Liber 2, Quaestio 2

Circa 2am et 3am distinctiones quaeritur Utrum primus angelus, in caritate et gratia procreatus, in primo instanti sui esse malitia fuerit depravatus?

Quod non quia nullus angelus fuit in gratia procreatus, ergo. Probatur antecedens tum quia primus homo, qui magis gratia indigebat, non fuit creatus in gratia et caritate secundum Augustinum et Magistrum, cum quia secundum Magistrum "angeli in creatione habebant gratiam qua poterant stare non proficere in merito" igitur.

Secundo, angelus in primo instanti sui esse non potuit mereri, ergo nec demereri. Tenet consequentia. Et antecedens probatur tunc quia omnem meritum necessario praecedit deliberatio quae requirit tempus et successionem, tum quia nulla finita virtus potest ex se effectum divisibilem in instanti producere

Tertio, si angelus in primo instanti suae creationis peccasset, sequitur quod illud peccatum fuisset odium et appetitus divinae similitudinis et aequalitatis, et sic fuisset peccatum commissionis. Consequens est falsum quia secundum Augustinum "primum peccatum angeli fuit culpabilis omissio qua omisit dona a Deo recepta referre in ipsum Deum". Consequentia tamen probatur per illud Isaiae 14, "ascendam in caelum et similis ero altissimo,", ergo.

In oppositum, videtur esse textus Sacrae Scripturae, ubi dicitur ille, scilicet Lucifer, "ab initio homicida fuit et in veritate non stetit", ergo a primo instanti peccator fuit, cum omnis homicida sui vel alterius sit peccator.

Prima conclusio, sicut quilibet angelus aliquando non fuit malus Deo ipsum producente, sic quilibet angelus aliquando fuit bonus et in gratia gratum faciente. Prima pars patet quia omnem condicionem et actum (quem habet creatura in primo instanti suae creationis) habet et recipit a Deo creante. Sed nullam malitiam Deus potest creaturae infligere aut inferre, ergo. Confirmatur tota conclusio quia Lucifer sponte iustitiam deservit quam servare potuit, ergo ipse, et per consequens quilibet angelus, quandoque non malus fuit, sed bonus. Antecedens probatur per Augustinum 12o De civitate Dei capitulo 9o, dicentem, "angeli, simul ut facti sunt, amore, ei, a quo facta sunt, inhaeserunt", et subdit "istam autem bonam voluntatem quis fecerat, nisi ille, qui, eos cum bona voluntate seu amore casto, quo illi adhaererent, creavit, simul naturam condens et largiens gratiam?"

Item Augustinus libro XI De civitate Dei capitulo 11 "non tantum ita creati sunt angeli ut quoquo modo viverent; sed etiam illuminati ut etiam viverent seu beate vel bene viverent. Ab hac illuminatione quidam aversi"

Item Ieromus, super osseae capitulo 3o, dicit,. "daemones in magna pinguedine Spiritus Sancti sunt creati". Item, Ezekiel 28 scribitur de Lucifero quomodo "perfectus in viis tuis ambulasti in die creationis tuae, donec inventa est iniquitas in te". Item, Damascenus, libro secundo, capitulo tertio, dicit, "verbo Dei creati sunt omnes angeli et a Spiritu Sancto, per sanctificationem, sunt facti secundum proportionem dignitatis et ordinis illuminationem et gratiam participantes."

Primum corollarium, quod amore castus conclusio [quo ?] Deus ab angelo in primo instanti sui esse fuit dilectus non fuit a libera angeli voluntate sed ab ipso Deo concreatus. Patet evidenter ex dictis Augustini.

Secundum corollarium, sicut angelus in primo instanti sui esse Deum non libere sed naturaliter dilexit, sic in primo instanti sui esse nullum actum meritorium elicuit seu produxit. Patet corollarium quia omnis actus meritorius est libere elicitus a voluntate.

Tertium corollarium, licet ille amor castus non suffecerit ad bonum merendum tamen voluntas angeli sine speciali influentia Dei non suffecisset ad illum amorem producendum. Prima pars patet quia ad hoc quod ille amore fuisset meritorius requirebatur quod voluntas libere operata fuisset illo amore. Secunda pars probatur quia voluntas non poterat nec potest ex se facere quod aut reddere se meliorem sine speciali Dei efficacia et actuatione.

Ex his sequi videtur quod sicut Lucifer castum amorem sibi concreatum non potuit in instanti remittere totaliter, sic Lucifer per centum tempus ante lapsum fuit in gratia et bonus moraliter.

Secunda conclusio: licet angelus in primo instanti sui esse potuerit aliquem actum naturalem productive incipere, tamen angelus in illo primo instanti non potuit quemcumque actum deliberatum elicitive producere. Prima pars patet quia actus naturalis non praesupponit necessario aliquam dispositionem praeviam, igitur in primo instanti potuit angelus a non gradu incipere talem actum, licet nullum certum gradum illius actus potuerit elicere in instanti. Secunda pars probatur quia omnem actum liberum creaturae necessario praecedit deliberatio, sed omnis deliberatio in creatura pura requirit tempus, ergo. Confirmatur quia omnis actus a creatura producibilis est divisibilis, ergo a potentia nulla creata est in instanti producibilis seu elicibilis.

Primum corollarium: si Deus illam deliberationem angelo concreasset, adhuc actum liberum in primo instanti sui esse elicere non valuisset. Patet quia cum ille actus aliquantae fuisset intensionis et partibilis, sequitur quod fuisset successive ab angelo productus.

Secundum corollarium: sicut angelus non potuit peccare in primo instanti, sic nec potuit peccare in instanti primum instans immediate sequenti. Prima pars patet quia quilibet angelus in primo instanti habuit gratiam quae non stat cum mortali peccato quia aliter fuisset in gratia et culpa. Secunda pars probatur quia sequitur quod gratia posset durare per instans tantum et quod esset dare ultimum instans gratiae et caritatis, quae sunt falsa, ergo. Confirmatur quia quilibet angelus per certum tempus fuit bonus et habuit amorem castum, sed ille amor non fuit compossibilis peccato, ergo mortali.

Tertium corollarium: sicut Lucifer per certum tempus fuit moraliter bonus, sic ipse per certum tempus post suum iuste[?] esse fuit deformiter malus. Prima patet quia Lucifer non fuit in primo instanti sui esse nec in instanti immediate sequenti, ergo tempus fuit lapsum inter primum instans sui esse et suum peccare. Confirmatur quia, si potuisset peccare in primo instanti sui esse, aut igitur fuisset libere committendo vel libere obmittendo. Non secundum quia tunc illa omissio fuisset libere imperata ab aliqua praecedente volitione et sic ista omissio non fuisset in primo instanti esse angeli. Nec etiam primum scilicet committendo quia tunc potentia finita actum divisibile in instanti produxisset, quod est falsum. Confirmatur quia non potuit tunc committere quia angelus in primo instanti non habuit nec habere potuit tunc aliquam causam male volendi, ergo tunc non ponit materiale committere. Consequentia tenet quia intellectus creatus non habens ignorantiam agendorum si voluntas eius aliquis vult vel appetit necessario habet aliquod motivum quare sic vellit. Antecedens patet quia, si illius male voluntatis fuisset aliquod cur vel motivum, maxime fuisset iudicium erroneum. Sed hoc est falsum quia tunc pena praecessisset culpam in eodem angelo, quod dicendum non est.

Tertia conclusio: primum peccatum angeli fuit ingratitudo omissiva inanis gloriae et vane inordinata delectatio commissiva. Conclusio patet per Beatum Augustinum, XII De civitate Dei, capitulo nono vel undecimo Super genesim, dicentem, Iste inquit Lucifer, quia se vidit pulchrum et liberum in naturalibus, a gratuitis atque aliis spiritibus[?] praelatum non inde se convertit ad Deum. Cum teneretur et posset, ecce, ingratitudo omissiva. Et sequitur, [in]cepit autem in se non in domino gloriari, et libertatem acceptam non ad bonum sed ad illicitum usurpavit, ecce delectatio commissiva et inordinata.

Item Augustinus Super genesem libro 11o voluit non ille Lucifer subditis dominari, ita ut ipse sub nullius dominatu maneret nec a Deo cognosceret suamque sedem in latere aquilonis statuere cogitavit, quasi per se existere et "omnia caelorum agmina opinatus est ad suum velle posse reflectere".

Primum corollarium: licet non prius tempore angelus culpabiliter omisit quam commisit, tamen peccatum omissionis in ipso peccatum commissionis natura praecessit. Patet quia omisit dona Dei referre in ipsum Deum, ideo desertus fuit et inaniter gloriatus est in ipso non in Domino.

Secundum corollarium: sicut Lucifer in poenam peccati fuit errore multiplici excaecatus sic Lucifer per huiusmodi errores diversis peccatis fuit maculatus. Patet quia postquam fuit desertus a luce divina appetivit esse non sub Deo quod est peccatum superbiae. Item errore excaetus putavit se posse dominari non sub Deo. Item putavit et asservit deum esse invidum quia eum donis sibi collatis privavit et aliis speritibus[??] sic esse dogmatizavit unde[?] quidam eorum dissenserunt et post beati et confirmati fuerunt.

Alii vero sibi asserunt et cum eo in inferno descenderunt et illud fuit praelium quod commisit Michael et angeli eius cum dracone prout recitat Ioahannes in Apocalypsi. Item ultimo deum odivit et detestatur et odit iuxta illud pars[?] superbia eorum qui te oderunt ascendit semper.

Tertium corollarium, sicut Lucifer voluit a Deo in esse suo non dependere, sic ipse existimavit divina conservatione se non indigere. Patet quia in pena peccati tali caecitate iudicii percussus et punitus est quod etiam illa quae habitualiter sciebat impossibilia putavit possibilia etiam voluntas est impossibilium III Ethicorum.

Ex quo patet quod non sequitur angelus malus sciebat se non posse esse deum igitur non appetent[?] esse Deum contra monachum honofrium[?] et Dionysius et alios multos. Ex his patet quod probabile est vel saltim credibile quod Lucifer credet aeternaliter quod gloria et beatitudo de iure sibi debetur et naturaliter. Patet quia versimile est quod quod in penam suae malitiae in illo errore detinetur quia eius superbia in illo continue dicitur intendi, et sic continue Deum invidum praesentat et odit, ex quibus omnibus sequitur pars negativa conclusionis vera.

Contra conclusionem primam arguitur, nullus angelus in statu in quo creatus fuit potuit in merito proficere, ergo nullus talis fuit in gratia. Consequentia bona et antecedens. Patet per Magistrum. libro secundo, distinctione. ubi dicit quod "angeli tales creati fuerunt ut stare possent non autem proficere in merito nisi eis daretur alia gratia".

Secundo per Beatum Augustinum Super genesem, primo capitulo secundo, ubi dicit, "talis spiritualis creatura informis dicta est, sicuti potest esse in se, non conversa ad Creatorem; tali enim conversione formatur atque perficitur.". Videtur igitur quod quandoque fuerit informis ante peccatum - ipse angelus malus et similiter ipse bonus - et per consequens cum tali gratia non fuit creatus.

Tertio per eundem, libro IV super genesem capitulo 28, dicentem, "spiritualis creatura post tenebras facta est lux, ubi intelligitur a quadam sua informitate ad Creatorem suum conversa".

Quartum angelus in primo instanti suae creationis habuit perfectam sui notitiam et donorum omnium in se existentium, ergo. Si habuisset gratiam talem non potuisset per peccatum ab ea resilire. Tenet consequentia quia cum talis gratia sit, pulcherrimus decor naturae, quicumque huiusmodi decorem in se videret perfecte. Non posset ipsum non appetere, immo minus non posset appetere ipsum quam quamcumque perfectionem naturalem cum pulcrior sit quacumque naturali perfectione, ergo antecedens patet. Haec est ratio Thomae de Argentina, libro secundo distinctione quarta articulo secundo qui tenet oppositum conclusionis huius ibidem.

Contra conclusionem secundam: omne necessario requisitum ad peccandum quod habuit angelus dum peccavit habere potuit angelus in primo instanti suae creationis, ergo in illo primo instanti peccare potuit. Consequentia bona. Antecedens probatur quia habuit sufficientem notitiam in intellectu et gratiam in voluntate ut patet in prima conclusione et obiectum sufficientur praesens, ergo.

Secundo, anima Christi de facto meruit actum liberum eliciendo in primo instanti sui esse, ergo etiam angelus ponit mereri et demereri actum liberum producendo. Tenet consequentia quia angelus in naturalibus est perfectior Christi anima et activior. Et antecedens est Magistri libro tertio, distinctione 18.

Tertio non minus potest peccare libertas arbitrii cum causis necessario requisitus quam sol illuminando sed si sol in a instanti crearetur in eodem illuminaret medium dispositum ergo angelus in primo instanti mereri vel demereri potuit.

Quarto, angelus in primo instanti sui esse habebat aliquem actum respectu Dei, vel ergo Deum diligebat vel odiebat vel nihil de Deo considerabat sed solum de se considerabat, et per consequens fruebatur se ipso, et sic peccabat si primum vel secundum detur sequitur quod in primo instanti actum liberum elicuit, et sic propositum.

Quinto, sequitur quod certum tempus requiritur ad hoc quod angelus possit actum liberum elicere. Consequens est falsum quia tunc certum tempus requireretur ad hoc quod homo posset conteri de peccato. Sed falsitas consequentis probatur quia quocumque tempore dato peccator poterit in minori de peccato conteri. Et per consequens non erit dare terminum in illo tempore, et sic poterit conteri in instanti aliter de aliquo peccatore in vita esset desperandum.

Sexto, si nullus angelus potuisset aliquem actum in primo instanti elicuisse, sequitur quod tempus steterit ante quem se ipsum cognitio[?] stet[?] vel videt[?] consequens non videtur verum, igitur.

Septimo, sic angelus non habuit partem, sed est indivisibilis, ergo eius visio est indivisibilis, et per consequens producitur in instanti igitur actum dilectionis et visionis elicere. Patet in instanti.

Item octavo, si angelus quilibet fuisset creatus bonus sequeretur quod mali meruisset vitam aeternam consequens est falsum quia non habuerunt aliquod praemium illius meriti quia stati dampnati sunt etiam quia dampnatis numquam Deus proposuit vitam dare aeternam.

Nono sic, si Lucifer non peccavit in primo instanti sequitur sicut boni fuerunt praescii suae futurae beatitudinis Lucifer potuit ex hoc arguere se non esse salvandum, sed dampnandum cum non fuit praescius suae beatitudinis futurae, et sic potuit dolere, et per consequens pena praecessit culpam, quod est falsum, igitur.

Contra tertiam conclusionem, primum peccatum angeli fuit odium Dei ergo non fuit omissio.. Antecedens patet per Magistrum, distinctione 5 secundi, ubi dicit quod, "angelum averti a Deo fuit ipsum odium habere et ei invidere".

Secundo, sicut converti ad Deum est ei proprie caritate inhaerente, sic averti est ipsum odio habere, sed angeli conversi Deo amore inhaeserunt, ergo aversi Deum odio habuerunt, et per consequens odium positivum primum fuit angelorum peccatum.

Tertio, sic Lucifer invidit Deo, sed omnis invidia procedit ex odio ergo primum peccatum fuit odium. Pntecedens patet Augustinum libro de virginitate dicentem quod per invidiam et superbiam diabolus est diabolus.

Quarto, primus angelus appetivit esse beatus per naturam, ergo primum eius peccatum non fuit omissio. Consequentia patet, et antecedens communiter conceditur.

Quinto, per Glosam super illo "quae non rapui tunc exsolvebam", ubi dicitur quod, "diabolus voluit rapere Deitatem", sed hoc non fuit omittere sed committere culpabiliter, ergo.

Sexto, radix omnium malorum est cupiditas sed primum peccatum angeli, scilicet Luciferi est radix omnium malorum, ergo primum peccatum Luciferi fuit cupiditas. Maior est Apostoli prima ad tymo[?], et minor patet de se, ergo.

Septimo, primum peccatum angeli videtur fuisse acedia quia voluit sine labore beatitudinem consequi et habere.

Octavo, primum peccatum angeli fuit infidelitas. Patet quia aliter credidit quam decuit et quia prima virtus est fides, sequitur quod primum vicium est infidelitas.

Nono, si primum corollarium esset verum, sequitur quod pura obmissioomissio esset peccatum. Consequens est falsum ita quod nec interpretive esset voluntaria. Patet quia ex quo nullus alius actus positivus praecessit, sequitur eius peccatum non voluntarium esse.

Ad primum, negatur antecedens et potest dici cum Hugolino quod Magister in hoc non tenetur. Hoc etiam dicit Brauardin.

Ad secundum argumentum dicitur quod est informitas duplex spiritualis creaturae. Una est non in haerendo Deo et ex indignitate culpae. Alia est informitas, quae est non inhaerere Deo ex valore vel virtute propriae naturae, cuius formatio propria est Deo inhaerere amore elicito actualiter. Et de hac loquitur Augustinus ibidem dicens quod non a se habuit illam nec a libero arbitrio sed a Deo, ideo solum prioritas fuit ibi naturae inter istam formationem et informitatem oppositam sibi. Unde Augustinus ibidem post dicit "formationem suam praecessit non tempore sed origine". Item, XI De civitate Dei, capitulo 11, "nullo modo secundum tempus vel spatium prius erant illi spiritus tenebrae quos angelos dicimus; sed simul ut facti sunt," ab hac quidam aversi, ex quibus verbis. Patet solutio illarum duarum auctoritatum et similium.

Ad quartum, negatur consequentia quia licet veram et perfectam notitiam habuerit tamen ex malitia male elegit et in practica erravit. Ad probationem, eius dicitur quod licet non appetiverit gratiam et donis privari a simili argueretur quod nullus existens in gratia posset peccare mortaliter quia sciunt se multi peccare et amittere gratiam peccando.

Ad secundam conclusionem, ad primum, negatur antecedens tum quia non habuit nec habere potuit in illo, tunc actum elicitum seu elicitive a se productum.

Secundo, potest dici quod inter requisita ad hoc quod peccare posset primo peccato simpliciter quod non sit pena peccati requiritur quod posset meritorie vitare peccatum et quod pro tunc posset servare iustitiam et quod possit perdere eam haec autem sunt incompossibilia in primo instanti quia non potuisset servasse iustitiam, si numquam habuisset eam nec etiam potuisset ipsam amittere nisi prius habuisset illam aliter simul habuisset et amisisset.

Ad secundum, de Christo posset negari consequentia quia licet Christus meruerit secundum animam tamen non anima sed persona meruit et actum meritorum elicuit sed illud meritum fuit actus infiniti suppositi angelus vero est suppositum finitae activitatis.

Secundo posset dici quod Christus non meruit in primo instanti, sic quod actum meritorium in primo instanti elicuerit totaliter sed meruit ab instanti id est mereri incepit in primo instanti, nec tamen sequitur quod profecti in merito nisi extensive quia pluries idem praemium meruit, prima tamen solutio plus mihi placet sed securior videtur.

Ad tertiam, potest negari minor dicendo quod sol nec aliqua potentia finita producit aut producere potest actum suum in instanti et diceretur quod illuminatio medii in tempore fit imperceptibili a nobis, ideo apparet quod fiat in instanti, sicut dicunt Eliphat et Fastinus.

Aliter posset dici quod sicut sol naturaliter producit actum suum in isntanti instanti. Sic angelus in primo instanti habuit actum amoris naturalis et casti, non tamen meritorium habuit actum a se libere elicitum hanc solutionem ponit Monachus Cistertiensis.

Ad quartum, dicitur quod habuit actum dilectionis naturalis sibi a Deo concreatum, non tamen ab angelo elicitum.

Ad quintum, conceditur utrumque consequens posset enim esse ita modicum tempus usque ad finem vitae alicuius quod non posset converti seu de peccato conteri,. et quando dicitur de nemine est desperandum in hac vita dicitur quod verum est dum tempus sufficiens ante mortem suam fuerit ad hoc quod sufficiat ad eliciendum actum contritionis et quia nescimus quantum quisque habet de tempore usque ad mortem ideo non debemus de salute alicuius desperare nec Augustinus desperat de tarde penitentibus sed dubitat.

Ad sextum, dicitur quod est verisimile quod angeli fuerunt creati cum actibus per quos deum et se ipsos at alios cognoscedant in primo instanti.

Ad septimum, negatur consequentia quia quaelibet visio angeli est gradualis habens partes.

Ad octavum, posset concedi consequens quia non est inconveniens quod angelus fecerit aliqua bona opera per que si stetisset habuisset vitam aeternam, sicut est de praescitis hominibus numquam, tamen Deus proposuit dare malis angelis vitam aeternam.

Aliter posset dici quod Deus concreavit eis quamdam dilectionem naturalem per quam non merebantur quia non fuit libere elicita.

Ad nonum, dicitur quod licet supposito quod beati scivissent suam aeternam beatitudinem cum hoc tamen staret quod mali ignorarent beatos esse praescios suae beatitudinis et ideo non poterant per hoc arguere se fore dampnandos. Secundo dicitur quod Beatus Augustinus videtur velle quod nec boni fuerunt praescii suae beatitudinis nec mali sui casus Tertio, potest dici quod Deus eis potuit revelare suum casum quia hoc non inplicat contradictionem cum pluribus revelaverit futura peccata, ut patet de Petro et Iuda[?]. Et cum infertur, sequitur quod doluisset hic dicitur quod forte si Deus revelaret malus angelus non credidisset, sicut Petrus non credidit Christo nec voluit credere quando sibi praedixit suam trinam negationem, ideo non doluisset.

Item, dicitur quod si credidisset et doluisset non esse magnum inconveniens quod pena praecessisset tempore culpam quia Deus potest sine culpa infligere penam ut in Iob et virgine quae magnum in filii morte habuit dolorem. Item, in matribus et pluribus innocentibus.

Sed contra ponatur de facto quod Deus sibi revelaverit quaeritur an Lucifer voluisset vel, ne si non iam fuisset in peccato quod est repugnans, si sic iam fuisset miser ante peccatum.

Respondetur hic quod utrumque poterat velle scilicet aut nolle divisim, tamen credo quod voluisset et sic fuisset miser miseria alicuius tristitiae et dicitur quod licet pena quae de lege communi infligiter pro culpa non praecedit ipsam, potest tamen fieri oppositum. Item dicitur de bonis angelis quod praemium praecessit meritum cum tempore secundum quemdam opinionem sic posset dici in illo casu de malis angelis. Item posset dici quod facta revelatione adhuc poterat illud nolle sine peccato quia Deus non voluisset eum illud velle ymo[?] nec Deus volebat ipsum casurum nec volebat ipsum hoc velle quia velle peccare est peccare.

Ad primum contra tertiam conclusionem, negatur antecedens. Et ad probationem dicitur quod Magister vult dicere quod ex illa aversione videns se desertum a Deo et quod sibi non dabatur beatitudo quia dignum se de iure reputabat cepit, tunc Deum invidum reputare et iniustum et ex hoc cepit Deum odire, et sic fuit consummata eius aversio in malicia et perversitas, et sic commisit multa peccata quorum primum fuit aversio quasi radix caeterorum.

Ad secundum, negatur consequentia, nam licet ex consequenti arguatur diligere, tamen averti non formaliter infert odire, licet arguat non diligere quia nullo odio praesupposito potest esse in eodem libera non conversio.

Ad tertiam, negatur consequentia quia licet invidiam odium et plura alia peccata commisit, tamen prius Dei laudes culpabiliter obmisit quam Deo inviderit aut quam ipsum oderit.

Ad quartum, negatur consequentia et dicitur quod, licet appetierit beatificari naturaliter, non tamen ex hoc putavit se esse beatum realiter.

Ad quintum, dicitur quod, licet Dyabolus voluierit independens esse in sua bonitate, et sic indirecte voluit rapere divinitatem non tamen sequitur ex hoc quod illud fuerit peccatum suum primum.

Ad sextum, conceditur quod peccavit per cupiditatem et multis peccatis, ut probant sextum, septimum, et octavum argumenta, tamen illa non concludunt quin obmissio fuerit primum peccatum.

Ad ultimum, potest concedit consequens de primo peccato simpliciter. Secundo potest negari consequentia quia illa fuit obmissio voluntaria concomitanter quia simul tempore habuit actum malum voluntatis. Ista tamen materia de obmissione tractabitur alias.

Ad primum in oppositum, negatur antecedens.

Secunda ratio est pro secunda conclusione.

Ad tertiam, conceditur quod appetivit Dei similitudinem indirecte, ut dictum est.

Ad illud scripturae "ab initio" communiter glosatur, id est, cito post initium creationis ipsorum quia per parvam morulam fuerit viatores et parum servaverunt gratiam, ut dictum est.