Table of Contents
In Quartum Sententiarum (Redactio B)
Prologus
Quaestio 1 : An liceat aliqua non theologica in theologia tradere
Quaestio 2 : Quid opus sit facto in contrarietate positionum seu opinionum
Distinctio 1
Quaestio 1 : An creatura possit creare
Quaestio 2 : Ad definitio sacramenti quam poni magister sit bona
Quaestio 4 : Utrum pro cuiuslibet legis tempore debeant esse alia et alia sacramenta
Quaestio 5 : Quid sit circumcisio, et quomodo obligat
Distinctio 2
Quaestio 1 : Quid sit baptismus: et quae eius materia et forma.
Distinctio 3
Quaestio 1 : An institutio baptismi circumcisionem et legalia evacuet
Distinctio 4
Quaestio 1 : An virtutes infundantur in baptismo
Quaestio 3 : An omnes baptizati aequaliter effectum baptismi recipiant
Distinctio 5
Quaestio 1 : An liceat recipere baptismum a ministor malo vito
Distinctio 6
Quaestio 1 : An character sit causa initerationis baptismi
Quaestio 7 : An confirmatio sit sacramentum initerabile
Distinctio 8
Quaestio 1 : An sit ponenda forma in sacramento Eucharistiae ut in caeteris
Distinctio 9
Quaestio 1 An omnis mortalis peccator indigne Eucharistiam assumat
Quaestio 2 : An in somno pollutus communicare possit
Quaestio 3 : An non ieiunus possit eucharistiae sacramentum sumere
Distinctio 10
Quaestio 1 : An corpus Christi et eius sanguis realiter in Eucharistia contineantur
Quaestio 2 : Quomodo corpus Christi sit in Eucharistia
Quaestio 4 : An deus possit aliquod corpus simul ponere in diversis locis separatis circumscriptive
Quaestio 5 : An corpori Christi eaedem proprietates insint in eucharistia quae in caelo
Quaestio 6 : Utrum aliqua creatura possit movere corpus Christi prout existit in sacramento
Quaestio 7 : An sit essentialis ordo inter modum essendi sacramentaliter, et sub modo naturali
Distinctio 11
Quaestio 1 : An panis transubstantietur in corpus Christi
Quaestio 2 : An solus panis triticeus et vinum vitis fit conveniens materia huius sacramenti
Quaestio 3 : An corpus Christi sit categorice adorandum in eucharistia, an conditionaliter
Distinctio 12
Quaestio 1 : An omne accidens possit esse sine subiecto
Quaestio 2 : An quantitas distinguatur a re quanta
Quaestio 4 : An cum omni alteratione accidentium in eucharistia maneat corpus Christi
Quaestio 5 : An pluries in die celebrandum sit
Quaestio 6 : Utrum quilibet clericus quolibet die teneatur dicere horas
Quaestio 7 : An ex inadvertentia dicens horas vel distractus satisfaciat praecepto de dicendis horis
Quaestio 8 : An audiens missam, et interea dicens horas satisfaciat utrique praecepto
Distinctio 13
Quaestio 1 : An sequendo consecrationem Christi debeamus in fermentato, an in azimo pane consecrare
Quaestio 2 : An Christus xiiii luna comederit agnum paschalem
Quaestio 3 : An laicus teneatur sub utraque specie communicare
Quaestio 4 : Quis sit modus celebrandi
Distinctio 14
Quaestio 1 : An peccati post baptisma commissi necessaria sit poenitentia
Quaestio 2 : An per sacramentum poenitentiae peccatum mortale deleatur
Distinctio 15
Quaestio 1 : Utrum quis possit satisfacere seu adimplere poenitentiam iniunctam existendo in peccato
Quaestio 2 : An opus satisfactorium sit aequae meritorium ac non satsifactorium
Quaestio 3 : An non ieiunantes peccent
Quaestio 4 : An ieiunium quadragesimae sit de iure divino
Quaestio 6 : An tertio comedens frangat ieiunium ut secundo comedens
Quaestio 7 : An quilibet teneatur ad eleemosynam faciendam
Quaestio 9 : An quilibet non extreme pauper teneatur pauperi exteme eleemoysnam impedere
Quaestio 10 : An rerum dominia iure naturae divino an humano partita sint
Quaestio 11 : Utrum homo teneatur restituere illa quae acquisivit per perscriptionem vel usucapionem
Quaestio 12 : Quomodo conveniant et differeant ususfructus et usus et quomodo finiantur
Quaestio 13 : An lucrans in ludo acquirat dominium rei lucratae, et potissimum in ludis taxillorum
Quaestio 14 : An ludere sit honestum
Quaestio 15 : An bene vivant homines tesseras facientes vel eas vendentes
Quaestio 16 : An proximi lacerans famam teneatur eam restituere
Quaestio 18 : An accusatus de aliquo crimine teneatur illud crimen prodere non obstante fama
Quaestio 19 : An homicidium sit magnum peccatum: et quae restitutio debeatur homicidio
Quaestio 20 : An liceat occidere et rapere in bello
Quaestio 21 : An licitum sit christiano viro vocare in suum auxilium infideles contra Christianos
Quaestio 22 : An homo damnatus ad mortem possit aufugere licite
Quaestio 23 : An duellum sit licitum
Quaestio 24 : An furto aliena subtrahens peccet
Quaestio 26 : An fur teneatur ad restitutionem omnium quae furto abstulit
Quaestio 27 : An iuste pro furto infligatur mors
Quaestio 29 : An omnis usura sit peccatum
Quaestio 31 : An mutuator possit mutare ad usuram, vel recipere ultra sortem aliquid
Quaestio 35 : An liceat ad usuram capere
Quaestio 36 : An contractus quem cambium bursae dicunt sit licitus
Quaestio 37 : An trapezitae seu campsores permutando et capiendo plusquam debent usuram commitant
Quaestio 38 : An usurarius teneatur restituere lucrum ex usura acquisitum
Quaestio 39 : Quot sint species contractus
Quaestio 40 : Utrum negotiatio proprie dicta lucrativa sit licita
Quaestio 42 : An reddituum emptio sit licita
Quaestio 43 : An redditus depraevetur per hoc quod est irredimibilis vel perpetuus
Quaestio 44 : An liceat emere vitalitium, hoc est sustentationem pro vita vel pro victu
Quaestio 45 : Utrum contractus locationis et conductionis sint liciti
Quaestio 46 : An contractus Socidarum quibus rustici in animalibus innituntur sit licitus
Quaestio 47 : An contractus societatis sit licitus
Quaestio 48 : De quodam particulari contractu tanquam societatis an sit licitus
Quaestio 49 : An contractus quem Ioannes Eckius Germanus proposuit: sit aequus et licitus
Quaestio 50 : Utrum in restitutione pluribus facienda aliquis sit servandus ordo, et quis
Distinctio 16
Quaestio 1 : An contritio: oris confessio: et satisfatio sint partes poenitentiae
Distinctio 17
Quaestio 1 : Quo iure confessio vocalis sit introducta
Quaestio 3 : An quilibet adultus teneatur confiteri omnia sua peccata proprio sacerdoti
Quaestio 4 : An peccatorum circumstantiae sint de necessitate salutis confitendae
Quaestio 5 : An homo habens peccata non reservata cum reservatis teneatur omnia illa curato
Quaestio 6 : An quis licite compelli possit sua peccata bis confiteri
Quaestio 9 : An debeat iterare confessionem is qui confessus est et non poenituit
Distinctio 18
Quaestio 1 : An sacerdos evangelicus virtute sacramenti poenitentiae tollat aliquid de culpa
Quaestio 2 : An excommunicatio excommunicatum et alios excludat a communione mutua
Quaestio 3 : An omnis participans cum excommunicato mortaliter peccet
Quaestio 4 : Utrum communio cum excommunicato sit lege divina; an humana prohibita
Distinctio 19
Quaestio 1 : An sacerdos possit uti calve in quolibet
Quaestio 2 : An fraterna correptio sit cuilibet adulto de praecepto
Distinctio 20
Quaestio 1 : An ille sit prorsus liberatus a poena qui adimplet poenitentiam iniunctam a sacerdote
Quaestio 2 : An indulgentiae vivis et mortuis prosint et ad quid
Distinctio 21
Quaestio 1 : An aliqua peccata dimittantu rpost hanc vitam
Quaestio 2 : An sigillum secret sit omni modo servandum
Quaestio 3 : An sacerdos teneatur celare peccatum sibi in confessione detectum
Distinctio 22
Quaestio 1 : An quilibet resurgens a peccatis mortalibus resurgat ad priora merita vel gratiam
Quaestio 2 : An in labente in mortale peccatum post gratiam redeant priora peccata
Distinctio 23
Quaestio 1 : An extrema unctio sit sacramentum novae legis
Quaestio 2 : An aqua benedicta aliquid in ecclesia valeat
Distinctio 24
Quaestio 1 : An ordo sit sacramentum movae legis
Quaestio 2 : An summus pontifex possit dispensare cum sacerdote ut contrahat matrimonium
Quaestio 4 : An accipiens personas in beneficiis ecclesiasticis peccet
Quaestio 5 : An liceat dare beneficium paruulo octo vel decem annorum
Quaestio 6 : Quomodo ab inidoneo idoneus sgregetur
Quaestio 7 : An quis possit petere honorem
Quaestio 8 : An conferens beneficium bono, meliore relicto, peccet
Quaestio 9 : Eadem. An collator beneficii peccet, beneficium bono dando, relicto meliore
Quaestio 13 : An conclusiones cum suis probationibus in quaestione praecedente positae sint verae
Quaestio 16 : An praelatus ecclesiae sit dominus proventuum ecclesiae datorum
Quaestio 18 : Quomodo cognoscatur status et sufficientia viri
Quaestio 20 : An clericus possit de rebus suis testari
Quaestio 23 : Utrum clericus teneatur restituere fructus beneficii quos in mortali recepti
Distinctio 25
Quaestio 2 : Utrum simonia sit grave peccatum
Quaestio 3 : An prece et obsequio committatur simonia
Quaestio 5 : An simoniace promotus munere a manu iustum titulum in beneficium acquirat
Quaestio 6 : An possit esse pactio in spiritualibus
Quaestio 7 : Quae sit poena simoniacorum
Distinctio 26
Quaestio 1 : An matrimonium sit sacramentum novae legis
Quaestio 2 : An matrimonium ob pulchritudinem vel opes contrahi possit
Quaestio 3 : An matrimonium sit sacramentum univoce cum aliis sacramentis
Distinctio 27
Quaestio 2 : An matrimonium per sacros ordines et religionis professionem dissoluatur
Quaestio 3 : Quis possit sponsalia contrahere et an sint licita
Quaestio 4 : Quo modo matrimonium conditionale contrahatur
Quaestio 6 : An maximus pontifex possit cum bigamo dispensare ut ordines suscipiat
Distinctio 28
Quaestio 1 : An carnalis copula cum sponsalibus matrimonium causet
Distinctio 29
Quaestio 1 : An consensus coactus per metum ad matrimonium sufficiat
Distinctio 30
Quaestio 1 : Utrum error matrimonium impediat
Quaestio 2 : In quo virginitas consistat; et an sit virtus
Quaestio 3 : An viduitati et castitati coniugali virginitas praestet
Quaestio 4 : An fuerit verum matrimonium inter Mariam virginem et Ioseph
Distinctio 31
Quaestio 1 : An tria bona matrimonii excusent actum matrimonialem ne sit peccatum
Distinctio 32
Quaestio 2 : An unus coniugum possit vovere sine consensu alterius
Distinctio 33
Quaestio 1 : An liceat vel licuerit unquam simul plures habere uxores
Quaestio 2 : An libellus repudii in lege Mosaica fuerit licite permissus
Distinctio 34
Quaestio 1 : An impotentia coeundi matrimonium impediat
Quaestio 2 : An maleficiatus possit contrahere
Distinctio 35
Quaestio 1 : An vir possit uxorem ob adulterium dimittere
Quaestio 2 : An aliquis possit mulierem sibi matrimonio coniungere quam per adulterium polluit
Distinctio 36
Quaestio 1 : An servitus impediat matrimonium
Distinctio 37
Quaestio 1 : An sacer ordo impediat matrimonium
Distinctio 38
Quaestio 1 : An expediat vovere
Quaestio 3 : An omne votum obliget voventem ad sui observantiam
Quaestio 4 : An opus factum ex voto sit melius quam opus factum sine voto
Quaestio 6 : An status religiosorum sit perfectior statu episcoporum saecularium
Quaestio 8 : An paupertatis votum in communi, in religione expediat
Quaestio 10 : An expediat monachis habere bona in communi in coenobio, et non in proprio
Quaestio 11 : An licite sint aliqui religiosi mendicantes
Quaestio 13 : Quis sit dominus bonorum quae habent fratres minores
Quaestio 17 : An gravatus aere alieno possit profiteri religionem
Quaestio 19 : An transgressio cuiuslibet in regula contenti sit peccatum
Quaestio 20 : An sit meritorium religiosos non religiose viventes reformare
Quaestio 21 : An liceat vel expediat religioso ab una religione in aliam transire
Quaestio 22 : An sit expediens tot religiones habere in mundo
Quaestio 23 : An Carthusia sit religionum optima
Quaestio 24 : An peccent Carthusienses comedendo carnes
Distinctio 39
Quaestio 1 : An dispar cultus impediat materimonium
Distinctio 40
Quaestio 1 : Quomodo cognoscatur gradus consanguinitatis
Quaestio 2 : An consanguinitas impediat matrimonium
Distinctio 41
Quaestio 1 : Quid sit affinitas et an impediat matrimonium
Quaestio 2 : An sint aliqui filii illegitimi
Distinctio 42
Quaestio 1 : Utrum cognatio spiritualis et legalis impediat matrimonium
Distinctio 43
Quaestio 1 : An idem corruptum possit per naturam redire
Quaestio 2 : An in lumine naturali ostendi possit hominem resurrectionem possibilem esse futuram
Quaestio 3 : An Deus possit reproducere aliquid proprie corruptum
Quaestio 4 : An totum dicat tertiam entitatem a suis partibus realiter distinctam
Quaestio 5 : An resurrection mortuorum generalis sit futura, et quis sit modus resurgendi
Quaestio 6 : An corpora mortuorum resurgent cum omnibus suis partibus et adminiculis
Quaestio 7 : An foeminae resurgent in sexu masculino
Distinctio 44
Quaestio 1 : Quoto anno aetatis Christus passus sit
Quaestio 2 : Quoto die Christus resurrexerit a mortuis
Quaestio 3 : An infernus sit sub terra
Quaestio 4 : An ignis inferni sit eiusdem speciei cum igne nostro
Quaestio 5 : An corpus damnati possit calefieri
Quaestio 6 : Quo modo animae corporibus excute crucientur: et similiter daemones
Quaestio 7 : An tristitia sit magna poena
Distinctio 45
Quaestio 1 : Quibus prosint suffragia ecclesiae
Quaestio 3 : An suffragia existentis in mortali peccato prosint defuncto
Quaestio 4 : An conducat in loco sacro sepeliri, et an quilibet possit eligere sibi locum sepulturae
Quaestio 5 : An sancti orent pro nobis
Quaestio 6 : An sit aliqua memoria intellectualis sicut sensualis
Distinctio 46
Quaestio 2 : An deus inaequaliter merentes inaequaliter praemiet
Quaestio 3 : An homines pro meritis et demeritis habebunt praemium et supplicium
Quaestio 4 : An aliquod peccatum sit infinitae parvitatis: et similiter omissio
Distinctio 47
Quaestio 1 : An in generali iudicio erit disputatio vocalis
Quaestio 2 : An ignis conflagrationis erit eiusdem speciei cum igne praesenti
Distinctio 48
Quaestio 1 : An caeli cessabunt a motu post diem iudicii
Distinctio 49
Quaestio 1 : An felicitas sive summum bonum in bonis corporis vel fortunae inveniatur
Quaestio 2 : In quo consistat vera beatitudo
Quaestio 3 : An essentia beatitudinis in uno actu consistat, an pluribus
Quaestio 4 : An homo naturaliter possit Deum videre
Quaestio 5 : An beatitudo principalius consistat in actu intellectus, an voluntatis
Quaestio 6 : An omnes summae appetant beatitudinem
Quaestio 7 : An appetitus liber, ex necessitate appetat beatitudinem
Quaestio 8 : An intellectus clare videns Deum possit non delectari, vel deum non diligere
Quaestio 9 : An voluntas efficientiam habeat respectu suae beatitudinis
Quaestio 10 : An beatitudo partialiter producatur a beato
Quaestio 11 : An omnes beati sint aequaliter beati
Quaestio 12 : An beatitudo sit perpetua
Quaestio 13 : An beatitudo sanctorum post resurrectionem erit maior in anima quam nunc sit
Quaestio 14 : An sensus exteriores beatorum erunt continuo in actibus suis in patria
Quaestio 15 : An videns deum ipsum comprehendat
Quaestio 16 : Quid sit videre in verbo, et an videns verbum omnia quae in verbo relucent videat
Quaestio 17 : Per quid corpora beatorum erunt impassibilia
Quaestio 19 : Utrum dotem claritatis habeant beati
Quaestio 21 : An duo corpora dura possint immediate se tangere
Quaestio 22 : An virginitati debeatur aureola
Quaestio 23 : An doctoribus debeatur aureola
Quaestio 24 : An mors sit de ratione martyrii
Quaestio 25 : Quando quis debeat pati martyrium et pro quibus causis
Quaestio 27 : Cuius virtutis sit actus martyrii vel illae cui debetur aureola martyrum
Distinctio 50
Quaestio 7
An ex inadvertentia dicens horas vel distractus satisfaciat praecepto de dicendis horisSEptimo quaeritur circa hac duodecimam distinctionem. An ex inaduertentia dicens horas vel distractus sa tisfaciat praecepto de dicendis horis. Pro solutione quae c stionis praemitto quod aliquis nterdum legit aduertens ad lectionem: vel ad de um, vel ad petita, vel ad verba & sensum verborum quae dicit. & hoc est habere attentionem actualem, nonnunquam ad nihil illorum aciem meniis dirigit: sed ex habitu horas dicit, castra (vt aiunti imaginans in Hispania: ita vt nesciat in quo psal- mo sit. Ista in nobis experimur.
⁋ Hoc praemisso ad quaestionis titulum pono conclusiones responsiuas. quarum Prima est. requiritur actus voluntatis prae uius ad sensum dicendum in quarta conclusione ad hoc vt quis satisfaciat praecepto de dicendis ho ris. probatur. homo non satisfacit vlli praecepto nisi per opus humanum: sed ad quodlibet tale praere quiritur actus voluntatis & intellectus: quia sine actu intel lectus non potest esse actus voluntatis naturaliter. De secundo autem loquens alium intelligo: per voluntatem. n. homo differt a bruto. ex imaginatione autem quae est nobis & brutis communis, non sufficit dicere ho ras: quare intentio habitualis ad legendum non sufficit.
⁋ Secunda conclusio. homo distractus satisfacit. probatur haec conclusio experimento. & experimen tum ratione probo. contingit virum dicere psalmum totum (Te deum laudamus) nec ad verba / nec ad deum cogitando. Probatur. intellectus est finitae ca pacitatis actiuae: pariter & voluntas: sed stat intelle ctum ita esse intentum circa obiecta impertinentia alia a psalmo quem dicit & deo, vt tota intelle ctus capacitas actiua sit satiata & repleta: nec voluntas fertur in incognitum: ergo tunc nec voluntas nec intellectus potest habere actum circa hoc quod dicit: immo quis ita esset quod voluntas ferre tur in incognitum: magna tamen intentio vnius potentiae circa vnum obiectum, alias potentias a suis actibus impedit.
⁋ Tertia conclusio, non re quiritur quod homo semper aduertat, vel quod habeat at tentionem actualem tempore quo dicit horas. probatur. hoc non est in facultate viri: impossibile enim est quin visis tangamur. In effectu arguitur sic, nemo obligatur ad impossibile: sed est impossibile viro secudum legem communem viae semper aduerte re ad illa quae dicit, quod patet: quia occurrunt ei aliquae causae naturales ipsi non imputabiles: animum per aliquod tempus ab animaduersione impediem tes: vt pote notitiae obiectorum aliquorum: vel a magno habitu in memoria: vel quia obiecta ipsa ino pinate intellectui offeruntur: & stat talem adhuc di cere horas ex conclusione praecedenti. Sed fortas se dicis. cum homo inuenit se distractum tenetur inchoare ab illo versiculo in quo primum se distractum inuenit. Contra hoc arguitur. sic non esset possibile imponere finem horis canonicis: cum non pos sit semper animaduertere ad dicendas horas etiam in magno tempore. Sed quia aliquis diceret esse possibile secundum legem communem actualiter animad uertere: & ita quicquid tempore distractionis dicit teneretur iterare, quatenus animaduertat: Secundo arguitur ad idem. noluit ecclesia nec dominus deus obligare ministrum ad opus heroicum & difficilli mum creberrime habendum, sed horae canonicae sunt quotidianae: & foret difficillimum eas dicere sine distractione. Dixi creberrime, quia stat virum debere pati mortem in casu ex praecepto dei. tale tamen opus est difficillimum & heroicum. Potest haec conclusio probari per dicta in de baptismo, de illo qui lucratus fuisset equum nihil cogitam do nisi de deo, dicendo orationem dominicam. & hoc beato Bernardo attribuitur. ergo si deuotus ille vir & sanctus, hanc mentis euagationem in se expertus est: quid erit de nobis indeuotis?
⁋ Quar ta conclusio. virtualis attentio ad orationem esse satisfactoriam sufficit: quamuis homo postea distraha tur inuitus: hoc est non voluntarie. probatur haec con clusio, non sufficit habitualis intentio legendi, quia sic quis posset partem horarum dicere sine actu intellectus vel voluntatis praeuio, scilicet ex imaginatio ne more Ciceronis fricantis barbam. & patet ex pri ma conclusione, nec requiritur attentio actualis ex praecedenti: & aliqua attentio sufficit: & non sunt plures quam istae. ergo conclusio veta. Virtualem autem attentionem voco quando homo actualiter a prin cipio intendit dicere: & non habet postea oppositum. declaro exemplariter. Sortes solus cogitat de dicendis horis: & vult eas dicere: aggreditur eas: il lam volitionem non amplius habens, quod magis est quando duo sunt dicturi horas: vnus dicit alteri: dicamus horas, vel dicamus sine addito (vt quan do sunt assueti pariter dicere) intelligens horas. in terdum enim sic vnus ingreditur conclaue meum assue tus mecum legere: & primo verbo post salutationem, libro in manu aperto mox dicit: Aue ma ria gratia plena: respondeo illi: & consequenter ad Domine labia: nullum actum voluntatis etiam habendo: habeo tamen actum intellectus: dico quod hoc sufficit opinione mea: quia per suum actum volun tatis supplet meum: sicut in enunciatione vnius lectionis. si autem haberem actum voluntatis, nulla es set difficultas. sed non auderem virum reprobare sic dicentem cum actu voluntatis alterius. nam velle in voluntate consocii vtrique nostrum assuetorum simul dicere sufficit. Vltima pars conclusionis pa tet: quia cum est inuitus distractus tunc non peccat: & satisfacit precepto de dicendis horis: quia facit illud ad quod tenetur.
⁋ Ex hac conclusione sequitur quinta conclusio: si quis sciens se in principio cantici Te deum laudamus: mundando tunicam cubiculum vel vitrum, dicens reliquos psalmos laudum, & reperiens se in vltima lectione psalmi Laudate dominum de caelis: cui tunc primu venit in mentem sua lectio: nescius an legerit psalmos intermedios nec ne: est tamen ei multum probabi le quod sic: dico quod iam satisfecit praecepto de dicen dis illis psalmis: & per consequens eos non tenetur repetere siue eos dixerit siue non: quia est ei igno rantia inuincibilis: optime enim nouit illos me moriter dicere: & iudicare potest quod suus habitus poterat se impellere ad tot psalmos dicendos se non animaduertente. hoc autem potest scire legendo cum socio cum quo dicit tot psalmos etiam distractus, a socio non reprehensus nec perceptus: er go non tenetur psalmos ex inaduertentia dictos vel non dictos iterare: immo imprudenter ageret illic conscientiam faciendo quod hos psalmos non di xerit: & scrupulos inutiles in se generabit quos euellere facile non poterit. Quod patet. quia si in casu hoc teneatur iterare psalmos inaduerienter dictos: ad huc inter dicendum reperiet se distractum: & iterum per te cogetur iterare: & sic sine statum: & ita homi semper habebit conscientiam murmurantem quod non dixerit horas. Ex illo sequitur quod magnitudo tem poris distractionis non arguit peccatum: & parui tas temporis non imminuit. Probatur: quia stat vi rum magno tempore distractum inuitum distrahi: puta quia non aduertit: & in breui tempore potest ipse vel alius aduertere.
⁋ Contra primam conclusionem arguitur ecclesia non obligat nisi ad actum exteriorem: actus enim occulti non sunt de eius foro. ergo suf ficit dicere horas has ex iure ecclesiae positiuo in stitutas sine actu voluntatis praeuio.
⁋ Responde tur negando vtramque propositionem in argumen to assumptam: quia sicut teneor confiteri peccata mea occulta in pascha ex praecepto ecclesiae: sic in dicendis horis. item teneor colere diem domi nicum: & tamen per mortale occultum violo sab batum. Non valet ratio domini Gerson dicentis quod non potest ecclesia praecipere vel prohibere actum cuius transgressorem non potest punire: sed pro occulto actu non potest punire. quia dico quod non est defectus ex parte iurisdictionis ecclesiasticae, sed pro bationis: & hoc non impedit. probatio enim est cla tissima de actu exteriori occulto quem nemo ali us potest probare in foro ecclesiastico: & tamen cuili bet sapienti notum est aliquem talem esse peccatum.
⁋ Contra secundam conclusionem argui tur. si homo distractus satisfaceret: hoc esset a so lo habitu. sed solus habitus non sufficit ad produ cendum actum, quod probo. quia si homo diceret omnes suas horas ex habitu, semper diceret horas tam in somno quam in vigilia: potissimum si non ponat actum oppositum in voluntate, quod est falsissimum. pa tet: habitus est agens pure naturale: ergo si ipse so lus praesens sufficiat actum producere, semper pro ducetur actus, contra experientiam.
⁋ Responde, tur. argumentum quaerit aliquid cui est difficile respon dere sine replicatione in oppositum: videlicet per quid homo distractus moueatur. Verbi gratia. in ter ambulandum homo proponit ire ad sacellum quando suum cubiculum egreditur: & tamen de scendendo ex inaduertentia vadit ad scholas in quibus est assuetus legere. Similiter homo surgit in nocte: & ordinate procedens capit ensem: apit ostium, & huiusmodi actus ordinate facit in somno. sic enim recitat Aristoteles in de somno et vigilia& illud crebro expertum est. Simile est in casu no stro. homo nanque distractus leuat calicem, & eum reponit: profert verba: tacet: & iterato profert. a quo tamen principio & causa effectiua huiuscemo di actus prodeant, non est facile dictu.
⁋ Pauca dicam de his quae in somno contingunt: et postea de his quae in vigilia euenire solent. In primis contingit quod vir non perfecte dormiat: sed audiat vel videat debiliter & ad interrogata vtcunque respon deat: & sic adhuc actus eius non sunt humani, & ei imputabiles. quod autem ita contingat, quisque in se experitur: qui primo in somno perfecto habet somnium pulchrum vel foedum: postea vtcunque expergefactus & non perfecte, habet consensum in malum ex parte obiecti, in quod malum num quam consentiret perfecte vigilans. hoc enim homo in se experitur vt opinor: postea excitatur perfecte in illo igitur medio dubium est viro, an experge factus fuerit, & an peccauerit. Et id iterum decla ro exemplariter. cum excitator mane in collegio studentem somnolentum debiliter excitat: semi dormiens respondet surgam: alio tamen abeunte non excitatur, sed dormit: nec reminiscitur quod ex citatus fuerit. Vides itaque quod semidormiens audit & respondet: & per consequens non habet sensus exteriores clausos. per tales enim sensationes po test imperfecte dormiens se dirigere ad operandum: potissimum si habeat habitum magnum ad hoc operandum: sed longe imperfectius operatur quam perfecte vigilans. Praeterea Ioannes Buridanus recitat in lib. de sonno & vigilia: se vidisse ancillam quae surrexit & iuit ad ignem: & incendit stramina: ita vt fere fuerit combusta. Item dicit se audiuisse a quodam qui sibi iuramento asseruit: quod socius suus dormiens erat assuetus ire ad capiendum ba culum vel ensem ita determinate ac si vigilasset: & cum nocte caperet gladium, alter aufugit: quem dormiens insequutus in gradibus cecidit. Ex his duobus ab loane recitatis patet quod multum imper fecte operantur: nam illa ancilla fere se combussit: & alter in gradibus cecidit ex celeri cursu post so cium, a quo perfecte vigilans cauisset.
⁋ Secun do dico quod potest esse tam vehemens habitus & memoria habitualis ita fortis etiam in perfecte dormiente ex apprehensione nocturna in sensu vel intellectu, vt homo in somno clamet arguen do & respondendo: sed quia illae causae non om nes ponuntur propter impedimenta aliarum cau sarum vel habituum impeditorum: homo non semper exit in suum actum: sed interdum sic: in terdum vero non. & licet sint causae merae natura les: tamen non omnes illae ponuntur: vel si ponantur non ponuntur eo ordine quo sufficiunt ad positionem talis effectus.
⁋ Prosequndo hanc materiam adhuc loqui opus de aliis duobus exemplis. Primo de illo qui proponit adire sacellum in egressu cubiculi, sed inaduertenter adit scholas. hoc enim potest esse ex habitu magno & apprehensione actuali scholae: quae tunc sic fortuito ei venit in mentem: vel cathedrae in qua legere solet: quae duae causae sufficiunt membra cor poris mouere vt transeat ad scholam si non ponatur impedimentum in voluntate: sicut de appe titu sensitiuo dici potest. Et sic imaginor quod habituatus iurare iuratur sine peccato: quia in tali est motus primo primus: & naturaliter productus: solus enim habitus non sufficit qualitercunque positus: quia sic semper habituatus iuraret: quod est falsum. Illae enim causae sunt naturales: & semper ipsis positis in tali dispositione, sequitur talis actus.
⁋ De mouente autem se ad aliquem locum & non cogitando de loco per quem transit: nec habendo volitionem incedendi: quomodo ille incessus cau setur: potest dici quod voluntas imprimit quandam qualitatem in membris motiuis per quam homo mouetur per aliquam distantiam: sed non quantunlibet magnam: nisi tenouetur actus. sicut impetus impressus in mobile, ipsum mouet secundum exigentiam impetus. sursum / deorsum / vel gyratiue. & tandem remittitur impetus & euanescit / & mobile sistit. Cum enim voluntas mouendo corpus separatum a se: imprimere possit impetum in ipsum: & angelus vel anima separata / corpus mouens, mo tum localem in mobile causet per quem mouetui quare non poterit voluntas in membra motiua producere qualitatem motiuam membrorum per ali quod tempus & spatium? Sic dici potest quod volin tas volens aliquos psalmos dicere imprimit quan dam qualitatem in linguam & labia: & alias partes requisitas ad loquendum: per quam partes illae lo quelam continuant: & potissimum adiutae ab habitu: quia sine habitu homo nequit hoc facere. Sed aliquid est discriminis in impetu: vnus enim im: petus ex natura rei mouet sursum, & ad vnam differentiam positionis solum: alius autem alterius spe ciei ab eo, pellit deorsum solum: & alius gyratiue vt in ludo trochi puerilis ad vnam differentiam posi tionis. hic autem impetus coadiuuat proportionabiliter ad habitum vel habitus contrarios. Hoc tamen non debet virum mouere vt hunc modum relinquat: quia simile putatur de aliquo agente nunc mouente ad vnum cum vno instrumento: nunc si ne illo vel cum alio ad oppositum.
⁋ Vlterius secundo dicere potes: quod soli habitus ad contraria geniti ex actibus ad contraria quando ponitur principium introductiuum sufficiunt actus producere sine vl teriore causa. sicut. n. corpus sphaericum in plano semel motum se continuat per tempus: sic cum ho mo posuit se ad recitandam vnam lectionem: postea assuetus statim post hoc dicere in secreto pater noster: & iterum post plicitr noster non dicere in aperto aliam orationem. isti. n. habitus sunt omnes in potentiis: & si ponatur principium & ingressus ad haec: habitus sufficit actus cosequenter per tempus continuare: qui hoc non fecissent si non fuisset positum princi pium: sicut requiritur seta in calcifice ad introducendum filum in foramen acus: quod alioquin ingressum non fuisset. Et ex illo saluatur quod licet habitus naturaliter moueatur: requiritur tamen aliquid co. adiuuans dispositiuum: vel concurrens. & sic habituatus iurare iurabit cum aliqua dispositione praeuia: vtpote si quaeratur, an velit tenere promissum: vel an velit tibi aliquid dare. aperto enim ei illo ingres-- su, mox ex habitu fertur in iuramentum: qui sine ila dispositione praeuia non fuisset in huiusmodi iusiurandum latus. Non placet dicere quod erit actus in voluntate tales operationes continuo imperans: sed non erit perceptus: perceptio. n actus est actus reflexus: & crebro erit actus talis in voluntate sine perceptione. Sed non credo quod in talibus operationibus ponitur actus remissus actualiter & im perceptus. De actu autem in appetitu sensitiuo est difficultas: quam ingredi nunc nolo: an sensualitas possit hominem ratione vtentem mouere. Ex his respondere potes ad formam argumenti secundum imaginationes datas. Vlterius patet certum esse quod homo aliquam operationem faciat distractus: licet causa talis operationis crebro sit occulta.
⁋ Con tra tertiam conclusionem argumentari potes per argu mentum praecedens. homo tenetur dicere horas: & non potest dicere sine actuali actu voluntatis, quod patet: quia habitus solus non sufficit, cum sit agens natu rale: si. n. solus habitus sufficeret producere actum exte riorem dicendi, semper illum actum produceret. Ad hoc ar gumentum taniam respondimus: sed ipsum fecimus ad osten dendum quod potest variis conclusionibus applicari.
⁋ Contra quartam conclusionem arguitur. Oratio in distracto inuito licet virtualis intentio prae cesserit, non est meritoria: ergo non est solutiua debi ti. antecedens patet. quia nemo meretur sine actu voluntatis elicito: num quam enim actus imperatus non elicitus similis elicito est meritorius: immo additio eius non reddit habentem actum elicitum in maio re merito: igitur.
⁋ Respondetur concedendo antecedens & negando consequentiam: quia ad hoc vt oratio sit soutiua debiti, sufficit quod ab intentione actuali pro cesserit: & quod homo non distrahatur ex industria: licet praeter intentionem suam: & cum percipit se distractum redeat ad considerationem actualem de deo: vel de illo quod dicit: vel quod petit: & tunc soluit debitum ad quod obligatur de dicendis ho ris, nec tenetur repetere sic inconsiderate dictum vt superius dictum est. secus est si ex industria se dis trahat vel apprehendat se distractum / & non redeat ad considerationem: quia dictum in tali distractione tene tur repetere: iste enim contradicit praecepto ecclesia: stico de dicendis horis.
⁋ Ex illo patet quod vbi homo vult satisfacere praecepto de dicendis horis: debet cum inuenit se distractum considerare de pertinen te ad suam orationem: puta de deo: de hoc quod pe tit: de verbis quae profert vt illiteratus: vel re signi ficata per verba vel huiusmodi.
⁋ Secundo patet quod aliquis mundando tunicam bene dicit horas: quoniam tale officium non est incompossibile attentioni actuali dicendarum horarum. quemadmodum nouitius habens a superiore praeceptum de mundando coe nobio, simul mundat, & intuetur ingredientem. & pa tet de faciente iter vel equitante.
⁋ Tertio dico quod profunda speculatio mentis circa impertinens orationi facile distrahit hominem a dicendis horis: quia non patitur attentionem circa rem ad quam tenetur. & semper est sermo de horis praeceptiue dicendis & non ex consilio proferendis.
⁋ lam habuimus quo nam pacto distractus potest dicere horas: & quod distra ctio inuito incidens ad quam homo non aduertit pro tempore magno vel paruo, non obligat ipsum ad sic probabiliter dictum tempore distractionis, siue ex libro legendo siue memoriter dicendo, ad repetitionem. & per consequens vnus modus horas dicendi est solutiuus debiti in quo homo non meretur: & non peccat nouo peccato omittendo: licet pro magna parte temporis sit distractus: & in dis tractione non mereatur. Distractio tamen volun taria non est solutiua debiti quo ad illud quod illo tempore dicitur: sed tale etiam probabiliter dictum est repetem dum. potest enim homo aduertere inter legendum ad hoc quod petit: quando est oratio impetratoria: ad verba quae dicit & ad eorum sensum: & sio debet doctus quisque facere. digerendo enim & ruminando sensus scripturae sanctae potest homo aciem men tis in deum dirigere: & in his omnibus est animaduersio. Quando autem quis inter legendum cogitat profunde quomodo super lineam datam con tingit triangulum aequilaterum collocare: vel quo modo causatur iris: vel halo: is est distractus: quia circa impertinentia vel pertinentia repugnantia ( de verbis enim non refert) est occupatus: relictis considerationibus quas deuotus habere debet inter legendum: debet inquam ad sensum praefatum de dis tractione voluntatia. Hic potes argumentari de illo qui vltro distractus dixit magnam partem horarum, & postea illas repetit animaduertendo: quod is non omittit: cum horas sufficienter dicat. Sed bonus actus negligentiam sequens non facit quin negligentia fuerit: licet possit abolere inesse negli gentiae.
On this page