naturales vel saltim pars corporis alterius. Et si obiciatur de die iudicii quia tunc non quaelibet anima haberet suum propositum corpus et sic unum et idem corpus posset salvari et dampnari quia in una anima meruisset salutem in alia damnationem, hic potest dici quod, si materia creata tota non sufficeret pro formatione corporum humanorum, Deus crearet novam materiam ad dandum cuilibet homini suum corpus vel ad supplendum aut perficiendum in corporibus illud quod esset de corpore alterius. Et diceretur ultra quod corpus quod bene habuisset cum una anima bene se haberet cum alia.

Ad primam contra tertiam conclusionem, negatur consequentia, dico tamen quod Deus potest albedinem facere et tamen per illam nihil erit album et cum improbatur quia motus albefactionis etc. conceditur consequens dicitur tantum quod motus productionis albedinis distinguuntur ab illis quia albefactio et inductio cognoscant subiectum sed productio non sic.

Ad secundam, dicitur quod quia creare est independenter agere, ideo est infinite virtutis nec sequitur creatum est finitum, ergo creare est finite virtutis.

Ad tertiam, dicitur quod creare dicit perfectionem simpliciter seu posse creare, sicut quodlibet aliud posse productivum, sed tamen illa perfectio sub modo creativo creaturae non potest communicari sed bene sub alio modo, scilicet simplicis productivitatis.

Ad primam contra tertiam conclusionem, dicitur quod per li hoc in maiore et minore demonstretur eadem actio minor est falsa. Si alia et alia forma non valet, et sic patet quod est possibile angelum producit diversis productionibus, quarum una est creatio, altera non est creatio proprie dicta, licet utraque sit ex non aliquo.

Ad secundam, conceditur antecedens sic intelligendo, quod non stat angelum produci vel esse quin ab aliquo creetur, sed tunc negatur consequentia, Si tamen antecedens intelligeretur sic, quod angelus non potest produci nec cum produci aliqua productione quin illa productio esset formaliter creatio, antecedens est sic falsum.

Ad tertiam, potest concedi consequens quia quodlibet creatum activum est in potentia obedientali ad comproducendum cum Deo quidquid Deo placuerit, sed tamen hoc non esset possibile stante rerum natura et cursu ordinato et communi.

Ad rationes in oppositum, patet solutio ex dictis.