Articulus 1

¶ Questio prima PRimo ergo quero vtrum vti sit actus voluntatis. Et videtur quod non. Dicit enim Augustinus primo de doc. xpi.o parum post principium: quod vti est illud quod in vsum venit. Ad illud quod amas obtinendum referre: sed eius est referre cuius est conferre. Cum ergo voluntatis non fit conferre sed rationis: videtur quod vti non sit actus voluntatis sed rationis.

¶ Item Augustinus libro 83. q. q. xxx. dicit sic Omnia quae facta sunt in vsum hominis facta sunt. quia omnibus vtitur ratio iudicando quae homini data est: videtur ergo quod vti sit rationis non voluntatis.

¶ Item vsus nihil aliud videtur dicem nisi actum potentie frequentatum: sed quilibet pos potest actum suum frequentare: ergo vti non est actus voluntatis tantum.

¶ Item vti re aliqua est ipsam ad finem debitum realiter applicare. hoc autem fit per exteriorem oppositionem. ergo vti non videtur esse actus nisi postio exequentis ipsam oppositionem exteriorem: per quam res ad finem debitum applicatur.

Contra Augustinum libro 2. de libero arbitrio versus finem: dicit quod ipsa voluntas vtitur se et aliis: sicut ratio cognoscit se et alia: ergo vti est actus ipsius voluntatis.

¶ Item Augustinus x de trinitate. c. xi. vti est aliquid assumens in facultatem voluntatis: ergo est actus ipsius voluntatis.

¶ Item Augustinus. x. de trinitate c. xi. non omnis quod vtitur fruitur. sed id quod in facultatem voluntatis assumit non propter ipsum sed propter aliud appetit: ergo vti est ipsius voluntatis realiter ad aliquid aliud.

Respondeo quod vti re aliqui est ipsam referre ad finem debitum semel vel frequenter. Et dico ad finem debitum: quia rem aliquam referre ad finem indebitum magi dedici abuti quam vti. Unde Augustinus primo de doc. christii parum post principium vti est quod in vsum venerit ad id quod amas obtinendum referre si tamen amandum est. nam vsus illicitus abusus potius vel abusio nominanda est: et posui ibi semel accipiendo vti inquantum diuiditur contra ociositatem. posui est ibi frequenter accipiendo vti secundum quod diuiditur contra dissuetudinem. rem autem referre ad finem debitum potest aliquis dupliter scilicet aut realem applicationem alicuius rei ad finem debitum exequendo: aut intendendo: ita tamen quod intendens se moueat aute determinet ad illam intentionem. aliter enim intendens finem non refert proprie loquendo aliquid ad finem intentionaliter: sed ille ipse qui ipsum determinauit ad talem intentionem. Primo modo vti est actus cuiuslibet potentie actiue. quelibet enim potentia actiua potest exequi realem applicationem alicuius rei ad finem debitum: et sic natura vtitur semine: cum semen producit ad fructum. Fructus enim est finis seminis. et sic etiam dici potest na vti nutrimento cum ipsum conuertit in corpus nutriendum: hoc enim est finis nutrimenti et virtus gressiua pedibus cum eos applicat ad ambulandum: et ipsa voluntas semetipsa cum semetipsam realiter applicat ad volendum. velle enim finis est potentie volitiue. poso enim ordinatur ad actum.

¶ 2o modo vti est actus solius voluntatis vt elicientis: quamuis sic intelligitur vt dirigenti dictando. Unde Aug. li. 83.q. q. xxx. vti aliqua re non potest nisi animal: quod rationis est particeps quia nulla poso irrationalis potest se mouem et determinare ad intendendum realem applicationem alicuius rei ad finem debitum. quamuis enim naturalis appetitus appetat realem applicationem rei ad finem. quia secundum quod dicit philosophus 2o phisi. na intendit finem: tamen quia illum finem cognoscendo natura non praestituit: et quia talis appetitus in re naturali non est ab ea sed ab instituente naturam est in ea. ideo sic appetem realem applicationem rei ad finem debitum non est vti illa re. Unde appetitus grauis existentis super trabem non potest dici vti ipso graui: quamuis appetat ipsum graue esse de orsum propter grauis naturam. similiter quamuis appetitus sensitiuus appe tat realem applicationem alicuius rei ad finem debitum: sicut cum brutum appetit aliquam perfectionem sui setus vtpote appe tit quod hebeat plumas ad volandum: quia tamen ille appetitus non dirigitur libera conitione considerante in ipso fine rationem finis et rationem debiti et ratione ordis rei ad finem: sed dirigitur quodam naturali instinctu nec ille appetitus libere mouetur: sed quadam naturali necessitate agitur: dicente Dam. libro 7. c. 2r. quod bruta aguntur a naturali appetitu: ideo brutum appetendo setu suum deduci ad perfectionem: non dicitur vti suo fetum: voluntas autem appetendo creaturam realiter applicari ad finem suum: quia ad hoc appetendo mouet se: dicitur vti illa re quia sic applicat rem ad finem suum in intentione. Unde voluntas dicitur vti creatura quam diligit propter deum: sic ergo patet ex his omnibus quod vti proprie et principaliter non est alicutus postnisi ipsius appetitus rationalis qui est voluntas: quia voluntas est principaliter mouens et fuiipsius et omnium que sunt in regno anime. Unde Anselmus in libro de concordia praescientie et liberi arbicri inter medium et finem. voluntas mouet omnia alia insttera quibus sponte vtimur et que sunt in nobis vt manus: ligua: visus: et quae sunt extra nos: vt stilus et securis: et facit omnes voluntarios motus: ipsa vero se suis affectionibus mouet: actiones autem non attribuuntur proprie loquendo istis sed principali agenti.

Ad primum in oppositum cum dicis quod eius est referre cuius est conferre. Dico quod verum est loquendo de referre per modum dictantis: sed non est verum loquendo de referre per modum libere inclinantis vel mouentis. ratio autem refert dictando. voluntas autem libere inclinando et mouendo: et sic accipitur referre: cum ab Augo ponitur in diffinitione ipsius vti.

¶ Ad 2m cum dicis quod ratio vtitur omnibus iudicando etc. Dico quod ibi accipitur vti non proprie sed pro actu primo ad actum vtendi proprie dictu: vel accipitur ibi vti secundum quod dicit executionem realis applicationis postrad actum suum.

¶ Ad 3m dico quod procedit secundum quod vti accipitur pro executione reali applicationis alicuius rei ad suum actum frequentata.

¶ Ad 4m cum dicis quod vti re aliqua est ipsum realiter applicare ad finem debitum etc. Dico quod executio istius realis applicationis bene est cuiuslibet potentie actiue: quia tamen ista realis applicatio est solius voluntatis: sicut principaliter sub deo mouentis: quamuis sit ipsius intellectus sicut dirigentis: quia voluntas est principaliter mouens alias potentias ad illam executionem et actiones magis attribuuntur principali mouenti quam insttris. ideo vti non est ita proprie aliarum potentiarum sic ipsius voluntatis.

¶ Quaestio ii. Secundo quaeritur utrum qualibet re sit utendum. Et videtur quod sic deo vtendum est sicut ostendam: ergo multo fortius qualibet re alia est vtendum. Assumptum probatur. quia super illud Luc. 15. quanti mercennarii etc. Dicit glo. quod licet deo seruire intuitu mercedis: sed maxime seruitur deo ipsum amando: ergo licitum est deum amare propter mercedem. hoc autem est vti deo: quia qui deum amat propter mercedem deum refert ad mercedem in intentione

¶ Item Augustinus. x. de tri. c. xi. omnis qui fruitur vtitur. sed sicut ipse dicit de doc. christi libro primo parum post principium. Res quibus fruendum est sunt pater et filius et spiritus sanctus. ergo vtendum est patre et filio et spiritus sanctio. ergo multo fortius quacumque re alia.

¶ Item licitum est aliquid magis cognoscem quam summam veritatem. ergo similiter licitum est aliquid magis diligem quam summam bonitatem. sed quod licitum est minus diligem licitum est referre in intentione ad magis dilectum. hoc aut est vti. ergo vtendum est summa bonitate multo fortius ergo quacumque re alia est vtendum.

¶ Item Augustinus. x. de tri. c. xi. vti est aliquid assumen in facultatem voluntatis. sed peccata possunt assumi in facultatem voluntatis: ergo peccatis est vtendum multofortius ergo quacumque realia: cum peccata formaliter loquendo non debent dici res sed voluntarii defectus rerum.

Contra Augustinum libro. 83. q. q xxx. omnis humana peruersio quod est vitium vocatur est fruendis vti velle atque frui vtendis: sed deo fruendum est. Unde Augustinus per de doc. christi. inter medium et finem. Hec summa merces est vt ipso perfruamur: ergo re increata vtendum non est.

¶ Item vti re aliqua est ipsam applicare ad finem debitum in re vivel in intentione. sed peccatu non est ordinatum ad aliquem finem debitum: quia est quedam deordinatio a fine debito. ergo peccato non est vtendum.

Respondeo quod re increata non est vtendum: quia vti re aliqua vt iam dictum est ipsam referre ad finem debitum reali applicatione vel intentione: illa ergo re est vtendum que ordinabilis est in finem: non illa que ad finem non ordinatur sed finis est aliarum rerum: deus autem non ordinatur ad finem. sed est vltimus finis creaturarum. et ideo non est vtendum re increata sed qualibet creata re est vtendum.

Ad primum in oppositum cum dicis quod licet deo seruire intuitu mercedis etc. dico quod intelligendum est de mercede increata que deus est qui est summa merces diligentium se. Unde dixit ad Abraham Gen. 15 Noli timere Abraham ego protector tuus sum et merces tua magna nimis: et hoc patet si legitur littera glo. primallegate que talis est: Qui futur mercedis intuitu digna operari satagunt quotidianis superne gratiae reficiuntur alimentis.

¶ Ad 2m cum dicis quod omnis qui fruitur vtitur etc. dico quod sumitur ibi: vti nimis improprie et nimis large. extendit enim vti ad omnem actum volendi: quod patet: quia postquam dixit Aug. omnis qui fruitur vtitur: statim subiciugit: assumit enim aliquid in facultatem voluntatiss

¶ Ad 3m cum dicis quod licitum est magis aliquid cognoscem quam summam veritatem etc. dico quod si ita faciliter possemus magis cognoscem per gratiam communem veritatem increatam quam creatam. Sicut possumus magis diligem bonitatem increatam quam creatam: non esset nobis licitum magis cognoscem veritatem creatam quam increatam: nunc autem ita non est quia nostra dilectio plus ascendit quam nostra cognitio. vnde super illudverbum ange. hierar. 7. c. calidum acntum et superferuidum. Habetur in commento. dilectio supeminet scientie et maior est intelligentia. plus enim diligitur quam intelligatur et appropinquant dilectio et intrat vbi intellectus foris est. sed quia per gratiam communempotest intellectus noster magis assentire primo veritati quam veritati create: non est licitum nobis magis assentiter alicui veritati create quam increate.

¶ Ad quartum cum dicis quod peccata possunt assumi in facultatem voluntatis. dico quod vti aliquo ad praesens potest accipi quaedrupliciter: aut sicut instro quo operamur: sicut carpentarius vtitur securi et sic sola voluntate vtimur accipiendo vti proprie et principaliter: autem sicut hitu quo regulamur et sic vtimur hitu virtutis non vitii: et sic intelligitur verbum Magistri libro 2. dis. 17. et accipitur ab Augo 2o de libero ar. versus finem cum dicit quod nullus male vtitur virtute: aut sicut actu quodo mouemur et sic non omni actu contingit bene vti: sic illo qu mox nominatus coniunctus est malo vt mentiri et sic de consimilibus. Aut sicut obiecto circa quod mouemur: et sic omni alio a deo vtendum est: vel accipiendo si bonum est: vel detestando si est malum culpe: vel patienter sustinendo si est malum pene: tamen quia vtile dicit aliquid quod in se hebet vnde ordinetur cuiusmodi non est malitia: ideo non debet concedi quod vtendum sit malitia: quia tota ratio sue ordinationis est ex parte ordinantis qui bene vtitur malitia ipsum detestando propter deum. Unde non est concedendum quod quicquid potest assumi in facultatem voluntatis cadat sub vsu proprie dicto nisi intelligentia de hoc quod est assumptibile in facultatem voluntatis acceptabile propter aliud.

¶ Questio. iii. Tertio queritur vtrum quelibet res habens volutatem vtatur. Et videtur quod non. Augustinus primo de doc. christi. inter medium et finem. Res quibus vtimur ad idreferimus vt bonitate dei perfruamur. sed ipse non refert aliquam rem ad se: vt per hoc ipse fruatur bonitate sua. ergo deus nulla re vtitur.

¶ Item qui vtitur aliqua re indiget ea. sed secundum psalmistam. Deus bonorum nostrorum non eget: ergo deus nullo bono creato vtitur: cum ergo non vtatur seipso videtur quod ipse non vtitur. Non est ergo verum quod quelibet res habens voluntatem vtatur.

¶ Item quelibet btus est res habens voluntatem: sed nullus beatus vtitur cum ipsi sint in termino et motus cessat cum peruenitur ad terminum: vti autem quaedam motus est ad terminum: ergo non est verum qui quelibet res habens voluntatem vtatur.

Contra. Prouerb. 16. uniuersa propter semetipsum operatus est dicens: ergo omnia creata refert ad seipsum vt ad finem. sed vti re aliqua est referre ipsum in debitu fine: ergo deus vtitur omnibus creaturis: sed minus videbatur vti conuenire deo quaealicui alii rei habenti voluntatem cum deus summe fruatur seipso. ergo quelibet res habens voluntatem vtitur.

¶ Respondeo. Uti re aliqua est ipsum referre in debitum finem. sed omnis res habens volutatem potest aliquam creaturam referre in debitum finem siue sit creator nue cretura beatam: siue creatura viatrix: ergo quelibet res habens voluntatem vtitur excepta creatura damnata que voluntate sua non vtitur sed abutitur illud quod refert non in finem debitum sed in debitum referendo. sed ipsa creatura que vtitur re: qua vtitur refert in finem debitum qui est aliuda referente. deus aut refert ea quibus vtitur ad finem debitum qui est ipsemet. Quod autem deus vtatur creatura testatur Augustinus primo de doc. christi. inter medium et finem: dicens sic de deo. Non fruitur nobis sed vtitur. natura si neque fruitur neque vtitur non inuenio quomodo diligat: sed neque sic vtitur vt nos nam nos res quibus vtimur ad id referimus vt bonitate dei perfruamur. deus autem ad suam bonitatem vsum nostrum refert.

Ad primum in oppositum cum dicis quod res quibus vtimur ad id referimus vt bonitate dei perfruamur etc. dico quod Augustinus ibi loquitur de nostro vti: quod patet in hoc quod dicit res quibus vtimur etc.

¶ Ad secundum cum dicis quod qui aliqua re vtitur indiget ea. Dico quod non est verum quando ille qui vtitur rem quam vtitur non refert in seipsm vt in finem propter suiipsius vtilitatem: sed bonitatem sic est vtitur deus.

¶ Ad tertium cum dicis quod motus cessat cum peruenitur ad terminum etc. Dico quod verum est de illo motu qui est propter distantiam a termino: sed non est verum de motu qui causatur ex coniunctione cum termino sius cum fine perfectus autem vsus causatur ex coniunctione voluntatis cum ipso fine. Unde beati propter hoc quod sunt coniuncti cum fine perfectius diligendo referunt creaturas quas diligunt in finem quam cum erant viatores adhuc non perfecte coniuncti cum fine.

Quaestio iiii QUarto queritur vtum vsus praecedat electionem. Et videtur quod non. Dam. libro 2 capitulo 21. post electionem mens impetu facit ad operationem et postea vtitur. ergo vsus non praecedit sed sequitur electionem.

¶ Item eligem est praeoptare vnum alteri: vsus autem super hoc videtur addere relationem in finem. Cum ergo illud quod se hebet per additionem ad aliquid sit posterius illo: videtur quod vsus sit posterior electione.

Contra Absolutum prius est relatiuo ergo minus relatum ante magis relatum. sed electio importat duas relatio nes: quia importat relationem ad finem et relationem ad illud cui aliquid praeeligitur. Unde Dam. libro 2. c. 21. dicit quod electio ex duobus praeiacentibus eligem hoc est pram altero optare. vsus autem non importat rationem nisi ad finem. ergo vsus naturali ordine praecedit electionem.

Respondeo Dico quod si accipiatur vsus pro eo quod est referre aliquid ad finem debitum in intentione tantum. sic dico quod naturali ordine vsus praecedit electionem. sicut bene probat ratio facta ad hanc partem. Si autem accipiatur vsus pro executione realis applicationis alicuius rei ad finem debitum. sic dico quod electio vsum praecedit: quia per electionem voluntatis est incompleta dispositione ad imperandum executionem.

Ad primum in oppositum cum arguis per auctoritatem Damasceni. Dico quod Damascenus accipit ibi vsum aut pro executione realis applicationis alicuius rei ad finem debitum: aut pro consuetudine: et sic accipiendo vsum verum est quod sequitur electionem.

¶ Ad secundum cum dicis quod vsus videtur addem super electionem relationem in finem etc. Dico quod tam vsus quam electio important relationem ad illud cui aliud praeeligitur: et ita secundum quod vti accipitur pro intentione realis applicationis alicuius rei in finem debitum. sic vsus praecedit electionem. quia electio se habet per additionem ad vsum: sicut cum voluntas amittit aliquid ad hoc vt in finem debitum referatur.