Articulus 4

¶ Questio prima. PRimo ostendo quod praedicti actus sunt similiores anime inquantum est cognita et amataquam inquantum cognoscens et amans secundum philosophum. 5 phy. motus principalius respiciunt terminum ad quem quam a quo. Sed predictorum actuum anima est terminus ad quem inquantum nota et amata: et terminus a quo inquantum cognoscens et amans. ergo sub primo respectu principalius eam respiciunt actus predicti quam sub respectu secundo: et ex consequenti sub primo respectu similiores sunt ei.

¶ Item Augustinus. xi. de trinitate. ca. 2. dicit quod tanta est similitudo inter similitudinem visibilis et visibile quod non possunt nisi per rationem distingui. Sed in eodem capituo illam formam dicit esse visionem: ergo videtur Augustinus sentire actum videndi esse similiorem visibili quam videnti cum non sic exprimat eius similitudinem ad videntem sicut ad visibile: ergo a simili actus anime supradicti sunt ei similiores inquantum est nota et amata quam. inquantum cognoscens et amans.

¶ Item effectus similior est cause agenti quam patienti: sed in cognoscendo cognitum est agens et cognoscens patiens. Unde dicit philosophus. 3. de anima quod intelligere est quoddam pati: ergo actus quo anima cognoscit se est sibi similior inquantum est cognita quam inquantum cognoscens. ergo a simili et actum quo amat se sibi similior est inquantum est amata quam inquantum amans.

Contra actus sunt similiores potentiis quorum sunt actus quam obiectis: quia magis sune num cum eis. Sed anima inquantum cognita et amata est obiectum notitie et amoris: est autem cognoscens et amans per potentiam cogno¬ scendi et amandi: ergo sub hac ratione actus supradicti sunt similiores eidem.

¶ Item anima inquantum cognoscens et amans magis est causa notitie et amoris quam inquantum cognita et amata: quia modo primo est eorum principium modo secundo terminus: principium autem actus magis est causa eius quam terminus. Sed quanto res magis est causa alicuius actus tanto ille actus est ei similior. ergo predicti actus similiores sunt anime inquantum est cognoscens et amans: quam inquantum est cognita et amata.

Ad clarius videndum huius quaestionis veritatem Primo declarandum est supradictos actus similes esse anime et inquantum est cognoscens et amans: et inquantum est nota et amata non similitudine fundata super aliquid vniuoce dictum de similibus: sed similitudine imitationis.

¶ Secundo quod actus amandi est sibi similior inquantum est amata quam inquantum amans.

¶ Tertio quod actus cognoscendi est sibi similior inquantum est cognoscens quam inquantum est cognita extendendo cognoscem ad dicen. Primum declaro sic: praedicti actus causantur ab anima et inquantum est cosnoscens et amans et inquantum cognita et amata: tales enim actus causantur a potentia et obiecto. Unde Augustinus 9 de trinitate. c. vlt. notitia paritur et a cognoscente et a cognito. Sed secundum Diony. 2. ca. de diui. no. effectus habent aliquas similitudines suarum causarum.

¶ Preus nisi actus esset similis obiecto non deueniremus in cognitionem eius per cognitionem obiecti: nisi etiam esset similis potentie et essentie non deueniremus per eius cognitionem in cognitionem potentie et essentie. Secundum articulum declaro sic: anima amando quasi nititur se trahere seu mouere ad amatum: quapropter non diitu amor transformatio amati in amatem sed amantis in amatum. Unde quantum ad conatum amorest magis vnum cum amato quam cum amante secundum quem modum debet intelligi illud verbum. B de precepto et dispensatio ne versus finem scilicet quod spiritus noster non est presentior vbi animat quam vbi amat. Et illud Diony. 4. cap. de diui. no. ante medium vbi dicit de tacito amore quod non sinit seipsos esse amantes sed amandorum. uic etiam concordat Augustinus. xi. de ci. c. 27. vbi vult quod amor sit pondus anime. Huic est concordat quod communiter dicitur scilicet quod amor est motus ab anima ad rem. Ex quibus omnibus patet quod amor quo anima naturaliter amat se principalius: et vt ita loquar essentialius respicit eam inquantum est amata quam inquantum est amans: et ex consequenti secundum primunrespectum est ei similior.

¶ Preterea amatum est quasi finis amoris: finis autem est causa causarum secundum Auicena. 6 metaphy. sue. c. 5. Unde efficiens actum format secundum exigentiam finis anima: ergo actum quo se amat producit secundum exigentiam fuiipsius inquantum est obiectum illius: forale enim obiectum amoris est finis eius. Tertium articulum declaro sic et anima in cognoscendo quasi nititur in se trahere cognitum quod quia facere non potest trahit etius similitudinem. Unde Augustinus. x. de tri. c. 5 quod quia anima corporea que foris sunt non potest secum introrsus tanquam in regionem incorporee nature inferre imagines eorum conuoluit et rapit. Et. xi. de trinitate. c. 3. dicit quod combibit species per corporis sensus. Unde secundum philosophum primo de anima. intelligere dicitur motus ad animam: anima enim in cognoscendo magis nititur transformare cognoscibile in se quam se in cognoscibile. Unde actum suum format secundum exigentiam sui et secundum esse quod cognoscibile habet in ipsa: ex quibus patet quod actus quo anima naturaliter se nouit principalius: et vt ita loquar essentialius respicit eam: et ex conseqenti est ei similior inquantum cognoscens quam inquantum cognita extendendo cognoscere ad dicere: quod ideo dico quia intelligere nominat intellectionem vt in intelligente: et ideo dicitur pati: dicere autem nominat eam vt ab intelligente. Unde dicere est formare intellectionem.

Ad primum dicendum quod actus intelligendi quia est motus ad animam non tantum respicit ip¬ sam vt causam efficientem: sed etiam vt terminum quia anima intelligendo nititur transformare cognoscibile in seipsam: vel potest dici quod philosophus terminum a quo non vocat causam efficientem. Unde cum de frigido sit calidum ipsa calefactio non respicit ipsum calefaciens vt terminum a quo: sed ipsum frigidum vel uon calidum: anima autem inquantum dicens causa est efficiens intellectionis: et intellectum est terminus ad quem et non intellectum terminus a quo.

¶ Ad 2m dicendum quod sicut similitudo inter visionem et visibile tanta est quod non possunt distingui nisi per rationem ita est inter visionem et potentiam visiuam et maior: nec Aug. asserendo primum negauit secundum. Uel potest dici quod non est simile de visione sensibili et actu intelligendi: quia anima magis est causa efficiens intellectionis sue quam visus visionis. intellectus enim magis est potentia actiua quam sensus.

¶ Ad 3m dicendum quod quamuis intellectio sit passio inquantum est in intelligente: tamen actio est inquantum est ab intelligente per actiuum ipsius. intellectus. et sic principalius est ab anima quam ab obiecto: quia actiuum intellectus est principale agens et similitu do obiecti est agens instrumentale.

Ad primum ad partem alia dicendum quod quamuis bene procedat est actu cognoscendi: non tamen de actu amandi. actus enim amandi similior est formali obiecto quam ipsi pos: quamuis enim magis sit vnum realiter cum potentia quam cum obiecto eo modo quo sit vnum per accidens ex subiecto et accidente: tamen quantum ad conatum est magis vnum cum obiecto: quia est quidam conatus voluntatis tendentis in amatum. et ideo sua similitudo maior est ad illud cum quo est magis vnum quo ad conatum quam ad illud cum quo est magis vnum realiter per accidens sicut dicimus vnum fieri ex subieto et accidente

¶ Ad 2m dicendum quod anima inquantum est obiectum amoris quo se amat magis est amoris illius causa quam inquantum est amans: quia formale obiectum amoris est finis eius: et finis est causa causarum. Unde Auicenna 6 meta. c. 5 causa finalis inquantum ipsa est causa: causa est: vt cause sint cause in effectu: igitur causalitas cause finalis est causa esse aliarum Unde emanatio creaturarum a deo magis appropsatur summe bonitati per quam est summus finis quam omnipotentie que est prinium creationis elicitiuum. Unde Augustinus primo de doc. christi. quasi medioloco inter medium et finem dicit quod quia bonus est deus sumus.

¶ Questio. II. Secundo queritur vtrum actuum predictorum actus amandi sit anime filios quia actus cogscendi. Et videtur quod non: quia potentia cognscedi est magis vnum cum anima quam potentia amandi: cum potentia amandi non fit in ea nisi mediante potentia cognoscendi: ergo et actus cognoscendi magis accedit ad vnitatem cum anima quam actus amandi et ex conseqenti similior est ei.

¶ Item anima magis est idem cum seipsa sub ratione qua est: quam sub ratione qua bona: quia bonitas ab ea differt saltim secundum rationem: sed actum cognoscendi respicit ipsam sub ratione qua est. quia secundum philosophum 3o de anima. obiectum intellectus est ens seu quodquidest. actus autem amoris respicit ipsam sub ratione qua bona: ergo actus cognoscendi respicit ipsam sub illa ratione qua magis est idem sibi: et ex consequenti est ei similior.

Contra ille actus est anime filios quo magis trasnformatur in seipsam et penetrat seipsas et conatur maxime esse vnum sibi. Sed anima amando se magis transformat se in se et penetrat se et tendit ad esse maxime vnum in se quam cognoscendo se: quia amor est transformatio amantis in amatum: et magis penetrat quam cognitio secundum Commentum super illud angelice hierar. c. 7. ccalidum acutum etc. et magis vnit vnde a Diony. 4. c. de diui. no. dicitur vis vnitiua: ergo actus quo amat se est ei similior quam actus quo se cognoscit.

¶ Item anima inquantum amans magis est causa amorm quam sit causa cognoscendi inquantu cognoscens. voluntas enim magis est actiua quam intellectus. cum ergo isti actus sint similes anime inquantum est causa eo rum similior est ei actus amandi quam cognoscendi.

Respondeo quod actus praedicti comparantur ad animam sicut ad principium effectiuum et sicut ad subiectum et sicut ad obiectum: quia sunt ab anima et in anima et respectu anime. Dico ergo quod inquantum sunt respectu anime hoc est inquantum respiciunt eam vt obiectum similior est ei actus amandi quam cognoscendi propter rationes tactas in primo argumento ad partem secundam. Et preterea res sub ratione qua bona cum bonum et perfectum sint idem magis est attractiua potentie ad se vel ad sui similitudinem quam subratione qua essentia.

¶ Inquantum autem comparantur ad eam vt ad principium effectiuum: Dico quod actus cognoscendi similior est ei quia ex sui natura propinquior est suo effectiuo principio quam actus amandi sicut ex sui natura actus amandi propinquior est fini quam actus cognoscendi.

¶ Preus in diuinis quuis verbum et spitussanctus equaliter sint patri similes ratione essentie quia eandem accipiut: tamen verbum ex modo procedendi qui est per modum intellectus procedit vt similius quam spiritus sanctus qui procedit per modum voluntatis. Uidetur ergo quod actus quo anima naturaliter nouit se procedit ab ea vt similior ei quam actus quo naturaliter diligit se et hoc videtur bene probare principium argumentum ad partem primam.

¶ Ad 2m quo videtur apparenter concludi quod sit similior ei inquantum est obiectum dicendum quod non valet: quia quamuis anima minus differat a se inquantum est obiectum cognitionis quam sua bonitas ratione cuius est obiectum amoris: tamen similitudo que est in actu amoris ad animam sub ratione qua bona magis excedit similitudinem que est in actu cognitionis ad animam sub ratione qua est essentia: quam idemptitas anime ad suam essentiam excedat idemptitatem eiusdem ad suam bonitatem. Uel secundum aliquos potest dici quod quanto res nominatur sub sua maiori essentiali perfectione tanto nominatur vt magis idem sibi. res enim perfecta magis est idem sibi ipsi: quia quanto extrema relationis minus habent de entitate tanto relatio inter illa est minus ens. Primum argumentum ad partem aliam precedit de similitudine amoris ad animam inquantum est eius obiectum.

¶ Ad 2m dicendum quod quamuis voluntas magis sit efficiens causa amoris quam intellectus notitie. ex hoc tamen non sequitur quod amor sit voluntati similior quam notitia intellectui: quamuis enim omnis effectus aliquo modo sit similis sue cause: tamen quandoque similior est ei que minus est eius causa: caliditas enim principalius causatur ab igne per suam formam substantialem quam per suam formam accidentalem: quia forma accidentalis operatur in virtute forme substantialis: et tamen caliditas et calefactiosimiliores sunt caliditati ignis quam substantiae eius.

¶ Ignis etiam generatus per motum similior est igni quam motui.

¶ Aliqui tamen dicunt quod intellectus est magis causa sui actus natura lis quam voluntas naturalis amoris: quia amor causatur non tantum a voluntate sed etiam a cognitione: et ita intellectus et voluntas concurrunt ad causandum amorem. Sed naturalis intellectus cognitio nullo modo principiatur a voluntate: quia tamen similitudo amoris magis excedit similitudinem notitie inquantum comparantur ad animam vt ad obiectum: quam similitundo notitie similitudinem amoris inquantum comparantur ad animam vt ad principium effectiuum. ideo omnibus pensatis concedendum est amorem quo anima naturaliter amat se sibi esse similio rem quam illum actum quo naturaliter nouit se.