Articulus 1

Quaestio. PRimo ostendo quod bonitas non est in interiori actu voluntatis ex sui ordine ad debitum finem. Quia omnes actus voluntatis ordinantur ad finem: qui est bonum: vnde philosophus. I ethi. cap: I. dicit quod bene enunciauerunt bonum: quod omnia appetunt. Sed finis qui est bonum est finis debitus: ergo omnes actus voluntatis ordinantur in finem debitum. Cum ergo non omnes actus voluntatis sint boni: non est bonitas in actu voluntatis ex sui ordine ad debitum finem.

¶ Item velle mentiri propter salutem proximi est actus voluntatis ordinatus ad debitum finem: et tamen non est bonus actus: ergo in actu voluntatis non est bonitas ex sui ordi¬ ne ad debitum finem.

¶ Item bonitas actus est aliquid existens in actu. Sed finis actus est extra actum: ergo inactu voluntatis non est bonitas ex sui ordine ad debitum finem.

¶ Item quantuncumque actus voluntatis ordinetur in finem debitum non est bonus nisi fuerit charitate formatus: quia aliter non est deo acceptus: ergo non attenditur bonitas in actu voluntatis ex sui ordine ad finem debitum: sed magis ad formam debitam.

¶ Item ex defectu circunstantie debite efficitur actio mala. Sed secundum philosophum. 3. ethi. cap. 3 non tantum est circumstantia actus: gratia cuius. sed multe alie: ergo videtur quod non sufficit ordo ad debitum finem: ad bonitatem in actione.

¶ Item velle predicare vt manducemus est actus ordinatus ad debitum finem: quia manducate bonum est: sed talis actus voluntatis non est laudabilis: ergo non est in actu voluntatis bonitas ex sui ordine ad finem debitum.

Contra Boe. 2 libr. Topi. cuius finis bonus est ipsum quoque bonum est: ergo bonitas est in actu voluntatis ex sui ordine ad finem debitum.

¶ Item Aug. xi. de trini. cap. 6. dicit quod recte sunt omnes voluntates sibimet religate: si bona est illa ad quam cuncte referuntur: ergo ex ordine ad debitum finem est bonitas in voluntatis actu.

¶ Item super illud Matth. 6. Si oculus tuus fuerit simplex dicit Glo. interlinealis: idest intentio: cuius merito opera lucis an tenebrarum sint discernuntur Sed intentio respicit finem: ergo ex ordine actus voluntatis ad finem debitum vel indebitum in ipso bonitas vel malitia attenditur.

Respondeo quo praeter naturalem bonitatem que est in actu voluntatis: eo ipso quod actio quedam est tota bonitas ipsius est ex eius sufficienti ordinead debitum finem. Tunc autem est sufficiens ordo: quando est ex parte volentis referentis suum actum indebitum finem. Et ex parte actus volendi: qui quantum est ex se ordinabilis est in illum finem. Talis enim ordo includit esse in ipso actu et bonitatem que inest actui: ex obiecto debito: et ex forma: que est charitas et ex circunstantia: et ex deto fine. Deficiente enim istorum altero actus vitiosus est: et ex consequenti non est subiectum ordinis per se. Ut enim in primo libro ostensum est: malum sub ratione qua malum est non est ordinabile per se: sicut subiectum: sed per accidens: et ideo ex predicto ordine est sufficiens bonitas in actu ipsius voluntatis: quia ex illo ordine est in eo omnis perfectio que debet inesse et quantum res. habet de perfectione tantum habet de bonitate.

Ad primum in oppositum dicendum: quod non omnis actus voluntatis ordinatur ad bonum existens. Sed quidam ex intentione agentis ordinantur ad bonum apparens non existens: et etiam aliqui ad finem debitum ordinantur: non tamen ordinesufficienti: et ideo in illis non est sufficiens bonitas ex taliordine.

¶ Ad secundum dicendum: quod velle mentiri nunquam ordinatur ad bonum finem ordine sufficienti: quia quamuis ordinetur per intentionem operantis: ex natura tamen sua inquantum vitiosus est per se non est ordinabilis.

¶ Ad tertium dicendum: quod quamuis finis extra actum sit: tamen debita proportio ad finem: et relatio ad ipsum est in actu.

¶ Ad 4m dicendum: quod sufficiens ordo actus voluntatis ad sinem debitum includit in actu bonitatem: quae sibi inest ex forma debita: quae est charitas. Impossibile enim est aliquem voluntatis actum sufficienter ordinari in finem debitum sine charitate: quia aut ille finis: est finis vltimus aut ordinatus in finem vltimum: et siue sic: siue sic: necessaria est charitas ad hoc quod actus voluntatis sufficienter ordinetur indebitum finem: quia per ipsam finis non vltimus refertur ad finem vltimum: et omnibus rebus aliis praeponitur vltimus finis.

¶ Ad 5m dicendum: quod sufficiens ordo ad finem debitum: includit in actu bonitate ex circumstantia.

¶ Ad sextum dicendum: quod predicare numquam sufficienter ordinatur (sicut ad debitum finem) ad bonum temporale: quia vbi est sufficiens ordo actus in finem: melior est finis ipso actu: quia sicut dicit Augu. 2. de ciul. capitil. 4. plus appretiatur semper illud propter quod sit aliquid quam illud quod propter illud sit. Et in eodem libro cap. 10. dicit quod in omnibus prima sunt initia summique sines. Predicare autem cum sit ordinatum ad salutem animarum quid nobilius est quam corporalis cibus vel potus.

¶ Argumenta ad oppositum procedunt de sufficienti ordine in finem debitum: et sic concedenda sunt.

Questio. II. SEcundo queritur vtrum omnes boni actus voluntatis babeant vnum finem. Et videtur quod non. Quelibet enim diuinapersona finis est cuiuslibet boni actus voluntatis. Sed tres sunt persone: ergo tres sunt fines cuiusset boni actus voluntatis.

¶ Item pslamum inclinaui cor meum ad fa. iusti. I. in eter. propter re. Sed plurium bonorum actuum voluntatis plures sunt retributiones: ergo non omnium bonorum actuum voluntatis est vnus finis.

¶ Item Glo. super illud prima ad Cori. 9. Debet in spe qui arat arare id est predicator qui corda aperit ad fidem: debet arare in spestipendiorum temporalium: ergo bonorum actuum voluntatis possunt esse plures fines: cum multa sint stipendia temporalia.

¶ Item Aug. 9. de trinitate. cap. 6. dicit quod voluntas videndi finem habet visionem: et voluntas videndi hanc rem: finem habet huius rei visionem. Finis ergo actus voluntatis est elus obiectum. Sed bonorum actuum voluntatis multa sunt obiecta: ergo et multi fines.

Contra in persona dei dicitur Apoc. vlti. ego sum Alpha: et O: primus et nouissimus principium et finis. Sed sicut in primo libro ostensum est: vnus tantum est deus: ergo omnium bonarum voluntatum vnus est finis.

¶ Item Aug. 22. de ciui. cap. vlti. quis alius noster est finis nisi peruenire ad regnum cuius nullus est finis. Sed illud regnum vnum est: ergo omnium bonorum actuum voluntatis vnus est finis.

¶ Item Glosionus super illud ad Phitl primo. Siue per occasionem etc. dicit quod quisquis preter deum: aliquid querit non caste deum querit: ergo bone voluntates preter deum non possunt constituere finem alium.

Respondeo quod duplex est finis principalis: sece et vltimus et finis proximus ordinatus ad finem vltimum.

¶ Loquendo de primo fine dicendum quod omnes bone voluntates habent vnum finem: sicut habent vnum primum principium motiuum.

¶ Loquendo autem de fine secundo modo dicto. Dicendum quod plures boni actus voluntatis: possunt plures bonos fines habere sicut possunt habere plura proxima principia motiua.

Ad primum dicendum: quod quelibet persona finis est ratione summe bonitatis que est in ea: et quia in tribus personis est vna: ideo non sunt tres fines sed vnus.

¶ Ad secundum dicendum: quod illa auctoritas vel intelligenda est de retributione principali: que est ipse deus: qui se dicit mercedem amicorum suorum. Unde Genen 15 dicit ad Abraham: ego protector tuus sum: et merces tua magnanimis. Aut intelligenda est de retributione: que est finis secundo modo dictus: et sic non est inconueniens bonarum voluntatum esse plures finis.

¶ Ad 3m dicendum: quod procedit non de fine vltimo et principali: sed non principali quod patet per illud quod immediate sequitur ibidem: postquam enim dixit: debet arare in spe stipendiorum temporalium statim: sequitur: non propter hanc spem: non enim hoc debet esse intentio sua et finis in ministerio suo.

¶ Ad quartum dicendum quod ibi non loquitur Augu. de fine principali et vltimo: sed de fine non principali ordinabili ad vltimum finem: qui sinis duplex esse potest ipsius actus voluntatis interioris secet ipse actus exterior: qui est eius obiectum: et aliquid aliud: propter quod voluntas vult illum exteriorem actum.

¶ Argumenta ad oppositum procedunt de fine vltimo et principali: et bene verum est: quod sic loquendo de fine omnium bonorum actuum voluntatis vnus est finis.

Quaestio III. TEertio queritur vtrum charitas sit finis omnium bonorum actuum voluntatis. Et videtur quod non. Apostolus ad Ro. 10. finis legis christus: non ergo charitas cum ipsa sit habitus.

¶ Item philosophus. 2. physico. dicit non omne vltimum finem esse: sed optimum. Sed charitas non est quid optimum: quia deus melior est charitate: sicut creator creatura: ergo charitas non est finis omnium bonorum actuum voluntatis.

¶ Item habitus est propter actum: ergo magis debet poni finis bonarum voluntatum actus charitatis quam charitas.

¶ Item charitas est radix et principium bonorum actuum voluntatis: ergo non est finis eorum.

Contra ad Ro. 13 plenitudo legis est dilectio. Sed non impletur lex nisi in fine: ergo charitatiuadilectio finis est bonarum voluntatum ad implentium legem.

¶ Item Apostolus 1 ad Thim 1. finis precepti est charitas.

¶ Item Aug. 8. de ci. cap. 9. sententiam Platonis approbat dicentis finem boni esse viuere secundum virtutem rei soli euenire posse qui notitiam dei habeat et imitationem: nec esse ad aliam causam beatum. Sed principalissima inter virtutes est charitas: ergo ipsa finis est omnium bonarum voluntatum.

Respondeo quod finis vltimus de quo in hac quaestde loquimur tripliciter potest accipi. Unomodo pro illo vltimo bono in quo voluntas quiescit.

¶ Alio modo pro quete voluntatis in illo bono: tertio modo pro principali habitu quo anima in illo quiescit.

¶ Charitas est tripliciter potest accipi. Uno modo pro charitate increata. de qua dicitur primo Ioan. 4. deus charitas est. Alio modo pro actu charitatis create. Tertio modo pro habitum.

¶ Loquendo de fine primo modo dicto dicendum quod increata charitas finis est vltimus omnium bonorum actuum voluntatis.

¶ Loquendo de fine secundo modo dicto dicendum quod bonus actus voluntatis est ipse finis cum perfectus est: quia perfectus voluntatis actus est elicitus a charitate perfecta: et per talem actum est quies anime in deo: et eius coniunctio cum eodem: cum perfecta cognitione ipsius.

¶ Loquendo de fine 3o modo dicto: sic dicendum quod perfectus habitus charitatis finis est bonorum actuum voluntatis: quia per ipsam: cum habitum eleuante intellectum ad claram visionem dei: bona voluntas in deo quiescit: et quia hoc charitas in via: de lege communi imperfecta est: ideo in via: voluntas nostra in deo quiescit imperfecte. Sed cum eam habebimus perfectam in patria per eam quiescet voluntas nostra in deo perfecte.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod finis legis christus: hoc intelligendum est de fine secundum quod accipitur pro illo vltimo bono in quo voluntas quiescit.

¶ Ad secundum dicendum: quod etiam proced de fine primo modo dicto.

¶ Ad tertium dicendum: verum est actum charitatis magis habere rationem finis: quam ipsum charitatis habitum: beatitudo enim verius consistit in perfecto actu quam imperfecto habitu: tamen ipse habitus charitatis: aliquo modo habet rationem finis: maxime cum perfectus est: ad illam enim perfectionem habendam tendunt actus imperfecte charitatis.

¶ Ad quartum dicendum: quod habitus charitatis non est finis bonorum actuum voluntatis: qui per ipsam eliciuntur. Sed perfectio charitatis que est in patria aliquo modo finis est bonorum actuum voluntatis quos elicit voluntas per imperfectam charitatem: que est in via.

¶ Argumenta ad partem aliam procedunt de fine secundo modo dicto: et de charitate secundum quod accipitur pro actu.

Questio. IIII QUarto queritur vtrum sit vnus finis omnium voluntatum malarum. Et videtur quod sic. Augu. lio. de ciui. cap. 4 dicit de deo quod ipse omnis appetitionis est finis: ergo omnes mali actus et boni voluntatis vnum finem habent.

¶ Item ad Ro. 6. dicit Apostolus de malis actibus quod finis illorum mors est: ergo omne voluntatis habent vnum finem: qui est mo¬ conueniunt in vno principio conueniunt in vno sine: sed omnes mali actus voluntatis conueniunt in vno principio. Dicit enim Aug. de vera relig. parum vltra medium locum inter principium et medium: quod vitium primum anime rationalis est voluntas ea faciendi que vetat summa et intima veritas: ergo omnes mali actus voluntatis conueniunt in vno fine.

¶ Item Eccls. 10. Initium omnis peccati est superbia: ergo finis omnis peccati est finis superbie: sed finis superbie est excellentia: ergo omnes male voluntates in vno fine conueniunt.

Contra mali actus voluntatis frequenter sunt contrarii: sed contrariorum motuum voluntatis non est finis vnus: ergo malarum voluntatum non est vnus finis.

¶ Item inordinatus appetitus reflectitur ad priuatum bonum: vnde de malis dicit Apostolus ad Phils 2 quod omnes quae sua sunt: querunt: non que Iesu christi. Sed bona priuata multa sunt non vnum: ergo omnium malarum voluntatum non est vnus finis.

Respondeo quod non est vnus finis omnium voluntatum malarum. Mali enim actus diuersarum voluntatum: aut solo numero differunt: autem specie vel genere. Si solo numero differunt habent plures fines in numero: quia illi actus propter eorum imperfectionem reflectuntur ad proprium temporale commodum ipsius volentis. Si autem diuersi sunt genere vel specie: habent diuersos fines genere vel specie differentes. Et hoc propter im perfectionem appetibilis: quia enim vnus appetit delecta tionem in delitiis carnalibus. Alius appetit temporalem sus ficientiam et alius excellentiam: que simul non sunt in eodem bono creato: propter eius imperfectionem. Ideo ille voluntates diuersos habent fines specie vel genere differentes: Sed quia omnia que bone voluntates appetunt referuntur explicite vel implicite ad deum: qui est summe vnus: in quo omnium earum: que bone voluntates appetunt sunt perfectiones non modo vniuoco illi quo sunt in rebus creatis: sed modo nobiliori in infinitum: ideo omnes bone voluntates: et si habeant plures proximos fines: finem tamen vltimum non habent nisi vnum.

Ad primum in oppositum dicendum quod illud verbum Aug. intelligendum est vel de appetitione bona vel in generali scilicet sub ratione finis generaliter dicti: secundum quem modum accipiendi sinem: dicimus quod voluntas in omni suo volito vult finem: vt inferius declarabitur.

¶ Ad secundum dicendum quod secundum Glosionus super illud pslam. Cum inuocarem: finis accipi potest pro consumptione et pro consumatione: primo modo loquendo omnium malarum voluntatum: vnus est finis non numero: sed similitu dinem scilicet afflictio eterna: que in qualibet voluntate damnata est consumptio non substantie: sed quietis: quam afflictionem apostolus nominat nomine mortis: et de illa dicitur Apoc. 20. quod est mors secunda. Hic autem loquimur de sine: propter quem consumatur opus: siue qui est ipsius operis complementumthoc est de sine ad quem intentio dirigitur ipsius agentis.

¶ Ad tertium dicendum: quod principium motiuum ipsius voluntatis ad malos actus: respectu diuersarum voluntatum semper est diuersum: vel numero: vel specie: vel genere: loquendo de motiuo: eo modo quo dicimus quod res apprehensa mouet voluntatem: idest inclinat.

¶ Ad quartum dicendum: quod quamuis primum peccatum fuerit superbia: non tamen oportet quod primum motiuum ad peccandum: in quolibet homine superbia sit: aliqui enim peccant aliquo peccato antequam peccent peccato superbie.

¶ Argumenta ad partem aliam gratia conclusionis possunt concedi.