Tractatus 43

Ab eo quod scriptumest, Responderunt igitur Judaei et dixeruntei; usque ad id, Tulerunt ergo lapides Judaei ut jacerent in eum: Jesus autem abscondit se, et exivit de templo. Cap. vin, ;. 48-59.

1. In ista lectione sancti Evangelii, quae hodie recitata est, a potentia discimus patientiam. Quid enim sumus servi ad Dominum, peccatores ad justum, creatura ad Creatorem? Tamen quomodo si quid mari sumus, a nobis SUlnUs; ita quidquid boni sumus, ali illo,etper illum sumus. Et nibil sic quaerit homo quomodo potentiam: habet Dominum Christum RIa gnam potentiam; sed prius ejus imitetur patientiam, ut perveniatad potentiam. uisnostrum tient audiret si alicui diceretur, Daemonium habea? Quod dictum est ei qui non solum homines salvabat, sed etiam daemonibus imperabat.

i. Hoc enim cum dixissent Judaei, Nonne belle dicimus nos quia Samaritanuses, et daemonium habe,? horum duorum sibi objectorum unum negavit, alterum uon negavit. Respondit enim, et ait: Ego daemonium Mon habeo. Non dixit, Samaritanus non sum :etuti- dicto non reddiderit, quamvis convicium non convi­ que duo fuerant objecta. Quamvis maledictum male- cio refutaverit; pertinuit tamen ad eum negare unam rem, alteram non negare. Non frustra, fratres. Samaritanus enim interpretatur Custos. Novcrat se ille nostrum esse custodem. Non cnim dormit neque dor- mitat gui custodit Israel (Psal. CXX, 4): et, Nisi Dominus custodierit civitatem, tri vanum vigilabunt gui custodiunt (Psal. CXXVI, i). Est ergo ille custos noster, qui crcator noster. Num enim pertinuit ad eum ut re- dimeremur,etnou pertineret ut servaremur? Denique ut plenius noveritis mysterium quare se Samaritanum negare non dcbuil, parabolam illam notissimam aL- tendite, ubi homo quidam descendebat ab Jerusalem in Jericho, et incidit in latrones, qui eum graviter vulnerantes, semiv vum in via reliquerunt. Transiit sacerdos, neglexit eum: transiit Levites, et ipse praeteriit: transiit quidam Samaritanus, ipse est cu- sus noster; ipse accessit ad saucium, ipse impendit misericordiam, cique se praestitit proximum, quem non deputavit alienun1 (Lue. x, 30-57). Ad hoc ergo solum quod daemonium non haberet, non autem se Samaritanum non esse, respondit.

3. Deinde pust tale convicium, hoc solum dixit de gloria sua: Sed honorifico, inquit, Patrem meum, et vos inhonorastis me. Hoc est, Ego me non honorifico, lie vobis arrogans videar, habeo quem honorificem; sed si ros rue agnosceretis, sicut ego honorifIco Patrem, sic et vos honorificaretis me: ego facio quod debeo, vos non facitis quod debetis.

4. Ego autem, inquit, non quaero gloriam meam; eat qui quaerat et judicet. Quem vult intelligi, nisi Patrem ? Quomodo ergo alio loco dicit, Pater non judi­ cat quemquam, aed omne judicium dedit FIGo (Joan. v, 22); et hic dicit, Non quaero gloriam meam; eat qui quaerat et judicet? Si ergo judicat Pater, quomodo non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio?

5. Hanc quaestionem ut solvamus, attendite; simili locutione solvi potest. Scriptum habes, Deus neminem tentat (Jacobi I, 13); et iterum scriptum habes, Tentat FOS Dominus Deus vester, ut sciat si diligitis eum (Deut. XIII, 3). Nempe quaestio est, videtis, Quomodo enim Deus neminem tentat, et quomodo tentat VOl Dominus Deus uester, ut sciat si diliyitis eum? Item scriptum est, Timor Non eat ill charitate, aed perfecta cha­ ritas foras mittit timorem (I Joan. IV, 18); et alio loco scriptum est, Timor Domini castus, pennanen. in saeculum saeculi (Psal. XVIII, 10). Et ipsa quaestio est Quomodo enim, perfecta charitas foras mittit timorem, si timor Domini castus permanet in saeculum saeculi?

6. Intelligimus ergo duas esse lenlationes; unam quae decipit, alteram quae probat: secundum eam quae decipit, Deus neminem tentat; secundum cam quae probat, tentat pos Donrillu, Deus vester, ut sciat si diligitis eum. Sed iterum et hic alia nascitur (quaestio, quomodo tentat ut sciat, quem latere nihil potest antequam tentet. Non ergo Deus nescit: sed di ctum est, III sciat, quod est f ut scire vos faciat. Lo- cutiones talus et in sermonibus nostris sunt, et in auctoribus eloquentiae rcperiunlur. De sermonc nostro aliquid dicam. Fossa caeca dicitur, non quia ipsa oculos perdidit, sed quia latendo non videntes facit. Aliquid et de illis auctoribus dicam. Tristes lupinos ait quidam (Virg. Georg. lib. i, v. 75), hoc est ama- ros: non quia ipsi sunt tristes, sed quia gustati con- tristant, hoc est, tristes faciunt. Sunt ergo et in Scri­ pturis locutiones ejusnlodi. Qni in talibus quaestionibus cognoscendis laborant, in solvendis talibus quaestionibus nou laborant. Ergo tentat vos Dominus Deus ve- ater, ut sciat: quid est, ut sciat? Ut scire vos facial, Ii diligitis eum. Job latebat se, sed Deum non latebat; admisit tentatorem, et fecit cum sui cognitorem.

7. Quid de duobus timoribus? Est timor servilis, et est timor castus; est timor ne patiaris paenam, est alius timor ne amittas justitiam. Timor ille ne paLia.. ris poenam, servilis est. Quid magnum est timere par- nam ? lioc et nequissimus servus ,hoc et crudelissi- mus latro. Nun e5t magnum timere poenam, sed magnum est amare justitiam. Qui ergo aznat justitiam, nihil timet? Timet plane: non ne incidat in poenam, sed ne amittat justitiam. Fratres mei, credite, et cun- jicile ex eo quod amaLis. Amat aliquis vestrum peeu- niam. Putas, invenio aliquem qui non amet? Ex hoc tamen ipso quod amat, intelligat quod dico. Timct damnum: quare timet damnum? Quia pecuniam diligit. Quantum amat pecuniam, tantum timet ne perdat pecuniam. Ergo invenitur aliquis amator justitiae, qui plus in corde damnum pertimescat, qui plus timeat exspoliarijustitia, quam tu pecunia. ipse est timor castus, ipse permanet in saeculum saeculi: non eum tollit charitas, nec foras mittit, sed magis complectitur, et comitem tenet simul et possidet. Venimus enim ad Dominum, ut videamus facie ad faciem: ibi timor castus nos servat; timor enim ille non perturbat, sed confirmat.Timet mulier adultera ne vir ejus vcniaL, timet et casta ne vir ejus abscedat.

8. Ergo sicut secundum aliam tentationem, Deus neminem tentat; seeundum aliam vero, tentat noa Dominus Deus vester: et secundum alium timorem, ti- "ror non eat in charitate, sed perfecta charitas foras mittit timorem; secundum vero alium timorem, timor Donlin; castus permanet insaeculum saeculi: sic et hoc loco, secundum aILerun) judiciun), Pater non judicat quemquam, sed omne judici um dedit Filio; secundum vero alterUm judicium, Ego, inquit, non quaero glo­ riam meam; est gui quaerat et judicet.

9. Et de ipso verbo quaestio ista solvatur. Habes in Evangelio commemoratum poenale judicium: Qui non credit, iam judicatus eet (Joan. III, 18); et alio loco, Veniet hora quando ii qui sunt in monumentis audient vocem ejus, et procedent qui bene fecerunt, in resurrectionem vitae; qui male egerunt, in resurrectio­ nem judicii (Joan. v, 28, 29), Videte quemadmodum judicium pro damnationc et poena posuit. Et tamen si semper judicium pro damnatione acciperetur, numquid audiremus in Psalmo, Judica me, Deus? Ilii ju- dicium secundum afflictionem, hi6 judicium seCnH- dum discretionem positum est. Quomodo secundum discretianem? Quomodo exponit ipse qui ait, Judica me, Deus. bege enim et vide quid sequitur. Quid est, Judica me, Deus? ėt discerne causam meam, inquit, de gente non sancta (PsaL. XLII, 1). Quod crgo dictum est, Judica nle, Deus, ei discerne causam meam de gente non sancta; secundum hoc ait modo Dominus Cbristus, Ego Mon quaero gloriam meam; est qui quaerat et judicet. Quomodo eat qui quaerat et judi- cel ? Est Pater qui gloriam meam a vestra gloria dis- cernat et separet. Vos enim secundum hoc saeculum gloriamini: ego non secundum hoc saeculum glorior, qui Patri dieo, Puter, glorifica me ea gloria quam ha- bILi apud te, antequam mundus esset (JoaM. XVII, 5). Quid est, ea gloria?Ab humana inflatione discreta. Secundum hoc judicat Pater. Quid est, judicat? Discernit. Quid discernit 1 Gloriam Filii sui a gloria ho- minum; quia ideo dictum est, Unxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis (Psal. XLIV, 8). Non enim quia homo factus est, jam comparandus est nobis. Nes homines cum peccato, ille sine peccato: nos homines trahentes de Adam et mortem et delictum; ille de Virgine carnem mortalem, nullam iniquitatem. Denique nos nec quia volumus nati sumus, nec quamdiu vOlumus vivimus, nec quomodo volumus morimur: ille antequam nasceretur elegit de qua nasceretur, natus fecit ut a Magis adoraretur, crevit infans, et miraculis se Deum ostendebat, et infirmitate hominem praeferebat. Postremo elegit et genus mortis, hoc est, ut in cruce penderet, et ipsam crucem in frontibus fidelium figeret: ut dicat chri­ sLianus, Mihi autem absit gloriari, nisi ill cruce Domini nostri Jesu CArM (Gillat, VI, 14). In ipsa cruce quando voluit, corpus dimisit, et abscessit: in ipso sepulcro quamdiu voluit, jacuit; quando voluit, tanquam de tecto surrexit. Ergo, fratres, secundum ipsam formam servi, (nam illud quis digne loquitur, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, rt Deus erat Verbum? ) secundum ipsam, inquam, formam servi multum interest inter gloriam Christi, et gloriam hominum caeterorum. De ipsa gloria dicebat, quando quod daemonium haberet audiebat, Ego non quaero gloriall. meam; est gui quaerat et judicet.

1 0. Tu autem de te, Domine, quid dicis? Amen, amen dieo νοbis; si quis sermonem meum serνaνeтit, mortem non videbit ill aeternum. Vos, inquit, dicitis, Daemonium habes; ego vos ad vitam voco: servate sermonem meum, et noa moriemini. lUi audiebant, Mortem non videbit in aeternum. qui sermonem meum servaverit; et irascebantur, quia jam mortui erant illa morte quae vitanda erat. Dixerunt ergo Judaei: Nunc cognovimus quia daemonium habes. Abraham morluus eat et Prophetae, et tu dicis, Si quis sermonem utem servaverit, mortem non gustabit in aeternum. Videte locutionem Scripturarum: Mortem non videbit, id est, gustabit. Mortem videbit, mortem gustabit. Quis videt ? quis gustat? Quos oculus habet homo, ut vident quando moritur? Quando veniendo mors ipsos oculos claudit ne aliquid videant; quomodo dicitur, non vi- debir mortem ? Item quo palato, quibus faucibas mors gustalur, ut quid sapiat dignoscatur? Quando totum sensum tollit, quid in palato remanebit? Sed videbit dictum est et gustabit, pro eo quod est, experietur.

i i. Haec Dominus, parum est si dicam, morituris, loquebatur moriturus: quia et Domini exitus mortis (Psal. LXVII, 21), sicut loquitur Psalmus. Cum ergo et morituris loqueretur,etmoriturus loqueretur, quiet sibi vult quod ait, Qui sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum; nisi quia videbat Dominus aliam mortem, de qua nos libcrare venerat, mortem secundam, mortem aeternam, mortem gehennarum, mortem damnationis cum diabolo et angelis ejus? Ipsa est vera mors: nam ista migratio est. Quid est ista mors?Relictio corporis,depositio sarcinae gravis: sed si alia sarcina nou portetur, qua homo in gehennas praecipitetur. De ipsa ergo morte Dominus dixit, Mortem non videbit in aeternum, qui sermonem meum servaverit.

12. Non expavescamus istam mortem, sed illam timeamus. Quod est autem gravius, multi perverse timendo istam, inciderunt in illam. Dictum est aliquibus, Adorate idola; quod si nou feceritis, inter- ficieminl: aut quemadmodum ille Nabuchodonosor dixit, Si non feceritis, mittemini in caminum ignis ar- denlil. Multi timuerunt et adoraverunt; nolentes mori mortui sunt: timendo mortem quae uon evaditur, inciderunt in mortem quam evadere feliciter possent, si istam quae non evaditur, infeliciter non timerent. Natus es homo, moriturus es. Qua ibis, ut non moriaris? quid facies ut non moriaris? Ut Dommus tuus necessitate moriturum consolaretur, voluntate mon dignatus est. Quando vides Christum mortuam, dedignaris mori? Ergo moriturus es: qua evadas hoc, non habes. Hodie sit, cras sit; futurum est, debitum est reddendum Quid ergo agit homo timens, fugiens, occultans se IIC inveniatur ab inimico? Numquid agit ut non moriatur? Sed ut paulo serius moriatur. Non accipit debiti secuntatcm, sed postulat dilationem. Quantumlibet diu differatur, veniet quod differtur. Illam mortem timeamus quam timuerunt tres viri, quando dixerunt regi: Patens est Deus etiam de ista flamma liberare nos; sed et si non (Dan. III, 15, 17, 18). Ibi fuit timor illius mortis 1, quam modo Dominus comminatur, quando dixerunt, Sed et si noluerit aperte liherare, potest in occulto coronare. Unde et ipse Dominus facturus martyres,etcaput martyrum futurus ait: Nolite timere eoa gui occidant corpus, et postea non habent quid faciant. Quomodo non habent quid faciant?Quid si runa occiderint, corpus bestiis lacerandum et diripiendum alitibus projiciant?videtur adbuc saevitia babere quod faciat. Sed cui faciL? Qui migravit. Inest corpus, sed nullus est sensus: habitatio jacet, habitatur abscessit. Ergo postea non habent quid (aciaut: nrm sentienti enim nihil faciunt. Sed eumtimete qui habet putestatem et corpus et aui- MMM occidere in gehenna ignis (Matth. x, A8, et Lue. XII, 4, 5). Eccc de qua morte loquebatur, cum diceret: Qui sermonem meum servaverit, mortem non videbitin aeternum. Servemus ergo, fratres, sermo. nem ipsius in fide; perventuri ad speciem, cum ac- ceperimus plenissimam libertatem.

13. Isti autem indignantes mortui, et morti sempt- ternae praedestinati, respondebant conviciose, et dicebant: Modo cognovimu. quia daemonium habes.Abraham mortuus eat et Prophetae. Sed ista morte quam Dominus vult intelligi,nec Abraham mortuus est, nec Prophetae. Illienim mortui sunt, et vivunt: isti vivebant, et mortui erant. Nam respondens quodam loco Sadducaeis moventibus quaestionem de resurrectione, hoc aitipse Dominus: De resurrectione autem mortuorum non legi­ stis, quomodo ait Dominus de rubo ad Moysen, Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob ? Non est Deus mortuorum, sed vivorum (Matth. XXII, 31et32; Eud. ut, 6). Si ergo illi vivunt, laboremus sic vivere, ut cum illis vivere possimus' cum mortui fuerimus. Quem teipsum facis, inquiunt, ilL dicas, Mortem HOM videbit in aeternum, gui sermonem meum servaverit; cum scias et Abraham mortuum et prophetas ?

! 4. Respondilt J esus: Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est: estPuter meus qui glorificat me. Hoc ait propterillud quod dixerunt, Quem teipsum facis ? Refert enim gloriam suam ad Patrem, de quo est quod Deus est. Aliquando Ariani et de isto verbo calumniantur fidei nostrae, et dicunt: Ecce major est Pater, quia utique glorificat Filium. Haeretice, non legisti et ipsum Filium dicentem quod glorificet Patrem suum (Joan. XVII, 4)? Si et ille Filium glorificat, et Filius Patrem glorificat: pone pervicaciam. agnosce aequalitatem, corrige perversitatem.

15. Eat ergo, inquit, Pater meus qui glorificatme, quem VOl dicitis, Quia Deus noster est, el non cognovistis cum. Videte, fratres mei, quemadmodum oslen- dat ipsum Deum Patrem esse Cbristi, qui annuntiatus est et Judaeis. Propterea dico, quia rursus quidam haeretici dicunt Deum annuntiatum in Veteri Testamento, non esse Patrem Christi; sed nescio qucm principėm malorum angelorum. Manichaei sunt qui ista dicunt, Marcionitae sunt qui ista diCUnt. Suntet alii fortasse haeretici, quos commemorare vel non opus est, vela mc omnes recoli in praesentia non possunt: non dcfucrunt tamen quihoc dicerent. Itaque attendite, ut habeatisquid dicatis et contra ipsos. Eumdicit Patrem suum.Dominus Christus, quem illi dicebant Deum suum, et nun cognoverunt: si enim ipsumcognovissent, ejusFilium recepissent. Ego autem, inquit, novi eum. Secundum carnem judicau- tibus potuit et hinc arrogans videri, quia dixit, Ego novi eum. Sed videte quid sequatur: Si dixero quia non noM cum, ero similis vobis mendax. Ergo arro- gantia non ita caveatur, ut veritas reliquatur. Sect scio eum, et sermortem ejus servo. Sermonem Patris tanquam Filius loquebatur; et ipso erat Verbum Patris, quod hominibus loquebatur.

i 6. Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum; et vidit, et gavisusest. Magnum testimonium perhibet Abrahae, semen Abrahae, creator Abrahae: Abrahamexsultavit, inquit, III videret diem meum. Non timuit, sed exsultavit ut videret. Erat enim in illo charitas quae foras mittit timorem (IJoan. IV. 18). Non nit, Exsultavit, quia vidit; sed, exaultavit ut videret. Credens utique exsultavit sperando, ut videret illlelli- gendo. Et vidit, Et quid potuit plus dicere, vel quid debuit plus dicere Dominus Jesus Christus? Et vidit, inquit, et gavisus est. Quis sxplicat hoc gaudium, fratres mei ? Si gavisi sunt illi quibus Dominus oculos carnis aperuit, quale gaudium fuit videntis cordis oculis s lucem ineffabilem, Verbum manens, splendorem piis mecntibus refulgentem, sapientiam indefi- cientem, apud Patrem manentem Deum, et aliquando in carne venturum, nec de PatriS gremio recessurum ? Totum hoc vidit Abraham. Nam quod ait, diem meum, incertum potest csse unde dixeril; utrum diem Domim temporalem quo erat venturus iu carne, an diem ilo- mini qui nescit ortum, nescit occasum. Sed ego non dubito patrem Abraham totum scisse. Et ubi inveniam? An sufficere nobis debet testimonium Domini nostri Jesu Christi? Putemus nos invenire non posse, quia forte difficile est, quomodo manifestum sit quod Abraham exsultavit ut videret diem Christi, et vidit, et gavisus est. Et tii nos non invenimus, numquid mentiri veritas posset? Credamus veritati, et de Abrahae meritis minime dubitemus. Tamen audite unum locum, qui mihi interim occurrit. Pater Abraham quando misit servum suum, ut pcteret uxorem filio suo Isaac, hoc eum sacramento obstrinxit, ut fideliter quod jube- batur impleret, et sciret etiam ipse quid faceret. Magna enim res, agebatur, quando Abrahae semini conjugium quaerebatur. Sed ut hoc cognosccret servus quod noverat Abraham, qnia nepotes non carnaliter desiderabat, nec de genere suo aliquid carnale sapiebat; ait servo suo quem mittebat: Pone manum suo femore meo, et jura per Deum coeli (Gen. XXIV, 2-4). Quid vult Deus coeli ad femur Abrahae? Jam intelligitis sacramentum: per femur, genus. Ergo quae fuit illa juratio,nisi quia significabatur de genere Abrahae venturum in carne Deum coeli? Stuli reprehendunt Abraham, quia dixit, Mitte manum sub femore meo. Qui reprehendunt carnem Christi, reprehendunt factum Abrahae. Nos autem, fratres, si agnoscimus carnem Christi venerandam, illud femur non contemnamus, sed in prophetia dictum accipiamus. Etenim propheta erat Abraham. Cujus propheta ? Seminis sui et Do- mini sui. Semen suum significavit dicendo, Mitte manum sub femore meo. Dominum suum significavit addendo, et jura per Deum caeli,

17. Irati Judaei responderunt: Quinquaginta amos nondum habes, et Abraham vidisti I Et Dominus: Amen, amen dico vobis; antequam Abraham fieret, ego sum. Appende verba, et cognosce mysterium. Antequam Abraham fieret. lutellige, fieret ad humanam facturam, sum vcro ad divinam perHnere substantiam. Fieret, quia creatura est Abraham. Non dixit, Antequam Ahraham esset, ego eram; sed, Antequam Abraham lierel, qui nisi per me non fleret, ego sum Neqoe hoc dixit, Antequam .Abraham fieret, cgo factus sum, In urincipio enim fecit Deus caelum et terram (Gen. t. 1): nam iu principio erat Verbuu, (Juan. I, 1). Antequam ' fieret Abraham, ego sunt. Agnoscitc Creatorem, discernile ereaturam. Qui loquebatur, semen Abrah:e factus erat;etut Abraham fieret, ame Abraham ipse erat.

i8. Hinc jau velut Ahrabae apertissimo convicio commoti sunt acrius. Blasphemasse qoippc illis visus est Dominus Christus, quoniam dixit, Antequam Abraham fieret, ego sum. Tulerunt ergo lapidea ut jacerent in eum. Tanta duritia quo curreret, nisi ad similes? Jesus autem, tanquam homo, tanquam in forma servi, tanquam humilis, tanquam passurus, tanquam mon turus, tanquam nos suo sanguine redempturus: non tanquam ille qui est, non tanquam in principio Verbum, et Verbum apud Dcum. Nam cum illi lapides tulerunt ut mitterent in enmt quid magnum erat ut eos continuo dehiscens terra sorberet, et pro lapidibus inferos invenirent? Non erat magnum Deo: sed magis erat commendanda patientia, qnam exserenda po­ tentia. Abscondit se ergo ab cis, ne lapidaretur. Tanquam homo a lapidibus fugit: sed vae illis a quorum lapideis cordibus Deus fugit !